Speech 30 november seminar bestuurlijke aanpak Goedemiddag dames en heren op deze verdiepingssessie van vandaag. Mij is gevraagd om u iets te vertellen over criminele praktijken m.b.t. mensenhandel, bestuurlijke aanpak hierin en de push en pull factoren die wij hebben geleerd van de proeftuin mensenhandel Groningen - Bulgarije, welke dit jaar in juni is beëindigd. Ik zal mij even voorstellen, ik ben Jan Smid, inspecteur van regiopolitie Groningen, werkzaam bij de Unit Opsporing en Vreemdelingenpolitie. Ik werk bijna 40 jaar bij de politie Groningen, waarvan ongeveer 35 jaar bij de recherche in verschillende onderdelen daarvan. De laatste 9 jaar ben ik als projectleider werkzaam bij de VP en verantwoordelijk voor de handhaving in de prostitutiewereld. Vanaf 2005 ben ik tevens chef van het Regionaal Uitbuiting Interventie Team, het RUIT, dat zich specifiek bezig houdt met de bestrijding van mensenhandel in de provincie Groningen. Wellicht borrelt bij u de vraag op waarom opsporing mensenhandel bij de VP is gepositioneerd, wel daar is een simpel antwoord op te geven. De laatste 15 a 20 jaar zijn er steeds meer vreemdelingen betrokken in de wereld van prostitutie, zowel slachtoffer als verdachte, dus logischerwijze is ook de rol van de VP daarmee verklaard. Ik kom hier later ook nog even op terug. Ik ga u meenemen in de wereld van de prostitutie, de misstanden daarin en de bestrijding daarvan. Verder zal ik u iets vertellen over de geschiedenis in Groningen vanaf 2000 m.b.t. rol gemeente en politie, de registraties, de trits handhaving opsporing en vervolging, de samenwerking met Bulgarije en andere nieuwe EU landen, de ervaringen die geconcludeerd mogen worden uit de proeftuin NL BG en het belang van een convenant aanpak bestrijding mensenhandel. Geschiedenis na opheffing bordeelverbod in 2000 In het jaar 2000 is het bordeelverbod opgeheven zoals u wellicht weet en is het toezicht op de prostitutie neergelegd bij de gemeenten in Nederland. Als pilot voor de opheffing van het bordeelverbod werd Groningen aangewezen. De gemeente Groningen heeft als enige gemeente in Nederland uitvoering gegeven aan de benoeming van gemeentelijke toezichthouders. De rest van Nederland koos ervoor om politiemensen, die al belast waren met toezicht in de prostitutiewereld, tevens te benoemen als gemeentelijk toezichthouder. De twee petten waren geformeerd. Nog steeds is deze situatie actueel in alle korpsen behalve Groningen. Omdat wij als politie in 2001 al zagen dat wij belangrijke informatie gingen missen in de prostitutie, er sprake was van treintje rijden zoals wij het noemden, dan die controleur, dan die, nog weer gevolgd door een andere instantie, hebben wij de koppen bij elkaar gestoken. Dat was niet eenvoudig kan ik u vertellen maar in 2002 is ervoor gekozen om gezamenlijk controles uit te voeren, dus gemeentelijke toezichthouder en een politieman- vrouw. De gemeentelijke toezichthouder let tijdens de controles op het vergunningengedeelte en voorwaarden, de politie controleert op ID, leeftijd, legaal verblijf en of er sprake is van dwang, dus uitbuiting. Ik kan u vertellen dames en heren, dit is een prima formule en heeft veel voordelen. Iedere instantie doet zijn eigen ding met oog voor de ander. Dat de politie op deze manier veel achtergrondinformatie opdoet, belangrijk voor opsporing mensenhandel, lijkt mij eveneens duidelijk. Buiten de gezamenlijke controles om hebben de politiemensen tijd en ruimte gekregen om met de dames in de branche te praten op neutraal terrein, aanwezig te zijn in de straten, 24 uur bereikbaarheid via vaste telefoonnummers en als grote voordeel het bekend zijn bij de dames.
1
Speech 30 november seminar bestuurlijke aanpak Onbekend maakt onbemind! Men moet je weten te vinden op die momenten dat de dames daarvoor bereid zijn. Prostitutie is tenslotte een 24-uurs branche.
Registratie prostituees
Alle controles die wij uitvoeren, meer dan 200-250 per jaar in onze regio, worden alle vastgelegd in een speciaal register in de Basis Voorziening Opsporing(BVO), welke voor ieder politiekorps raadpleegbaar is. Dit register is geopend met als doel het bestrijden van mensenhandel en alle aanwijzingen daarin vast te leggen. Dit doen wij al vanaf de eind jaren 90. Iedere vrouw die wij controleren, daarvan wordt het paspoort ingescand en vastgelegd, haar gegevens worden opgeslagen in BVO en eventueel in de Politie Handhaving Suite Vreemdelingen(PSHV), een landelijk systeem van de VP´s in Nederland. Een persoon ingevoerd in Groningen is 1 seconde later inclusief foto te lezen en te raadplegen in Maastricht en v.v. Waren er maar meer van dergelijke systemen. Ik zie u al kijken, mag dit allemaal. Ik kan u zeggen JA, DIT MAG!. Alle handhavingbevindingen die vastgelegd worden mogen later gebruikt worden voor opsporingszaken dan wel bestuurlijke rapportages, immers wat je ziet mag je vastleggen. Redenen moeten natuurlijk wel zijn dat je deze gegevens vastlegt i.v.m. bestrijding mensenhandel en dat er aanwijzingen in die richting zijn. Ervaringsgegevens genoeg om eigenlijk altijd één of meerdere redenen hiervoor te hebben. Wetten die van pas komen in deze zijn de Gemeentewet, de APV, de Wet Arbeid Vreemdelingen(WAV) en de Vreemdelingenwet 2000. Genoeg wetgeving dus zal ik zo zeggen en anders WEES CREATIEF!! Ik kan u vertellen dat in nagenoeg alle processen-verbaal die wij in Groningen opmaken ter zake mensenhandel – uitbuiting er gegevens worden vermeld, die vanuit de handhaving zijn vastgelegd. Het is mij niet bekend dat er ooit één zaak stuk op is gegaan, onrechtmatig is beoordeeld dan wel dat dit nadelig is geweest voor de vervolging, integendeel! Via goede vastlegging van waarnemingen van politiemensen en/of toezichthouders kan de rechter duidelijk worden gemaakt wat er allemaal is waargenomen door (opsporing)ambtenaren. Je bent dus minder afhankelijk van verklaringen van slachtoffers en/of verdachten. Uiteraard volgen wij deze lijn in goed overleg met het Openbaar Ministerie, die zijn goedkeuring volledig geeft aan deze werkmethode. Voordeel verder van goede registratie is de stapelmethode. 1 aanwijzing is vaak niet voldoende voor bewijsvoering maar gestapelde informatie wel. Alle van belang zijnde registraties zoals ik hiervoor heb benoemd, gaan naar het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel(EMM) te Zwolle. Zij slaan alle verkregen informatie op en proberen deze te veredelen. Alle politiekorpsen zijn hiertoe verplicht en worden hierop gemonitord elk jaar, een prima zaak. Triest is te lezen in de laatste korpsmonitor dat veel korpsen hun informatie huishouding niet op orde hebben! Ik weet dat deze korpsen de hete adem in de nek voelen van Ruud Bik, hoofdcommissaris van het KLPD en verantwoordelijk HC in de RvH. Ik hoop en verwacht dat dit jaar een goede stap voorwaarts is gezet m.b.t. informatie vastleggen.
2
Speech 30 november seminar bestuurlijke aanpak Goede registratie is ook van groot belang voor bestuurlijke aanpak. Als de politie en andere partners, werkzaam in de prostitutiebranche hun werk goed verrichten en vastleggen, dan krijgt het Openbaar Bestuur betere handvatten om op te treden bij excessen en het voorkomen daarvan. Op dit moment voeden wij het RIEC Noord van alle benodigde en voorhanden zijnde informatie op het gebied van mensenhandel en prostitutie. Zij proberen ook e.e.a. te veredelen en samen met hun partners de benodigde en gewenste maatregelen te treffen, met name op het bestuurlijke vlak. Een prima ontwikkeling lijkt mij. Handhaving- Opsporing – Vervolging
In 2005 hadden wij in de provincie Groningen regiobreed gelijke handhaving in de prostitutie, dus politie en gemeentelijke toezichthouders samen. In de kleinere plaatsen in de provincie Groningen doen wij alleen de controles in de seksclubs, echter de bevindingen gaan, indien nodig, wel naar de gemeentelijke toezichthouder. Wij hadden al enkele jaren de filosofie dat wij nog krachtiger konden optreden als er een trits zou worden gevormd door handhaving- opsporing en vervolging. In het jaar 2005 kregen wij groen licht van de korpsleiding regiopolitie Groningen om een permanent team op te richten en uit te breiden. Zo gebeurde het dat wij 4 politiemensen belasten met de handhaving in de gehele provincie op elke vorm van prostitutie en er ongeveer 6 rechercheurs kwamen in een permanent team, die zich bezig hielden met de opsporing van mensenhandel. Zij allen werden geplaatst binnen de Unit VP zoals ik al eerder vertelde. Dit blijkt achteraf een gouden greep te zijn geweest. De informatie die binnenkomt vanuit de handhaving en andere bronnen, alles wordt verwoord in het register aanpak en bestrijding mensenhandel in de BVO. Via goede coördinatie en afspraken met het OM konden wij sneller, adequater, recenter optreden tegen uitwassen in de prostitutie. Omdat wij korte lijnen hadden en hebben met betrekking tot de informatie en een vaste Officier van Justitie Mensenhandel ter beschikking kregen, kwamen de eerste successen binnen. Een vast team heeft natuurlijk altijd het voordeel dat er niet eerst gezocht hoeft te worden naar mensen, capaciteit en inwerken van mensen. Tevens heb je de beschikking over gecertificeerde mensen, hedendaags noodzakelijk om te mogen werken in de bestrijding van uitbuiting. Alle medewerkers van de politie Groningen, belast met de bestrijding van mensenhandel , zijn gecertificeerd hiervoor. Het grote voordeel van dezelfde mensen in handhaving en opsporing is natuurlijk ervaring, namen kennen in de prostitutiewereld . Kennen en gekend worden is zeer van belang in deze wereld. Uiteraard moet je rekening houden met afglijden en andere risico´s maar via goede sturing is hier prima mee om te gaan. Dames werkzaam in de prostitutie wisselen erg snel en veel van werkplek. Het is geen uitzondering dat er in één week gewerkt wordt in Groningen, Leeuwarden, Alkmaar en Deventer of andere plaatsen. Als je dan als politie niet weet wie en waar, dan begrijpt u vast dat bestrijding uitbuiting al erg lastig begint te worden, laat staan als er nog niet goed wordt geregistreerd! Omdat het RUIT in Groningen een vaste plek veroverd heeft in onze organisatie en diverse successen behaald heeft, heeft onze korpsleiding in september dit jaar besloten dat ons opsporingsteam, het RUIT, uitgebreid gaat worden naar 14 medewerkers en dat in deze tijd van bezuinigingen en inkrimpingen. Hieruit kan u mede afleiden dat het ons ernst is in Groningen om uitbuiting/mensenhandel aan te pakken en te bestrijden. 3
Speech 30 november seminar bestuurlijke aanpak
Nieuwe EU landen en voormalig Oostblok Sinds 1 januari 2007 zijn Bulgarije en Roemenie toegetreden tot de EU, voorafgegaan door andere landen uit het voormalige Oostblok, zoals Tsjechië, Polen, Hongarije. Eén van de zaken wat het gevolg tot deze toetreding is, is dat personen uit deze landen in principe legaal verblijf in Nederland hebben. Het werken in Nederland is een ander verhaal. Als zelfstandige mag een persoon uit deze genoemde landen hier gaan werken. Volgens de Vreemdelingenwet 2000 ben je al zelfstandige als men zich inschrijft als zelfstandige bij de KvK, in laat schrijven in een GBA enz. U begrijpt, de aanpak uitbuiting moest worden bijgesteld v.w.b. personen uit deze landen. Voor Groningen betekende dit een enorme toevloed van dames afkomstig uit Bulgarije. Dat was al in de jaren daarvoor maar wij hielden er ernstig rekening mee dat per 1 januari 2007 wij zouden worden overspoeld met dames uit Bulgarije. Onze voorgevoelens waren juist, niet wij werden daarin teleurgesteld. Als U weet dat in Groningen 150 ramen vergund zijn en ongeveer 80 % is van Bulgaarse afkomst, dan begrijpt u dat wij vooral met Bulgarije een goede samenwerking wilden hebben en uitbouwen. Dit hebben wij gedaan, eigenlijk al vanaf 2005 toen het mensenhandelteam bij onze Unit werd geplaatst. Directe contacten bestonden al met de politie in Sofia en uiteraard met de liaison in BG. Vanuit deze directe samenwerking kwam er steeds meer vertrouwen onderling en inzicht in de Bulgaarse cultuur, omgangsvormen, achtergrondinformatie en kennis over hun wetgeving. Wij leerden de mogelijkheden maar zeker ook de onmogelijkheden daar. Met name geld speelt daar een belangrijke rol, beter gezegd het ontbreken van geld. De wil is er bijna altijd wel maar de financiële mogelijkheden zijn daar beperkt of moet via vele wegen worden aangevraagd. Vanaf 2005 hebben wij verschillende opsporingsonderzoeken uitgevoerd ter zake mensenhandel waarbij Bulgaarse vrouwen slachtoffer waren van uitbuiting door Bulgaarse verdachten. Door een goede samenwerking, mede gevormd door persoonlijke contacten en waarbij de liaison een zeer belangrijke rol heeft gespeeld, konden deze zaken worden aangepakt en succesvol worden afgerond. Ook voor Bulgarije was dit iets om trots op te zijn, immers zij werden en worden door Brussel nauwlettend in de gaten gehouden wat zij moeten veranderen in hun systeem en wat zij feitelijk doen. Het is Bulgarije dus erg veel waard om goed samen te werken met in dit geval ons als het gaat over aanpak mensenhandel en zorgen voor een goede vervolging. Wat opviel in deze onderzoeken was eigenlijk dat met het opengooien van de grenzen wij in Nederland pas eigenlijk voor het eerst geconfronteerd werden met de dames en hun uitbuiting. Immers, bij de handhaving controles spraken en zagen wij hen voor het eerst en moesten hun eigenlijk geloven op hun mooie blauwe ogen. Dat is niet wat wij moeten voorstaan volgens mij, het begint eerder. Dit was één van de redenen dat de politie Groningen en OM Groningen de koppen bij elkaar staken om een project aan te vragen in het kader van een proeftuin. Deze aanvraag werd gehonoreerd waarna de invulling werd gegeven door politie Friesland en Groningen, samen met het OM Groningen en uiteraard de Bulgaarse autoriteiten en onze liaison in Bulgarije.
4
Speech 30 november seminar bestuurlijke aanpak Proeftuin Nederland(Groningen en Friesland) met Bulgarije De proeftuin had meerdere doelen: 1. meer aan de front-Office te gaan werken, dus in Bulgarije 2. directe lijnen te ontwikkelen met Bulgarije op het gebied van politie en justitie 3. betere afstemming van zorg slachtoffers en opvang 4. elkaars culturen in kaart zien te brengen en daarnaar te gaan handelen 5. financiële recherche en gegevens uitwisseling mogelijk te maken 6. het ontwikkelen van samenwerkingsovereenkomst om gezamenlijk zaken aan te pakken met respect voor elkaars wetgeving 7. uitwisseling van politiemensen, justitie en zorgmedewerkers van NL naar BG en v.v. 8. wetenschappelijke studie naar de vraag: waarom komen de Bulgaarse dames naar Nederland om in de prostitutie te gaan werken 9. het ontwikkelen van voorlichtingsmateriaal en film voor kinderen vanaf 12 jaar in BG
De proeftuin heeft ruim 1 ½ jaar gedraaid en de doelstellingen zijn gehaald. Er is veel samengewerkt door leden van de proeftuin met het landelijke MATRA project. Het MATRA project was vanuit het Ministerie van Justitie opgezet om vooral met Bulgarije inzichtelijk te gaan maken wat er precies aan de hand was en is m.b.t. uitbuiting en BG te voorzien van de benodigde gegevens en materialen en gelden om aanpak mensenhandel daar te verbeteren. Onze proeftuin sloot op veel gebieden prima aan bij het MATRA project en wij hebben dan ook prima samengewerkt daarin. Het MATRA project eindigt op 1 januari 2011. Tijdens het slotsymposium in december in Sofia zal ik daar opnieuw een lezing gaan verzorgen samen met een Bulgaars slachtoffer, die 8 jaar is uitgebuit in Groningen en 2 miljoen euro heeft afgedragen aan haar pooier. Die zaak is mede de oorzaak geweest van een innige samenwerking tussen politie Groningen en de politie in Sliven. Dat wij direct samen konden werken en nog steeds is uiteraard goed overlegd en akkoord bevonden door de Hoofd Officier van Justitie in Sofia en de bevoegde politieautoriteiten. Ik kan u vertellen dat er enorm veel winst is geboekt door deze directe samenwerking. Er komt van beide kanten veel meer informatie beschikbaar over slachtoffers en/of verdachten dan ooit tevoren. Het is u natuurlijk duidelijk dat directe lijnen altijd beter zijn dan via via. Ook voor de Bulgaarse politie in de kleinere plaatsen is dit een enorme vooruitgang; zij zijn trots dat zij, vaak met beperkte middelen, ons ter wille kunnen zijn en wij hen. Dat de grote broer Sofia meekijkt is voor hen geen enkel probleem, integendeel. Wij zijn nu bezig om deze directe samenwerking verder uit te werken waarbij wij wellicht het JIT model (Joint Investigation Team) gebruiken. Niet het gehele JIT model zullen wij gaan gebruiken maar wel het gedeelte van convenant ondertekening. Dit voorkomt veel aanvragen via Internationale Rechtshulpverzoeken(RHV’s), wat vertragend, tijdrovend en veel administratieve handelingen kost.
5
Speech 30 november seminar bestuurlijke aanpak Bulgarije is wat betreft RHV’s een voorbeeld van een land waar het uitstekend mee samenwerken is. Veel voormalige Oost-Europese landen willen eerst een RHV voordat überhaupt antwoord wordt gegeven. Dit is niet het geval in Bulgarije als je de goede contacten hebt opgebouwd. Ook de rol van de liaison is daarin natuurlijk sterk bepalend. Wat zijn nu de leermomenten van de proeftuin Nederland met Bulgarije. 1. kennen en gekend worden is zeer van belang 2. lever alles aan in de Engelse of Bulgaarse taal 3. presenteer nieuwe zaken zo vroeg mogelijk en gebruik daarvoor een relatieschema 4. bespreek met hen vroegtijdig wie de slachtoffers zijn en wat verwacht je van BG( ook qua slachtofferopvang en begeleiding familie) 5. neem zelf je eigen tolk mee, geen verwarring later over vertalingen en intenties 6. sein op tijd je liaison in over wat je wilt gaan doen en met wie. Hij/zij kan je prima hierin adviseren 7. zorg voor goede terugkoppeling en houd hen op de hoogte van de voortgang van het onderzoek in NL. Dan mag je ook v.v. verwachten. 8. wij krijgen nu in veel gevallen informatie vanuit BG dat er dames en/of verdachten onderweg zijn naar NL, dit geeft ons natuurlijk een enorme voorsprong bij de contacten die wij hebben in de handhaving met de dames en/of de verdachten 9. Het belangrijkste: DOE WAT JE ZEGT EN ZEG WAT JE DOET.
Convenant aanpak en bestrijding mensenhandel U heeft nu al een poosje van mij gehoord dat er veel partijen betrokken zijn bij de bestrijding van mensenhandel. Dat is ook de reden van de titel van mijn voordracht. SAMEN WERKEN IN SAMENWERKING!!! Er van uitgaande dat alle betrokken partijen en personen hun best doen v.w.b. hun aandeel, dan is het toch meer dan alleen m,aar logisch dat er ontzettend veel informatie voorhanden is op het gebied van mensenhandel en prostitutie. De kunst is dan alleen nog alles te verzamelen, te veredelen en uit te geven aan de juiste instantie(s). Dat is heel kort en bondig de reden dat er het laatste jaar in Nederland in meerdere provincies convenanten zijn afgesloten met een groot aantal partijen met maar één doel: bestrijden mensenhandel met eerbiediging van privacyreglementen, ambtsgeheim etc. Ongeveer 20-25 partijen ondertekenen, variërend van gemeente, politie, COA, IND, hulpverlening, GGD etc. Provincies waar al enige tijd wordt samengewerkt en informatie wordt gedeeld, zo blijkt, leveren betere resultaten landelijk gezien op als de provincies waar dit niet het geval is. De korpsmonitor mensenhandel 2008,2009 was hier duidelijk in. Door de druk die nu op alle politiekorpsen is gelegd 6
Speech 30 november seminar bestuurlijke aanpak om bestrijding mensenhandel nu (eindelijk) eens goed te organiseren, verwacht ik betere resultaten in de nieuwe korpsmonitor mensenhandel die 2 weken geleden is binnengekomen bij alle korpsexperts mensenhandel in Nederland. De resultaten hiervan kunt u medio mei 2011 verwachten. Ik ben zelf nu ruim 5 jaar betrokken bij de aanpak en bestrijding van mensenhandel in Groningen en ik kan u zeggen, wat fantastisch om dit te mogen doen. Ik heb ongeveer 35 jaar bij de recherche gewerkt maar ik vind deze vorm van recherche toch het allermooist. Dat vind ik gezien de ernst van het misdrijf, moderne slavernij zoals ik het altijd noem, het helpen van slachtoffers in de meest brede zin van het woord, hulp te verlenen en het aanhouden van de verdachten in deze. Extra goed is te constateren dat er internationaal, met name ook vanuit het voormalige Oostblok, steeds meer aandacht en tijd word besteed aan de aanpak hiervan en het afromen van wederrechtelijk verkregen winsten, zeg maar bezittingen. Kaalplukken waar het kan is daarbij het motto. Een laatste slotopmerking: Ik hoop dat ik u in het kort heb kunnen overtuigen van Samen werken in Samenwerking!. De politie alleen kan het niet, de hulpverlening niet en ook niet de gemeentes. Gezamenlijk kunnen wij echter heel veel, dat is mijn stellige overtuiging. Daar waar de samenwerking goed is, vertrouwen is daarvoor altijd de basis, komen ook de resultaten. Als een ieder begrip toont voor een ander zijn (on)mogelijkheden, dan komen we samen heel veel verder.
Ik ben uiteraard bereid vragen te beantwoorden. Ik realiseer mij dat ik de grote lijnen heb verteld, maar kan u nog veel meer vertellen als daar de tijd voor beschikbaar was.
Dank voor uw aandacht.
Jan Smid
7
