Specialist: monumentenzorg 23 Meningen: kleine handhaving 34 Toezicht op sloop Sandrien 36 Zakje soep leidt naar xtc-lab 40

Inhoud #3

14

24

29

32

14 Het mes in de Servicepunten Twee jaar geleden het paradepaardje van de bestuursovereenkomsten, nu voor menig provincie de lastige erfenis uit een boedelafspraak. Servicepunten milieuhandhaving (Seph) krimpen of verdwijnen nu ’Den Haag’ niet meer betaalt. De stand van zaken in alle provincies, plus de Waddenzee.

24 Dossier: recreatiewoningen Omdat het gros van de gemeenten minister Dekker van VROM heeft laten weten wonen in recreatieverblijven niet te willen gedogen, mag er weer worden opgetreden. Veluwse gemeenten willen wettelijke instrumenten om sneller succes te boeken. „En geen Tweede Kamer die het beter weet.”

29 Milieupolitie doet weer mee Vijfhonderd agenten zijn bezig met de bestrijding van milieucriminaliteit. Interregionale en regionale milieuteams moeten laten zien dat de politie wat betreft milieu weer helemaal terug is. Kwartiermakers Joost Kievit en Hans Blaauw vertellen hoe het nu verder gaat.

32 De regels van Jip en Janneke De ondernemer die geen raad weet met ingewikkelde zinnen gooit de officiële paperassen al snel aan de kant. In Overijssel is een checklist opgesteld die het midden- en kleinbedrijf goed wegwijs maakt in het woud van milieuregels. Wegens succes krijgt dit initiatief een landelijk vervolg.

En verder Journaal Goor stinkt niet meer Interview Ivo Giesen Slimme Zeeuwse gemeenten

4 10 18 20

Specialist: monumentenzorg Meningen: kleine handhaving Toezicht op sloop Sandrien Zakje soep leidt naar xtc-lab

23 34 36 40

Jusisprudentie Bedreigd: de haas Len Munnik

42 43 44

Uitgever Ministerie van VROM Hoofdredacteur Monique Smeets Redactieraad Jo Gerardu, Koen Kolodziej, Gert Langenbarg, Hans Oosterhof, Hans de Ruiter, Monique Smeets Redactie-adres Postbus 270, 2700 AG Zoetermeer tel. 079 - 360 12 34, fax 079 - 360 12 30 e-mail: [email protected] Commissie van advies Voorzitter: Gertjan Bos, Jolanda Roelofs (VROM-Inspectie), Willem Jan Struik

(Openbaar Ministerie), Berry Campagne (prov. Utrecht), Louis Steens (AID), Arie de Wit (Politie Instituut Verkeer en Milieu), Freerk Jan Medendorp (politie IJsseland), Annemiek Jetten (Waterschap Brabantse Delta), Jaap Rus (IVW) en Wilma Speller-Boone (Justitie)

opzeggingen uitsluitend via: www.vrom.nl/handhaving

Advertenties Tariefkaart op aanvraag. tel. 079 - 360 12 32, fax 079 - 360 12 30 of via www.bladenmakers.nl.

De in dit blad weergegeven meningen weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de opvattingen van de bewindslieden van VROM.

Abonnementen € 40,- per jaar, incl. 6% BTW Ambtenaren en bestuurders die van overheidswege betrokken zijn bij de uitvoering en handhaving ontvangen HandHaving op aanvraag kosteloos. Aanvragen van abonnementen, adreswijzigingen en

Productie Format Bladenmakers, Zoetermeer Vormgeving Zuiderlicht, Maastricht Druk ACI Offsetdrukkerij, Amsterdam

ISSN 1381-8767

3

HandHaving 2005 #3

Colofon

Journaal Schuttingen zijn vaak aanleiding voor hoogoplopende burenruzies. Zo ook in de gemeente Haarlemmermeer. Bewoners die tien jaar geleden een stukje openbaar groen kochten, hebben daarop massaal erfafscheidingen geplaatst. De gemeente verkeerde in de veronderstelling niet te kunnen optreden tegen deze bouwwerken. Voorstanders van vrij zicht op openbaar groen vochten bij de Raad van State het beleid van de gemeente aan. Met succes: de eerste schuttingen zijn weggehaald. De uitspraak heeft ook geleid tot het vertrek van de verantwoordelijke wethouder. Zes ambtenaren gaan nu in drie jaar tijd circa 1400 percelen controleren. Geschatte kosten € 1,6 miljoen. Foto: Marco Bakker

De minister van VROM mag gemeenten dan sinds kort de mogelijkheid bieden recreatiewoningen tot gewone woning te bestemmen, de provincie Gelderland wil daar niets van weten. In het eind vorige maand gepresenteerde nieuwe streekplan wordt korte metten gemaakt de Haagse liberalisering. ’Gemeenten moeten eerst alle handhavingsmiddelen gebruiken.’ Het provinciebestuur heeft strenge regels voor recreatiewoningen opgenomen in het nieuwe ontwerp-streekplan en eist van gemeenten dat alle illegale bewoning hard wordt aangepakt. Gelderland wil dat gemeenten ’alle middelen aanwenden om een einde te maken aan dit misbruik’. De minister van VROM laat gemeenten de keuze: legaliseren door het veranderen van de bestemming, het aanbieden van tijdelijke persoonsgebonden beschikkingen of handhaven. Legalisatie kan volgens het nieuwe streekplan Gelderland echter alleen bij hoge

uitzondering. Naast de voorwaarden die VROM daaraan stelt, moeten alle mogelijkheden om te handhaven zijn uitgeput. De bestemmingsplannen van gemeenten worden aan dit streekplan getoetst, zodat het moeilijk is voor gemeenten om het provinciale beleid voor permanente bewoning niet te volgen. In dit streekplan worden overigens ook eisen gesteld aan de vakantiewoningen. Ze mogen geen grotere inhoud hebben dan driehonderd kubieke meter, inclusief berging en kelder. Stacaravans die inclusief bijgebouwen en overkappingen groter

HandHaving 2005 #3

We doen het steeds beter

4

zijn dan vijfenvijftig vierkante meter, zijn voor de provincie een recreatiewoning. De Tweede Kamer is niet gecharmeerd van het Gelderse streekplan dat de gemeentelijke beleidsvrijheid beknot. Het provinciale ’bevoogden’ bracht diverse kamerleden er in een debat op 19 april zelfs toe weer voor een centrale regie van VROM te pleiten, plus een voorstel om gemeenten die in het verleden onvoldoende hebben gehandhaafd te verplichten gedoogbeschikkingen uit te geven. Minister Dekker wilde daar nog niet aan: „Ik wil eerst weten waarom provincies toch niet meewerken als gemeenten op basis van een lokale democratische afweging en goede argumenten wonen in recreatiewoningen toestaan.” (zie ook pagina 24)

den uitgevoerd, veel te laat op nieuwe wetten worden losgelaten. Tot echte bijstelling van regels komt het dan Het gaat de goede kant op met de handhaving. Dat concludeert de Algemene niet meer. Datzelfde geldt voor moties Rekenkamer in haar recente rapport ’Handhaven en gedogen’. Controle en toein de Tweede Kamer. ’Daarin wordt zicht zijn de afgelopen jaren steeds professioneler geworden en dat begint zijn nauwelijks gelet op handhaafbaarvruchten af te werpen. heid’. Maar toezichthouders zouden zelf explicieter moeten melden wat ze De Rekenkamer onderzocht het toebij verkoop van alcohol en tabak. De redelijkerwijs kunnen handhaven en zicht van zeven beleidsterreinen. De onvoldoende voor deze taken heeft controle op arbeidsomstandigheden, alles te maken met een tekort aan capa- wat niet. Ook moet duidelijker worden visquotering, kwaliteit voortgezet citeit, constateert de Rekenkamer. Ook gemaakt wat risico’s voor de burger zijn als een regel niet wordt nageleefd. onderwijs en olie- en gaswinning blijken de normen die gehandhaafd krijgen een voldoende. Dat is niet moeten worden vaak onduidelijk en is weggelegd voor de controle op het ver- de regelgeving niet consequent. Ook de Nadere inlichtingen: Het rapport voer van gevaarlijke stoffen, gebruik Rekenkamer komt tot de slotsom dat ’Handhaven en gedogen’ is te vinden op van softdrugs en de leeftijdscontrole handhaafbaarheidtoetsen, als ze al wor- www.rekenkamer.nl

Schikking OM met Vredestein Bandenproducent Vredestein betaalt vrijwillig een boete aan justitie om strafvervolging vanwege de brand op 22 augustus 2003 te voorkomen. De hoogte van de schikking wordt officieel niet openbaar gemaakt. Naar verluidt is de boete € 45.000,-. Bij schikkingen vanaf € 50.000,- is de afspraak dat het Openbaar Ministerie actief naar buiten treedt met een persbericht. Ook moet een schikking vanaf een halve ton worden voorgelegd aan het College van Procureurs-Generaal. Het OM bevestigt dat de schikking lager is dan € 50.000,-. Grondstoffenmagazijn Tijdens de brand stroomde bluswater het naastgelegen Twentekanaal in. De drinkwatervoorziening kwam in gevaar en vanwege de sluiting van het kanaal liepen bedrijven schade op. De VROM-Inspectie onderzocht of de milieuvergunning van Vredestein aan de eisen voldeed en ook adequaat werd gecontroleerd.Het onderzoek richtte zich op de periode van 1991 tot het moment van de brand. Vredestein blijkt het grondstoffenmagazijn jarenlang in gebruik te hebben gehad zonder volledig te voldoen aan de geldende milieu- en veiligheidseisen. Op het moment van de brand voldeed het bedrijf niet aan de CPR 15-2. Deze richtlijn stelt eisen aan branddetectie, preventieve maatregelen en bluswateropvang.

Commentaar: Is een 10 een 3? Ik verwacht dat veel organisaties in de eindmeting professionalisering milieuhandhaving op het onderdeel kwaliteitcriteria een 10 halen. Ik verwacht ook dat bestuurders tevreden zullen zijn: ‘er is veel gedaan’. Maar de hamvraag is: wordt er nu effectiever gehandhaafd dan tijdens de nulmeting twee jaar geleden? Ik vraag het me ernstig af. Milieuhandhaving moet milieuproblemen oplossen of voorkomen. Daarom zijn er nu naast handen ook een hoofd (probleemanalyse, strategie) en een geweten (evaluatie, normering) aangebracht. Het traject telt negentien hoofdcriteria. Ik kies daaruit de tien essentiële begrippen: 1. Probleemanalyse: Deze wordt meestal niet grondig gemaakt. Dat vraagt namelijk veel betrokkenheid van beleid en lokale milieugegevens. Beide zijn helaas vaak marginaal of niet aanwezig. 2. Nalevingsanalyse: De meeste organisaties beschikken niet over exacte of geobjectiveerde informatie over overtredingen. Menig handhaver voelt zich daardoor als een bankier die geen geld kan tellen. 3. Nalevingstrategie: Alle handhavingsorganisaties zijn strenger geworden. Maar is de nalevingstrategie nu ook slimmer? Worden alternatieve methoden geprobeerd? 4. Handhavingsuitvoeringsplan: De ’proof of the pudding’. Wat is er veranderd? Waarschijnlijk hebben velen het plan van vorig jaar uit de kast gehaald en dat licht gemodelleerd naar nieuwe prioriteiten. 5. Protocollen en kwaliteitsborging: Er zijn veel protocollen geschreven en geborgd. Maar ik zie dat de traditionele methoden (’we moeten zoveel controles doen’) nu vaak tot standaard zijn verheven in de handboeken. 6. Informatie en ICT: Professionalisering staat of valt met een goede informatiehuishouding over doelgroepen, risico’s en overtredingen. Naast verspreiding van Excelsheets is er weinig gebeurd. 7. Monitoring en kengetallen: Aan echte kengetallen voor risico, naleving en milieurendement is, na een discussie begin jaren negentig, nog niets gedaan. 8. Expertise, capaciteit: Waar is de nieuwe denkkracht van analisten en beleidsmedewerkers? Is een deel van uw club aan het herscholen? Werkt u nu anders? Naar mijn waarneming doet iedereen – los van sanctiestrategie – nog ongeveer hetzelfde. 9. Sturing en verantwoording: Bestuurders krijgen mu mogelijk meer stukken, maar krijgen ze ook meer inzicht en nemen ze nu ook betere beslissingen? 10. Criteria: De criteria zijn verworden tot een set van procesmatige verplichtingen. Daaraan voldoen is het doel (’we mogen niet afgaan’), terwijl het een hulpmiddel zou moeten zijn voor inhoudelijke verbetering en effectief handhaven. Hoe is de score van uw organisatie bij deze criteria? Voor de meeste organisaties verwacht ik 3 uit 10. Daarom een verzoek: ‘Mag de professionalisering nu beginnen?’ Voor wie wil reageren op mijn kritische beschouwing verwijs ik ook aar een uitgebreide analyse op www.t11.net. Dick Ruimschotel, directeur CMC/T11 Company (en bedenker van de Tafel van Elf)

5

HandHaving 2005 #3

Streekplan Gelderland beperkt keuze gemeenten

6

Hoe gaat het toch met... Rechtshulp milieu in Dordrecht

Vide houdt leden spiegel voor

Het Bureau Rechtshulp in Dordrecht kreeg in 1992 versterking op het gebied van milieu. Dankzij een subsidie van het Ministerie van Justitie kon een jurist in dienst worden genomen die zich voornamelijk op milieuproblematiek zou richten. Na twee jaar zou worden gekeken naar het succes van dit project. Tegelijkertijd werden er ook bij enkele andere Bureaus voor Rechtshulp milieuspecialisten aangenomen. Theo Briggeman, bureaucoördinator van het bureau in Dordrecht, vertelde hierover in HandHaving. ’De specialist houdt zich bezig met eenvoudige zaken als ‘hoe pak je een overlast veroorzakende patatkraam zonder Hinderwetvergunning aan’ of ’hoe regel je een civiele vordering vanwege bodemverontreiniging.’ Briggeman had in 1992 geen idee van de animo: „Mogelijk worden we straks overspoeld met vragen.” Die verwachting kwam uit. Dertien jaar later blijkt het experiment te zijn uitgegroeid tot een succes. In 1994 werd besloten dat de specialistische rechtshulp vijf jaar zou worden verlengd. Hierna ging Justitie over op structurele financiering van het

Toezichthouders werken inefficiënt. Volgens Robin Linschoten, voorzitter van het Adviescollege Toetsing Administratieve Lasten (Atcal) en kroonlid van de Sociaal-Economische Raad hebben zij weinig kennis over wie en wat zij moeten controleren. Linschoten zei dit op het jaarcongres van Vide, de beroepsorganisatie van toezichthouders, inspecteurs, handhavers en evaluatoren.

specialisme milieu bij de bureaus. Directeur Briggeman werkt niet meer bij het Bureau Rechtshulp in Dordrecht, maar anno 2005 heeft het bureau wel een echte afdeling Milieu met drie fulltime juristen. Tot 2007 is de financiering daarvan geregeld. Milieuspecialist Jan-Eelco Dijk is sinds 1994 betrokken bij het initiatief. Het aantal hulpvragen steeg in de jaren negentig fors, de laatste jaren vlakt de groei af. De afdeling Milieu begeleidt jaarlijks ongeveer 250 milieuzaken. „De hulpvraag groeit momenteel niet, maar vooral door Europese regelgeving is milieu complexer en tijdrovender geworden. Procedures zijn ingewikkeld. Mensen zien op een gegeven moment door de bomen het bos niet meer.” Niet iedereen kan even een milieujurist in Dordrecht regelen. „Het moet gaan om een groep mensen, bijvoorbeeld een milieuorganisatie of een bewonersgroep en het moet gaan om een milieubelang. Er blijkt dat reeksen groeperingen ons nog steeds weten te vinden. Die waarderen dat we juist gespecialiseerd zijn in deze ingewikkelde materie.”

Circa 180 deelnemers, werkzaam bij in totaal veertig ‘inspectieachtige’ instanties woonden in april het congres bij. Vide mag dan een beroepsvereniging zijn, met het thema ‘Grenzen aan toezicht: maakt toezicht de samenleving rijker of armer’, werd de leden een spiegel voorgehouden. Aan ronde tafels discussieerden zij over thema’s als ‘Inspecties, de grootleveranciers van administratieve lasten’ en ‘Strijdige regels’. Tijdens het middagdebat werd interactief gestemd over stellingen. Met de stelling ‘toezicht leidt tot een totalitaire samenleving’ was 80% van de aanwezigen het niet eens. Grens Voor Linschoten is de grens van toezicht allang bereikt. Hij verbaasde zich openlijk over de vele nieuwe jonge inspecties en riep op toezicht op een intelligente manier te organiseren. „Er wordt nu te veel aan incidentenpolitiek gedaan. De vuurwerkramp in >>

Cijfers en Trends: Toezicht op bodemsanering blijft slecht Enschede en de legionella-uitbraak in Bovenkarspel hebben geleid tot veel wet- en regelgeving. Die niet handhaafbaar is, zo blijkt nu. „De betrokkenheid van handhavers bij de totstandkoming van wetgeving moet groter.” De Actal-voorzitter vindt verder dat te veel informatie wordt opgevraagd, door de afzonderlijke toezichthouders. „Uitgebreide vragenlijsten bieden slechts schijnzekerheid. Veel vragen stellen vormt een alibi voor slecht toezicht en de onkunde van handhavers.” Het delen van kennis en ervaring helpt om de snelle groei van inspecties tegen te gaan. De Autoriteit Financiële Markten kan dan toe met een halvering van het aantal medewerkers. Maar Linschoten vond ook dat als een bedrijf eenmaal een scheve schaats heeft gereden, de ‘hele mikmak’ van inspecties er over heen mag. „Dat is de extra straf voor het niet integer omgaan met publieke belangen.”

De Algemene Rekenkamer is niet tevreden over de kwaliteit van en het toezicht op bodemsaneringen. Tien jaar geleden constateerde de Rekenkamer al dat het saneringsplan en het evaluatierapport zelden volledig inzicht bieden in de kwaliteit van de sanering. Sindsdien is er weinig voortgang geboekt. Provincies en gemeenten stellen vage toezichtplannen op, zonder concrete uitvoeringsvoorschriften. Grote bezwaren heeft de Rekenkamer bij de rol van de milieukundig begeleider van de sanering. Deze moet een onafhankelijke positie innemen. In de praktijk is hij werknemer van het adviesbureau dat ook de sanering uitvoert. De Rekenkamer vindt dat VROM te traag is bij het uitvoeren van de aanbevelingen van haar eigen Inspectie. Nog steeds is bijvoorbeeld niet bekend aan welke eisen het evaluatierapport moet voldoen. De VROM-Inspectie krijgt een pluim van de Rekenkamer: ’Deze Inspectie heeft dit toezicht goed en systematisch opgepakt’. Toezichtactiviteiten door provincies en gemeenten bij 25 saneringen

Nadere inlichtingen: www.videnet.nl

7

HandHaving 2005 #3

HandHaving 2005 #3

Discussie tijdens het grote middagdebat van het Vide jaarcongres.

Controle van een vetsmelterij.

HandHaving 2005 #3

Wegens ernstige milieudelicten eiste de officier van justitie drie miljoen euro boete van de bij kernreactor Petten gevestigde bedrijven ECN, NRG, en Mallinckrodt. De Alkmaarse rechtbank oordeelde veel milder. De bedrijven hadden er een rommeltje van gemaakt, maar er was geen sprake van groot milieugevaar.

8

De Nucleair Research Groep (NRG), het Energieonderzoekcentrum Nederland (ECN) en Mallinckrodt Medical zijn gevestigd op het reactorterrein in Petten. De milieupolitie deed daar in de herfst van 2003 een inval en constateerde honderden overtredingen: gevaarlijke chemicaliën werden niet gescheiden opgeslagen; de opslag van radioactieve materialen was niet veilig; afvalwater was giftig; noodzakelijke vloeistofdichte vloeren ontbraken en giftige stoffen lagen niet achter slot en grendel. Officier van justitie Pieter Groenhuis: „Achter de hekken in de Pettemmer duinen interpreteerden deze bedrijven de milieuregels op geheel eigen wijze. Extern profileren deze bedrijven zich als innovatief en zeer milieuvriendelijk, intern gooit men er met de pet naar.” Groenhuis verweet het gemeentebestuur van Zijpe een beleid van „pappen en nathouden” en gaf aan dat de gemeentelijke handhavers om die reden niet vooraf waren geïnformeerd over de actie van de milieupolitie. „Op dit moment is de gemeente bezig bouwvergunningen af te geven voor gebouwen die er vele jaren staan. Dat zegt wel iets over de bestuurlijke cultuur.” De advocaten van ECN, NRG en Mallinckrodt gebruikten het gemeentelijke begrip in hun

verweer. „Juist vanwege de coulante houding van de gemeente mochten de bedrijven ervan uitgaan dat er niet onverwacht strafrechtelijk zou worden ingegrepen.” Immuniteit In Petten werd ook een reeks milieuovertredingen geconstateerd bij het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (GCO), eigenaar van de reactor. Dit instituut valt echter onder het Euratom-verdrag en heeft zich beroepen op Europese immuniteit. Op aandringen van het Ministerie van Justitie had het OM de dagvaarding tegen dit bedrijf ingetrokken. ECN, NRG en Mallinckrodt vonden daarom dat er nu sprake was van rechtsongelijkheid. „Als GCO zomaar vrijuit gaat, dan wij ook.” De Meervoudige kamer draaide deze argumentatie om. „Op basis van het Euratom-verdrag is het voor het OM onmogelijk GCO hier ter verantwoording te roepen. Daarmee verschilt GCO van de andere drie en is er geen sprake van gelijkheidsbeginsel.” Geen groot gevaar Rechtbankpresident Van Zutphen verweet de drie bedrijven laksheid, maar vond niet dat er sprake was geweest van een groot milieugevaar. Dat was

wel door het OM in de media gesuggereerd. Het voortijdig straffen via de media dempte het vonnis en bovendien achtte de rechtbank niet alle overtredingen bewezen. Officier Groenhuis vroeg een miljoen euro per bedrijf, waarvan de helft voorwaardelijk. Het vonnis luidde € 25.000,- per bedrijf. Van Zutphen: „Onvoorwaardelijk, want ik zie hier echt geen reden voor een stok achter de deur.” Nadere inlichtingen: www.milieuom.nl, www.rechtspraak.nl

Nieuwe NEN voor verontreiniging Bitumen en bitumenhoudende materialen zoals dakbedekkingmaterialen en kleiduiven kunnen schadelijk zijn voor mens en milieu. Met de nieuwe Nederlandse norm NEN 7331 kan worden bekeken of deze stoffen (PAK en BTEX) aanwezig zijn. De norm is in ontwerp verschenen. De beschreven extractie- en analysemethoden in NEN 7331 zijn geschikt voor het meten van de genoemde verontreinigingen op onder andere grenswaardeniveaus. De volledige titel van het normontwerp luidt: Ontwerp NEN 7331 ‘Bitumen en bitumenhoudende materialen – Bepaling van de gehalten aan polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) en aan benzeen, tolueen, ethylbenzeen en xyleen

(BTEX) – Gaschromatografische methode met massaspectrometrische detectie’. Deze norm is onder meer van belang voor laboratoria die geaccrediteerd willen worden voor de analyse van PAK in bitumenhoudende bouwstoffen. Het gaat dan om accreditatie volgens het Accreditatieprogramma

Bouwstoffenbesluit AP04. Het normontwerp is in opdracht van het Ministerie van VROM ontwikkeld. Nadere inlichtingen: www.nen.nl (linken naar Normshop), NEN-Klantenservice, tel. 015 - 269 03 91, [email protected] Inhoudelijke informatie: NEN-Milieu, ir. Rob Zwart, tel. 015 - 269 02 45, [email protected]

Ingezonden: Dierlijk vet In het artikel over ketenhandhaving met de titel ’Dierlijk vet: Waait alle kanten op’, in de editie januari/februari van HandHaving, wordt het beeld gecreëerd dat de sector problemen heeft met dioxine en PCB’s en verontreinigde vetten wegmengt. Daarnaast worden dierlijk vet, plantaardige olie en gebruikt frituurvet op één hoop gegooid en blijkbaar door de projectleider die aan het woord komt beschouwd als ‘keten dierlijke vetten’. Helaas moet ik constateren dat niet deze sector alle kanten uitwaait, maar dit artikel. Dierlijke vetten worden gewonnen uit slachtbijproducten, afkomstig van voor en na de slacht en worden als waardevolle energierijke grondstof toegepast in levensmiddelen, diervoeder en oleochemische producten. Voor meer informatie over de categorie-indeling m.b.t. dierlijke vetten verwijs ik u naar de speciale rubriek op onze website www.mvo.nl/wetgeving-dierlijk-vet. Dierlijke vetten afkomstig uit zogenoemd categorie 1-materiaal dienen te worden verbrand en worden niet verwerkt in diervoeder. Dierlijke vetten ontstaan niet in de horeca of bij het uitpersen van oliehoudende zaden. In het eerste geval bedoelt u ongetwijfeld gebruikte frituurvetten en -oliën. Die vetten en oliën mogen sinds 1 november 2002 niet meer in diervoeder worden toegepast. Overigens gaat het hier bij 95% om plantaardige producten. ‘Het vet kan verontreinigd zijn met PCB’s of dioxine...’ is een suggestieve zin die slechts bijdraagt aan negatieve beeldvorming, maar ons verder niets zegt. Dierlijk vet wordt regelmatig gecontroleerd op de aanwezigheid van dioxinen en PCB’s. Hierbij is voor zover ons bekend nog nooit een probleem geconstateerd met overschrijding van limieten waardoor vervolgens zou moeten worden ‘weggemengd’ of ‘(mogelijk) verontreinigde vetten worden geleverd’. J.P. van der Zwaluw, Productschap Margarine, Vetten en Oliën Naschrift redactie: De handel en verwerking van (dierlijke) vetten is voor handhavers complex en ondoorzichtig. Via het instrument ketentoezicht pogen toezichthouders nu te onderzoeken of uw aannames in de praktijk ook echt kloppen.

Kort Steeds meer corporaties en gemeenten zien bestrijding van onrechtmatige bewoning als een belangrijk onderdeel van hun sociale taak en als hulpmiddel om verloedering van woonwijken tegen te gaan. Een reeks succesvolle projecten staat centraal op het congres ’Aanpak illegale (onder)verhuur’ dat op 30 juni in Nieuwegein wordt gehouden. Informatie en aanmeldingen, tel. 070-441 57 95, e-mail: sylvie. [email protected]. Circa 12.000 tot 15.000 bedrijven moeten voor 2030 de bodem van het bedrijfsterrein laten saneren. De Stichting Bodemcentrum, opgezet door belangenorganisaties uit het midden- en kleinbedrijf, gaat ondernemers helpen. www.bodemcentrum.nl. De huidige algemene regels - de zogenoemde 8.40-AMvB’s - voor niet-agrarische bedrijven worden samengevoegd tot één besluit. Deze 8.40-AMvB’s bevatten voor verschillende categorieën bedrijven algemene milieuregels waaraan zij moeten voldoen. Door de samenvoeging worden de regels eenvoudiger en beter te handhaven, verwacht VROM-staatssecretaris Pieter van Geel. Hans Schmit, ex-redacteur van Trouw en HandHaving, schreef een boek over milieu en gezondheid. Titel: ’Frambozenschol en bloemkoolpaling, Hoe vuil en ongezond is Nederland.’ Eens was Nederland koploper in milieuzorg, nu horen we bij de Europese achterhoede. Uitgever Houtkiet, ISBN 90 5240839 4, € 16,95.

9

HandHaving 2005 #3

Rechter veegt miljoeneneis Petten van tafel

Buurvrouw Marietje Freriksen met op de achtergrond een deel van het bedrijf Bouwens: „Pronk sloeg met zijn vuist op tafel.”

Klachtenkampioen uit Goor stinkt niet meer

HandHaving 2005 #3

Maandagmorgen 4 april. Het is rustig in de Molenstraat. In de prille lentezon spit bewoner Freriksen op gele klompen zijn tuin. Niets bijzonders? De vlaggen van een aanpalend bedrijf wapperen in de richting van de woning van Freriksen. Die vlaggen vertelden altijd dat je beter binnen kon blijven. Of je moest kokhalzend de weeë lucht van een zware kippensoep weerstaan. Vandaag stinkt het echter niet in Goor. Slachtafvalverwerker Bouwens heeft het werk stilgelegd. Noodgedwongen.

10

Op krap honderd meter van de woning van Freriksen ligt het bedrijf Gebroeders Bouwens BV. Deze onderneming verwerkt op grote schaal afval van kippenslachterijen en is in Goor al vele jaren een bron van lawaai en stank. Bouwens haalt om die reden constant een hoge notering in de top tien van Overijsselse milieuklachten. Vandaag 4 april staat de opvallende milieubus van de provincie Overijssel

pal voor de ingang van het bedrijf Bouwens. Fotografen en cameramensen wachten voor het pand, redacteuren houden hun notitieblokje in de aanslag. Het stilleggen van een bedrijf door de overheid, dat gebeurt bijna nooit. Stevig nieuws dus. Briefing Vanmorgen vroeg reed de milieubus naar het politiebureau in Goor, een

van de kernen van fusiegemeente Hof van Twente. Om 9.00 uur verzamelde een man of veertien zich voor een briefing over de sluiting. Medewerkers van politie, gemeente, deurwaarder en provincie, onder wie handhaver Paul Tempelman en teamleider handhaving Cees Jan Bloemendaal nemen de laatste punten door. De stemming is geconcentreerd, serieus. Uiteraard is er koffie. Een eerder verspreid draaiboek geeft gedetailleerd de werkwijze aan. Na een langdurige procedure en herhaaldelijke waarschuwingen trekt Overijssel vandaag de milieuvergunning van Bouwens in omdat het de geluid- en geurvoorschriften voortdurend niet naleeft. Het bedrijf mag dus geen slachtafval meer verwerken.

Leeg terrein Op weg naar het politiebureau zijn verschillende betrokkenen vanmorgen langs Bouwens gereden. Het zag er stil uit. Geen vrachtwagens, een leeg terrein, een provisorisch hek met een ketting. Tempelman voorspelt dat het bedrijf zelf al is gestopt. Vrijdag is deurwaarder Andries Agterhuis langsgegaan om het exploit, de aanschrijving tot stilleggen, te laten betekenen. Agterhuis schat nu in dat Bouwens gevolg heeft gegeven aan het dwangbevel tot stillegging. Een van de scenario’s in het draaiboek gaat in op de aanwezigheid van veel slachtmateriaal. In dat geval moet er een andere verwerker bij gehaald worden. Het betreffende bedrijf is ingeseind, het telefoonnummer staat in het draaiboek. Bloemendaal waarschuwt de aanwezigen alvast voor een mogelijke ‘teleurstelling’. Staat het bedrijfsproces stil, dan is er weinig actie. Des te beter, zegt iedereen. Media Besloten wordt de delegatie die het bedrijf binnen gaat, zo klein mogelijk te houden. Tempelman, Bloemendaal, Agterhuis en teamchef, agent Zwier Pieper. De laatste treedt op als hulpofficier van justitie. Hij stuurt de sterke arm aan mocht het uit de hand

lopen. De medewerkers van Bouwens zouden zich kunnen roeren. De meeste tijd in de briefing wordt besteed aan het omgaan met de media. Afspraak is geen commentaar te geven. Alle pers wordt ‘doorgeleid’ via Karin Obdeijn, communicatieadviseur van de provincie, naar gedeputeerde Gert Ranter, die in Zwolle beschikbaar is voor vragen van journalisten. Als Bouwens zelf pers binnenlaat, zal hij op eventuele gevolgen voor zijn privacy worden gewezen. Meer is er niet aan te doen. Deurwaarder Agterhuis waarschuwt voor al te triomfantelijke gezichten.

„Vooral niet lachen! Het kleinste glimlachje zie je later uitvergroot terug op tv”, weet hij uit ervaring. En dat geeft een verkeerde indruk. De milieubus, de donkerblauwe burgerauto van Pieper en de stationcar van Agterhuis rijden rond 9.45 uur eerst naar Pingo Poultry, een kippenslachter waarvan Bouwens het slachtafval betrekt. Er is vanochtend niet aan Bouwens geleverd, horen de handhavers. De kans is dus groot dat het bedrijf vanochtend niet is gaan draaien. Een paar honderd meter verder rijden de drie auto’s het terrein van Bouwens op. De regionale pers schiet op de mannen af, die de

Wethouder Verbeek: ’Het was niet meer uit te leggen’ Een uit de hand gelopen kwestie wil milieuwethouder Martin Verbeek van gemeente Hof van Twente het niet noemen. „De ongelooflijke hoeveelheid regeltjes en procedures heeft enorm opgehouden. Aan de kwaliteit van onze handhaving heeft het niet gelegen. Al voor de herindeling in 2001 was de toenmalige gemeente Goor druk bezig met de geurhinder, ter onderbouwing van de stankklachten. Nadat het bedrijf in 2001 onder provinciaal gezag kwam, moest de provincie helemaal opnieuw beginnen. Dat was dubbel werk.” Nog onder de gemeente Goor is onderhandeld over uitplaatsing. Omdat het bedrijf in een steeds zwaardere categorie viel, paste het op geen enkele locatie in de gemeente. En inmiddels had het een slechte naam, waardoor andere gemeenten ook de deuren gesloten hielden. Door de marktontwikkelingen rond de productie van diermeel is de toekomst van het bedrijf ook veranderd. Belangrijker nog vindt de wethouder de scheve verhouding tussen ‘kleine’ overtreders en de verwerker van kippenslachtafval. „De eerstgenoemde krijgt een aanschrijving met brief van het Openbaar Ministerie erachter aan. Dat het rond Bouwens maar bleef stinken, is dan niet meer uit te leggen.” Drie dagen na het ingrijpen van de provincie hield Hof van Twente een extra raadsvergadering over eventuele aankoop van het terrein van Bouwens. >> Nieuwe bestemming: woningbouw.

11

HandHaving 2005 #3

De provincie legt een last onder dwangsom op van 10.000 euro per dag als er toch materiaal wordt aangevoerd. Vandaag zal eventuele in werking zijnde apparatuur, zoals cookers en plaatvriezers, worden verzegeld.

gezichten strak in de plooi houden. Pieper stapt als eerste het administratiekantoor binnen. Door het raam is het schudden van handen te zien. Een jonge man staat de handhavers te woord. Later blijkt het een van de twee zonen van Bouwens te zijn. 2139 klachten Voor de buitenwacht blijft het dan lang stil. Letterlijk. Geen gezoem van trillende ventilatoren, geen dampen van kookketels. De hogedrukreiniger druppelt nog wat na. De fris lichtgroen geverfde roldeuren zijn hermetisch gesloten. De zon schijnt op aluminiumbuizen en pijpen op het dak. Vogels fluiten, slechts onderbroken door passerende auto’s. Buren verzamelen zich in kleine groepjes en

Wachten bij de poort.

volgen de ontwikkelingen op afstand. Omwonenden is vooraf gevraagd zich niet te veel te manifesteren. Sommigen duiken weg voor de camera. Anderen staan media te woord. Schuin tegenover Bouwens, bij een groothandel in speeltoestellen, gaat opeens de deur open. Medewerkers kijken nieuwsgierig naar buiten. Een van hen vertelt in vijf jaar vijf keer de provinciale klachtenlijn te hebben gebeld. „Ja, het kon behoorlijk stinken, vooral als de deuren open stonden.” In 2000 werd de milieuklachtentelefoon van Overijssel 2139 keer gebeld over Bouwens. Meestal betrof het ongenoegen over niet-werkende afvoerfilters.

Een onopvallende donkerblauwe auto parkeert naast de groothandel. Han Korf van de afdeling Milieuondersteuning uit politiedistrict Hengelo, weet al te melden dat alles goed gaat. Communicatieadviseur Karin Obdeijn houdt via de mobiele telefoon gedeputeerde Ranter op de hoogte. Verzegelen De journalisten komen plotseling in actie. Er gebeurt wat. Tempelman haalt provinciefotograaf Bas van Dishoeck op die in de bus zit te wachten. Hij zal opnamen maken voor het dossier. „Mijnheer mag ik wat vragen”, schiet een van de journalisten Tempelman aan. „Nu even niet jongens”, is het antwoord.

HandHaving 2005 #3

Buurvrouw Freriksen: ’Hoe staat de wind vandaag?’

12

Marietje Freriksen woont op een steenworp afstand van Bouwens. Ondanks haar tuinierende man, kan zij ’s middags nog niet geloven dat de lijdensweg echt is afgelopen. De vlag gaat echter nog niet uit. „Morgen ga ik maar weer naar Den Haag voor de zitting bij de Raad van State”, zegt de huisvrouw, die daar als ingewijde aan toevoegt: „Gelukkig is Drupsteen de voorzitter. Die heeft eerder in ons voordeel besloten en zal nu toch niet het tegengestelde doen?” Begrippen als categorie 3, 4 of 5 bedrijf, geuremissie en het niveau van geluidsmetingen hebben voor haar geen geheimen meer. Tegen wil en dank is Freriksen een expert. Al 18 jaar is het gebruik van haar grote tuin afhankelijk van de windrichting. Het eerste wat ’s ze ochtends doet is kijken waar de wind vandaan komt. En zorgen dat de klep van de brievenbus goed is gesloten. Zeven jaar geleden, na weer een radeloze dag verplicht binnen blijven, heeft Freriksen met andere bewoners de Stichting Wel en Wee opgericht. Bouwens had een buurbedrijf gekocht en het zag er naar uit dat ook daar kippenslachtafval zou worden verwerkt. Daar heeft de buurt een stokje voorgestoken. Met steun van het Meldpuntennetwerk en met tips van Tweede-Kamerlid Annie Schreijer-Pierik („Die heeft hier in de gemeente een varkensbedrijf, ik dacht die weet wel van stank.”) is de strijd toen doorgezet. Buurvrouw Freriksen bezocht zelfs milieuminister Pronk. „Die sloeg met de vuist op tafel sloeg en riep ‘dit kan toch niet!’.” Daarna zette de VROM-Inspectie druk op de ketel bij gemeente en provincie. Een tiental visitekaartjes schuift als een kwartetspel door haar handen. Ze lacht. „Vandaag is het hulde voor de provincie. Nu gebeurt er wat.”

Wethouder Martin Verbeek (rechts): „Ongelooflijke hoeveelheid regeltjes.” Links coördinator gemeentelijke handhaving Gerard Hofsteede.

Even later stoppen ook Edwin Lange (coördinator repressieve handhaving bij de provincie) en Gerard Hofsteede (coördinator handhaving van de gemeente) op een afstandje van het bedrijf. Lange, met een oog op de dralende media, wil niet te veel gedoe op de stoep. Lange en Hofsteede bespreken de juridische consequenties. Nu het bedrijf stil ligt, wordt het niet verzegeld. De vergunning is ingetrokken, het bedrijf is niet in werking, dus verzegelen zou niet rechtmatig zijn. „Strikt genomen wordt vandaag geen sluiting afgedwongen”, beargumenteert Lange. Het is een ‘gewone’ controle of het bedrijf voldoet aan de aanschrijving. Nou ja gewoon: de provincie is jaren met het bedrijf bezig geweest, de laatste weken zeer intensief. Er waren veel dagen dat vijf mensen er fulltime aan werkten. Allemaal kosten die behoren tot de normale bedrijfsvoering en dus niet te zijner tijd te verhalen zijn. Zelfs de borden ‘gesloten op last van de provincie’ zijn al gemaakt. Voor het eerst Hofsteede werkt sinds een jaar in de gemeente Hof van Twente. Hij is nog nooit bij Bouwens binnen geweest. Als Bouwens weer terug is onder gemeentelijk gezag, zal het er wel van komen, denkt hij. Doordat het bedrijf ook onder de Destructiewet viel, werd de provincie het bevoegde gezag. Die nam in 2001 de handhaving over. Bouwens is sowieso een pittige juridische kluif. De raadsman van het bedrijf procedeert tot het laatste moment door.

Zo wees de Raad van State op 30 maart een verzoek tot voorlopige voorziening af, waarmee de sluiting weer een stap dichterbij kwam. Vrijdag 1 april verzocht de advocaat opnieuw om een voorlopige voorziening. Dat werd dinsdag 5 april behandeld. De provincie voelde zich toch voldoende zeker om de actie een dag voor die zitting bij de bestuursrechter door te zetten. Opgelucht Na vijf kwartier wachten springt de pers weer op. De handhavers, politieman, deurwaarder en fotograaf komen naar buiten, stappen snel in de auto’s zonder commentaar te geven. Terug in het politiebureau is de stemming opgelucht. De spanning ontlaadt zich. Tempelman vertelt dat de zonen van Bouwens alle medewerking gaven. Er is een uitvoerige ronde door het bedrijf gemaakt. Apparatuur stond stil en was schoongemaakt. Zoveel mogelijk meterstanden zijn genoteerd en er zijn afspraken gemaakt hoe de meters uit te lezen. In de koelruimte lag nog wel een grote voorraad slachtafval. Het bedrijf krijgt een half jaar om dat af te voeren. Alleen vader Bouwens had het even te kwaad. Net vandaag heeft hij van de rechter in Almelo bericht gekregen dat de weigering van de bouwvergunning van een hoge schoorsteen is vernietigd. Bouwens denkt daarmee gelijk te hebben gekregen. „Even wachten op de motivering”, zegt jurist Lange nu. De gele borden ‘Dit bedrijf is gesloten op last van de provincie’ blijven in de dienstauto. Het is beter zo, zeggen

de handhavers. Aan de andere kant, de borden hadden het daadkrachtig optreden zichtbaar gemaakt. De gedeputeerde zal geen persconferentie geven, vertelt Obdeijn: ,,We willen niet de indruk wekken dat we juichen nu het bedrijf stil ligt.” De volgende dag, dinsdag 5 april, dient het tweede verzoek tot voorlopige voorziening bij de Raad van State. Die twee dagen later uitspraak doet: het verzoek is afgewezen. Bouwens blijft dicht. Nadere inlichtingen: Paul Tempelman, provincie Overijssel, tel. 038 - 425 21 03, [email protected] Tekst: Nicoline Elsink Foto: Format

13

HandHaving 2005 #3

Agent Zwier Pieper (links) en coördinator Paul Tempelman gaan op weg om het bedrijf te controleren.

Roland Wijmenga, Seph Waddenzee

Provincies zetten het mes in servicepunten

HandHaving 2005 #3

Tot 1 juli betaalt VROM mee aan de Servicepunten handhaving, beter bekend als Seph’s. Na die datum is de financiering een taak voor de provincies. In 2003 was er een storm van protest tegen het stopzetten van de VROM-bijdrage. Nu er twee jaar later toch Seph’s verdwijnen, blijft het stil. Voor een deel van de servicepunten is 2005 het laatste jaar, anderen halen de broekriem stevig aan.

14

De eerste juli van dit jaar is belangrijk, want dan stopt VROM definitief met het subsidiëren van de Servicepunten handhaving. Op basis van een evaluatie concludeerde VROM in 2003 dat de Seph’s onvoldoende presteerden bij het uitvoeren van de bestuursovereenkomsten. Daarom ging de Haagse geldkraan dicht. Dat leverde een storm van protest op uit de provincies. „Elke zichzelf respecterende Gedeputeerde schreef een protestbrief”, aldus Jaap Enter, plaatsvervangend directeur-

generaal Milieubeheer bij VROM in 2003. Ook de Tweede Kamer was tegen de subsidiestop, maar andere betrokken ministeries als LNV, Verkeer en Waterstaat en Justitie lieten weten niet mee te willen betalen. Staatssecretaris Pieter van Geel bleek echter gevoelig voor het protest van de provincies en kwam met hen een overgangstermijn overeen. In 2003 waren er 35 servicepunten. Van Geel was bereid per provincie één Seph te subsidiëren tot uiterlijk 1 juli 2005. Voor

die twaalf organisaties had VROM jaarlijks 2,2 miljoen euro beschikbaar, daarna moesten de provincies als regisseur van de milieuhandhaving de financiering overnemen of organiseren. Lappendeken De handhavingssamenwerking via de Servicepunten handhaving biedt anno 2005 de aanblik van een lappendeken. In het hele land zijn er Seph’s die de samenwerking tussen gemeenten, waterschappen, politie en andere handhavingspartners faciliteren, maar elke provincie heeft het nét weer iets anders geregeld dan de andere. Noord-Holland telt maar liefst negen servicepunten, Limburg eentje. Het

Groningen: geen draagvlak Het servicepunt in Groningen wordt per 1 juli opgeheven. Er is in deze provincie onvoldoende draagvlak om de financiering van VROM over te nemen, laat coördinator Pieta Walma van het Seph weten. Bovendien wringt de regietaak van de provincie – een voortvloeisel van de professionalisering milieuhandhaving – met het principe van gelijkwaardige partners waar de bestuursovereenkomst op is gestoeld. Er komt geen nieuwe bestuursovereenkomst per 1 januari 2006. Walma: „De projecten stoppen. De milieuestafette en de milieumarktdag, dat gaat de provincie organiseren.” Het zat het servicepunt vanaf het startschot niet mee, vindt Walma. „Ik denk dat het geen slimme zet is geweest alles te versnipperen. Het werk van de regiocoördinatoren – die leverden vanuit gemeenten hun bijdragen voor het servicepunt – werd niet gezien als resultaat van het servicepunt. En de provincie had taken voor het servicepunt, maar had ook de regie. Dat was ook al niet duidelijk. Dus dan zei men: het Seph, dat is Pieta Walma. Maar ja, die kan ook niet alles.” Samenwerken blijft belangrijk, benadrukt ze. „Maar de bal ligt nu vooral bij gemeenten en waterschappen.” Friesland: koffiedik kijken Het voortbestaan van het Seph

Friesland (3,6 fte) is in elk geval tot 8 juli, het volgende Fries Milieuoverleg, nog een groot vraagteken. Dat zegt Wendy Haans, coördinator van het Seph Friesland. Het overleg van begin april heeft niet het uitsluitsel gegeven dat ze had verwacht. „Ze willen het heel zorgvuldig doen”, zo verdedigt Haans de late besluitvorming. „Het blijkt wel dat een vorm van samenwerking gewenst blijft volgens de betrokken partijen.” Dit jaar kan het Friese servicepunt nog uitzingen. De begroting voor 2005 is helemaal rond, zonder dat partners extra geld op tafel hebben hoeven leggen. „Wij hebben vorig jaar wat minder uitgegeven, daarom hebben we dit jaar net voldoende.” Gaan de partners meer betalen? „Dat is echt koffiedik kijken.” Op 31 december loopt de bestuursovereenkomst af. Dan moet er in elk geval duidelijkheid zijn. Waddenzee: 2004 tot 2006 „Wij zijn bijzonder omdat we pas 1 september 2004 zijn gestart”, vertelt Roland Wijmenga van het Seph Waddenzee. „Wij blijven tot 1 januari 2006 bestaan en de discussie over daarna moet nog worden gevoerd door het regionale coördinatiecollege. Dat zijn met name rijkspartijen: Rijkswaterstaat, Marechaussee, KLPD, Douane, LNV, maar ook organisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten.” Wijmenga zelf is voor drie dagen in de week vanuit het Openbaar Ministerie gedetacheerd. Al in 1999 begonnen de besprekingen voor het servicepunt, maar er kwam maar geen antwoord op de vragen ‘wie betaalt?’ en ‘wie bepaalt?’. Uiteindelijk moest VROM de knoop doorhakken. Het Seph Waddenzee bestaat uit Wijmenga plus administratieve ondersteuning. „Ik faciliteer het handhavingsoverleg, voer het secretariaat en probeer kennisuitwisseling tot stand te brengen.

Daarvoor heb ik drie dagen in de week. Dat is heel beperkt, geef ik toe. Een aantal partijen wil dat we na 1 januari 2006 doorgaan. Maar of ze daar dan ook geld voor willen geven?” Drenthe: liever een netwerk „Eigenlijk is het servicepunt opgeheven, maar het is nooit zo uitgesproken”, aldus ambtelijk regisseur Wim Nijhuis van de provincie Drenthe. „Het servicepunt werkt nog informeel, maar de bestuursovereenkomst is begin 2004 beëindigd. We zijn met een vervolgovereenkomst bezig. Het is nog onduidelijk hoe die eruit gaat zien. We hebben gezegd: van de Seph-structuur willen we af. Wél willen we een netwerk van kennis en kunde. Je merkt dat de kennisuitwisseling nu minder wordt. Dat kan weer beter worden met een projectleider handhavingssamenwerking. Het is de bedoeling dat die gedeeltelijk wordt betaald door de handhavingspartners, maar daar moet nog over worden onderhandeld. Een aantal partners zegt dan: ik zie daar het nut niet van in, ik haak af.” Nijhuis was tot voor kort ook coördinator van het servicepunt. „Ik had een dubbele pet op. En op een gegeven moment kom je in een spagaat. Je moet jezelf controleren. Dat is onmogelijk.” Overijssel: IJssel-Vecht apart „Alle partners hebben de intentie om door te gaan, maar er is nog geen afspraak over de wijze waarop”, licht Patrick Welman toe, coördinator van de drie servicepunten die de provincie Overijssel telt. „We willen komen tot één Seph. Er is nog geen overeenstemming over wat die moet gaan doen.” Waarschijnlijk komt er een uitzondering voor de gemeenten die nu onder de regio IJssel-Vecht vallen. Die willen namelijk alleen meebetalen aan projecten waaraan >> ze zelf meedoen. De houding van

15

HandHaving 2005 #3

ene servicepunt is niet meer dan één parttimer, het andere bestaat uit een team van tien mensen. En de financiering is ook niet overal hetzelfde: in de ene provincie trekken de bestuurlijke partners de portemonnee, een andere keer is de betaling in ’natura’: het leveren van gedetacheerde medewerkers. Na 1 juli wordt de lappendeken nog bonter: sommige provincies hebben dan geen servicepunt meer. Een overzicht.

IJssel-Vecht heeft te maken met de specifieke Overijsselse samenwerkingshistorie, legt hij uit. „No hard feelings wat mij betreft.” De provincie is bereid straks meer te betalen, maar dan gaapt er nog een gat van ongeveer een ton. Daarvoor kijkt Overijssel naar de partners.

HandHaving 2005 #3

Flevoland: snel handen weg „We blijven wel bestaan, in elk geval wel tot eind 2006 denk ik. Maar het is moeilijk en onzeker... een geldkwestie”, laat beleidsmedewerker Marcel Sman van Seph Flevoland weten. Vraag is of de bestuurlijke partners willen bijspringen om het VROM-gat gedeeltelijk op te vullen. De begroting is in elk geval alvast aangepast. Het aantal fte’s krimpt van 2 naar 1,3. Zelf projecten draaien zit er dan niet meer in. „Er is veel weggevallen. We programmeren nu vooral. We zorgen dat projecten worden gestart en dan trekken we onze handen er snel weer vanaf”, aldus Sman. „Of dat voldoende is om een servicepunt in de benen te houden? Ik ben wel eens bang dat men over een jaar zegt: van dat servicepunt horen we ook nooit wat. We kunnen er net zo goed mee stoppen.”

16

Gelderland: regio is aan de bal In Gelderland hebben de gezamenlijke handhavingspartners al op 1 januari de stekker uit het servicepunt getrokken. „Gemeenten willen hun geld rechtstreeks investeren. Dat betekent dat ze bijvoorbeeld in de regio projecten starten”, licht provinciaal ambtelijk regisseur Annette van Delft toe.

Patrick Welman, Seph Overijssel

Wel is er een nieuwe samenwerkingsovereenkomst gesloten voor vier jaar ‘in een wat strakkere vorm’, aldus Van Delft. „Daarin staat dat de regio’s vóór 1 juli aangeven hoe ze de samenwerking vorm gaan geven.” Provinciebrede kennisuitwisseling, projecten en overleg zullen niet wegvallen, verwacht Van Delft. „De bal daarvoor ligt bij de acht regio’s.” Dus geen projecten meer op provinciaal niveau? „Wij willen als regisseur bekijken of we dat kunnen stimuleren, maar daarvoor nemen we geen extra mensen in dienst. Het moet nu uit de regio’s komen: wat vindt men belangrijk en hoe gaat men dat aanpakken?” Utrecht: ambtelijk te zwaar De drie servicepunten die Utrecht telt, worden per 1 juli opgeheven. „Omdat handhavingspartijen geen trek hebben het zelf te doen als VROM niet meer betaalt”, aldus ambtelijk regisseur Maurits Schouten. Wél trekt de provincie ter compensatie 1 fte uit om met provinciebrede werkgroepen de samenwerking te bevorderen. „Partijen gaan voortaan dingen doen die ze écht nodig vinden”, aldus Schouten. „Daarvoor vinden ze de Seph-structuur ambtelijk te zwaar.” Dat wil volgens hem niet zeggen dat de servicepunten overbodig waren. „Partners kijken nu bij elkaar in de keuken en wisselen veel meer gegevens uit dan vroeger.” Volgens Schouten is samenwerking normaal geworden. Een nieuwe bestuursovereenkomst komt er na 1 juli niet. „Partijen tekenen wel een intentieverklaring dat ze samenwerken op prag-

matische basis en dat de provincie de spin in het web is.” Brabant: lagere ambitie „Wij hebben drie servicepunten. Die blijven gewoon bestaan. Dat laten we niet afhangen van de rijksbijdrage”, verklaart ambtelijk regisseur Arno Teunissen enigszins strijdbaar. „De financiering gaat terug met ongeveer de helft, maar wat betreft formatie valt het wel mee. Men zat redelijk ruim in de jas. Alleen de ambitie zal straks minder zijn.” Basistaken als zorgen voor overleg tussen de handhavingspartners, een jaarprogramma maken en kennis- en informatie-uitwisseling blijven de servicepunten, gerund door regionale milieudiensten, uitvoeren. Het aantal projecten zal waarschijnlijk krimpen. „De servicepunten hadden behoorlijk wat geld om projecten te draaien. Dat zal niet meer lukken.” En dat terwijl ook de rijkspartners volgens Teunissen graag verder willen met de samenwerking. „De officier van justitie zegt: ik schaam me ervoor dat ik wel van de samenwerking profiteer, maar er niet voor betaal.” Definitieve besluitvorming over de toekomst verwacht Teunissen 15 juni. Limburg: provinciebreed „Het servicepunt gekoppeld aan een bestuursovereenkomst zal niet blijven bestaan”, meldt Hans van Cruchten, hoofd van het Seph Limburg. „Maar de taken zoals we die nu uitvoeren blijven we doen.” Van Cruchten doelt op de zeer waarschijnlijke vorming

Thecla Lammersen, provinciaal regisseur Noord-Holland

van een provinciebrede handhavingsdienst, die handhavingsorganisaties gaat faciliteren. De Seph zal daarbij intrekken. De nieuwe handhavingsdienst zal niet alleen uit provinciale handhavers bestaan. „Bedoeling is dat de provincie een aantal organisaties zoekt die samen met haar in die dienst gaat zitten.” Van Cruchten gaat er vanuit dat de tien medewerkers (5 fte) die het Seph nu heeft kunnen blijven. „Die blijven zich straks bezighouden met faciliteren van de handhavingssamenwerking. Dat kan door de huidige activiteiten als het ontwikkelen van instrumenten, organiseren van overleg en coördineren, maar ook door gemeenten te ondersteunen met milieuspecialisme. Overigens houdt deze handhavingsdienst zich straks ook bezig met ruimtelijke ordening. Zeeland: vooral secretariaat „Het kan nog alle kanten op”, aldus Arendo Schipper, regiocoördinator van Seph Noord-Zeeland. Als dit Seph blijft bestaan, zal het in elk geval de broekriem moeten aanhalen. „We hebben nu 1,5 fte. Dat zal teruggaan naar 1. Wat we straks hebben aan geld voor projecten en cursussen... dat is nog maar de vraag. Het Seph zal vooral een secretariaatsfunctie krijgen.” Wat als het Seph wordt opgeheven? „Kleinere samenwerkingsverbanden zullen de fakkel dan gedeeltelijk overnemen”, voorspelt Schipper. „Op beleidsniveau zal het lastiger worden om afspraken te maken met bijvoorbeeld de politie. Maar het zal niet

zo zijn dat er niks meer gebeurt. De handhavers kennen elkaar en weten elkaar te vinden.” Overigens heeft Zeeuws-Vlaanderen een eigen servicepunt. Schipper: „Dat was een duidelijke keuze van de partners in ZeeuwsVlaanderen. Die wilden een eigen Seph vanwege de invloed uit België.” Zuid-Holland: korten op luxe „In 2005 blijven we sowieso bestaan, voor 2006 weten we nog niks”, zegt beleidsmedewerker Erwin van Etten van het Seph. Zuid-Holland heeft één provinciale Seph (3,8 fte) en zeven ‘regionale ankerpunten’. Formeel liggen alle opties nog open, maar Van Etten is licht optimistisch. „De bestuurders hebben in het provinciaal handhavingsoverleg gezegd: wij zien het belang van de servicestructuur in. Dan verwacht ik wel dat die er ook komt.” Hoe dan ook zorgt het wegvallen van het geld van VROM voor problemen. „Er is een begrotingstekort. Ik verwacht niet dat partners méér willen bijdragen, want overal wordt bezuinigd”, aldus Van Etten. „We moeten korten. Dat hebben we gedaan door te schrappen in samenwerkingsprojecten en ‘luxeproducten’: minder themadagen, cursussen en nieuwsbrieven.” De taken van deze Seph’s blijven hetzelfde, hoewel het nog wat lastig is om het zeggen wat het in 2006 gaat worden. In juni valt waarschijnlijk de definitieve beslissing. Noord-Holland: van negen naar... Noord-Holland telt één provinciaal servicepunt, betaald door de provin-

cie, en negen regionale op kosten van VROM, legt provinciaal regisseur Thécla Lammersen uit. „Als de VROM-bijdrage stopt, gaat NoordHolland het geld niet betalen voor de negen regionale servicepunten.” De regionale servicepunten zijn verschillend geregeld: het ene valt onder een milieudienst, het andere een gemeente. „De ene regio zegt: dat gaan wij doen vanuit de milieudienst. De ander wil er nu mee stoppen. Dat wordt zeker weer ingewikkeld, ja”, aldus Lammersen. Knopen zijn er nog niet doorgehakt. Wel is duidelijk dat de negen oude bestuursovereenkomsten vervangen worden door één nieuwe. Volgens de provinciale regisseur hoeft het verdwijnen van de servicepunten niet de nekslag te zijn voor de samenwerking. „Onze visie is dat ze moeten samenwerken vanuit de filosofie van professionalisering.” Tekst: Harry Perrée Foto’s: Marco Bakker, Alex de Haan, Vincent van den Hoogen, Ferdinand van der Duin

17

HandHaving 2005 #3

Pieta Walma, Seph Groningen

Giesen: ’Geen angst voor aansprakelijkheid’ Het taboe van de ‘onschendbare’ overheid moet worden doorbroken, meent hoogleraar privaatrecht Ivo Giesen. Hij pleit voor een praktische aanpak. „Een overheid die als toezichthouder tekortschiet, moet gedupeerden schadeloos stellen. ”

HandHaving 2005 #3

Enschede, Volendam, Maastricht. Bij elke ramp prangt de vraag of de falende toezichthouder niet mede verantwoordelijk is voor het drama. Maar de weerstand tegenover aansprakelijkheid van de overheid is ook algemeen. Het zou de bestuursorganen, en dus de maatschappij, bakken met geld gaan kosten en er zou geen ambtenaar of bestuurder zijn die straks nog durft te handhaven. Ivo Giesen (1972) gaat in zijn boek ’Toezicht en Aansprakelijkheid’ in op de aansprakelijkheid van overheden. Heeft een slachtoffer van gebrekkig toezicht recht op schadevergoeding? Het boek was nog niet uit of Ton Hartlief, hoogleraar privaatrecht aan de Universiteit Limburg, hield een rede getiteld ‘Leven in een claimcultuur, wie is er bang voor Amerikaanse toestanden?’. Strekking van die toespraak: we zitten in Nederland dicht bij een claimcultuur.

18

Uw boek en die toespraak. Waar komt die aandacht voor civielrechtelijke aan-

sprakelijkheid opeens vandaan? Onder wetenschappers is al langer discussie gaande. Als katalysator voor dit debat werkten de vuurwerkexplosie in Enschede en de nieuwjaarsramp in Volendam. Al een paar dagen na de cafébrand gaf een letselschadeadvocaat commentaar op de televisie. Dat is een teken aan de wand. In beide zaken is de civielrechtelijke aansprakelijkheid van de overheid afgeketst. ‘Volendam’ is geschikt. De rechtbank besloot dat de gemeente Enschede niets te verwijten valt. Strafrechtelijk was Enschede ook al niet te vervolgen, gezien de Pikmeer-arresten. Bestuursrechtelijk, strafrechtelijk en civielrechtelijk ontspringt de gemeente nu de dans. Dat is eigenlijk niet uit te leggen. Neemt het aantal claims en de hoogte van de bedragen inderdaad toe? Onderzoek heeft uitgewezen dat het aantal claims toeneemt. Het aantal toewijzingen van claims door de rechter blijft echter hetzelfde. Er worden ook geen hogere bedragen toegekend. Bedenk echter dat het aantal toe-

zichthouders in de overheidsfeer ook is toegenomen. De Nederlandse Mededingingsautoriteit, de Autoriteit Financiële Markten, de Opta, de Nederlandse Emissie Autoriteit. Dat verklaart een deel van de aanwas in claims. Overigens, naast de toezichthoudende overheid zijn er natuurlijk tal van toezichthouders in de privé-sfeer: notarissen en banken, ziekenhuizen en welzijnsinstellingen. Ik vind het niet redelijk als die wél aansprakelijk worden gesteld en de overheid niet. Is er een rode lijn in de vonnissen? De rechter kijkt naar het zorgplichtbeginsel. Toezicht op brandveiligheid moet er zijn en letten op brandbare kerstversiering hoort daarbij. Maar bijvoorbeeld bij de ingang kleding checken op brandwerendheid is een buitensporige eis. Dat zou een te hoge investering vergen. Een ander vast aspect is de zorgvuldigheidsnorm. Heeft de toezichthouder met de kennis die hij had naar eer en geweten gehandeld? Een voorbeeld: de politie weet van een op handen zijnde roofoverval en heeft die laten plaatsvinden waarbij een slachtoffer overleed. Dat toezicht vond de rechter niet zorgvuldig. Stel, een toezichthouder ziet

bij een controle een onregelmatigheid over het hoofd en dat heeft noodlottige gevolgen. De gedupeerden dienen een claim in en de rechter kent die toe. Moet de toezichthouder dan de rest van zijn leven krom liggen? Het is de werkgever, de rechtspersoon, en niet de toevallige ambtenaar of persoon die de schadeloosstelling betaalt. De rechter beoordeelt eerst of de toezichthouder zijn taak goed heeft uitgevoerd. Maar daarbij weegt zwaar mee of de werkgever voldoende heeft gedaan om de toezichthouder zijn werk goed te kunnen laten uitvoeren. Met andere woorden, het uitvoeren van adequaat toezicht moet wel mogelijk zijn. Juist omdat de rechter naar de inspanningen van de werkgever kijkt, pakt de dreiging van aansprakelijkheidstelling uiteindelijk positief uit voor de toezichthouder. De toezichthouder brandveiligheid in Volendam stond er alleen voor. Met de kennis achteraf weten we dat er meer toezichthouders hadden moeten zijn. Samen hadden die wellicht sterker gestaan. Dit is ook het punt dat ik wil maken: wie de ontwikkelingen objectief bekijkt, ziet dat het bestuur of de werkgever moet investeren in capaciteit en kwaliteit om goed toezicht mogelijk maken. Wellicht leidt dat tot herschikking van middelen, maar als dat beter toezicht oplevert, is dat alleen maar mooi.

Zorgt aansprakelijkheid niet voor verkrampt toezicht? Men is doodsbang iets over het hoofd te zien. Dat je nooit meer een fout mag maken of niets mag missen is een misverstand. Het gaat om die zorgvuldigheidsnorm en personen en bedrijven hebben ook een taak in het voorkomen van ongelukken. Als de toezichthouder een fout niet ontdekt omdat de onder toezicht gestelde opzettelijk manipuleert, dan verandert dat de beoordeling natuurlijk. Moet de overheid zich verzekeren tegen claims? De rijksoverheid verzekert zich nooit. Via het heffen van belastingen bereikt men hetzelfde. De toezichthouder Autoriteit Financiële Markten is door de Staat gevrijwaard tot een bepaald bedrag, daarboven zijn ze verzekerd. Gemeenten en dergelijke instanties zouden er goed aan doen de polis eens tegen het licht te houden. Er gaan stemmen op aansprakelijkheid van de overheid juist te beperken. Zij voert immers opgedragen taken uit die het algemeen belang dienen. Het is een niet te stoppen ontwikkeling die je toch maar beter onder ogen kan zien. Ik denk overigens niet dat hier ‘Amerikaanse toestanden’ ontstaan. De Verenigde Staten zijn totaal anders. Daar is nauwelijks sociale zekerheid. De advocatuur werkt op basis van no

cure, no pay: geen wonder dat alles op alles wordt gezet om via een forse claim enige financiële zekerheid te regelen. Hoe staat Europa tegen over dit onderwerp? (Lachend) Het Europese Hof van Justitie staat niet mijn zijde. Maar het Europese Hof van de Rechten van de Mens weer wel. Vorig jaar velde het een belangrijk vonnis. Op een Turkse vuilnisstortplaats woonden mensen. Na een ontploffing raakten die ernstig gewond. Ondanks het feit dat de mensen daar illegaal verbleven, heeft het Hof toch besloten dat de bewoners recht op schadeloosstelling hebben. De Turkse overheid had erop toe moeten zien dat daar geen mensen woonden. Nadere inlichtingen: Prof. mr. dr. Ivo Giesen, Faculteit Rechtsgeleerdheid, tel. 030 - 253 61 48, [email protected] ’Toezicht en Aansprakelijkheid’ is verschenen in de serie Recht en Praktijk, uitgever Kluwer. ISBN 90-13-02323-1 Tekst: Nicoline Elsink Foto: NFP

Geen no cure, no pay in Nederland Advocaten mogen hun betaling niet laten afhangen van de uitkomst in een rechtszaak die zij hebben gevoerd voor hun cliënt. Het kabinet is tegen dit zogeheten no cure, no pay-systeem. Het wil daarom een verordening die een experiment hiertoe mogelijk maakt, vernietigen. Volgens minister Donner van Justitie gaat een verregaand financieel belang in tegen een goede beroepsuitoefening van de advocatuur. Het belang van de cliënt moet altijd voorop staan en de advocaat moet elk risico van belangenconflicten vermijden, aldus Donner. De Orde van Advocaten heeft onlangs een advocaat met een ‘no cure no pay-praktijk’ geschorst.

19

HandHaving 2005 #3

Ivo Giessen: „Dat je nooit meer een fout mag maken of niets mag missen is een misverstand.”

Boven: De afdeling Handhaving van de gemeenten Reimerswaal en Kapelle. Voorste rij (v.l.n.r.): Michiel Lugt, Willem Pentury, Jack Kwaak Achterste rij (v.l.n.r.): Adryan Lamper, Arnold van den Berge, Erik Philipse, Frank Leijnse Beneden: De afdeling Vergunningverlening van de gemeenten Reimerswaal en Kapelle. Voorste rij (v.l.n.r.) Hans Vermaire, Juliet Hoogesteger, Freek Schouten, Hiels Hoving Achterse rij (v.l.n.r.) David van de Voorde, Rien Butijn, Egbert Lobee, Rinus van de Schelde

Functiescheiding brengt Zeeuwen tot elkaar Sinds 1 januari 2005 is de thuisbasis van de handhavers van beide gemeenten het gemeentehuis van Kapelle. En een afdeling vergunningen handelt vanuit het Reimerswaalse gemeentehuis in Kruiningen de vergunningaanvragen af voor Reimerswaal en Kapelle. De afstand tussen beide ZuidBevelandse gemeentehuizen, dus tussen de afdelingen vergunningverlening en handhaving, is tien kilometer. Zo’n fysieke scheiding zullen de bedenkers van het criterium functiescheiding niet hebben voorzien. De samenwerking ReiK (Reimerswaal en Kapelle) maakt van de Zeeuwse nood een deugd. Had Reimerswaal op dit criterium in de eindmeting een plus willen scoren, dan had de gemeente 2 tot 3 extra fte’s in dienst moeten nemen. Kapelle had zeker 1 fte moeten werven. Dankzij de bijzondere samenwerking besparen de gemeenten deze kosten. Bedenkers van de oplossing zijn Frans Marquinie, adjunct-secretaris van gemeente Reimerswaal en Janine van Hapert, interim-manager in Kapelle. Beiden zijn projectleider ReiK.

20

Geen herindeling Reimerswaal heeft vijf jaar geleden een

akkefietje gehad met de toenmalige Inspectie Ruimtelijke Ordening van VROM. De gemeente werd onder verscherpt toezicht gesteld vanwege een ruime interpretatie van vrijstellingen van bestemmingsplannen. „Daar zijn we gelouterd uit gekomen”, kijkt Marquinie terug. „Maar dat voorval heeft weinig te maken met hoe we de professionalisering hebben opgepakt.” Bij aanvang van het professionaliseringsproces hebben ambtenaren van zowel Reimerswaal als Kapelle hun colleges gewezen op het lastige criterium functiescheiding. Het nut van het criterium wordt niet bestreden. In een kleine gemeente zijn er echter minder mensen in dienst en is de vergunningverlener al gauw eveneens de handhaver. Hoe objectief deze zich ook opstelt, belangenverstrengeling ligt op de loer. Marquinie is het dan ook niet eens met de opstelling van het platform Grote Gemeenten, dat juist tegen scheiding van vergunningverlening en handhaving is. Van Hapert: „De beide colleges gaven ons de vrije hand bij het zoeken naar de beste manier van functiescheiding. Wel stelden zij een duidelijke voorwaarde: geen herindeling, en behoud

van eigen autonomie.” Het had voor de hand gelegen om aan te haken bij een regionale milieudienst. Maar juist vanwege het gewenste behoud van zeggenschap in eigen huis was dat geen optie. Van Hapert: „Verschillende mogelijkheden passeerden de revue. Samenwerking met meer gemeenten, detacheringovereenkomsten, één organisatie in een Gemeenschappelijke Regeling of een besloten vennootschap.” Het meest passend bleek het Samen-En-Toch-Apart-model (Seta), uitgedacht door hoogleraar Arno Korsten. Uitgangspunt van het Setamodel is behoud van de zelfstandigheid van gemeenten. Ambtenaren van de betrokken gemeenten werken echter wel intensief samen. Bestuurskundige Korsten dacht aan een soort pool of facilitair bedrijf, waaruit de afzonderlijke gemeentebesturen diensten betrekken. De samenvoeging tot een grote pool maakt herschikking van personeel op functies mogelijk, plus de entree van nieuwe specialismen. Integrale afdelingen Reimerswaal en Kapelle hebben niet gekozen voor een pool maar voor twee afdelingen, Vergunningverlening en Handhaving, die gezamenlijk het Shared Service Centre ReiK vormen. De Zeeuwse samenwerking is een van de eerste praktijktoepassingen van het >>

21

HandHaving 2005 #3

HandHaving 2005 #3

De Zeeuwse gemeenten Reimerswaal en Kapelle maken van de nood een deugd. Afzonderlijk kunnen de gemeenten niet voldoen aan functiescheiding, een van de kwaliteitscriteria van de milieuprofessionalisering. Het scheiden van vergunningverlening en handhaving bracht de gemeenten juist nader tot elkaar.

Antoinette Le Coultre, consulent bouwkunde

Specialist

Wat houdt uw functie in? Als senior consulent bouwkunde bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg beoordeel ik restauraties en ik kijk of de rijkssubsidie goed is besteed. Zo let ik op zaken als de hardheid van het voegwerk, de kapconstructie, de fundering en het kleurgebruik. We geven bovendien adviezen bij het verstrekken van vergunningen. Dit is onze wettelijke opdracht. Wat adviseert u dan? Als bijvoorbeeld wordt voorgesteld om houten kozijnen uit de jaren twintig te vervangen, dan zal ik adviseren dat niet te doen als ze nog hersteld kunnen worden. Die oude kozijnen zijn doorgaans beter van kwaliteit dan nieuwe. Of neem ijzersmeedwerk. Komt het hek van de smid of uit de doe-het-zelfzaak? Het werk van de smid is veel duurzamer.

HandHaving 2005 #3

Seta-model. De projectleiders moesten dan ook tal van praktische zaken uitwerken. De ambitie was daarbij niet gering, want beide gemeenten wilden integrale afdelingen opzetten met daarin milieu, bouwen en APV/bijzondere wetten. „Ambtelijke werkgroepen uit beide gemeenten hebben hun steentje bijgedragen. Een werkgroep kreeg bijvoorbeeld de opdracht voor beide gemeenten de verschillen en overeenkomsten in de werkprocessen bouwen en wonen te beschrijven. Denk aan archivering van dossiers, de legesverordening, het stroomlijnen van de automatisering”, licht Van Hapert toe.

22

Bureaus De samenwerking in ReiK betekent nogal wat voor de medewerkers. Marquinie en Van Hapert stelden een functieplan op, met functiebeschrijvingen en -waarderingen. De ‘oude’ vergunningverleners en handhavers konden daarin hun belangstelling aangeven. Wie vergunningverlening koos, kreeg als vestigingsplaats Reimerswaal. Wie meer voelde voor handhaving, werkt voortaan vanuit Kapelle. Zo ruilden zes werknemers van gemeentehuis. „Deze verdeling is puur een kwestie van beschikbare ruimte”, legt Marquinie uit. „Het gemeentehuis van Reimerswaal in Kruiningen biedt meer mogelijkheden voor een grotere club vergunningverleners.” Op de vraag naar het kwaliteitscriterium job rotation volgt hartelijk gelach: „We zijn net begonnen!” Marquinie serieus: „We hebben nu twee milieuhandhavers en twee

vergunningverleners milieu. Over drie jaar zou een vorm van roulatie inderdaad mogelijk zijn.” Rechtspositie Een praktisch obstakel waarop Marquinie en Van Hapert stuitten was het dienstverband van de medewerkers. Alle ReiK-medewerkers blijven in dienst van de eigen gemeente. Wel is een aanvulling gemaakt op de arbeidsovereenkomst. „We moesten voorzieningen treffen voor de bestaande verschillen in rechtspositie. We hebben een code-ReiK opgesteld, een soort code-Tabaksblat maar dan met de door ons gewenste ‘internal governance’. Daarin regelen we tal van rechtspositionele aspecten, van jubilea tot reiskostenvergoeding.” „De milieumedewerkers van beide gemeenten kenden elkaar natuurlijk al van regionale handhavingsoverleggen en gezamenlijk projecten”, zegt Freek Schouten, afdelingshoofd vergunningverlening. De dagelijkse omgang met nieuwe collega’s is echter een ander verhaal. Om deze te vergemakkelijken, worden in ReiK-verband cultuurdagen georganiseerd. Onlangs stonden twintig man te koken, onder begeleiding van een kok. De wethouders met handhaving en vergunningverlening in hun portefeuille woonden een deel van de cultuurdag bij. Van Hapert: „De wethouders moeten er ook aan wennen. Ze kunnen niet meer ‘even binnenlopen’. Voor hun gevoel zitten ze zonder ambtenaren!” Lachend vertelt Schouten over het recente bezoek van de verificateur van de eindmeting. „We doen de verificatie

wel samen, zeiden we toen hij bij de afzonderlijke gemeente een afspraak wilde maken.” Efficiencywinst werd direct behaald. Protocollen hoefden maar een keer opgesteld, de probleemstelling één keer geformuleerd. Inwoners Intern is veel omgegooid en veranderd. Echte nadelen kunnen de projectleiders niet noemen, wel vergt de nieuwe structuur meer afstemming. Er is een managementteam ReiK, met adjunct-secretaris Marquinie en de twee afdelingshoofden. Eens in de twee weken overlegt dat managementteam met de wethouders. Er is een ambtelijk bouwoverleg, een milieuoverleg en een handhavingsoverleg. Eens in de twee maanden komen beide afdelingen bij elkaar. De Kapellenaren moeten wel wennen, weet Van Hapert. „Eerst werkten zij heel breed, nu zijn zij specialist.” De voorlichting aan de inwoners van de twee gemeenten vergt ook de nodige aandacht. Willen zij een vergunning aanvragen, dan moeten zij naar het loket in Kruiningen. Voor handhavingszaken juist weer naar Kapelle. En daarbij moeten zij letten op de verschillende openingstijden.

Als het advies wordt genegeerd? Dan vervalt de subsidie of een deel daarvan. Laatst had een aannemer een detail onder een goot niet volgens tekening uitgevoerd en het was bouwtechnisch gezien onjuist. Dan probeer ik wel met argumenten te overtuigen. Wat motiveert u? Zowel recente als oude monumenten hebben we te leen voor toekomstige generaties. Restaureren is bezig zijn met geschiedenis. Een grote restauratie is een kroon op het werk. Wat is lastig? Overbrengen wat je graag wilt. Monumentenzorg doet veel aan voorlichting. Toch laten mensen uit onwetendheid de gevel van een monument reinigen. Dan zijn de beschermende lagen weg en zal het verval veel sneller doorgaan dan voor de schoonmaak. Daarom is het ook verboden. Het zou mooi zijn als gemeenten ons helpen daar op te letten.

Foto: Marco Bakker

Nadere inlichtingen: Frans Marquinie, adjunct-secretaris gemeente Reimerswaal, tel. 0113 - 39 52 33, fax 0113 - 39 53 38, [email protected] Tekst: Nicoline Elsink Foto’s: Willem Mieras

23

HandHaving 2005 #3

Projectleiders Janine van Hapert en Frans Marquinie, uitdenkers van het Shared Service Centre ReiK

Op het ’recreatiepark’ Slenk & Horst in Harderwijk wordt volop gewoond. Handhavers laten zich er voorlopig niet meer zien : „Controleren wordt ons onmogelijk gemaakt.”

Dossier: Recreatiewoningen

HandHaving 2005 #3

Nu het gros van de gemeenten heeft laten weten wonen in recreatieverblijven niet te willen gedogen, is het jachtseizoen weer geopend. Het succes is wisselend. Harderwijk struikelt, Barneveld wint. Maar de afkeer op de Veluwe voor een generaal pardon is algemeen. „Het ergste wat ons nu kan overkomen is dat de Tweede Kamer weer de baas wil spelen.”

24

„Eigenlijk is het de omgekeerde wereld. Eerst vraagt de minister keurig aan gemeenten wat ze willen en vervolgens worden die wensen door Den Haag compleet genegeerd.” Theo Peters, gedeputeerde van de provincie Gelderland, steekt zijn ongenoegen over het recente gedrag van de Tweede Kamer niet onder stoelen of banken. Peters noemt het onbegrijpelijk dat Haagse politici net doen alsof de mening van gemeenten en provincies meetelt, maar vervolgens wel aan de minister vragen om een generaal pardon, danwel een verplicht gebruik van gedoogbeschikkingen door gemeenten. „Mooi weer spelen over lokale zeggenschap en tegelijkertijd de besluiten van plaatselijke politici negeren en roepen dat die zielige bewoners van die zomerhuisjes daar toch best kunnen blijven wonen. Gelukkig weet minister Dekker inmiddels beter.” Niet alleen gedeputeerde Peters is verbolgen over de ’regelzucht’ van Kamerleden. Tijdens een congres over misbruik van recreatiewoningen

maakte een reeks toezichthouders van gemeenten duidelijk geen behoefte te hebben aan een nieuwe door de Tweede Kamer gedirigeerde legalisatie onder voorwaarden. Marcel van der Voet van de gemeente Barneveld: „Met een generaal pardon worden wij het doucheputje van de Veluwe. Terwijl onze handhaving effectief is.” Erik Greving van Harderwijk; „Lokaal kan nu de afweging worden gemaakt wat schrijnende gevallen zijn. Dat moet je niet nationaal willen regelen.” Keuze aan gemeente Minister Dekker van VROM pleit ook voor decentralisatie. Daarom wilde ze twee jaar geleden weten of gemeenten uit eigen overtuiging proberen een einde te maken aan permanent gebruik van recreatiewoningen of dat men handhaafde omdat rijk en provincies dat ooit hadden voorgeschreven. Door gemeenten te laten kiezen, weten betrokken bewoners bovendien in één keer waar ze aan toe zijn. Dekker vindt dat gemeenten zelf

mogen uitmaken hoe ze omgaan met hun voorraad recreatiewoningen. Als een gemeente het permanent wonen geen probleem vindt, dan mag dat worden toegestaan. Dat kan door het pand een woonbestemming te geven, mits de recreatiewoning niet in een beschermd natuurgebieden staat. Ook is het mogelijk een persoonsgebonden gedoogbeschikking te geven. Bij overlijden of vertrek van de bewoner vervalt de beschikking en is het weer verboden om er te wonen. Is de lokale politiek echter tegen bewoning van recreatiewoningen, dan kan er volgens Dekker van gedogen geen sprake zijn. Dan moeten de gemeenten ook echt handhaven. Liever handhaven Het gros van de gemeenten blijkt niets te voelen voor legalisering van permanent gebruik van recreatiewoningen, zo blijkt uit de antwoorden van de gemeenten aan de VROMInspectie. De minister ging ervan uit dat veel gemeenten blij zouden zijn als ze het intensieve toezicht op de recreatiewoningen achterwege zouden kunnen laten, maar bijna tweedederde deel (63%) wil absoluut (blijven) handhaven. Bij 20% van het misbruik van recreatiewoningen overwegen

gemeenten het afgeven van persoonsgebonden beschikkingen en bij 16% is legalisatie via wijziging van het bestemmingsplan in beeld. Overigens hebben nog steeds niet alle gemeenten aan de VROM-Inspectie laten weten wat ze willen. 366 gemeenten schatten met elkaar dat 11% van het areaal van ruim 150.000 recreatiewoningen illegaal wordt bewoond. Chalets en grote stacaravans zijn overigens niet meegeteld. Instrumenten Aan gemeenten en provincies is niet alleen gevraagd een keuze te maken over het permanente gebruik, men kon ook suggesties doen voor nieuwe handhavinginstrumenten. Daar is veelvuldig gebruik van gemaakt, vertelde Eric Beerens van de VROMInspectie op het congres over misbruik van recreatiewoningen. VNG en IPO hebben de minister van VROM gevraagd om regelgeving waarmee de eigenaar van de recreatiewoning moet aantonen dat hij geen bewoner is. Deze omkering van bewijslast spreekt Dekker ook aan, maar juridisch is het lastig omdat het afwijkt van ons reguliere rechtssysteem. „Niet alle ideeën zijn te realiseren, maar er mag wel meer dan u

denkt”, steekt Beerens de gemeenten een hart onder de riem. Een opsteker is bijvoorbeeld de uitspraak van de Raad van State in een zaak van de gemeente Ermelo. Daar oordeelde de bestuursrechter dat de gemeente niet verplicht is om onomstotelijk aan te tonen dat iemand permanent in een recreatiewoning verblijft. Als de gemeente een redelijk vermoeden heeft en dat vermoeden met voorbeelden kan staven, dan is het aan de bewoner om aan te tonen dat de gemeente het bij het verkeerde eind heeft. In Ermelo stond de betrokkene officieel ingeschreven in een soort noodwoning zonder brievenbus en telefoonaansluiting. Ambtshalve inschrijving Ook wordt er succes verwacht van de zogenoemde ambtshalve inschrijving in de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA). Burgemeester en wethouders mogen zelf iemand ambtshalve inschrijven in hun gemeente op basis van een redelijk vermoeden en mits dat door betrokkene niet voldoende wordt weersproken. Beerens: „Bij een ambtshalve inschrijving is de bewoner dus aan zet om aan te tonen dat de gemeente het bij het verkeerde eind heeft.” Lukt dat

niet, dan is de inschrijving een bewijs van overtreding van het bestemmingsplan en kan de gemeente handhaven. Nieuw is ook de mogelijkheid om bij de Belastingdienst de voorlopige aanslag van de inkomstenbelasting op te vragen. Tot voorkort verstrekte de fiscus alleen de definitieve aanslag, met als manco dat dit doorgaans een gedateerd document is, De voorlopige aanslag is actueel en kan aantonen op welke panden hypotheken zijn verstrekt en wat de WOZ-waarde daarvan is. En mocht het tot een juridisch treffen komen, de Wet op de Economische Delicten (WED) is er sinds september 2004 ook voor overtredingen van het bestemmingsplan. Dat biedt kans op hogere straffen en ruimere bevoegdheden op het gebied van het inzien van bestanden. Tenslotte is er de nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening, die toezichthouders straks de ruimte biedt ook ’s avonds op de parken te kijken of recreatiewoningen worden bewoond. Tot nu toe mag dat alleen overdag. Jurisprudentie Jurisprudentie leert dat de afdeling bestuursrechtspraak vooralsnog zeer hecht aan die officiële gemeentelijke inschrijving op het recreatiepark.

>>

25

HandHaving 2005 #3

Moeizame jacht gaat onverdroten door

„Dan is het vermoeden van overtreding eenvoudig vast te stellen. De recreatiewoning kan dankzij die GBAinschrijving worden aangemerkt als hoofdverblijf”, aldus juriste Hanneke Ellerman. Als een illegale bewoner zich elders inschrijft, komt het aan op het verzamelen van stukjes puzzel. Er kan gepoogd worden de verbruikscijfers van gas, water en elektra te verzamelen, maar energiebedrijven mogen dit weigeren vanwege privacywetgeving. Een tweede mogelijkheid is de informatie van de fiscus over aftrek van hypotheekrente en WOZ-waarde. Dan moet er bij de gemeente echter wel een redelijk bewijsbaar vermoeden zijn dat betrokkene een recreatiewoning als hoofdverblijf heeft. Ellerman: „Hier kan een recherchebureau gegevens verzamelen over de verblijfstijd op het recreatiepark om het misbruik te staven.” Herzien De gemeente die constateert dat veel

illegale bewoners opeens elders zijn ingeschreven, kan mogelijk enige verwarring zaaien door het bestemmingsplan eens te herzien. Leg dan de regels voor het gebruik van recreatiewoningen (wederom) stringent vast en wacht tot recreatieparkbewoners bezwaar gaan maken. De herziening van het bestemmingsplan is voor hen immers dé gelegenheid een woonbestemming te bepleiten. Ellerman: „Uit de vele jurisprudentie hierover blijkt dat bewoners vreselijk hun best doen om aan te tonen dat het bestemmingsplan recht moet doen aan de feitelijke situatie: wonen in plaats van recreatief gebruik. En met een inschrijving in de gemeente kunnen ze het permanent wonen aantonen bij de bestuursrechter. Maar oh jee, ze hebben zich juist uitgeschreven om de handhavers te slim af te zijn...’

[email protected]; Jan-Frans de Leeuw, gemeente Buren, tel. 0344 - 57 92 79; Erik Greving InterConcept Organisatie en Beheer Zwolle, tel. 0800 - 243 04 89; Hanneke Ellerman, Houthoff Buruma Advocaten, tel. 020 - 577 20 00; Marcel van der Voet, gemeente Barneveld, tel. 0342 - 49 59 11; Eric Beerens, VROM-Inspectie, tel. 040 - 265 29 11, [email protected]

Nadere inlichtingen: Theo Peters, Gedeputeerde provincie Gelderland, tel. 026 - 359 90 98,

Tekst: Hans Oosterhof Foto: Freddy Schinkel, ANP, Hollandse Hoogte

HandHaving 2005 #3

Ommezwaai in Buren

26

De gemeente Buren heeft naar aanleiding van de inventarisatie van VROM het roer omgegooid. Buren was druk bezig de permanente bewoners van Villapark Lingemeer achter de vodden te zitten. In procedures waren al dwangsommen opgelegd van € 4500,- per volwassen bewoner per maand. In december 2003 oordeelde de Raad van State dat deze straf ’in redelijke verhouding staat

Een bungalowpark in Putten. De huizen staan dicht op elkaar, maar de bouwkwaliteit is goed genoeg voor permanente bewoning.

tot het geschonden belang’. Weinig leek het uitbannen van permanente gebruik van Lingemeer nog in de weg te staan, toen de gemeenteraad van Buren de handreiking van Dekker aangreep om voor legalisering te kiezen. „In juli 2004 koos men voor legalisatie, mits alle bewoners bereid zijn coöperatief afspraken te maken over het terugbetalen van de kosten van de bestemmingsplanwijziging,

De documentatiemap ’Permanente bewoning Recreatiewoningen’ met praktijkvoorbeelden en veel jurisprudentie is te bestellen via www.elseviercongressen.nl of via tel 070 - 441 57 95. Op de website van de belangenvereniging Vrij Wonen is informatie te vinden over de strategie van bewoners van recreatieparken: www.bvvw.nl

het aanpassen van de riolering en het plaatsen van een geluidswal bij de A15”, aldus Jan-Frans de Leeuw van de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling in Buren. Met de bewoners wordt nu gewerkt aan een constructieve oplossing, maar de nieuwe beer op de weg heet Gelderland. Dit provinciebestuur is niet blij met de ommezwaai van Buren en vindt legalisatie in strijd met het oude streekplan en het onlangs gepresenteerde nieuwe streekplan. Buren vreest nu dat de provincie de wijziging van het bestem-

mingsplan straks niet zal goedkeuren. Gedeputeerde Peters liet in het midden of GS naar dit wapen zal grijpen, maar maakte zich wel zichtbaar boos over Buren. „Hier ligt een onherroepelijke uitspraak van de Raad van State. Als je als gemeente A zegt en dwangsommen uitvaardigt, moet je ook B zeggen. Dit zwalkbeleid is onverteer-

baar voor de burger.” De Leeuw vond dat de Gedeputeerde niet zelf moet doen wat hij de Tweede Kamer verwijt: de lokale democratie negeren. „De gemeenteraad heeft naar VROM geluisterd en zichzelf de vraag gesteld: wat vinden wij de beste oplossing voor onze gemeente? Het is toch geen schande als je van mening verandert?”

Harderwijk heeft mededogen Harderwijk wordt in de media regelmatig als meedogenloos afgeschilderd. Dat heeft veel te maken met de slimme mediastrategie van de permanente bewoners van de Harderwijkse recreatieparken Onze Woudstee, Slenk & Horst en Ceintuurbaan. „’Overheid zet net voor kerst kinderen op straat’, met dat soort koppen halen ze De Telegraaf”, aldus Eric Greving, projectleider Permanente Bewoning bij de gemeente Harderwijk. Toch heeft Harderwijk een handhavingsplan dat rekening houdt met persoonlijke noden van bewoners. Allereerst is er een ruime peildatum vastgesteld. Iedereen die voor 10 september 1997 permanent in een recreatiewoning woonde kan een persoonsgebonden gedoogbeschikking krijgen. Op die datum zijn parkeigenaren, makelaars en notarissen uitgebreid geïnformeerd over het Harderwijkse verbod. „Wie na die datum een recreatiewoning heeft gekocht, had dus kunnen weten dat permanent wonen bij ons niet mag”, aldus Greving. Toch krijgt ook deze groep een jaar de tijd

om te stoppen met de overtreding. Uiteindelijk verstrekt Harderwijk 199 gedoogbeschikkingen aan bewoners van voor 1997 en 214 aanschrijvingen om het illegale woongedrag binnen een jaar te beëindigen. Alle bewoners tekenden daartegen bezwaar aan, hetgeen resulteerde in maar liefst 167 beroepen bij de Raad van State. „Harderwijk is in alle gevallen in het gelijk gesteld, waardoor 167 dwangsombeschikkingen met een maximum van 22.000 euro onherroepelijk zijn”, aldus Greving. Om juridisch de finish te halen heeft Harderwijk ook voor echt schrijnende gevallen een hardheidsclausule ingebouwd. Als de aanschrijving aantoonbaar een te zware opgave is, dan kan de urgentiecommissie volkshuisvesting adviseren de ’verhuistijd’ op maximaal twee jaar te stellen. Als de bewoner na een jaar nog geen andere woonruimte heeft, helpt de gemeente in het tweede jaar mee met zoeken. „Bijna niemand heeft van deze regeling gebruik gemaakt, waarschijnlijk omdat het vertrouwen tussen gemeente en bewo-

ners weg is. Men wil geen hulp van de gemeente.” En men wil ook niet verkassen. Toen de dwangsommen onherroepelijk werden, liet men zich massaal uitschrijven uit Harderwijk. Daarmee verdween voor het gemeentebestuur een van de belangrijkste bewijsmiddelen. Van 44 recreatiewoningen staat inmiddels vast dat er niet meer permanent wordt gewoond. Mediaspektakel Bij de resterende 120 ’dwangsompanden’ is dat voorlopig nauwelijks te controleren, vertelt Greving. „Elke controle die we proberen uit de voeren is een mediaspektakel. De pers wordt meteen ingeseind. Er is altijd tumult. Dus dan moet je politie meenemen. Er gaat een alarm af als wij zo’n park betreden. Dat is dus ook meteen uitgestorven. Men rijdt rond met valse kentekens, de wethouder is bedreigd omdat hij voet bij stuk houdt. Het escaleert steeds. Momenteel doen we een tijdje niets en we hopen dat deze excessen zullen afnemen als de landelijke aandacht ook wat luwt.” Om de gemoederen te bedaren en omdat de bewijsvoering op deze wijze niet rondgemaakt kan worden, is aan de bewoners meegedeeld dat er voorlopig niet wordt gecontroleerd. Greving was niet blij met de gedoogmogelijkheden die Dekker eind 2003 introduceerde. „Het gaf de recreanten hoop en het zaaide verwarring. Maar Dekker heeft de gemeenteraad ook gedwongen de keuze uit 1997 nog eens kritisch te wegen. Na acht uur vergaderen was het besluit: doorgaan op de ingeslagen weg.” >>

27

HandHaving 2005 #3

Het park Lingemeer in Buren wordt tot ongenoegen van Overijssel door de gemeenteraad gelegaliseerd.

In maart demonstreerden eigenaren van recreatiewoningen in de hal van het ministerie van VROM tegen het beleid van minister Dekker.

moet het frequent doen over een langere periode.” Daarnaast is er de ’sociale informatie’. „Zitten de bewoners in Barneveld op een sportvereniging? over. Deze constructie op basis van Al sinds 1988 best rijdt Barneveld met Waar zijn ze maatschappelijk actief? natuurlijk verloop werkt.” succes permanente bewoning op de Onder welk adres is dat bedrijfje Daarmee is het misbruik niet uit66 recreatieterreinen die de gemeente van die bewoner ingeschreven bij gebannen. Barneveld heeft op een rijk is. Dit beleid is zo vertrouwd in de Kamer van Koophandel. Is dat bestand van 6700 recreatiewoningen, Barneveld, dat het college wakker kind inderdaad op die school elders stacaravans en chalets constant 150 schrok toen de minister van VROM ingeschreven? Dat kun je zien in de zaken in onderzoek. Allereerst wordt gemeenten vroeg een keuze te maken. gemeentelijke leerplichtadministratie.” de inschrijving in het GBA gecheckt. „We hadden al een gedoogregeling. Van der Voet geeft legio voorbeelden Als er een vermoeden van misbruik We hadden met 70 gedoogbeschikvan sociaal bewijs waar bewust naar bestaat, worden de betrokken bewokingen voor 65-plussers zelf ook al was gezocht of dat toevallig voorbij ners uitgenodigd voor een gesprek een soort Deens model. We realikwam. „Onze mensen houden ogen waarin ze mogen uitleggen dat de seerden ons echter ook dat het beleid en oren open in het dorp en maken gemeente het mis heeft. Ook wordt was verouderd. Veel feiten klopten ook graag een praatje met de beheerde bewoners gevraagd vrijwillig een niet meer. Zo was bijvoorbeeld niet ders van de parken.” Juridisch gezien formulier in te vullen met vragen vastgelegd welke parken in kwetsbare doorgaans geen bewijs, maar wel over energieverbruik, werkkring en gebieden liggen”, aldus Marcel van het ’echte’ hoofdverblijf. Van der Voet bruikbare en rechtmatig verkregen der Voet, juridisch medewerker van lachend: „Velen verstrekken spontaan informatie die de Barneveldse handde gemeente Barneveld. De gemeenhavers in een gesprek ’kunnen delen’ allerlei nuttige gegevens. Daarmee teraad besloot feiten te actualiseren met de verdachte bewoners. „Het wordt soms aangetoond dat wij het en verder bleef alles zoals het in 1988 mis hebben, maar minstens zo vaak is is dan aan hen om het eventueel te was bedacht. In dat jaar verstrekte de weerleggen.” Van der Voet zegt het het een bron voor ons gelijk.” gemeente 500 gedoogbeschikkingen Deze gemeente gelooft ook in het nut bewust niet met zoveel woorden, maar aan bewoners die konden aantonen van controle ter plaatse. „Je moet con- de strategie van Barneveld is: omkeren dat ze permanent op een park woonvan bewijslast zonder dat het officieel sequent hetzelfde controleren en je den. „Van de 500 zijn er nu nog 50 zo heet. Het toezicht kost Barneveld met vier medewerkers (2 fte) ruim €100.000,per jaar. Van der Voet: „Het rendement? Er komen steeds nieuwe gevallen bij, want men probeert het toch. De Tweede Kamer wil gepensioneerden meer mogelijkheden bieden voor Het is op deze wijze echter beheersbewoning van een recreatiewoning. Daarbij geldt Denemarken als voorbeeld. baar. Wel zou ik graag budget hebben In dit land mogen gepensioneerden vanaf 67 jaar en vutters vanaf 60 jaar tot om ‘s zaterdags in De Telegraaf tussen hun overlijden met hun partner permanent in een recreatiewoning verblijven. de advertenties van projectontwikVoorwaarde is dat ze acht jaar eigenaar zijn van deze woning. Minister Dekker kelaars voor tweede woningen en voelt wel voor het Deense model omdat het ouderen ruimhartig aan een perrecreatievilla’s advertenties te kunnen soonsgebonden beschikking kan helpen. Eerst wil de minister echter weten of VNG, IPO, Recron en ANWB een generaal pardon voor 65-plussers onderschrij- plaatsen met de tekst: ’Trap er niet in. Barneveld doet hier niet aan mee.’ ven en wat de effecten zijn op de recreatie- en reguliere woningmarkt.

Pionier Barneveld

28

Milieupolitie is back in business Vijfhonderd agenten zijn bezig met de bestrijding van milieucriminaliteit. Joost Kievit en Hans Blaauw hebben de organisatie van de milieuteams op poten gezet. Kievit (oud-chef milieupolitie Rotterdam-Rijnmond) richtte zich op de regionale milieuteams. Hans Blaauw van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties organiseerde de interregionale milieuteams. Kievit en Blaauw vertellen hoe het nu verder gaat. Joost Kievit: ‘Afstemming is van groot belang’ De ondergrens van in te schakelen fte’s was 250. Hoeveel agenten zijn het uiteindelijk geworden? De omvang van een Regionaal Milieu Team (RMT) wordt bepaald door de grootte van de regio en de omvang van de bedrijvigheid. De landelijke ondergrens is 250 fte’s. Deze formulering laat ruimte voor interpretatie, die dan ook in volle hevigheid is gevoerd. Politie en het bevoegde gezag

over de politie blijven geneigd menskracht zoveel mogelijk in te zetten voor de algemene veiligheid en opsporing. Toch waren er per 1 januari 2005 over het land verspreid 280 medewerkers in de regionale teams werkzaam. In de komende maanden groeit dit uit tot circa 350. Een groot deel van deze medewerkers was al binnen de milieutaak actief, maar er is ook sprake van een forse nieuwe aanwas, waaronder bijvoorbeeld rechercheurs.

Heeft elke politieregio nu zijn eigen milieuteam? In 21 van de 25 korpsen is nu een Regionaal Milieu Team aan het werk. In vier korpsen wordt nog gebouwd aan het team. Besluitvorming bij het bevoegd gezag en personele reorganisaties met de daaraan verbonden rechtspositionele aspecten en termijnen vragen hier en daar meer tijd. Enkele korpsen kijken ook naar de mogelijkheid van een gezamenlijk regionaal team. Dat wil niet zeggen, dat hier geen milieuzaken gedraaid worden. Zolang er geen regionaal team is, wordt dit werk bijvoorbeeld in het district gedaan. Wat zijn de aandachtsvelden? In het Referentiekader voor de politiemi-

>>

29

HandHaving 2005 #3

HandHaving 2005 #3

Het Deense model

Het regionale politiemilieuteam uit Brabant Zuid-Oost.

lieutaak is op hoofdlijnen aangegeven welke zaken een Regionaal Milieu Team doet. Het gaat om de opsporing van veelal bedrijfsmatig gepleegde milieudelicten in de sfeer van inrichtingen, werken en illegale handelingen met stoffen, producten,

afvalstoffen, planten en dieren. Ook illegale gedragingen die landschappelijke en natuurwaarden aantasten worden gerekend tot het takenpakket van de teams. Van oudsher worden in onderling overleg met het Openbaar Ministerie en de (bestuurlijke) part-

Regionale milieuteams Regio Groningen Friesland Drenthe Ijsselland Twente Noord-Oost Gelderland Gelderland-midden en Gelderland-Zuid Utrecht Noord-Holland-Noord Zaanstreek-Waterland Kennemerland Amsterdam-Amstelland Gooi- en Vechtstreek Haaglanden Hollands-Midden Rotterdam-Rijnmond Zuid-Holland-Zuid Zeeland Brabant-Noord Brabant Midden-West Brabant Zuid-Oost Limburg-Noord Limburg-Zuid Flevoland

Teamleider Meijco van Velzen Sybren van der Heide Gerrit Schipper Jan Liezen Han Korf Dick van de Put Jeroen Steverink Johan Tersteeg Rob Wagenaar Nico van Diepen Marcel de Korte (kwartiermaker) Egbert Jansen Nol Menzink Henk Uithoven Lammert Haalboom Dian Aarts Hilko Koster Henk van den Noort Pieter Follings Hans Geppaart Henk Valkis Hans Kortekaas Joop Ens Harry Kerkhof

HandHaving 2005 #3

Interregionale milieuteams Regio Haaglanden Noord-West Nederland Amsterdam-Amstelland Noord-Oost Nederland Zuid-Nederland Rotterdam-Rijnmond 30

Teamleider Bulent Aydin Sierk Pitstra Adrie Groeneveld Wolter Vis Frank Meekels Dian Aarts

Nader inlichtingen: tel. 0900 - 8844 (vragen naar betreffende politieregio)

ners op provinciaal, regionaal en soms ook lokaal niveau afspraken gemaakt over speerpunten, prioriteiten en projecten. Dit verandert niet door deze reorganisatie. De politie kan door de nieuwe organisatie van de milieutaak haar rol in de diverse samenwerkingsverbanden nu wel beter spelen. Voor individuele zaken geldt de landelijke sanctiestrategie, waarbij voor de grotere zaken overleg nodig is met Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie. Zijn er voldoende zaken voor de Regionale Milieu Teams? Dat zal moeten blijken. Voor het werkaanbod van de regionale en interregionale milieuteams is de informatiepositie van het Regionaal Milieu Team cruciaal. Waar komt de informatie vandaan? Informatie uit het bestuurlijk toezicht is noodzakelijk voor de opsporing. Als de schakels in de keten toezichtopsporing-vervolging niet goed werken, treedt er stagnatie op. De teams zijn dus voor hun functioneren voor een belangrijk deel afhankelijk van de ketenpartners. In regio’s waar al een team is en waar de keten goed functioneert is er werk in overvloed. Ook de eigen politiesystemen bieden informatie die voor de opsporing maar ook voor de bestuurlijke handhaving van belang kunnen zijn. Aan een goede ontsluiting van deze systemen wordt gewerkt. Het achterhouden van informatie zal nooit helemaal te voorkomen zijn. Door structurele afspraken te maken en elkaar aan te spreken op het niet nakomen ervan, kan dit wel worden beperkt. Het Functioneel Parket als bevoegd gezag in de strafrechtelijke milieu handhaving heeft hier een belangrijke rol.

Hans Blaauw: ‘We doen de meer complexe onderzoeken’

Wat staat in de jaarplannen? Zijn er resultaatverplichtingen? Voor de jaarplannen wordt aangesloten bij de gebruikelijke systematiek. Dit betekent plannen met concrete meetbare doelen en driemaal per jaar rapportage over de voortgang op basis van indicatoren als aantallen zwaardere onderzoeken, naar het Openbaar Ministerie gezonden dossiers, aantallen verdachten etc. Er wordt gewerkt aan landelijke indicatoren, zodat in de loop van dit jaar de resultaten van de korpsen kunnen worden gebundeld tot een landelijk overzicht. Aan de jaarplannen voor de regionale teams wordt door veel korpsen nog gewerkt. Als regel begint de voorbereiding van het jaarplan al in het voorjaar. In veel korpsen was toen nog niet bekend dat er een regionaal team zou komen, zodat de uitvoering van de milieutaak nog werd opgenomen in de jaarplannen van districten en regionale diensten. Langs welke weg loopt de samenwerking met bestuurlijke partners? Langs de gebruikelijke kanalen. De reorganisatie bij de politie brengt hier geen wezenlijke verandering in. Afstemming van zaken is en blijft van groot belang. Bestuurlijke en strafrechtelijke handhaving dienen ook de komende tijd gezamenlijk op te trekken. En langs welke weg loopt de samenwerking met de Interregionale Milieu Teams? Onder leiding van het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie is er een afstemmingsoverleg tussen interregionale en regionale milieuteams en andere opsporingdiensten. Op basis van signaallijsten worden onderzoeken toegewezen. Toewijzing aan een IMT loopt via de zogenoemde Milieukamer. Wat kunnen de bestuurlijke partners verwachten van de Regionale Milieu

Teams? De start of voor sommige regio’s voortzetting van het regionale milieuteam en de verdere implementatie van het Referentiekader voor de politiemilieutaak moet leiden tot kwaliteitsverbetering en professionalisering. Het betekent dat, afgezien van de leefbaarheidzaken, de opsporing van milieudelicten door specialisten wordt uitgevoerd. Hans Blaauw: ‘We zijn een betrokken partner’ Hoeveel Interregionale Milieu Teams zijn er? Nederland is verdeeld in vier stedelijke gebieden en twee landelijke gebieden. Deze twee laatste zijn Zuid (Zeeland, Brabant en Limburg) en Noordoost-Nederland (de noordelijke en oostelijke provincies). De stedelijke gebieden zijn Rotterdam en omgeving, Den Haag en omgeving, Amsterdam en omgeving en Haarlem en Utrecht en omgeving. Samen dekken de Interregionale Milieu Teams (IMT) geheel Nederland. In totaal zijn er zes teams met ieder 20 fte’s. Wie of wat is de Milieukamer? De Milieukamer wijst onderzoeken toe aan een Interregionaal Milieu Team en houdt onderzoekstermijnen in de gaten. Het Functioneel Parket leidt de Milieukamer waarin projectvoorstellen worden beoordeeld en toegewezen. In de Milieukamer zit verder nog een korpschef en een burgemeester. Toewijzing vindt plaats met oog op prioriteitstelling. Welke zaken draaien de Interregionale Milieu Teams? Over het algemeen doen we de meer complexe onderzoeken die een half jaar of langer vergen. Ook moet het onderzoek zich richten op meer regio’s. Alle teams hebben op dit moment één of meer onderzoeken: illegaal transport, illegaal storten van bedrijfs- en gevaarlijk afval, illegale handel in bedreigde plantensoorten en

diersoorten en illegale handel in vuurwerk. Concreter kan ik op dit moment uiteraard niet zijn. Zijn er prioriteiten? Ja, onder leiding van het Functioneel Parket zijn samen met de belangrijkste partners prioriteiten benoemd. Dit wordt onder andere gedaan op basis van een actueel criminaliteitsbeeld op gebied van milieu. Ik heb ook de verwachting dat er een goede afstemming plaatsvindt met de Regionale Milieu Teams, de VROMInlichtingen- en Opsporings Dienst en de AID. Zijn er voldoende zaken? Het Functioneel Parket heeft een belangrijke rol bij het doorspelen van informatie. Zij zijn verantwoordelijk voor de aansturing van alle partners die milieucriminaliteit onderzoeken. Verder wordt in elk gebied nauw contact gehouden tussen die partners, waardoor ook afstemming kan plaatsvinden over wie wat doet. Stel, ik ben handhaver bij een bijzondere opsporingsdienst (BOD). Wat kan ik verwachten van een Interregionaal Milieu Team. En wat verwacht het van mij? Een Interregionaal Milieu Team is een betrokken partner bij de aanpak van milieucriminaliteit. De handhaver kan verwachten dat er wordt samengewerkt. Deze samenwerking kan plaatsvinden doordat informatie wordt gedeeld, maar ook door uitwisseling van expertise. De BOD en onze teams kunnen van elkaar leren en kunnen er samen voor zorgen dat de kwaliteit van het werk en de resultaten zullen verbeteren. Nadere inlichtingen: Joost Kievit, [email protected]; Hans Blaauw, [email protected] Tekst: Nicoline Elsink Foto: Vincent van den Hoogen

31

HandHaving 2005 #3

Joost Kievit: ‘We zijn ook afhankelijk van ketenpartners’

Leo Hoksbergen van de Kamer van Koophandel: „Nuttig voor ondernemers en handhavers.”

HandHaving 2005 #3

Milieuregels zijn meestal niet in Jip-en-Janneketaal opgesteld. De ondernemer die geen raad weet met ingewikkelde zinnen gooit de officiële paperassen daarom al snel in een hoek. In Overijssel is een checklist opgesteld die het middenen kleinbedrijf snel wegwijs moet maken in het woud van milieuregels. Wegens succes krijgt het Overijsselse initiatief nu een landelijk vervolg.

32

Voor ondernemers in het midden- en kleinbedrijf levert de complexe milieuwetgeving vaak veel hoofdbrekens op. Snackbarhouders en warme bakkers worstelen zich in de kleine uurtjes moeizaam door dikke pakken met ondoorgrondelijk jargon heen. De teksten zijn doorspekt met NEN-normen, CPR-richtlijnen en verwijzingen naar Wetsartikelen. In Overijssel is een praktisch alternatief bedacht voor deze worsteling. „We hebben een checklist gemaakt voor bedrijven. Daaruit blijkt eenvoudig hoe ze met de milieuAMvB moeten omgaan”, zegt economisch adviseur Leo Hoksbergen van de Kamer van Koophandel Zwolle. „We hebben die hele papierwinkel teruggebracht tot een lijst met de omvang van een belastingformulier. Je moet eerst een reeks hoofdvragen beantwoorden en telkens als je daarop nee kunt antwoorden, kun je weer een stuk overslaan. Dat levert een enorme tijdwinst op, voor ondernemers én voor gemeentelijke controleurs.” De volledige checklist beslaat toch nog

zo’n twintig pagina’s, maar de ondernemer kan er via een website snel doorheen hoppen en alleen die passages uitprinten die voor zijn bedrijf van toepassing zijn. Dan houdt hij gemiddeld zes pagina’s met milieuregelgeving over. Hoksbergen: „Binnen een uur is dan voor de ondernemer te overzien of hij aan de regels voldoet.” Gemiddeld bezoeken controleurs van de gemeente een AMvB-bedrijf eens in de drie tot vier jaar. „De gemeente geeft de ondernemer meestal vooraf een seintje. Die kan zich dan met de checklist op zo’n controle voorbereiden.” Ook voor controleur Aan de hand van de checklist kan de ondernemer zaken als opslag van gevaarlijke stoffen, energiebesparing en watergebruik stuk voor stuk afvinken. De toezichthouder doet op zijn beurt hetzelfde. Vervolgens blijven alleen de mogelijke gebreken en verbeterpunten over: is de opslag van gevaarlijk afval in orde? Moet er nu

wel of niet een vloeistofdichte vloer zijn? Hoksbergen: „Wij schrijven gebruiksvriendelijkheid met hoofdletters. Alle rompslomp moet eruit gefilterd worden, de ondernemer moet van allerlei kanten kunnen invliegen en snel bij de relevante informatie belanden.” Hij signaleert een enorme groei van het gebruik van internet, ook bij de kleinste bedrijven. Maar desgewenst kunnen de ondernemers ook een complete papieren versie opvragen. Bij het ontwikkelen van de checklist is niet alleen gekeken naar het belang van de ondernemers. De nieuwe, compacte controlemethode moest ook nuttig zijn voor de handhaver. „Want ook de medewerkers van gemeenten zitten te springen om eenvoudige hulpmiddelen om al die regels waarmee ze moeten werken te kunnen doorgronden. Juist die combinatie maakt het uniek.” De Kamer van Koophandel heeft afspraken gemaakt met alle gemeenten in Overijssel over toepassing van de checklist. Voor ondernemers zijn er voorlichtingsbijeenkomsten. Opslag en transport Als eerste stap heeft de Bedrijfsmilieudienst BMD-Oost in Deventer een papieren versie van de checklist

formulier. Rechtsgelijkheid „Je merkt dat ondernemers gek worden van de complexiteit en de veelheid van regelgeving” zegt directeur Jan Oortgiesen van de Bedrijfsmilieudienst BMD Oost. „Vaak denkt een bedrijf aan de regels te voldoen, maar als de inspecteur op bezoek komt blijkt er ineens tóch een vloeistofdichte vloer noodzakelijk. Dan heb je al snel vervelende situaties en staat de ondernemer met de schouders omhoog. Het is belangrijk dat ondernemers exact weten waaraan ze moeten voldoen en dat ze met de handhavers op één lijn zitten.” Het lastige is ook dat alle gemeenten autonoom zijn en tot voor kort op dit terrein weinig samenwerkten. Elke afdeling verzint een eigen checklist en niet elke gemeente is even gedreven aan het handhaven. Oortgiesen: „Dat willen we stroomlijnen, ook uit oogpunt van rechtsgelijkheid. Anders hoor je al gauw ’Die controleurs rommelen maar wat aan’ of ’ze moeten mij altijd hebben’ . Bovendien kan het toch niet zo zijn dat onduidelijk taalgebruik leidt tot verschillende interpretaties van de voorschriften?” Proefdraaien De checklist heeft inmiddels in drie gemeenten en bij drie bedrijven proef-

Allemaal samen In Overijssel hebben provincie en bedrijfsleven de handen ineengeslagen. In december 2003 ondertekenden ze een milieusamenwerkingsprogramma. In dit programma wordt gewerkt aan revitalisering van oude bedrijfsterreinen, milieuzorg in het midden- en kleinbedrijf, vergunningverlening en handhaving, geluidruimte voor bedrijven en de afstemming van milieu en ruimtelijke ordening. Deelnemende partijen zijn de provincie Overijssel, de Kamer van Koophandel Regio Zwolle, de Kamer van Koophandel Veluwe en Twente en VNO-NCW Midden. Een van de initiatiefnemers is Geert Rolleman, manager locatiebeheer van kunststofproducent Wavin en voorzitter van de Milieucommissie van het bedrijfsleven.

gedraaid. „Vervolgens zijn in overleg met de brancheorganisatie voorlichtingsavonden voor de ondernemers gehouden”, vertelt Smit. De reacties waren zo enthousiast dat inmiddels besloten is tot een landelijk vervolg. Infomil gaat daarom met subsidie van VROM een speciale website maken. Overigens is het niet nodig om nu voor elk van de elf AMvB’s een nieuwe checklist te ontwikkelen. Smit: „We hebben die AMvB’s uitgebreid geanalyseerd. De regels zijn voor 80 procent gelijk en maar voor 20 procent branchespecifiek. En als de milieuregelgeving verandert, past Infomil de checklist aan.” Men wil de checklist koppelen aan de websites van de Kamers van Koophandel en andere ondernemersverenigingen. De Jip-en-Jannekeaanpak in deze provincie kan ook als inspiratiebron dienen bij de vereenvoudiging van de VROM-regelgeving. Minister Dekker toonde zich daarover tijdens een werkbezoek aan Overijssel in ieder geval enthousiast. Nadere inlichtingen: Jan Oortgiesen, Norman Smit, BMD Oost, tel. 0570 - 67 66 95, [email protected]; Leo Hoksbergen, Kamer van Koophandel Zwolle, tel. 038 - 455 38 00, [email protected] Tekst: Marion de Boo Foto: Freddy Schinkel

33

HandHaving 2005 #3

Jip en Janneke voor bedrijven

gemaakt, speciaal voor bedrijven in de opslag- en transportsector. „De AMvB Opslag en Transport is de nieuwste van de reeks AMvB’s”, vertelt medewerker Norman Smit. „Volgens handhavingsorganisaties was de kennis over deze sector bij de ambtenaren nog vrij gering omdat er veel nieuwe onderwerpen aan bod komen. Bovendien willen we deze branche frequenter gaan controleren.” Steeds meer bedrijven die vroeger een eigen milieuvergunning hadden, vallen tegenwoordig onder een Algemene Maatregel van Bestuur. In Overijssel valt driekwart van de bedrijven onder het AMvB-regiem. Alleen de grootste ondernemingen en bedrijven die bijvoorbeeld met gevaarlijke stoffen werken blijven vergunningplichtig. Smit: „Neem het Besluit motorvoertuigen. Vroeger gold dat alleen voor garages, maar nu ook voor bedrijven die onderhoud verrichten aan tractoren, vrachtwagens of heftrucks.” Via algemene AMvB’s probeert het Ministerie van VROM de administratie voor ondernemers te beperken. „Maar de overgangssituatie is wél wennen, zowel voor de ondernemers als voor de toezichthouders. Vandaar onze checklist”, vertelt Smit. De brancheorganisatie Transport en Logistiek Nederland (TLN) heeft een positief advies uitgebracht over het controle-

Fietscontrole in Amsterdam.

Wie het kleine niet eert…

hond niet asociaal op straat poepen. Daar zijn de uitlaatveldjes voor. De Reinigingspolitie heeft intensief gecontroleerd op het te vroeg buitenzetten van huisvuil. De bekeuringen resulteren nu in veel minder overtredingen. Momenteel richten we ons op zwerfafval tijdens de koopavond. Het gaat niet om meer blauw op straat, het gaat om het wegwerken van kleine overlast.”

‘Scheidsrechtersrol’ Vlaggen die de openbare ruimte ontsieren, een markt met branchevreemde producten, even laden en lossen waar dat niet mag, fietsen zonder achterlicht. De een vindt dat futiliteiten, de ander noemt het de bron van de Nederlandse normvervaging. Controle van bescheiden overtredingen is vooral in grote steden weer helemaal terug. En de waardering voor deze kleine handhaving groeit.

HandHaving 2005 #3

’Makkelijke kritiek’

34

Els Iping, wethouder Openbare Ruimte van het Amsterdamse stadsdeel Centrum: „Mensen voelen zich veiliger in een schone, toegankelijke omgeving. Onze hele binnenstad is beschermd stadsgezicht, en tegelijkertijd een belangrijk winkelgebied. Bij een kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte hoort dat we alle reclame-uitingen controleren. Er is een tijd geweest dat er erg veel werd gedoogd. Toen is er wildgroei ontstaan: gevels met veel te veel lichtbakken en commerciële vlaggen. Daarom moesten bijvoorbeeld de vlaggen op hotel Krasnapolsky weg. Maar we halen ook de reclamevlaggetjes van ijsverkopers weg. Internationale hotels mogen alleen nog landenvlaggen voeren, en gay-vriendelijke bedrijven de regenboogvlag. Verkopers op de bloemenmarkt mochten volgens hun contract geen branchevreemde artikelen verkopen, maar dat was er wel ingeslopen. Daardoor was de uitstraling van bloemenmarkt er niet meer. Als wij dergelijke zaken aanpakken, duiken de media daar meteen op, want het is gemakkelijk dit toezicht te bekritiseren zonder de achtergronden

toe te lichten. Maar Parijs, Barcelona en Florence zijn veel strenger. Ook de goedwillende ondernemers en bewoners staan achter ons beleid. Het gaat gewoon om het handhaven van bestaande regels. Hoewel ik het zelf ook leuk vind om bloemen- of groentestalletjes te zien, moet de doorgang op de stoep 150 centimeter breed zijn. Trouwens: terrassen in de winter mogen sinds kort weer, alleen moeten de stoelen ’s nachts naar binnen.”

’Zonder pardon’ Remco Gerretsen, politiewoordvoerder Amsterdam-Amstelland: „Wij horen vaak: ga boeven vangen’. Maar dat komt dan wel van dezelfde mensen die zich ergeren aan overtredingen en hinderlijk of gevaarlijk gedrag van anderen. Wij spreken de mensen daar op aan. Dat waren ze niet meer gewend. Het gaat bovendien van kwaad tot erger: met alcohol op achter het stuur zitten, door rood rijden, wildplassen, fietsen in een voetgangersgebied of fietsen zonder licht. Nu gaan ze zonder pardon op de bon. We zien dat bijvoorbeeld onze grootschalige fietscontroles resultaat afwerpen. In 2004 hebben we ruim

8000 bekeuringen uitgedeeld voor fietsen zonder deugdelijke verlichting, Nu zijn er aanzienlijk meer fietsers met licht. Dat is wel belangrijk, want zo voorkom je ongevallen. Ook buitenlandse toeristen op een huurfiets begrijpen dat best; die komen vaak uit landen waar nog veel minder mag. Inmiddels weten ook de burgers dat in Amsterdam niet meer alles mag.”

’Weg met kleine overlast’ Stijn Terlingen, woordvoerder wethouder Openbare Ruimte van Utrecht: „Onze politie voert op donderdagavond de inmiddels beruchte fietscontroles uit. Eerst was daar nog een fietsenmaker bij, die fietsen tegen vergoeding voorzag van goede verlichting, maar nu gaan overtreders meteen op de bon. We hebben inmiddels ook tientallen thuis-wietplantages opgerold, in samenwerking met onder andere het OM, de politie, woningbouwverenigingen en de Belastingdienst. En onze BOA’s zijn nu een half jaar bezig om uitstallingen op straat van bijvoorbeeld boekhandelaren, cafés of boetiekjes intensief te controleren. Speciale hondenwachters controleren of hondenbezitters hun viervoeter niet op straat laten poepen. Natuurlijk zijn er burgers die verhaal komen halen bij de wethouder, maar die heeft dus een goed verhaal. Hij zegt: we pakken met z’n allen de overlast aan, dus u laat uw

Reinder Klei, politiewoordvoerder in Groningen: „In deze donkere dagen controleren we veel fietsers. Elk weekend worden met name in de uitgaansgebieden veel processen-verbaal opgemaakt voor wildplassen. Dat kost € 50,- per openbaar plasje. Het illegaal plakken van allerlei reclameposters pakken we aan en het op straat gooien van rommel. Dat is een bewuste keuze, want we willen onze scheidsrechtersrol in de openbare ruimte benadrukken. Natuurlijk krijg je dan ook commentaar. Vooral op de stapavonden, hebben lieden met meestal meer dan een goede slok op hun kritiek klaar. Daar komen soms beledigingen bij of belemmeringen van ons werk. Niet zelden resulteert dat in aanhoudingen. Wij zelf zijn er van overtuigd dat dit soort zaken juist bij ons werk hoort. Het begint nu ook bij de meeste mensen door te dringen dat – om in de beeldspraak te blijven - wie naast de pot piest, repressie van een toezichthouder kan verwachten.”

’Leefbare buurt’ René Scheffer, bestuursadviseur Openbare Orde en Veiligheid in Zeist: „Enige jaren geleden hield de politie zich hier intensief bezig met zwerfafval. Nu zitten we een beetje in een tussenfase: het is de bedoeling dat de politie meer boeven gaat vangen. Inmiddels is de subsidie voor onze

voormalige stadswachten gestopt, maar wij streven er naar enkele vast in dienst te nemen en ze te upgraden zodat ze als BOA bestuurlijke boetes kunnen uitdelen. Dan nemen zij de taken over van de door ons betaalde en bij de politie gestalde surveillanten. De gemeente heeft gespecialiseerde handhavers voor het openbare gebied, die letten op zaken als kapvergunningen, illegaal gestalde caravans en de afvalstoffenverordening. Ook hier kennen wij het fenomeen van vuilnis die van flats naar beneden wordt gegooid,. Het is een taak van de gemeente dat die – vaak toch al moeizame – buurten leefbaar blijven.”

’Ondernemers aansporen’ Hans de Vries beleidsmedewerker integrale veiligheid gemeente Enkhuizen: „Prioriteit van de politie is het verbaliseren van wildplassers. Dat klinkt misschien raar, maar het is een enorme bron van ergernis. Burgers waarderen het dat daar tegen wordt opgetreden. Vorige week nog hebben we drie hennepkwekerijen opgerold en een horecabedrijf dichtgetimmerd waar drugs werden verhandeld. Enkhuizenaren zijn laaiend enthousiast: ze zien nu dat het niet bij praten blijft. Samenwerking en korte lijnen zijn heel belangrijk bij die ‘kleine handhaving’. Niet alleen met politie, openbaar ministerie, brandweer, woningbouwcorporatie en het energiebedrijf, maar vooral: met ondernemers. Een goed voorbeeld is een bedrijventerrein waar op een locatie veel rotzooi lag. Het was voor velen een doorn in het oog, maar voor ons moeilijk aan te pakken (omdat de vereiste milieuregelgeving ontbrak). Wij hebben toen een collega-ondernemer verzocht op de eigenaar af te stappen. Dan blijkt dat iets ook heel snel kan worden opgelost. Resultaat: rotzooi opgeruimd en de brandgevaarlijke situatie voor zowel de

veroorzaker als de buren werd opgeheven. De mentaliteit, daar gaat het om.’

’Gedrag zelf veranderen’ Wethouder Stolte van Stadsbeheer in Den Haag: „De geloofsbelijdenis van ons college is: Den Haag schoon, heel en veilig. Als de stad schoon is, blijft alles langer heel en wat langer heel is, blijft lang veilig. Stadsbeheer speelt hier een dragende rol. Zo hebben we gezorgd voor een verbod op flyers, we pakken wildplakkers aan, maar ook de rommel rond papierbakken, hondenpoep en zwerfvuil. Uit de stadsenquête blijkt dat daarmee grote ergernissen worden opgelost. Er is tegenwoordig sowieso een grote behoefte van de samenleving aan duidelijke regels en controle. Dit zijn geen ideeën die achter een bureau zijn bedacht, dit zijn de gevolgen van gesprekken met mensen. Ondernemers klaagden bijvoorbeeld over moeilijke afspraken met de vuilnisophaaldienst – de volgende dag spreken we nieuwe ophaaldagen af. Bewoners klaagden over weinig prullenbakken in de straat – de volgende dag staan ze er. Kortom: wij leveren de middelen, van plaskruis tot prullenbak. Maar we gaan niet de hele dag met een bezem achter de mensen aanlopen; hun gedrag moeten ze zelf veranderen.” Tekst: Joost Swanborn Foto: Hollandse Hoogte

35

HandHaving 2005 #3

Meningen

Boven: Deel voor deel word de asbestboot op de kant getild. De delen worden vervolgens verknipt tot flarden schroot. Beneden: Anton Bussemaker en Patricia Haks bij een deel van de compartimenten die samen de Sandrien vormden.

VROM maakt schoon schip met Sandrien

36

Een rondje over de werf van Amsterdam Ship Repair leert dat de oranje tanker inmiddels is versleept naar een droogdok en daar de afgelopen weken bijna is gehalveerd. Na de asbestsanering is de Sandrien vanaf de boeg al tot bijna op de helft in stukken gesneden. Die enorme delen worden in z’n geheel op de kant getakeld en daar door een ogenschijnlijk nagelschaartje verknipt tot kleine stukjes schroot. Vrachtwagens rijden af en aan om de tonnen staal af te voeren; de knipinstallatie kan het tempo nauwelijks bijbenen. Terwijl op steenworp afstand het definitieve lot van de Sandrien wordt bezegeld, is aan een tafeltje bij eetcafé De Brulboei de hele ‘crew’ aanwezig: Anton Bussemaker, inspecteur van de VROM-Inspectie die de Sandrien in 2001 aan de ketting legde; Patricia Haks, de juridische steun en toeverlaat vanuit het havenbedrijf; haar collega Wim Spoelstra voor het nautische deel en Sven Aarts, de door VROM ingehuurde scheepsbouwkundig adviseur. Samen blikken ze terug op ruim vier jaar Sandrien.

Juridische strijd „Terug naar voorjaar 2001”, neemt Bussemaker het woord. „In februari kregen wij een tip van de Scheepvaartinspectie over ‘een boot’ met bestemming Alang, India. Door de beruchte scheepskerkhoven en sloperijen op de Aziatische stranden, wekte dat argwaan.” Reden voor minister Pronk om het schip aan de ketting te leggen. „Hij vond dat het schip als afvalstof naar India zou varen en daarom onder de EVOAregelgeving viel. In de eerste plaats was er geen vergunning aangevraagd, maar bovendien is Alang geen adequate sloopvoorziening”, omschrijft Bussemaker het besluit. Het vrachtschip werd, liggend in Amsterdam en geladen met melasse, verkocht aan de huidige eigenaar: Upperton Ltd op Mauritius. Die doopte de Maria S. om in Sandrien en ging een juridische strijd aan met VROM omdat die de later alsnog aangevraagde EVOA-vergunning weigerde. „Upperton ging in beroep en kreeg het gelijk deels aan zijn zijde.

De Raad van State trof een voorlopige voorziening en de Sandrien mocht uitvaren, mits de nodige reparaties waren gedaan en mits asbest en gevaarlijke stoffen waren verwijderd.” Alsnog gelijk Hoewel na deze uitspraak bemanning aan boord werd gebracht, bleef het schip liggen in de Amsterdamse haven. „Op dat moment hebben wij de bodemprocedure doorgezet en in juni 2002 gewonnen”, zegt Bussemaker. Eigenaar Upperton probeerde de Raad van State ervan te overtuigen dat zij het afgesloten contract tot ‘verkoop ten behoeve van sloop’ aan een Indiase onderneming bewust had laten verlopen. Een week later werd immers een contract getekend met een andere koper voor levering in maart 2001 van de Sandrien als ‘floating vessel’ voor de westkust van India. Upperton zou zelfs al begonnen zijn met de benodigde reparaties voor inzet als vrachtschip. Bussemaker: „De bestuursrechter vond dat niet aannemelijk en oordeelde dat de eigenaar van plan was om zich ‘te ontdoen van een schip, wat terecht is aangemerkt als afvalstof’. Zij besliste dat daarom inderdaad een EVOA-vergunning nodig was én dat die terecht was geweigerd.” >>

37

HandHaving 2005 #3

HandHaving 2005 #3

Voorjaar 2001 legde milieuminister Pronk de asbesttanker Sandrien aan de ketting in de Amsterdamse haven. Ruim vier jaar na dato maken snijbranders korte metten met het schip. ‘Bestemming Alang’ werd nooit gehaald, maar dit stringente handhaven heeft wel zijn prijs. „Je mag ook leren aanbesteden.”

Het enorme ruim wordt met een snijbrander ontmanteld.

38

Kosten Bij het niet kunnen traceren van de op dat moment al bestuursdwang aangezegde eigenaar, heeft VROM de knoop doorgehakt om de sloop (voorlopig) op kosten van de overheid in gang te zetten. Voor tot gunning van de opdracht kon worden overgegaan, moest een programma van eisen en een inventarisatierapport worden opgesteld over de ‘smerigheid’ van het schip: de tankinhoud, de brandstoffen en het aanwezige asbest. Voorafgaand daaraan trok Bussemaker op advies van de staatsse-

cretaris een bemiddelaar aan vanwege de te betalen kosten. „We zijn toen in goed overleg overeen gekomen om alle volgende kosten, los van de kosten die eerder waren gemaakt, eerlijk te delen tussen de betrokken partijen VROM, het Havenbedrijf Amsterdam en Rijkswaterstaat.”

ooit bij een werkbezoek aan de Sandrien publiekelijk tegen ASR-directeur Ruud de Vlieger zei dat ‘hij er niet slechter van zou worden’. Die erfenis speelde ons nu parten, maar met veel loven en bieden kwamen we uiteindelijk ook inderdaad bij ASR uit tegen een bedrag van 1,7 miljoen euro.”

Erfenis Bij de gunning maakte de VROMinspecteur kennis met de meest louche aannemers. „We hadden een programma van eisen van 60 bladzijden op basis waarvan we partijen uitnodigden te offreren voor de sloop”, vertelt Bussemaker. „Er werd semiEuropees aanbesteed. Dat betekent dat partijen konden reageren op de advertentie in scheepvaartkrant Lloyd’s List met alleen een offerte en dus zonder alle bij aanbestedingen verlangde certificaten en dergelijke.” Van de zes aanbiedingen die binnenkwamen, hebben Bussemaker en zijn mensen er vier serieus bekeken. De twee die direct afvielen boden een rond bedrag en wilden de boot daarvoor gewoon meenemen. „Ze gingen simpelweg voorbij aan het programma van eisen”, vat Bussemaker samen. „Met twee anderen waren we in een half uurtje klaar, die offreerden zo uit de losse pols, wat overigens wel symptomatisch lijkt voor de sloperswereld.” Uiteindelijk bleven dus twee serieuze gegadigden over, waaronder Amsterdam Ship Repair (tot eind 2003 Shipdock), waar de Sandrien sinds 2001 aan de ketting ligt. „Bij de keuze tussen de twee overgebleven partijen hadden we het probleem dat Pronk

Een belangrijk deel van de kosten wordt gedekt door de verkoop van het vrijkomende schroot. „De schrootbeurs is een mondiale markt”, weet Bussemaker ondertussen. „Tussen 2001 en 2005 varieerde de prijs van 25 tot 180 euro per ton. Geen enkele werf durft op basis daarvan stevig te offreren, want je kunt er gigantisch de boot mee ingaan. Ook VROM wilde veilig gaan zitten om fluctuaties op te vangen. We zijn op papier uitgekomen op 162 euro per ton en verkopen het nu voor rond de 160 euro, dus zaten we goed in de buurt.” Onzekerheid De gunning van de opdracht gebeurde op één strikte voorwaarde: integriteitstoetsing in het kader van de Wet Bibob. „Daaraan voldoen kostte ASR wat moeite”, drukt Haks zich voorzichtig uit. „Ze hebben er vijf maanden over gedaan. Maar dat was aan de andere kant maar goed ook, want intern bij VROM duurde het ook enige maanden om de opdracht rond te krijgen”, vult Bussemaker aan. Het hele traject werd gekenmerkt door bureaucratie. „Iedere directie meende de zaak opnieuw te moeten behandelen.” Uiteindelijk belandden de inspecteur uit de regio en zijn collega’s op de hoofdzetel in een ware patstelling. „Vier mensen zeiden ‘ik zeg ja als jij ook ja

zegt’ en wilden allemaal tegelijk aan één tafel in Den Haag hun paraaf zetten. Ik heb de gebaande paden moeten verlaten om de zaak uiteindelijk vlot te trekken, maar het is gelukt”, verzucht Bussemaker, die de vertraging tussen de toestemming van de staatssecretaris (juni 2004) en de opdrachtverlening (november 2004) overigens niet wijt aan onwil. „Nee, ik hou het op onzekerheid. Onzekerheid over hoe in de opdrachtverlening met verantwoordelijkheden om te gaan. Een grote bezuinigingsreorganisatie binnen VROM heeft daar ook zwaar aan ‘meegeholpen’.” Leerschool Een les die handhaver Bussemaker heeft geleerd, is uit te kijken met ondernemers die beperkt zijn in hun liquide middelen. „Ondanks de Bibobscreening en de garantstelling door moederbedrijf IMCA-groep lopen we daar tegenaan.” Er werd direct al een flink voorschot gevraagd van VROM. Niet verwonderlijk, want ASR is een reparatiewerf en geen sloopwerf, dus voor asbestsanering en reiniging van de melassetanks moesten onderaannemers worden ingehuurd. „De werf zat echter zó krap dat zodra een van de acht fasen van sloop is afgerond, de rekening al op mijn bureau ligt”, vertelt Bussemaker. „Toen rond de jaarwisseling later werd betaald, had dat flinke gevolgen voor de werf.” De geldnood bleek op een gegeven moment zó hoog dat ASR ook een voorschot vroeg aan een schroothandelaar voor het schroot dat hij zou opkopen. „Die krappe kas is ook de reden

dat de Sandrien nu nog maar voor de helft gesloopt wordt”, beredeneert Bussemaker. „De achterste helft gaat weer te water, zodat ASR het dok vrij heeft om tussendoor andere opdrachten aan te nemen. De gehalveerde Sandrien wordt dan voor de kade verder gesaneerd en gaat vervolgens weer het dok in voor de sloop.” Geschiedenisboeken Met de sloop is de eerste helft letterlijk achter de rug. Wanneer de Sandrien helemaal de geschiedenisboeken ingaat, is nog niet te zeggen. In de praktijk wanneer de tweede helft is gesloopt, maar ook dan nog blijft VROM via bestuursdwang proberen de kosten te verhalen. Of het aan de ketting leggen een goede keus is geweest, daarover lopen de meningen uiteen. „De minister van VROM heeft er een politieke daad mee gesteld die in heel Europa impact heeft gehad. Er is niemand meer in de scheepvaartwereld die de naam Sandrien niet kent en het verantwoord slopen is ermee op de kaart gezet”, concludeert Bussemaker. „Iedereen weet nu dat een schip bestemd voor sloop een afvalstof is en daarmee onder de EVOA-regelgeving valt.” Of dat daadwerkelijk helpt de sloop van schepen op Aziatische stranden terug te dringen, valt nog te bezien. Het aantal schepen dat gesloopt wordt, zal de komende jaren alleen nog maar toenemen, want voor 2010 moeten alle enkelwandige tankers als de Sandrien uit de vaart zijn. Inmiddels wordt wel gesproken over het ‘oppeppen’ van

Alang als sloopbestemming. „Het is geen probleem om schepen daar te laten slopen, zolang het maar veilig en milieuvriendelijk gebeurt”, vindt Bussemaker. „Op de manier waarop het nu gaat, kan het niet.” Nadere inlichtingen: Anton Bussemaker, VROM-Inspectie Noord-West, tel. 023 - 515 07 00; Patricia Haks, Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam, tel. 020 - 523 48 31 Tekst: Pieter van den Hoek Foto’s: Marco Bakker, Format

39

HandHaving 2005 #3

HandHaving 2005 #3

Explosief Van de ‘postbusfirma’ Upperton werd sindsdien niets meer vernomen. „De eigenaar van het schip liet zijn bemanning zelfs doodleuk zonder geld en zonder eten aan boord zitten”, vertelt Bussemaker. „Die mensen was een goede toekomst beloofd op een schip dat nooit meer zou uitvaren. Na maandenlang onder mensonterende omstandigheden te hebben geleefd, is de bemanning op kosten van VROM van boord gehaald en naar India terug gevlogen.” Dát was al een kostenpost, maar er volgden er nog meer toen de Sandrien dreigde te zinken en vast lag aan de bodem. „Op kosten van de overheid is het schip toen weer drijvend gemaakt, maar in de zomer van 2003 werden de melassetanks explosief door de hitte en waren opnieuw aanpassingen nodig”, somt Patricia Haks van het havenbedrijf op. „Een nieuwe reparatie volgde toen het schip winterhard moest worden gemaakt omdat het kapot dreigde te vriezen door water in de ruimen.”

Zakje voor de soep leidt naar xtc-lab

HandHaving 2005 #3

In het buitengebied van Bladel werd in juni 2003 een reeks vaten en jerrycans, lege zakjes en andere rotzooi van een xtc-lab gevonden. Doorgaans wordt dergelijke vondst onderzocht en vervolgd vanuit de Opiumwet. De regionale Milieurecherche van de politieregio Zuidoost-Brabant bekeek de dumping echter ook met milieuogen en volgde het spoor terug. Niet alleen de politie uit ZuidoostBrabant vond xtc-afval in de natuur, de regio Midden- en West-Brabant meldde bijna identieke dumpingen. Beide politieregio’s besluiten daarop samen het dumpen van dit type afval nauwgezet te onderzoeken. Het onderzoek krijgt de naam ‘Vaten’. Het speciaal geformeerde team bestaat uit rechercheurs van de politieregio’s en een rechercheur van de Economische Controle Dienst (ECD). Het team gaat in augustus 2003 aan de slag. Tactische rechercheurs van de regio’s onderzoeken samen met forensisch technische rechercheurs de gevonden spullen nog eens goed en stuiten op een reeks sporen. Technische sporen geven informatie over de vervaardiging van de synthetische drugs en leveren het wettelijk noodzakelijke bewijs dat het hier om afval gaat dat niet gezond is voor mens en milieu.

40

Soep Een tussen het afval aangetroffen zakje met een nummer trekt de aan-

dacht van de tactisch rechercheurs. Onderzoek naar de herkomst van het zakje leert dat het afkomstig moet zijn van een soepfabrikant. Deze fabrikant drukt namelijk unieke nummers op z’n zakjes bindmiddel. Dit bindmiddel wordt niet alleen voor soep gebruikt, maar ook voor productie van xtc-pillen. De fabrikant blijkt de zakjes bindmiddel alleen aan groothandels te verkopen en nooit aan particulieren. Het gevonden zakje is via een groothandel in Tilburg verkocht. Bij de betreffende groothandel is de koper snel gevonden. Het toeval wil dat de koper nog een partij dozen bij de groothandel heeft staan. Die moet hij dus nog ophalen. Uit de administratie van de groothandel blijkt hij eerder ruim 3000 kg bindmiddel te hebben gekocht. Ook is er magnesium geleverd, een andere grondstof voor xtc. Besloten wordt te wachten op de dag dat de man het restant van de bestelde partij bindmiddel bij de groothandel komt halen. Hij kan het team dan bij het xtc-laboratorium brengen. Het

duurt weken en weken. Bijna wordt de zaak afgeblazen als het bevrijdende telefoontje komt. Het is 30 oktober 2003, de man haalt het bindmiddel vandaag op. Observatieteam Nadat de koper het restant van zijn partij heeft ingeladen, rijdt hij naar een adres in Tilburg, uiteraard gadegeslagen door een observatieteam. Daar zet hij de auto ‘koud’ en laadt de inhoud over in een huurauto. De rechercheurs houden de achtergelaten auto ook in de gaten en zien een dag later dat een onbekende man een paar gevulde vuilniszakken in de auto gooit en vertrekt. Die man brengt de collega’s van de politie helemaal naar Kortenhoef in Noord-Holland. Daar ziet het team de man een terrein met chalets en caravans oprijden en een paar minuten later alweer vertrekken. Het is tijd voor actie. Bij een grondige inspectie van het caravanterrein is het al snel bingo. In een voormalige paardenstal die is omgebouwd tot woning is ook een drugslab ingericht. Er staan vier machines om tabletten te maken: capaciteit 90.000 pillen per uur. Tevens worden acht logostempels, een drukvat en gereedschap dat nodig

is voor de productie van xtc gevonden. Ook de grondstoffen zijn in ruime mate aanwezig: magnesium, lactose, dextrose, methanol en het inmiddels bekende bindmiddel voor soep. Minder onschuldig is de voorraad 45 kilo amfetamine, 30 kilo MDMA, 1,5 kilo hasj en een partij xtc-pillen. Uiteraard wordt de locatie grondig op sporen onderzocht. Later in het onderzoek zorgen deze sporen voor de aanhouding van vier verdachten en leveren de sporen direct bewijs voor hun aanwezigheid in het drugslab. In het tweede gebouw vinden de rechercheurs 163 kilo verpakte hennep, verpakkingsmateriaal, gereedschappen en een pistool met patronen. De mensen die geld verdienen met deze xtc-productie zijn echter niet aanwezig. 59 miljoen pillen Het onderzoek gaat verder. Op verschillende plaatsen in Nederland worden huiszoekingen gedaan en verdachten aangehouden. Uiteindelijk worden zeven hoofdverdachten ingerekend, plus twee mannen met een kleiner aandeel in de drugshandel. Berekeningen wijzen uit dat dit netwerk ongeveer 598 miljoen pillen heeft geproduceerd. Dan praat je over een omzet van ruim 250 miljoen euro. Aan de hand van het gevonden bindmiddel en andere grondstoffen kan worden becijferd dat de aanhouding 114 miljoen euro productie en handel voorkomt. De gevonden hennep heeft een straatwaarde van ongeveer 1 miljoen euro. Als het drugslab in Kortenhoef is ontmanteld, komt het politieteam er achter dat de verdachten die niet in bewaring zijn gesteld een nieuw drugslab hebben opgezet in Knokke in België. In dat drugslab worden in april 2004 zeven verdachten aangehouden. Zij hebben samen 189 kilo xtc-tabletten bij zich. Uit de nauwe samenwerking tussen

Nederlandse en Belgische politie en justitie blijkt dat sprake is van een internationaal georiënteerde criminele organisatie met als hoofdtaak drugsproductie. De organisatie in Knokke produceerde de xtc vooral voor de buitenlandse markt. Straffen De in Nederland aangehouden verdachten zijn begin dit jaar voor de rechter verschenen. De rechtbank veroordeelde alle verdachten voor overtredingen van de Opiumwet. De koper van het bindmiddel en het magnesium werd veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf. Een andere koper van een kleinere hoeveelheid bindmiddel werd veroordeeld tot achttien maanden gevangenisstraf, waarvan zes maanden voorwaardelijk. Degene die het bindmiddel naar Noord-Holland bracht werd veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf. Degene die de woning ter beschikking stelde en apparatuur aanschafte voor de vervaardiging van synthetische drugs kreeg een taakstraf 240 uur en een jaar voorwaardelijke gevangenisstraf opgelegd. De zwaarste straf, vier jaar, was voor degene die bij de productie van de drugs de touwtjes in handen had. Milieu Het onderzoek naar milieumisdrijven heeft niet heeft geleid tot een veroordeling vanwege milieuovertredingen. Overwogen is artikel 10.2 (ontdoen van afvalstoffen) of artikel 10.3 (bedrijfsmatig ontdoen van afvalstoffen) van de Wet milieubeheer, artikel 10 (algemene zorgplicht) van de Wet bodembescherming of artikel 137 b (in gevaar brengen van de volksgezondheid) van het Wetboek van Strafrecht in stelling te brengen. Het Nederlandse Forensisch Instituut kon aantonen dat de inhoud van de

gedumpte vaten letterlijk levensgevaarlijk was. Toch koos het Openbaar Ministerie voor de Opiumwet omdat de veroordeling dan eigenlijk al een feit was. Teamleider Ad Bogers van de Brabantse politie: „Het milieudossier sluitend krijgen is lastig omdat dit type criminelen letterlijk niets zegt. Geen woord. Dan ben je helemaal aangewezen op bewijslevering in het sporenonderzoek.” Wel is het team tot de conclusie gekomen dat het zoeken naar ’milieusporen’ meehelpt de vervolging compleet af te ronden. „We hebben aangetoond dat dit afval gevaarlijk was voor mensen, voor de bodem en voor het oppervlaktewater.” Daarbij is in de rechtbank duidelijk gemaakt wat het kost om de door het xtc-afval vervuilde grond te verwijderen en het water weer schoon te krijgen. In Brabant wordt regelmatig xtc-afval gedumpt en er is daarom een calamiteitenpot van gemeenten om het wegwerken van de milieuschade te kunnen financieren. Als de dader van de dumping wordt veroordeeld, dan wordt gepoogd die kosten civielrechtelijk te verhalen. Dat gaat bij deze veroordeelden dus ook gebeuren. Nadere inlichtingen: Ad Bogers, teamleider Milieu van de politie Brabant Zuidoost, tel. 0900 - 8844 (en vragen naar betreffende politieregio) Tekst: Ad Bogers, Nicoline Elsink Foto: Politie Brabant

41

HandHaving 2005 #3

Een deel van de vaten en ander xtc-afval in Bladel.

Jurisprudentie

Terugwerkende kracht vernietiging milieuvergunning

HandHaving 2005 #3

Een last onder dwangsom deelt niet in de gevolgen van een met terugwerkende kracht vernietigde milieuvergunning, zodat verzet tegen de tenuitvoerlegging van dwangbevelen ter invordering van verbeurde dwangsommen terecht is afgewezen. Aldus de Hoge Raad in een strafzaak tegen Knorhof BV (zie ook Handhaving 2005-2).

42

Knorhof heeft sinds 1996 een milieuvergunning voor een varkensfokkerij en -mesterij. Van begin af aan handelde het bedrijf in strijd met die vergunning door varkens te houden in ruimtes die daarvoor niet waren bestemd en door meer varkens te houden dan volgens de vergunning was toegestaan. De revisievergunning die in 1999 werd verleend en in werking trad, laat slechts beperkter gebruik van de gebruiksruimten toe dan Knorhof deed. In het jaar 2000 wilden burgemeester en wethouders van Buren het bedrijf met een last onder dwangsom dwingen de overtreding van de milieuvergunning ongedaan te maken. In 2001 werd Knorhof bestuursdwang aangezegd, waarbij het dwangsombesluit werd ingetrokken met instandhouding van de rechtsgevolgen voor het verleden. De Afdeling bestuursrechtspraak had beroepen van Knorhof tegen beide besluiten ongegrond verklaard. Op 5 september 2001 had de Afdeling de milieuvergunning vernietigd omdat de afwijzing van de uitbreiding van de veestapel die Knorhof had aangevraagd, ondeugdelijk was gemotiveerd. In het najaar van 2000 had het college van Buren dwangbevelen doen bete-

kenen ter invordering van verbeurde dwangsommen voor een totaalbedrag van € 365.310,-. Knorhof vond dat niet terecht. De vraag die de Hoge Raad moest beantwoorden was of de vernietiging van de milieuvergunning door de Afdeling bestuursrechtspraak betekent dat de gemeente ondanks de onherroepelijke dwangsombesluiten geen aanspraak meer zou kunnen maken op dwangsommen terzake van vóór die vernietiging begane overtredingen van die milieuvergunning. Rechtbank en gerechtshof hadden die vraag al ontkennend beantwoord en de gemeente gelijk gegeven. Zo ook de Hoge Raad. Hij vat de klachten van Knorhof als volgt samen: de formele rechtskracht van het dwangsombesluit neemt niet weg dat door de vernietiging van de vergunning de titel en de rechtmatigheid met terugwerkende kracht zijn komen te ontvallen aan zowel het besluit als de invordering, nu dit beide rechtsgevolgen van de (vernietigde) vergunning zijn die zonder die vergunning niet zouden zijn ontstaan. Dat standpunt is volgens de Hoge Raad onjuist. De Afdeling had in haar uitspraak over de toepassing van bestuursdwang al beslist dat indien een besluit door de rechter wordt vernietigd de rechtsgevolgen van dat besluit in beginsel ongedaan worden gemaakt met terugwerkende kracht tot het tijdstip waarop het besluit werd genomen. Het besluit tot het opleggen van bestuursdwang is echter geen rechtsgevolg van de aan Knorhof ver-

leende vergunning. De Afdeling vond daarom dat het bestuursdwangbesluit niet voor vernietiging in aanmerking kwam louter omdat de milieuvergunning was vernietigd. Omdat een last onder dwangsom een alternatief is voor bestuursdwang, oordeelt de Hoge Raad hetzelfde voor wat betreft een dwangsombesluit en het als uitvloeisel van het niet uitvoeren van de last bij dwangbevel invorderen van de verbeurde dwangsommen. Ook hier gaat het niet om rechtsgevolgen van de vernietigde vergunning en geldt dat dwangsombesluit en invordering niet het lot delen van de vergunning. Vindplaats: Hoge Raad 17 december 2004 (Knorhof dwangbevelen)

Tekst: Jan van den Broek