SPECIAAL DOSSIER
NOVEMBER 2014
Clusterinitiatief:
Duurzame havens
03
04
05
2 Seas Magazine Page 2
VOORWOORD HOOFDSTUK 1: Inleiding
HOOFDSTUK 2: Duurzaamheid (beleid) in kleine havens
10
HOOFDSTUK 3: Resultaten van het clusterproject
19
HOOFDSTUK 4: Beste praktijkvoorbeelden van duurzaam havenbeheer
25
HOOFDSTUK 5: Conclusies, aanbevelingen en maatregelen voor de toekomst
30
BIJLAGEN: Partners en projecten in het Su Ports-clusterproject
VOORWOORD
Voor u ligt het rapport van het clusterproject Sustainable Ports (Duurzame havens). De partners bij dit project zijn partijen uit de openbare en particuliere sector, alle uit kleine havensteden in Nederland, België, Frankrijk en op de Britse eilanden. Duurzame ontwikkeling staat hoog op de internationale agenda. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds zichtbaarder. We zullen ons moeten Peter Hofman
instellen op deze gevolgen en adequate maatregelen moeten nemen om de veranderingen binnen de perken te houden. Aanpassing aan klimaatverandering dient plaats te vinden op internationaal, nationaal, regionaal en lokaal niveau. Havens hebben een belangrijke functie binnen de stad waar ze zich bevinden. Ze verschaffen werkgelegenheid, bieden een plek om te recreëren en vormen een (culturele) verbinding met de stad. Als het om duurzame ontwikkeling gaat, is er al snel een rol weggelegd voor de drie P’s: People, Planet & Profit (mensen, planeet en winst). Hoe maken we onze havens blijvend tot een plek waar natuur, mensen en welvaart goed met elkaar in balans zijn? In de gebieden met kleine havens die binnen het Twee Zeeën Programma vallen, krijgen regionale maritieme (onderhouds)bedrijven steeds meer invloed. Veel innovaties komen uit de koker van deze kleine tot middelgrote ondernemingen. In de afgelopen zes maanden hebben de partners een inventarisatie gemaakt van duurzame ontwikkelingen in de verschillende havens en hun kennis en ervaring uitgewisseld. De centrale thema’s waren energie en klimaatadaptatie. Al deze verschillende havens lijken moeilijk met elkaar te vergelijken. Echter, door alle visies, belangen en kennis onder de noemer ‘beste aanpak’ bijeen te brengen, beginnen de diverse kleinere projecten een breder perspectief te bieden, wat resulteert in een langetermijnvisie met een structurele aanpak voor deze havens. Dit rapport biedt slechts een tussenstap: de conclusie en de aanbevelingen behoren tot specifieke acties te leiden. Het is op dit moment van belang om inzicht te krijgen in de technische en financiële haalbaarheid van mogelijke duurzame maatregelen en een plan op te stellen voor de korte en de lange termijn. Coöperatie blijft de sleutel tot het vinden van oplossingen voor de klimaatveranderingen en -problemen.
Peter Hofman, Wethouder Hellevoetsluis
2 Seas Magazine Page 3
HOOFDSTUK 1
Inleiding
Duurzaamheid in kleine havens
vaak te kampen met verontreinigde
de mens moet voortdurend worden
afzetting.
gezocht. Dit is de essentie van een
Havens vormen binnen de stedelijke
extensief gebruikt voor opslag en
omgeving
alles
transport en boden plaats aan veel
samenkomt. De haven stimuleert de
industrie en handelsondernemingen. In
economie en de werkgelegenheid.
sommige gebieden is het noodzakelijk
Tegelijkertijd is het een belangrijke
een nieuwe toekomst voor de haven te
openbare ruimte uit het verleden, in
vinden, met nieuwe doelstellingen die
het heden en voor de toekomst. De
op hun beurt consequenties met zich
haven staat dicht bij de gemeenschap
mee kunnen brengen voor mensen,
en ligt haar na aan het hart. Bovendien
natuur en economie. Het evenwicht nu
speelt
en in de toekomst is essentieel voor de
de
een
haven
plek
een
waar
duurzaam beleid. De havens werden in het verleden
belangrijke
ecologische rol. De zuiverheid van het
transformatie van havengebieden.
water zorgt voor een habitat voor vis en een voedselbron voor vogels, en
Dit is precies waarom havens een
vers water wordt zowel gebruikt voor
duurzame
landbouw als voor drinkwater. Het
moeten overwegen. De balans tussen
water en de havens hebben echter
economie, ecologie en welzijn van
2 Seas Magazine Page 4
benadering
zouden
HOOFDSTUK 2
Duurzaamheid (beleid) in kleine havens
Definitie van duurzaamheid
Afgezien
van
rijkdom
willen
het
feit
dat
precies? De volgende definitie werd
en
opgesteld door de World Commission
welvaart genieten, is het ook onze
on Environment and Development
verantwoordelijkheid goed te zorgen
(Wereldcommissie
Duurzaamheid is in de loop van de
voor
Immers,
ontwikkeling) van de Verenigde Naties
jaren een generieke term geworden.
als
verantwoordelijkheid
in haar rapport getiteld “Our Common
Alles
met
verzaken staat de toekomst van de
Future” (“Onze gemeenschappelijke
maatschappelijk verantwoord leven,
mensheid op het spel. We hebben
toekomst”):
milieu, ecologie en toekomstgericht
nu een verantwoordelijkheid voor
“Duurzame
denken wordt tegenwoordig onder het
toekomstige
ontwikkeling
thema duurzaamheid gerangschikt.
bijvoorbeeld alle fossiele brandstoffen
komt aan de behoeftes van het
Vaak kan de term duurzaamheid
verbruiken, zadelen we de volgende
heden zonder het vermogen van
worden gedefinieerd op basis van een
generatie met een enorm probleem
toekomstige generaties om in
theorie: de drie P’s.
op. Dit behelst kwesties als de
hun behoeftes te voorzien, in
opwarming van de aarde, de CO2-
gevaar te brengen.”
wat
te
maken
• People (mensen)
heeft
mens we
deze
verwerven
we
en
milieu.
generaties.
Als
we
milieu
ontwikkeling die
en
is
tegemoet
uitstoot en voedselschaarste.
• Profit (winst) • Planet (planeet)
voor
Het komt erop neer dat duurzaamheid Definitie
kijkt naar de huidige behoeftes van
Wat betekent de term duurzaamheid
de aardbewoners en hoe er in de
2 Seas Magazine Page 5
toekomst op deze behoeftes kan
landen die een belangrijke impact op
• Duurzaam transport
worden ingespeeld zonder mensen,
de wereldwijde duurzame ontwikkeling
• Duurzame consumptie &
het milieu of de economie op het spel
zullen hebben.
productie • Behoud en beheer van
te zetten.
natuurlijke hulpbronnen
Synopsis De Sustainable Development
Het algemene doel van de Sustainable
• Volksgezondheid
Strategy (strategie voor ontwik-
Development Strategy van de EU is
• Maatschappelijke integratie,
keling duurzaamheid; afgekort:
om maatregelen vast te stellen en
SDS) van de EU
te ontwikkelen waarmee de EU een
Deze
strategie
voorziet
in
een
continue
demografie en migratie • Wereldwijde armoede en uitdagingen op het vlak van
langetermijnverbetering
duurzame ontwikkeling
beleidskader voor de hele EU om een
van
duurzame ontwikkeling te bevorderen,
kan bewerkstelligen door het tot
oftewel om tegemoet te komen aan de
stand
behoeftes van het heden zonder het
gemeenschappen,
om
voor de hele EU. Daarom stelt de
vermogen van toekomstige generaties
bestaansmiddelen efficiënt te beheren
SDS werkwijzen voor ter verbetering
om in hun behoeftes te voorzien, in
en te gebruiken, in staat om het
van
gevaar te brengen.
economisch potentieel aan ecologische
overheidsniveaus en doet de SDS
en maatschappelijke innovaties te
een beroep op bedrijven, NGO’s
Het rust op vier afzonderlijke pijlers –
benutten
(niet-gouvernementele
economisch, maatschappelijk, milieu-
om
voorspoed,
en mondiaal beheer – die elkaar
en
maatschappelijke
moeten versterken. De gevolgen voor
garanderen.
de
kwaliteit
van
brengen
en
het
van in
leven
duurzame staat
uiteindelijk
in
staat
milieubescherming cohesie
te
De SDS is opgezet als een strategie
de
coördinatie
met
andere
organisaties)
en burgers om meer betrokkenheid te
tonen
bij
het
werken
aan
duurzame ontwikkeling. Onderwijs, onderzoek
economie, maatschappij en milieu van
worden
en
overheidsfinanciën
benadrukt
als
belangrijke
alle vormen van beleid moeten dus op
De
een gecoördineerde manier worden
doelstellingen
onderzocht en er moet rekening
maatregelen voor zeven uitdagingen
faciliteren
worden gehouden met deze gevolgen
van de hoogste prioriteit, waarvan er
productie- en consumptiepatronen. En
als dat beleid wordt opgesteld en
veel voornamelijk met het milieu te
omdat controle en follow-ups cruciaal
ingevoerd.
maken hebben:
zijn voor een effectieve implementatie,
• Klimaatverandering en
bevat de hernieuwde strategie een
De SDS van de EU zet één enkele, samenhangende
strategie
strategie
behelst
algemene
en
concrete
schone energie
instrumenten
naar
verplichting
kan
uit naleven
om de uitdagingen van duurzame ontwikkeling het hoofd te bieden. Het onderkent de noodzaak onze huidige niet-duurzame consumptieen productiepatronen geleidelijk te veranderen en op te schuiven in de richting van een beter geïntegreerde benadering van beleid maken. Het bevestigt opnieuw de noodzaak van wereldwijde solidariteit en onderkent het belang van nauwere samenwerking met partners buiten de EU, met inbegrip van die snel ontwikkelende
2 Seas Magazine Page 6
de meer
sterke governancecyclus.
waarmee de EU effectiever haar aloude
om
Duurzaamheid is de zorg voor people, profit en planet
transitie
te
duurzame
Duurzaamheidsbeleid in deelnemende landen Beleid met betrekking tot duur-
en hergebruiken van regenwater, het
zaamheid in havens in België
terugdringen van de verontreiniging
Los van wettelijke bepalingen met
van het oppervlaktewater en het
De
betrekking tot duurzaamheid, zoals
terugdringen van de CO2-uitstoot.
ruimtelijke ordening worden verzocht
vastgelegd in de federale en Vlaamse wetgeving
(zoals
wetgeving),
worden
de
hernieuwbare energie. plaatselijke
instanties
voor
proactieve strategieën toe te passen
VLAREM-
Ruimtelijk beleid in het Verenigd
ter beperking van en aanpassing
toerisme-
Koninkrijk
aan de klimaatverandering, waarbij
en recreatiebranche in Vlaanderen
De Britse regering publiceerde in
ten volle rekening wordt gehouden
(met inbegrip van de watersector)
maart 2012 de National Planning
met
structureel aangemoedigd initiatieven
Policy
(nationaal
kustontwikkeling
te
beleidskader
ordening)
rond vraag en aanbod van water.
nemen
op
het
de
gebied
van
Framework ruimtelijke
het
overstromingsrisico, en
de
overwegingen
duurzaamheid. In overeenstemming
waarin zij het ruimtelijk beleid voor
met het Vlaamse en provinciale beleid
Engeland uiteenzet. Planologie speelt
Deze instanties dienen eveneens bij
worden
gestimuleerd
een sleutelrol bij het stand brengen
te dragen aan de bevordering van
vrijwillige initiatieven te ontplooien
van een reductie in de uitstoot van
het gebruik van en de voorziening
op het gebied van milieubeheer en
broeikasgassen,
in
kwaliteitsverbetering,
bijvoorbeeld
van de kwetsbaarheid en het zorgen
energie.
als het gaat om het voorkomen
voor herstelkracht voor de gevolgen
een positieve strategie te hebben
van industrieel afval, het rationeel
van
het
om energie van hernieuwbare en
verbruiken van energie, het opvangen
ondersteunen van de levering van
koolstofarme bronnen te promoten,
jachthavens
het
minimaliseren
klimaatverandering,
en
hernieuwbare
en
Daarnaast
koolstofarme dienen
ze
2 Seas Magazine Page 7
en overzeese havens. Anderzijds zijn er de havens die onder het gezag van
De belangrijkstenationale wetgeving met betrekking tot havenmanagement
lokale instanties zijn geplaatst. Daar
betreft de Harbours Act 1964 en de Transport and Works Act 1992. Vooral
zijn er ongeveer vijfhonderd van. Het
de laatste waarvan Artikel 48 de Harbours Act 1964 amendeert en de
zijn voornamelijk jachthavens maar
haveninstanties de verantwoordelijkheid oplegt rekening te houden met
er zitten ook een aantal belangrijke
het milieu bij hun beheer van een haven. De vorm die deze rekenschap
visserij-
aanneemt, hangt af van de mate van kwetsbaarheid van de betrokken
Het
locatie(s) en de mate van hinder die wordt ondervonden van voorgenomen
en
handelshavens
havenbestuur
valt
bij.
onder
de
verantwoordelijkheid van de lokale
werkzaamheden of activiteiten.
autoriteiten maar de wetshandhaving blijft in handen van de staat in
Artikel 48 luidt:
de
“Het is de plicht van een haveninstantie bij het formuleren of in
grotere
havens.
Kamers
van
Koophandel hebben over het algemeen
overweging nemen van voorstellen met betrekking tot haar taken in het
de leiding over de havvenactiviteiten.
kader van enig wettelijk besluit om aandacht te besteden aan: […] en
De
rekening te houden met de mogelijke gevolgen van die voorstellen voor
een
het natuurschoon van de landelijke omgeving, flora, fauna of of enig
particuliere
sector
belangrijke
rol,
spelt wat
ook
betreft
toegevoegde waarde, in het verlenen
ander dergelijk inrichtingsaspect.”
van havendiensten, zowel ten behoeve van schepen (loodsen, sleepboten,
en beleid om de ontwikkeling van
niveau draagt Nederland bij aan de
hernieuwbare en koolstofarme energie
totstandkoming van overeenkomsten,
te optimaliseren.
zoals de verlenging van het Protocol van Kyoto en de vaststelling van
Beleid met betrekking tot duur-
langetermijndoelstellingen.
hoofddoel
van
het
huidige
Binnen het Nederlandse milieubeleid
Nederlandse milieubeleid is het tot
zijn deze overeenkomsten omgezet
stand brengen van een duurzame
in concrete maatregelen. Dergelijke
maatschappij. Dit houdt in dat in de
Nederlandse maatregelen ter naleving
behoeftes van de huidige generatie
van de overeenkomsten aangaande
moet worden voorzien, alleen niet
klimaatverandering, bestaan sindsdien
ten koste van toekomstige generaties.
onder meer uit het afsluiten van ‘Green
Daar komt nog bij dat problemen niet
Deals’. Dit zijn afspraken tussen de
mogen worden doorgeschoven naar
Nederlandse overheid en bedrijven,
mensen die in andere landen wonen.
maatschappelijke
organisaties
en
particulieren. De
Nederlandse
regering
is
van
mening dat een transitie naar een
Frans beleid met betrekking tot
duurzame maatschappij noodzakelijk
duurzaamheid in havens
is om klimaatverandering te bestrijden.
Franse
Het Nederlandse beleid is erop gericht
ingedeeld
overeenkomsten over duurzaamheid
Enerzijds zijn er de havens die onder
te sluiten in internationaal verband,
het gezag van de staat vallen: dit zijn
omdat
voor
met name de Grands Ports Maritimes
het
deze
het
speelveld
Nederlandse
havens in
kunnen twee
worden
categorieën.
bedrijfsleven
(grote zeehavens : Duinkerken, Le
ongewijzigd laat in vergelijking met
Havre, Rouen, Nantes, Saint-Nazaire,
andere
La Rochelle, Bordeaux en Marseilles)
landen.
Op
2 Seas Magazine Page 8
internationaal
als
ten
brandstofinname...)
behoeve
van
de
lading
(voornamelijk transport). Daar deze havens in het hart van de steden zijn gesitueerd, hebben havenautoriteiten zich genoodzaakt gezien om samen te
zaamheid in havens in Nederland Het
ankerplaatsen,
werken met lokale instanties, hoewel ze tegengestelde belangen kunnen hebben aangezien havenactiviteiten gevolgen hebben die verder reiken dan de stadsgrenzen. Een recent senaatsrapport betoogde dat deze kleine havens zouden profiteren van een betere samenwerking, in het
bijzonder met de grote zeehavens. Deze
de projecten. De lessen die daaruit
duurzame ontwikkeling en het beheer
samenwerking zou betrekking kunnen
worden getrokken, worden vervolgens
van kleine havens of havengebieden
hebben op kortevaartverbindingen,
geordend in de clusterfase en gedeeld.
in het algemeen te optimaliseren, en
maar ook op gezamenlijk gebruik en
Op basis hiervan kan een analyse
dan met name om de CO2-uitstoot
uitwisseling van expertises en diensten
worden
te
(sleepboten, baggeren...)
waar we nu zijn ten aanzien van
doel van het partnerschap is het
duurzaamheidsbeleid in kleine havens
ontwikkelen en aanbieden van nieuwe
Duurzaamheid in havens in het
in het gebied van het Twee Zeeën
grootschalige gerelateerde projecten
algemeen
Programma. Dit vormt dan weer de
waarvoor
een
basis voor verder onderzoek in de
verzorgd door het Interregionale Twee
een
volgende stap van dit clusterproject,
Zeeën Programma.
stevig onderliggend beleid. In het
waarbij de hoofdthema’s in samenhang
geval van havens blijkt dit evenwel
kunnen worden behandeld en er
Onderzoek
niet zo eenvoudig. Op zulke plekken
structuur kan worden aangebracht.
Het project Su Ports richt zich op de
Duurzaamheid
vereist
georganiseerde
komen
er
aanpak
zoveel
met
gemaakt
om
te
bepalen
verschillende
verminderen.
de
Het
uiteindelijke
financiering
wordt
uitwisseling van kennis en ervaring op
belangen samen dat een algemene
De partners in het clusterproject
het gebied van duurzame ontwikkeling
aanpak van duurzaamheid moeilijk
Su Ports zijn ook partner geweest
van havens en havenbeheer tussen
te
organiseren
in een of meerdere EU-projecten
de
en
de
in
in het Twee Zeeën Programma. Zij
onderzoek naar duurzame initiatieven
havengebieden zijn erg versnipperd.
brengen allemaal hun eigen kijk op
en de beste werkwijzen. Gezamenlijke
Dat vraagt om een stapsgewijze
duurzaamheid in en zetten samen
activiteiten
aanpak van duurzaamheid. In veel
koers
niveau
workshops over duurzame initiatieven
gevallen
een
voor wat betreft beleidmaken en het
in havens, maar bijvoorbeeld ook een
compleet duurzaamheidsplan voor de
verwezenlijken van een duurzame
conferentie zoals die werd gehouden
haven, onderschreven en ten uitvoer
toekomst voor hun havens.
in Hellevoetsluis.
gebracht door alle belanghebbenden.
is.
Het
bestuur
verantwoordelijkheden
ontbreekt
het
aan
naar
het
volgende
verschillende
partners
omvatten
en
studies
op
en
Het Su Ports-clusterproject is een
De
Als onderdeel van het Twee Zeeën
door de EU gefinancieerd project
doen naar en het ontwikkelen van
Programma
hebben
waarin
samenwerken
een planologisch kader voor zowel
projecten
zich
beziggehouden
aan de duurzame ontwikkeling van
de korte als de lange termijn. Het
met de herinrichting van havens
havens. De meeste partners zijn ook
hoofddoel is de lokale havengebieden
en
de
al betrokken bij de uitvoering van
te
watergebruik
projecten in het Interregionale Twee
koolstofarme, innovatief onderhouden
deze
Zeeën Programma (of hebben die
werk-, vrijetijds- en woonomgeving.
van
net afgerond), zoals Yacht Valley of
Een
duurzaamheid en componenten die
Transcoast, of ze zijn betrokken bij het
onderzoeken als veiligheid, en wetten
zijn uitgevoerd in overeenstemming
project Merific.
en (milieu)regelingen met betrekking
met
tot de productie en het gebruik van
hebben echter slechts tot kleine
Het hoofddoel van dit clusterproject
hernieuwbare-energie in havens. Nog
investeringen geleid. Het wachten is
is de resultaten van projecten te
andere doelen zijn de bekendheid
in veel gevallen op een breder kader.
consolideren, de waarde ervan aan
met
te tonen en ze onder de aandacht
vergroten bij zowel havenbeheerders,
Het clusterproject Su Ports brengt een
te brengen. Een ander doel is te
booteigenaren,
aantal van deze voormalige projecten
ontdekken
onderhoudssector
van het Twee Zeeën Programma
leemtes dreigen te ontstaan in lokale
bewoners; en te beginnen met het in
samen en richt zich op de bestudering
kennis van de mogelijkheden en
praktijk brengen van energiebeheer en
van de duurzaamheidsaspecten van
(innovatieve) toepassingen om de
het gebruik van hernieuwbare energie
havengebieden,
verbetering en
de
projecten
van
het
verscheidene
en
waterkwaliteit. bevatten
met Al
aspecten
duurzaamheidsprincipes.
Deze
organisaties
waar
in
de
toekomst
volgende
stap
is
transformeren
ander
doel
duurzame
onderzoek
naar
is
een
aspecten
werkwijzen de
mariene als
bij
te
te en
lokale
2 Seas Magazine Page 9
HOOFDSTUK 3
Resultaten van het clusterproject
De
basis
van
het
clusterproject
hebben
deze
Su Ports wordt gevormd door een
vaststellen
partnerschap
deelnemende
bestaande
uit
zes
hoe
helpen
een plaats in verval. De transitie van
afzonderlijke
deze locaties naar een nieuwere,
initiatieven de
hun
betere toekomst staat voorop ten
leden die eerder betrokken waren bij
duurzaamheidsbeleid vormgeven. De
aanzien van duurzaamheid binnen
drie andere projecten. De partners
conclusies van deze analyse vormen
deze projecten. Het is belangrijk dat
zijn
de grondslag van het Su Ports-project.
de toekomst
steden,
kennisinstellingen
havenautoriteiten
uit
en
Nwederland,
België, Frankrijk en Engeland. De projecten
waaraan
deze
partners
eerder deelnamen, waren het Twee Zeeën Programma, Transcoast en Yacht Valley en het Merific-project – een samenwerking tussen Frankrijk en Engeland. Twee van deze projecten richtten zich op herontwikkeling van havengebieden, met een accent op land
(dienstverlening
watersport)
en op water (haveninrichting en
partners
Conclusies vorige projecten, geconsolideerde resultaten en toegevoegde waarde
een goede balans zal
brengen tussen people, profit en planet. Het duurzaam gebruik van grondstoffen, het economisch gebruik van ruimte (door hergebruik van ruimtes voor nieuwe doeleinden), goed nadenken over die toekomst, interactieve processen met bewoners en
andere
belanghebbenden,
het
draagt allemaal bij aan de gewenste balans
en
uiteindelijk
aan
een
duurzame toekomst. Gemeentes en buurten lijken perfect in
ankerplaatsen in de stad). Een derde project richtte zich op duurzame
Beide projecten Transcoast en Yacht
staat om deze balans te vinden. Het is
energie in kustgebieden. De projecten
Valley
hun voornaamste verantwoordelijkheid
hebben stuk voor stuk duidelijke
locaties
een
te verzekeren dat gedurende deze
resultaten opgeleverd. Bovenal echter
nieuwe toekomst te verzekeren voor
projecten de betrokkenheid van alle
2 Seas Magazine Page 10
namen
de
geselecteerde
in beschouwing om
belanghebbenden wordt erkend en
de economische ontwikkeling van
hebben
gerespecteerd. Als het principe van
havens
de
gezamenlijke strategie met excursies
duurzaamheid wordt beschouwd als
ontwikkeling
duurzame
naar verscheidene partnerprojecten,
de balans tussen people, profit en
industrie
Renewable
onderzoeken en workshops, en het
planet binnen deze projecten, dan is
Energy.
grensoverschrijdende
delen van wat men heeft geleerd en
er een goede kans de juiste balans te
project en de deelname eraan vanuit
ervaren bij elkaars projecten. Deze
vinden.
verschillende
combineert
fases vormen de basis voor een
practische
gemeenschappelijke aanpak in de
en
tegelijkertijd van
als
Marine
Het
belangen
kennisontwikkeling Vanaf
een
hoger
niveau
van
zijn
het
een
met
aan
samengewerkt
aan
deze
casestudies.
volgende fase.
economisch gebruik van grondstoffen,
Bij de uitvoering van projecten is
zorg voor waterkwaliteit, lage CO2-
aandacht voor duurzaamheid tot nu toe
uitstoot, winning van hernieuwbare
eerder een incident of apart onderdeel
energie de aandachtsgebieden. Deze
geweest dan strategisch beleid waarbij
projecten
aandacht
alle opties worden uitgeprobeerd en
aan die gebieden, maar doen dat nog
getest. Steden mogen dan doeleinden
op een te basaal niveau. Specifieke
en principes formuleren, ze zijn niet
elementen zoals het saneren van
in staat deze theorie adequaat in de
Inventarisatie duurzaam beheer van deelnemende havens
vervuilde grond, het beperken van
praktijk om te zetten. Er is echter een
de energieconsumptie, zeilen met
grote noodzaak om klaar te zijn voor
gebruik van hernieuwbare energie
deze toekomstthema’s.
duurzaamheid
bezien,
besteden
ook
eenvoudige opgave. Havens behoren tot de eerste lokaties waar allerlei samenkomen
en
waar
verantwoordelijkheden
en
niet
altijd
gescheiden
zijn.
Het
om
een
duidelijk is
al
moeilijk
taken genoeg
gemeenschappelijke
weg
naar de toekomst te vinden met zulke uiteenlopende belangen. Het uitwisselen van ervaringen over dit onderwerp, zoals de deelnemers aan deze projecten hebben gedaan, is leerzaam
Havens zijn plekken waar alle belangen samenkomen
maar
Duurzaamheid
ook in
onvoldoende. havengebieden
vereist een geïntegreerde aanpak met
duidelijke
beleidskeuzes
die
en het voorkomen van aanhoudende
zorgvuldig worden nageleefd door alle
waterverontreiniging zijn min of meer
belanghebbenden. Het clusterproject
zelfstandige
Su Ports biedt deze uitdaging in de
nevenprojecten.
Een
duidelijke richtlijn of basis ontbreekt.
eerste fases.
De betrokkenheid van de partners
Deze
bij het Merific-project leidt tot de
voltooiing en oplevering van het
mogelijkheid
Su
bij
te
dragen
aan
publicatie
naar de beste werkwijzen die ten uitvoer
In een havengebied is dit geen
belangen
Cerema heeft een studie uitgevoerd werden
havengebieden
gebracht van
de
in
de
partners
van het Su Port-project door een onderzoek uit te voeren. Er werd een vragenlijst opgesteld, gebaseerd op twee oudere werkstukken: • Het
RST02
ontwikkeld Ministerie
evaluatieschema: door
van
gepubliceerd
het
Franse
Ecologie
en
2009;
het
in
geeft een referentiekader voor het
analyseren
en
afstemmen
van een project op grond van duurzame ontwikkeling. Doel is milieubescherming en -verbetering af te stemmen op economische ontwikkeling en maatschappelijke vooruitgang. • Het technische rapport getiteld ‘Duurzame havens’ Een gids voor havenautoriteiten
van
EnviCom
Werkgroep 150 van PIANC (de beschrijft
Ports-clusterproject.
de
Partners
internationale
vereniging
voor
infrastructuur vervoer over water) gepubliceerd in 2014 en dan met name in Hoofdstuk 5 “Milieu-
2 Seas Magazine Page 11
en
duurzaamheidskwesties
in
havens en vergelijkbare logistieke verbindingsschakels”. Cerema verstrekte deze vragenlijst vervolgens aan alle projectpartners die deze invulden voor hun specifieke havengebied.
De
vragenlijst
is
verdeeld in vier delen, die de vier pijlers van duurzame ontwikkeling vertegenwoordigen: 1. Bestuurlijk: is de verscheidenheid aan belanghebbenden een obstakel voor efficiënte samenwerking? 2. Maatschappelijk: hoe ontwikkelen de maatschappelijke verbanden zich met de verandering van activiteiten? 3. Economisch: hoe te investeren in de toekomst? Wat is de belangrijkste drijfveer voor investeringen? 4. Ecologisch: hoe stellen we ons op tegenover de verscillende soorten bedreigingen voor ecosystemen en bewoners? Gebaseerd op deze vier perspectieven verschaft het diagram hiernaast een grondslag voor de benadering van duurzaamheid te verschaffen over haar gebied, uitgaande van de vier pijlers van duurzaamheid. Ook was er ruimte voor uitleg en voorbeelden. Deze analyse van de negen deelnemende havens vormt de basis. Steden vergelijken in self assessment
Beoordelingsschaal Waardering Betekenis
-1
0
Negatief effect
Geen effect
2 Seas Magazine Page 12
1
2
3
Licht positief
Gemiddeld
Zeer positief
effect
positief effect
effect
Bestuurlijk Bestuur is een erg belangrijk element om rekening mee te houden bij het implementeren van duurzame ontwikkeling. Een havengebied, groot of klein, is altijd een plek waar een aantal verschillende belanghebbenden naast
elkaar
bestaan.
Een
groot
aantal belanghebbenden, met elk hun eigen agenda en prioriteiten, kan de constructie van een alles omvattende aanpak van dringende problemen in gevaar brengen en leiden
tot
kortetermijnkeuzes;
zoals stelselmatig voor de laagste bieder kiezen. Een beleid dat is gebaseerd op samenwerking tussen belanghebbenden wordt daarom in het algemeen als een noodzakelijkheid beschouwd.
De
creatie
van
een
representatieve structuur kan een levensvatbare om
oplossing
heilzame
betekenen
synergieën
te
genereren en een gemeenschappelijk
hebben hier eigenlijk onvoldoende
situaties verschillen echter: Falmouth
aandacht aan besteed: ze hebben geen
bijvoorbeeld
breed opgezet beleid en beschikken
actieve commerciële haven, terwijl
over beperkte controlemechanismen.
de haven van Colchester sinds 2001
Het
dientengevolge
volledig is gesloten voor commerciële
consequent als minder goed dan
scheepvaart. In ieder geval hebben
gewenst
de
beleid
wordt
beoordeeld,
havens
meeste
is
van
nog
steeds
de
partners
een
te
geven zichzelf op grond van deze
kampen gehad met veranderingen
evaluatiecriteria een minder gunstige
in
taxatie.
maatschappelijke
hun
activiteiten
en
met
gevolgen
alle van
dien. Deze gevolgen kunnen, in een In brede kring onderschrijft men
worstcasescenario, tot het ontstaan
de conclusie dat een gezamenlijke
van een braakliggend terrein leiden.
organisatie nodig is voor een goed
Over het algemeen leiden deze, op
duurzaamheidsbeleid; een beleid dat
zijn minst, tot een loskoppeling van de
zorgvuldig is opgesteld, in voldoende
haven van de stad en de loskoppeling
controlemechanismen
van de haven van de bewoners.
voorziet
en
de mogelijkheid biedt het beleid te evalueren en doelen te stellen.
Er zijn verscheidene typische oorzaken
De vorm van het organisatorische
voor de verdwijning van traditionele
orgaan zelf zal blijven verschillen als
commerciële en industriële activiteit
gevolg van de verschillende situaties,
in de havengebieden: de grotere
belanghebbenden,
omvang van schepen (Colchester),
belangen
en
de
wetgeving in kwestie.
duurzaamheidsbeleid te concipiëren.
Maatschappelijk
De basis voor zo’n organisatie heeft
Een
nogal wat verschillende aspecten.
van alle partners van het Su Ports-
Welke belanghebbenden er op welke
project
manier betrokken moeten worden bij de
traditionele maritieme activiteiten. De
gemeenschappelijk is
de
probleem
achteruitgang
van
remmende
kosten
baggerwerkzaamheden of
andere
oorzaken
van
(Colchester) zoals
de
Deltawerken die tot leegloop leidden in de industriële haven van Veere. De gevolgen zijn echter hetzelfde: locaties (bijv. industrieel: pakhuizen, werkplaatsen...)
blijven
leeg,
wat
gezamelijke organisatie en haar beleid verschilt per haven en havengebied. Er werden ook verschillende vormen van samenwerking genoemd, variërend van een vrijwillige en coöperatieve vorm tot regelgevende organen. De
verschillende
organisaties
blijken geen obstakel te vormen voor
het
formuleren
van
een
gemeenschappelijk beleid. De helft van de havens is erin geslaagd een goed duurzaamheidsbeleid tot stand te
brengen
adequate hebben
en
moeten
derhalve
sturingsmechanismen ingesteld.
Enkele
havens
Mensen gebruiken de haven en het waterfront voor recreatie
2 Seas Magazine Page 13
een
loskoppeling
veroorzaakt
in de zin dat deze havens hun eigen
economische aanpak toe te passen
tussen de haven, de stad en de
prestaties, wat betreft het betrekken
om dat van de grond te krijgen.
bewoners.
gevallen
van de lokale omgeving bij de planning
kan het tot milieuproblemen leiden
en de uitvoering, als onvoldoende
Je
zoals bodemverontreiniging en zelfs
beoordeelden.
voor
In
sommige
vandalisme en criminele activiteiten in
moet
altijd
je
verwachten.
eerst
investeren
opbrengsten Over
het
mag
algemeen
het voormalige havengebied. In andere
Het
gevallen kunnen deze afgezonderde
uitgeworpen,
conclusie,
noodzakelijk beschouwd om als een
gebieden voor een geïsoleerde plek
waarmee gezegd wil zijn dat zoveel
katalysator afzonderlijke particuliere
zorgen, bestemd voor booteigenaren.
mogelijk
lokale
investeringen aan te moedigen. Een
moeten
goede balans vinden tussen de hoogte
Er is niet alleen een nieuwe fysieke
worden bij het hele proces van
van de investering en het anticiperen
identieteit vereist in de herontwikkeling
herontwikkeling
haven.
op de resulterende opbrengst van
van havengebieden maar ook een
Vanaf het begin van de planning
de investering is een gecompliceerd
nieuwe maatschappelijke verankering.
zijn
proces.
Bewoners en belanghebbenden vanaf
participatie
het begin bij het planningsproces
belang. Dit zal zich later uitbetalen als
De kijk op deze kwestie varieert
betrekken, is essentieel.
er allerlei evenementen plaatsvinden
sterk van deelnemende haven tot
en het algemeen gebruik van de
deelnemende
Er dient zich hier absoluut een
locatie draagt weer bij aan de kwaliteit
ervan overtuigd dat het economisch
mogelijkheid aan om een nieuwe
van een haven en haar nieuwe elan.
potentieel van havengebieden enorm
net
moet luidt
mensen
gemeenschap
gemeenschapszin
te
ontwikkelen.
Verscheidene havens hebben goede ervaringen gehad met de organisatie van evenementen waarbij verleden en heden van de haven worden samengebracht. Dit wordt beschouwd als een manier om het functionele bestaan van de haven te koppelen aan de maatschappelijke omgeving. De nieuwe haven zal worden herontdekt door de gemeenschap. Betrokkenheid van
scholen,
breed de van
maatschappelijke en
de
betrokken van
worden
de
verankering,
stadsplanning
haven.
van
wordt soms als een belemmering gezien, maar het kan in feite als een kans worden beschouwd. Het een
potentieel qua werkgelegenheid ziet er echter voor elke haven anders uit. De helft van de deelnemende havens beschouwt het potentieel voor de werkgelegenheid als hoog, de andere helft als laag.
investeringsstrategie te hebben en een
verenigingen, de
haven
is
essentieel voor haar toekomst. De havens die deelnemen aan het programma zijn behoorlijk actief in dit opzicht. Hun beleid voor de havens houdt duidelijk rekening met de lokale behoeftes en wordt hier specifiek op afgestemd. Dit draagt voor een deel bij aan de goede beoordelingen met betrekking tot de maatschappelijke context bij de zelf-evaluatie. Twee waarderingen waren minder positief
2 Seas Magazine Page 14
is
Het plaatje voor wat betreft het
bedrijven en beleidsmakers bij deze herontdekking
Iedereen
van economie en groei zijn aanzienlijk.
principes van duurzame ontwikkeling
noodzakelijk
als
is. De mogelijkheden op het gebied
Het ten uitvoer brengen van de
evenwel
overheidsinvesteringen
van
Economisch
lijkt
worden
Havens zijn belangrijke clusters van economische activiteit
Over het algemeen blijkt dat de balans
maatregelen
tussen investeringen en opbrengsten
de
(nog) niet goed is. Veel havens geven
samengevoegd tot één milieubeleid.
ter
aanpassing
klimaatverandering,
aan
worden
aan dat ze met meer voorafgaande Een van de meest voorkomende
het onwaarschijnlijk achten dat hun
en
investeringen voldoende rendement
waarmee
zullen opleveren. De allocatie van
geconfronteerd, is de kwestie van het
investeringen en kosten zal per locatie
baggeren, dat een bedreiging vormt
verschillen en dat maakt een eerlijke
voor de haven “zelf”: sedimenten
vergelijking bijzonder moeilijk.
hopen zich op en tasten aldus de
zorgwekkende
milieuproblemen
havens
worden
navigatieomstandigheden in de haven De conclusive die hier kan worden
aan. Andere belangrijke onderwerpen
getrokken is dat er een aanzienlijk
die spelen bij alle deelnemende havens
economisch potentieel bestaat, maar
zijn onder meer bodemverontreiniging,
dat die geen realiteit kan worden als
klimaatverandering,
de overheden op alle niveaus niet eerst
hulpbronnen en biodiversiteit.
gebruik
van
niet
Het
sedimentprobleem
wordt
meteen gedekt door inkomsten of
vaak benaderd overeenkomstig de
zullen misschien zelfs niet rendabel
noodzakelijke diepte voor specifieke
zijn op de lange termijn; in zekere zin
gebruikers. Havenmondingen slibben
moet men een sprong in het duister
onvermijdelijk dicht en raken verstopt,
durven maken.
dus om het toekomstig gebruik van havens te garanderen en nieuwe
Ecologisch Kleine
faciliteiten mogelijk te maken, is het
havengebieden
geconfronteerd soorten
met
worden
verschillende
bedreigingen
voor
het
milieu die vereisen dat een aantal maatregelen
wordt
genomen.
De
havens hebben ook de verplichting hun
ecologische
voetafdruk
te
verkleinen en de biodiversiteit in hun gebied in stand te houden.
onder grote druk, door wettelijke vereisten, zorgen om het publieke en
activisten,
om
hun
werkzaamheden uit te voeren op een ecologisch verantwoorde manier. Elke milieumaatregel die wordt genomen zou profiteren van een geïntegreerde aanpak
waarbij
maatregelen,
alle
met
deelnemende
havens
beperkt
hun
in
zijn
De
hierbij
mogelijkheden.
uitbaggeren
van
havens
en
havenmondingen noodzakelijk. Ook
klimaatverandering
aandachtspunt
in
is
De casus van het Portonovoproject waar Falmouth aan deelnam, is het waard hier genoemd te worden. Dit project was erop gericht voorwaarden op
te
op
stellen,
gebaseerd
wetenschappelijke
technische
richtlijnen,
aansluiten
op
de
Europese
regelgeving
en die
huidige met
betrekking tot de waterkwaliteit Water
Framework
Directive.
Het leidde tot de ontwikkeling van
een
System
Decision (DSS;
Support
hulpsysteem
voor besluitvorming), freeware waar alleen de noodzakelijke gegevens
moeten
worden
ingevoerd om een krachtig instrument te worden voor het havenmanagement. Het biedt een nieuwe methode
een
havengebieden,
met name vanuit het perspectief van de stijging van de zeespiegel.
om tot een homogeen en evenwichtig beheer te komen van havenactiviteiten in het Europese Atlantische gebied.
Nieuwe veiligheidsnormen zullen een hogere zeewering vereisen. Dit kan de verhouding op het spel zetten, op zijn minst in de zin van verstoring, tussen
Over het algemeen staan havens
imago
aanpak.
in havens, met name het
investeren in zulke havengebieden. worden
systematische
Falmouth is een goed voorbeeld.
kosten te maken krijgen, terwijl ze
Investeringskosten
een
afzonderlijke inbegrip
van
de stad, haven en water. Als een algemene doelstelling voor het gebruik van grondstoffen, het terugdringen van de emissie van schadelijke stoffen en het handhaven van de ecologische kwaliteit en de waterkwaliteit, wordt de ecologische footprint
gebruikt.
De
bedoeling
is om die te verkleinen. Dit vereist
Natuur dichtbij havens
2 Seas Magazine Page 15
De deelnemende steden gaven aan
Het onderwerp van hernieuwbare
essentieel
redelijk veel aandacht te hebben
energie
zal het voorkomen van de havens
besteed aan het terugdringen van
gekregen.
bodem- en waterverontreiniging, zoals
energieverbruik
blijkt uit de zelf-evaluatie. Hetzelde
gerelateerde
voor
havens heeft implicaties voor de
geldt voor de diepte-, sediment- en
de opwekking en het gebruik van
diepte, het onderwatermilieu, de mate
bodemkwaliteitskwesties. Een van de
hernieuwbare energie moet nog een
van vervuiling en de biodiversiteit. Het
redenen voor deze duidelijke focus
structurele aanpak worden gevonden
is deze gecompliceerde wisselwerking
is gelegen in de noodzaak voldoende
door de deelnemende havens.
van belangen die wordt uitvergroot
heeft
weinig
aandacht
Vermindering is
een
kwestie,
van kosten-
maar
waterdiepte te verschaffen om het
is.
onvermijdelijk
Klimaatverandering veranderen
en
een
verandering in het gebruik van de
in havengebieden. Dit vraagt om
gebruik van de haven mogelijk te
De conclusie luidt dat als gevolg
een
maken. Er is aldus een overlapping
van hun locatie, op de grens van
aanpak en die wordt momenteel nog
met economische belangen.
land
onvoldoende toegepast in havens.
en
water,
havens
plekken
analytische
en
systematische
zijn waar de zorg voor het milieu
Conclusie: Inventarisatie duurzaam beheer van deelnemende havens Een haven is een soort maatschappij op zich waar heel veel belangen elkaar kruisen. De maatschappelijke inbedding van de haven in de omgeving is essentieel voor zowel het respecteren van het verleden als het veiligstellen van haar toekomst. Betrokkenheid bij planning en implementatie heeft een belangrijke maatschappelijke context. Havens bieden enorme economische mogelijkheden die voorafgaand overheidsinvesteringen vereisen die niet meteen rendement gaan opleveren. Om deze investeringen te doen, zijn draagvlak en visie van het grootste belang. De ecologische aspecten worden in een haven echt uitvergroot en hebben een grotere impact dan elders. Waterkwaliteit, veiligheid in verband met klimaatverandering, biodiversiteit en efficiënt gebruik van hulpbronnen zijn belangen die verderreikende gevolgen zullen hebben dan alleen voor de havens zelf. Havens zijn zich bewust van deze cruciale rol maar zullen nog adequaat moeten voorzien in een structurele aanpak voor een duurzame toekomst. Wetgeving en noodzaak zijn de belangrijkste drijfveren om de verschillende kwesties aan de orde te stellen en om duurzaamheid toe te passen als een basisvereiste zodat havens doen wat ze moeten doen. Echter, ze willen graag meer doen. Soms gaan ze een stap verder door kleinere projecten uit te voeren die bijdragen aan een meer duurzame haven. Deze experimenten zijn echter eerder opportunistisch dan strategisch. Een geïntegreerd duurzaamheidsbeleid is noodzakelijk maar nog niet overal beschikbaar. Een duurzaamheidsbeleid vraagt ook om implementatie. Dit vereist een geïntegreerde organisatie die verantwoordelijkheid neemt en over de welbespraaktheid beschikt om het van de grond te krijgen. Dit zal garant staan voor een duurzame toekomst. Hoe zo’n organisatie opgezet moet worden staat niet vast; die opzet dient gebaseerd te worden op een analyse van de belanghebbenden, belangen, bestaande organisaties en wetgeving. Voorbeelden kunnen als inspiratie dienen voor de beste uitvoering.
2 Seas Magazine Page 16
Projectworkshop Meerwaarde van de resultaten van de deelnemende projecten De
eerste
gemeenschappelijke
workshop van de Su Ports-partners
de uitkomsten
Dit maakt de behoefte duidelijk
Falmouth heeft zijn
aan een geïntegreerd systeem
werd op 1 april 2014 gehouden in
duurzaamheidsbeleid ingebed
om
Falmouth. Het doel van deze workshop
in de hele organisatie; andere
mogelijkheden aan te geven, om
was ervaringen en informatie uit te
partners zijn nog niet zo ver
prestaties te meten en om het
Samenwerking tussen
beleid waar nodig aan te passen
wisselen
tussen
de
deelnemende
-
-
-
informatie
te
delen,
om
projecten en partners en zo het juiste
universiteiten, havenautoriteiten
plan voor de toekomst te bepalen.
en steden tilt duurzaamheid naar
en
een hoger niveau
De
wetenschappelijke
Colchester en Blankenberge
van
zaken
hebben hun havens optimaal
toepassingen daarvan via en met
projecten en partners zich. Het was
verankerd in de gemeenschap
hulp van het bedrijfsleven kan
duidelijk dat er veel interesse was
en werken met de gemeenschap
de beleidsvorming in een later
in elkaars methodes, ervaringen en
aan het bevorderen van de
stadium een broodnodige duw in
beste praktijken. Die interesse was
ontwikkeling. Deze aanpak was
de juiste richting geven en een
meer een op een dan op brede basis
interessant voor anderen.
betere kans op een goede uitkomst
Gedurende
de
workshop
presenteerden
alle
deelnemende
-
-
Samenwerking met het onderwijs bedrijvenhet en
is de
essentieel. stand
praktische
en algemeen. Partners leerden van elkaar
over
allerlei
onderwerpen.
Belangrijke algemene uitkomsten van
Tijdens een excursie in het kader van
Enkele voorbeelden:
de workshop waren:
het project werd de state of the art
-
-
Hellevoetsluis presenteerde een
Er bestaat een duidelijke kennis-
voor havenduurzaamheid bekeken en
energiescan voor jachthavens;
kloof tussen verschillende partners
in een tussentijds event presenteerde
anderen toonden zich
wat betreft de mogelijkheden die
Hellevoetsluis
geïnteresseerd in de methode en
een duurzame aanpak reeds biedt
nieuwe bevindingen voor een groter
alle
resultaten
en
publiek.
Project workshop met de partners
2 Seas Magazine Page 17
Dynamiek en synergie van samenwerking tussen partners Su
Ports
brengt
partners
samen
die deelnamen aan uiteenlopende projecten met betrekking tot havens en
duurzaamheid.
De
projecten
Yacht Valley, Transcoast en Merific hebben elk een andere benadering. Duurzaamheid wordt als een belangrijk thema beschouwd maar staat zelden centraal. Gedurende de workshops hebben de partners kennis gemaakt met elkaars
projecten,
aanpak
Partners hebben te maken met dezelfde uitdagingen
en
vooral met elkaars benadering van duurzaamheid
door
bijeenkomsten
en excursies. Dit liep uiteen van een duurzaamheidsbeleid tot voorbeelden van
beperkte
maatregelen
die
bijdragen aan duurzaamheid. Een belangrijke basis voor successvolle samenwerking tussen deze partners is dat ze in staat waren elkaars problemen te herkennen. Dit bleek overduidelijk het geval. Kleine havens en havens van gemiddelde grootte staan alle voor dezelfde problemen en uitdagingen als het om duurzaamheid gaat. Wat dat betreft heeft samenwerking aan
praktijkvoorbeelden zag elke partner
Er is focus op duurzaamheid, met
ideeën en zorgden andere projecten
een sterke focus op people en profit.
voor eyeopeners die hem van pas
Het element planet heeft een minder
kwamen in zijn eigen specifieke, lokale
duidelijke aanpak. Hier draait alles
situatie.
om voorbeelden en beste praktijken. Leerzaam, nuttig en een goede start, maar
maar ook te weinig consistent voor
ook vrijblijvend. Er zal een meer
de toekomst. Duurzaamheid staat
consistente aanpak moeten komen
nog steeds aan het begin in havens,
om alles uit deze samenwerking te
als
halen. The best aanpak is derhalve te
organisatorische situatie in havens,
focussen op een paar onderwerpen en
de betrokken belanghebbenden en
ze systematisch aft e handelen.
het complexe milieu. Om het volgende
Deze
aanpak
is
leerzaam
basisaspecten goed uitgepakt.
Conclusies
In
De
de
bijeenkomsten
is
duidelijk
resultaten
het van
de
geven
een
dezelfde
aanpak
goed beeld van de stand van zaken.
gevallen
De havens hebben elk hun eigen
verschillend zijn. De partners hebben
specifieke aanpak van duurzaamheid
elk hun goede praktijkvoorbeelden.
uiteengezet. Ze hebben voorbeelden
Anderen leren daarvan. Dit zorgt
aangedragen
voor een wederzijdse verrijking die
kunnen leren. De zelf-evaluatie heeft
essentieel is voor het volgende level.
een rijk geschakeerd beeld opgeleverd.
en
oplossingen
in
veel
Vanaf de eerste presentatie van de
2 Seas Magazine Page 18
waar
de
ingewikkelde
is focus op een aantal kwesties rond
clusterbijeenkomsten
de
van
niveau van duurzaamheid te bereiken,
naar voren gekomen dat ondanks uitdagingen
gevolg
anderen
van
thema
‘planet’
noodzakelijk,
waarbij de beste praktijken worden omgezet in geïntegreerd beleid.
HOOFDSTUK 4
Beste praktijkvoorbeelden van duurzaam havenbeheer
Focus op ‘planet’
invloed
op
hebben.
Havens
zijn
bescherming tegen hoogwaterstanden
belangrijke schakels in een logistiek
voor
systeem
van
thema voor de toekomst. Tegelijkertijd
Het Su Ports-project gaf een goede
transportmogelijkheden voor zowel
zijn het ruimtelijke element, dat aan
impressie van de aanpak en de
pleziervaart
verhoogde
mate
van
geëngageerdheid
door als
het
bieden
bedrijfsactiviteiten
havensteden
een
belangrijk
veiligheidseisen
moet
van
en dit representeert een wezenlijk
voldoen, en het economisch succes
alle betrokkenen. De workshop in
punt. Dit is een kans energieverbruik,
van de havengebieden in gevaar, wat
Colchester toonde aan dat er veel
energiereductie en de winning en het
betekent dat de relatie tussen people
voorbeelden zijn maar dat het nu nodig
gebruik van hernieuwbare energie
en profit op het spel staat.
is te focussen op enkele specifieke
to definiëren en deze aanpak vereist
onderwerpen.
onderwerpen
een grootschalige benadering. Dit zijn
Om die reden hebben we ervoor
dienen minder ingegeven te zijn
de belangrijkste zaken die havens
gekozen de volgende onderwerpen
door wetgeving of door knelpunten
moeten leren en waarmee ze samen
nader te onderzoeken:
in verband met de bedrijfsvoering en
moeten experimenteren.
Deze
dienen een reële basis te verschaffen
- Energie-efficiency en duurzame
voor duurzaamheid van een hoger
Een
niveau.
gerelateerd
onderwerp is
dat
hieraan
energie
is
klimaatverandering,
- Aanpassing aan klimaatverandering
dat gedeeltelijk samenhangt met de Deze onderwerpen zouden gericht
CO2-uitstoot en energiereductie. Voor
moeten
specifiek
havens kan klimaatverandering een
In
is voor havens, meer dan voor
belangrijk ruimtelijk effect hebben.
voorbeelden rond deze thema’s van
andere
gebieden,
zaken
Met de stijging van de zeespiegel
binnen en buiten het project en zijn
waar
havenautoriteiten
meer
en toenemende rivierafvoeren, is de
partners bijeengebracht en geordend.
zijn
op
wat en
op
dit
hoofdstuk
zijn
praktische
2 Seas Magazine Page 19
Energie
moeten kiezen voor motoren met een
Het onderwerp energie heeft drie
lagere uitstoot en minder verbruik.
Newport
invalshoeken voor havens:
Havens kunnen hieraan meewerken
- Beperken van het gebruik
door
- Overschakelen op hernieuwbare
Newport zette een nieuwe wa-
energie
nieuwe
mogelijkheden
en
technologieën te promoten.
tersportservice op met steun
- De opwekking van hernieuwbare
van het Yacht Valley-project. Het
energie
gebouw was zo gexonstrueerd dat
het
energieneutraal
zou
Gebruik van energie
zijn. Door een combinatie van
Energieverbruik in havens kan worden
verwarming met kanaalwater en
opgedeeld in twee categorieën; het
elektriciteitsopwekking met zon-
gebruik van energie in de haven zelf
nepanelen, speciale isolatie voor
en het gebruik voor boten.
ramen, muren, dak en vloeren is het energieverbruik van deze
Verbruik in havens
nieuwe voorziening geoptima-
In havens wordt energie verbruikt
liseerd.
Sunbee: onderzoek naar duurzaam varen
om te voorzien in elektriciteit voor afgemeerde schepen. Daarnaast is er de externe stroomvoorziening die aan het network is gekoppeld. Het verbruik
energie in hun bedrijven en gebouwen
wordt vaak niet geregistreerd en dus
in
zijn er weinig prikkels voor gebruikers
thermische
energie
om zuiniger te zijn.
onttrokken
aan
kaart.
Isolatie,
zonne-energie, en
perslucht
energie zullen
zonder meer de meest waardevolle Hellevoetsluis onderwierp de haven en
oplossingen voor de toekomst zijn.
Ondernemers in de Biesbosch (NL) die boten verhuren en
zijn gebruikers aan een scan. Hieruit kwam naar voren dat de ontwerpen
Verbruik op boten
vaartochtjes
voor woningen en gebouwen sterk
Net als bij auto’s vormt het verbruik
vragen zich al geruime tijd
verbeterd konden worden. Interviews
op boten een belangrijk technisch
af: wat is de meest duurzame
en quickscans van de aanwezige
probleem. Havens hebben hier weinig
voortstuwingsmethode
dienstverlenende bedrijven op het
invloed op. De innovatie dient te
hun
gebied van watersport brachten de
komen van de scheepsbouwindustrie
is
bruikbare bronnen van hernieuwbare
en
De
scheepswerven,
zij
zouden
boten? een
organiseren
De
voor
Biesbosch
Nationaal
ondernemers
Park.
zijn
qua
instelling gericht op duurzaam ondernemen. zowel
naar
Ze
hebben
milieuvriendelijke
voortstuwing van hun schepen als naar alternatieve ontwerpen en
materialen
Diepstraten
gekeken. Botenverhuur,
Teamsloep en rondvaartbedrijf De Zilvermeeuw hopen in 2015 hun
eerste
duurzame
huur-
en rondvaartboten in gebruik te Mobiele zonnepanelen op een boot
2 Seas Magazine Page 20
nemen.rondvaartboten
gebruik te nemen.
in
Overschakelen op een andere energiebron Een belangrijke taak voor havens en de watersport is de overstap naar een meer duurzame vorm van energie, vooral voor zeilboten. Op dit gebied gaan de ontwikkelingen snel. De eerste serie boten met een betaalbare elektrische aandrijving werd nog maar vijftien jaar geleden gebouwd. In dat stadium ging het om kleine boten met weinig vermogen en capaciteit. De ontwikkeling raakte echter in een stroomversnelling en die lijkt aan te
Het water gebruiken voor het installeren van zonnecellen
houden. Grote motorjachten worden nu gebouwd met een elektrische motor. Zelfs voor kleine binnenschepen
boten. Deze evenementen
lijken elektrische motoren een succes
dragen aanzienlijk bij aan de
te worden.
bewustwording. 4. Zonering is een instrument
Havens en alternatieve
waarmee tegenwoordig
energiebronnen
proeven worden genomen in
Havens en havengebieden kunnen
vaargebieden. De havenautoriteit
deze
en gemeenteraad van Amsterdam
ontwikkeling stimuleren.
Tot
nu toe konden we de volgende
hebben een gefaseerd beleid
oplossingen noteren:
aangekondigd. In 2020 moeten
Kennis en uitdaging
alle rondvarende boten die 1. Een stimuleringsplan voor
meer dan veertien meter lang
elektrisch zeilen dat jachthavens
zijn telkens een vergunning
ertoe aanzet oplaadstations te
aanvragen. Het beleid is: hoe
In juni 2014 vonden in Neder-
installeren en reders om boten
schoner de motor, hoe groter
land de wereldkampioenschap-
met elektrische voortstuwing te
de kans op een vergunning. In
pen voor boten op zonne-ener-
bouwen
2025 wil de stad dat de grachten
gie plaats. Onderwijsinstellingen
2. Oplaadstations en snellaadstations
volledig vrij zijn van alle door
en universiteiten werden gesti-
bouwen binnen en buiten
diesel aangedreven schepen, klein
muleerd hun kennis te investe-
havens is een eerste vereiste
of groot.
ren in geavanceerde technolo-
voor de beoogde verandering.
gie. In de competitie werd voor
In Nationaal Park De Biesbosch
de eerste keer een nieuwe cate-
waren oplaadstations onderdeel
gorie gelinkt met studenten van
van het STEP-project en warden
de hogeschool: Young Solar.
ze op strategische locaties geïnstalleerd. Ook havens worden van dergelijke faciliteiten voorzien 3. Evenementen organiseren, zoals optochten met elektrisch aangedreven boten en wedstrijden met zulke
2 Seas Magazine Page 21
Testinstallatie voor getijde energie
Opwekking van hernieuwbare energie en havens
faciliteiten stimuleren door te werken
Steun voor opwekking
aan bewustwording. Ze kunnen zelfs
hernieuwbare energie vanuit
op het water drijven en aan wal
havens
kunnen havens zelf zulke faciliteiten
Winning van hernieuwbare energie
installeren.
vindt plaats met behulp van wind, waterkracht, golfslag, getijden en scheiding van zoet en zout water.
Naast het promoten van de transitie
Er is vaak sprake van faciliteiten op
naar
of vlakbij het water, zelfs buiten de
havens
duurzame ook
energie,
bijdragen
kunnen aan
de
haven op zee.
opwekking van zulke energie. Dit kan op kleine schaal worden gedaan of op
Het Merefic-project onderzocht een
grote schaal.
aantal
mogelijkheden
met
meer
afgelegen kleine eilandjes voor de kust Windenergie en zone-energie op
als basis. Dit leidde tot de volgende
boten en in havens
conclusie:
Havens en boten bevinden zich in een omgeving waar wind en zon
Als onderdeel van het Yacht
Een succesvolle mariene energiesector
volop aanwezig zijn. Dit biedt een
Valley-project
bij
kan alleen tot stand komen door
uitstekende mogelijkheid om energie
alle
havens
een sterke politieke wil, degelijke
op te wekken. Dat kan op kleine schaal,
oplaadstations voor electrische
innovatie en samenwerking op het
meer en meer boten beschikken over
fietsen
geïnstalleerd
vlak van onderzoek en ontwikkeling.
een klein zonnepaneel of een kleine
opnieuw
werden
windgenerator.
door zone-energie. Dit zorgde
langetermijnvisie
constante toevoer van elektriciteit, wat
voor
en
maar ook de kortetermijnnoodzaak
de accu’s en elektronische systemen in
stimuleerde
elektrisch
onderkennen om steun te verlenen aan
staat stelt continue te blijven werken
ondersteunde fietsen als een
een ontluikende maar nog kwetsbare
aan boord. Deze constant toevoer
alternatieve,
industrie.
betekent dat een continue aansluiting
vorm van vervoer.
Dit
verzekert
een
werden
deelnemende
opgeladen
energiebesparingen het
die
milieuvriendelijke
Beleidsmakers
De
moeten op
er
een
nahouden,
wetenschappelijke
gemeenschap moet het bedrijfsleven
op het netwerk niet langer nodig is.
voor zich winnen om te garanderen
Havens kunnen de installatie van zulke
dat institutionele beleggers in staat
2 Seas Magazine Page 22
zijn de mogelijkheden te zien die hernieuwbare mariene energie biedt en de financiële steun verschaffen die de industrie nodig heeft om volledige commercialisatie te bereiken. Grote spelers,
inclusief
moeten
betrokken
onderzoek
en
nutsbedrijven, worden
bij
ontwikkeling
om
investeringen op een grotere schaal te verzekeren, te zorgen voor de exploitatie en onderhoudsdiensten, en zo gebruik van mariene energie op een grotere schaal mogelijk te maken.
De constructie van windmolenparken wordt voorbereid in de haven
Vereisten voor havens voor het ondersteunen van offshore hernieuwbare energie Onderdeel van het Merific project was een presentatie van de noden waarin
Citaat van Matt Hudson, Mojo Maritime:
een haven moet voorzien om de
Infrastructuur en deskundigheid zijn aanwezig om de technolo-
mariene- en duurzame -energiesector te
helpen
een
belangrijke
stap
vooruit te zetten. Gedurende de constructiefase zijn de afstand tot de winninginstallaties, de vaardiepte, ruimte op de dokkken voor opslag, lengte van de kades en de toegang tot land van essentieel belang. Dit impliceert vaak dat grote objecten met overeenkomstige ruimtes beschikbaar moeten worden gesteld bij de havens. In de onderhoudsfase zijn de afstand tot het geheel, de snelheid waarmee je er kunt komen en de beschikbaarheid van gespecialiseerde dienstverlening cruciaal. Er worden vaak verschillende havens gebruikt van waaruit een installatie wordt geconstrueerd en van
gie van een concept naar toepassing op grote schaal te brengen, voor wat betreft golfslag-, wind- en getijdenenergie. Ramsgate onderkende de noodzaak om te investeren in een nieuwe haven en haveninfrastructuur zodat men ‘bedrijfsklaar’ zou zijn voor nieuwe offshore windparkexploitanten. In dit kader investeerde Vattenfall 0,5 miljard euro in de bouw van een windpark voor de kust van Kent, bestaande uit 100 Vestas V90-windturbines die 240.000 huishoudens van stroom kunnen voorzien. Ramsgate investeerde 0,9 miljoen euro (voor 50 procent gefinancieerd door Interreg PATCH EFRO) in een nieuw ponton als golfbreker om een plek te creëren waar de vaartuigen in dienst van het Vattenfall Thanet Offshore-windpark veilig kunnen aanleggen. Vattenfall beschikt inmiddels over een operationele basis in het havengebied en verwacht dat hun exploitative- en onderhoudsdiensten zeker nog vijtien tot twintig jaar vanuit de haven zullen blijven opereren. Ramsgates ervaringen werden gedeeld met de PATCH-partners, die op hun beurt de partners uit Oostende en Newhaven assisteerden bij het succesvol opbouwen van relaties met andere offshore windparkexploitanten.
waaruit deze wordt onderhouden.
2 Seas Magazine Page 23
Klimaatverandering Het onderwerp klimaatverandering is al even belangrijk voor havens. De verandering van het klimaat betekent een stijging van de zeespiegel en steeds hogere pieken in de drainage. Dit zal resulteren in grotere veiligheidsrisico’s voor kustgebieden. Om te voldoen aan nieuwe veiligheidsnormen zijn vaak grote investeringen vereist voor de aanleg van keermuren, dijken en gebieden met sluizen en dammen. Deze maatregelen komen de kwaliteit van de openbare ruimte niet ten goede. De kwaliteit van de leefruimte en het touristisch erfgoed staat in dit opzicht behoorlijk onder druk.
Ook
Daar komt bij dat havengebieden dan
worden
economisch
minder
levensvatbaar
zouden kunnen worden. Vooruitlopend op deze nieuwe realititeit is er daarom een duurzame aanpak nodig. Ook
de
de
inwoners
deelnemende
van
In het kader van de duurzame
steden
Jachthaven van de toekomst
geconfronteerd
bedreigingen
die
met
verband
(excursie)
werd
langetermijnplanning
gemaakt
houden met klimaatverandering,
om
in het bijzonder de stijging van
klimaatverandering het hoofd te
de
bieden.
zeespiegel.
Blankenberge
de
een
bedreigingen
van
heeft dienaangaande proactieve
Reservering van ruimte voor
maatregelen genomen in de vorm
de toekomstige functie van de
van een project om een muur
Brouwersdam met het oog op
het gebied is van essentieel belang.
van 0,4 m bij 1,45 m te bouwen
de te verwachten stijging van
die de haven zal gaan omringen.
de zeespiegel als gevolg van de
Tegelijkertijd is er het bewustzijn dat
Colchester heeft een uitvoerig
opwarming van de aarde
moeten people, planet en profit hand in hand gaan. Zorgvuldige planning in nauwe samenwerking met partners uit
deze situatie zich ook elders voordoet. Vandaar dat het nodig is om van elkaar
klimaatrisico-onderzoek uitgevoerd,
gebaseerd
te leren en één lijn te trekken.
klimaatsverwachtingen
Om te verzekeren dat er niet alleen
met
vooruitgang wordt geboekt dankzij ontmoetingen en voorbeelden, is een meer systematische aanpak nodig. Havens moeten de mogelijkheden en bedreigingen die de verandering van het klimaat met zich meebrengt, vanuit alle invalshoeken in kaart brengen. Door deze systematische aanpak met elkaar te delen, wordt de benodigde kennis voor de toekomst gegenereerd.
2 Seas Magazine Page 24
op voor
het gebied; rekening houdend overstromingsrisico’s,
problemen
op
het
gebied
- De mogelijkheid om water van grote rivieren te bufferen in het Grevelingenmeer in verband met voorspelde extreme neerslag - De mogelijkheid
watervoorziening,
getijdenwerking te
risico’s als gevolg van hitte,
introduceren in het
bodemgesteldheidskwesties en
Grevelingenmeer ten einde
extreme weersomstandigheden,
een dynamisch ecosystem te
maar
creëren
van
maar
ook
met
de
mogelijkheden die deze kwesties met zich mee kunnen brengen, met name de toename van het toerisme die te verwachten is.
HOOFDSTUK 5
Conclusies, aanbevelingen en maatregelen voor de toekomst
Samenvatting van de
research van de partners in het cluster
De belangrijkste thema’s voor de
bevindingen
project Su Ports heeft aangetoond dat
duurzame toekomst van havens zijn: er
Het clusterproject Su Ports brengt
een duurzaamheidsbeleid belangrijk
moet meer focus worden gelegd op en
partners,
projecten
beste
is. Een analyse van de projecten in
werk worden gemaakt van alternatieve
praktijken
samen
doel
Hoofdstuk 3 toont echter aan dat
energiebronnen,
havens
er bij het thema planet te weinig
de uitstoot van schadelijke stoffen,
te brengen. De eerdere Europese
gerelateerde
worden
hernieuwbare energie en aanpassing
samenwerkingsverbanden
Merific,
ontplooid; vaak te kleinschalig en niet
aan klimaatverandering. Hoofdstuk 4
Yacht Valley en Transcoast hebben
ondersteund door een consistent en
geeft de raakvlakken aan tussen deze
geleerd dat een geïntegreerde aanpak
breed gedragen beleid. Duurzaamheid
rhema’s en schetst een beeld van de
van de pijlers van duurzaamheid,
staat nog steeds in de kinderschoenen
huidige situatie. Het accent ligt op
people, profit en planet, essentieel is
in havens, als gevolg van de complexe
welke rol havens hierin kunnen spelen.
voor het succes van het project. Een
organisatorische
sterke maatschappelijke band met
problemen die dat met zich meebrengt.
Deze analyse toont aan dat de havens
de stad, een gezonde economische
Er is duidelijk behoefte aan een breed
en organisaties die aan Su Ports
omgeving en aandacht voor het milieu
gedragen duurzaamheidsbeleid.
deelnemen,
duurzaamheid
met naar
en het de
activiteiten
situatie
en
Nadere analyse van deze projecten en
van
de
en de planeet moeten hand in hand gaan gedurende het planningsproces.
vermindering
allemaal
op
dezelfde
golflengte zitten. Op andere plaatsen Aan deze kwestie is aandacht besteed
leidt dit voornamelijk tot testen, kleine
in de analyse van beste praktijken in
investeringen, proefperiodes en goede
Hoofdstuk 4.
bedoelingen. Ook op het gebied
2 Seas Magazine Page 25
Voorzieningen voor de watersport in oud havengebied
van duurzaamheid met betrekking
Ports verschaft nieuwe inzichten
Doelstelling voor de toekomst
tot het element planet moet meer
en verdient het daarom in de
Duurzame
worden gedaan. Su Ports kan hier de
toekomst te worden voortgezet.
ontwikkelen
voor
ontwikkeling
en
- De inzet en betrokkenheid van
grondslag voor leveren.
strategische de het
plannen duurzame
dito
beheer
partners is substantieel end at
van kleine havens (havengebieden)
Het besef dat dit in havens nog
geldt ook voor de bereidheid
in
gecompliceerder is, als gevolg van de
om duurzaamheid permanent
in het algemeen en actieplannen
versnipperde
onderdeel te maken van het
ontwikkelen met betrekking tot twee
havenbeheer.
hoofdthema’s (hernieuwbare energie
verantwoordelijkheden
en het grote aantal belanghebbenden, is duidelijk aanwezig. Ook leeft het
- De activiteiten die zijn uitgevoerd
de
2
Seas
Programme-regio
and efficiency) en klimaatverandering
besef dat vooral in havens thema’s
binnen het project hebben
(veiligheid) die de basis moeten
samenkomen;
resultaat opgeleverd. Dit is echter
leggen voor nieuwe Interreg-projecten
onvoldoende en niet gelijkmatig
en partnerschappen, in het bijzonder.
voor stuk een uitvergroot effect. Dit
verspreid. Meer informatie
In deze strategie zijn drie pijlers
is precies waarom nader onderzoek
is nodig om meer focus te
belangrijk:
realiseren.
- Lokale strategieën ontwikkelen
energie,
klimaatverandering
milieu
hebben
en stuk
naar mogelijkheden en een sterkere ontwikkeling van het beleid voor een
- Dit vereist aanpassing van
en de ijkpunten bepalen voor
structureel verankerde lokale haven, is
de doelstellingen voor de
een operationeel kader voor
essentieel voor de toekomst.
volgende stap en de daarmee
de korte- en de langetermijn
samenhangende activiteiten. Deze
om lokale havengebieden te
Evaluatie van de samenwerking
dienen te worden bepaald op
transformeren in een duurzaam,
als een basis voor de toekomst
basis van absolute toewijding van
innovatief onderhouden omgeving
De partners in Su Ports hebben elkaar,
de partners.
om te werken, te recreëren en te
hun
samenwerking
kritisch
en
beoordeeld
resultaten door
een
vragenformulier in te vullen en in een aanvullende workshop in Colchester. De belangrijkste conclusies van de evaluatie zijn: - Samenwerking met partners in Su
2 Seas Magazine Page 26
Toekomstige samenwerking binnen Su Ports
wonen. - Aspecten onderoeken zoals energie (hernieuwbaar en efficiency) en klimaatverandering (veiligheid) met betrekking tot een duurzame toekomst voor havens.
Daarnaast kwam naar voren dat
Praktische benadering
bedrijven (jachthavens, nautische
het
nodig
• Actieplan energie (hernieuwbaar
industrie, vrijetijdssector),
is
onderzoek
en efficient). Studie om de beste
gebruikers (booteigenaren)
en testlocaties te verzamelen, te
oplossingen te vinden voor het
en bewoners, en ze ertoe te
bestuderen en te delen, kortom, om
introduceren
bewegen duurzaam te handelen.
in staat te zijn met deze thema’s aan
hernieuwbare
de slag te gaan en van elkaar te leren.
efficiënte
Daarvoor
- Het bewustzijn vergroten bij mkb-
Lokale strategieën
voor de
de
ontwikkeling
resultaten
van
van
innovatieve
energie
en
energietoepassingen,
kenniscentra,
die kunnen worden getest en
zijn
testlaboratoria, havenautoriteiten en
ten uitvoer gebracht in (kleine)
de resultaten van het werk dat is
overheden samen te werken aan deze
havengebieden die bijdragen aan
uitgevoerd in de projecten, door de
thema’s, door te gaan met testen op
het scheppen van een duurzame,
partners en ook de resultaten van
grotere schaal en een en ander in
innovatief onderhouden omgeving
Su Ports, gefragmenteerd en niet erg
praktijk te brengen.
om te werken, te recreëren en te
Zoals
hiervoor
uiteengezet
al
dienen
coherent. Het ontbreekt niet aan goede
wonen. Alle partners zijn betrokken
bedoelingen en principes, maar er is
Toename van bewustzijn
geen echte strategie om met name de
Omgaan
thema’s van de toekomst een plaats
en het bevorderen van het gebruik
te geven, zoals klimaatsverandering
van
vereist
(veiligheid). Studie om de beste
en
een compleet andere instelling. Het
oplossingen te vinden voor het
kortom een zorgvuldig ontwikkelde
terugbrengen
introduceren
strategie nodig. Met behulp daarvan
alleen
die
toepassingen in de haven om
kunnen steden van elkaar leren en
beschikbaar is als en een bereidheid
te reageren op de gevolgen van
kunnen deze, gebaseerd op ervaring,
om te investeren in hernieuwbare
klimaatverandering
een kader opstellen dat steden en
energie verdient brede steun. In
waterniveau), die kunnen worden
havenautoriteiten
havens
getest en ten uitvoer gebracht
hernieuwbare
energie.
de
Er
is
hulpmiddelen
biedt voor een coherent beleid. Onderzoek naar energie en klimaatverandering in havens
met
klimaatverandering
hernieuwbare van
energie
is
bij deze analyse. Hellevoetsluis zal
een
energie
energiegebruik,
gebruiken
breed
als
gedragen
deze studie coördineren. • Actieplan
klimaatverandering
(kleine)
van
innovatieve
(hoger
zee/
visie onder alle belanghebbenden
in
noodzakelijk. Bewustzijn is daarvoor
CEREMA, Blankenberge en CMN
de eerste stap.
zijn betrokken bij deze analyse. Blankenberge
havengebieden.
zal
deze
studie
coördineren.
Stadshaven van Hellevoetsluis
2 Seas Magazine Page 27
2 Seas Magazine Page 28
Voorbereid op de duurzame toekomst Su
Ports
bevordert
duurzaamheid
als het leidende principe voor de internationale samenwerking tussen havens. De partners realiserenzich dat door hiervoor te tekenen ze niet de makkelijke weg voorwaarts hebben gekozen. Individuele partners in Su Ports hebben eerder deelgenomen aan projecten in havens, waarbij duurzaamheid een thema was. Vaak ging het erom een nieuwe toekomst te verschaffen voor een vervallen gebied. Het inzicht dat people en profit belangrijke drijfveren zijn, is universeel. Het besef dat ook onze planeet meer aandacht nodig heeft, is ook algemeen. Dat is waarom de partners en anderen tal van initiativen hebben genomen om het energieverbruik terug te dringen, de uitstoot te beperken, herbruikbare energie te winnen of dat op zijn minst mogelijk te maken. Dit besef is nog sterker geworden dan het was aan het begin van het project. Binnen havens raken belangen met elkaar verstrengeld maar dat geldt ook voor de vele uitdagingen. Dat is
samenwerking.
Tegelijkertijd
zal
Planning
hun groei afgestemd moeten zijn op
Een systematische aanpak is een
bewezen resultaten. In de komende
belangrijk
periode is het essentieel voor de
toekomst. Er is een goed huwelijk
subprojecten dat het bewustzijn de
nodig tussen bewustzijn, kennis, pilots
kans moet krijgen te groeien, van
en beleid. Verankering in beleid helpt
tevoren, tijdens en naderhand.
om het fundament te leggen voor een
uithangspunt
voor
de
wijde verspreiding. Begin lokaal, breid Kennis Kennis
uit en stel dan pas een rechtsgrondslag is
te
kennisinstituten
versnipperd en
vereist
binnen veel
vast om enkele wetten op te stellen, wetten die nodig zullen zijn.
adstructie om voor havenmanagement bruikbaar te zijn in de praktijk. Dat
Dit zijn allemaal uitdagingen. Veel
laatste zou havens nou juist in staat
belanghebbenden,
stellen zich beter voor te bereiden op
informatie en beperkte kennis in
de toekomst en dat zou ook gelden
havengebieden van het onderwerp
voor de kennisinstituten. Ze kunnen
maken het een moeilijk pad om te
hun onderzoeken en studies baseren
volgen. Er is echter het besef dat de
op een brede aanpak end an inzoomen
behoefte groot is onder de partners.
op beste praktijken. Havens kunnen
Ze realiseren zich allemaal dat er
benut wordenals locaties die met hun
energie en inbreng is vereist bij
vele samenkomende belangen een
de bijeenkomsten maar ook in de
perfecte basis vormen.
tussentijd. Dat is precies waarom de
versnipperde
partners de opbrengst van Su Ports Pilots & uitwisseling
duidelijk vastgelegd willen zien, ten
Leren door te doen. De betrokken
einde precies te weten waar ze zullen
organisaties zijn allemaal bereid om
zijn aan het eind van het project. Dit
deel te nemen aan pilotprojecten in
wordt een uitdaging, maar er is grote
en rond de haven. Een systematische
behoefte aan. Het zal leerzaam zijn en
aanpak is essentieel. Van klein tot
een manier om verantwoordelijkheid
groot en van het uitvoeren van een
te tonen voor toekomstige generaties.
test tot het meten van resultaten, het
behoefte aan. Het zal leerzaam zijn en
kan nauwkeurig worden beschreven.
een manier om verantwoordelijkheid te tonen voor toekomstige generaties.
precies waarom de havens het ideale testgebied
zijn
voor
geïntegreerd
beleid op het vlak van duurzaamheid. Bewustzijn Het begint allemaal met bewustzijn en met brede steun. Havens zullen niet alleen steun moeten vinden onder gebruikers en overheidsorganisaties, maar ook bij het bedrijfsleven en de gemeenschap. Om zoveel steun te verwerven, moeten projecten in staat zijn het pad te effenen voor hechte
Bewustwording is voor duurzaamheid de sleutel voor de toekomst
2 Seas Magazine Page 29
BIJLAGEN
Partners en projecten in het Su Portsclusterproject
De stad Hellevoetsluis
De stad Veere
De stad Blankenberge
Dit is een stad op het eiland Voorne-
Deze stad ligt in het zuidwesten van
Dit is een stad in de provincie
Putten in het westen van Nederland in
Nederland, op het eiland Walcheren
West-Vlaanderen en een populaire
de provincie Zuid-Holland, een vroeger
in de provincie Zeeland, en is een
badplaats. Visserij was de voornaamste
strategisch gesitueerde haven die
historische havenstad met vroegere
bedrijfstak in het oude Blankenberge.
een belangrijk watersportcentrum is
banden met Schotland. Nu is het een
De visserijsector is echter geleidelijk
geworden. De havens die in dit rapport
aantrekkelijke toeristische bestemming
achteruitgegaan. In de Jaren 1950
tot het domein van Hellevoetsluis
met stranden en jachthavens. The
werd besloten de vissershaven om
worden gerekend, zijn Heliushaven,
port die het onderwerp van studie
te vormen tot een een jachthaven.
De Kanaalhaven, Vestinghaven en
is,
wordt
Vandaag de dag zijn er vijf jachtclubs
Veerhaven. Samen zijn deze havens
Zij
ligt
goed voor een capaciteit van ruim
en de historische stad Veere. De
tweeduizend pleziervaartuigen. Een
overheid liet de Oostwatering na de
servicecentrum, jachtclubs en het
watersnoodramp van 1953 aanleggen
historische
maken
als een kleine industriehaven. Het is
populaire
nooit de bedoeling geweest dat het
(Nederland) – hoofdpartner
Hellevoetsluis
stadscentrum tot
een
bestemming voor boten.
(Nederland)
(België)
Oostwatering tussen
de
genoemd.
Veerse
Dam
een jachthaven zou worden en het is dan ook niet als zodanig ontworpen.
actief
in
het
havengebied
van
Blankenberge.
Cornwall Marine Network (Verenigd Koninkrijk)
Deze organisatie wijdt zich aan het ondersteunen van de mariene sector
2 Seas Magazine Page 30
De Colchester Borough Council
attractief
(Verenigd Koninkrijk)
bruisende commerciële rivieroever, nu
een
Colchester ligt op een sleutelpositie
de stad de op een na snelst groeiende
diepzeehaven aan de zuidwestkust
tussen het Verenigd Koninkrijk en
stad van het Verenigd Koninkrijk is.
van Engeland, in Cornwall.
Europa, met toegang tot Europa
Een groot deel van het havengebied en
via
de baai van Falmouth worden beheerd
van Harwich International Port en
door de havenautoriteit, Falmouth
Luchthaven
Harbour Commissioners. De meeste
via trein en wegen met de rest van
commerciële actiteiten van de haven
het Verenigd Koninkrijk. Het is er
zijn gefocused op naar buiten gerichte
prettig wonen, worken, studeren en
activiteiten, voornamelijk bunkeren
zakendoen. Colchester is gelegen aan
(schepen
van
de rivier de Colne,dicht bij de kust
voorzien)
terwijl
in Cornwall via initiatieven die de winstgevendheid verbeteren en groei stimuleren door kwaliteit en innovatie. Het
Cornwall
Marine
vertegenwoordigde
Network
Falmouth,
nieuwe de
brandstof
Londen
verbindingen Stansted,en
zich
in Essex. Het is Engelands oudste in
toeleggen op scheepsreparaties. Het
geschriften vermelde stad en was ooit
havengebied herbergt tevens mossel-
de hoofdstad of Romeins Engeland.
en oesterkwekerijen en beschikt over
De haven werd in 2001 gesloten
aanvoerplaatsen voor vissersboten.
voor commerciële vaart na Jaren van
Wat recreatiemogelijkheden betreft,
teruggang. Als gevolg van onvoldoende
heeft Falmouth Port rond de 1300
baggeren,
aanlegplaatsen
verschillende
problem geworden dat grote schepen
klasse, volop parkeergelegenheid en
de toegang tot de haven verhinderde.
de mogelijkheid om cruiseschepen te
Tegenwoordig is het grootste gedeelte
accommoderen.
van het havengebied veranderd in een
van
dokken
deuitstekende
was
dichtslibbing
een
woon- en werkgebied, dat huisvesting voor studenten biedt en apartementen aan het water. De creatie van een
gebied
aan
het
water
blijft een centrale plaats innemen in
Colchesters
streven
naar
een
Cerema (Frankrijk)
Het centrum voor studies en expertise op het vlak van risico’s, milieu, mobiliteit, stadsplanning en ruimtelijke ordening. Dit is een initiatief dat wordt gesubsidieerd door de Franse overheid en ondersteuning verleent bij
het
opstellen,
implementeren
en evalueren van openbaar beleid, gevoerd door nationale en lokale overheidsinstanties, met betrekking tot
duurzame
uiteenlopende
ontwikkeling gebieden.
Tot
op de
onderwerpen behoren: inzicht krijgen in risico’s en deze voorkomen, nieuwe infrastructuur ontwikkelen, energie en klimaat, onderhoud van bestaande infrastructuur, mobiliteit
en
gezondheidsrisico’s, transport,
duurzame
regio’s en natuurlijke hulpbronnen, duurzame steden en gebouwen.
Partners in het Su Ports cluster project
2 Seas Magazine Page 31
Beschrijving van MERIFIC. MERIFIC. Marine Energy in Far Peripheral and Island Communities de grensover(Mariene energie in uiterst perifere en eilandgemeenschappen) schrijdende Programma: Interreg IVA Channel samenwerkende Datering: 01/01/2009 – 30/08/2014 projecten MERiFIC ondersteunt de ontwikkeling en het onderhoud dat is vereist van mariene energie in uiterst perifere
voor een optimaal functioneren van
Het clusterproject Su Ports brengt
en
van
mariene energiecentrales met een
de resultaten samen van drie eerder
Cornwall en op de Scilly-eilanden in
accent op de specifieke gebieden
afgeronde
samenwerkingsprojecten.
het Verenigd Koninkrijk UK en op het
zuidwest Cornwall in Engeland en de
Twee van deze projecten richtten
schiereiland Finistère in Frankrijk.
Iroise Zee en Bretagne in Frankrijk.
zich
van
MERiFIC is een met 4,6 miljoen euro
Er is eveneens een overzicht van de
havengebieden, met een nadruk op
gedoteerd paradepaardje onder de EU-
onshore infrastructuren en havens
land (dienstverlening watersport) en op
onderzoeksprojecten dat als gastheer
gepubliceerd dat wellicht bruikbaar
water (havenontwerp en verankering
optrad voor evenementen en een
is voor het management van de
in de stad) Een derde cluster van
reeks instrumenten en hulpmiddelen
exploitatie en het onderhoud hiervan.
partners werd gevormd door een
ontwikkelde
onderzoeksproject op het vlak van
regionale
duurzame energie in een kustgebied,
energie. Dit moet worden bereikt door
duurzame
waarbij onderzoek en testen zijn
de beste praktijken te achterhalen
verzorgde
gedaan en kennis en ervaringen zijn
en door een analyse van de state of
Innogy
uitgewisseld. De combinatie van deze
the art van toeleveringsketen, beleid,
havenbenodigdheden voor offshore
partnerprojecten levert een panorama
het potentieel aan hulpbronnen en
windparken. Deze presentatie schetste
van perspectieven op. De deelnemende
betrokkenheid van belanghebbenden.
een
projecten en hun resultaten, met de
Aangezien dit project zich vooral richt
havens rekening mee moeten houden
nadruk op het aspect duurzaamheid,
op offshore hernieuwbare energie, is
bij het treffen van voorzieningen voor
worden hier kort beschreven.
het FaBTest Project (Universiteit van
plaatsing, exploitatie en onderhoud van
Exeters PRIMARE) eveneens betrokken
installaties voor offshore hernieuwbare
bij het project. Alex Whatley verzorgde
energie. Een aantal goed voorbeelden
op maandag 31 maart een inleiding
zijn: toegang, opslag en inrichting
en een toer voor de projectpartners,
ruimte,
inclusief een bezoek aan de FaBTest
zware kraaninstallaties, ondersteuning
offshorelocatie.
infrastructuur en toegang tot onshore
op
herontwikkeling
eilandgemeenschappen
ter
bevordering
offshore
van
hernieuwbare
In
een
MERiFIC-workshop
over
haveninfrastructuur Mike een
reeks
Carter
van
presentatie
aandachtspunten
versterkte
terreinen
RWE over
waar
voor
transformatorstations. MERIFIC
publiceerde
ook
een
rapport over de vereisten waaraan
Links en documenten:
de beste procedures voor exploitatie
http://www.merific.eu/
en
onderhoud
in
the
hernieuwbare-energiesector
mariene moeten
voldoen: dit rapport was het product van
een
grensoverschrijdende
samenwerking
tussen
IFREMER
en de Universiteit van Exeter. Het rapport Partners MERiFIC project
2 Seas Magazine Page 32
geeft
richtlijnen
en
een
overzicht
aanbevelingen
van voor
het management van de exploitatie
http://www.merific.eu/files/2012/06/Bestpractice-report-operation-and-maintenancerequirements.pdf . http://www.merific.eu/files/2012/12/ Mike-Carter_Cornwalls-Ports-and-HarboursEvent-26.7.12.pdf http://www.merific.eu/ files/2012/12/Cornwall-renewable-energyseminar-Matt-Hodson-and-Mark-Killingback.pdf www.merific.eu/files/2012/12/Cornwallrenewable-energy-seminar-Matt-Hodson-andMark-Killingback.pdf
Transcoast Project. Transformatie van havens om het maatschappelijk-economisch potentieel van kustgebieden te versterken Programma: 2 Zeeën Programma Datering: 01/07/2008 – 30/06/2013
Dit is een samenwerkingsinitiatief
Maatschappelijke duurzaamheid
waarbij twaalf partners betrokken wa-
Verscheidene activiteiten van partners
ren, alsmede regionale autoriteiten
waren gericht op het fysieke herstel
uit Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk,
van havengebieden, om ze te herin-
Vlaanderen en Nederland. Zij werken
tegreren in de bestaande lokale ge-
samen om hun verwaarloosde havens
meenschappen. Ze wilden mogelijkhe-
en maritieme gebieden te transforme-
den scheppen voor werkgelegenheid,
ren en nieuw leven in te blazen, als
recreatie en vrijetijdsbesteding in deze
jachthaven en door ze te voorzien
vervallen gebieden, waar toekomstige
van faciliteiten voor maritieme recre-
generaties van zouden kunnen profite-
atie en toerisme. Hoofddoel was de
ren en die daarom per definitie duur-
economische levensvatbaarheid van
zaam zouden zijn. Dit heeft betrekking
de kustgebieden in het 2 Seas Pro-
op de volgende Transcoastpartners:
gramme-gebied te versterken door de
Syndicat Mixte Dunkerque Neptune,
uitwisseling van ervaringen en ken-
de gemeente Tholen, de gemeente
nis tussen de partners. De partners
Schouwen-Duiveland,
Colchester
komstige generaties. Colchester sti-
werkten samen in drie Joint Activity
Borough Council, de gemeente Sluis,
muleert regeneratie en de bewoners
Teams (JAT – gezamenlijke-activitei-
Pioneer Sailing Trust, de stad Blanken-
om de historische haven te bezoeken,
tenteams) en brachten rapporten uit
berge en Brightlingsea Harbour Com-
en probeert om de vrijetijdsbesteding
over ‘Heropleving en territoriale inte-
missioners.
te bevorderen.
JAT1, ‘Havenveiligheid’ JAT2, ‘Veran-
Economische duurzaamheid
Ecologische duurzaamheid
kering van getransformeerde havens
De economische duurzaamheid wordt
Ecologische duurzaamheid werd als
in de gemeenschap’ JAT3. Daarnaast
vergroot door verscheidene partners
een wat minder belangrijke kwestie
presenteerden adviseurs die met de
die onderzoek hebben gedaan naar
being aangepakt door de Transcoast-
partners werkten het Transcoast Mo-
hoe de veiligheid in hun havens kan
partners. Sommige partners hebben
del dat is bedoeld om inzicht te ver-
worden verbeterd. Brightlingsea Har-
onderzoek uitgevoerd dat gerelateerd
schaffen in de economische impact
bour Commissioners bijvoorbeeld is
is aan milieukwesties, zoals Brouwers-
van deze projecten.
zich ervan bewust dat de verande-
dam, Brightlingsea en Perkpolder.
rende ecologische en klimatologische
Kwesties met betrekking tot koolstof-
In het clusterproject ‘Duurzame ha-
omstandigheden van de komende vijf-
reductie waren echter geen hoofdthe-
vens’ werken alle organisaties op het
tig jaar een mogelijke bedreiging vor-
ma in het Transcoast-project.
gebied van duurzame havenontwikke-
men voor de levensvatbaarheid van de
ling samen. Dit was ook een doel van
haven. Brightlingsea heeft onderzoek
het Transcoast-project.
gedaan hoe ze deze veranderingen
Links en documenten:
het beste tegemoet kunnen treden en
http://www.transcoastproject.com/
Partners Transcoast project
gratie van havengebieden in transitie’
In het ‘Transcoast’-project richtten de
de bedreiging voor het succes van de
partners zich vooral op maatschappe-
haven kunnen minimaliseren. In Perk-
lijke en economische duurzaamheid.
polder is de voortdurende toename van aanslibbing in de haveningang een probleem voor nu en voor toe-
2 Seas Magazine Page 33
Yacht Valley Project.
Specifiek duurzame activiteiten binnen
Development of Innovative Concepts of Nautical Service Clusters.
•
Yacht Valley zijn onder meer:
verschillende
Datering: 01/08/2009 – 30/06/2014
en van
reparatie,
zoals
refit
en
scheepsaccessories
onderhoud de
verkoop
zijn
zowel
binnen
en
testen
van
innovatieve
en
onderdeel
sector.
uiteenlopende herontwikkelingsplekken.
Ze zijn ook van vitaal belang voor de
Er is verkennend onderzoek uitgevoerd
werkgelegenheid en de lokale economie
door ontwikkeling en het doen van
in het 2 Seas Programme-gebied. Gezien
investeringen, door kennis uit te wisselen
de groeiende marktvraag, stelt het Yacht
en ontwikkelingen te conceptualiseren,
Valley-project
met
zich
nautische
ten
doel
nieuwe
dank
aan
de
inbreng
gevestigde
en deze diensten te groeperen op
geeft een boost aan een economisch
één locatie. Bedrijven in die nautische
gezonde
centra bieden de sector expertise en
nautische
specialiteiten, met diensten gerelateerd
Seas-gebied,
aan kopen, onderhoud en het verbeteren
weloverwogen
van jachten.
facilitaire voorzieningen. Beschouwd als
bedrijven. en
Het
project
met
in
inbegrip
het van
verscheidenheid
een aan
werden
doelen worden: het creëren van een
(NL),
economisch competatief, attractief en
(NL),
toegankelijk gebied en het ondersteunen
Duinkerken (FR) and Nieuwpoort (BE).
van de ontwikkeling van gezamenlijke
Deze
plekken
economische activiteiten, met inbegrip
sterk
verschillende
aangetroffen Ramsgate
in
locaties
Hellevoetsluis
(UK),
Vlissingen
hebben
allemaal
oorsprong.
een Deze
van de maritieme economie.
nieuwe faciliteiten mogelijk te maken
Het
en in sommige gevallen om gevestigde
specifiek speerpunt met betrekking tot
bedrijven te integreren.
duurzaamheid. Het belangrijkste element
Valley-project
had
geen
is het hergebruik van land en gebieden, Door
lokale
vaarwegbeheerders,
autoriteiten, bedrijfs-
servicecluster
voor
Het
feit
onder
de
aandacht
transportbedrijven en dienstverleners nog steeds geen oplossing is voor boten die aan het eind van hun levenscyclus zijn, wat vooral een probleem is voor boten gebouwd van polyester •
De
bouw
neutraal
van
nautisch
een
koolstof-
centrum
Nieuwpoort als een voorbeeld voor andere centra •
Hellevoetsluis
heeft
een
‘energie-
analyse’ uitgevoerd in samenwerking met
haven-gebruikers,
die
wordt
bestudeerd om te achterhalen of energiebesparing en de winning van duurzame energie kunnen zorgen voor een betere energiebalans • Alle locaties zijn uitgerust met op zonne-energie
werkende
oplaad-
Links en documenten: http://www.yachtvalley.org/nieuwpoort/ view/nl/nieuwpoort/yacht_valley
elk met een verschillend verleden maar
en
in staat nieuwe bijzondere mogelijkheden
belangenorganisaties erbij te betrekken,
en economische vitaliteit te bieden.
is de vereiste, relevante uitwisseling van
Bovendien zal op al deze locaties niet alleen
kennis en expertise verzekerd om een
het algemene publiek maar ook de lokale
zo breed mogelijk aanbod van diensten
gemeenschap worden aangetrokken door
te bevorderen. Er wordt een Guideline
de nieuwe faciliteiten. Doot voorstellen te
samengesteld om als een blauwdruk te
ontwikkelen voor de diverse locaties is de
fungeren voor partners buiten het 2 Seas
focus komen te liggen op het scheppen
Programme-gebied, zodat ze de ideeën
van een toekomstbestendige opzet die
over kunnen nemen.
tegemoet komt aan de economische en maatschappelijke behoeftes van het
Het Yacht Valley-project heeft zich over
gebied. Ook is rekening gehouden met
drie jaar uitgestrekt. Het project duurde
econometrische, logische beperkingen,
zo lang vanwege de veranderingen op
vaak opgesloten in wetgeving en beleid.
het vlak van technologie en operationele
2 Seas Magazine Page 34
in
stations voor elektrische fietsen
plekken zullen worden heringericht om Yacht
het
activiteiten
brengen dat er voor de jachtindustrie,
2
een prioriteit binnen de operationele geschikte
•
toekomstbestendige
servicesector
zakelijke
aansluiting op de omgeving
van
nautische servicecentra te ontwikkelen
Potentieel
een
betreft hun gebruik van ruimte in
Het project richt zich op het ontwikkelen duurzame nautische servicecentra op
de
van
watersport worden geanalyseerd wat
procedures binnen de nautische diensten.
economisch als functioneel een belangrijk van
ontwikkeling
‘facts & figures Guide’, waarin de
Programma: 2 Zeeën Programma
Watersportservice
De
Partners Yacht Valley project
Auteurs : Baukje Bruinsma, Alain Mengé, Jan-Arie Meyer, Reg Patterson, Guillaume le Palud, Bertrand Reydellet, Rob Vrolijks. Foto credits : Fred Olsen, Rob Vrolijks, Cornwall Marine Network, Shutterstock Deze editie wordt uitgebracht in het kader van de clusterwerkzaamheden en gecoördineerd door het INTERREG IV A 2 Zeeën Programma. Partners en projecten van het in the Su Ports Cluster project:
De inhoud van deze uitgave weerspiegelt de opvattingen van de auteurs en geeft niet noodzakelijkerwijs de standpunten van de Europese Unie weer. De tekst in deze publicatie is enkel voor informatiedoeleinden bestemd en kan niet als wettelijk bindend beschouwd worden. Deze publicatie wordt volledig gefinancierd door het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) via het grensoverschrijdende INTERREG IV A 2 Zeeën Programma.
Voor meer informatie, bezoek de website:
www.interreg4a-2mers.eu
INTERREG IV A 2 Mers Seas Zeeën Secrétariat Technique Conjoint / Joint Technical Secretariat / Gemeenschappelijk Technisch Secretariaat
Les Arcuriales - 45/D, rue de Tournai - 5° étage - F-59000 Lille T : +33 (0) 3 20 21 84 80 - F : +33 (0) 3 20 21 84 98
[email protected]
Het INTERREG 2 Zeeën Programma is een EU-programma dat grensoverschrijdende samenwerking
ondersteunt
tussen
partners
uit
Frankrijk,
Engeland,
België
(Vlaanderen) en Nederlands. Het doel van het Programma is de ontwikkeling van het concurrentievermogen en het duurzame groeipotentieel van het maritieme en
non-maritieme
bevorderen
van
kapitaal
van
het
partnerschappen
programmagebied voor
door
het
grensoverschrijdende
opzetten
en
samenwerking.
