SKSG Naranja ‘Ik ga op reis en ik neem mee……..mijzelf”
pedagogisch werkplan SKSG Naranja (KDV)
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 1 van 22
Inhoudsopgave
1. Inleiding 2. Pedagogisch beleidsplan SKSG 3. Onze visie 4. Beleid in ons dagelijkse werk 5. Ons team 6. Samenwerking met ouders 7. Bijlage: handige kaart
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 2 van 22
1. Inleiding
Pedagogisch beleidsplan ‘Het mooiste wat je kunt worden is jezelf’ is de titel van ons pedagogisch beleidsplan SKSG. In dit beleidsplan staan de uitgangspunten voor onze dagelijkse omgang met de kinderen binnen onze kindercentra en onze gastouderopvang. In het pedagogisch beleidsplan staat beschreven wat wij doen en waarom we dat zo doen. Dit beleidsplan wordt aan u uitgereikt. Pedagogisch werkplan Dit pedagogisch werkplan is een uitwerking van het pedagogisch beleidsplan SKSG en beschrijft voor SKSG Naranja wat onze specifieke visie is en hoe we werken. We beschrijven hoe we omgaan met kinderen in de dagelijkse praktijk. Dit werkplan biedt inzicht in onze werkwijze en is een praktische uitwerking van onze uitgangspunten. Startblokken Bij SKSG Naranja zijn we in ons werken geïnspireerd door Startblokken, een VVE programma (vooren vroegschoolse educatie). Dit ontwikkelingsstimuleringsprogramma geeft meer verdieping in het werk en helpt ons als pedagogisch medewerkers goed af te stemmen op wat de kinderen nodig hebben. Het doel is om de ontwikkeling van jonge kinderen optimaal te stimuleren door aanknopingspunten te zoeken bij de spelontwikkeling van de kinderen. Bijwerken Dit pedagogisch werkplan is niet voor ‘eeuwig’ vastgelegd. Omdat ons werk in ontwikkeling is, de maatschappij verandert en inzichten in de loop van de tijd kunnen veranderen, houden wij ons werkplan regelmatig up- to- date. Een keer per 3 jaar lopen we ons werkplan weer na en wordt de inhoud eventueel aangepast. Naast onze medewerkers hebben ook ouders, die zitting hebben in de oudercommissie, invloed op de inhoud van dit werkplan. Mocht u vragen of opmerkingen hebben over onze werkwijze, ons pedagogisch beleidsplan of dit werkplan, dan horen we dat graag! Wij wensen u en uw kind een hele fijne tijd toe bij SKSG Naranja
De locatiemanager en pedagogisch medewerkers van SKSG Naranja
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 3 van 22
2. Pedagogisch beleidsplan SKSG In ons pedagogisch beleidsplan vertellen we wat wij doen en waarom we dat zo doen. Onze uitgangspunten, het bieden van veilige, veelvormige en verantwoorde kinderopvang is in dit beleid vertaald naar vijf pedagogische doelstellingen. In het kort treft u ze hieronder: Wij ondersteunen uw kind emotioneel: “Kijk ik mag er zijn” en “Kijk we doen het samen” Kinderen kunnen zich alleen optimaal ontwikkelen als zij zich veilig en vertrouwd voelen. Onze pedagogisch medewerkers geven de kinderen een gevoel van geborgenheid door lichamelijk contact, door oogcontact door het kind te troosten als het daar behoefte aanheeft en door belangstelling/waardering te tonen voor het kind. We respecteren de autonomie van uw kind: “Kijk ik kan het zelf, het lukt me Kinderen hebben uitdagingen nodig om te kunnen groeien en leren. Om zelfredzaam en zelfstandig te worden, leren we kinderen al vroeg op hun eigen niveau keuzes maken. Dat geeft een goede basis voor later. Wij bieden uw kind structuur en continuïteit en stellen grenzen Kinderen hebben behoefte aan houvast en duidelijkheid daarmee hebben zij de zekerheid dat ze zich binnen de geboden structuur en de gestelde grenzen veilig kunnen bewegen. We bieden structuur door o.a. herkenbaarheid in dagritme, inrichting van ruimten, duidelijke regels en vaste rituelen. Wij zeggen wat we doen en benoemen wat we zien.’ Om de wereld te begrijpen heeft een kind informatie en uitleg nodig die aansluit bij de behoefte, de belevingswereld, de aandacht en het ontwikkelingsniveau van het kind Wij bieden uw kind de benodigde ruimte, afhankelijk van zijn of haar ontwikkeling; De ruimte neemt toe naarmate uw kind ouder wordt. Uitdaging en spanning zijn belangrijk voor kinderen, mits binnen de grenzen van veiligheid en vertrouwen. Wij nodigen kinderen uit om zelf op verkenning te gaan, zodat zij op zichzelf leren te vertrouwen en zich daardoor verder kunnen ontwikkelen.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 4 van 22
3. Onze Visie Visie van SKSG Naranja: Bij Naranja zijn alle kinderen welkom. Wij helpen de kinderen in het ontdekken van zichzelf. Ik ga op reis en neem mee…. Mijzelf! Wij helpen de kinderen bij het opgroeien tot zelfstandige en zelfbewuste mensen. Dit doen wij door de kinderen een veilige en vertrouwde omgeving te bieden. Ons pedagogisch uitgangspunt is dat we onze kinderen graag iets willen meegeven in hun “rugzakje”, waarvan ze profijt hebben in hun verdere leven. Vandaar dat de basis van onze pedagogische visie gestoeld is op aanleren en niet op afleren, waarbij kinderen (vanzelfsprekend) op een positieve manier worden benaderd.. Dan ook kunnen zij hun talenten en vaardigheden verder ontplooien. De omgeving mag daarbij voor kinderen ook best spannend en uitdagend zijn. Ondersteuning en begeleiding daar waar nodig, maar ook een mate van vrijheid binnen de vertrouwde kaders, geven de kinderen een veilig en geborgen gevoel. Welk kindbeeld hebben wij op SKSG Naranja. Met kindbeeld bedoelen wij de visie die wij hebben op het opgroeiende kind. Wij zien ieder kind als een uniek persoon. Kinderen ontwikkelen zich ieder op hun eigen manier, in hun eigen tempo. Het is heel belangrijk dit te respecteren en te waarderen. Hieronder willen wij het kindbeeld uitleggen aan de hand van het woord REIS: REIS staat voor: R: Respect voor de autonomie We geven de kinderen de ruimte te ontdekken en te experimenteren. Ook vinden we het belangrijk dat ze hun eigen keuzes maken. Een voorbeeld hiervan, ook de jonge kinderen kunnen al zelf hun broodbeleg kiezen, door te wijzen of te kijken naar een van de 2 soorten beleg die hun aangeboden worden. Op deze manier krijgen kinderen zelfvertrouwen omdat ze ontdekken dat ze veel dingen zelf kunnen. Een ander voorbeeld hiervan is dat de oudste kinderen in de leeftijd van 3 tot 4 jaar zonder direct toezicht buiten mogen spelen met toestemming vooraf van de ouders. E: Emotionele ondersteuning Elk kind is uniek. Ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen manier, in zijn eigen tempo. Wij vinden het belangrijk om dit te respecteren en passen onze manier van handelen hierop aan. Een voorbeeld; Wij nemen bijvoorbeeld tijd voor het afscheid. Wanneer een kind verdrietig is zullen we het emotioneel ondersteunen door te benoemen dat we dat zien en dat het best verdrietig mag zijn.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 5 van 22
I: Informatie geven: We bereiden kinderen voor op wat komen gaat. Door oogcontact te maken en dan te benoemen wat we gaan doen. Bijvoorbeeld optillen, slab voordoen of de neus schoonmaken. Wij benaderen de kinderen op kindhoogte, dat wil zeggen dat de ogen van de pedagogisch medewerker op dezelfde hoogte zijn als die van het kind. Dit is omdat een kind veel informatie haalt uit je gezichtsuitdrukking en de toon waarop dingen worden gezegd. Op deze manier voelen kinderen zich veilig en weten ze waar ze aan toe zijn. S: Structuur bieden Wij vinden het bieden van structuur belangrijk omdat kinderen op deze manier weten waar ze aan toe zijn. Wij bieden structuur door een duidelijk dagritme, vaste rituelen en gebruiken, een duidelijke indeling van de groepsruimte en het stellen van regels en grenzen. In het corrigeren van gedrag vinden wij het belangrijk om negatief gedrag om te buigen in gedrag dat we juist wel willen zien, door de woorden ‘niet’, of ‘geen’ zoveel mogelijk te vermijden. Bijvoorbeeld door te noemen dat je binnen mag lopen, en buiten mag rennen, in plaats van “Niet rennen binnen!’ Ontwikkelingsstimulering Kinderen hebben uitdagingen nodig om te groeien en leren. Kinderen worden op hun eigen niveau gestimuleerd in hun ontwikkeling. Begeleiden van interacties tussen kinderen Jonge kinderen in een groep hebben niet altijd vanzelfsprekend contact met elkaar. De pedagogisch medewerker brengt kinderen met elkaar in contact en betrekt ze bij elkaar. Zo oefenen met sociale vaardigheden en krijgen ze de ruimte om zich vanuit een veilige basis te ontwikkelen. 4. Beleid in ons dagelijkse werk In een eerder hoofdstuk hebben we de pedagogische uitgangspunten en doelstellingen van SKSG Naranja beschreven zoals die verwoord staan in ons pedagogisch beleidsplan. In dit onderdeel leest u hoe deze uitgangspunten bij SKSG Naranja in de praktijk brengen. 4.1 Veilig en vertrouwd Iedereen is welkom! Omgaan met verschillen Ieder kind is uniek! Bij Naranja is ieder kind welkom en doen wij er alles aan om dit aan de kinderen te laten merken. Kinderen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking kunnen ons kindercentrum bezoeken. Dit gaat in overleg met de locatiemanager en de pedagogisch medewerkers. Kinderen met een speciale behoefte kunnen we opvangen zolang de groep als geheel kan blijven functioneren.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 6 van 22
Cultuurverschillen Bij Naranja komen kinderen van verschillende culturen. Ouders geven vaak zelf aan wat hun verwachtingen zijn over bijvoorbeeld voeding en feestdagen. Waar mogelijk komen we aan deze wensen tegemoet. Dagritme Een veilig en vertrouwd gevoel wordt bij kinderen vaak opgeroepen door een vast ritme. Er is een afwisseling van actie en rustmomenten. Het dagritme wordt bepaald door de behoefte die de kinderen hebben aan eten, slapen, actief te zijn en weer te ontspannen. Het spreekt voor zich dat we rekening houden met de individuele behoefte van kinderen. Immers, wij proberen zoveel mogelijk rekening te houden met de autonomie van het kind. Een crèche dag ziet er globaal zo uit: 7.30 uur – 9.00 uur: Kinderen worden gebracht en er is ruimte voor overdracht met de ouders. Wanneer de kinderen gebracht zijn is er ruimte voor vrij spel. 9.30 uur: Gezamenlijk fruit eten en sap drinken. Als het fruit eten klaar is zingen we vaak liedjes of lezen we een boek. 10.15 uur – 11.15 uur: Als het weer het toelaat spelen we met de kinderen buiten. Mocht dit mogelijk zijn dan bieden we de kinderen een activiteit aan, of is er ruimte voor vrij spel. 11.15 uur – 12.15 uur: Gezamenlijk brood eten en melk drinken. 12.15 uur – 14.30 uur: Rustmoment op de groep. De kinderen die behoefte hebben om te slapen gaan naar bed. Ook voor de kinderen die niet slapen is dit een rustig moment op de groep. 14.45 uur – 15.30 uur: Cracker met sap. Na de cracker is er ruimte voor een activiteit, buiten spelen of vrij spel. 15.30 uur – 18.00 uur: Ruimte voor een activiteit, buiten spelen of vrij spel. Het laatste uur spelen de kinderen vaak aan tafel. Met name de baby’s volgen we in hun eigen ritme. Als kinderen ouder worden stimuleren wij ze om mee te doen aan het dagritme. Tijdens ons dagritme proberen wij er zorg voor te dragen dat de kinderen verantwoorde voeding krijgen. We stimuleren kinderen om gevarieerd hartig en zoet beleg te eten. Alles met mate. Een dagritme biedt kinderen regelmaat en een vertrouwd gevoel. Ook leren ze op deze manier wat “ tijd” is. Rituelen en gebruiken Bij Naranja vinden we het belangrijk te weten welke rituelen en gewoonten thuis gelden. Wij proberen die gebruiken zo dicht mogelijk te benaderen. Wat het kind thuis nodig heeft om rustig te slapen, zoals een speentje of een knuffel, willen wij hier ook graag bieden op Naranja. Hier hebben we tijdens een intake gesprek ook aandacht voor. Ieder kind heeft op Naranja zijn eigen bakje. Hierin zitten zijn eigen spulletjes zoals een speen, een knuffel of een eigen slaapzak. Ook vragen wij ouders in dit mandje een setje reservekleding te stoppen.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 7 van 22
Afscheid nemen van ouders (halen en brengen) Wat wij op Naranja ook belangrijk vinden is het afscheid met ouders. Voor kinderen is dit ook erg belangrijk om het gevoel van vertrouwen te houden. Kinderen leren dat ouders weg gaan en ook altijd weer terug komen. Soms hebben kinderen moeite met afscheid nemen. Dit is voor ouder en kind vaak een moeilijk moment. Toch blijven wij dan een goed afscheid stimuleren. Wanneer je als ouders zonder afscheid te nemen weg gaat kan het kind het vertrouwen, in jou als ouder, kwijt raken. Ouders kunnen te allen tijde bellen naar de groep om te vragen hoe het met hun kind gaat. Wij vinden het belangrijk tijd te nemen voor de overdracht tijdens breng en haal momenten. Dit zal niet altijd uitgebreid kunnen vanwege de drukte op de groep. Voor kinderen tot 1 jaar doen we de overdracht zowel mondeling als schriftelijk: in hun eigen overdrachtsschriftje die iedere dag mee naar huis gaat. Mocht u als ouder behoefte hebben aan een langer gesprek dan is het altijd mogelijk om een afspraak te maken. Feesten en traktaties Regelmatig valt er iets te vieren op de groep of binnen het kindercentrum, zoals de verjaardag van een kind of van de pedagogisch medewerkers. Wij vind het erg leuk als uw kind zijn verjaardag viert bij Naranja op de groep. Hierbij is een traktatie natuurlijk een groot feest. Wij vragen ouders hierbij te denken aan een kleine en gezonde traktatie. Hierover staan op internet leuke tips. Wennen op de groep Een kind doet veel indrukken op als het voor het eerst een kindercentrum bezoekt. Dit wennen gaat in goed overleg tussen de pedagogisch medewerkers en ouders, waarbij de behoefte van uw kind voorop staat. Overgang naar andere groep/ school Als uw kind definitief doorschuift van de ene groep naar de andere groep wordt dit tijdig aan ouders doorgegeven. De “nieuwe” groepsleiding neemt contact met u op om een afspraak te maken voor een overgangsgesprek. In de maand voorafgaand aan de overplaatsing naar de nieuwe groep zal het kind regelmatig verschillende momenten op de nieuwe groep zodat geleidelijk kan wennen aan de nieuwe groep. Als uw kind 4 jaar wordt gaat het naar de basisschool en eventueel naar de Buitenschoolse opvang (BSO). Wij besteden aandacht aan die verandering door daar met uw kind over te praten. Doorgaans mag uw kind al oefenen op school. De pedagogisch medewerkers vullen een overdrachtsformulier in, waarin de ontwikkeling van het kind beschreven staat. Dit formulier wordt naar de school en naar de BSO gestuurd na ondertekening van ouders. Individuele kind observatie Als Pedagogisch Medewerkers houden wij de ontwikkeling van de kinderen nauwlettend in de gaten, mochten hierin bijzonderheden zijn dan geven wij dit aan bij de ouders zodat we samen kunnen kijken hoe we de ontwikkeling kunnen stimuleren. De ontwikkeling van elk kind wordt regelmatig in de pedagogische werkbespreking besproken. Ook worden alle kinderen elk jaar geobserveerd rond hun verjaardag. De pedagogisch medewerkers observeren met twee instrumenten. Deze observatiemethodes zijn speciaal voor de kinderopvang ontwikkeld. Voor kinderen van 0 – 2 jaar gebruiken wij de baby observatielijst van Cito. Hierbij
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 8 van 22
wordt gekeken naar de volgende aspecten in de ontwikkeling; Sociaal emotionele ontwikkeling, motoriek en taal. Voor kinderen van 3 jaar gebruiken wij de peuterobservatielijst van Cito. Deze lijst bekijkt een aantal gebieden, namelijk; zelfredzaamheid, weerbaarheid, welbevinden, relatie met andere kinderen, motoriek, creativiteit, spelen en werken. Wanneer uw kind bijna 4 jaar wordt gebruiken we het peuter-kleuterformulier. Dit formulier wordt met uw toestemming doorgestuurd naar de basisschool en eventueel BSO van uw kind. In een 10 minuten gesprek worden bovenstaande observaties met de ouders besproken. Groepsobservaties Een van de meest bijzondere en waardevolle kenmerken van een kindercentrum is de groepsopvang. Elk jaar observeren de pedagogisch medewerkers van Naranja het welbevinden van de groep als geheel. De pedagogisch medewerkers onderzoeken de sfeer in de groep, de activiteiten, het gebruik van de ruimte, de relaties van de kinderen onderling en de structuur en regels in de groep. De verslagen van deze observaties worden besproken in onze pedagogische werkbesprekingen en hebben als doel om het welbevinden van de groep in zijn algemeen te optimaliseren. In de oudercommissie worden eventuele verbeterpunten besproken. Veiligheid Onze rol is kinderen te ondersteunen bij hun ontdekkingstocht in de wereld. Daarom nodigen wij kinderen uit om op verkenning te gaan. Tijdens deze verkenningstocht kennen kinderen doorgaans hun eigen grens, zij doen (bijna) nooit dingen die zij zelf niet kunnen of durven. Wij zoeken voortdurend naar een goede mix tussen het bieden van veiligheid en het bieden van voldoende uitdaging en voldoende leermomenten. Brandoefening risico inventarisatie Jaarlijks oefenen we met een ontruiming aan de hand van ons calamiteitenplan. Dit calamiteitenplan is goedgekeurd door de brandweer. Het calamiteitenplan ligt ter inzage bij de locatiemanager van Naranja. Risico inventarisatie Jaarlijks voeren we ook een risico inventarisatie uit en brengen hiermee de veiligheid en gezondheid van het hele kindercentrum in kaart. Daar waar nodig treffen we adequate maatregelen. Rapport GGD Regelmatig worden onze kindercentra gecontroleerd door een inspecteur van de GGD. Het inspectierapport van de GGD is openbaar. De rapporten staan op de website van het Landelijk Register Kinderopvang. Achterwacht Op Naranja starten en eindigen we de dag altijd met minimaal twee pedagogisch medewerksters. In het geval van calamiteiten worden de pedagogisch medewerkers ondersteund door de locatiemanager. Bij afwezigheid van de locatiemanager wordt zij vervangen door een collega locatiemanager uit de Unit waar Naranja deel vanuit maakt. Voor
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 9 van 22
de locatiemanager fungeert in eerste instantie de eigen unitmanager als achterwacht. Bij haar afwezigheid kan er een beroep gedaan worden op de manager kinderopvang van de SKSG .Ongelukken en Calamiteiten Onze medewerkers hebben vanuit hun opleiding kennis van de dagelijkse veiligheid en goede verzorging van kinderen. Daarnaast zijn een aantal pedagogisch medewerkers in het bezit van een kinder- EHBO diploma en is een aantal pedagogisch medewerkers opgeleid tot Bedrijfshulpverlener (BHV). Ook zijn er voldoende EHBO middelen aanwezig .Bij kleine ongelukjes volstaat de kennis en kunde van de EHBO medewerkers en/of de BHV’ers. Als wij inschatten dat medische hulp nodig is nemen wij altijd contact op met de ouders en gaan we naar de dichtstbijzijnde huisartsenpost, het ziekenhuis of wachten we op de ouders. Uiteraard bellen we direct 112 wanneer er sprake is van een levensbedreigende situatie en bieden we de noodzakelijke eerste hulp. De pedagogisch medewerkers registreren de (bijna) ongevallen. Deze worden besproken in het groepsoverleg en indien wenselijk ook in het groot team overleg. We bespreken of een ongeval voorkomen had kunnen worden en nemen eventueel maatregelen. Het “Vierogen en –oren principe” SKSG zorgt voor zo’n optimaal mogelijke veiligheid op onze kindercentra. Hiervoor zijn SKSG -brede maatregelen getroffen. Daarnaast heeft elke locatie haar eigen maatregelen getroffen. Immers elke locatie is uniek. Ook op SKSG Naranja is de dagopvang op zodanige wijze georganiseerd, dat de beroepskracht of de beroepskracht in opleiding de werkzaamheden uitsluitend kan verrichten terwijl hij gezien of gehoord kan worden door een andere volwassene. Concreet betekent dit voor Naranja: Dat we regelmatig bij elkaar binnen lopen, wanneer het kan er groepen worden samengevoegd, we werken met stagiaires en/of er een babyfoon wordt gebruikt. Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling Op Naranja werken wij met de verplichte meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling. Het kunnen signaleren van kindermishandeling is een belangrijke competentie waarover alle locatiemanager en pedagogisch medewerkers beschikken . Alle medewerkers op de locaties zijn op de hoogte van de inhoud van de Meldcode. Deze Meldcode wordt jaarlijks met de medewerkers besproken. Ziek zijn Wanneer een kind zich duidelijk niet prettig voelt en de pedagogisch medewerker heeft kunnen vaststellen, dat het ziek is, worden de ouders altijd geïnformeerd. In geval van ziekte wordt zorgvuldig afgewogen wat in het belang is van het zieke kind afhankelijk van het (vermoedelijke) ziektebeeld en de omstandigheden in de groep overlegt de pedagogisch medewerker met de
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 10 van 22
ouder, en eventueel met de locatiemanager, of het kind in de groep opgevangen kan blijven of dat het verstandiger is dat het kind opgehaald wordt. Door de groep regelmatig schoon te maken en veel te luchten proberen wij ziekte van het kind zo veel mogelijk te voorkomen. In geval van besmettelijke ziekten en/ of epidemieën worden andere medewerkers en ouders geïnformeerd over de te volgen gedragslijn. Deze gedragslijn wordt waar nodig in overleg met de GGD vastgesteld. 4.2 Veelvormige kinderopvang Groepen: Kinderdagverblijf Naranja is gelegen in de H.W. Mesdagstraat in de Schildersbuurt. De locatie ligt mooi beschut achter de huizen en is gevestigd in een voormalige kleuterschool. Het kindercentrum heeft grote ruimtes met veel lichtinval en een gemoedelijke uitstraling wat mede te danken is aan het karakteristieke gebouw. Alle groepen hebben openslaande deuren waarmee ze direct in verbinding staan met de tuin. Om de kinderen bij Naranja een vertrouwde en vaste omgeving te bieden worden zij opgevangen in een vaste stamgroep. Alle kinderen hebben bij Naranja een eigen stamgroep. In een stamgroep werken 3 vaste pedagogisch medewerkers. Deze zijn wisselend op de groep aanwezig. Op alle groepen kunnen de kinderen in de hoeken spelen met verschillende materialen. Er wordt geknutseld, gezongen, muziek gemaakt, voorgelezen en lekker buiten gespeeld. Bij de eerste kennismaking worden de ouders voorgesteld aan de pedagogisch medewerkers van de eigen groep. De groepen hebben voor de herkenbaarheid een eigen naam. Ons kindercentrum kent de volgende (stam)groepen: De gele groep: 0 tot 1,5 jaar (maximaal 9 kinderen per dagdeel) De blauwe groep: 0 tot 4 jaar (maximaal 12 kinderen per dagdeel) De rode groep: 1,5 tot 4 jaar ( maximaal 14 kinderen per dagdeel) Kindercentrum breed Voor jonge kinderen vormt de eigen stamgroep (groepsruimte) de vertrouwende plek waar het kind door de pedagogisch medewerker verzorgd wordt en individuele aandacht krijgt. Het kind voelt zich veilig. Vanuit dit gevoel van veiligheid kan het kind zich ontwikkelen en gaandeweg op onderzoek en verkenning uit gaan. Kinderen ontmoeten elkaar regelmatig op de regenbooggroep of in de tuin. De meeste kinderen gaan de uitdaging van de ontmoeting met andere leeftijdsgenootjes met plezier aan. Dankzij deze samenwerking tussen de groepen ontmoeten kinderen ook andere pedagogisch medewerkers. Zo raken kinderen snel bekend met alle gezichten en raken zij met het hele team vertrouwd. Extra dagdelen Wanneer een ouder structureel of incidenteel een extra dag(deel) opvang aanvraagt, kan het voorkomen dat er op dat moment op de vaste stamgroep van het kind geen plaats is. In dat geval
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 11 van 22
wordt het kind tijdelijk voor de betreffende dag(deel) in een andere stamgroep geplaatst. Dit met toestemming van de ouders, die geregeld wordt via het toestemmingsformulier opvang in een 2 e stamgroep. Samenvoegen van groepen Soms komt het voor dat we groepen samenvoegen, bijvoorbeeld aan het begin of eind van de dag, tijdens vakanties en op dagen dat de bezetting laag is. De stamgroep wordt dan in zijn geheel samengevoegd met een andere groep.
Mentorschap Ieder kind bij SKSG Naranja heeft een eigen mentor. Deze speciaal toegewezen pedagogisch medewerker volgt de ontwikkeling van het kind en voert observaties uit ten behoeve van het kind. De mentor is verantwoordelijk voor gesprekken naar aanleiding van de observaties en de overdracht naar de locatiemanager. De mentor is tevens een vast aanspreekpunt voor de ouders. Tijdens het pedagogisch overleg van ieder groep ( eens in de 6 a 8 weken) kan de mentor ( maar ook een andere medewerker) aangeven dat zij een kind wil bespreken. Dit kan verschillende redenen hebben. Samen met de locatiemanager wordt gekeken of er acties nodig zijn en zo ja welke. Tijdens de overdacht met de ouders wordt deze informatie uitgewisseld en afgestemd. Ieder kind heeft een kinddossier. Hierin wordt beschreven wanneer een kind besproken is in het pedagogisch werkoverleg en welke afspraken er eventueel zijn gemaakt. Activiteitenschema Binnen ons kindercentrum doen wij activiteiten op het gebied van, muziek, dans, creativiteit, spel, motoriek. Onder het kopje startblokken wordt hierover meer informatie gegeven. Flexibele opvang Bij SKSG Naranja is er de mogelijkheid om Flexibele kinderdagopvang per dagdeel af te nemen. Deze vorm van opvang omvat een gemiddeld aantal dagdelen per week dat u af kunt nemen volgens een flexibel maandrooster. Vóór de 23e van de maand geeft u het rooster door aan uw kindercentrum. De minimale afname is gemiddeld 2 dagdelen per week met uitzondering van de sluitingsdagen Deze sluitingsdagen worden aan het begin van het jaar aangegeven in het kwartaalbericht. ● Peuterspeelzaal + Peuterspeelzaal + is bedoeld voor peuters van 2-4 jaar die hele- of halve dagen gebruik maken van onze kinderopvang en voor peuters die alleen voor de Peuterspeelzaal + bij ons op de opvang komen. Peuterspeelzaal + uren zijn van 8.30-11.30 uur en van 13.00-16.00 uur. Het
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 12 van 22
Peuterspeelzaal+ programma bestaat uit een speels en leerzaam programma met een aantal vaste activiteiten die alle ontwikkelingsgebieden stimuleren. Leidster-kind ratio Het aantal medewerkers dat op de groep werkt is afhankelijk van het aantal kinderen en hun leeftijd. We werken volgens het wettelijk vastgestelde leidster-kind ratio, hetgeen betekent dat één pedagogisch medewerker aanwezig is voor: 4 kinderen van 0 tot 1 jaar 5 kinderen van 1 tot 2 jaar 6 kinderen van 2 tot 3 jaar 8 kinderen van 3 tot 4 jaar Op SKSG Naranja streven we ernaar dat de kinderen en ouders zoveel mogelijk vaste en bekende gezichten op de groep zien. Op iedere groep werken er in principe drie vaste pedagogisch medewerkers, dit is ook afhankelijk van het aantal geplaatste kinderen op de groep. Wanner zij afwezig zijn worden zij vervangen door een andere pedagogisch medewerker van Naranja, die flexibel werkt over alle groepen of door een pedagogisch medewerker van een andere stamgroep van Naranja. Als dit niet lukt doen we een beroep op een pedagogisch medewerker van de flexpool.
4.3 Verantwoorde kinderopvang Leren en stimuleren Startblokken Binnen de SKSG werken we met VVE, voor en vroeg schoolse educatie. Binnen ons kindercentrum worden we geïnspireerd in ons werk door de werkmethode Startblokken. Het programma Startblokken is opgebouwd uit verschillende bouwstenen voor de ontwikkeling van alle jongen kinderen. Wanneer de 4 bouwstenen met elkaar in balans zijn kan een kind zich optimaal ontwikkelen, De pedagogisch medewerkers werken vanuit deze bouwstenen diverse thema’s uit. De vier bouwstenen zijn: Betrokkenheid: Hoe betrokken zijn de kinderen bij de activiteit Betekenis: Wat zegt het de kinderen sluit het aan bij hun leefwereld Bedoelingen: Wat wil de pedagogisch medewerker bereiken met deze activiteit
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 13 van 22
Bemiddelende rol: Waar laat de pedagogisch medewerker het kind zelf ontdekken en waar geeft ze meer sturing. Wij werken aan de hand van thema’s. Deze zijn duidelijk zichtbaar op de locatie door middel van aankleding en communicatie. Op de groepen zelf worden de hoeken aangepast aan het thema en worden knutselwerken van de kinderen opgehangen. Ouders worden bij het thema betrokken door bijvoorbeeld de overdracht, brieven en uitnodigingen.
Stimuleren van zelfstandigheid en zelfredzaamheid Het zelf iets kunnen geeft kinderen zelfvertrouwen. Een belangrijke pedagogische doelstelling van SKSG is het stimuleren van de autonomie. We stimuleren de zelfredzaamheid van de kinderen door ze bij veel activiteiten en bezigheden te betrekken. Kinderen zoeken vaak de grenzen op van wat mag en wat ze kunnen. De activiteiten die we met de kinderen doen sluiten aan bij hun ontwikkeling en behoeften, maar ook bij de verschillende seizoenen en festiviteiten. Soms zijn er gezamenlijke activiteiten, maar er is ook veel ruimte voor individueel spel. Ieder kind is vrij om met een activiteit mee te doen, de pedagogische medewerker stimuleert en begeleidt de kinderen hierin wel. Tevens stimuleren we ze bij het zelf aan- en uitkleden, eten en drinken, helpen met opruimen en afwassen en naar de wc gaan. In overleg met de ouders begeleiden we de kinderen tijdens het zindelijk worden. Kinderen leren hierbij van elkaar, zien anderen een plas doen op het toilet en willen dit ook. Zo raken ze spelenderwijs al vertrouwd met het zindelijk worden. We maken voor de kinderen die zindelijk proberen te worden een plaskaart, waarop ze bij iedere plas op het toilet een sticker kunnen plakken. Omgaan met conflicten Natuurlijk leidt het groepsproces wel eens tot kleine conflicten onderling. Ook kinderen kunnen moeite met anderen hebben. Dit wordt gerespecteerd, zolang het de sfeer in de groep niet verstoort. We leren kinderen hoe ze op een goede manier met elkaar om kunnen gaan. Hoe ze samen kunnen spelen door bij onenigheid niet te gaan schoppen of slaan, maar door er met elkaar over te praten. Een onenigheid tussen kinderen wordt altijd weer goed gemaakt, immers kinderen moeten ook leren dat je daarna gewoon weer verder kunt spelen met elkaar. De kinderen worden gestimuleerd hier zelf oplossingen voor te vinden. Kinderen leren spelenderwijs om te gaan met onderlinge verschillen en respect te hebben voor elkaars eigenaardigheden. De pedagogisch medewerker biedt hulp die past bij het ontwikkelingsniveau van de kinderen.
Buitenruimte Op Naranja zijn de kinderen vaak buiten in onze mooie en uitdagende ontdektuin, hier kunnen ze naar hartenlust spelen. We streven ernaar om elke dag een moment met de kinderen buiten te spelen. Hierbij is het voor ons erg belangrijk dat de kinderen kleding dragen wat past bij het seizoen en het weer. Deze tuin biedt de kinderen verschillende mogelijkheden. Er is een overdekte zandbak, een glijbaan en een tunnel van beukenstruiken. Door de aanwezigheid van bomen en struiken zijn er naast zonnige plekken ook voldoende schaduwplekken.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 14 van 22
Voor baby’s is er een speciaal afgesloten stukje tuin met daarin rubberen tegels en kunstgras. Dit stukje tuin is afgesloten zodat ook de kleinsten rustig en veilig buiten kunnen zijn en daarvan kunnen genieten. Doordat alle groepen directe verbinding met de tuin hebben wordt er veel buiten gespeeld. De oudste kinderen van Naranja mogen zonder directe begeleiding buiten spelen, mits de ouders hiervoor toestemming hebben gegeven. Spelbegeleiding De pedagogisch medewerkers ondersteunen de kinderen bij hun spel ( spelend leren) en spelen indien gewenst mee. Dit mee spelen heeft als doel kinderen verder te helpen in hun spelniveau. Pedagogisch medewerkers observeren tijdens dit spel en wanneer zij merken dat zij niet meer nodig zijn trekken zich terug. Spelmateriaal De pedagogisch medewerkers creëren een rijke speel en leer omgeving door speelgoed en materialen aan te bieden die passen bij de verschillende ontwikkelingsgebieden en interesses van de kinderen. Door te werken met startblokken zal er regelmatig, naast het standaard aanbod, nieuw en uitdagend materiaal aanwezig zijn.
5. Ons team Pedagogisch medewerkers Alle pedagogisch medewerkers hebben minimaal een kindgerichte MBO- opleiding afgerond. Zij hebben de verantwoordelijkheid voor de kinderen die aan hun zorg zijn toevertrouwd. Ook binnen de SKSG worden er trainingen en cursussen aangeboden voor bijscholing voor de pedagogisch medewerkers. De pedagogisch medewerkers observeren, begeleiden en verzorgen naar de individuele behoefte van kinderen. Op de white boards bij de ingang van de groep staat wie er die dag werken. Onze pedagogisch medewerkers hebben een belangrijke rol in de uitvoering van onze pedagogische kwaliteit. Om deze kwaliteit te kunnen waarborgen vinden we het belangrijk dat pedagogisch medewerkers over zes interactievaardigheden beschikt. Deze interactievaardigheden hebben we uitgewerkt volgens de uitgangspunten van REIS: Respect voor de autonomie; de pedagogisch medewerker geeft het kind veel ruimte om zelf dingen te doen, ze stimuleert kinderen actief om dingen zelf te proberen en respecteert ook eigen ideeën en oplossingen. Emotionele ondersteuning: de pedagogisch medewerker kan signalen van een kind dat zich niet goed voelt of behoefte heeft aan ondersteuning opmerken, goed interpreteren en er passend op reageren.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 15 van 22
Informatie en uitleg geven: de pedagogisch medewerker legt goed uit, praat niet alleen regelmatig met de kinderen, maar stemt ook de timing en inhoud van de interacties af op het begripsniveau en interesse van de kinderen Structuur en grenzen stellen: de pedagogisch medewerker kan kinderen duidelijk maken wat er van hen verwacht wordt en er voor zorgen dat zij zich daar ook aan houden Twee aanvullende interactievaardigheden zijn: Ontwikkelingsstimulering: de pedagogisch medewerker kan kinderen extra stimulering bieden om hun motorische -, cognitieve -, en taalontwikkeling en creativiteit te ontwikkelen Begeleiden van interacties tussen kinderen: de pedagogisch medewerker besteedt aandacht aan positieve interacties tussen kinderen en probeert deze te bevorderen. De pedagogisch medewerkers worden regelmatig op deze vaardigheden geschoold en gecoacht en het krijgt jaarlijks aandacht in het functioneringsgesprek. Locatiemanager De locatiemanager is de leidinggevende van Naranja. Zij geeft leiding aan het team van pedagogisch medewerkers. De locatiemanager heeft de eindverantwoordelijkheid over de dagelijkse gang van zaken en begeleidt de pedagogisch medewerkers in het uitoefenen van hun functie. Bij afwezigheid van de locatiemanager wordt zij vervangen door een locatiemanager van de unit waarvan SKSG Naranja deel uitmaakt. SPM Iedere locatie binnen de SKSG heeft een Senior Pedagogisch medewerker. Deze werkt voor een deel op de groep en biedt voor een aantal uren per week pedagogische ondersteuning aan haar collega’s. Stagiaires SKSG kinderopvang is een erkend leerbedrijf. Wij vinden het belangrijk om aankomende pedagogisch medewerkers bij ons ervaring te laten opdoen. Onze stagiaires kunnen in samenspraak met hun schoolbegeleider en stagebegeleider verschillende taken en opdrachten uitvoeren. Dit gebeurt altijd onder supervisie van een pedagogisch medewerker. Uiteraard dragen stagiaires nooit eindverantwoordelijkheid. Aan het begin van de stageperiode zal de stagiaire zich mondeling aan de ouders voorstellen en ook een kort informatiebriefje met foto op de deur van de groep hangen.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 16 van 22
Pedagoog In sommige situaties wordt door de medewerkers een beroep gedaan op de pedagogen, die aan SKSG verbonden zijn. De pedagogen zijn geschoold in het opnemen en analyseren van interactie en communicatie tussen medewerkers en kinderen. Zij kunnen tijdens hun werkzaamheden gebruik maken van video- opnames. De beelden worden gebruikt om de pedagogisch medewerkers te ondersteunen bij hun werkontwikkeling. Daarnaast kan in voorkomende gevallen een beroep worden gedaan op een pedagoog in geval van zorg om een kind. Dit gebeurt alleen in en na overleg met ouders. Bij zorg over de ontwikkeling van een kind werken wij met het protocol "Opvallend gedrag ", welke jaarlijks met de pedagogisch medewerkers wordt door genomen. Een belangrijke competentie van de pedagogische medewerkers en locatiemanager is het signaleren wanneer de ontwikkeling van een kind anders verloopt dan bij de meeste andere kinderen van zijn/haar leeftijd.
Samenwerking met andere instanties In sommige gevallen komen pedagogisch medewerkers, ouders en locatiemanager (evt. ondersteund door de pedagoog) tot de conclusie dat er externe deskundige hulp nodig is. Wanneer daartoe aanleiding is, draagt de locatiemanager zorg voor een gericht advies aan ouders t.a.v. een doorverwijzing naar de huisarts of een andere instantie. In overleg met de ouder zullen wij, of de ouders zelf, overleggen met CJG over mogelijkheden. Wanneer de zorgen rondom de ontwikkeling/ gedrag van het kind ernstig zijn kan ook worden besloten een zorg signaal af te geven in het systeem ’Zorg voor Jeugd Groningen’.
6. Samenwerking met ouders Visie op relatie met ouders In onze gezamenlijke zorg voor uw kind vinden wij een goed samenwerking met ouders belangrijk. Een goede afstemming en overdracht over deze zorg vinden wij van groot belang. Als pedagogisch medewerkers nemen wij een open houding aan en zijn wij aanspreekbaar op de zorg voor uw kind.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 17 van 22
Overdracht tussen ouders en pedagogisch medewerkers De overdracht biedt de mogelijkheid om informatie uit te wisselen en af te stemmen. Geeft u als ouder gerust aan wat u van ons nodig heeft, omgekeerd doen wij dit ook. Het is altijd mogelijk om een extra afspraak te maken met de mentor van uw kind om de ontwikkeling van uw kind te bespreken. Als de pedagogisch medewerkers een extra gesprek nodig vinden zullen zij dit ook aangeven naar u toe. Alle kinderen tot een jaar krijgen een overdrachtsschriftje aangeboden waarin de pedagogisch medewerkers en de ouders elkaar op de hoogte kunnen houden over het kind. Ook op de white boards wordt algemene informatie verstrekt over het eten, drinken en slapen van elk kind. Gesprekken Kennismakingsgesprek In dit gesprek maken ouders kennis met het kindercentrum en de locatiemanager of pedagogisch medewerker van de stamgroep. Evaluatiegesprek Drie maanden nadat het kind op de groep is gekomen krijgen ouders een vragenlijst waarin naar de mening over de opvang wordt gevraagd. Overgangsgesprek Bij een nieuwe overgang van de ene groep naar de andere groep, van kindercentrum naar buitenschoolse opvang of van buitenschoolse opvang naar basisschool vindt een gesprek plaats tussen ouders en leiding. Gesprek n.a.v. observatie 1 x per jaar vindt er een individuele observatie plaats, de uitkomsten worden daarna met de ouders besproken Afsluitend gesprek Als het kind het kindercentrum verlaat wordt in een exit- gesprek het verblijf van het kind geëvalueerd.
Nieuwsbrieven en kwartaalberichten Minimaal 4 keer per jaar komt de Nieuwsbrief SKSG Naranja uit. Hierin staat naast algemene informatie over Naranja van elke groep beschreven wat er speelt en wat er (nog) gaat gebeuren. De oudercommissie heeft in elke nieuwsbrief van SKSG Naranja de mogelijkheid om informatie te verstrekken aan jullie als ouders. Ouders ontvangen daarnaast 4x per jaar een kwartaalbericht van de SKSG kinderopvang waarin verschillende zaken aan bod komen. De kwartaalberichten worden verspreid in de bakjes van de kinderen.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 18 van 22
Oudercommissie en ouderavonden Naranja heeft een oudercommissie (OC) die de belangen behartigt van ouders op locatieniveau. De oudercommissie heeft een adviserende rol en vergadert ongeveer 6x per jaar. 1x per jaar wordt er door de oudercommissie een ouderavond georganiseerd. Daarnaast word er door de groepen 1 ouderavond georganiseerd deze staat in het teken van 10 minuten gesprekken met ouders. Ouders worden hierover ingelicht. Wanneer u interesse heeft om zitting te nemen in de OC kunt u dit aangeven bij de locatiemanager:
[email protected] Klachtenprocedure voor ouders en oudercommissies Het kan voorkomen dat ouders of oudercommissies een klacht hebben. Wij vragen ouders en leden van de oudercommissie om dit allereerst met de desbetreffende medewerker of diens leidinggevende te bespreken. Onze interne klachtenprocedure schrijft voor dat er altijd een klachtformulier ingevuld wordt en dat de klacht in behandeling wordt genomen. Mocht dit niet tot een bevredigende oplossing leiden dan staat de externe klachtenprocedure open. Voordat een ouder een klacht indient bij de Geschillencommissie, moet hij/zij eerst de klachtenprocedure van de SKSG hebben doorlopen. De procedure en het klachtenformulier zijn op te vinden op de locatie of op onze website ( Contact/Klachtenprocedure) . Privacy reglement Informatie over het kind en zijn thuissituatie blijft binnen het kindercentrum en mag alleen worden uitgewisseld tussen pedagogisch medewerkers onderling als dat in het belang van het kind is. Regels en afspraken rondom privacy gevoelige gegevens zijn vastgelegd in het privacyreglement van de SKSG. Wanneer kinderen naar de basisschool gaan wordt er een overdrachtsformulier van Peuter naar Kleuter ingevuld en deze wordt naar school opgestuurd. Publicatie van foto’s Tijdens het kennismakingsgesprek geeft u wel of geen toestemming voor het publiceren van foto’s van uw kind. We maken hierbij onderscheid tussen de toestemming voor het publiceren van foto’s binnen het kindercentrum en toestemming voor publicatie van foto’s voor extern gebruik, bijvoorbeeld op de website.
Protocollen
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 19 van 22
Binnen de SKSG werken we verschillende protocollen. Deze protocollen beschrijven hoe wij handelen in verschillende situaties. U kunt bij de locatiemanager ten allen tijde vragen naar een exemplaar hiervan.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 20 van 22
De handige kaart SKSG Naranja SKSG Naranja H.W. Mesdagstraat 77-1 9718 HE Groningen Telefoon: 050-3113430 E:
[email protected] Locatiemanager Onze locatiemanager heet: Marieke van der Laan. Zij werkt op maandag, dinsdag, woensdag ochtend en donderdagochtend. Indien zij niet aanwezig is kunt u vragen of zij u terugbelt. Haar telefoonnummer is: 06 -49495351. Mailen is mogelijk op e-mail adres:
[email protected] Bereikbaarheid Centraal Bureau Centraal Bureau SKSG Heresingel 10 9711 ES GRONINGEN Algemeen: 050-3137727 (8:30 tot 17:00 uur) Klantenservice: 050-3171390 (8:30 tot 17:30 uur) Openingstijden Het kindercentrum is geopend van 7.30 tot 18.00 uur gedurende het gehele jaar behalve op alle nationaal erkende feestdagen (zoals nieuwjaarsdag, Pasen, Pinksteren, Koninginnedag, 5 mei, Kerst). Daarnaast heeft SKSG een aantal sluitingsdagen die aan het begin van het jaar op de website van SKSG worden vermeld: www.sksg.nl Halen en brengen Omwille van de rust in de groep hebben wij vaste haal- en brengtijden. Deze zijn: tussen 7.30-9.15 uur, 12.30-1330 uur en 16.00-18.00 uur. Met de pedagogisch medewerkers spreekt u af op welke tijden uw kind wordt gebracht en opgehaald. U kunt dit natuurlijk altijd veranderen, maar het is belangrijk dat wij weten wanneer u te verwachten en ook uw kind weet dit graag. U spreekt ook af wie uw kind komt halen indien u zelf niet komt. Wij geven uw kind nooit mee aan iemand die wij niet kennen en waarvoor u geen toestemming heeft gegeven. Wij (u als ouder en wij als pedagogisch medewerker) hebben altijd contact met elkaar bij het halen en brengen. Voor een goede overdracht en voor de veiligheid van uw kind dragen wij de verantwoording letterlijk aan elkaar over bij het halen en brengen. Opvang tijdens sluitingsdagen Wanneer het kindercentrum in de vakantie een korte periode is gesloten, wil dat niet zeggen dat er geen opvang mogelijk is. In de vakantieperioden bieden wij in de stad beperkt kinderopvang aan. U kunt van die mogelijkheid gebruik maken. Ruilen van dagen Het kan zijn dat u graag eens van dagdeel wilt ruilen. Wij bieden ruilen als een service aan. U geeft aan welke dag u graag wilt ruilen, wij bekijken dan of er ruimte en personeel genoeg aanwezig is om aan uw verzoek te kunnen voldoen. Aan ruilen van dagdelen zijn geen extra kosten verbonden. Afspraken en huisregels Voor de veiligheid en goede verzorging van de kinderen, geldt bij ons een aantal afspraken. Die afspraken gelden voor u en uiteraard voor ons. Hieronder zijn ze kort samengevat: U en wij dragen de verantwoordelijkheid over de kinderen letterlijk over bij het halen en brengen. Wanneer een kind onverhoopt niet komt geeft u dat altijd door, als het kan van tevoren en anders op de dag zelf. Zowel u als wij nemen bij het vertrek altijd afscheid van het kind, maar ook van elkaar, zo weten wij dat de verantwoordelijkheid aan ons is overgedragen.
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 21 van 22
Wanneer een kind ziek is vertellen de ouders aan de pedagogisch medewerker welke ziekte het kind heeft. (hoofdluis ook) De roosters voor de flexibele opvang dienen een maand van tevoren bij ons bekend te zijn (kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang) Indien uw kind door iemand anders wordt opgehaald, vertelt u ons dit altijd van tevoren. Wij bellen u altijd op als er overdag iets met uw kind gebeurt. Wij zorgen ervoor dat u altijd kunt zien (white-bord naast de deur van de groep) welke pedagogisch medewerkers er op de betreffende dag werken. Er wordt binnen onze kindercentra niet gerookt. SKSG is niet verantwoordelijk voor meegebracht speelgoed. Wij wensen u en uw kind een heel fijne tijd bij SKSG Naranja
Pedagogisch werkplan Naranja versie 2016
Pagina 22 van 22