TogEThER. ik ga op reis en neem mee. magazine

TogEThER Nummer 3 • juli 2013

magazine

ik ga op reis en neem mee INfo Gebruikerspas voor op reis NIEuWs Monitoring van bijwerkingen INTERVIEW Therapietrouw tijdens de vakantie 10x Tips voor (verre) reizen met Enbrel HELPT U VERDER

KEU 13006 Together 3_def.indd 1

27-06-13 16:48

inhoud

4 INTERVIEW PATIËNT “Ik moet steeds opnieuw het wiel uitvinden” 6 nieuws vanuit pfizer Gebruik van Enbrel wordt continu gemonitord 8 interview apotheker “Therapietrouw is belangrijk om gewrichtsschade te voorkomen” 12 in het zonnetje Psoriasis Vereniging Nederland 13 samenwerken aan een gezondere wereld Samenwerken aan betaalbare gezondheidszorg 14 interview consulent “ Op vakantie is therapietrouw net zo belangrijk” 16 10x Tips voor (verre) reizen met Enbrel

08 04 2

•

14

Together juli 2013


27-06-13 16:48

cOlOFON

cOlUMN

TogEThER-magazine nummer 3 is tot stand gekomen dankzij de medewerking van: geïnterviewden Mevrouw aniela Barug, Bosch & Duin De heer Bart van den Bemt, sint Maartens-kliniek, Nijmegen Mevrouw Ria Bloemberg-lubbers, pVN, Zevenaar Mevrouw Julia Broeren, Orbis Medisch centrum, sittard Mevrouw irene Dusoswa-Beij, pfizer, capelle a/d iJssel Mevrouw philippine van der Hagen, pfizer, capelle a/d iJssel.

Ik ga op reis en neem mee

Pfizer De heer paul Mansvelt Idee, tekst en productie Fieke livius, livius & communicatie, culemborg fotografie erik van ‘t Woud, photosteron, Utrecht Thinkstock (achtergrondfoto’s pagina’s 3, 16, 20) ontwerp en opmaak studio Bassa, culemborg drukwerk NpN Drukkers, Breda Het magazine TOGeTHeR is bedoeld voor gebruikers van enbrel. Definitief gestopt? Geef dit dan door aan Belenbrel: 0800 - 235 362 735. Het TOGeTHeR-magazine wordt samengesteld in opdracht van pfizer bv. Overname van tekst uit deze publicatie mag mét vermelding van de bron. Overname van beeldmateriaal zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van photosteron is niet toegestaan. Rotterdam, juli 2013

13.eNB.27.23

P

aspoort? Check. Reispapieren? Check. Geld? Check. EHBO-tasje? Check. Lenzenvloeistof? Check. Enbrel? Check. Enbrel hoort erbij, ook op reis. Toch slaan gebruikers hun Enbrel op vakantie nog wel eens over. Gewoon, voor het gemak. Lekker vrij, nergens aan denken. Apotheker Bart van den Bemt legt in dit nummer uit waarom dit onverstandig is en waarom het belangrijk is de TNF-alfaspiegel in je lichaam constant te houden. Consulente Julia Broeren vertelt over de vragen die zij zoal krijgt als de vakantieperiode aanbreekt. Enbrel op reis hoeft − met een beetje voorbereiding en een koeltasje mee − helemaal niet ingewikkeld te zijn, maar het vergt wel een goede voorbereiding. Dit nummer van het magazine TOGETHER staat boordevol tips voor de (verre) reiziger, want wat moet je als Enbrel-gebruiker doen als je vaccinaties nodig hebt voor een ver land? Hoe kun je Enbrel het beste meenemen als je drie maanden door Azië gaat trekken? Je behandelend arts en consulent denken graag mee. En mochten er op reis toch nog vragen zijn, dan zijn de verpleegkundigen van ‘TOGETHER’ op werkdagen bereikbaar, ook vanuit het buitenland: +31 20 592 9227.

Veel leesplezier en prettige vakantie!

4

Paul Mansvelt Project Manager Patient Support

juli 2013


TogEThER

•

3

27-06-13 16:49

iNTeRVieW

studente aniela Barug (19) over leven met reuma

“ik moet steeds opnieuw het wiel uitvinden” “op de middelbare school ging iedereen heel natuurlijk om met mijn reuma. Elke dag sjouwde een ander mijn tas, dat ging vanzelf. gingen we op excursie, dan tilden een paar grote jongens me op. misschien dat ik het daarom nu zo moeilijk vind om overal om te moeten vragen: meer tijd voor een tentamen of om een laptop als ik niet kan schrijven. Ik heb al een ziekte en dan moet ik ook nog zoveel extra regelen: wat een gedoe.

Op mijn veertiende kreeg ik ineens last van mijn handen. Ik tenniste fanatiek, dus ik dacht dat het daarvan kwam. Binnen een paar weken zat de pijn in al mijn gewrichten. Ik ben nog wel op skikamp geweest, met mijn hand in een brace. De dokter dacht dat het een peesontsteking was. Daarna zijn we via via uiteindelijk in het Wilhelmina Kinderziekenhuis terechtgekomen. Inmiddels zat de pijn ook in mijn elleboog en schouder en kon ik al bijna niet meer lopen. Het bleek jeugdreuma te zijn. Op vakantie Mijn moeder heeft ook reuma. We laten ons zo min mogelijk leiden door onze ziekte. Laatst zijn we nog met z’n vieren – mijn vader, moeder, zus en ik – naar Praag geweest. We zouden het liefst alles lopend doen, maar nu nemen we wat vaker een tram of taxi. Skivakanties doen we ook gewoon, maar dan met meer rust tussendoor. Na mijn eindexamen ben ik met mijn vriendinnen naar Albufeira geweest. Ook

4

•

TogEThER


daar namen we vaak de taxi. Ik denk dat mijn vriendinnen dat normaliter niet zo snel zouden doen, maar ze hadden het er nu niet eens over. Ik heb het geluk dat ik me dat kan veroorloven. Mentor Op de middelbare school had ik een mentor, Willem. Mijn moeder is direct met hem gaan praten toen duidelijk was dat ik reuma had. Hij regelde echt superveel voor me: dat ik langer de tijd kreeg bij proefwerken en tentamens of dat ik een kluisje kreeg op ooghoogte. In die tijd zat ik nog regelmatig in een rolstoel en was ik vaak in het Wilhelmina Kinderziekenhuis. Ik zwom daar twee keer per week. Tot na mijn eindexamens mocht ik bij de kinderpoli blijven, omdat de overgang naar de volwassenen me in deze periode teveel stress op zou leveren. De overgang van kinderinjectie naar de dosering voor volwassenen vond ik zwaar; de vloeistof deed veel meer pijn.

juli 2013

27-06-13 16:49

iNTeRVieW

“ik wil alles een keer proberen ”

was. Ook mocht ik een dikkere matras meenemen, maar die was helaas binnen een paar dagen al weg. Mijn lijf ging steeds meer pijn doen. Waarschijnlijk had ik het al geforceerd in de introductieweek van de universiteit, toen we hele dagen door Leiden hebben gelopen. Het ging niet langer en ik moest naar huis. De weken daarna ging ik met mijn rolstoel naar de sociëteit. Maar bijna niemand praatte met me, blijkbaar tel je niet mee als je iets mankeert. Soms ging ik echt huilend naar huis.

Op eigen benen Nu ik studeer, moet ik veel meer zelf regelen. Ik heb me gemeld bij het informatiecentrum voor studenten met een functiebeperking. Eerlijk gezegd had ik meer begeleiding verwacht. Ik moet elke keer het wiel weer uitvinden. Per tentamen moet ik extra tijd aanvragen, terwijl ik van tevoren niet eens weet of ik me tegen die tijd slecht voel. Misschien had ik bij Studielink moeten aangeven dat ik een handicap heb, maar dat wilde ik per se niet. Ik vind het heel vervelend om een uitzondering

te zijn. Kijk, als je topsporter bent en je moet extra’s regelen, dan weet je waarvoor je het doet. Maar ik wil helemaal geen reuma hebben en dan moet ik ook nog veel meer moeite doen. En dan ben ik nog mondig, maar hoe moeten studenten het doen die dat niet zijn? Of die heel weinig tijd hebben? Studentenvereniging Ik wilde heel graag lid worden van een studentenvereniging. Bij de ontgroening kreeg ik een aangepast programma dat iets minder fysiek

Leren leven met reuma Na een zware start gaat het nu heel goed. Het lukt me de balans te bewaren tussen mijn gezondheid, mijn studie en natuurlijk het studentenleven. Het voordeel van de studie rechten is dat ik weinig uren in de collegebanken zit en vaak thuis kan rusten. Op de middelbare school was ik Aniela met reuma, nu ben ik gewoon Aniela. Dat vind ik fijn. Het betekent niet dat de reuma geen grote rol speelt in mijn leven. Bij elk feestje en alles wat ik doe, bedenk ik van tevoren of het kan. Maar ik wil alles een keer proberen. Mijn reuma zal ik nooit accepteren, ik kan er wel mee leren leven.”

juli 2013


TogEThER

•

5

27-06-13 16:49

special | NieUWs VaNUiT pFiZeR

Gebruik van Enbrel wordt continu gemonitord de helpdesk van TogEThER beantwoordt dagelijks vele vragen van patiënten en biedt ondersteuning bij het gebruik van Enbrel. Wanneer tijdens deze telefoongesprekken bijwerkingen naar voren komen, worden deze volgens afspraak doorgegeven aan de producent van Enbrel, Pfizer. zo wordt de kennis over Enbrel nog dagelijks uitgebreid. dit is belangrijk, omdat op deze wijze behandelaren en patiënten zo goed mogelijk geïnformeerd en geadviseerd kunnen worden over het effect en de veiligheid van Enbrel. Voordat een nieuw medicijn bij de apotheker op de plank ligt en door artsen kan worden voorgeschreven, is het uitgebreid onderzocht. De Nederlandse overheid en de Europese Unie stellen dit verplicht. De balans tussen enerzijds de werkzaamheid en veiligheid en anderzijds de risico’s moet in het voordeel van de werkzaamheid en veiligheid zijn. Het onderzoeken en testen van nieuwe geneesmiddelen gebeurt in verschillende fasen. In het eerste stadium worden tegenwoordig vaak computermodellen gebruikt, waarbij ‘virtueel’ wordt getest. Daarna worden nieuwe stofjes die potentie hebben, in laboratoria getest op menselijke cellen in weefselkweken. Deze fase wordt ook wel ‘in vitro’-onderzoek genoemd, wat letterlijk ‘onderzoek in glas’ betekent. De stap die dan volgt, heet ‘in vivo’-onderzoek: ‘onderzoek in leven’. In deze fase worden door middel van dierproeven de werkzaamheid en de veiligheid van het middel verder in kaart

6

•

TogEThER


juli 2013

gebracht. Aan het einde van deze fase bepaalt een onafhankelijke commissie of het nieuwe medicijn op mensen mag worden getest. Veiligheid, effectiviteit, dosering De medische onderzoeken op mensen gaan in drie fases. Elke fase moet met succes worden doorlopen vóórdat een geneesmiddel naar de volgende fase gaat. In Fase 1 wordt het nieuwe geneesmiddel onderzocht bij een kleine groep (20-100) gezonde vrijwilligers, die daarmee de artsen helpen om vast te stellen hoe veilig een geneesmiddel is en of er bijwerkingen zijn. Er wordt ook onderzocht hoe het geneesmiddel wordt opgenomen, omgezet en uitgescheiden. In Fase 2 wordt het effect gemeten van het nieuwe geneesmiddel bij patiënten met de ziekte of aandoening waarvoor het geneesmiddel bedoeld is. Het belangrijkste doel is de optimale dosis, veiligheid en de effectiviteit van het geneesmiddel vast te stellen. Aan dit onderzoek doen meestal honderden patiënten mee.

Jarenlang onderzoek Na de eerste en tweede onderzoeksfase volgt, als de resultaten gunstig zijn, een derde fase. Daaraan nemen ook weer patiënten deel die de klachten hebben waarvoor het nieuwe geneesmiddel is bedoeld. Uit deze onderzoeken krijgen de artsen dieper inzicht in de effectiviteit, voordelen en bijwerkingen van het middel. Aan deze fase kunnen honderden tot vele duizenden patiënten meewerken en het duurt vaak jaren voordat de uitkomsten bekend zijn. Op het moment dat alle onderzoeksfasen zijn afgerond en de resultaten gunstig zijn, wordt er een verzoek ingediend om het geneesmiddel op de markt te mogen brengen. Als de autoriteiten het middel veilig en effectief genoeg vinden om toe te laten tot de markt, mogen artsen het medicijn voorschrijven aan patiënten. Al met al kost het doorlopen van bovenstaand proces gemiddeld 1.3 miljard dollar en duurt het gemiddeld 10 tot 15 jaar. (*)

Wisselende dosering In Japan bijvoorbeeld is de dosering van een medicijn vaak lager dan in westerse landen. De stofwisseling van Japanners werkt anders, waardoor stoffen in hun lichaam op een andere manier worden afgebroken. Net zoals zij sneller dronken worden van westers bier, kan een westerse dosering medicatie vaak ook te hoog voor ze zijn. Overigens is dit bij Enbrel niet zo.

27-06-13 16:49

special | NieUWs VaNUiT pFiZeR drug safety monitort bijwerkingen Bijwerkingen Alle geneesmiddelen met een werking hebben ook bijwerkingen. De veel voorkomende bijwerkingen worden in de onderzoeksfasen vastgesteld. Zeldzame bijwerkingen – of bijwerkingen die te maken hebben met de manier van gebruiken of de combinatie met andere medicijnen – komen vaak pas naar voren als het geneesmiddel op veel grotere schaal wordt gebruikt. Mede om deze reden moedigt Pfizer zorgverleners en patiënten aan om bijwerkingen te melden, zodat kennis over veiligheid en werking van haar medicijnen kan worden vergroot. Meer weten? Op www.pfizer.nl staat een filmpje over de veiligheid van medicijnen. Je vindt dit filmpje onder de tab ‘Belang veiligheid’; kies daarna ‘Bijwerkingen’

(*) Bron: )Ref; PhRMA, 2011 Industry Profile. See also, J. A. DiMasi, “New Drug Development in U.S. 1963–1999,” Clinical Pharmacology & Therapeutics (2001); Dickson, M.

Op de afdeling Drug Safety van Pfizer in Nederland zijn zeven mensen dagelijks bezig om de bijwerkingen van al haar producten te verwerken in een wereldwijde database. Irene DusoswaBeij, manager van de afdeling, vertelt: “We krijgen deze meldingen niet alleen binnen via de helpdesk van TOGETHER, maar ook bijvoorbeeld via de afdeling Medische Informatie van Pfizer of via het Nederlandse Bijwerkingen Centrum Lareb. Verder heeft iedereen die bij Pfizer werkt én iedereen die met Pfizer samenwerkt, de verplichting om een melding van een bijwerking binnen vierentwintig uur aan Pfizer door te geven; dat is in de wetgeving vastgelegd. Dat vindt Pfizer zelf ook heel belangrijk, want de veiligheid van ‘onze’ patiënten staat voorop.” Veelvoorkomend “De meest gemelde bijwerkingen van Enbrel zijn hoofdpijn, prikplaatsreacties zoals een rode plek, en infecties. Maar ook als er melding wordt gemaakt van een haperende MyClic of dat Enbrel

geen effect heeft op de klachten, wordt dit geregistreerd (*). Alle meldingen van bijwerkingen uit de hele wereld gaan naar Pfizer in Amerika. De artsen daar hebben goed overzicht en kunnen beoordelen of de bijsluiter moet worden bijgewerkt. Soms wordt bijvoorbeeld bijgesteld hoe vaak een bijwerking voorkomt: ‘vaak’ in plaats van ‘soms’ of andersom. Als het belangrijke wijzigingen in de bijsluiter betreft, worden behandelaren actief geïnformeerd. Kortom, ook twaalf jaar na de introductie van Enbrel is Pfizer dagelijks bezig om alle meldingen van bijwerkingen in kaart te brengen en de meest actuele informatie over het geneesmiddel te verspreiden. Op deze manier kunnen artsen, apothekers en verpleegkundigen de voor- en nadelen van een bepaalde behandeling vooraf zorgvuldig afwegen. Door alert te zijn op mogelijke ongewenste effecten kunnen deze tijdig worden gesignaleerd en geadresseerd.” (*) Op pagina 19 staat meer informatie over de toediening van Enbrel via de MyClic .

and J. P. Gagnon, “Key Factors in the Rising Cost of New Drug Discovery and Development,” Nature Reviews Drug Discovery 3 (May 2004): 417–429; J. A. DiMasi, R. W. Hansen, and H. G. Grabowski, “The Price of Innovation: New Estimates of Drug Development Costs,” Journal of Health Economics 22 (2003): 151–185. DiMasi, J. and H. Grabowski, “The Cost of Biopharmaceutical R&D: Is Biotech Different?,” Managerial and Decision Economics (2007).


Prikplaatsreacties Een van de meest voorkomende bijwerkingen van Enbrel is een milde reactie van de huid in het gebied waar Enbrel is toegediend: een bloeding, blauwe plek, roodheid, jeuk, pijn of zwelling. Over het algemeen komen deze reacties na de eerste maand van de behandeling minder vaak voor. Om deze reacties te verminderen is het aan te raden Enbrel tijdig uit de koeling halen. Andere tips zijn: niet de naald aanraken en de alcohol van het alcoholdoekje te laten drogen vóórdat je gaat injecteren. Eventueel kan de behandelende arts een verzachtend middel voorschrijven (antihistamine- of corticosteroïdenzalf of een orale antihistamine). Je kunt ook de plaats waar je hebt geïnjecteerd koelen. Koelelementen zijn te bestellen in de webshop van www.enbrel.nl. juli juli2013 2013 TogEThER TogEThER •

7

27-06-13 16:49

iNTeRVieW special

Bart van den Bemt is apotheker in de sint maartenskliniek in Nijmegen, het ziekenhuis dat volledig gespecialiseerd is in houding en beweging. hij legt uit waarom therapietrouw belangrijk is: “het lijkt misschien alsof je best drie weken lang zonder medicatie kunt, maar in deze periode piekt je ziekte ongemerkt toch.”

8

•

TogEThER


juli 2013

27-06-13 16:49

special | iNTeRVieW

apotheker Bart van den Bemt over geneesmiddelen mee op vakantie

Therapietrouw is belangrijk om gewrichtsschade te voorkomen “Mensen met reumatische aandoeningen zijn nog wel eens geneigd zelf te stoppen met het gebruik van Enbrel. Bijvoorbeeld als ze op vakantie gaan en geen zin hebben om een voorraad Enbrel mee te nemen. Maar elke piek in je ziekte draagt bij aan gewrichtsschade op de langere termijn. Je neemt dus niet alleen voor lief dat je je aan het eind van de vakantie iets minder goed voelt, maar je bouwt ook een stukje schade op. Die kun je alleen voorkomen door je medicatie heel consequent te gebruiken, tenzij met de arts is afgesproken om de geneesmiddelen af te bouwen.” Vaccinaties “Bij mensen met ontstekingsreuma staat het afweersysteem iets te scherp afgesteld, waardoor het lichaam niet alleen vreemde bacteriën, maar ook lichaamseigen weefsel aanvalt, zoals het gewricht. TNF-alfablokkerende middelen zoals Enbrel zetten het afweersysteem wat ‘zachter’. Zo verklein je de kans dat er schade aan de gewrichten optreedt. Maar omdat het afweersysteem wat zachter staat, is er meer kans om andere infecties te krijgen. Ook moet je opletten met vaccineren. Want bij een vaccinatie krijg je een beetje verzwakte of dode ziekteverwekker toegediend. Hier gaat het lichaam dan beschermende antistoffen van maken. Wanneer je TNFalfaremmende middelen gebruikt, kan het lichaam soms

Apotheker Bart van den Bemt is gespecialiseerd in het medicijngebruik bij bewegingsbeperkende aandoeningen.

minder beschermende antistoffen maken. Daarnaast kun je ook meer bijwerkingen van het vaccin ervaren, zeker bij vaccins met levend-verzwakte virussen. Om die reden moet je heel voorzichtig zijn met vaccins met daarin levend verzwakte virussen. Dus als je op reis gaat en je hebt een vaccinatie nodig, moet je altijd tijdig advies inwinnen bij de GGD, je behandelend arts of je apotheker. Gaat het om een vaccin met een levend verzwakt virus, dan zal het advies zijn om twee weken vóór en twee weken ná deze vaccinatie géén Enbrel te gebruiken.” Voorbeelden van vaccinaties met een levend verzwakt virus zijn de BMR (Bof, Mazelen, Rode Hond), tuberculose en het vaccin tegen gele koorts. Gele koorts “We krijgen regelmatig vragen van patiënten die een gelekoortsvaccinatie nodig hebben. Gele koorts is een gevaarlijke ziekte: bijna een vijfde van de mensen die het krijgen, overlijdt eraan. Als je als Enbrel-gebruiker de keuze hebt, zou ik je aanraden niet naar een land te gaan waar de gele koorts heerst. Maar goed, soms wil je een bepaald land graag zien of je kunt niet anders. Als je toch gaat, ga dan liefst in een seizoen dat er minder muggen zijn, die de ziekte verspreiden. En smeer het insectenwerende middel DEET, dat beschermt je extra. Laatst had ik iemand in de apotheek die naar Uganda moest omdat een familielid daar was overleden. Hij moest zo snel mogelijk op reis en kon niet tijdig stoppen met Enbrel. We hebben de gelekoortsvaccinatie gegeven, wetende dat daar risico’s aan vastzaten. Het is gelukkig goed gegaan.”

juli 2013


TogEThER

•

9

27-06-13 16:49

INTERVIEW

Dode vaccins Bij vaccins die bestaan uit dode bacteriën of virussen is het gebruik van Enbrel geen probleem. “Het griepvaccin bijvoorbeeld kun je gewoon krijgen, het is zelfs sterk aan te bevelen”, vertelt Bart van den Bemt. “Mensen met reuma hebben toch al meer kans op een griepinfectie – zeker bij gebruik van een TNF-alfaremmer – dus zal ik het griepvaccin aanraden. Zelfs al heeft de TNF-alfaremmer invloed op het griepvaccin, dan nog zorgt ons lichaam voor voldoende beschermende antistoffen. Vaccins voor reizigers die een dood virus of bacterie bevatten, zijn die tegen hepatitis A en DTP. De injectie tegen buiktyfus gaat ook samen met Enbrel, maar de capsules weer niet. Vaccins tegen cholera dienen we in Nederland niet meer toe: deze bieden maar weinig bescherming en het risico dat je als reiziger een ernstige vorm van cholera oploopt, is niet groot. Om op reis problemen bij grensovergangen te voorkomen, kun je een stempel ‘cholera’ laten zetten in je vaccinatiepaspoort.”

10

•

Vraag persoonlijk advies “Als je afweer verminderd is, ben je ook vatbaarder voor een ziekte als tuberculose. Over het algemeen word je hiertegen niet gevaccineerd, omdat de kans op tuberculose bij kortdurende vakantiereizen klein is. Maar als je veel contact hebt met de plaatselijke bevolking of je blijft

Together juli 2013


27-06-13 16:49

special | INTERVIEW

Een robot haalt de medicijnen uit de voorraad, waardoor de apothekersassistent meer tijd heeft voor vragen van en aan de patiënt.

langer dan drie maanden in het land, dan raad ik wel aan persoonlijk advies in te winnen. Het gebied waarheen je gaat is belangrijk – hoe inheemser hoe groter het risico – en het is belangrijk of je kwalen hebt naast je chronische ziekte. Als je risico hebt gelopen, is het belangrijk dat je je ná je reis op tuberculose laat controleren. Een andere kwaal op reis is diarree: meestal niet gevaarlijk, maar als je bijvoorbeeld plastabletten slikt, verlies je toch al extra vocht en moet je oppassen voor uitdroging.” We doen het samen “Het voordeel van een gespecialiseerd ziekenhuis is dat hier veel kennis is. Bijvoorbeeld over relatief veel voorkomende ziektes zoals reumatoïde artritis, jicht en artrose, maar ook over systeemziekten of fybromyalgie. Ook als apotheker kun je je helemaal verdiepen in een beperkt aantal aandoeningen en de patiënten daarmee verder helpen. De apothekersassistenten hebben veel tijd voor de patiënten, want dankzij de robot die de medicijnen uit de voorraad haalt, hoeven ze niet meer weg van de balie. Die tijd gebruiken we om de patiënten

te ondersteunen in het geneesmiddelengebruik. We stellen vragen aan de hand van een vaste lijst: wat gebruikt u, welk effect ervaart u, heeft u bijwerkingen, heeft u zorgen of vragen? We hebben ook een vragenlijst om de therapietrouw in kaart te brengen. Het is belangrijk om te weten of een patiënt klachten heeft of bijwerkingen ervaart, bang is te afhankelijk te worden van de medicijnen of tegen praktische problemen aanloopt, zoals vergeetachtigheid. Als je weet waaróm een patiënt niet in staat is om bijtijds de medicijnen te nemen, kun je beter op de situatie inspringen en ondersteuning bieden in het gebruik van het medicijn. Alle vragenlijsten zijn digitaal, zodat we de resultaten goed kunnen meten en het gebruik ervan kunnen verbeteren. Ik zou het zonde vinden als we na het verstrekken van het geneesmiddel aan de balie mensen niet kunnen helpen bij een goed gebruik van het geneesmiddel. Een geneesmiddel is een duur en hoogtechnologisch product, net zoals een Ferrari; dan ben ik graag de bijrijder om te zorgen dat het goed gaat. We doen het samen.“

juli 2013 Together


•

11

27-06-13 16:49

iN HeT ZONNeTJe

Psoriasis Vereniging Nederland

‘R

ia Bloemberg-Lubbers zet zich al bijna twintig jaar in voor de Psoriasis Vereniging Nederland. In 2012 is ze benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau vanwege haar bijzondere verdiensten voor patiënten met psoriasis. “Als kind had ik constitutioneel eczeem. Het was een worsteling om het leven door te komen, ik was af en toe echt wanhopig. Geen kind wilde naast me zitten in de klas. Maar dat gaf me ook vechtlust. En omdat mijn ouders dachten dat ik toch geen man zou krijgen, gaven ze me de kans om naar de Mulo te gaan. Later - ik had inmiddels een hele lieve man en kinderen gekregen - bleek dat ik psoriasis had. Toen ik een jaar of vijfenveertig was, kwam ik voor het eerst bij een lezing van de Psoriasis Vereniging Gelderland. Vijf grijze bestuursleden zaten achter een tafel in een ongezellig zaaltje vol zestigplussers. Dat kan anders, dacht ik. Ik kwam al snel in het bestuur en startte een lobby om de krachten van de landelijke verenigingen te bundelen. Als je een grotere vereniging bent, lukt het je beter de belangen te behartigen. Ik wilde het imago verbeteren en een vereniging creëren waar mensen op één punt alle informatie konden vinden over hun aandoening en in contact konden komen met

12

•

TogEThER


lotgenoten tijdens bijeenkomsten op aantrekkelijke locaties. De PVN is nu een vereniging met 6000 leden. We komen op voor de belangen van mensen met psoriasis. Ik vind bijvoorbeeld dat biologicals nog erg terughoudend worden voorgeschreven en stel dat aan de kaak bij de overheid. De PVN bevordert onderzoek en wetenschappelijk onderwijs op het gebied van psoriasis en stimuleert de ontwikkeling van kennis van de ziekte en behandelmethoden. Daarnaast zorgen we voor voorlichting over psoriasis, want ook nu in het internettijdperk is er behoefte aan betrouwbare en volledige informatie. We organiseren bijeenkomsten, al vind ik wel dat we nog te weinig contactmomenten in het jaar hebben. Ik zou ook meer willen doen voor jongeren, maar ik merk dat zij huiveren om zich aan te sluiten bij wat zij zien als een ‘schubbenclub’; liever

zoeken ze hun informatie op het internet. We proberen hen wel aan te spreken door in onze communicatie jongeren met psoriasis in beeld te brengen. De bijeenkomst in het zaaltje destijds heeft bij mij de basis gelegd voor heel veel mooie dingen. Met mij is het hartstikke goed gekomen; mijn psoriasis heeft me heel veel gebracht. Ik hoop met de PVN anderen ook die kracht te geven om sterk in het leven te staan.” Meer informatie over de Psoriasis Vereniging Nederland www.psoriasisvereniging.nl 070 3838003 (ma t/m do 9.30-13.00 uur) Wil je ook iemand in het zonnetje zetten? Stuur een mail naar [email protected]!

juli 2013

27-06-13 16:49

samenwerken a an een gezondere wereld

Per 1 januari 2012 is Enbrel naar het ziekenhuisbudget overgeheveld. We hebben hierover bericht in het eerste magazine TOGETHER. De overheveling is een maatregel van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), die onder meer de financiering van de TNF-alfaremmers bij de ziekenhuizen in Nederland heeft neergelegd. De minister hoopt hiermee op de uitgaven voor deze geneesmiddelen te besparen. De TNF-alfablokkers waren anderhalf jaar geleden een voorloper. Tot die tijd kregen de meeste patiënten op Enbrel hun medicatie thuis afgeleverd via een landelijk werkende apotheker. Sinds 1 januari 2012 moeten ziekenhuizen dit ieder op hun eigen manier organiseren. Pfizer heeft zich destijds hard ingespannen om de overheveling voor de patiënten op Enbrel goed te laten verlopen. Onder andere door de levering aan huis voor specifieke groepen patiënten nog een paar maanden door te laten lopen, omdat de betreffende ziekenhuizen niet tijdig klaar waren om dit over te nemen. En door alle betrokken verpleegkundigen bij te scholen in het geven van een Enbrel-prikinstructie. Zicht op resultaten overheveling Voorwaarde van de minister van VWS destijds was ‘dat patiënten geen hinder zouden mogen ondervinden van de veranderingen; de continuïteit van zorg moet voorop blijven staan’. De Stichting Eerlijke Geneesmiddelenvoorziening (EGV) heeft vanaf

Samenwerken aan betaalbare gezondheidszorg januari 2012 gemonitord wat de gevolgen van de overheveling waren, onder andere via een vragenlijst op www.monitorgeneesmiddelen.nl. Bijna 5.000 patiënten hebben een of meerdere keren een vragenlijst ingevuld. Deze gegevens zijn geanalyseerd door de Erasmus Universiteit, die daarnaast gegevens heeft verzameld bij de telefonische helpdesk van de EGV en bij artsen en apothekers. Wisseling van medicijn Onlangs zijn de bevindingen gepubliceerd in een rapport. Hieruit blijkt dat de overheveling veel inspanningen heeft gekost van de betrokken partijen en niet zo makkelijk is uit te voeren in de praktijk. De belangrijkste knelpunten die worden geconstateerd, zijn dat bij patiënten wordt gewisseld van geneesmiddel terwijl daar geen medische gronden voor zijn, dat patiënten niet altijd voldoende voorraad in huis hebben en dat er sprake is van gebrekkige informatie-uitwisseling tussen ziekenhuisapotheek en openbare apotheek.

Samen werken aan oplossingen! Het advies vanuit dit EGV-rapport is dan ook om nog geen andere medicijnen over te hevelen naar het ziekenhuis. Eerst moeten de knelpunten opgelost zijn. Op 6 juni 2013 is het rapport besproken in de Tweede Kamer. De minister spreekt van een zorgwekkend signaal en stelt de geplande overheveling van 2014 grotendeels uit. De minister is in gesprek gegaan met betrokken partijen om de knelpunten op te lossen. EGV blijft in 2013 de patiënten monitoren die bij de overheveling van de TNF-alfaremmers betrokken zijn. Op www.monitorgeneesmiddelen.nl vind je uitgebreide informatie en de vragenlijst die hoort bij de monitoring. Invullen van deze vragenlijst helpt om een beter beeld te krijgen van de impact van deze maatregelen op de zorg en voor patiënten. Alleen door dit goed in kaart te brengen kan er gezamenlijk gezocht worden naar oplossingen.

juli 2013 Together


•

13

27-06-13 16:49

iNTeRVieW special

“Iedereen moet lekker op vakantie kunnen. het gebruik van medicatie hoeft dit niet in de weg te staan”, zegt julia Broeren, reumaconsulent en trialverpleegkundige in het orbis medisch centrum in sittard. samen met haar collega Wim (nurse practitioner) stelt ze patiënten optimaal in staat een normaal leven te leiden ondanks hun aandoening of ziekte. Nu voor veel mensen de vakantieperiode aanbreekt, beantwoorden ze ook vragen over reizen met Enbrel.

“Op vakantie is therapietrouw net zo belangrijk” Het is belangrijk dat ook tijdens de vakantieperiode Enbrel wordt gebruikt zoals afgesproken met de behandelaar. Dat is goed mogelijk door patiënten vooraf goed te informeren en mee te denken als ze problemen voorzien. Wat als je langer op vakantie gaat naar een ver land? Als je wilt overwinteren in Portugal of op een booreiland werkt? “In dit soort situaties is het lastig om terug te komen voor je driemaandelijkse controle. We proberen hier dan een mouw aan te passen”, vertelt Julia. “Zo laten enkele zeelieden en binnenvaartschippers hun bloed prikken op de locatie waar hun schip op dat moment ligt en krijgen we de laboratoriumuitslagen en een eventuele DAS-score toegestuurd.” Zorgvuldig gebruik Julia: “In heel uitzonderlijke gevallen wordt er voor langer dan drie maanden uitgeleverd, mits behandelaar, apotheker en zorgverzekeraar hiermee instemmen. Want we

14

•

TogEThER


proberen te voorkomen dat iemand net een nieuwe voorraad medicijnen heeft gekregen, maar vervolgens na overleg met de behandelaar moet stoppen met de behandeling. Dan kunnen de medicijnen niet meer terug naar de apotheker en moeten ze worden vernietigd en dat willen we niet. Vandaar de periode van maximaal drie maanden. Aan het eind van deze periode moet je bloed prikken en kom je op controle om het recept voor een nieuwe voorraad te krijgen.” Op reis met Enbrel “Als iemand plannen heeft om een verre reis te gaan maken, adviseer ik altijd om al vroeg contact op te nemen met de GGD. Omdat middelen als Enbrel je natuurlijke afweer onderdrukken, loop je meer risico op een infectie. Dit risico kan sterk verschillen per land en per regio en het is dan ook verstandig je goed te laten informeren over de risico’s en de voorzorgsmaatregelen

juli 2013

27-06-13 16:49

iNTeRVieW eerste drie keer bij ons op de poli spuiten en blijven na afloop een half uur, zodat we hen kunnen observeren op bijwerkingen en allergieën. We bespreken in het voorlichtingsgesprek van Enbrel de keuzes voor de soort injectie: de MyClic, de voorgevulde spuiten of de variant zonder conserveringsmiddel, waarbij je zelf nog Enbrel moet oplossen in vloeistof. Mijn ervaring met de MyClic is dat die het gemakkelijkste in de bovenbenen gespoten kan worden. Veel buiken – vooral bij vrouwen op hogere leeftijd – zijn wat verslapt, waardoor de MyClic te weinig weerstand krijgt en het paarblauwe ringetje niet goed wordt ingeduwd. Als de pen dan niet werkt, gaan mensen twijfelen; maar de kans dat het aan de pen ligt is minimaal.”

die je moet treffen om de kans op een infectie te beperken. Voor sommige bestemmingen is het verplicht om je vóór vertrek te laten inenten. Als je een inenting nodig hebt met een levend verzwakt virus, moet je dit tijdig met je behandelaar bespreken. Want in de periode vóór en na de vaccinatie móet je tijdelijk stoppen met de Enbrelbehandeling. Bij overige vaccinaties adviseren we om de vaccinatie en Enbrel niet op dezelfde dag te gebruiken en er het liefst 2-3 dagen tussen te plannen.” Dagelijkse praktijk “Mijn werk is lekker afwisselend. Naast adviezen over Enbrel onderweg ben ik natuurlijk vooral bezig met de dagelijkse praktijk. De patiënten komen eens in de drie tot zes maanden bij mij. Ik doe de controles en bespreek hun medicijngebruik. Als mensen net op Enbrel staan, help ik hen om het spuiten te leren. Patiënten komen de

Meedoen aan onderzoek “Verder ben ik trial-verpleegkundige. Dit betekent dat ik patiënten werf voor onderzoek en hen begeleid. Telefonisch benader ik de mensen die in aanmerking komen en ga met ze in gesprek over het onderzoek. Als ik uitleg dat ze helpen om de kennis over hun ziekte en het medicijngebruik te verbeteren, willen ze vaak wel meedoen. Aangezien dit soort onderzoek altijd op vrijwillige basis gaat, is het belangrijk om hen optimaal te informeren, zodat ze een goed beeld hebben waarom deze studie wordt uitgevoerd en wat er van hun gevraagd zal worden tijdens de studie. Ze kunnen dan een afgewogen beslissing maken. Ik vind het heel bewonderenswaardig dat mensen meewerken, het kost hun best veel tijd. De eerste keer komen ze voor een aparte intake, daarna probeer ik het zoveel mogelijk te combineren met een regulier consult. Ik probeer altijd terugkoppeling te geven wat er uit het onderzoek is gekomen. Zelf vind ik het heel leuk: het maakt mijn werk heel afwisselend, ik krijg extra scholing over reumatologie, kan diep in de materie duiken en ben bezig met wetenschapsvorming in de praktijk.”

koeling tijdens de reis Julia: “We hebben laatst van een Bechterew-patient goede tips gekregen voor op reis. Hij spreekt uit ervaring: zijn dochter woont in Australië en hij zit regelmatig 23 uur in het vliegtuig om haar te bezoeken. Hij laat Enbrel meestal met koeltasje en

al in de koeling van het vliegtuigkeukentje zetten, met een duidelijke vermelding erop dat het niet in de vriezer mag. Meestal kennen de stewardessen deze situatie wel van diabetespatiënten die hun insuline in de koeling willen laten bewaren. Als

de bemanning toch niet wil meewerken, vraagt hij ijsklontjes om het koeltasje te vullen. Dan moet er wel noppenfolie om de spuiten heen om te voorkomen dat Enbrel bevriest. Tijdens een overstap in Azië zoekt hij een apotheek of medische

dienst op het vliegveld om het tasje – tegen betaling – in bewaring te geven. Bij een restaurant lukt dat meestal niet, omdat ze bang zijn dat hij als Nederlander met spuiten drugs bij zich heeft, en dat is strafbaar.” juli 2013


TogEThER

•

15

27-06-13 16:49

10X

1

16

tips voor (verre) reizen m Vaccinaties Omdat Enbrel het afweersysteem beïnvloedt, mag je tijdens het gebruik bepaalde (verzwakt levende) vaccins niet krijgen. Check ruim vóór vertrek bij de GGD of er voor je vakantiebestemming vaccinaties nodig zijn, zodat je eventuele voorzorgsmaatregelen kunt nemen. Bespreek met je behandelend arts of en hoe vaccinaties mogelijk zijn in combinatie met Enbrel.

2

Koeling 2-8°C

3

Autoreis

•

Enbrel moet worden bewaard bij een temperatuur van 2-8°C. Alleen dan is de uiterste houdbaarheidsdatum gegarandeerd. Controleer of op je reisbestemming een goede koelkast beschikbaar is. Gebruik onderweg het Enbrel-koeltasje en -koelelementen. Een nieuw koeltasje kun je aanvragen op www.enbrel.nl of via 0800-BelEnbrel. Pennen/spuiten die mogelijk door het reizen onderhevig zijn geweest aan temperatuursschommelingen, moet je binnen een maand opmaken. Zijn ze blootgesteld aan temperaturen boven 25 graden, dan kun je de pennen/spuiten niet meer gebruiken.

4

Per vliegtuig

5

Controles op het vliegveld

Reis je per vliegtuig, dan mag Enbrel níet in het laadruim vanwege het risico op bevriezing. Neem Enbrel mee in het koeltasje en houd dit los van de handbagage. Neem eventueel een extra koelelement mee en vraag of dit aan boord in de vriezer mag, zodat je een koud element beschikbaar hebt als je van boord gaat.

Alle vloeibare zaken die je vervoert in je handbagage, moeten officieel in een doorzichtig 1-literzakje worden aangeboden aan de douane en mogen per flacon niet meer dan 100ml bevatten. Toch adviseren wij om Enbrel gewoon in het koeltasje te laten zitten. Houd het koeltasje apart van de handbagage. Om te voorkomen dat het koeltasje bij de controle lang open blijft, kun je het best thuis alvast de kartonnen verpakking van Enbrel verwijderen, zodat de Enbrel-spuiten of -pennen goed zichtbaar zijn. Zorg voor een doktersverklaring en neem de bijsluiter mee, zodat er geen vragen komen over de vloeistof van Enbrel en van de koelelementen in het koeltasje. Vanaf 31 januari 2014 kunnen medicijnen, dieetproducten en babyvoeding gewoon weer mee in de handbagage.

Er zijn kleine koelboxen verkrijgbaar die kunnen worden aangesloten op de sigarettenaansteker in de auto. Als je de auto verlaat, kan het handig zijn Enbrel mee te nemen; de temperatuur in de auto kan al gauw flink oplopen.

TOGETHER


juli 2013

27-06-13 16:53

n met Enbrel 6

Op reis met Enbrel is heel goed mogelijk. Met een degelijke voorbereiding blijft Enbrel onderweg op de juiste temperatuur en komt Enbrel soepel door de controles op het vliegveld. TOGETHER geeft 10 tips.

Doktersverklaring mee Een doktersverklaring kun je aanvragen bij je behandelend arts of apotheker. Op de website www.enbrel.nl kun je onder het kopje Reisdocumenten een doktersverklaring downloaden om het je behandelaar wat makkelijker te maken. Stop de ingevulde doktersverklaring bij Enbrel in het koeltasje, samen met de bijsluiter van Enbrel. Op de doktersverklaring staat de volgende informatie in het Engels: a. Naam patiënt b. Naam arts of praktijkstempel c. Merk- en stofnaam (Enbrel, etanercept) d. Dosering e. Toedieningsvorm (spuit of pen) f. Vermelding ‘Voor toediening Enbrel zijn injectienaalden nodig’ (*) g. Bewaartemperatuur: 2-8°C h. Vermelding koelelement (omdat dit ook vloeistof bevat) (*) Nederland heeft nog steeds een naam als drugsland, vandaar dat het raadzaam is om naalden en spuiten te vermelden.

7

Gegevens arts

8

Medicatiepaspoort

9

Extra dosis

10

Bel Enbrel

Neem de gegevens van de behandelende arts mee op papier en/of in de mobiele telefoon voor het geval er onderweg iets gebeurt. Je kunt deze gegevens ook kwijt op de gebruikerspas van Enbrel (zie pagina 19).

Gebruik je meerdere medicijnen, neem dan een medicatiepaspoort (in het Engels of meertalig) mee, waarin staat wie je huisarts is, welke geneesmiddelen je gebruikt en waar je allergisch voor bent. Mocht je onverwachts in een ziekenhuis worden opgenomen, dan weet men precies wat je gebruikt en welke middelen je beslist niet mag hebben. Ook als je geneesmiddelen kwijtraakt, is het geneesmiddelenpaspoort handig.

Neem altijd voor een week extra Enbrel mee op reis, ‘voor het geval dat’. Als je twee weken op reis gaat, neem je dus Enbrel voor drie weken mee.

Mocht je onderweg vragen hebben, aarzel dan niet om te bellen met de verpleegkundige van TOGETHER. Op werkdagen van 09.00 tot 21.00: 0800-Bel Enbrel: 0800-235362735 of vanuit het buitenland: +31(0)20 592 9227.

juli 2013


TOGETHER

•

17

27-06-13 16:53

ReDacTie Het magazine TOGETHER wordt samengesteld en geschreven door Fieke Livius, interviewer en tekstschrijver. Zij gaat in opdracht van Pfizer op pad om verhalen te zoeken die patiënten ondersteunen in hun dagelijkse leven met hun reumatoïde artritis, ziekte van Bechterew, artritis psoriatica of psoriasis.

Vertel je verhaal •

het magazine TogEThER is voor gebruikers van Enbrel die bij het TogEThER-programma zijn aangesloten. met het magazine hopen we een stuk herkenning te bieden en informatie en tips te geven die je ondersteunen in je ziekte. Wil je vertellen over je leven met de ziekte van Bechterew, reumatoïde artritis, artritis psoriatica of psoriasis, laat het ons weten!

Aanmelden kan! •

Dit magazine maakt deel uit van het supportprogramma TOGeTHeR. Dit programma biedt aanvullende ondersteuning in de dagelijkse omgang met je ziekte en het gebruik van enbrel. Nog niet ingeschreven? Kijk voor meer informatie op www.enbrel.nl of bel 0800-235 362 735 (Belenbrel).

Reacties en tips • Reacties op het magazine

TOGeTHeR zijn welkom. evenals tips voor de volgende edities. Met welke informatie kan het magazine je verder helpen? Wat vind je leuk of interessant om te lezen? privacy is gewaarborgd, de reacties gaan direct naar de redactie van het magazine en de contactgegevens worden alleen gebruikt voor het magazine. Tips, verhalen en reacties kun je mailen naar [email protected]. Vragen over Enbrel: BelEnbrel: 0800 - 235 362 735.

18

•

TogEThER


Agenda 28 augustus Training Reuma uitgedaagd! voor volwassenen > 26 jaar. Zes wekelijkse bijeenkomsten van 19:30 tot 22:00 uur in het Máxima Medisch centrum, Veldhoven. www.reuma-uitgedaagd.nl

4 september – 9 oktober Online training Reuma uitgedaagd! voor jongeren. Deze duurt 6 weken met iedere week op woensdagavond 19:30 - 21:00 uur een chat met je groep en oefeningen voor thuis.

17 september informatiebijeenkomst Psoriasis Vereniging Nederland in Joure, aanvang 20:00 uur. www.pvnnet.nl

2 oktober Training Reuma uitgedaagd! voor volwassenen > 26 jaar. Zes wekelijkse bijeenkomsten van 19:00 tot 21:30 uur in het Groene Hart Ziekenhuis, locatie Blueland, Gouda.

9 november informatie- en beweegcongres Bechterew Actief in Topsportcentrum Rotterdam (naast de Feyenoord Kuip). een hele dag vol presentaties, demonstraties, workshops (volleybal, zumba, skaten met annamarie Thomas etc.) en een informatiemarkt. www.stichting-bechterew.nl.

juli 2013

27-06-13 16:49

Nice TO KNOW

Gebruikerspas Is er geen gebruikerspas ingesloten, vraag deze dan aan op www.enbrel.nl of bij je consulent. Je kunt ook bellen met 0800-235 362 735 (belEnbrel)

Om je optimaal te ondersteunen in het gebruik van Enbrel is deze handige gebruikerspas ontwikkeld. Door deze kaart bij je te dragen, attendeer je bij calamiteiten de hulpverleners op je gebruik van Enbrel en heb je altijd de gegevens van je behandelend arts bij de hand.

Voordat u begint!

Voorkom een haperende MyClic

• De Enbrel MyClic is voorzien van

a

b

2

c 1

• Controleer of de MyClic loodrecht (in een hoek van 9 een beveiligingsmechanisme (paarse op de huid staat en de paarse naaldbeschermer vo ingedrukt. naadbeschermer fig.a). Deze paarse de afdeling drug safety Pfizer (zie pag. 7) krijgt soms de ‘bijwerking’ gemeld naaldbeschermer zorgt ervoorvan dat de dat de pas myclic hapert. dit soortloodrecht klachten worden uiterst serieus genomen. • Als injecteren in de de buikpen niet soepel gaat, probeer da MyClic kan injecteren als deze wordt vergoed aan de naar de in het bovenbeen. Defabriek. huid is hier vaak wat steviger w op de huid is geplaatst en apotheker de paarse en voor onderzoek teruggestuurd paarse naaldbeschermer in deteMyClic is aan een mankement vandede zelden blijkt devolledig hapering liggen pen.naaldbeschermer makkelijker kan worde geschoven (fig.b). Het is belangrijk dat eerst de • Als injecteren met één hand lastig is, kunt u ook injec paarse naaldbeschermer volledig de MyClic MyClic toedieningstips De Enbrel MyClic is voorzien vanineen beveilimet twee handen. De ene hand gebruikt u om de My is geschoven (fig.c /1) voordat u de groene • Zorg altijd voor voldoende tijd en rust gingsmechanisme (paarse naaldbeschermer tegen uw huid aan te houden. De andere hand gebru startknop indrukt (fig.c/2). zodat u alert en geconcentreerd kunt (zie achterzijde voor fig.a). Deze paarse naaldbeschermer zorgt groene startknop Enbrel in te drukken toedienen. Voorkom dat u nonchalant wordt ervoor dat de MyClic pas kan injecteren als • Heeft u de groene startknop reeds ingedrukt of afgeleid raakt bij deze zorgvuldig uit te deze loodrecht opnaaldbeschermer de huid is geplaatst en de in vóórdat de paarse de MyClic is geschoven dan kan de MyClic paarse naaldbeschermer volledig in de MyClic voeren handeling. mogelijk haperen. U kunt doordat • Controleer of de MyClic loodrecht (in een is geschoven (fig.b). Hetditisoplossen belangrijk groene startknop los te laten, de paarse de hoek van 90 graden) op de huid staat en de eerst de paarse naaldbeschermer volledig in naaldbeschermer éénmaal volledig in de MyClic is geschoven (fig.c/1) voordat u de paarse naaldbeschermer volledig is ingedrukt. Voorbereiding MyClic te drukken en weer los te laten waarna u • Als injecteren in de buik niet soepel gaat, groene startknop indrukt (fig.c/2). de MyClic weer kunt gebruiken zoals op de probeer dan te •injecteren in het bovenbeen. Haal de Enbrel Myclic 15 tot 30 minuten voor gebru achterzijde beschreven. wat steviger Heeft u de groene startknop reeds ingedrukt De huid is hier vaak de koeling zodat dewaardoor vloeistof minder koud is bij het in de paarse naaldbeschermer makkelijker vóórdattoedieningstips de paarse naaldbeschermer in de MyClic Let op! Laat hierbij de wittekan naaldkap op de MyClic worden ingedrukt. MyClic is geschoven, dan kan de MyClic • mogelijk Zorg altijd haperen. voor voldoende tijd dit en rust zodat udoor Waséén uw hand handen en kies om teuinjecteren een schone • Als injecteren •met lastig is, kunt U kunt oplossen alert en geconcentreerd Enbrel kunt toe dienen. ruimte waar u niet gestoord wordt. ook injecteren met twee handen. De ene hand de groene startknop los te laten, de paarse Voorkom dat u nonchalant wordt of afgeleid raakt gebruikt u om de MyClic goed tegen uw huid naaldbeschermer éénmaal volledig in te • Controleer vóór injectie, de houdbaarheidsdatum op d bij deze zorgvuldig uit te voeren handeling. aan te houden. De andere hand gebruikt u om drukken en weer los te laten waarna u de en kijk in het controlevenster of de oplossing helder e de groene startknop in te drukken. MyClic weer kunt gebruiken.

juli 2013


TogEThER

•

19

27-06-13 16:49

Tips, verhalen en reacties kun je mailen naar [email protected]

20

•

TogEThER


juli 2013

27-06-13 16:49

TogEThER. ik ga op reis en neem mee. magazine

Recommend Documents