SINTERKLAASJE, KOM MAAR BINNEN? Feestbeleving in een interculturele context. Katrijn D’hamers, FARO vzw
I.
Beleving van Sinterklaas (en Sint-Maarten) in een interculturele context. diverse onderzoeken gegevens van toepassing op (tenzij anders vermeld): - jongeren tussen 12 en 25 jaar - hoofdzakelijk met een islamitische affiniteit
II.
Ménage à deux ou trois? Sinterklaas, Nasreddin Hoca en de kerstman in Vlaanderen en Turkije.
I.
Andere (kinder)feesten / figuren
1. Kennis van en associaties met Sinterklaas en (Sint-Maarten) -
Wat weet men over Sinterklaas? ‘Dat een oude man de slaven (zwarte piet) hielp door hen vrij te kopen’ (jongen, Marokkaans, 13 jaar)
Al eens gehoord over Sinterklaas
97%
Associatie met een man die cadeaus brengt
16%
Bron: 2004_APEN
-
-
Opvallend: •
Etnisch-culturele minderheden met een christelijke achtergrond (bv. Assyrische christenen) meer vertrouwd met de figuur
•
Turken meer dan Marokkanen: Myra
•
Eerder associatie met gebruiken (snoepen!) van een feest dan met achtergrond.
Globaal: doorgaans beter op de hoogte van de ‘eigen religieuze feesten’
Informatie komt vooral via televisie, winkels en school
Bron: 2004_APEN
Wat weet men over Sint-Maarten? Affiniteit met ISLAM Ik denk dat ik het weet
3%
Associatie met een man in mantel die cadeaus brengt
1,89% Bron: 2004_APEN
Affiniteit met KATH Ik denk dat ik het weet
6%
Associatie met een man in mantel die cadeaus brengt
3%
MAAR: Antwerpse context!
Bron: 2004_APEN
‘Sinterklaas, wapenstilstand, begin van advent, paardenwijding, iets met een draak’
2. Waar en bij wie komt Sinterklaas binnen?
(cfr. 2004_Apen)
-
Algemeen gevierd: 1/6
-
Sinterklaas vooral op school gevierd met snoep en liedjes zingen (‘seculiere elementen’) soms ook verenigingsleven of buurtwerk
-
Niet thuis: amper 1/10 • Religieuze connotatie! • Thuis eerder iets met Kerstmis dan met Sinterklaas (maar geen kerststal!)
-
Soms bij jonge gezinnen
-
Ontbreken van een (controlerend) sociaal netwerk: dan wel
-
Wat heb je gedaan met Sinterklaas? 62% heeft iets gedaan (vooral op school: chocolade, koekjes, mandarijnen en liedjes)
ANDERE FEESTEN WEL?
3. Zijn er verschillen in attitudes en feestbeleving tussen generaties? -
Jongeren (12-18 jaar) vinden Sinterklaas vooral een leuk feest.
2004_Apen
-
Volwassenen maken eerder de breuk: • Eerder negatieve houding • Sinterklaas behoort niet tot de religieuze eigen levenssfeer • Is voor kinderen, niet voor volwassenen • Dus wordt niet gevierd in islamitische thuiscontext
-
Jongeren meer betrokken in toe-eigening dan volwassenen. • Maar: Kerstmis en nieuwjaar lenen zich eerder dan Sinterklaas! - Sfeer (versiering, …) - Geschenkenverkeer tussen siblings en peergroupleden - Één geheel
4. Heeft etnisch-culturele achtergrond een invloed? -
Religieuze achtergrond in onze onderzoeken meer doorslaggevend dan etnisch-culturele.
-
In de marge: • Trotse vermelding door Turkse respondenten dat ‘Sinterklaas uit Turkije komt’ (‘en niet uit Spanje!’)
-
Onderzoek: een buurt in beweging, Utrecht: Marokkanen meer overnemen dan Turken? • Kunnen we niet besluiten op basis van onze onderzoeken • Nood aan inter-cultureel onderzoek!
5. Heeft religie een invloed?
-
ja!
-
Onderscheid tussen wereldlijke en religieuze aspecten • Sinterklaas buiten persoonlijke levenssfeer houden • Rol van de scholen • Cfr. Versiering en kerstperiode - Tendens: o etnisch-culturele gemeenschappen met een christelijke achtergrond (bv. Assyrische christenen) eerder geneigd aspecten over te nemen.
II. MÉNAGE À DEUX OU TROIS? Sinterklaas, kerstman en Nasreddin Hoca
1. Sinterklaas en Nasreddin Hoca -
Nasreddin Hoca: 13de eeuw, Anatolië, tombe in Konya
-
Geleerde figuur
-
Verspreiding o.a. in Noord-Afrika, Nabij en Verre Oosten
-
Verhalen worden aangepast, gelijkaardige figuren ontstaan
-
Erg populair onder Turken (figuur is gekend, daarom niet verhalen)
-
Verhalen worden verspreid door •
publicaties
•
organisaties
Wat heeft de Hoca nu te maken met Sinterklaas? 1. Een kindervriend in de overlevering, hoewel moraal voor volwassenen Op een dag ontmoette de Hoca enkele kinderen. De kinderen herkenden hem en vroegen de Hoca om een fluitje. De Hoca zei echter: ‘jullie moeten me eerst geld geven als jullie een fluitje willen’. Waarop vervolgens één van de kinderen thuis geld ging halen, aan de Hoca gaf en een fluitje kreeg.
Dankbare figuur voor culturele verenigingen bij de organisatie van (kinder)feesten.
2. Verwijzing naar Turkse achtergrond van zowel Hoca als Sinterklaas door belanghebbenden. 3. Gezamenlijk optreden van Hoca en Sinterklaas als geste naar Turkse gemeenschap. 4. Benadrukken universele waarden: vriendelijkheid, generositeit 5. Ezel? Voorbeelden Sinterklaas + Hoca - Schaarbeek - Turkse theatergroep Binfikir
Sinterklaas en Nasreddin Hoca in Schaarbeek -Begin december samen ontvangen in stadhuis -Standbeeld van de Hoca in Turkse buurt: geste naar de Turkse gemeenschap -Verwijzing naar Turkije als achtergrond van Sinterklaas en Hoca -Ezel als symbool van Schaarbeek en favoriete transportmiddel van de Hoca (en Sint?)
Theatervoorstelling van Binfikir -Nadruk op twee kindervrienden -Vriendelijkheid als universele waarde
SINTERKLAAS EN DE HOCA: EEN GESLAAGD HUWELIJK? - Gelegenheden waarbij Sinterklaas en de Hoca naast mekaar optreden bestaan. - Redenen om deze figuren te verbinden zijn vaak: • Kindervrienden • Associatie met Turkije •Universele waarden (vriendelijkheid, …) EEN GEARRANGEERD HUWELIJK? -Daarom nog geen historische vermenging -Daarom wordt Sinterklaas nog niet ‘gedragen’ door Turkse gemeenschap… -Vermenging van elementen van beide figuren wellicht voor verdere toekomst.
2. Sinterklaas en kerstman in Turkije -
Hoca of kerstman geschikt als brugfiguur? •
Kerstman zowel geliefd als gecontesteerd (in Turkije)
•
‘Geboorteplaats van kerstman in Turkije’
•
Beeldvorming in Turkije = beeldvorming in Vlaanderen
-
Eindejaarsperiode in de grote steden: kerstsfeer
-
Zuidwest-Turkije: Demre (Myra): •
eigenaardige overgang van Sint-Nicolaas naar Coca-Cola kerstman
•
dwepen met Noel Baba
•
te merken o.a. aan: standbeelden, kerk, stadszegel, symposium …
2000
2005
2008
Waarom neemt Noel Baba de overhand op Nicolaas? -
Lokale overheid: •
los van christelijke context: cfr. Kerk van Sint-Nicolaas (4de eeuw AD) Kerstmismuseum
•
2008: Vader
‘Door iedereen gekend’
-
Commerciële belangen
-
Toerisme
-
Globalisering
Kerst populair in Turkije (Istanbul!): jaarwisseling, geschenken, kerstbomen, nepsneeuw, gevulde kalkoen …
CONCLUSIE: Een complexe driehoeksrelatie tussen Sinterklaas (‘Sint-Nicolaas’), Hoca en kerstman.
III. Sinterklaas en andere (kinder)feesten / (kinder)figuren -
Uiteraard nog veel andere fictieve figuren die geassocieerd kunnen worden met: geschenken, sanctionering van gedrag. •
-
Befana (Italië), Luciafeest (Zweden), …
Is er een vergelijking mogelijk tussen feestelementen van Sinterklaas en •
Suikerfeest (moslimgemeenschap)
•
Asjoera (Marokkaanse gemeenschap)
Suikerfeest + Sinterklaas = Sinterfeest of Suikerklaas?? - Neen! Gezien als duidelijk onderscheiden feesten •
Praktisch: kalender (zonnejaar vs. maanjaar)
•
‘niet van ons’ (religieuze sfeer!)
•
Geen (geschenk)heiligen binnen Islam
•
Context is anders (Suikerfeest: nieuw begin, goede voornemens maken, … in die zin vertrouwd met elementen van nieuwjaar, Pasen, …)
-Al delen ze enkele feestelementen: geschenken en snoep •
maar ook die feesten in evolutie
•
93% van jongeren kreeg een geschenk! o geld (89%) o nieuwe kleren (72%)
Moet het feest van Sinterklaas in Vlaanderen blijven bestaan?
Ja! Maar allicht op een aangepaste manier!
Katrijn D'hamers
[email protected] FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw http://www.faronet.be
