signalement Pas zes jaar en nu al een international Hans Roelvink, test-ok Pathologie vanuit de Bahama s

signalement

Periodiek branchemagazine / FHI, federatie van technologiebranches / mei 2014, JAARGANG 23

2

Hans Roelvink, test-ok

Pas zes jaar en nu al een international Thema: Dutch Tech in NY Van paasvuur tot pyrolyse Pathologie vanuit de Bahama’s

2

12 Thema: Dutch Tech in NY

18 Redactioneel

3

Interview Hans Roelvink 4 Kort nieuws 8

32

Haagse Babbel 12 Conjunctuur 14 Thema: Dutch Tech in NY

18

WoTS 2014 26 DC, DWDD en Smart Highways 30

34

Science Park Amsterdam 32 Van paasvuur tot pyrolyse 34 Pathologie vanuit de Bahama’s 36 Doorbraak in kankeronderzoek 39 Boeken/Tentoonstelling 40

inhoud signalement 02/2014

39

Personalia/Agenda 42 Ledennieuws 43

Redactioneel

Blue Banana Europese verkiezingen, gaat dat ergens over? Wie weet toch wel. We kiezen lokaal voor Europese parlementsleden en in Brussel wordt uitgemaakt wie gaat ‘regeren’. Maar we hebben natuurlijk helemaal publicaties

geen Europese regering.

Eerdere uitgaven van Signalement

Is dat een zwakte van Europa? In tegendeel, gebundelde decentrale

zijn terug te vinden op www.fhi.nl

macht, dat is Europa als Superpower. Het concept ‘Blue Banana’ werd in 1989 geïntroduceerd door de Fransman Roger Brunet. Mijn eigen afstudeerhoogleraar Andreas Faludi, als planoloog gegrepen door zich autonoom ontwikkelende meerpolige, genetwerkte economische centra, schreef er een boek over, eigenlijk de

Redactie

doodsteek voor het plandenken, mensen zijn geen aardappelzakken.

Bureau FHI Emmar Sinnige

De ‘Blue Banana’ is qua geopolitieke en economisch-maatschappelijke

Kees Groeneveld

betekenis nauwelijks te overschatten. Wat ook wel de ‘Beumerang’

Paul van Nieuwenburg, MUNTZ

wordt genoemd is het gebied van West-Ierland, Belfast en Dublin, via Liverpool/Manchester, Birmingham, London, Randstad, Antwerpen,

Redactieadres

Brussel, Eindhoven, Arnhem/Nijmegen via het Ruhrgebied, Keulen,

Postbus 366, 3830 AK LEUSDEN

Aken, Luxemburg, Strassbourg, Frankfurt, Stuttgart, Neurenberg,

Telefoon: (033) 465 75 07

München, dwars door Zwitserland naar Milaan, Turijn en Genua. Het

Fax: (033) 461 66 38

is een relatief beperkte strook, enorm dichtbevolkt, meer dan honderd

Internet: www.fhi.nl

miljoen mensen wonen er, economisch en maatschappelijk het hoogst

E-mail: [email protected]

ontwikkeld van de hele wereld. Het is ook een waterscheiding tussen Oost en West, en tegelijk de ‘backbone’ van Europa.

Advertentieverkoop www.jetvertising.nl

Op een cruciaal punt in die gespannen boog ligt ons landje, de

Telefoon: (070) 39 90 000

Gateway to Europe, en organiseren wij onze beurs ‘World of Technology & Science’.

Vormgeving MUNTZ Cartoon Studio Artjan

Gebundelde decentrale macht, dat is Europa als Superpower We leven in een tijd waarin we heel erg geloven in ‘netwerken’,

Druk

autonome netwerken vooral. De draadloze sensornetwerken en

Drukkerij Van de Ridder

the Internet of Things, via de Cloud, het neemt allemaal een grote vlucht. Zo kan Europa zijn, een superpower in de vorm van een

Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is

autonoom netwerk zonder hiërarchische topdown structuur. Het is

nagestreefd, kan voor eventuele (druk)fouten

voor een laagontwikkelde maatschappij moeilijk te vatten, het ‘volk’

en onvolledigheden niet worden ingestaan

wil krachtige leiders. In een hoogontwikkelde cultuur, waarbinnen

en aanvaarden de auteurs, redactie en het

technologieontwikkeling de hele wereld dient, is het netwerkmodel om

bureau van FHI geen aansprakelijkheid.

te koesteren. Desnoods zullen we elkaar daarin opvoeden.

colofon

kees groeneveld [email protected]

3

4 interview

Hans Roelvink, test-ok

“Het is allemaal uit de hand gelopen”

signalement 02/2014

5

Het zonnetje schijnt. De vogeltjes fluiten. Het is lente! Alles wordt weer nieuw. We trekken er dus op uit. En wel naar Rotterdam. Naar het centrum om precies te zijn. Want daar is TEST-OK gevestigd. Een bedrijf dat zich nog maar kort geleden toelegde op industrial design, maar zich in zes jaar tijd heeft ontwikkeld tot een full swing technologisch bedrijf met internationaal succes. Jazeker, alles is nieuw. Het is lente! tekst paul van nieuwenburg fotografie leo de jong

Verwacht je niet echt, een technologisch bedrijf

verschillende PCB’s veel sneller en goedkoper

midden in de binnenstad van Rotterdam. En een

ontwikkeld worden dan bij traditionele systemen

bedrijf dat na achttien jaar switcht van industrieel

het geval is. Het TEST-OK-systeem is een

design naar technologie al helemaal niet. Oké,

innovatief systeem dat zeer geschikt is voor het

toegegeven, een echte switch is het niet, beide

testen van kleinere, maar ook van middelgrote

disciplines zijn losgetrokken en ondergebracht in

en grote series.”

twee verschillende bedrijven. Niettemin voeren

 

de technologische activiteiten binnen TEST-OK,

Hoe zien de traditionele systemen er dan uit?

waar men pas zes jaar geleden bij toeval aan

“Doorgaans zijn dat complexe bouwwerken

begon, de absolute boventoon.

die uit losse componenten bestaan. Al die

Zoals de naam al doet vermoeden houdt

componenten moeten apart bedacht, hand­

TEST-OK zich bezig met het ontwikkelen

gemaakt, besteld en geassembleerd worden.

en vervaardigen van testapparatuur. Zeer

Om vervolgens een apparaat te hebben waar

innovatieve apparatuur bestemd voor het testen van geassembleerde printplaten welteverstaan. Managing director Hans Roelvink laat er ondanks zijn design-achtergrond geen twijfel over bestaan waar hij op inzet: “Met TEST-OK timmeren we internationaal aan de weg. Op het gebied van testapparatuur liggen er nog volop kansen voor het grijpen. TEST-OK heeft mijn volledige aandacht.” Heldere taal van een managing director die behalve een bevlogen techneut en ondernemer, ook overduidelijk een creatief in hart en nieren is, getuige zijn soms ietwat ‘branchevreemde’ uitspraken. Ook iets wat je niet echt verwacht. Interessant.

‘Op het gebied van testapparatuur liggen er nog volop kansen voor het grijpen’

Wat voor testapparatuur ontwikkelen jullie eigenlijk? “Testsystemen voor printplaten. Denk daarbij aan industriële toepassingen en aan

de snoeren en draden overal uitsteken. Je kunt

besturingsapparatuur. Unieke testsystemen,

je de gebruiksonvriendelijkheid wel voorstellen,

al zeg ik het zelf. Feitelijk zijn het ‘docks’.

denk ik. Ons systeem is vele malen eenvoudiger,

Maatwerkbehuizingen met een geleidende

compacter en gemakkelijker te bedienen.”

bodemplaat waarop de printplaten eenvoudig vastgeklikt kunnen worden. Het ontwerpen en

Dan zullen ze elke dag wel rijen dik voor de

uitvoeren van functionele testen gebeurt via het

deur staan, de nieuwe klanten.

bijgeleverde geïntegreerde softwareprogramma.

“We hebben inderdaad succes. Hier in

Creatieve techneut

Het grote voordeel van dit systeem is dat de

Nederland én in het buitenland. Met name in

Hans Roelvink heeft zijn studie Industrial

testpennen volledig draadloos gemonteerd zijn

Duitsland hebben we redelijk vaste voet aan

Design doorlopen aan de Design

in de testmodule. We maken namelijk gebruik

de grond. Maar, zoals wel vaker het geval is,

Academy in Eindhoven. Samen met

van een printplaat als geleider. De te testen

de realiteit loopt niet gelijk op met de voordelen

Mariejose de Ruyter is hij eigenaar van

PCB (printed circuit board) zit via een FAST-LOCK

die deze innovatie biedt. We zitten namelijk

TEST-OK dat in 2008 opgericht werd.

geborgd, waardoor de bovenkant geheel vrij

in een nogal conservatieve markt waarin

blijft. Daardoor kunnen de testmodules voor de

testen helaas nog veel wordt gezien als een

6

noodzakelijk kwaad. Als het überhaupt al als noodzaak wordt gezien. Bedrijven die wel testen zijn doorgaans voorzichtig en nemen niet snel risico’s met nieuwe systemen. Ondernemingen die openstaan voor innovaties zoals die van ons en geïnteresseerd zijn in het TEST-OK-systeem, zijn vaak zelf ook vernieuwend. En gefocust op kwaliteitsoptimalisatie. We zien de laatste tijd dat vooral bedrijven in het buitenland interesse tonen. Daar groeien we momenteel ook het hardst. Misschien heeft het iets te maken met de cultuur daar…” En hier in Nederland? “Hier is men soms wat behoudender. Hoewel,

‘Creativiteit zorgt er immers voor dat de mogelijkheden toenemen. En dat toeval een kans krijgt’

dat is niet helemaal waar, hier is men wat verdeelder moet ik zeggen.” Lastige markt dus. Wat doen jullie om jezelf in

Daarnaast zijn we voortdurend bezig met

techniek’ voorzien, zodat men daar verder

de picture te spelen? Zijn jullie veel aanwezig

verbeteringen en het ontwikkelen van nieuwe

geen omkijken meer naar heeft. Samen met

in de media of adverteren jullie regelmatig?


toepassingen voor nieuwe afzetgebieden. Soms

Eurocircuits hebben we dus de Test-Mate

“Eigenlijk niet. Onze communicatie en

samen met anderen. Met Eurocircuits hebben

ontwikkeld. Een laagdrempelig testsysteem

salescontacten vinden voornamelijk plaats op

we bijvoorbeeld aan de Test-Mate gewerkt. Een

– nog laagdrempeliger dan onze docks –

de bekende Europese beurzen, zoals Electronica

nieuw systeem waar we hoge verwachtingen

waarmee we bedrijven willen bereiken die op

en Productronica in München en SMT Hybrid in

van hebben.”

dit moment niet of maar nauwelijks testen. Het

Neurenberg. We zijn een lean & mean-bedrijf,

 

laagdrempelige zit hem vooral in het functionele

zonder log accountapparaat en zonder een

Vertel.

design. Zeg maar in het gebruiksgemak. Er zijn

hoop buitenlandse agentschappen – we hebben

“Eurocircuits heeft een speciaal orderingsysteem

drie verschillende types, ieder met een uniek

er slechts één in Duitsland. Ik ben dus vooral zelf

dat onze klanten in staat stelt TEST-OK-modules

contactsysteem, eigen meet-elektronica en een

veel onderweg. Af en toe is dat wat vermoeiend,

online te bestellen. Op die manier kunnen

eigen kleur. Al naar gelang de functie die men

ik geef het toe, maar het is altijd boeiend.

onze klanten zich van alle benodigde ‘rand-

wil testen, hoeft men het contact simpelweg

signalement 02/2014

7

in de printplaat te pluggen. De instap is laag, maar dat is natuurlijk ook het vermogen. De complexiteit en de seriegrootte van de te testen print kent beperkingen, maar zoals gezegd, we zetten de Test-Mate in de markt als instapmodel en hopen hiermee een nieuwe markt van niettesters aan te boren.” Als ik naar die kleuren en vorm kijk, zie ik de hand van een industriële designer.
 “Kan ik me voorstellen. De TEST-Mate heeft voor design een RED DOT Award 2014 gekregen, een mooie waardering voor een technologisch product waar je onze designachtergrond in herkent. Ik kan me overigens voorstellen dat je sneller aan industrieel design denkt als je de Test-Mate ziet dan wanneer je naar het Test‑OKsysteem kijkt. Er is echter meer dan op het eerste gezicht zichtbaar is. Industrieel design wordt vooral bepaald door de functionaliteit en de gebruiksomgeving. Het TEST-OK-systeem, dat jij er waarschijnlijk erg saai vindt uitzien, is wel degelijk met zorg ontworpen. Design speelt altijd een grote rol en is zeer belangrijk voor de functionaliteit van ieder technisch apparaat. Helaas zien we vaak voorbeelden van miskleunen. Neem de doorsnee parkeerautomaat. Heel veel slechter kan het bijna niet. Overal sleuven, schermpjes en knoppen. Daar word je toch gek van? Zo’n design – en daarmee de functionaliteit – zou stukken beter en gebruiksvriendelijker kunnen.” gebeuren. We sluiten overigens niet uit dat er in

technologische industrie gauw zal horen

Ik denk dat veel mensen het met je eens

de toekomst vergelijkbare systemen op de markt

gebruiken.


zullen zijn. Hoe heeft jullie switch van

gaan komen. Met het oog op onze voorsprong,

“Nee? Oh, misschien niet. Wij zijn gewoon

industrieel design naar testsystemen zich

die we uiteraard graag willen behouden, heb

serieus bezig met ons werk. Op onze manier en

eigenlijk voltrokken?


ik trouwens wel een paar Europese octrooien

vanuit onze denkwijze. Daarbinnen blijft creatief

“Bij toeval. Stel je voor, we maken als industrieel

genomen. Of die de concurrentie echt de wind

denken, naast innovatiekracht en techniek, een

ontwerpers een proefopstelling voor een klant

uit de zeilen zullen nemen, ik weet het niet. We

essentieel onderdeel. Creativiteit zorgt er immers

en dat blijkt opeens enorm aan te slaan. Vanaf

zien het wel, ik ben er niet zo bang voor.”

voor dat de mogelijkheden toenemen. En dat toeval een kans krijgt. Kijk naar ons TEST‑OK-

dat moment is het eigenlijk uit de hand gelopen. We hadden niet verwacht dat het een succes

Wat is jullie ambitie eigenlijk?

systeem, dat hebben we uit het niets, op onze

zou worden. En moet je ons nu zien, we hebben

“Op korte termijn? Zoveel mogelijk verkopen.

eigen manier, ontwikkeld. We hebben al veel

in de zes jaar die we bezig zijn vijftig werkende

Maar er is natuurlijk meer, we hebben de

bereikt. Maar er valt nog heel veel meer te

systemen in Europa staan. Bij multinationals en

afgelopen jaren steeds beter begrip gekregen

bereiken. Er ligt een wereld voor ons open.”

bij kleinere bedrijven. En ik hoop en verwacht dat

van de EMS-markt, van de ontwikkelingen en ook

het einde nog niet in zicht is. We zitten weliswaar

de problemen en uitdagingen waar onze klanten

En die ga je veroveren vanuit de Rotterdamse

in een moeilijke, maar ook potentieel grote markt

voor staan. Dat geeft ons de mogelijkheid om de

binnenstad?

waar nog heel veel te winnen valt. In Nederland,

markt steeds beter te bedienen met voort­

“Voor onze klanten en medewerkers zijn we

maar ook in het buitenland, met name in

durende innovatie en perfectionering van het

goed bereikbaar. We zitten vlakbij bij het

Duitsland, België, Frankrijk en Zwitserland zien

TEST-OK-systeem. Door steeds beter te kunnen

Centraal Station. Voorlopig bevalt het ons

we mogelijkheden.”

inspelen op wat onze klanten wensen, willen

hier goed.”

 

we de markt blijven voorzien van een first-class

En de concurrentie?

testsysteem. Daar ligt onze werkelijke ambitie.”

Alleen dat parkeren hè... “Bel je de volgende keer gewoon eerst even

“Zoals ik al zei, het is een redelijk conservatieve markt, waarin de meeste bedrijven niet testen

Toeval... uit de hand gelopen... zo veel

aan, krijg je mijn chipknip mee. TEST-OK,

of vasthouden aan oude principes. Dus ook

mogelijk verkopen... Het zijn niet de

gastvrijheid oké!”

aan de ontwikkelkant zien we niet heel snel iets

woorden die ik andere ondernemers in de

8

Bron: Inzake uw Zaken

2

maart

Loonsubsidie voor reshoring

Als ondernemingen overwegen om te

Vooral in de Aziatische uitbestedinglanden lopen

reshoren hebben ze recht op een

de laatste jaren de loonkosten op. Door de

compensatie voor de hogere kosten

opgelopen olieprijs zijn ook de transportkosten

van het terughalen van werkgelegenheid

fors gestegen. Daarbij komt dat de kwaliteit van

naar Nederland.

het geleverde werk soms te wensen overlaat en bedrijven zich realiseren dat produceren-

Dat is één van de maatregelen van minister

op-afstand dure en tijdrovende extra controle

Asscher van Sociale Zaken om de oplopende

vraagt van het management. Maar de vrees

werkloosheid een halt toe te roepen. In totaal

voor (te) hoge aanloopkosten van een terugkeer

is hiervoor 600 miljoen beschikbaar. Asscher

naar Nederland zou hen weerhouden van

motiveerde zijn besluit door erop te wijzen

een strategische terugtocht. Asscher denkt

dat steeds meer bedrijven terugkomen op

ze daarom over de streep te trekken met een

hun besluit (een deel van de) productie uit te

(tijdelijke) loonkostensubsidie, in mindering te

besteden naar lagelonenlanden.

brengen op de verschuldigde loonbelasting.

Bron: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

11

maart

Belastingvoordeel met LEED en Slim Bouwen

Ondernemers die investeren in

Bouwen. LEED staat voor Leadership in Energy

duurzame gebouwen kunnen fiscale

& Environmental Design en is de Amerikaanse

ondersteuning krijgen.

tegenhanger van het Nederlandse BREEAM-NL. LEED kent een ratingsysteem. Het fiscale voordeel

Kort nieuws signalement 02/2014

Om voor het belastingvoordeel in aanmerking

geldt sinds dit jaar ook voor Slim Bouwen. Dit

te komen moet het gebouw gecertificeerd

keurmerk heeft vooral een andere benadering

zijn volgens bepaalde duurzaamheidscriteria.

van bouwen als doel. De kernwaarden vat

Het fiscale voordeel gold al voor gebouwen

Slim Bouwen samen als FRED: Flexibiliteit /

waarvan de duurzaamheid is getoetst

levensduurbestendig bouwen; Reductie van

volgens GPR Gebouw, Groenfinanciering

materiaal en volume; Efficiëntie door industrialisatie

of BREEAM-NL. Sinds 1 januari 2014 geldt

van het bouwproces; Duurzaamheid.

het fiscale voordeel ook voor gebouwen die getoetst zijn volgens LEED of Slim

Meer info: www.rvo.nl

9

Bron: FHI / TNT

26

maart

Samenwerking TNT Express en FHI om internationaal ondernemen te ondersteunen

TNT Express Benelux en FHI, federatie van

hun grensoverschrijdende activiteiten

technologiebranches, hebben een

uitbreiden en nog meer internationaal gaan

samenwerkingsovereenkomst gesloten om

ondernemen. Recent stelden TNT Express

technologiebedrijven te ondersteunen bij

en FHI een whitepaper samen die ingaat

internationaal ondernemen.

op de belangrijkste handelslanden, wet- en regelgeving en de praktijk zoals die werkt

De leden van FHI richten zich sterk op import

bij FHI-bedrijven. Met tips en ervaringen die

en export. Uit recent ledenonderzoek blijkt dat

ondernemers uit de FHI-branches delen, kan

tweederde van hen internationale ambities

direct voordeel worden behaald. Daarnaast

van gunstige tarieven/voorwaarden om hun

heeft. De samenwerking moet eraan bijdragen

kunnen technologiebedrijven in Nederland

producten naar het buitenland te exporteren.

dat aangesloten technologiebedrijven

door de mantelovereenkomst gebruikmaken

Meer info en download whitepaper: www.fhi.nl

Bron: VNO-NCW MKB-Nederland

8

april

Nieuwe regelgeving voor producten behandeld met biociden

Bron: Inzake uw Zaken

16 april

Europese pilot grensoverschrijdende btw-rulings één jaar verlengd

Sinds 1 september 2013 gelden er

Behandelde voorwerpen zijn artikelen of

nieuwe verplichtingen voor bedrijven die

mengsels die met biociden zijn behandeld of

producten vermarkten die met biociden

waarin doelbewust een of meer biociden zijn

zijn behandeld, zogenaamde behandelde

verwerkt. Biociden zijn chemische producten

voorwerpen. Deze verplichtingen zijn

die ingezet worden voor het bestrijden

Ondernemers die grensoverschrijdend opereren

vastgelegd in de nieuwe Europese

van groei van schadelijke organismen en/

kunnen vanuit fiscaal perspectief te maken

Biocidenverordening.

of het voorkomen van aantasting van een

krijgen met complexe situaties. Belastingdiensten

product door schadelijke organismen. Veel

van de verschillende lidstaten kunnen een

producten op de Nederlandse markt die met

andere visie hebben op de btw-behandeling

biociden zijn behandeld - van blikken verf tot

van de levering of de dienst.

aan producten van leer -, vallen onder deze nieuwe regelgeving. Voor de behandelde

Om de btw-heffing, met name voor het MKB, te

voorwerpen geldt dat: (1) de behandelde

vereenvoudigen, is vorig jaar een pilot opgestart

voorwerpen alleen in de handel mogen

waarbij ondernemers vooraf duidelijkheid

worden gebracht als de gebruikte biocide

kunnen krijgen over de btw-behandeling van

(werkzame) stof voor dat specifieke doel is

grensoverschrijdende transacties. Ondernemers

goedgekeurd; (2) de leverancier verplicht is

kunnen transacties waarbij twee of meer lidstaten

om de consument kosteloos informatie te

zijn betrokken op voorhand bij de Belastingdienst

verschaffen over de behandeling van het

in het land van vestiging aanmelden. De

voorwerp met biociden; (3) het product moet

Belastingdienst stemt met de belastingautoriteiten

worden voorzien van een etiket indien de

van de betrokken lidstaten de btw-behandeling

goedkeuring van de stof dat eist, of als het

van de transactie af. Bij overeenstemming tussen

product een werking claimt gebaseerd op of

de verschillende belastingadministraties wordt

afgeleid van de biocidale werking.

een ruling afgegeven. Inmiddels nemen 14 lidstaten, waaronder Nederland, deel aan de

Meer info: www.biociden.nl

pilot. De pilot is verlengd tot 31 december 2014.

ReveNew helpt u bij het bedenken, realiseren en succesvol maken van al uw internetactiviteiten. Verder brengt ReveNew de kansen en de risico’s van internetactiviteiten in beeld en realiseert internetoplossingen op maat. Hierdoor behaalt u een maximaal rendement uit uw internetinvestering. U kunt ReveNew voor al uw internetactiviteiten inschakelen, zo heeft u slechts één adres op weg naar uw internetsucces. Neem vrijblijvend contact op of ga naar www.revenew.nl

Samen met partners Muntz/cross channel communicatie en Marketguide/web based marketing tools, hanteert Revenew de All Active-aanpak. All Active is een resultaatgerichte werkwijze die u verzekert van de juiste specialisten. Die u verzekert van succes.

11

R&D in opdracht cruciaal: leg afspraken vast!

Een researchopdracht of het ontwikkelen van software, een chip, printplaat of subsystem levert heel andere verplichtingen en risico´s op dan het leveren van een vooraf volledig gespecificeerd product. De betaling gaat anders, de levering, de afname, alles gaat anders. Nog spannender wordt het wanneer het gaat om een onderdeel van een groter geheel. Hier vier onderwerpen waarvoor het maken van goede, heldere afspraken op papier cruciaal is.

mr. ing. F.H.G. Meijers MBA gerechtelijk deskundige advocaat / partner bij Flexadvocaten, partner van FHI www.flexadvocaten.nl

Inspanningsverplichting of

heeft uw producent een fout gemaakt. Schade bij

resultaatsverplichting?

de eindklant, ... the shit hits the fan. Wie gaat de

‘Organisch ontwikkelen’ is eerder regel dan

schade vergoeden? Als u heeft afgesproken dat

uitzondering. Nieuwe inzichten ontstaan

uw producent u zal vrijwaren is het makkelijk.

gaandeweg, de klant heroverweegt zijn wensen,

Maar wanneer dat niet is gebeurd, komt uw

techneuten maken het ‘mooier’ dan afge-

klant bij u voor de fout van uw producent. Het

sproken, het zijn risico’s. Spreek dus een inspan-

aantal varianten en oplossingen is legio. Bedenk

ningsverplichting af. Betaling bijvoorbeeld per

vooraf hoe u claims afvangt en hoe u de risico´s

maand op basis van gewerkte uren ongeacht

spreidt. Leg dat vast in de overeenkomsten met

hoe ver de ontwikkeling is gevorderd. Is een

uw leverancier en met uw klant.

bepaald eindresultaat gegarandeerd, zorg dan voor adequaat projectmanagement. Dat kan

IE, Intellectueel Eigendom

belemmerende bureaucratie opleveren. Wat is

Wie is de eigenaar van wat de ontwikkelaar

standaard, wat is extra, wat is service, wat is

ontwerpt en/of bouwt? Wie mag, eventueel

geleverd en afgenomen, wat nog niet? Wanneer

exclusief, gebruikmaken van het ontwikkelde, in

gaat re-work over in service? Oplevering in delen

licentie, gebruiksrecht? Wie mag de IE-rechten

kan helpen. Een mix van lumpsum betaling en

vestigen, octrooi aanvragen? Mag de ontwikke-

betaling op uurbasis is ook een oplossing. Wat

laar de opgedane kennis en ontwerpen ook voor

helder is lumpsum, wat vaag is op nacalculatie.

andere klanten gebruiken? Mag de klant die

Op initiatief van FHI,

gebruiksrecht heeft het ontwikkelde aanpassen,

is er een checklist ontwikkeld, als

TarieF!

op andere locaties gebruiken, verveelvoudigen,

handleiding ‘Is er gedacht aan....?’.

Komen partijen een tarief overeen met de belofte

verder verkopen, sublicentie? Op welk moment

daarna vele stuks af te nemen? Dan kan het

gaat de eigendom of het gebruiksrecht over

De checklist is een uitgave van FHI en

tarief aanzienlijk lager worden. Vaak wordt er

naar de klant? En nog lastiger, wat zijn de moge-

samengesteld door Frank. Meijers, in

dan niet eens verdiend aan de ontwikkeling.

lijkheden indien de klant zich niet aan de licen-

het kader van het Point-One programma

Maar wat als de klant of de ontwikkelaar halver-

tieafspraken houdt?

ondersteund door het Ministerie van

wege de ontwikkeling de stekker eruit trekt?

Economische Zaken. Aan de totstandko-

Of wanneer het ontwikkelde toch niet wordt

Advies

ming werd meegewerkt door Point-One,

afgenomen in aantallen, of de klant het elders

Op al deze vragen bestaat niet het enige

TNO, ECN en MinacNed.

laat produceren? Bij garantie van een concreet

juiste antwoord. Als er maar vooraf over wordt

resultaat, zou het tarief veel hoger moeten zijn

nagedacht en er goede contracten met alle

om de bijkomende risico’s te dekken. Bij uurtje

partijen op papier komen. Probeer de hele keten

De Checklist R&D samen­werking

factuurtje is dat niet aan de orde.

te overzien. Voorkomen is beter dan genezen,

is gratis te downloaden

laat uw advocaat de contracten controleren.

via de FHI-website

Aansprakelijkheid

http://federatie.fhi.nl/content/

De ontwikkeling is klaar en u start voor de klant

view/364/147/

de productie op bij een producent. Het geproduceerde product gaat via u naar de klant. En dan

12

liesbeth van tongeren, groen links

‘Het geld zit aan de groene kant’ “Waarom ik de politiek in ben gegaan? Als je onrecht ziet, kun je twee dingen doen. Je gaat naar Ibiza, of je zegt ‘ik ben degene die daar iets aan gaat doen’.” Liesbeth van Tongeren heeft maar een klein voorzetje nodig om los te branden. Sinds 2010 is ze parlementariër voor Groen Links. Van Tongeren analyseert scherp. “Er staat een Chinese muur tussen het milieubewustzijn en politieke keuzes” en “Kamp kan geen kant op” als het gaat over de Aldel-fabriek of het Groninger aardgas. Ze is eerlijk in haar erkenning dat ze niet altijd de oplossing heeft. “We moeten iets anders hebben dan bedrijven,

Haagse Babbel signalement 02/2014

maar wat dan wel, dat weet ik ook niet precies.”

tekst Kees GROENEVELD

13

Na haar studie rechten woonde Van Tongeren

regelgeving helemaal niet te kennen. Vervolgens meldde hij

jaren in Australië.

dat hij de handhaving vanwege de recessie niet nu wilde

“Ik zou jongeren altijd aanraden, als de kans zich voordoet,

aanscherpen. En tenslotte kwam hij met het besluit om het

een periode naar het buitenland te gaan. Dit geeft je een

voornemen die aanscherping per 1 januari 2015 te

andere kijk op Nederland. Ik zag daar de consequentie van

laten ingaan.”

het harde maatschappelijke regime. De zorg voor gewone mensen blijft dan achter. In Australië zak je snel door het vangnet heen en woon je in je auto. Dan leer je trots te zijn op Nederland. Maar ga niet denken ‘dat overkomt mij niet’.” Als woordvoerder economische zaken en infrastructuur en milieu scoort de voormalige Greenpeace-directeur graag punten met de ‘economie die niet dienstbaar is aan bedrijven, maar aan het leven’ en de strijd tegen de ‘fossiele lock in’.

‘Verplicht investeren in energiebesparing’

“Onze overheid is te dienstbaar aan ondernemers. We moeten af van ‘eigendom’ als blauwdruk voor de samenleving. Concepten als Airbnb (met het verhuren van ongebruikte ruimte in je woning kun je jouw rekeningen

Wordt Van Tongeren niet moedeloos van alle

betalen, of je volgende vakantie, www.airbnb.nl, red.) daar

stroperigheid en het hoge abstractieniveau van

moeten we het van hebben. We hebben nieuwe juridische

Den Haag?

en belastingtechnische vormen nodig waar sociale aspecten

“Helemaal niet. Ik focus altijd op concrete stappen vooruit.

tot hun recht kunnen komen.” Hoe dat er uit zou moeten

Wij hebben er voor gezorgd dat er geen tweede kerncentrale

gaan zien weet Van Tongeren ook nog niet. Ze verwijst naar

werd gebouwd in Nederland. Wij hebben voorkomen dat

experimenten in het Verenigd Koninkrijk, ironisch genoeg de

er schaliegasboringen gaan plaatsvinden. Wij hebben

bakermat van het kapitalisme.

de vrijheid van aanbesteding van openbaar vervoer er door weten te krijgen. De keuzevrijheid van gemeenten bij

Als we vragen de term ‘fossiele lock in’ toe te lichten

zondagsopenstelling van winkels hebben we samen met

gaat onze ‘Haagse Babbel’ partner werkelijk los.

D66 voor elkaar gekregen. Dat zijn allemaal heel concrete

“Wij wijzen er al jaren op dat de energiesector gevangen

bijdragen.”

zit in een varkenscylcus. In 2005 waarschuwde ik vanuit Greenpeace toenmalig minster van Economische Zaken,

Strijdbaar en energiek dat is deze Groen Linkse zeker.

Brinkhorst, al voor de enorme overcapaciteit die hij aan

Volgens de website van de partij, liefhebber van grote

het creëren was door de bouw van nieuwe kolencentrales.

limousines als de Tesla S, elektrische auto’s die niet suf zijn.

Nu zitten we met het probleem dat er een harde en koude

En niet te vergeten ‘twitterkoningin’ van het Binnenhof.

sanering nodig is van energieproductiebedrijven. Bij de

Ze reageert overal op. Probeer het maar eens uit….

verkoop van die bedrijven werd beargumenteerd dat de prijzen voor de consument naar beneden zouden gaan. Nu gaan ze onnodig omhoog omdat onrendabele centrales open moeten blijven. Die Chinese muur moet echt worden afgebroken. De kolenbelasting die wij inbrachten in het lenteakkoord van 2012 moet niet worden afgeschaft, maar juist worden verhoogd. Het geld zit in de toekomst aan de schone kant van de economie, bij de decentrale opwekking door wind en zon.” Wat zou de overheid moeten doen om de chemische industrie te stimuleren meer te investeren in procesintensificatie als technologie om met minder grondstoffen en minder energie meer te produceren, is onze vraag. “Heel simpel, de wet Milieubeheer handhaven. Die wet verplicht bedrijven te investeren in energiebesparende maatregelen en is gebaseerd op Europese regelgeving die Nederland onvoldoende toepast. Elke investering die binnen vijf jaar rendabel is moet verplicht worden gedaan. Toen wij Kamp vragen stelden hierover bleek hij eerst die

14

Conjunctuur

Groei Nederlandse industrie vlakt af De NEVI Purchasing Managers’ Index daalde

nam in maart wederom toe, maar de toename

Het lijkt merkwaardig dat ondanks de

van 55.2 in februari naar 53.7 in maart, het

was minder dan voorgaande maanden.

volume-groei, levertijden blijven oplopen en de

laagste cijfer in zeven maanden. Een waarde

Prijsniveaus bleven onder controle. Inkoopprijzen

werkgelegenheid in de industrie niet toeneemt.

van >50 duidt op groei van de bedrijfsactiviteiten.

daalden licht. Hierdoor behoefden verkoop-

De verklaring hiervoor lijkt te moeten worden

De groei van de productie was de kleinste in

prijzen nauwelijks te worden bijgesteld. Dat is

gezocht in de grote inflexibiliteit van de factor

vijf maanden, maar dus nog steeds behoorlijk.

goed nieuws want sterk stijgende verkoopprijzen

arbeid in Nederland en de kapitaalskrapte.

Prof. dr. Arjan van Weele, hoogleraar Inkoop-

zouden de inflatie aanjagen en de economische

Dit alles lijkt een verklaring te zijn voor de lagere

management TU Eindhoven: ‘’De groei van de

groei op termijn afremmen. Daarvan lijkt nog

groeicijfers in de industrie, die duidelijk achter-

werkgelegenheid zet ondanks de groei van de

geen sprake gezien de nog verder oplopende

blijven bij die in Duitsland.’’

industrie nog niet echt door. Het ordervolume

levertijden en voorraad onderhanden werk.

Werkgelegenheid index

Stijging

60 55 50 45 40 35

Mondiale groei trekt geleidelijk aan De realisatiecijfers over de economische activiteit

30 Terruggang

25 2000

2001

2002

= Seizoensgecorrigeerd

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

= Ongecorrigeerd

2013 Bron: Nevi

laten zien dat het mondiale economische herstel geleidelijk aan kracht wint. De mondiale industriële productie is in de laatste maanden van vorig jaar gestaag verder toegenomen. Niet alleen in opkomend Azië, maar ook in de VS en Japan kende de industrie een relatief sterk laatste kwartaal. Daarnaast heeft de eurozone

Verbetering consumentenvertrouwen

de recessie definitief achter zich gelaten, al blijven de groeicijfers nog wel achter bij die van de andere grote economieën.

Mondiale industriële productie

De stemming van consumenten verbeterde in maart verder. De indicator steeg 3 punten en kwam uit op -7. Consumenten waren in maart positief over het algemeen economisch klimaat. Hun koopbereidheid veranderde echter nauwelijks. Het consumentenvertrouwen is sinds de zomer van 2013 vrijwel onafgebroken toegenomen.

Consumentenvertrouwen, seizoensgecorrigeerd

4

%

%

2

2

0

0

-2

-2 3m/3m groei mondiale industriële productie en bijdrage van de verschillende regio’s, seizoensgecorrigeerd

-4

0

-6

-10 -20

-8

08

-30 -40 -50

2010 Saldo % positieve en % negatieve antwoorden

signalement 02/2014

2011

2012

2013

2014 Bron: CBS

4

09

10

11

12

= VS

= Japan

= EMU

= Overig ontwikkeld

-4 -6

13

-8

= Azië (excl. Japan)

= Oost Europa

= Latijns Amerika

= Afrika en Midden-Oosten

= Overige opkomend

= Totaal Bron: CPB, Rabobank

15

Groei en verspilling Kamerlid Carola Schouten van de ChristenUnie maakte indruk tijdens het FHI federatiecongres. Haar afgewogen, richtinggevende deelname aan de discussie sneed hout. “De overheid moet haar rol nemen en zorgen voor een helder kader en de bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen om verspilling te voorkomen of ten minste in te dammen. Het spel moet eerlijk worden gespeeld, zeker in de keten van de gezondheidszorg.” Kees Verhoeven van D66 zag ook mogelijkheden om het thema ‘Meer met Minder’ handen en voeten te geven. “Prima als minister Kamp lovend spreekt over onze bedrijven, maar dat betekent niet dat de overheid volledig achterover kan leunen, zeker niet daar waar de problemen in onderwijs en arbeidsmarkt nog steeds niet zijn opgelost.” Samen met de bijdragen van Aad van de Leur ‘hidden champion’ Synthon, Hans Hopmans van Achmea, FHI-voorzitter Eric van Schagen en de meer dan levendige discussie met een volle zaal werd het een boeiend congres.

fotografie NFP

EXTRA PROFITEREN VAN UW FHI LIDMAATSCHAP MET TNT EXPRESS TNT Express is de ultieme partner voor elke industrie. Wij begrijpen de belangrijke rol die transport speelt voor uw groei. Daarom hebben wij een overeenkomst gesloten met FHI, zodat u altijd kunt rekenen op onze betrouwbare en flexibele services voor nóg scherpere tarieven. Met TNT Express heeft u een zeer geschikte partner, waardoor u zich kunt richten op uw kerntaken. Door onze ongeëvenaarde ervaring met een grote diversiteit aan industrieën, zijn wij bij uitstek geschikt voor alle benodigde transporten van bedrijven actief in de industriële elektronica, industriële automatisering, laboratorium technologie, medische technologie, gebouw automatisering en/of micro- en nanotechnologie. Zo hebben wij bijvoorbeeld onze Clinical Express dienst speciaal ontwikkeld voor medische transporten en alles wat daarbij komt kijken. Als lid van een bij FHI-aangesloten brancheorganisatie, kunt u direct profiteren. U komt namelijk in aanmerking voor een scherpe korting als u gebruik maakt van de diensten van TNT Express. Bovendien kunt u ervan verzekerd zijn dat TNT Express kan voldoen aan al uw branchespecifieke eisen.

Neem voor de voorwaarden contact op met onze Customer Service, 0800-1234.

17

Harde ketenregeling arbeidsrecht heeft zwakke schakel… De ketenregeling arbeidsrecht moet werknemers in de ‘flexibele schil’ beschermen tegen sociale verdrukking. De regeling is glashard en compromisloos, maar er is altijd een zwakke schakel, ook in het voorstel tot wijziging dat er aan zit te komen. De huidige regeling houdt in dat een vierde

De werknemer stemde in en vijf maanden

Mr. Tjeerd Hoekstra

opeenvolgende arbeidsovereenkomst voor

later eindigde de arbeidsovereenkomst. Het

advocaat

bepaalde tijd binnen 36 maanden, of een

UWV weigerde de WW-uitkering, omdat de

CMS Derks Star Busmann

tweede of derde opvolgende arbeidsover-

verlenging een vierde arbeidsovereenkomst,

eenkomst na 36 maanden, van rechtswege

voor onbepaalde tijd, zou zijn. De werknemer

overgaat in een arbeidsovereenkomst voor

vorderde wedertewerkstelling en doorbeta-

onbepaalde tijd. De keten is pas doorbroken

ling van loon, maar in kort geding oordeelde

na een periode van meer dan drie maanden

de voorzieningenrechter dat partijen bewust

waarin er geen arbeidsovereenkomst is

kunnen afspreken dat de arbeidsovereenkomst

geweest.

op een latere datum eindigt dan de aanvankelijk overeengekomen datum. Er zal alleen sprake

Regelmatig wordt gevraagd hoe de toepassing

zijn van misbruik van recht als de werkgever hier

van de ketenregeling kan worden uitgesloten,

stelselmatig gebruik van maakt.

zodat de werknemer in kwestie niet in vaste dienst komt. Het kan zijn dat een nieuwe, tijde-

Wetsvoorstel verkort termijn

lijke, opdracht is binnengehaald, een collega

naar twee jaar

met verlof is, of ‘gewoon’ dat de werkgever liever

Het wetsvoorstel Werk en Zekerheid voorziet

niet heeft dat werknemers een arbeidsovereen-

dat de ketenregeling op 1 juli 2015 wijzigt. De

komst voor onbepaalde tijd hebben.

termijn waarbinnen drie arbeidsovereenkomsten elkaar kunnen opvolgen wordt verkort naar

Twee recente voorbeelden illustreren dat ook hier

twee jaar en de keten is pas doorbroken na een

onder druk alles vloeibaar wordt.

periode zonder overeenkomst van meer dan zes maanden. Partijen kunnen andere afspraken

Een werkgever gaat een vierde arbeidsovereen-

maken via een Cao. De termijn van twee jaar

komst voor onbepaalde tijd aan, omdat die vierde

kan worden verlengd tot maximaal vier jaar en

arbeidsovereenkomst van rechtswege toch al

het aantal elkaar opvolgende arbeidsovereen-

voor onbepaalde tijd zou zijn. Tegelijkertijd sluiten

komsten kan van drie naar zes. Waarschijnlijk zal

partijen een vaststellingsovereenkomst waarin

hiervan gretig gebruik worden gemaakt, zeker in

zij vastleggen dat die vierde arbeidsovereen-

branches waar flexibiliteit is vereist.

komst voor onbepaalde tijd eindigt. De kantonrechter oordeelt dat het partijen niet vrij staat

Er zit nog een addertje onder het gras bij het

van de ketenregeling af te wijken, verklaart de

wetsvoorstel. Op de arbeidsovereenkomst voor

vaststellingsovereenkomst nietig. In hoger beroep

bepaalde tijd die na 1 juli 2015 ingaat, is de

oordeelt het gerechtshof dat er met de vaststel-

nieuwe ketenregeling van toepassing, inclusief

lingsovereenkomst niets mis is, zodat de arbeids-

de doorbreking van zes maanden. Werkgevers

overeenkomst op geldige wijze eindigt. Deze

dienen daar alert op te zijn. De keten is bijvoor-

zaak ligt nu bij de Hoge Raad, die een definitieve

beeld niet doorbroken als de arbeidsover-

beslissing zal nemen.

eenkomst die eindigt op 31 maart 2015, wordt voortgezet per 15 juli 2015. Dit kan consequenties

In een andere zaak had een werknemer met

hebben voor de vierde arbeidsovereenkomst in

zijn werkgever een derde arbeidsovereenkomst

de keten, of een overschrijding van de termijn

voor bepaalde tijd. De werkgever verzocht de

van twee jaar.

werknemer om de einddatum met vijf maanden uit te stellen, omdat er een project was binnen-

Ook daarmee blijft de keten vanuit het perspectief

gehaald waarvoor de werknemer nodig was.

van de werkgever zo sterk als de zwakste schakel.

18

signalement 02/2014

19

Nedap in New York Dankzij de ‘smart drivers’ van het Nederlandse Nedap Light Control, wordt er voor de stad New York dagelijks twee miljard liter drinkwater gereinigd! In de recent opgeleverde installatie stuurt de ‘Dutch developed’ combinatie van vermogens- en besturingselektronica 12.000 UV, ultra violet, lampen aan van elk 240 Watt. Het UV licht zorgt voor zuivering van het water. De stad New York won de ‘UV Engineering Award of the Year’ met het project. Om reden van veiligheid, ten opzichte van terreurdreiging, hier geen detailfoto’s van hoe de installatie er precies uitziet. De bouwput geeft een idee van de massaliteit. Het bedieningspanel ‘bewijst’ dat Nedap ‘in control’ is.

Fotografie: nedap

20

signalement 02/2014

21

Leiden Probe Microscopy in New York Een katalyse reactie laten plaatsvinden in een microscoop bij hoge druk en hoge temperatuur en dat proces dan via beelden op atomair niveau volgen, het werd tot voor kort niet voor mogelijk gehouden. Aan de Universiteit van Leiden is het gelukt en meer dan dat, er is een reproduceerbaar, verkoopbaar systeem voor ontwikkeld en gebouwd, de Reactor Scanning Tunneling Microscope. Het paradepaardje van het Leidse start-up bedrijf LPM werd als eerste opgemerkt, daar waar men steeds bewijst een neus te hebben voor wat voorop loopt in de wereld: New York. Gertjan van Baarle is de trotse LPM directeur. De twee beelden zijn gemaakt op 23 x 23 en 4,6 x 4,6 nanometer schaal en tonen dat ‘full atomic resolution images can be obtained from metal surfaces’. In dit geval is er een goud kristal zichtbaar gemaakt, een standaard voorbeeld van ‘proof of good behavior’. Het Brookhaven Center for Functional Nanomaterials is de slimme launching customer.

Fotografie: Arthur Vahlenkamp & LPM

22

signalement 02/2014

23

Embed Engineering in Fryslân House in New York Als relatief klein Hollands bedrijf in het ontwikkelen van elektronica en sensorsystemen op functionele klantvraag, kun je succes boeken in de Verenigde Staten. Embed Engineering bewijst dat. Het gebeurt op basis van het betrouwbaarheidsimago, de historische banden en voortdurend bewijzen van toegevoegde waarde en servicegerichtheid. De foto is een detail van de Gimbal kalibratietool voor temperatuurafhankelijke motion sensors, door Embed ontwikkeld voor Siri Marine. En ook voor sommige Amerikanen geldt ‘wat je ver haalt is lekker’, maar je moet daar wel een vestiging hebben. Embed doet zaken in de States, ‘coast to coast’ via het Fryslân House in New York.

Fotografie: Embed Engineering

24

Dutch Tech in NY The Big Apple, New York City, is nog steeds het hart van de wereldeconomie. Silicon Valley aan de westkant, de Hollandse polders aan de oostkant, ze liggen beide op vergelijkbare afstand van Manhattan Island. Er is hoop dat het traditionele protectionisme van de Amerikanen juist daar verder afzwakt, dat de wolven van Wall Street worden gemuilkorfd. Nederlandse Technologie-ondernemers bewijzen dat ook daar wordt opgemerkt, en op waarde wordt geschat, wat zij hebben te bieden. In deze editie van Signalement komen drie voorbeelden voor het voetlicht.

Het bekende, zichzelf voortdurend vernieuwende

bij een klein Leids bedrijf,’’ vertelt Gertjan van

naar de klant en zijn wensen en behoeften. In

bedrijf Nedap uit Groenlo levert een Canadees

Baarle van LPM. “Heeft alles te maken met de

de VS zijn dat applicaties in de energiesector, de

engineeringbedrijf de technologie om UV-licht

presentaties die de hoogleraar achter deze

offshore industrie en in life science.” Marko Bolt

zo aan te sturen dat de hele stadconglomeratie

ontwikkeling, Joost Frenken, hier over in de

vertelt er over met enthousiasme. ”Wat ons

continu kan beschikken over schoon, gereinigd

wereld heeft gehouden. Maar uiteindelijk moet

enorm helpt is het kantoor dat we hebben in

water. Tonnie Telgenhof Oude Koehorst is de man

je de Amerikanen echt overtuigen hoe uniek de

New York, via het Fryslân House. Als je van

van Nedap Light Controls die met verve vertelt

apparatuur is; onze klant is een Amerikaanse

Noord- Nederland daarheen gaat ben je op de

over het bijzondere project, ‘s werelds grootste

overheidsinstantie en moet daarom aantonen dat

helft van de afstand naar Californië of Texas.

UV-drinkwater purificatie systeem. Nedaps’ way

de technologie niet binnen de VS beschikbaar is.

Maar wat misschien nog wel net belangrijker

to New York verliep via een openbare aanbeste-

Daarnaast moet je in de aanbestedingsprocedure

is, je hebt dan een vestiging in de States en we

ding. ‘’Vanuit het verleden zijn we gespecialiseerd

je professionaliteit zien aan te tonen.”

kunnen klanten optimaal bedienen.

in voedingen voor UV-lampen, lage druk/hoge

Dat is belangrijk als je binnen wilt komen. En wij

vermogens lampen. We combineren vermogens-

combineren dat met het betrouwbaarheidsimago

elektronica met intelligente aansturing van die lampen en we weten alles van veiligheidsvoorschriften zowel in Noord-Amerika als in de Europese markt. Onze klant is Trojan, de grootste op het gebied van UV-installaties. Zij wonnen de aanbesteding. Nedap is al lang aanwezig in de VS met een eigen vestiging, maar dit project is natuurlijk een prachtig visitekaartje: de dagelijkse purificatie van twee miljard liter drinkwater.’’ Technostarter LPM, Leiden Probe Microscopy, bouwde een heel complex prototype wetenschappelijk apparaat, de Reactor STM: een chemische reactor gecombineerd met een Scanning Tunneling Microscope. “Die willen

‘De aankoop van deze top-of-thebill instrumentatie, kon betaald worden via subsidie uit een stimuleringsfonds van Obama’

Fryslân House is Lennard Drogendijk van Business Development Friesland. “Het was een wild idee dat eigenlijk en onverwacht grote vlucht genomen heeft. Een gezamenlijk kantoor voor bedrijven met ‘een Fries hart’, dus niet per se in Friesland gevestigd, waar je tegen beperkte kosten een vestiging kunt openen, samen met vertrouwde mensen die de lokale situatie kennen. Doen we vanuit Friesland zelf in Amsterdam en inmiddels ook in Riga, Letland.” Drie voorbeelden van Dutch Technology in New York, ze illustreren dat we niet alleen naar het oosten hoeven te kijken voor internationale kansen…

wij per se hebben,” zeiden de mensen van Brookhaven National Laboratories in New York. De wetenschap is de kortste weg naar de wereld-

Embed Engineering is een bedrijf dat complexe

markt. De aankoop van deze top-of-the-bill

elektronische sensorsystemen ontwikkelt. “We

instrumentatie, kon betaald worden via subsidie

hebben klanten in Silicon Valley, California en in

uit een stimuleringsfonds van Obama. “Heel

Houston, Texas, heel divers, vaak gebaseerd op

opmerkelijk natuurlijk dat men dan is uitgekomen

onze kennis gekoppeld aan dienstbaar luisteren

signalement 02/2014

dat Friesland ook daar heeft.” De man achter het

25

Nedap in NY, bouwput van de UV-waterzuivering

LPM, Gertjan van Baarle in het lab

Embed Engineering in NY, detail van de Gimbal kalibratietool

26

Beursplattegrond bekend, Kick-Off bezoekerswerving, nu wordt het menens Als de plattegrond is ingetekend, de eerste lichting standhouders hun plek hebben toegewezen gekregen, als de bezoekersregistratie is geopend, ja dan gaat het echt menens worden. Op dat moment ‘bestaat’ een beurs echt. In die fase is World of Technology & Science beland.

De vier ‘werelden’, Automation, Laboratory,

als WoTS gaat het toch om de kracht van het

Motion & Drives en Electronics zijn ingedeeld

volume. In de week van 30 september tot en met

in een totaal van vijftien clusters. Een indeling

3 oktober worden vijftien- tot zeventienduizend

die het de duizenden bezoekers gemakkelijk

professionele bezoekers verwacht voor

moet maken om de weg te vinden binnen het

deze beurs in de Jaarbeurs Utrecht. Omdat

totaal van 400 tot 450 stands plus de Exciting

tegelijkertijd op die locatie ook de beurzen

Technology presentaties op de beursvloer.

Industrial Processing, European Diary Show en Macropak worden gehouden, mag verwacht

Op 24 april was er een Kick-Off meeting voor de

worden dat vrijwel heel technologisch Nederland

standhouders, als aftrap voor de werving van

samenkomt, dankzij een unieke samenwerking

bezoekers. Bij een grote technologiemanifestatie

tussen FHI, FEDA en VNU/Jaarbeurs.

Nieuwe Europese labelling aanleiding Lab-Safety X-pedition op WoTS EU- CLP/GHS heet het. Voluit wordt bedoeld

opslag. Vind uit hoe het werkt voor de hele

het nieuwe Classification, Labelling and

labinrichting. Koppel het juiste symbool aan de

Packaging-Globally Harmonized System van

verplichte registratie van chemicaliën. Symbolen

de Europese Unie. De verschillende symbolen

op de labwerkbanken, voor brandveiligheid, voor

die in een laboratorium worden gebruikt om te

luchttechniek, het wordt allemaal gekoppeld aan

waarschuwen voor gevaar bij het gebruik van

concrete producten op de beursvloer. Prachtige

chemicaliën worden eenduidig voorgeschreven

methode om de laboratoriummensen die de

in het kader van de regelgeving die per 1 januari

beurs bezoeken awareness bij te brengen.

2015 overal ingevoerd moet zijn. De symbolen vormen een prachtige kapstok om straks op de beurs World of Technology & Science een tour te maken langs de stands die per symbool oplossingen bieden om veiligheid te garanderen. Zoek het juiste symbool voor veilige

signalement 02/2014

Column

De virtuele memo als gadget komt er aan

Aandacht voor technologie

Het is nu wel bijna traditie geworden dat de FHI-branche Industriële

Het valt mij op dat landelijke media tegenwoordig meer aandacht

Elektronica met een groep lidbedrijven gezamenlijk een gadget

aan technologie geven. Het kan natuurlijk wishful thinking zijn,

realiseert op de beurs. Maar het blijft een sterk staaltje: twintig

maar tegelijkertijd baseer ik dit gevoel op concrete ervaringen.

verschillende bedrijven, voor een niet onbelangrijk deel elkaars’

Begin maart kwam een special uit in de Telegraaf met als

concurrenten, die met elkaar zo’n project voor de beursbezoekers

kop ‘moderne industrie’. De voorzitter Eric van Schagen op de

realiseren. Het bewijst de saamhorigheid en gedrevenheid om de

voorpagina en een reeks aan interviews met allerlei technische

branche naar een hoger plan te brengen, te promoten naar een

bedrijven als inhoud.

professionele doelgroep. Op de World of Technology & Science zal BNR een live uitzending De eerder al aangekondigde ‘Virtuele Memo’ gaat er zeker komen,

verzorgen vanaf de beursvloer. In de voorbesprekingen met BNR

een digitaal notitieblokje in de vorm van een fysiek device, die het

en het Financieele Dagblad blijkt, dat deze landelijke media ook

bekende ‘geeltje’ overbodig maakt. Wanneer iemand in de buurt van

een sterke focus op technologie hebben. Als je er op gaat letten

de Virtuele Memo is, kan hij of zij de berichtjes ervan lezen, of er een

(en dat is het dan waarschijnlijk), kom je natuurlijk ook de katerns

berichtje op schrijven. Dat berichtje is daarna weer leesbaar voor

in het NRC en de Volkskrant tegen. Aandacht voor wetenschap en

anderen die in de buurt komen van de Virtuele Memo.

technologie is nog net niet heel hot.

Het lezen en schrijven van berichtjes op de Virtuele Memo vindt

‘De stelling dat ‘techniek niet sexy is’ kan eigenlijk niet meer onderbouwd worden’

plaats via een App op de smartphone. Berichtjes worden in een cloud platform opgeslagen om vervolgens op de juiste momenten aan de juiste personen te tonen, namelijk alleen wanneer ze fysiek in de buurt van de Virtuele Memo zijn. Voor tweeduizend bezoekers die naar WoTS komen is er straks in september zo’n gadget beschikbaar.

Leuke voorbeelden van het Science Center NEMO geven aan hoe het maatschappelijk nut en het enthousiasme voor technologie met jong en oud te communiceren is. NEMO is ook nog eens betrokken bij het weekend van de wetenschap, dat precies aansluit op de World of Technology & Science, namelijk op 4 en 5 oktober 2014. De stelling dat ‘techniek niet sexy is’ kan eigenlijk niet meer onderbouwd worden. FHI is de komende maanden druk doende te communiceren naar de industrie, de laboratoria en de zorg, dat HET Instrument over is gegaan naar de World of Technology & Science. Dat doen we op basis van alle mooie voorbeelden die de exposanten te bieden hebben in hun aanbod, de applicaties, beursprojecten en seminars. Het is meteen de gelegenheid voor alle leden, exposanten en mediapartners, om die gebundelde krachten te benutten. Samen staan we sterk, om de aandacht op te eisen bij klanten, relaties en instanties. We hebben een podium en de tijd is rijp.

www.wots.nl

Paul Petersen [email protected]

27

advertentie van de Ridder

29

ISO/IEC 17025:2005 accreditatie voor bioTRADING Benelux BV Directeur Gerjan de Jonge was enige tijd geleden al apetrots. Eind februari was het echt zover, maar De Jonge wist het eerder al te vertellen, zijn bedrijf bioTRADING ging als eerste Nederlandse voedingsbodemfabrikant ISO/IEC 17025:2005 accreditatie behalen.

Aanvullend op deze RvA accreditatie geven ook

recepten in batchgroottes variërend van enkele

citaten uit de vele auditrapporten van farma-

petrischalen tot 25.000 stuks. Uiteraard staat

ceutische afnemers grond aan de trots van De

het bedrijf uit de branche Laboratorium

Jonge. “Het kwaliteitssysteem voldoet aan de

Technologie straks, eind september, begin

FDA/cGMP/GLP-normen,” “Hygiëne, de routing,

oktober met een stand te pronken op de

productie- en opslagruimtes werden gezien als

beurs World of Technology & Science.

zeer indrukwekkend” en “Een sterk ontwikkeld automatiseringssysteem controleert en registreert het gehele order- en productieproces tot en met de levering aan eindgebruiker. Het gehele proces is volledig traceerbaar.” Het puur Hollandse 35-jarige bedrijf in Mijdrecht is veel meer dan de naam doet vermoeden een productiebedrijf dat voedings-

‘Het gehele proces is volledig traceerbaar’

bodems maakt volgens 1.200 verschillende

Spinning Disc reactor ‘SpinPro’ van Flowid tweede bij Vernufteling 2014 Het kan een revolutie worden in de chemische industrie. In plaats van de gebruikelijke grote mengers, heeft het Eindhovense FHI-MinacNed lidbedrijf Flowid samen met de TU Eindhoven een ronddraaiende reactor ontwikkeld die stoffen in een klein volume volledig gemengd met elkaar laat reageren met een snelle aan- en afvoer.

De revolutionaire ontwikkeling werd

publiek gemakkelijk waren te begrijpen, zoals de

genomineerd voor de jaarlijkse verkiezing van

winnaar een prachtig gevouwen sluisdeur van

de Vernufteling, een prijs die wordt uitgeloofd

Royal HaskoningDHV.

door de brancheorganisatie van advies- en ingenieursbureaus Ingenieur NL en ingenieurs-

Wat betreft de SpinPro, verwacht Wouter Stam

vereniging KIVI voor het meest vindingrijke

dat die vooral zijn weg gaat vinden in de

project dat wordt ingezonden.

risicovolle tweefasechemie. Het compacte systeem heeft de eerste tests goed doorstaan.

Flowid directeur Wouter Stam is blij met de prijs,

Er wordt nu gewerkt aan industriële

te meer daar met name de vakjury de inzending

experimenten met klanten.

hoog waardeerde. Omdat het oordeel van het publiek even zwaar woog, werd de SpinPro

De bekendmaking en de huldiging van de top

geen eerste. Begrijpelijk gezien de andere

drie van de Vernufteling vonden plaats tijdens de

inzendingen die waarschijnlijk voor het grote

jaarlijkse Dag van de Ingenieur op 19 maart.

IE

30

DC, DWDD en Smart Highways Hoe vermogenselektronica steeds meer trendy wordt Industriële Elektronica

Wie Daan Roosegaarde heeft gezien bij Matthijs van Nieuwkerk in DWDD die kan misschien vermoeden hoe een gesprek verloopt met Pavol Bauer. Pavol Bauer is namelijk een soort wetenschappelijk alter ego van de heftig innoverende technologische kunstenaar die Daan Roosegaarde uit alle macht wenst te zijn. Het uit Slowakije afkomstige hoofd van de DC Systems & Storage Group van de afdeling Electrical Sustainable Engineering aan de TU Delft, zit net zo boordevol ideeën en innovaties als Roosegaarde. Aanleiding om met Bauer te praten is de lezing die hij houdt op 24 juni tijdens het Vermogenselektronica Event van de FHI-branche Industriële Elektronica. Titel van zijn voordracht: ‘DC versus AC’, opnieuw Tesla contra Edison, gelijkstroom of wisselstroom. De discussie wordt nu trendy, omdat het gaat om duurzaamheid, zelfs om de smart highway waar elektrische auto’s al rijdend worden opgeladen vanaf de speciale gelijkstroom gevoede rijbaan.

tekst kees groeneveld en emmar sinnige fotografie daan roosegaarde

’We halen een rendement van 50-60% energieopbrengst, terwijl een dieselauto maar 15-18% haalt’ Schets van de Noordzee Transmission grid Copyright: OMA

signalement 02/2014

31

Elektrisch opladen van de auto via het wegdek

Het is alleen al indrukwekkend dat Bauer

Een ander idee is dat energie langs de snelweg

De aanleg van een infrastructureel energienet-

met zijn groep recent drie Topsector Energie-

wordt opgewekt door zonnecellen in het

werk op de Noordzee is één van de andere

projecten tegelijk wist te scoren. ‘De wind in

wegdek, zonnepanelen en de windenergie.

onderzoeksprojecten die Bauer er door wist te

de zeilen’ is van toepassing. Het zijn alle drie

‘’Opslag is daarbij belangrijk. De energie wordt

krijgen, samen met negen partijen waaronder

publiek-private onderzoeksprojecten, dus samen

contactloos in de auto gestraald.’’

Nuon, RUG, Royal HaskoningDHV, Grontmij en

met bedrijven.

Hoe dat kan? “In het wegdek worden magneti-

ECN. ‘’Een soort energiesnelweg tussen verschil-

sche spoelen gelegd die een elektromagnetisch

lende landen waar windparken op aangesloten

PRE, ABB, Kema, TNO en Alliander werken mee

veld opwekken. Die energie wordt naar een

kunnen worden. Uitdaging is het transport van

aan het ‘Electrical Vehicle Supported PV Smart

hoge frequentie getransformeerd en getranspor-

energie over langere afstanden. Opslag en de

Grid’ project. ‘’Het idee is dat de industrieter-

teerd naar de auto met een hoog rendement.

integratie van opslag in het energienet is cruciaal,

reinen in Nederland een groot potentieel voor

In de auto zit een spoel die het elektromagne-

is nu het grootste probleem met zonne- en wind-

photovoltaische (PV) panelen met hun grote

tische veld oppikken. Een elektrische auto haalt

energie. Een doorbraak in opslag kan het hele

oppervlak aan platte daken herbergen. De

een rendement van 50-60% van de energie-

energie-economische landschap veranderen.’’

mogelijkheid van energie-opwekking met PV-

opbrengst (van de bron naar de wielen), terwijl

panelen op bedrijventerreinen wordt momenteel

een dieselauto maar 15-18% haalt. Doordat de

Wie op 24 juni naar het Vermogenselektronica

suboptimaal gebruikt door gebrek aan betaal-

auto continu wordt opgeladen, kan de accu heel

Event komt, kan ter plaatse, op de campus van

bare opslagcapaciteit en onvoldoende lokaal

klein worden. Die accu is nu nog het duurste

de TU Delft vijf verschillende demo’s zien in de

energiemanagement. Het hoofddoel van het

en meest milieubelastende onderdeel van de

labs van DC Systems & Storage en van Electrical

project is om dit probleem op te lossen door de

elektrische auto. Op de TU Delft onderzoeken

Power Processing. De wereld verandert, dankzij

ontwikkeling van nieuwe smart DC grid techno-

we nu hoe de batterij ‘reageert’ op laadcycli en

vermogenselektronica, jarenlang een outdated,

logie en de elektrische voertuigen direct door de

rijgedrag en we ontwikkelen modellen om het

oubollig vakgebied, nu hot & spicy, de redding

PV-panelen laten laden.’’

rendement te optimaliseren.’’

van de wereldeconomie.

IA

32

Science Park Amsterdam datacenters, laboratoria, WKO en gebouwautomatisering gebouwautomatisering

Bedrijven in de technologiebranches leven van hun onderlinge wisselwerking. Dat geldt zelfs op het niveau van brancheorganisaties binnen FHI. In december organiseerden de branche voor Gebouw Automatisering en het cluster IT Room Infra een gezamenlijke workshop in de Van Nelle fabriek in Rotterdam, gericht op het datacenter aldaar. Recent was er een workshop van dezelfde branche in een ‘multi tenant’ laboratoriumgebouw op het Science Park Amsterdam. Tussendoor beschreven de gebouwautomatiseerders een ‘business case’ over een WKO, warmte-koude opslag systeem op hetzelfde Science Park. Steeds was er een datacenter betrokken.

De bodem van de Watergraafsmeer-locatie van Science Park

Maar de systemen van twee gebruikers combineren in één regelkast,

Amsterdam blijkt zeer geschikt te zijn voor het benutten van warmte

dat vergde wel wat energie en kennis. In technologisch opzicht een

en koudebronnen in de grond. De gedachte om drie gebouwen

uitdaging. Ook samenwerken met zoveel verschillende partners gaat

aan één systeem te koppelen was logisch, maar technologisch niet

niet vanzelf. Zeker als je bedenkt dat de oplossing waarvoor we

triviaal. Het Nikhef datacenter en het gebouw van het Amsterdam

uiteindelijk gekozen hebben, naar ieders tevredenheid moet werken.

University College hadden elk een eigen, verschillend systeem voor

Het mooie van de oplossing zoals wij die hebben gerealiseerd, is dat

gebouwautomatisering. Het derde te koppelen gebouw, de nieuw-

kleinere eenheden heel eenvoudig aan de WKO gekoppeld kunnen

bouw studentenhuisvesting DUWO, nog niet. De WKO, die de

worden. En dat is dan weer slim met het oog op de toekomst.’

overtollige warmte van het datacenter naar de andere gebouwen zou moeten brengen en om te ruilen tegen de koeling voor het

Heksenkring

datacenter, had ook een eigen besturingssysteem. Ga er maar aan

Het spel tussen de betrokken partijen werd in de business case

staan en zorg dat het dataverkeer gegarandeerd blijft.

op een bepaald moment zelfs vergeleken met een ‘heksenkring’. Maar het is gelukt, het werkt en draagt bij aan de duurzaamheids-

Project engineer Eddy Muller van de firma Re3com was belangrijk

doelstellingen van de betrokken overheden en gebruikers.

bij de realisatie. ‘De drie gebouwen beschikten elk over een centrale. Tussen die gebouwen liep een bronwaternet. AUC had net de eigen

Schitterend om te zien dat aan de andere kant van de weg, ook op

WKO-installatie aanbesteed en gekozen voor Johnson Controls. Op

het Science Park Amsterdam, vrijwel hetzelfde is gerealiseerd door

initiatief van Cogas (de partij die op basis van een prestatiecontract

andere partijen. Unica is daar de leverancier van warmte en koude

de warmte en koude moest gaan leveren aan de gebouwen, red)

voor enerzijds het Equinix datacenter en anderzijds het Matrix

werd voor DUWO en Nikhef gekozen voor een Priva-systeem. Om die

laboratoriumgebouw. Dankzij de technologie komt de technologie

drie centrales met elkaar te laten praten, moesten wij er voor zorgen

verder, al blijft het mensenwerk.

dat er in één regelkast twee regelsystemen werden aangebracht. Dat je werkt met twee leveranciers, dat komt wel vaker voor.

tekst kees groeneveld en charlotte maassen fotografie peter ginter

signalement 02/2014

33

Zo gezegd, zo geschreven “De moderne mens vergaapt zich nog aan zijn eigen stront, zolang het maar wordt uitvergroot.” Marente de Moor, schrijver en columnist, in haar roman ‘Roundhay, tuinscène’, 2013.

‘’Wat je als ondernemer aan innovatie kunt doen, is niet zo zeer het achternazitten van de consument met een goed idee. Daarvoor ligt er te veel buiten je macht. Je moet klaarstaan voor de eerste partij die haar weg vindt naar jouw uitvinding, dan volgt de rest automatisch.” Cees Links, founder/CEO van GreenPeak en één van de uitvinders van WiFi, in FD Outlook, zaterdag 29 maart 2014.

“De statistieken voor CEO’s die een succesvolle CEO opvolgen zijn niet bemoedigend.” Eelco Blok, CEO van KPN, in NRC Weekend, zaterdag 22 februari 2014.

“Koester niet de illusie dat je via de wetenschap kunt toewerken naar een betere mens of een perfecte maatschappij. Dat is mijn kritiek op wetenschappers als Richard Dawkins en Andrew Hessel, die meent dat onsterfelijkheid binnen ons bereik komt. Het wordt verdacht als mensen hun wetenschapsterrein opblazen tot iets wat het hele mens-zijn raakt.” Professor Wiendelt Steenbergen, Biomedical Photonic Imaging, Universiteit Twente, in het Nederlands Dagblad, zaterdag 29 maart 2014.

“Meisjes zien de ongezellige tl-verlichting in die verschrikkelijk grauwe technieklokalen en besluiten een andere studierichting te kiezen.” Professor Elphi Nelissen, decaan faculteit Bouwkunde aan de TU Eindhoven, in FD Outlook, zaterdag 1 maart 2014.

“Neem een platte kar als metafoor voor de samenleving. Daarmee kun je niet pijlsnel door de bocht rijden… Je móét die bocht nemen, maar wel geleidelijker, zodat alle mensen op de kar blijven.” Diederik Samson, fractieleider van PvdA in de Tweede Kamer in Het Financieele Dagblad, donderdag 6 maart 2014.

IA

34

Industriële automatisering

De paasvuren in het oosten van het land zijn beroemd en berucht. Grootschalige houtverbranding ‘voor de fun’, gebaseerd op prehistorisch primitief bijgeloof. Rook, roet en CO2 blijft er over. In een overbevolkte wereld kan dat misschien één keer per jaar, maar eigenlijk kan het helemaal niet meer in een tijd en cultuur waar duurzaamheid en milieubewustzijn heilig zijn verklaard. We accepteren niet eens meer dat er energiecentrales op steenkool ‘draaien’, nee, we willen helemaal geen fossiele brandstof meer als energiebron.

Merkwaardig genoeg maakt nu een nieuwe technologie furore die eigenlijk is gebaseerd op het verbranden van hout, de ‘pyrolyse’ technologie. BTG, voluit Biomass Technology Group, Twentse consultancy en R&D firma, ontwikkelde de technologie. Pilotplant-/processkidsbouwer Zeton, ook Twents, bouwt de installaties. Gerhard Muggen is managing director van het BTG-dochterbedrijf dat de pyrolysetechnologie naar de markt brengt, BTG

Van paasvuur naar pyrolyse

Bioliquids BV.

‘Natuurlijke’ procestechnologie from Twente tekst KEES GROENEVELD en emmar sinnige fotografie Btg btl

signalement 02/2014

35

“We hebben de complete waardeketen nu wel

is toch niet zo simpel als het lijkt, vooral als je

interessant. Pyrolyseproductie kan kleinschalig

bij elkaar in ons consortium dat we Empyro

op grote schaal, dus in hoog tempo, kwalita-

en is te koppelen aan grootschalige verwerking

hebben genoemd,” vertelt Muggen. “Wij leveren

tief goede olie wilt produceren. De moeilijkheid

en gebruik. Juist de grote energiebedrijven heb-

de technologie en doen ook mee in de eer-

zit ‘m in de systemen rondom het kernproces.

ben onvoldoende opgelet, hebben het ontstaan

ste Pilot plant. Zeton bouwt de installatie. De

Het design van zandcirculatie - de juiste flow,

van decentrale duurzame energieproductie niet

firma HoSt ontwerpt de stoomsystemen. Stork

druk, temperatuur - da’s niet eenvoudig.’’ Mooie

meegekregen. De fossiele wereld denkt alleen

Termeq levert de ‘zandkoeler’, de afgassen-

uitdaging dus voor FHI-bedrijven die meet- en

maar groot, groter, grootst. Dat is nog steeds

ketel en de ketel die de pyrolyse-olie verbrandt

regel instrumentatie leveren die Zeton inkoopt

het denkraam: gas en kolen zijn grootschalig

bij Friesland Campina. De eerste klanten, zijn

en in de modules gaat inbouwen. De proces-

beschikbaar, dus laten we grootschalig bou-

FrieslandCampina Borculo, het bedrijf dat de uit

besturing is een beetje het ‘geheim van de

wen, dat kennen we!”

houtsnippers geproduceerde olie gebruikt voor

smid’, in casu BTG Bioliquids. De stoom voor



energieopwekking, ter vervanging van aardgas,

AkzoNobel vormt een restproduct op basis van

Het financieringsmodel van de Empyro-fabriek

en AkzoNobel dat de geproduceerde stoom

de koolstof die achterblijft na verbranding van

is ook interessant. Vanwege de hoogwaardige

geleverd krijgt als warmte-energiebron voor

de biomassa. “Via die stoomproductie kan het

technologie en innovatie kwam er overheids-

hun productieproces. De eerste pyrolyse fabriek

totaalrendement uit biomassa oplopen tot 90%!

steun via het Europese FP7 programma. Daar-

komt ook op het terrein te staan van AkzoNobel

En de CO2 uitstoot bij FrieslandCampina op de

naast investeert het ministerie van economische

in Hengelo.” Op volle productiecapaciteit wordt

site in Borculo wordt met vijftien procent ver-

zaken via de Topsector Energie-TKI BBE, geeft

20 miljoen liter pyrolyse-olie per jaar gepro-

laagd ten opzichte van de aardgas situatie.’’

de provincie Overijssel geld uit het Energiefonds Overijssel en doet er een in duurzame

duceerd, het equivalent van ruim 12 miljoen kubieke meter aardgas. “Deze eerste fabriek

Muggen koppelt de actualiteit van de aankon-

technologie gespecialiseerde private investeer-

bouwen we zelf.”

diging van de investering van 19 miljoen euro

der mee, Tree Power. FrieslandCampina maakt

aan een brede visie. “Ook wij zien een sterke

bovendien gebruik van de regeling Stimulering

trend naar skidsbouw, het ter plekke modulair

Duurzame Energieproductie, waardoor een

opbouwen van fabrieken uit elders geprodu-

twaalfjarig afnamecontract kon worden gete-

ceerde deelprocesinstallaties. Dit geeft een

kend. Het is de uitsmijter van Gerhard Mug-

enorm voordeel in risicobeheersing en er kan

gen. “Bij dit soort technologieontwikkelingen

snel gebouwd worden. De doorlooptijd van

zie je hoe belangrijk het is dat MKB en grote

opdracht tot oplevering kan al gauw een half

bedrijven elkaar weten te vinden. Echt nieuwe

jaar korter worden. Door de schaal van instal-

technologie komt van kleine bedrijven. Om toe-

laties te verkleinen kun je produceren daar

passingen te realiseren heb je grote bedrijven

waar je het eindproduct nodig hebt, zonder

nodig. Een bedrijf als FrieslandCampina kan

In de beschrijving die Muggen geeft van het

kosten voor bulktransport. De schaalgrootte van

ons langetermijnzekerheid geven. Vanuit die

pyrolyseproces lijkt het niet overdreven complex

pyrolyseplants sluit mooi aan bij de inzameling

basis kunnen we samen met Zeton en andere

te zijn. Waarom is het niet eerder gecommerci-

van biomassa. Je kunt de ruwe pyrolyse-olie

partners de wereldmarkt op. Internationale

aliseerd? Muggen: ‘’De olieprijs bleef lang laag.

decentraal maken en vervolgens transporte-

belangstelling is er al volop.’’

Daar kon je niet tegen concurreren. Maar het

ren. De grote energiedichtheid maakt het ook

‘Procesbesturing is geheim van de smid’

Pyrolyse, wat is dat? “Pyrolysetechnologie is het omzetten van bio-

laat je condenseren. Eigenlijk een kopie van

massa in olie door warmte. Hout wordt gebruikt

wat de aarde doet, maar heel erg versneld. De

als biomassa-grondstof, maar het kan ook stro,

biomassa - deeltjesgrootte van drie millimeter -

maïsstengels of iets dergelijks zijn.

wordt mechanisch gemengd met heet zand, dat door een roterende conus loopt waardoor snelle

Binnen twee seconden, heel snel dus, verwarm

warmteoverdracht plaatsvindt.”

je de biomassa tot 500 graden, zonder zuurstof toe te laten. De olieachtige damp die ontstaat,

www.btg-btl.com

LT

36

Pathologie vanuit de Bahama’s

De digitale vergelijking levert meteen een analyse op

LABORATORIUM TECHNOLOGIE

Als er ergens een vakgebied is waar de technologie ingrijpende veranderingen teweeg brengt, dan is het wel de pathologische diagnostiek. En dan gaat het meteen over een veld waar vrijwel iedereen in onze samenleving eens of vaker mee krijgt te dealen: de vaststelling of weefsel kwaadaardige cellen ontwikkelt. Recent bleek dat weer eens overduidelijk in de tweede XS2HiTek workshop die de branche Laboratorium Technologie organiseerde samen met de VAP, Vereniging Analisten Pathologie bij Symbiant Pathology Expert Center in het Medisch Centrum Alkmaar.

tekst KEES GROENEVELD BEELD symbiant

signalement 02/2014

Column

Ronduit fascinerend is het wat de experts presenteerden. De ontwikkelingen in de ‘digitale pathologie’ maken de interpretatie van beelden van ‘kweek’ sneller eenduidiger en betrouwbaarder. Afstand gaat ook steeds minder een rol spelen. Het deed een aantal aanwezige pathologisch analisten verzuchten ‘dan kunnen we voortaan vanaf de Bahama’s onze analyses doen’. Zo’n vaart zal

Hoe ambivert ben je?

het niet lopen, maar met de apparatuur die de in de workshop aanwezige bedrijven ontwikkelen wordt het wel mogelijk om veel

Als je deze vraag aan een sollicitant voor een salesfunctie zou vragen, zal

meer en veel sneller diagnostische tests uit te voeren, zonder dat

die je waarschijnlijk glazig aankijken. Zelfs de HR-manager zal niet gauw

het veel meer gaat kosten. De preventie die er van uitgaat en de

weten wat je bedoelt. Toch is de gestelde vraag hoogst relevant voor

verhoogde accuratesse van behandelingen werken zowel

salesmanagers. Volgens onderzoeken van professor Adam Grant van de

kostenbesparend als volksgezondheid bevorderend.

Wharton School of the University of Pennsylvania zijn ambiverte verkopers namelijk beter dan extraverte of introverte verkopers. Ambiverte mensen zijn dus noch uitgesproken extravert, noch uitgesproken introvert. Ze zitten

‘De volgende stap is die van de behandeling van tumoren’

er zo’n beetje tussenin. In het midden van de klokvormige curve die het verband aangeeft tussen de grootte van deze persoonlijkheidstrek en de aantallen mensen die er aan voldoen.

‘Ook in het netwerken blijken ambiverten sterker’ De constatering van deze hoogleraar is des te opvallender, omdat ze is gemeten in het op business en sales gerichte Amerika. Verkopers worden daar standaard geselecteerd op hun extraverte eigenschappen,

In de digitale pathologie worden de beelden van ‘coupes’, de kweek

zoals enthousiasme uitstralen, goed kunnen socializen en netwerken

die onder de microscoop wordt gelegd, gedigitaliseerd en digitaal

en niet bang zijn om presentaties te geven. Dat zijn inderdaad voor

vergeleken met alle gegevens die van de patiënt beschikbaar zijn en

sales positieve eigenschappen. Maar diezelfde eigenschappen

met vergelijkbare kweken. De digitale vergelijking levert eigenlijk al

brengen ook met zich mee dat zulke verkopers meestal niet goed

meteen een analyse.

luisteren, te dwingend overkomen en afspraken niet stipt nakomen.

De volgende stap is die van de behandeling van tumoren.

Dit, in tegenstelling tot introverte verkopers. Die zijn meestal te weinig

Dankzij de ontwikkeling van de moleculaire pathologie wordt die

proactief en gereserveerd en daardoor ook niet erg geschikt voor het

veel doelgerichter, ‘personalised targeted’. Het kan zelfs zijn dat er

vak. Ambiverte verkopers daarentegen hebben de flexibiliteit om zich

dan helemaal geen coupes meer gemaakt hoeven te worden.

veel gemakkelijker aan situaties en mensen aan te passen en kunnen daarmee effectiever de klant beïnvloeden.

In de workshop presenteerden Mehdi Jiwa en Henk Jan van Slooten van Symbiant de ontwikkelingen in de digitale pathologie. Klinisch

Ook in het netwerken blijken ambiverten sterker. Zij weten in de praktijk

moleculair bioloog John Hinrichs van UMC Utrecht gaf zijn voordracht

de goede mix te vinden tussen de kwantiteit aan contacten, zoals bij

de ‘spacy’-titel mee ‘Pathology to the Next Level’.

extraverten, en de kwaliteit bij introverten. Last, but not least, kwam uit de onderzoeken naar voren dat de invloedkracht van introverten,

De presentaties zijn te downloaden via

wanneer ze presentaties geven, groter is dan bij extraverten.

http://laboratoriumtechnologie.fhi.nl onder ‘pathologie workshop’.

Regelmatige lezers van deze column of mijn blogs wisten al dat effectieve leiders ook die evenwichtige mix bezitten van extraverte en introverte eigenschappen. Wellicht is het daarom de overweging waard om de bovenstaande vraag aan solliciterende verkopers of managers te stellen. En als ze het antwoord schuldig blijven, heeft u gelijk een goede reden om het te laten onderzoeken.

Freek Rooze ISYS verkoopondersteuning [email protected] freekrooze.nl

37

Power Supplies Sensors - Heat exchangers

Industriële Voedingen >> >> >> >> >> >> >> >>

High Peak currents Wide temperature High reliable Green Power AC or DC input Medical approvals 5V standby options Customer-specific solutions

Tel: +31(0)40-8512170 www.BMF-systemparts.com [email protected]

MT

39

Dankzij EU Funding doorbraak in PET scanning kankeronderzoek Medical Imaging, beeldvorming,

dan hier in het kort beschreven, maar

met behulp van positronen emissie

dat het gaat lukken staat al vast.

tomografie, PET, behoort tot de meest effectieve diagnostiek technologie

“Dit soort complexe projecten kan

die oncologen tot dusverre tot

geen enkele universiteit en geen

hun beschikking hebben. Hoewel

enkel bedrijf alleen doen” erkent

de beeldkwaliteit van PET scans

Charbon. “Het is echt alleen te danken

gedurende de laatste tien jaar

aan het feit dat programma’s van

aanzienlijk is toegenomen, blijft de

de Europese Unie partijen weten

detectie van tumoren van minder

te bundelen in consortia dat we dit

dan een paar millimeter nog altijd

kunnen realiseren”. Kijkend naar de

moeilijk. Inmiddels is de TOF, Time

lijst van projectpartners, waarvoor

of Flight PET technologie in opkomst,

Charbon al in zijn tijd in Zwitserland

die drie dimensionaal beeld mogelijk

de basis legde, wordt een en ander wel duidelijk: Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne, Zwitserland; University of Edinburgh, Schotland; Fondazione Bruno Kessler, Italië; STMicroelectronics Research & Development LTD, Verenigd Koninkrijk; STMicroelectronics Crolles 2 SAS, Frankrijk; Mediso Orvosi Berendezes Fejleszto es Szerviz Kft., Hongarije; Commissariat à l’Energie Atomique et aux Energies Alternatives,

maakt, gebaseerd op meting van de

Franrijk; Budapesti Muszaki es

lichtreistijd, via scintillatie, lichtflitsen bij

Gazdasagtudomanyi Egyetem,

Het is een hoogtechnologisch, complex verhaal.

bestraling. Die technologie belooft veel

Hongarije en tenslotte TU Delft,

Tegelijk is het een staaltje Europese samenwerking

in termen van contrast- en resolutie-

Nederland als penvoerder.

verbetering.

medische technologie

waar je ‘U’ tegen zegt. En het illustreert hoe academia

Mediso is fabrikant/leverancier van In het SPADnet project, gefinancierd

de scanners en wordt in Nederland

in het kader van het Europese FP7

vertegenwoordigd door FHI-

Grote trekker is de verpersoonlijking van dit alles,

programma, wordt een volledig

lidbedrijf Oldelft.

Edoardo Charbon, hoogleraar micro elektronica, de

en bedrijven samen doorbraaktechnologie realiseren.

digitaal MRI-compatible TOFPET netwerksysteem gerealiseerd

Edoardo Carbon presenteerde

leerstoel VLSI Design en hoofd van het VLSI Lab aldaar.

‘exploiting the speed and integration

de status van het project tijdens

Dit gaat over het SPADnet project, waar SPAD staat

density of deep-submicron CMOS

de door FHI, MinacNed en STW

Technologies’. De basistechnologie

georganiseerde conferentie The Sense

voor ‘single-photon avalanche diode’. De ontwikkeling

is die van de SPAD-component, de

of Contact 16 op 2 april van dit jaar.

leidt tot een doorbraak in technologie voor de gecom-

single-photon avalanche diode, de

Zie www.fhi.nl/senseofcontact voor de

‘lawine’diode die in staat is een enkele

pdf van de presentatie.

bineerde PET/MRI scanners, met name voor kankeron-

quantum licht te detecteren en te

derzoek. Charbon studeerde in Zürich, San Diego en

‘timen’. Omdat de technologie wordt

Meer info over het FP7 SPADnet project

uitgevoerd op basis van bekende

is te vinden op www.spadnet.eu

Berkeley, was assistent professor in Lausanne en is

halfgeleidertechnologie, in CMOS,

co-founder /cso van Fastree 3D, een ‘technostarter’ in

in aantallen te produceren en met

Lausanne en in Delft tegelijk.

is het mogelijk de componenten modules een sensorring te bouwen die past in een MRI-scanner. Het is allemaal natuurlijk nog veel complexer

tekst kees GROENEVELD fotografie VLSI & Philips

40

Boeken

Vergaderfaciliteiten

‘Basisboek luisteren en spreken’

Wijziging bezoekadres FHI

Groeien door te luisteren Veel professionals willen anderen helpen

Landgoed Leusderend waar FHI

in hun ontwikkeling. Ondanks hun

gevestigd is, is een openbare weg

deskundigheid blijkt dat lastig. Waarom

geworden. Hiermee is de straat-

lukt het vaak niet om een ander te helpen?

naam veranderd naar Leusderend.

Wat bepaalt het effect van een gesprek?

FHI zit dus nog steeds in hetzelfde

Hoe kan je luisteren en spreken zodat dat

pand, alleen is het bezoekadres

een ander helpt? Hoe gebruik je de relatie

gewijzigd van Dodeweg 6B naar

als werkplaats? In het boek ‘Basisboek

Leusderend 12.

luisteren en spreken’ geeft trainer en coach Harry van de Pol antwoord op deze vragen.

Uiteraard biedt FHI haar leden nog

Een boek over emoties, gespreksvormen,

steeds de mogelijkheid gebruik te

luisteren en relaties, met advies gebaseerd

maken van vergaderfaciliteiten.

op praktische ervaring en wetenschappelijk

Wanneer u hiervan gebruik wenst

onderzoek naar wat helpt in gesprekken.

te maken, neem dan contact op

Methodiekoverstijgend. Dagelijks toepasbaar. Van de Pol’s boodschap: je kunt

met het FHI-bureau, Shirley van Schaarenburg of Lola Ruler, via

groeien in relaties en prestaties als je beter leert luisteren.

(033) 456 75 07 of [email protected] en

TechnologieTrio

ISBN13: 9789081616720

Arjan Glas

Truly gezellik, making your own gadget wooden-shoe-LED Absolutely safe if you use your timeless drone

om Engineer T

Ceo Jo hn

No, no Poet in there

Prof Ab

nodigt Obama uit voor WOTS, World of Technology & Science in Utrecht signalement 02/2014

w w w . s t u d i o - a r t j a n . n l

het

fhi.nl/vergaderfaciliteiten.

41

Recensie

Tenstoonstelling

Kees Groeneveld

Een heerlijke historische technologieroman Ze gebruikt de uitvindingen van die tijd als metaforen voor de invloed van technologie in onze tijd. Lees maar even als voorbeeld wat ze de ik-figuur, de tweede vrouw van

Dutch Technology Week, Week of Wonders

de grote oplichter-uitvinder Alva, waarin we

Van 18 tot en met 24 mei 2014 wordt voor

Edison herkennen, laat denken. “Van paarden

de derde keer de Dutch Technology Week

mag je nadenken. De grootste plannen uit

georganiseerd. Professionals, scholieren,

de geschiedenis zijn gesmeed in het spoor

studenten, technologieliefhebbers en

van een even aantal in de pas lopende

misschien zelfs technologiehaters kunnen in

hoeven. Als zij verdwijnen, zal ook de muziek

de ‘Week of Wonders’ ervaren hoe leuk en

veranderen. Op welke maat zing je een liedje

spannend het is om uitvindingen tegen te

in een automobiel? Tegenwoordig laten we

komen die de wereld gaan veranderen,

ons opzwepen door de stampende voeten

je te laten verrassen over de wisselwerking

van treinen, het roet hoestende gebrul van

tussen kunst en technologie.

verbrandingsmotoren. Dat zal me een muziek opleveren.” Marente’s taalgebruik is heel beeldend, wat het lezen een feest maakt. Dit is wat ze schrijft over de vriend van de hoofdpersoon, Roussin, de oude uitvinder in Parijs waar hij naar onderweg gaat, maar bij wie hij nooit aankomt. “Het ‘Roundhay, tuinscène’ van Marente de Moor

waren altijd die verdomde vrouwen, waarvoor

is een prachtig boek, echt de moeite waard

Roussin alles op het spel zette, als een oude

om te lezen. De dochter van schrijfster Margriet

knol die nog een sprongetje wil wagen, maar

de Moor heeft zich verplaatst in de tijd van

vergeet dat hij voor een kar is gespannen.”

de eeuwwisseling van de negentiende naar de twintigste eeuw. Ze schreef een roman die

Ik durf het gerust een meesterwerkje te noemen.

speelt in het milieu van met elkaar rivaliserende

Zo veel verschillende elementen en thema’s,

uitvinders in die tijd. Het verhaal draait rond

historie, technologie, maatschappijvisie,

de uitvinder van de bewegende beelden, de

menselijke verhoudingen, vooral tussen ouders

film, de man die het oudst bekende filmpje

en kinderen, in gezinnen. En dan weet De Moor

‘Roundhay Garden Scene’ maakte. De drie

ook nog elementen van spanning in te brengen.

seconden zijn te vinden op Youtube en de

Door te verspringen in tijd en plaats vraag je je

maker heet Louis le Prince.

soms af ‘waar ben ik nu, waar gaat dit over?’.

Publieksdag van de Technische Universiteit

Het dwingt je verder te lezen. Je wilt weten waar

Eindhoven, in het teken van energie, gezond-

Een greep uit het programma: TU/eXperience-

In het boek van De Moor heeft hij een andere

het heen gaat. Knap gedaan, fijn om te lezen en

heid en slimme mobiliteit; Tech Art Expo,

naam, het gaat tenslotte om een roman,

stiekem ook heel leerzaam.

indrukwekkende doorlopende demonstraties van kunstinstallaties met een sterk technisch

fictie. Dat doet de schrijfster razend knap, het verweven van boeiende historische gegevens in

‘Roundhay, tuinscène’, Marente de Moor,

of wetenschappelijke inslag; Jouw Slimste

een verhaal over levens van mensen dat heel

uitgave van Querido’s Uitgeverij,

Idee, talentenjacht voor kinderen tot en met

actueel is.

ISBN13: 9789021449951.

12 jaar oud. En meer: Experimenteren in het KeukenLab; Ronde tafel MKB ING; Eureka! Day Science festival; Talent meets Top; Brainport Venture Day; Night of the Nerds en Quiznight XL. www.dutchtechnologyweek.com

42

AGENDA

personalia

MinacNed

Gebouw

MicroNano 4 Future Profit

Automatisering

11 juni 2014

Nationale Conferentie

MicroNano 4 Future Profit 12 november 2014 Industriële Automatisering Energy & Automation 18 juni 2014 Marine & Offshore Automation 20 november 2014

Gebouw Automatisering 6 november 2014 laboratorium technologie FHI Jong & Ambitieus bijeenkomst ‘Efficiënt werken & productiviteit

plichten bij verkoop en

Industriële

levering

ELEKtronica

17 juni 2014

Vermogenselektronica 24 juni 2014 Design Automation &

Management van technisch dienstver-

universiteitshoogleraar aan de UvA en

lener Cofely Nederland. Hiervoor was

‘honorary professor’ aan Wageningen

Groen managing partner van vastgoeddienstverlener ABC Nova, welke functie wordt overgenomen door Simone van den Brink.

in Rome. KNAW-lid Fresco zal haar commissariaat van de Sinds februari 2014 is Henk Eertink

Rabobank en haar lidmaatschap van de SER neerleggen.

gestart als lector Ambient Intelligence

Federatie Workshop: Rechten en

als marktdirecteur Integrated Facility

bestuur van Wageningen UR. Fresco is

onderzoek van de landbouworganisatie FAO van de VN

22 mei 2014

18 november 2014

Erik Groen trad per 1 april in dienst

huizen op als voorzitter van de raad van

University. Daarvoor was ze directeur

anno 2014’

Machinebouw

Louise Fresco volgt per 1 juli Aalt Dijk-

Karla Peijs, oud-minister van Verkeer en

bij het Saxion Kenniscentrum Design en

Waterstaat en oud-commissaris van de

Technologie. Hiermee volgt hij drs. Henk

Koningin in Zeeland, is per 1 januari 2014

van Leeuwen op, die eind 2013 met pensioen ging. Eertink heeft meer dan

benoemd als voorzitter van de Raad van Toezicht van Deltares, kennisinstituut

25 jaar ervaring in het ontwerp van ICT-oplossingen

in Delft op het gebied van water, René Heideman,

ondergrond en infrastructuur.

zette per 1 april zijn

Workshop: Wet, werk & zekerheid

Tjark Tjin-A-Tsoi werd per 1 april

lectoraat Nanotechno-

3 juli 2014

directeur-generaal van het Centraal

logy bij Saxion om in

Bureau voor de Statistiek. Voorheen was

een visiting lector func-

Embedded Systems 29 oktober 2014

FHI Golftournament

Tjin-A-Tsoi algemeen directeur van het

EMC-ESD in de Praktijk

28 augustus 2014

Nederlands Forensisch Instituut en heeft

Heideman op als parttime lector Nanotechnology, NanoP-

4 november 2014

FHI HRM

hij functies bekleed bij de Nederlandse

hysicsInterface. Damen is technisch directeur bij de firma

IT Room Infra

Actualiteitenseminar

6 november 2014

30 oktober 2014

LED evenement

Voor meer informatie kijk op www.fhi.nl

2 december 2014

Mededingingsautoriteit, Ernst & Young, Rabobank en Shell.

tie. Cas Damen volgt

Twente Solid State Technology BV in Enschede.

Jan-Willem Toering is per 1 maart

Karianne Lindenhovius, industrieel ont-

benoemd tot directeur van het bureau

werper en innovatiemanager bij Pontes

van de Koninklijke Nederlandse

Medical in het UMC, is in maart geko-

Chemische Vereniging. Toering heeft

zen tot Ingenieur van het Jaar door het

ruime ervaring in de chemische industrie

Koninklijk Instituut Van Ingenieurs. Onder haar leiding worden ideeën van artsen

en is de afgelopen jaren als zelfstandig ondernemer werkzaam geweest. Van 2000 tot 2004 maakte

vertaald naar nieuwe technologische producten en op de

hij deel uit van het bestuur van de KNCV.

markt gebracht.

3 oktober 2014 30 september t/m I www.wots.nl ht ec Jaarbeurs Utr

Internationale beurzen en congressen

Marc van Gelder, CEO

Lotte de Bruijn is per half februari

en voorzitter van de

benoemd tot nieuwe directeur van

Raad van Bestuur van

de brancheorganisatie ICT Nederland.

Mediq, kondigde eind

De Bruijn is afkomstig van Dell, waar zij

januari zijn besluit aan

sinds 2007 diverse functies vervulde, het

na negen jaar terug te

meest recent als Sales Manager Public.

treden als CEO van Mediq, leverancier van medische hulp-,

Sinds februari 2012 was zij voorzitter van het Young ICT Pro-

geneesmiddelen en zorg. Arthur de Bok volgt Van Gelder op

fessionals Netwerk binnen Nederland ICT.

als nieuwe CEO en voorzitter van de Raad van Bestuur. Avnet Technology Solutions, wereldDe Hogeschool van Arnhem en

wijd distributeur van IT-oplossingen

Nijmegen heeft Aart-Jan de Graaf

en bedrijfsonderdeel van Avnet, Inc.,

benoemd tot lector meet- en regeltech-

benoemde Marc van Ierland met ingang van 11 februari tot de nieuwe

Lasys

MicroTAS 2014

niek. Hij gaat onderzoek verrichten op

www.lasys-messe.de

www.microtas2014.org

het grensvlak van energie en mobiliteit.

Stuttgart (D)

San Antonio (USA)

Hij promoveerde op een onderzoek naar

24 t/m 26 juni 2014

26 t/m 30 oktober 2014

Semicon West

Medica

systemen voor mobiele robots. De Graaf heeft jarenlange

Wiebe Draijer, de huidige voorzitter van

www.semiconwest.org

www.medica.de

ervaring in het bedrijfsleven onder meer bij Frog, Cargotec

de Sociaal-Economische Raad (SER), is

San Francisco (USA)

Düsseldorf (D)

en APTS.

door de raad van commissarissen voor-

8 t/m 10 juli 2014

12 t/m 15 november 2014

International Microscopy

Pollutec

Per 1 januari 2014 is Marleen Hermans

Congress

www.pollutec.com

de nieuwe hoogleraar van de speciale

www.imc2014.com

Lyon (FR)

leerstoel Publiek Opdrachtgeverschap

voorzitter Rinus Minderhoud. De voorgestelde benoeming

Praag (CZ)

2 t/m 5 december 2014

in de Bouw van de faculteit Bouwkunde,

moet nog wel worden getoetst door de toezichthouders.

3D-objectparameterschatting uit camerabeelden en meet-

gedragen als nieuwe bestuursvoorzitter

7 t/m 12 september 2014

TU Delft. Hermans is gespecialiseerd in geïntegreerde contracten, vernieuwing en kwaliteitssturing in de bouw en beheer van de bestaande

signalement 02/2014

country manager voor België, Nederland en Luxemburg (Benelux).

vastgoedvoorraad.

bij Rabobank Nederland. Draijer is de beoogd opvolger van interim-bestuurs-

43

Ledennieuws

Metatronics neemt Fonckel over

Bronkhorst ziet kansen in Azië Bronkhorst High-Tech, leverancier van thermische mass flow meters en controllers voor toepassing in laboratorium, machinebouw en industrie, ziet Azië als belangrijke groeimarkt en vestigde daarom de afgelopen jaren al eigen kantoren voor verkoop en service in Japan, Taiwan en China. Eind 2013 nam Bronkhorst zijn distributeur in Zuid-Korea over met de intentie om de klanten in dit land met een eigen verkoop- en servicekantoor beter van dienst te kunnen zijn. In februari 2014 opende Bronkhorst Korea Co. Ltd. de deuren van zijn nieuwe kantoor in Seoul, dat volledig is toegerust met hoogwaardige kalibratie- en testapparatuur en tevens beschikt over een cleanroom. “Met deze nieuwe vestiging in Azië versterken wij onze positie als wereldspeler op het gebied van hoogwaardige flowmeting en -regeling,” aldus algemeen directeur Ben Brussen. “Door goede commerciële en technische ondersteuning ter plaatse kunnen wij zowel lokale klanten als onze global accounts optimaal bedienen.”

Metatronics heeft afgelopen januari de rechten van Fonckel B.V en Aesthetic Interactions B.V.

HVL en Croon verder als Croon

overgenomen. Met deze transactie zijn alle activiteiten inclusief het intellectueel eigendom van de LumotionTM technologie overgegaan naar Metatronics.

HVL en Croon bundelen hun krachten en zijn vanaf 1 januari 2014 verder gegaan onder de naam Croon. HVL was actief in

De afgelopen jaren heeft Metatronics samen met

de Industrie en Utiliteitsbouw, met name in het zuidoosten van

Aesthetic Interactions de Fonckel ‘One’ lamp

Nederland. Croon is naast de Industrie en Utiliteitsbouw ook

ontwikkeld. Metatronics heeft hierbij de

actief in de Infra en Marine & Offshore in de rest van

technologie, zowel hardware als software,

Nederland. Beide zijn onderdeel van TBI Holdings. Lennart

achter de Fonckel ‘One’ ontwikkeld. Hieruit is

Koek, directeur Croon: “De krachtenbundeling stelt ons in staat

vervolgens de LumotionTM technologie

om de kennis, kunde en expertise uit beide ondernemingen

ontstaan. Metatronics onderzoekt op dit

beter te benutten en landelijk efficiënt in te zetten. Een

moment of de Fonkel en de LumotionTM

engineer die in Amsterdam aan een ziekenhuis werkt, kan dat met zijn expertise vervolgens

technologie ook toegepast kan worden in

ook in Maastricht doen. De organisaties vullen elkaar geografisch aan, waardoor een landelijk

andere producten en is daarbij op zoek naar

opererende klant erop kan rekenen dat zijn installaties overal in het land op een juiste en

samenwerkingen met andere partijen.

eenduidige manier presteren. We hechten waarde aan persoonlijk contact en korte lijnen met

Daarnaast is Metatronics op zoek naar partijen

onze klanten. Met circa 2.500 medewerkers en ruim vijftien regionale vestigingen is er altijd

die geïnteresseerd zijn in het voortzetten van de

een vestiging dichtbij.”

distributie van de Fonckel ‘One’.

Nieuwe leden Industriële automatisering Felten Wire & Cable Solutions B.V. Habraken 2401 5507 TM VELDHOVEN MCC Instruments GmbH Hildebrandstrasse 5 D-44319 DORTMUND (DU) forTop Automation & Energycontrol B.V. Grote Kranerweerd 53 8064 PE ZWARTSLUIS

A.S.R. Automation Systems Raemaekers Wilgenlaan 4 6051 BP MAASBRACHT WIBU-SYSTEMS B.V. Adam Smithstraat 33 7559 SW HENGELO Mitsubishi Electric Europe B.V. Nijverheidsweg 23a 3641 RP MIJDRECHT Rodax N.V. Santvoortbeeklaan 33 B-2100 ANTWERPEN (B)

Laboratoriumtechnologie Lab-QAcademy Postbus 90251 1006 BG AMSTERDAM MLS N.V. Ringlaan 7 B-8930 MENEN (B) Industriële elektronica Amkor Zeefdruk B.V. Postbus 406 6710 BK EDE

Incas3 Solutions B.V. Postbus 70215 9704 AE GRONINGEN KSB Nederland B.V. Wilgenlaan 68 1161 JN ZWANENBURG Gepro Electronics B.V. Scherpenzeelseweg 94 3771 MD BARNEVELD

resultaat telt

bureau voor effectieve campagnes

www.muntz.nl

IA

45

Van paasvuur naar pyrolyse

‘Natuurlijke’ procestechnologie from Twente

Industriële automatisering

De paasvuren in het oosten van het land zijn beroemd

Merkwaardig genoeg maakt nu een nieuwe technologie

en berucht. Grootschalige houtverbranding ‘voor de fun’,

furore -sleept bakken duurzaamheidsubsidie binnen-

gebaseerd op prehistorisch primitief bijgeloof. Rook,

die eigenlijk is gebaseerd op het verbranden van hout,

roet en Co2 blijft er over. In een overbevolkte wereld

de ‘pyrolyse’ technologie. BTG, voluit Biomass Technology

kan dat misschien een keer per jaar, maar eigenlijk

Group, Twents consultancy en R&D firma, ontwikkelde

kan het helemaal niet meer in een tijd en cultuur waar

de technologie. Pilotplant- / processkidsbouwer Zeton,

duurzaamheid en milieubewustzijn heilig zijn verklaard.

ook Twents, bouwt de installaties. Gerhard Muggen

We accepteren niet eens meer dat er energiecentrales

is managing director van het BTG-dochterbedrijf dat

op steenkool ‘draaien’, nee we willen helemaal geen

de pyrolyse technologie naar de markt brengt, BTG

fossiele brandstof meer als energiebron.

Bioliquids b.v.

tekst KEES GROENEVELD en emmar sinnige fotografie Btg btl

signalement 02/2014

46

“We hebben de complete waardeketen nu wel bij elkaar in ons consortium dat we Empyro hebben genoemd,” vertelt Muggen. “Wij leveren de technologie en doen ook mee in de eerste Pilot plant. Zeton bouwt de installatie. De firma HoSt doet de biogasinstallatie en ontwerpt de stoomsystemen. Stork Termeq levert ketels voor het ‘zandkoelen’ en ‘afgassen’. De pilotklanten, afnemers, zijn FrieslandCampina Borculo, het bedrijf dat de uit houtsnippers geproduceerde olie gebruikt voor energieopwekking, ter vervanging van aardgas, en AkzoNobel dat de geproduceerde stoom geleverd krijgt als warmte-energiebron voor hun productieproces. De eerste pyrolyse fabriek komt ook op het terrein te staan van AkzoNobel in Hengelo.” Op volle productiecapaciteit wordt 20 miljoen liter pyrolyse olie per jaar geproduceerd, het equivalent van ruim 12 miljoen kubieke meter aardgas. “We denken in de toekomst op te schalen naar 200 tot 300 miljoen liter.’’

‘Procesbesturing is geheim van de smid’

Pyrolyse, wat is dat? “Pyrolysetechnologie is het omzetten

In de beschrijving die Muggen geeft van het pyrolyseproces lijkt het niet overdreven com-

van biomassa in olie door warmte.

plex te zijn. Waarom is het niet eerder gecommercialiseerd? Muggen: ‘’De olieprijs bleef

Hout wordt gebruikt als biomassa-

lang laag. Daar kon je niet tegenaan concurreren. Maar het is toch niet zo simpel als het

grondstof, maar het kan ook stro,

lijkt, vooral als je op grote schaal, dus in hoog tempo, kwalitatief goede olie wilt produ-

maïsstengels of iets dergelijks zijn.

ceren. De moeilijkheid zit ‘m in de systemen rondom het kernproces. Het design van zandcirculatie - de juiste flow, druk, temperatuur - da’s niet eenvoudig.’’ Mooie uitdaging

Binnen twee seconden, heel snel dus,

dus voor FHI-bedrijven die meet- en regel instrumentatie leveren die Zeton inkoopt en in

verwarm je de biomassa tot 500 gra-

de modules gaat inbouwen. De procesbesturing is een beetje het ‘geheim van de smid’,

den, zonder zuurstof toe te laten. De

in casu BTG Bioliquid. De stoom voor AkzoNobel vormt een restproduct op basis van de

olieachtige damp die ontstaat, laat

koolstof die achterblijft na verbranding van de biomassa. “Via die stoomproductie kan het

je condenseren. Eigenlijk een kopie

totaalrendement uit biomassa oplopen tot 90%! En de Co2 uitstoot bij FrieslandCampina

van wat de aarde doet, maar heel

wordt met vijftien procent verlaagd ten opzichte van de aardgas situatie.’’

erg versneld. De biomassa - deeltjesgrootte van drie millimeter - wordt

Muggen koppelt de actualiteit van de aankondiging van de investering van 19 miljoen

mechanisch gemengd met heet zand,

euro aan een brede visie. “Ook wij zien een sterke trend naar skidsbouw, het ter plekke

dat door een roterende conus loopt

modulair opbouwen van fabrieken uit elders geproduceerd deelprocesinstallaties. Dit

waardoor snelle warmteoverdracht

geeft een enorm voordeel in risicobeheersing en er kan snel gebouwd worden. De door-

plaatsvindt.”

looptijd van opdracht tot oplevering kan al gauw een half jaar korter worden. Doordat de schaal van installaties te verkleinen kun je produceren daar waar je het eindproduct nodig hebt, zonder kosten voor bulktransport. Procesintensificatie maakt grote plants overigens ook onnodig. Juist de grote energiebedrijven hebben geslapen, hebben het ontstaan van decentrale duurzame energieproductie niet meegekregen. De fossiele wereld denkt alleen maar groot, groter, grootst. Dat is nog steeds het denkraam: gassen en kolen zijn grootschalig beschikbaar, dus laten we grootschalig bouwen, dat kennen we. De grote jongens zouden eens naar de kleintjes moeten luisteren, op de kleintjes moeten letten!” Het financieringsmodel van de Empyro-fabriek is ook interessant. Vanwege de werkgelegenheidsaspecten voor Overijssel kwam er overheidssteun via het Europese FP7 programma. Daarnaast investeert het Ministerie van Economische Zaken via Topsector Energie-TKI BBE, geeft de provincie Overijssel geld uit het Energiefonds Overijssel en er doet een in duurzame technologie gespecialiseerde private investeerder mee, Tree Power. FrieslandCampina maakt bovendien gebruik van de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie, waardoor een twaalfjarig afnamecontract kon worden getekend. Het is de uitsmijter van Gerard Muggen. “Bij dit soort technologieontwikkelingen zie je hoe belangrijk het is dat MKB en grote bedrijven elkaar weten te vinden. Echt nieuwe technologie komt van kleine bedrijven. Om toepassingen te realiseren heb je grote bedrijven nodig. Een bedrijf als FrieslandCampina kan ons lange termijn zekerheid geven. Vanuit die basis kunnen we samen met Zeton en andere partners de wereldmarkt op. Internationale belangstelling is er al volop.’’

www.btg-btl.com

IE

47

Svenska Kullager Fabriken doet R&D in Nieuwegein Industriële Elektronica

De SKF-fabriek in Veenendaal is er niet meer. Na de opening in 1954 werd in december 1971 de sluiting aangekondigd. Maar in Nieuwegein werd al in 1972 een nieuw R&D centrum geopend, het grootste van de vier onderzoeks- en ontwikkelingscentra die de Zweedse kogellagerfabrikant in de wereld heeft. Opmerkelijk nieuws in het voorjaar van 2014 is aanleiding om te praten met mevrouw Hannie Kroes, directeur van de Nederlandse SKF bv.

tekst kees groeneveld fotografie skF

Kroes is er trots op dat het Zweedse moederbedrijf heeft er voor heeft gekozen het Nieuwegeinse center uit te breiden van 250 naar 350 high tech mensen. “We plannen de opening van een nieuw gebouw op ons Business & Technology Park hier in 2016. Belangrijke overweging van de Zweedse concerndirectie is geweest dat er Nederland een internationale community cultuur bestaat. En doorslaggevend is uiteindelijk geweest dat de faciliteiten hier gunstig zijn, qua fiscaliteit, bijvoorbeeld de WBSO-regeling, en qua universitaire infrastructuur.” Het R&D center in Nieuwegein is door de jaren heen actief lid geworden van het technologieecosysteem in Nederland, ook binnen FHI. Jaren geleden werd het ‘drive by wire’ systeem al eens door de branche genomineerd voor

signalement 02/2014

48

de Mechatronics Trophy en geshowd op de beurs Electronics & Automation. Voormalig R&D directeur Jan Duits had goede banden met de Development Club. Ook zijn er connectes met het FHI Platform Omgevings Technologie, PLOT. De testfaciliteit in Nieuwegein is van internationaal belang. Het gespecialiseerde sensorsy-

Zo gezegd, zo geschreven

steembedrijf Peekel Instruments is partner van SKF, net als Demcon en TMC. Verbindingen met de universiteiten zijn er via hoogleraren als Piet Lugt van de TU Twente, voor mechatronica-simulatie en Edward Holweg van de TU Delft voor intelligent automotive systems.

“De moderne mens vergaapt zich nog aan zijn eigen stront, zolang het maar wordt uitvergroot.” Marente de Moor, schrijver en columnist, in haar roman ‘Roundhay, tuinscène’, 2013.

’Uitbreiding van 250 naar 350 high tech mensen’

‘’Wat je als ondernemer aan innovatie kunt doen, is niet zo zeer het achternazitten van de consument met een goed idee. Daarvoor ligt er te veel buiten je macht. Je moet klaarstaan voor de eerste partij die haar weg vindt naar jouw uitvinding, dan volgt de rest automatisch.” Cees Links, founder/CEO van GreenPeak en één van de uitvinders van WiFi, in FD Outlook, zaterdag 29 maart 2014.

“De NFIA (Netherlands’ Foreign Investment Agency, red.) heeft actief meegewerkt aan het voorbereiden van de investeringsbeslissing,” vertelt Hannie Kroes. Prachtig voorbeeld hoe een schakel in een specifieke

“De statistieken voor CEO’s die een succesvolle CEO opvolgen zijn niet bemoedigend.”

waardeketen, die we zelf in Nederland nauwelijks

Eelco Blok, CEO van KPN, in NRC Weekend,

hadden, nu wordt versterkt, ten bate van ons nationaal

zaterdag 22 februari 2014.

technologisch verdienvermogen. De maakindustrie krijgt andere verschijningsvormen.

“Koester niet de illusie dat je via de wetenschap kunt toewerken naar een betere mens of een perfecte maatschappij. Dat is mijn kritiek op wetenschappers als Richard Dawkins en Andrew Hessel, die meent dat onsterfelijkheid binnen ons bereik komt. Het wordt verdacht als mensen hun wetenschapsterrein opblazen tot iets wat het hele mens-zijn raakt.” Professor Wiendelt Steenbergen, Biomedical Photonic Imaging, Univeristeit Twente, in het Nederlands Dagblad, zaterdag 29 maart 2014.

“Meisjes zien de ongezellige tl-verlichting in die verschrikkelijk grauwe technieklokalen en besluiten een andere studierichting te kiezen.” Professor Elphi Nelissen, decaan faculteit Bouwkunde aan de TU Eindhoven, in FD Outlook, zaterdag 1 maart 2014.

“Neem een platte kar als metafoor voor de samenleving. Daarmee kun je niet pijlsnel door de bocht rijden… Je móét die bocht nemen, maar wel geleidelijker, zodat alle mensen op de kar blijven.” Diederik Samson, fractieleider van PvdA in de Tweede Kamer in Het Financieele Dagblad, donderdag 6 maart 2014.