Nanuru, MH (Anna) Bijlagen:
SER Overijssel advies Provinciaal dekkend, open en toekomstvast breedbandnetwerk in Overijssel.pdf
Oorspronkelijk bericht— Van: Meienhorst, D (Dennis) Verzonden: maandag 11 juni 2012 10:31 Aan: Boukes, AEW (Arnold); Statengriffie; Wiggers, R (Renee) Onderwerp: Ter verspreiding onder PS: Advies SER Overijssel inzake Provinciaal dekkend, open en toekomstvast breedbandnetwerk in Overijssel Geachte Griffie, Ter verspreiding onder PS vindt u bijgevoegd het volgende: - Advies SER Overijssel: "Advies Provinciaal dekkend, open en toekomstvast breedbandnetwerk in Overijssel Met vriendelijke groet, |Dennis Meienhorst Secretaris SER Overijssel PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. " P 5 / R . 0 1 X / U bef D
0 n t, Routing
1 1 JUN 2012
a.d.
Bijl.:
Aan Gedeputeerde Staten van Overijssel t.a.v. dhr. drs. T.W. Rietkerk Postbus 10078 8000 GB Zwolle
Ons nummer: S 1860
Datum: 16 mei 2012
Advies Provinciaal dekkend, open en toekomstvast breedbandnetwerk in Overijssel
Geachte heer Rietkerk, In de vergadering van de Sociaal Economische Raad Overijssel (SER Overijssel) van 22 maart 2012 hebben de sociale partners kennis genomen van uw plannen over een provinciaal dekkend, open en toekomstvast breedbandnetwerk in Overijssel 1 . Eerder advies SER Overijssel “Breedbandverbindingen” (2003) Reeds in 2003 heeft de SER Overijssel (destijds nog SEACO) in een advies 2 aan GS gewezen op het grote belang van een goede digitale infrastructuur als vestigingsfactor voor bedrijven, als ondersteuning voor kennisnetwerken en onderwijs en als basis voor een goed woon- en leefklimaat. Destijds ging SER Overijssel er daarbij al vanuit dat de uiteindelijke digitale infrastructuur gebaseerd zou moeten zijn op een provinciebrede dekking met glasvezel. De sociale partners achtten het van groot belang om verschillen in dekking tussen stedelijk en landelijk gebied op zo kort mogelijke termijn weg te nemen en verzochten de provincie pro-actief actie te ondernemen om de mogelijkheden op een rij te zetten om, al dan niet met overheidsmiddelen, op een zo kort mogelijke termijn tot een zo breed mogelijke dekking te komen. Bij de te ondersteunen initiatieven zou er sprake dienen te zijn van een open netwerkstructuur voor alle providers, een dekkingsgraad die de100 procent benadert en de initiatieven moesten op korte termijn realiseerbaar te zijn. Concurrentiepositie Nu, 9 jaar later, is het belang van snel en hoogwaardig breedband alleen maar groter geworden. Sterker nog, het is een voorwaarde voor een concurrerende, innoverende en duurzame kenniseconomie. De beschikbaarheid van snel breedband blijkt een positieve vestigingsfactor, met andere woorden: het ontbreken van snelle internetverbindingen maakt het lokale vestigingsklimaat voor zowel consumenten als bedrijven minder aantrekkelijk. De huidige situatie als uitgangspunt nemend, staat de provincie Overijssel er overigens, ten opzichte van andere provincies, niet ongunstig voor. Overijssel neemt met 19,9 procent een nationale tweede plek in betreffende het percentage huishoudens dat aangesloten is op glasvezel (figuur 1). In de literatuur gesignaleerde “geografische digital divide” tussen de Randstad enerzijds en de periferie van Nederland anderzijds wordt niet Overijssel, maar 1
Voorliggend advies is voornamelijk gebaseerd op de toegezonden reader “Provinciaal dekkend, open en toekomstvast breedbandnetwerk (informatie tbv expertmeeting breedband voor Provinciale Staten Provincie Overijssel, 14 maart 2012)” en de toelichting vanuit de provincie in de SER-vergadering van 22 maart 2012. Aanvullend daarop heeft SER Overijssel gebruik gemaakt van bestaande recente literatuur (zie bijgevoegde literatuurlijst in bijlage). 2 SEACO (2003), Breedbandverbindingen (kenmerk S 1501), oktober 2003.
worden de noordelijke en zuidelijke provincies tot periferie gerekend 3 . Wat betreft de Overijsselse concurrentiepositie, waarschuwt associate-professor B. Sadowski van Universiteit Eindhoven in het Eindhovens Dagblad dat met name Twente de Brainport-regio Eindhoven voorbijstreeft wanneer er niet snel vaart wordt gemaakt met de aanleg van glasvezel 4 en ziet de provincie Friesland de uitrol van hoogwaardige netwerken in Overijssel als een zeer relevante ontwikkeling die het competitieve voordeel dat Friesland met haar plannen tracht te bewerkstelligen vermindert 5 . SER Overijssel merkt wel op dat het gedeelte op glasvezel aangesloten huishoudens in de provincie sterk geconcentreerd is in enkele steden (o.a. Deventer, Enschede) 6 . Figuur 1: Glasvezelaansluitingen per provincie
Bron: Stratix 2010
7
Economisch belang breedband Het effect van snel breedband op het inkomen per capita, de werkgelegenheid en de productiviteit is positief 8 . De orde van grootte is echter moeilijk te schatten, de resultaten van verschillende studies lopen in kwantitatieve zin nogal uiteen. Dunnewijk (2009) bespreekt een zestal studies met kwantitatieve conclusies: uit Atkinson c.s. (2009) en Crandall c.s. (2007) blijkt dat 1 extra breedbandaansluiting 0.075 tot 0.1 arbeidsplaats oplevert, uit Forzati en Larsen (2008) blijkt dat 1% extra breedband aansluitingen 0,25% meer uitvoer oplevert. Uit Bitcom (2006) valt af te leiden dat een toename van de penetratie met 20% tot een 0.1 – 0.2% hoger BNP leidt met 0.06% meer werkgelegenheid. Lehr c.s. (2006) komt echter met een vrijwel evengrote stijging van de breedband penetratie tot een BNP stijging van 0.5 – 1% BNP, hetgeen veel lijkt, zeker in het licht van CEBR (2003) waarbij een stijging van de breedbandpenetratie met 35% (van 40 naar 75%) overeenkomt met een stijging van het BNP tot 0.02%. SER Overijssel wijst naast deze studies nog op een recent onderzoek van Ericsson en Arthur D. Little uit 2010 die tot de conclusie kwamen dat het BBP met maar liefst 1 procent stijgt bij elke tien procent toename van de breedbandpenetratie. Ericsson en Arthur 3
Dunnewijk T. (2009), De locale socio-economische impact van ‘fiber to the home’, Universiteit Maastricht, pag. 3. 4 “Achterstand glasvezel nekt Eindhoven” in: Eindhovens Dagblad 11-2-2010. 5 Dialogic/Stratix (2010), Strategische opties voor hoogwaardig breedband voor Friese huishoudens. 6 Dialogic (2012), Investeringsstrategie voor supersnel breedband in de provincie Overijssel (vertrouwelijk). 7 www.stratix.nl 8 Dunnewijk T. (2009), De locale socio-economische impact van ‘fiber to the home’, Universiteit Maastricht.
D. Little onderzochten overigens in 2011 gezamenlijk met de Chalmers University of Technology ook de relatie tussen breedbandsnelheid (ipv breedbandpenetratie) en de groei van het BBP. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat een verdubbeling van de breedbandsnelheid zorgt voor een stijging van 0.3 procent van het BBP 9 . Glasvezel versterkt concurrentiekracht Overijsselse bedrijventerreinen De aanwezigheid van glasvezel maakt zowel de concurrentiepositie van bedrijventerreinen als die van de daarop gevestigde bedrijven beter. SER Overijssel verwijst naar de “Nationale Bedrijventerrein Barometer 2012” waarin professionals op het gebied van bedrijventerreinen (gebruikers, ondernemers, (vastgoed-) beleggers, adviseurs, bedrijfscontactfunctionarissen etc.) ingaan op het grote belang van glasvezelinternet 10 . Met de stelling dat glasvezelinternet de economische waarde en prestaties van een bedrijventerrein vergroot, is ruim twee derde van de respondenten het ‘eens’ of ‘volstrekt mee eens’. Glasvezelverbinding geeft ondernemers immers toegang tot het gebruik van allerlei denkbare toepassingen. De digitale ontsluiting van bedrijventerreinen speelt een belangrijke rol bij voorzieningen met betrekking tot “Het Nieuwe Werken” om plaats- en tijdsonafhankelijk te werken (internettelefonie, videovergaderen, koppelen van bedrijfsvestigingen, op afstand beheren van hard- en software etc. etc.). In de bovengenoemde barometer geeft de meerderheid van de ondervraagden aan dit in ieder geval belangrijker te vinden dan andere aanvullende voorzieningen op en nabij bedrijventerreinen (als bijv. horeca, leisure, sport, winkels, kinderopvang). Een robuuste digitale infrastructuur geeft ondernemers op bedrijventerreinen daarnaast mogelijkheden met betrekking tot beveiliging en bijv. tot toepassing van een intelligent camerabeveiligingsnetwerk met opslag en transport van beelden. Het is vooral het gebrek aan penetratie van glasvezel op bedrijventerreinen die SER Overijssel zorgen baart. Het aantal bedrijventerreinen in Overijssel met glasvezel is beperkt, naar schatting 15 procent (bijna uitsluitend de grote terreinen). Vanuit de optiek van investeerders blijkt het overgrote deel van bedrijventerreinen onvoldoende aantrekkelijk en blijkt de zakelijke markt ver achter te blijven 11 . Vraag naar breedband zeer prijselastisch, risico voor adaptatie/startpenetratie De vraag naar breedband is zeer prijselastisch, SER Overijssel komt in studies 12 prijselasticiteiten tegen tussen -1.3 en -3.76. Prijs is dus een cruciale variabele voor de adoptie van breedband. De belangrijkste voorwaarde voor ondernemers om glasvezelinternet op een bedrijventerrein te realiseren is een goede, aantrekkelijke prijs (figuur 2). Deze prijsgevoeligheid is in de ogen van SER Overijssel een belangrijk risico: onvoldoende interesse (betalingsbereidheid) bij huishoudens en bedrijven kan gevolgen hebben voor het behalen van de doelstellingen van de provincie (als het bereiken van een provinciedekkend netwerk). Immers, projecten kunnen pas van start als een bepaalde penetratiegraad in zicht is, welke nodig is voor een sluitende businesscase.
9
Persbericht Ericsson (27 sept 2011), New study quantifies the impact of broadband speed on GDP. 10 BT, Bedrijventerrein (2012), vakblad over economische gebiedsontwikkeling. Jaargang VIII, Nr 2. 11 Zie ook: Fiber-to-the-home (FttH) Platform Nederland (2012), Glasmonitor 2012. 12 Cardona c.s. (2009): In een studie van de Oostenrijkse breedbandmarkt met behulp van een survey bij ruim 4000 huishoudens blijkt dat de prijselasticiteit voor breedband 2.55 is. Andere studies: Flamm & Chaudhuri (2007), Dwivedi & Lall (2007).
Figuur 2: De belangrijkste voorwaarden om glasvezel op een bedrijventerrein te realiseren
Goede voorlichting glasvezelleveranciers 8%
Anders 5%
Hoge organisatiegraad bedrijventerrein 8%
Actieve medewerking gemeente 8%
Goede, aantrekkelijke prijs 52%
Welwillende ondernemers 19%
Bron: BT, Bedrijventerrein (2012) nr.2, pag. 15. Aandacht voor ICT-diensteninnovatie van het grootste belang De provincie kiest ervoor haar inspanningen voorlopig voornamelijk te focussen op de realisatie van infrastructuur. In de eerste plaats is een verbeterd breedbandnetwerk nodig. Dit onderschrijft SER Overijssel, daarbij ook de keuze voor glasvezelinfrastructuur dat het beste voldoet aan aspecten als waardebehoud, ontwikkelingspotentie en opschaalbaarheid. Maar SER Overijssel wil in dit advies toch meegeven dat het uiteindelijk niet de infrastructuur, maar de (ICT-) diensteninnovatie is die economische en sociale waarde oplevert. De breedbandige infrastructuur is voorwaardenscheppend. Het is een traditionele visie wanneer wordt aangenomen dat nieuwe diensten en economische bedrijvigheid automatisch ontstaan als de infrastructuren er maar liggen. Het E-Readiness rapport van IBM 13 bericht al in 2009 over een duidelijk positief economische verband tussen gelijktijdige stimulans van dienstontwikkeling en infrastructuurontwikkeling 14 . Er is nog steeds ruimte voor stimulering van de toegankelijkheid van breedbanddiensten, maar deze staat minder centraal dan voorheen. Innovatieve diensten, mogelijk gemaakt door informatie- en communicatietechnologie (ICT) zijn volgens SER Overijssel van het grootste belang voor de economische ontwikkeling van de provincie. Over het geheel genomen komt echter, vooral voor wat betreft private initiatieven, deze ICTdiensteninnovatie (bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, de creatieve sector, het onderwijs, 13
http://graphics.eiu.com/pdf/E-readiness%20rankings.pdf Lees bijv. dhr. van Buuren (2010), Economisch succes behelst meer dan alleen infrastructuur, mevr. Kroes! (op www.novay.nl, geraadpleegd 7-5-2012). Geadviseerd wordt om operators te stimuleren om nieuwe open dienstplatformen te ontwikkelen waar klanten en dienstaanbieders elkaar kunnen vinden. 14
zakelijke diensten, overheidsdiensten) nog tamelijk moeizaam van de grond 15 . Veel projecten blijven in het prototype- of pilotstadium steken. Innovaties moeten economisch levensvatbaar en duurzaam zijn. Vooral het stadium in de levenscyclus van innovatie waarbij nieuwe bedrijvigheid wordt gecreëerd verdient meer aandacht. Meer zicht is nodig op attractieve business modellen, zodat diensteninnovatie niet alleen een projectresultaat oplevert (een toepassing, een prototype, een pilot) maar leidt tot waardecreatie, nieuwe bedrijvigheid en sociale innovatie. De provincie kan volgens SER Overijssel een belangrijke rol spelen bij het stimuleren van ICT-diensteninnovatie. Bij het initiëren van het gebruik van breedband voor maatschappelijke diensten is volgens de provincie een belangrijke taak weggelegd voor de gemeenten, omdat vooral lokale aanbieders en gebruikers van diensten op het gebied van onderwijs, zorg en wonen daar profijt van hebben. SER Overiissel ziet echter daarin ook een groot provinciaal belang en vindt het gewenst om versnippering tegen te gaan en tot meer massa, synergie en samenwerking tussen innovatieactiviteiten te komen. Daarbij wijst SER Overijssel op het bijkomende voordeel dat in Overijssel zich enkele belangrijke kenniscentra bevinden als Novay en de Universiteit Twente. Gezien het grote belang van diensteninnovatie adviseert SER Overijssel een stevigere (financiële) inzet op dit terrein en geeft de suggestie mee dit binnen het bredere verband van regionaal economisch innovatiebeleid te plaatsen. Tot slot SER Overijssel staat positief tegenover voorgenomen provinciaal plan te komen tot een toekomstvaste, open, provinciedekkende hoogwaardige breedbandinfrastructuur. Het effect van snel breedband op de regionale economie (het inkomen per capita, werkgelegenheid en de productiviteit etc.) zijn, als eerder in dit advies aangegeven, onomstreden positief. Ook vanuit sociale optiek hebben breedbanddiensten reeds nu, maar zeker in de nabije toekomst een grote impact op de samenleving en de leefbaarheid van bijvoorbeeld het platteland (zorg op afstand, veiligheid, blijvende bereikbaarheid dienstverlening overheid, virtuele loketten, online onderwijs, nieuwe culturele uitingen, nieuwe werken etc.). Allerlei denkbare toepassingen laten we hier verder buiten beschouwing. Een belangrijk element in de bespreking in SER Overijssel was, gezien de grote financiële consequenties en beredeneerd vanuit risicobeperking, de ook in het amendement Schipper c.s. 16 aangehaalde voorwaarde te opereren vanuit een gefaseerde aanpak met duidelijke stadia en zonder onomkeerbare grote beslissingen. In de ogen van SER Overijssel wordt hieraan op basis van de ons verkregen informatie en toelichting in voldoende mate voldaan. Enkele risico’s wil SER Overijssel overigens in dit advies wel aanstippen. Naast de eerder genoemde grote prijselasticiteit van de vraag naar breedband (die gevolgen kan hebben voor het niet halen van een bepaalde penetratiegraad die nodig is voor een sluitende businesscase), zou een lagere investeringsbereidheid van aanleggende marktpartijen (soms bewust strategisch om een hogere overheidsbijdrage uit te lokken) er toe kunnen leiden dat de doelstelling van de provincie te komen tot een provinciedekkende structuur niet wordt gehaald. Ook fors tegenvallende marktinspanningen van diezelfde partijen in zogenaamd grijs 17 gebied (waar de provincie juridisch gezien door de Europese Commissie beperkt wordt te interveniëren) zou deze doelstelling in gevaar kunnen brengen. Tegen die achtergrond pleit SER Overijssel voor meer duidelijkheid over de huidige breedbandsituatie 15
Dialogic (2009), ICT-diensteninnovatie in Oost-Nederland: mogelijkheden voor Living Labs. 16 Amendement Schipper c.s. (2010), Voorstel nr.: PS/2010/1031, agendapunt 4. Onderwerp: Voorstel toekomstvast, open en provinciedekkend communicatienetwerk. 17 Volgens de EU-regelgeving: Grijs gebied is een gebied waar 1 NGA-infrastructuur is, en geen plannen van andere partijen.
in Overijssel: over zwart, grijs en wit gebied. Dit blijven voorlopig benaderingen, terwijl de indeling cruciaal is (juridisch) voor toekenning van gelden. De provincie kiest ervoor haar inspanningen voorlopig voornamelijk te focussen op de realisatie van infrastructuur. Dat is in dit stadium zeker van belang. De nadruk zou daarbij vooral op bedrijfsterreinen moeten liggen indien er prioriteiten moeten worden gesteld. SER Overijssel wil daarnaast meegeven dat het uiteindelijk niet de infrastructuur, maar de (ICT-) diensteninnovatie is die economische en sociale waarde oplevert. Gezien het grote belang van diensteninnovatie adviseert SER Overijssel een stevigere (financiële) inzet op dit terrein en geeft de suggestie mee dit binnen het bredere verband van regionaal economisch innovatiebeleid te plaatsen. Graag blijven sociale partners met u in gesprek over het vervolg.
Hoogachtend,
drs. A. Peters voorzitter SER Overijssel
Bijlage 1 Literatuurlijst “Achterstand glasvezel nekt Eindhoven” in: Eindhovens Dagblad 11-2-2010 Atkinson, R., D. Castro, S. Ezell (2009), The Digital Road to Recovery: A Stimulus Plan to Create Jobs, Boost Productivity and Revitalize America, ITIF, The Information Technology & Innovation Foundation. BITKOM (2006), Fornefeld, M., P. Oeffinger en T. Braulke, Gesamtwirtschaftliche Auswirkungen der Breitbandnutzung, Studie im Auftrag des Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie, Düsseldorf, März 2006.
BT, Bedrijventerrein (2012), vakblad over economische gebiedsontwikkeling. Jaargang VIII, Nr 2. Cardona, M., A. Schwarz, B. Brurcin Yurtoglu en C. Zelehner, Demand estimation and market definition for broadband Internet Services, Journal of Regulatory Economics, 2009, 3 5, 70-95. Crandall R., W. Lehr en R. Lititian, The effects of Broadband Deployment on Output and Employment: A cross-sectional Analysis of U.S. Data, Issues in Economic Policy, The Brookings Institution, Nr. 6, July 2007.
Dialogic (2009), ICT-diensteninnovatie in Oost-Nederland: mogelijkheden voor Living Labs. Dialogic/Stratix (2010), Strategische opties voor hoogwaardig breedband voor Friese huishoudens. Dialogic (2012), Investeringsstrategie voor supersnel breedband in de provincie Overijssel (vertrouwelijk) Dunnewijk T. (2009), De locale socio-economische impact van ‘fiber to the home’, Universiteit Maastricht. Dwivedi Y. & B. Lall (2007), Socio-economic determinants of broadband adoption, Industrial Management & Data Systems, 107, 2007, 5, 654-671. Ericsson (2011), New study quantifies the impact of broadband speed on GDP. (Persbericht 27 sept 2011) Flamm K. & A. Chaudhuri (2007), An analysis of the determinants of broadband access, Telecommunications Policy, 31, 2007, 312-326. Forzati, M. en C. Larsen (2008), Broadband access and its impact on the economy, a Swedish perspective, Transparent Optical Networks, 2008, ICTON, 2008, 10th Anniverssary International Conference on Start Page: 190 Eng Page: 193, ISSN: ISBN: 978-1-4244-2625-6 Volume 2 Issue. Lehr W., C. Osorio, S. Gillet en M. Sirbu (2007), Measuring Broadband’s Economic Impact, A paper presented at the 33rd Research Conference on Communication, Information and Internet Policy (TPRC), September 23-25, 2005, Arlington, VA, Revised as of January 17, 2006. SEACO (2003), Breedbandverbindingen (kenmerk S 1501), oktober 2003.
