SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER

Social Enterprising Europe (SEE)

SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER

WP4: Cursusmateriaal Deliverable 4.1: Handboek voor de Begeleider

Proefnemingsversie 25/01/14

INHOUD

INTRODUCTIE MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap SLOTOPMERKINGEN

INTRODUCTIE VOOR WIE IS DIT LEERPROGRAMMA? Dit leerprogramma is ontworpen voor mensen die een sociale ondernemingen willen opstarten of verbeteren. Het is geschikt voor mensen die al een basisbegrip hebben van ondernemerschap, maar ook voor nieuwe studenten. Dit programma behandelt niet alle mogelijk aspecten die bij het ondernemerschap horen. Het focust daarentegen op de specifieke aspecten van het sociaal ondernemerschap. Het leerprogramma bestaat uit acht modelus die een geheel vormen, maar ook op zichzelf bekeken kunnen worden. De modules zijn: MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. VERBINDEN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap Omgaan met verschillende leerlingen De inhoud en activiteiten die dit handboek voor de docent bevat, moeten door de begeleider aangepast worden aan iedere groep van leerlingen. We raden daarom aan om het profiel van de leerlingen en hun verwachtingen te kennen alvorens de workshops te creëren. Het is mogelijk dat er in eenzelfde groep verschillender niveaus bevinden qua kennis en ervaring in ondernemerschap en sociale kwesties. We erkennen echter dat een diverse groep veel kan bijdragen aan het leerproces van alle deelnemers. De workshops moeten zo gecreëerd worden dat zij aan de noden en noden van de meerderheid van de leerlingen voldoen. De meer geïnformeerde leerlingen kunnen met hun expertise veel bijdragen aan het leerproces van de anderen. Als het verschil in kennis en expertise tussen de leerlingen echter zeer groot is, kan het nodig zijn om de meer geïnformeerde kandidaten in te lichten dat het niveau te laag kan zijn voor hen. Men kan hen aanraden om enkel deel te nemen aan de modules die hen nuttig lijken. We erkennen ook het concept “sociale ondernemen” relatief nieuw is in sommige landen. We hopen dat deze reeks modules zal helpen om de leerlingen een begrip krijgen van de definities en hoe ze op een effectievere manier een sociale onderneming kunnen oprichten en runnen. Verschillen tussen deze reeks modules en een leerprogramma voor “traditionele ondernemingen” Traditionele programma’s voor ondernemerschap of handel gebruiken vaak dezelfde terminologie, maar bedoelen intrinsiek vaak iets anders. We willen niet herhalen wat men kan leren in een traditioneel leerprogramma, maar we willen er iets aan toevoegen. Het SEE leerprogramma legt de nadruk op sociale kwesties. De volgende tabel toont het verschil in sommige belangrijke aspecten van de onderneming.

Ondernemingsaspecten

Traditioneel leerprogramma

SEE leerprogramma

Missie

Zakelijk doel – winstmaximalisatie

Sociaal doel – maximalisatie van sociaal en maatschappelijk voordeel

Personeel, bestuur, management

Monetaire beslissingen: hiërarchieën; commandostructuur

Sociale motivatie; deelnemend leiderschap; democratie; werken met vrijwilligers; inclusieve tewerkstelling

Products and services

Elk type

Positieve bijdrage aan de maatschappij; ethische reflectie over duurzaamheid en ‘goed’ werk

Marktstudies

Vraag van de consument

Sociale noden; bewust van de gevoeligheden en noden van de consument

Marketing

Reclamebudget en concurrentie

Sociale communicatie; voordelen voor de maatschappij; transparantie; eerlijke prijzen en samenwerking

Financiën

Leningen en investeringen

Crowdfunding; sweat equity; sociale investeerders

Juridische structuur

Bedrijven, partnerschappen

Coöperatieven; bedrijven, associaties, stichtingen, nonprofitondernemingen

Impact

Winst en verlies, balans

Zowel sociale impact als financiële duurzaamheid

Het is belangrijk dat sociale ondernemers begrijpen dat de sociale onderneming bestaat om sociale en/of maatschappelijke voordelen te creëren. Sociaal ondernemerschap spreidt zich over de zakenwereld en het sociale/maatschappelijke voordeel waar economische activiteit wordt ondernomen ten voordele van de mensen, de planeet en de maatschappij en niet ten voordele van individuen ten koste van anderen (of ten koste van de planeet!). WAAROM MOETEN LEERLINGEN DEELNEMEN AAN DIT LEERPROGRAMMA? De methodologie die gebruikt werd in dit leerprogramma is sterk gebaseerd op de praktische toepassing van concepten en wat het inhoudt om een sociaal ondernemer te zijn. De activiteiten die voorgesteld worden bevorderen interactie met andere leerlingen (peer learning) en er wordt van de begeleider verwacht om educatieve tools en technieken te gebruiken peer learning te helpen. De stimulering van actieve participatie tijdens het leerprogramma zorgt voor het ontstaan van groepen van sociale ondernemers. De resulterende netwerken zullen de leerlingen helpen om overeenkomsten te sluiten met vergelijkbare mensen en dit zal uiteindelijk hun sociaal ondernemerschap versterken en sociale ondernemingen beter assisteren bij het bereiken van hun sociale doelen.

PEDAGOGIEK EN RESULTATEN Het leerprogramma is gestructureerd rond een reeks resultaten voor elke module. Om de leerlingen te helpen het programma te doorlopen, maken we gebruik van de cyclus van Kolb. De Cyclus van Kolb (zie onder) moedigt de leerlingen aan om te praten over wat ze al allemaal kennen. Daarna raadt het aan om activiteiten en nieuwe ideeën voor te leggen. Dit wordt gevolgd door een moment van reflectie over wat toegepast kan worden op hun eigen situatie en hoe de module hen heeft veranderd. .

HOE GEBRUIKMAKEN VAN EN NAVIGEREN DOOR HET LEERPROGRAMMA EN DE MODULES Het SEE Programma stelt de begeleider voor sommige modules in een specifieke volgorde te gebruiken. Het programma is echter flexiebel genoeg om het te gebruiken volgens eigen behoefte, afhankelijk van de eigen achtergrond en de noden van de leerlingen. Het leerprogramma kan niet geheel overeenkomen met de voortgang van alle leerlingen. Het kan ook zijn dat niet alle leerlingen meteen een sociale onderneming willen starten. We raden de begeleider aan om de modules nog steeds te gebruiken om de stappen binnen de ontwikkeling van een sociale onderneming over te brengen als een idee – en dat idee toe te passen op de verschillende activiteiten binnen elke module. Dit Handboek voor de Docent bevat een algemene methodologie. We gebruiken een progressieve aanpak, van een persoonlijke reflectie van de leefwereld, via een versterking van de vaardigheden en kennis tot de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan. Het volgende diagram illustreert dit aan de hand van twee inleidende modules (0 en 1); modules 3, 4, 5 en 6 staan op zich, maar dragen nog steeds bij tot het sociaal ondernemingsplan (7).

Structuur van elke module In wezen is elke module als volgt gestructureerd: 1

Presentatie van de module

Onderwerp/titel van de module Hoofdlijnen van de module Leerresultaten

2

Kort, informatief en makkelijk te onthouden – de essentie van de module wordt weergegeven Inleiding tot het onderwerp met een algemeen doel. De hoofdlijnen geven ook het bereik en thema’s van de module. Dit is de verwachte verandering in het leren en het dekt wat de leerling zal kunnen na het doorlopen van de module.

Activiteiten volgens Kolb

S1: Persoonlijke kennis en vorige ervaringen Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van de deelnemers. S2: Leren van elkaars ervaringen en creëren van een nieuwe ervaring Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van anderen. Dit zijn vooral case studies. Dit bevat activiteiten om een nieuwe ervaring met de deelnemers te creëren. S3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools Dit deel introduceert theorieën en tools over de kwestie en nodigt de groep uit om nieuwe theorieën en/of tools te ontwikkelen.

S4: In de praktijk brengen Dit is het einde van de module waarin de leerlingen in staat moeten zijn om hun eigen ideeën toe te passen op hun eigen sociale onderneming. Als de leerlingen nog geen onderneming hebben, zal van hen verwacht worden een andere reële situatie te kiezen. 3 Transversale kwesties Doorheen elke module zullen er ‘transversale kwesties’ zijn die we ‘ethische overwegingen’ hebben genoemd. Deze bevatten kwesties rond geslacht, milieu, volk en andere overwegingen met betrekking tot de samenleving. 4 Beoordeling en reflectie Op het einde van elke module moet er tijd zijn voor elke leerling om alles wat zij bereikt hebben te beoordelen en om hierover te reflecteren.

BEOORDELING S4: TOEPASSING: Leerstof toepassen op de sociale onderneming

ETHIEK S3: APPROACH + ACTIVITIES: Theorieën gekende en nieuwe

S1: AANPAK + ACTIVTEITEN: Ervaringen van de leerling

S2: AANPAK + ACTIVITEITEN: Case studies, oefeningen

Verschillende participatiemogelijkheden in de cursus Hoewel het SEE leerprogramma een volgorde, inhoud en specifieke activiteiten voorstelt, kan het ook gebruikt worden volgens eigen noden, gebaseerd op voorafgaande kennis en de professionele noden van de leerlingen. Het is een flexibel leerprogramma. Het leerprogramma bestaat uit onafhankelijke modules zodat elke persoon kan deelnemen aan de modules die hij/zij verkiest. De methode biedt tools en concepten en elke leerling kan deze gebruiken om de eigen onderneming te verbeteren, een sociaal ondernemingsplan op te stellen of om te reflecteren over de sociale onderneming in het algemeen. Het volgende diagram illustreert dit en vergelijkt dit met het bouwen van verschillende structuren met verschillende bouwstenen.

Elke module heft verschillender onderdelen: • • •

Programma: voornaamste inhoud van de module: concepten, attitudes ter bevordering, activiteiten en tools Reflectie en plannen: activiteiten om de situatie van elke deelnemer te reflecteren, beoordelen en toe te passen Aanvullend materiaal: suggesties voor meer diepgaande kennisverwerving zoals boeken, links, bezoeken etc.

Het leerprogramma staat de begeleider of leerling ook toe om het leerprogramma op een flexibele manier te volgen. De participatiemogelijkheden zijn: het klassieke ‘parcours’; het ‘parcours’ zonder de module over het sociaal ondernemingsplan; meteen naar het sociaal ondernemingsplan gaan; het ‘vrije parcours’,… De participatiemogelijkheden zijn: 1

"Klassiek parcours" – Alle modules en het ondernemingsplan:

2

3

4

Parcours zonder sociaal ondernemingsplan – (alle of enkele) workshops volgen en het plan zelf maken.

Geen parcours – meteen naar de module van het sociaal ondernemingsplan gaan

‘Vrij parcours’ – De leerlingen kiezen zelf aan welke delen van de modules zij deelnemen. Zij maken hun eigen opstelling waarbij zij zich baseren op hun eigen behoeftes.

HOE DE WAARDEN EN AANPAK VAN HET PROGRAMMA TOEPASSEN Als fundamenten van het programma lenen we duidelijke beginselen van de Social Enterprise Academy, maar worden gedeeld door alle partners in het SEE project. Deze beginselen kunnen als volgt worden samengevat: •

De scholing moet gebaseerd zijn op de ervaring en kennis van de leerlingen: Iedereen heeft nuttige kennis en ervaring om te delen en elke module moet ontwikkeld worden om de ervaring van de leerling te verrijken door zo veel mogelijk te leren van wat anderen doen.

•

De scholing zal gedijen op de uitwisseling tussen mensen: We zullen zo vaak als mogelijk gebruik maken van peer learning met begeleiders die geen experts zijn, maar peers. De begeleiders zullen moeten echter de sociale onderneming begrijpen en zullen de mogelijkheid creëren om de leerlingen ideeën, ervaringen en kennis te laten delen. Dit zal de dialoog tussen de leerlingen openen.

•

De scholing zal focussen op kritieke vragen: De vragen bieden ruimte voor nieuwe bedenkingen; ze stimuleren het brein en de activiteit. De begeleiders moeten deze vragen gebruiken om de leerlingen te steunen en te prikkelen om met eigen oplossingen te komen.

•

De scholing zal verandering, ontwikkeling en groei stimuleren: De focus ligt op het persoonlijk leerproces. Het leerprogramma stelt de leerlingen in staat zelfbewust te worden, op hun eigen kracht te bouwen, de moed te hebben om nieuwe dingen te proberen en te leren van hun eigen ervaring.

•

De scholing zal ondernemingschap en blue sky thinking: Het programma creëert een klimaat dat bevorderlijk is voor ‘blue sky thinking’: veel bijdrages, ideeën, brainstorming, mindmapping, gebruik van foto’s en beelden en de creatie van metaforen.

•

De scholing zal helpen om initiatief te nemen en te handelen: De leerlingen zullen geholpen worden om op de proppen te komen met nieuwe inzichten, nieuwe manieren van werken en om de scholing te gebruiken. Het prijst een leerrijke reis die verandering en ontwikkeling gebracht heft door activiteit.

•

De scholing creëert ruimte voor reflectie: Waar mogelijk zullen de leerlingen een veilige en steunend moment geboden worden om met hun peers te reflecteren op hun training, doelen en zelfontwikkeling. Groepswerk en feedback zijn essentieel. Dit biedt de mogelijkheid tot actief leren.

Als begeleider zal je elke module moeten aanpassen en ontwikkelen volgens elke groep en zal je moeten reflecteren over de normen en waarden. Hier zijn enkele ideeën: Beginselen (geparafraseerd van hierboven) De scholing moet gebaseerd zijn op de ervaring en kennis van de leerlingen De scholing zal gedijen op de uitwisseling tussen De scholing zal focussen op kritieke vragen

De scholing zal verandering, ontwikkeling en groei stimuleren De scholing zal ondernemingschap en blue sky thinking De scholing zal helpen om initiatief te nemen en te handelen De scholing creëert ruimte voor reflectie

Voorbeeld waar dit beginsel zich kenbaar kan maken… Eerste stap van de Kolb cirkel Debatten, groepsactiviteiten De voorgestelde inhoud en resultaten, maar de vragen moeten door de begeleider gebruikt worden en aangemoedigd worden tussen de leerlingen Leerverslag, zelfreflectie Creatieve en innovatieve activiteiten Praktische voorbeelden en case studies, het sociaal ondernemingsplan, beoordeling Activiteiten en tijd voor reflectie

Het leerprogramma zal zo veel mogelijk de centrale ethische dimensie naar de bedrijfsactiviteit te brengen die focust op sociale rechtvaardigheid, eerlijkheid en een verplichting tegenover de minder bevoorrechte klasse van de maatschappij. De ethische dimensie is een must voor de sociale onderneming en moet zichtbaar zijn in elke module. De overleving en de winst van de onderneming is geen prioriteit voor de sociale onderneming als de ethiek verloren gaat en de activiteit de missie niet reflecteert. Soms zal het moeilijk zijn de druk van de markt te weerstaan en de sociale ondernemers moeten zich hiervan bewust zijn. Dit gezegd zijnde, moet de begeleider de motivaties van de leerlingen niet beoordelen, enkel om hun reflectieperiodes te vergemakkelijken. In elke module stelt het SEE leerprogramma enkele sleutelpunten voor om het debat in de groep en de zelfreflectie te bevorderen. Dit is geen apart deel, maar de begeleider moet in staat zijn om de ethiek doorheen de cursus over te brengen. ROL EN PROFIEL VAN DE BEGELEIDER Dit is een ‘leerprogramma’ een geen ‘trainingsprogramma’. Het programma focust dus op de scholing van de ‘leerling’ met de hulp van een ‘begeleider’ en niet van een training of een ‘student’ met de hulp van een ‘trainer/docent’. Het programma moet de tijd die gespendeerd wordt aan de activiteiten voor de leerlingen maximaliseren en de tijd die gespendeerd wordt aan de begeleider minimaliseren. Dus onthoud dat de begeleider de rol heeft van een coördinator, coach, adviseur en beoordelaar, maar niet van “leerkracht”.

Dit programma vraagt een begeleider met ervaring in het presenteren binnen een leer- en participatieproces, met kennis en ervaring in sociaal ondernemen. De begeleider of het team van begeleiders moet in staat zijn om de aanpak en de suggesties die opgenomen zijn in dit handboek aan te passen aan een specifiek plan volgens het profiel van de leerling. De begeleider moet in staat zijn om zijn/haar eigen plan aan te passen aan de evolutie en de ontwikkeling van de scholing en om aangepast advies te geven aan elke deelnemer. De rol van de leerling is ook niet traditioneel. Zij moeten actief deelnemen aan de cursus, onderzoeken, debatteren, in groep werken, nieuwe ideeën voortbrengen en met hun ervaring en kennis bijdragen aan het geheel. We raden aan dat dit vanaf het begin zeer duidelijk gemaakt wordt. Op gepaste momenten kan het interessant en nuttig zijn om experts of sociaal ondernemers uit te nodigen om de nadruk op bepaalde cursusinhoud te leggen of om op specifieke verzoeken in te gaan. ACTIVITEITEN OM DE LEERGROEP TE VORMEN Bij het begin van elke module moet de begeleider in staat zijn om de groep te “creëren” door het gebruik van een oefening om het vertrouwen tussen de leerlingen op te bouwen. Het is ook aan te raden om overeengekomen afspraken te maken met de groep. Beide oefeningen helpen bij de groei van wederzijds vertrouwen en samenwerking. De begeleider moet er rekening mee houden dat er deelnemers zullen zijn die niet alle modules zullen volgen. Elke module zal dus een andere groep hebben en het vertrouwen in de groep zal dus telkens opnieuw opgebouwd moeten worden. Het kan dus noodzakelijk zijn om de regels op te schrijven en om een virtuele plaats te creëren waar de deelnemers elkaar kunnen ontmoeten en dingen kunnen uitwisselen. Suggesties om de deelnemersgroep op te bouwen, regels en communicatiekanalen op te stellen: 1

Probeer de reeds bestaande relaties en verwantschappen weer te geven. Bijvoorbeeld:

Elke deelnemer mag zijn naam op een flipchart te schrijven en een verhaal te vertellen. Dit helpt de leerlingen om elkaar te leren kennen en om hun mening uit te drukken binnen de groep; of… gebruik een bolletje wol om op een tastbare manier verwantschappen te tonen door gemeenschappelijke kenmerken te linken. 2 Stel grondregels voor alle workshops op door de leerlingen op te splitsen in groepen. Laat hen discussiëren over en akkoord gaan met de grondregels en noteer ze op de flipchart. 3 Leg communicatietools voor die ze buiten de klas kunnen gebruiken om informatie en kennis met de groep te delen. Voorbeelden zijn Titanpad, Gdrive,… OVERDRACHT VAN DE MODULES Dit programma is ontwikkeld om face-to-face of online over te brengen. Een combinatie van beide is ook mogelijk. Dit is wat men noemt blended learning. De inhoud en resultaten zijn hetzelfde, maar de activiteiten zijn verschillend, omdat de leerlingen online alles zelfstandig moeten verwerken. MATERIAALMAP

Om toekomstige samenwerking, modificatie en ontwikkeling van de modules mogelijk te maken door het updaten van de activiteiten, referenties en inhoud, is dit leerprogramma ontwikkeld als een ‘virtuele kennistool’ of materiaalmap. Deze materiaalmap bevat alle details over de mogelijke activiteiten, inhoud en andere informatie die nodig is om elke module aan te passen. De map zal ook referenties naar de literatuur, weblinks, adressen van instituties en een database bevatten. Zie (LINK). Elke keer een begeleider een module voor sociaal ondernemen opstelt, wordt hij of zij aangemoedigd om opmerkingen en nieuwe bronnen toe te voegen aan de materiaalmap. Dit draagt bij aan de ontwikkeling en vooruitgang. De link en instructies om toegang te krijgen tot de materiaalmap kan gevonden worden op de webpagina van het SEE project: http://socialbiz.eu/.

LESOVERZICHT Het leerprogramma van SEE stelt een proces voor dat opgebouwd is uit modules, en een pedagogische oriëntatie. Elke module geeft een aanpak voor de activiteiten en debatten en geeft suggesties over de timing en de duur van de verschillende sessies binnen elke module. Dit zorgt voor een uitgebalanceerd leerproces. De SEE-methode bidet géén specifiek of vast leerplan aan omdat elke groep anders is. Toch is het lesoverzicht een noodzakelijke tool voor de begeleider. Daarom geven we enkele aanbevelingen over de voorbereiding van dit plan, maar de begeleiders moeten hun eigen expertise en creativiteit gebruiken om het plan te realiseren. SEE biedt ook een aantal referenties en materialen die hierbij kunnen helpen. Voor elke module zijn er voorbeelden van een module in de materiaalmap (LINK). De activiteiten kunnen erg variërend zijn naargelang het overdrachtstype: “face-to-face” of “online” of “blended learning”. De leerlingen die online werken doen dit natuurlijk op hun eigen tempo. De volgende tabel is een klein voorbeeld van de structuur van de lesoverzichten beschikbaar zijn in de materiaal mak (LINK). In de materiaalmap bevinden zich ook voorbeelden van voltooide lesoverzichten, gebaseerd op vroegere experimenten met dit leerprogramma. Elke begeleider mag ook zijn of haar lesoverzichten hieraan toevoegen. Timing

Wat wordt behandeld?

0.5 uur

Voorstellen van de module en de mensen en bouwen van vertrouwen tussen de leerlingen Etc.

1 uur

Activiteit (incl. het gebruik van case studies) Introducties – schrijf je naam op een flipchart en vertel een verhaal Oefening over vertrouwen Etc.

Middelen IJsbreker gebaseerd op het opbouwen van vertrouwen Etc.

CASE STUDIES Het SEE leerprogramma heft 12 gedetailleerde en uitgeschreven case studies van over heel Europa. Er zijn ook 4 volledige case studies met geschreven materiaal en videobeelden die de ervaringen rond sociaal ondernemen analyseren en weergeven. De case studies kunnen gebruikt worden met de leerlingen.

SOCIAAL ONDERNEMINGSPLAN (Module 7) De methodologie die gebruikt wordt in dit leerprogramma is zeer geschikt voor diverse participatie. De begeleider moet omgaan met leerlingen uit zeer verschillende situaties en niet iedereen wil werken naar een sociaal ondernemingsplan – hoewel sommigen dit wel willen. Sommige mensen zich liever concentreren op hun sociaal ondernemingsplan op het einde, wanneer ze alle modules beëindigd hebben. Anderen willen dit misschien na elke module zelfstandig maken. De begeleider moet voorbereid zijn om met al deze mogelijkheden om te gaan. In module 7 bieden we de Gids voor een Sociaal Ondernemingsplan (LINK) of een minder ingewikkeld Business Model Canvas (LINK). Beide gidsen, net zoals alle voorbeelden, kunnen veranderd of aangepast worden aan elke situatie. In Module 7 vind je links naar deze tools. We raden aan dat elke leerling (individueel of in groep) een idee heeft van een sociale onderneming vanaf het begin van het proces. Indien mogelijk is het zelfs beter om te werken met een reële sociale onderneming. BEOORDELING, REFLECTIE EN ADVIES Dit programma zal in verschillende landen gebruikt worden. Het beoordelingssysteem zal altijd anders zijn. Hoe dan ook is een belangrijk dat het nuttig is voor het sociaal ondernemen. Een algemeen beoordelingsformulier is beschikbaar in de materiaalmap (LINK) en moet aan het einde van elke module gebruikt worden om de leerlingen de kans te geven de kwaliteit en doeltreffendheid van de scholing te beoordelen. Om de beoordeling te vergemakkelijken, bidet het programma een tool: het ‘reflectierooster’. Dit rooster kan gevonden worden in de materiaalmap (LINK), maar staat ook hieronder. Dit model kan natuurlijk aangepast worden aan elke situatie. Titel van de module: Wat ik het meest bruikbaar vond in deze module… Wat ik in de toekomst anders zal doen… Dingen waar ik meer over zou moeten denken of bespreken…

Wat ik het minst bruikbaar vond in deze module… Waar ik bezorgd over ben… Dingen die verder toegelicht moeten worden…

Niet elke module kan perfect zijn voor iedereen en het kan noodzakelijk zijn voor de begeleider om de leerlingen door te sturen naar ander geschikt en relevant advies. De leerlingen moeten geïnformeerd worden over andere hulpmiddelen en waar ze dit kunnen vinden. Het is essentieel om de leerlingen te kunnen leiden naar andere ervaren mensen met gespecialiseerde kennis en vaardigheden. GEBRUIK VAN HET LEERVERSLAG Het leerverslag (LINK) is een tool om de reflectie van de leerling te stimuleren en om een hulpmiddel te creëren waar de leerling later gebruik van kan maken. Het doel is dat elke leerling leert om zijn of haar eigen conclusie te maken op het einde van elke module. Het is persoonlijk en volledig ten voordele van de leerling.

We zien dit als een vrijwillig te gebruiken tool. De begeleider kan de leerlingen aanzetten te gebruiken en tonen hoe het werkt. Een voorbeeld van een leerverslag:

Datum

Kwestie, concept, idee uit de workshops

Wat heb ik geleerd?

Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming?

Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping

ACCREDITATIE Het SEE Project is niet gericht op het verkrijgen van accreditatie voor dit leerprogramma. Het SEE Project kan wel kijken naar de accreditatie van het leerprogramma in elk land of op Europees niveau. Als accreditatie in de toekomst verkregen wordt, zal er bewijs nodig zijn dat de modules succesvol afgerond zijn. De leerlingen kunnen bijvoorbeeld een portfolio samenstellen dat voorgesteld kan worden ter accreditatie. Het ontwerp van dit SEE leerprogramma biedt… • een specifiek plan voor het programma met een weergave van de tijd die gespendeerd wordt aan het leren • bewijs van aanwezigheid • een leerverslag (of portfolio) • een sociaal ondernemingsplan SAMENVATTING OP HET EINDE VAN ELKE MODULE Elke module moet beëindigd worden met een reflectie over ‘waar het precies over gaat’ en wat er bereikt werd – met een referentie naar de vereiste resultaten. Zo wordt het leerproces versterkt, worden de belangrijkste concepten nagekeken, de laatste twijfels weggenomen en nieuwe stappen in het proces geïntroduceerd.

MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MOTIVATIE VOOR SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP Deze module handelt over persoonlijke reflectie en motivatie. Een sociale onderneming beginnen is een belangrijke keuze, en dat moet de ondernemer moet dat weten. Als begeleider moet je geen oordeel vellen over de motivaties van de deelnemers, maar moet je hen helpen om bewust te worden van hun motivaties. Om dit te doen, moet je nadenken over de mogelijke verschillende profielen van de deelnemers. Er kunnen mensen zijn die aangetrokken worden tot sociaal ondernemen door de nieuwigheid van de concepten? Anderen kunnen aangetrokken zijn door de recente ‘marketing’ rond sociaal ondernemen. Anderen zien dan weer de mogelijkheid om een sociale leemte te vervullen. En Anderen willen er gewoon meer over weten. Aan de andere kant zijn er dan misschien leerlingen die al een tijdje binnen deze sector werken en ‘hun batterijen willen opladen’; anderen willen de sociale impact zien; anderen willen misschien meer weten over wat andere binnen sociaal ondernemen doen. Er zijn een heleboel redenen waarom leerlingen willen leren en een verkenning van de motivaties en realistische reflectie moet aangemoedigd worden alvorens men verder kan gaan. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: … zich bewust zijn van de complexiteit van het sociaal probleem dat ze willen aanpakken en – tegelijkertijd- het beheren van een onderneming om dat probleem aan te pallen. Het is daarom belangrijk om te verzekeren dat de deelnemers in staat zijn een betere kennis te hebben van hun rol in een veranderende wereld. … zich meer bewust worden van de eigen motivatie om hier te werken om fouten en frustraties te vermijden. Veel mensen die deze module volgen denken dat ze nog niet genoeg ervaring hebben in de sociale wereld of sociaal ondernemen, maar ze kunnen goede intenties hebben om “de wereld te veranderen”. … hun eigen bekwaamheden identificeren en in staat zijn om hun eigen vaardigheden kritisch te analyseren, zowel individueel als in groep. Een sociale onderneming opstarten vereist speciale vaardigheden en bekwaamheid om motivaties en emoties te beheren die anders zijn dan in de forprofit onderneming. Een van deze vaardigheden is het verogen om met sociale doelen en duurzaamheid te toveren, maar ook conflicten en burn-out te controleren. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Bij het opstellen van de module is het belangrijk dat de leerling de bron van zijn/haar ondersteuning erkennen en tegelijkertijd in staat zijn om de complexiteit en moeilijkheden van sociale verandering aan te pakken. STAP 1: Persoonlijke kennis en vroegere ervaringen (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Creëer een activiteit waardoor de leerlingen hun motivaties, interesses, verlangens, professioneel profiel en ervaring in ondernemerschap uitdrukken. Een voorbeeld:

Stele en manier voor zodat iedereen kan uitdrukken: Welke ervaringen hebben ervoor gezorgd dat je een sociale onderneming wou oprichten? Eens dit is gebeurd, kan de begeleider verdere vragen stellen, bv.: Is het zelfstandig werken deel van je motivatie? Of: Werk je graag rechtstreeks met mensen uit een lagere sociale klasse? Maak er een groepsactiviteit van of schrijf een kort stukje over je eigen motivatie en deel dit met de andere deelnemers. 2 Individuele of groepservaringen met de complexiteit van een veranderende wereld. Bijvoorbeeld: Maak een oefening zodat de leerlingen vertellen over persoonlijke ervaringen met complexe sociale problemen die zij gezien hebben; of Overweeg een case study met een complex sociaal probleem (LINK) 3 Vraag de deelnemers om competenties op te sommen die noodzakelijk of wenselijk zijn bij het creëren en runnen van een sociale onderneming en vraag dan aan elke deelnemer om zijn eigen vaardigheden, talenten, en verbeteringspunten op te sommen. STAP 2: Leer van elkaars ervaringen en creëer een nieuwe ervaring – individueel of in groep (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1

Analyseer in groep een sociaal probleem, de oorzaken en gevolgen. Voorbeeld:

Toon een video van een case study die de complexiteit van de wereld en een bepaald sociaal probleem weergeeft (LINK) 2 Voorbeeld van motivaties en vaardigheden om een sociale onderneming te creëren. Voorbeeld: Dinamia case: intrinsieke motivatie van partners en vaardigheden (LINK) 3 Oefening rond het vermogen om met emoties van zichzelf en andere om te gaan, conflict en burn-out te managen. Voorbeeld: Relevante case study Ontwikkel een spel rond het omgaan met emoties en het managen van conflict en burn-out (LINK)

STAP 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Theorieën over sociale verandering: cognitieve dissonantie, drempels, verschillender oorzaken. Tools die de complexiteit tonen. Voorbeeld: • •

Methode van de “probleemboom”. Ontwikkel je eigen “veranderingstheorie” over hoe activiteiten leiden tot veranderingen in het sociale probleem (LINK) "Fishbone" diagram over de oorzaken van een probleem (LINK)

•

Cynefin model – dit is een assenstelsel dat het voor mensen mogelijk maakt om kwesties of problemen te analyseren als SIMPEL, INGEWIKKELD, COMPLEX en CHAOTISCH. Het gaat dan over de omgeving waarin de sociale ondernemers werken (LINK)

2 Theorieën over motivatie: extrinsiek, intrinsiek en transcendent. Andere theorieën over motivatie die kunnen helpen. Laat de leerlingen reflecteren over mogelijke “complementaire” motivaties en hun grenzen (bv. zelfstandig werken, marktmogelijkheden, sociale erkenning, paternalisme,…). Voorbeeld: • •

•

Bespreek de motivaties voor ondernemers (stap 1) en vul dit aan met de motivatietheorieën Misfit, missionary or mercenary: stel concepten voor en gebruik de flipchart met een cirkel en drie componenten voor drie elementen – waar zetten de leerlingen zichzelf? – De leerlingen bespreken per twee wat hen motiveert om in het sociaal ondernemerschap te werken (LINK) Voorstelling van het GROW model: Goal, current Reality, Options (or Obstacles), Will (or Way Forward) (LINK)

3 Laat de leerlingen een lijst met wenselijke vaardigheden vast te stellen volgens ondernemerspublicaties (zie Handboek voor Leerlingen): veerkracht, assertiviteit, etc. Verwante oefeningen kunnen zijn: •

• •

Laat de leerlingen in kleine groepen samenwerken. Voorzie een flipchart en laat ze nadenken over hun ‘fears’ en ‘dears.’ Fears’ zijn zaken waarvan ze bang zijn dat ze kunnen gebeuren als ze sociaal ondernemer zijn en ‘dears’ zijn ondersteuningsmechanismen die ze plannen te gebruiken, zoals een coach, familie, vrienden, etc.) (LINK) Begin een discussie over het gebruik van niet-gewelddadig taalgebruik Assertiviteitsoefening (LINK)

STAP 4: In de praktijk brengen (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Als begeleider moet je de leerlingen aanmoedigen om wat ze leren toe te passen in hun eigen situatie en hun eigen idee voor een sociale onderneming (als ze dit hebben). Als de leerlingen nog geen idee hebben, kunnen ze voor een andere actuele situatie kiezen of dieper denken over een case study waarover ze hebben gehoord. Dit kan verschillen, maar je moet in staat zijn om dit aan te pakken door… • …de toepassing van de tools en theorieën over sociale verandering op het probleem dat hun sociale onderneming aanpakt; of • …co-coachen met andere teamleden (LINK) 2 Vraag de leerlingen om hun profiel als sociaal ondernemer uit te schrijven. Leg de nadruk bij relevante persoonlijke feiten, competenties en motivatie. Dit is een belangrijk deel van het sociaal ondernemingsplan. 3 Vraag de leerlingen om een reflectie te maken over de impact van hun sociaal ondernemen op hun professionele carriers (zowel positieve als negatieve gevolgen). De leerlingen reflecteren individueel of delen wat zij zelf willen met de anderen.

ETHISCHE OVERWEGINGEN De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: • • •

“Goede en slechte” motivatie: bijvoorbeeld: opportunisme (de sociale stempel voor betere verkoopsresultaten Een debat: “het doel heiligt de middelen”, maar in welke mate? Het loon is een vorm van motivatie. Discussieer over de ‘balans’ van een sociale onderneming. Moet die gelijk zijn aan die van een for-profit onderneming? Is het wettig om de winst te maximaliseren als die winst bedoelt is voor sociale doelen?…

BEOORDELING EN REFLECTIE (geschatte duur: 30 minuten) Tenslotte moet de begeleider… •

Garanderen date r voor alle leerlingen tijd is om het evaluatieformulier van deze module in te vullen

•

De leerlingen aanmoedigen om het reflectierooster in te vullen en hen vragen om relevante zaken toe te voegen aan hun leeroverzicht.

•

Het verband zien tussen wat ze geleerd hebben en de resultaten en tonen wat er behandeld werd.

•

De leerlingen aantonen dat de resultaten van deze oefeningen relevant zullen zijn voor het sociaal ondernemingsplan.

VOORBEELD VAN EEN LESPLAN Timing 30min

Wat wordt behandeld? Inleiding tot de module

Activiteit (incl. case studies) Inleiding

30min

Vaststellen van grondregels Kijken naar leerstijlen

Oefening op grondregels

1u

1u

1u

Inleiding tot Action Learning Sets (ALS) als een manier van leren Het GROW model

1u

Inleiding tot het Cynefin Model

30min

De leerling en zijn/haar motivatie

30min

De angsten en mogelijke

Korte inleiding tot de leerstijlen Oefening aan de hand van Honey Questionnaire Inleiding tot ALS Oefening op ALS Inleiding tot het GROW model: Goal, current Reality, Options (or Obstacles), Will (or Way Forward) Oefening Inleiding tot het Cynefin Model: Simple, Complicated, Complex and Chaotic issues Oefening Inleiding tot misfit, missionary or mercenary idea… Oefening Oefening op ‘fears’ en ‘dears’

Bronnen IJsbreker over het opbouwen van vertrouwen Blad met grondregels Honey Questionnaire Action Learning Sets Presentatie The Grow Model blad Cynefin model

Flipchart

Flipchart

30min

ondersteuning Belangrijkste leerpunten hoe deze te gebruiken

30min

Reflectie

Oefening: Elke leerling noteert een leerpunt op een post-it en vertelt hoe hij/zij dit kan gebruiken Oefening ter reflectie

Flipchart

Reflectierooster

Te gebruiken bronnen: Action Learning Sets - websites Honey Questionnaire http://www.science.ulster.ac.uk/nursing/mentorship/docs/nursing/oct11/Learning%20Styles%20Qu estionnaire%20%20short%20version%20Aug10.pdf GROW Model http://www.msue.msu.edu/objects/content_revision/download.cfm/item_id.378012/workspace_id. 298457/GROW Fears and Dears Chart (SEA material) Cynefin Model - http://en.wikipedia.org/wiki/Cynefin

MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld LEREN OVER SOCIAAL ONDERNEMEN Deze module leidt de leerling in tot de waarden en het doel van sociaal ondernemen, de verschillende elementen van een sociale ondernemingen hoe het verschilt met mainstream business. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …begrijpen waarom sociaal ondernemingen belangrijk is en welk effect het heeft op mensen, de planeet, de economie en cultuur. Het concept van sociaal ondernemen wordt gekaderd in de historische economische crisis. ….hebben vastgesteld wat een sociale onderneming is – en wat niet. Dit betekent het dieper bekijken van definities, waarden en de ethiek van sociaal ondernemen. Leerlingen begrijpen wat een sociale onderneming is en de verschillende aard van sociaal ondernemen vergeleken met traditionele ondernemingen en NGO’s. Ze hebben ook een beter begrip van het verschil tussen een sociale onderneming en bedrijven met een sociale verantwoordelijkheid. … geleerd hebben dat, hoewel ‘sociaal ondernemen’ een relatief nieuw concept is, het een lange traditie heeft in Europese sociale bewegingen en de sociale solidariteitseconomie. Leerlingen moeten de huidige situatie kennen waarin de sociale ondernemingen gebouwd zijn op vroegere ervaringen. …in staat zijn om de entiteiten in de sociale sector in kaart te brengen op lokaal niveau. De leerling zal ook kennismaken met de andere spelers in eigen land of internationaal. Leerlingen ontdekken en gebruiken het ‘ecosysteem’ in hun sociaal ondernemerschap. … begrijpen dat het nodig is om locale activiteiten te verbinden met grotere entiteiten op lokaal en globaal niveau om een duurzame sociale impact te hebben. Leerlingen moeten in staat zijn om na te denken over strategieën en initiatieven om samen te werken om zo de activiteiten te versterken.

ACTIVITEITEN OM DE VOOROPGESTELDE RESULTATEN TE BEREIKEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE STAP 1: Persoonlijke kennis en vorige ervaringen (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Verzamelen van voorgaande opinies en kennis van de leerlingen over het concept, de warden, economische activiteiten, ethiek etc. van een sociale onderneming. Bijvoorbeeld: •

Ideeën van alle deelnemers noteren op een flipchart. Kleef de papieren op de muur om het contrast weer tegen met de “theorieën en groepsreflecties”

2 Welke sociale ondernemingen kennen ze en waarom beschouwen zij deze als sociale ondernemingen. Bijvoorbeeld:

•

Social Enterprise horseshoe (LINK)

3 Discussie over de rol van de overheid, bedrijven, sociale ondernemingen en NGO’s bij het oplossen van sociale problemen. Bijvoorbeeld: •

4 teams (overheid, winstgevend bedrijf, NGO en sociale onderneming). Elk team moet kunnen verdedigen waarom zij geld van de burger moet krijgen om sociale problemen op te lossen. Probeer een consensus te bereiken over elke rol.

4 Analyseer het ‘ecosysteem’ rond hun sociale onderneming en welke steun er voor hen is. Bijvoorbeeld: • •

Gebruik het cirkeldiagram. Maak het leeg en gebruik het om de organisaties die ze kennen ‘in kaart te brengen’. (LINK) Breng stakeholders, middelen, contacten,… in kaart.

STAP 2: Leer van elkaars ervaringen en creëer een nieuwe ervaring – individueel of in groep (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten 1 Gebruik de case studies over sociale ondernemingen om hun eigenschappen te analyseren en ontdek hun sleutelwaarden en waarom zij zichzelf zien als een sociale onderneming. Bijvoorbeeld: • • • • 2 • •

SEE Learning Programme case studies en Information Sheets (LINK) Gebruik artikels om de waarden en ethiek van een sociale onderneming te ontdekken Jute Bag oefening (LINK) Triple Bottom Line debat (LINK) Probeer de essentie van een sociale onderneming te achterhalen. Bijvoorbeeld: Sociaal ondernemen landschap en mythes oefening (LINK) Gebruik voorbeelden van bedrijven die een sociale onderneming lijken te zijn, maar het toch niet zijn. Maak groepen en laat elke groep voorbeelden en redenen te vinden. Als begeleider kan je krantenadvertenties of internetlinks voorbereiden (bijvoorbeeld Coca Cola of Danone).

STAP 3: Ontwikkelen en aanleren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Geef en bespreek (Europese en niet-Europese) definities, concepten, types van sociale ondernemingen, bedrijven met sociale verantwoordelijkheid, sociale economie. Bijvoorbeeld: • Maak een papier om sociale ondernemingen te vergelijken met: NGO/traditioneel/solidair: warden, activiteiten, vrijwilligerswerk, juridische vorm etc. Deze oefening kan leerlingen aanzetten om enkele dingen aan hun idee te veranderen of om een andere structuur aan te nemen, bijvoorbeeld een NGO. 2 Kaarten met de activiteiten van locale en international sociale ondernemingen. Toon enkele (lokale) kaarten en help de leerlingen om zichzelf op de kaart te plaatsen. Het kan helpen om het idee opnieuw te formuleren en nieuwe bondgenoten te vinden.

STEP 4: Praktijk (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1

Laat de leerlingen uitleggen waarom hun ondernemingsidee een sociale onderneming is.

2 Laat de leerlingen de “missie” van hun sociale onderneming neerschrijven en zet hen aan om na te denken over hoe dit sociale, economische, culturele en milieugerelateerde problemen praktisch zal oplossen. 3 Gebruik het Circle diagram en maak een kaart van sociale ondernemingen en vraag elke leerling om hun eigen of toekomstige onderneming op de kaart te plaatsen. Stel mogelijke uitdagingen en collaboraties vast. (LINK) ETHISCHE OVERWEGINGEN De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: • •

• •

•

Welke negatieve sociale inpakt traditionele bedrijven kunnen hebben. De kerncriteria van een sociale onderneming. Is het waar dat bedrijven met een geringe sociale impact gezien willen worden als sociale onderneming? Is dit een vorm van het verbinden van bedrijven ‘aan het grotere doel’ of ondermijnt dit het concept van sociaal ondernemen? Is het realistisch te denken dat een sociale onderneming de wereld kan veranderen? In theorie zou er een samenwerking moeten zijn met andere sociale organisaties, maar soms strijden ze voor dezelfde middelen, of zelfs dezelfde gebruikkers. Hoe kan dit probleem omzeild worden? In welke mate kunnen sociale ondernemingen de staat vervangen? Moet dit een doel zijn van sociaal ondernemen?

BEOORDELING EN REFLECTIE (geschatte duur: 30 minuten) Tot slot moet de begeleider: •

Garanderen dat er voor alle leerlingen tijd is om het evaluatieformulier van deze module in te vullen

•


•


•


VOORBEELD VAN EEN LESOVERZICHT Timing

What wordt behandeld?

Activiteit (incl. case studies)

Hulpmiddelen

30min 1u

1u

1u

Inleiding tot de modules Inleiding tot sociaal ondernemen

Analyse van de ethiek en de warden van een onderneming Structuren voor sociaal ondernemen

1u

Wat betekent het om sociaal ondernemer te zijn

2u

Praktijk

30min

Reflectie

Inleidingen en verwachtingen Oefening: SE horseshoe – SEA methode Inleiding: Definities (Europese en andere) Inleiding tot het Circle diagram Triangle diagram Oefening Oefening: Pas Triple Bottom Line Debate toe om zo naar de mens, de planeet en de samenleving te kijken Inleiding tot de rechtsvormen – M&A, de meest geschikte kiezen Oefening: Discussie rond de voor- en nadelen van de verschillender vormen Inleiding tot innovatie en ondernemerschap Oefening: Wat zijn de belangrijkste dingen die een sociaal ondernemer moet beheren? Inleiding tot de case studies Oefening: Discussie in kleine groepjes over eigen ervaringen Oefening ter reflectie

Belangrijke lectuur: Social Enterprise in Anytown Understanding Social Enterprise (Part 1 – P9 -113 and 134 -151) Guide to Social Enterprise Planning (P8-19) Website: www.empleo.usal.es/emprende

Flipchart IJsbreker rond vertrouwen Presentatie SE landschap en mythes SEA SE Systeem Diagrammen (Pearce) Driehoek diagram (CEST) Triple Bottom Line Debate

Infoblad over rechtsvormen (aangepast aan verschillende landen) Ondernemerstypes

Infobladen – SEE

Reflectierooster

MODULE 2. CREËREN van sociale verandering SOCIALE VERANDERING INTRODUCEREN In deze module moet de leerling de sociale behoefte vaststellen en manieren vinden hoe die behoefte beantwoord kan worden. Hun idee moet niet alleen de sociale behoefte aanpakken, maar ook garanderen dat de sociale onderneming commercieel verdedigbaar is in een grote markt. Alleen dan kan hun idee realiteit worden. In deze module zullen de leerlingen ook hun strategie en tools bepalen. Dit kan allemaal in hun sociaal ondernemingsplan opgenomen worden. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: … de nodige tools hebben om sociale noden te beoordelen en te zien wat de sociale noden werkelijk zijn. Ze zullen ook leren om het onderscheid te maken tussen ‘behoeften’ en ‘noden’. … begrijpen wat het betekent om sociale waarde en commerciële waarde te creëren. Ze bepalen het potentieel dat gelinkt is aan de sociale noden en begrijpen dat het niet gemakkelijk is om de objectieven (commercieel en sociaal) te linken en in balans te brengen. …de waarde van hun idee vertaald hebben in diensten of producten. We zullen in detail nagedacht hebben wat de sociale onderneming tracht te doen en hoe de producten en diensten verkocht worden op de markt en wat ondernemers moeten doen om de markt gepast te onderzoeken. Het moet ook onderzocht worden of het idee de sociale noden beantwoorden. Ze moeten ook onthouden dat ‘liefdadigheid niet alles is’. Ze moeten nakijken dat de gebruiker, consument of financier overwegen wat waarde toevoegt voor hen. …nagedacht hebben over een strategie om het idee uit te voeren en zo sociale verandering te bereiken. Om dit te doen moeten de leerlingen een eerste keer bepalen wat hun visie, missie, ondersteunende waarden, doelen en gerelateerde activiteiten. … weten dat een goed idee niet genoeg is. De uitvoering van dit idee en het toekomstig management van de onderneming is belangrijker. De kwaliteit is essentieel om te overleven, zelfs met ‘sociaal’ georiënteerde consumenten. … een overzicht van het belangrijkste deel van het sociaal ondernemersplan ontwikkeld hebben. ACTIVITEITEN OM DE VOOROPGESTELDE RESULTATEN TE BEREIKEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE STAP 1: Persoonlijke kennis en vroegere ervaringen (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Vraag aan de leerlingen wat zij weten over de sociale noden en de visie, missie, waarden, doelen, activiteiten en hun verwachtingen van deze module. Bijvoorbeeld:

•

•

Neem een groot blad papier voor alle belangrijke concepten van de module: sociale waarde, beoordeling van de sociale noden. Vraag aan iedereen om hun eigen definities te noteren en hang deze papieren aan de muur. Contrasteer de vroegere concepten met de “theorieën” en haal hier nieuwe definities uit. Maak een lijst van de lokale sociale noden dat zij (of een van hen) wil aanpakken. Daarna vraag je de leerlingen hoe zij met hun sociale ondernemingen die noden kunnen aanpakken op een duurzame manier. Het is niet erg als ze hier geen antwoord op kunnen geven, want dit komt later in de workshop nog terug.

STEP 2: Leren van elkaars ervaringen en een nieuwe ervaring creëren – individueel en in groep (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 • •

gebruik de case studies van het SEE Project (infoblad en video): Analyseer de sociale noden die aanzetten tot de oprichting van deze sociale ondernemingen. Stel de sociale behoefte vast die ze aanpakken – Zijn ze expliciet? Analyseer de diensten en producten die deze ondernemingen bieden. Zijn ze geschikt voor de sociale noden en de markt?

2 Vraag de leerlingen om voorbeelden te delen van ideeën die mislukten door een slechte uitvoering of gebrek aan kwaliteit. Als begeleider moet je zelf met een idee kunnen komen, voor het geval dat de leerlingen geen voorbeelden vinden. STAP 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Maak een presentatie over de visie, missie, waarden, doelen, activiteiten, outputs en resultaten, gevolgd door oefeningen… • … laat de leerlingen een pagina schrijven waarop zij hun missie, waarden, doelen en activiteiten aangeven (LINK) • … daarna maken de leerlingen elke activiteit en schrijven dit uit aan de hand van een tool om de resultaten van elke activiteit te bepalen(LINK) • …daarna moeten de leerlingen nakijken of er een link is tussen hun activiteiten en de doelen en missie. Ze zullen ook zien dat hun resultaten voor elke activiteit in verband staan met hun doelen. • …spoor de leerlingen aan om elkaars werk kritisch te analyseren. 2 Korte presentatie over de methodologie voor het ‘analyseren van de sociale realiteit’: interviews, cursussen uit het secundair onderwijs, experts, observatie, survey,… 3 Analyseer de ‘sociale noden van de consument’ en promoot een hoge kwaliteitseis. Bijvoorbeeld: •

4

Definieer de noden voor elk consumentensegment. Wat zijn de grootste verschillen met de traditionele consument? ((LINK) (Social entrepreneurship guide van de Universiteit van Comillas; Business Model Canvas voor sociale ondernemingen). Inleiding tot het sociaal ondernemingsplan. Bijvoorbeeld:

• • •

Structuur, suggesties, verschillen met het traditionele ondernemingsplan. Inleiding tot de Guide to Social Enterprise Planning (LINK) Inleiding tot het Business Model Canvas (LINK) (Business Model Canvas voor sociale ondernemingen)

STEP 4: Praktijk (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Vraag de leerlingen om een methode te creëren om na te gaan hoe hun dienstenen producten zullen voldoen aan de noden van de consumenten en mensen die voordeel halen uit de sociale onderneming en hoe het kan leiden tot sociale verandering. Er is weinig tijd, dus raad de leerlingen aan om het onderzoek ook na de workshop verder te zetten. 2 Gebruik de Action Learning Set (ALS) methodologie voor elke leerling om hun idee te introduceren door het beschrijven van hun visie, missie, waarden, doelen en activiteiten en de verwachte output en resultaten. Dit moedigt hen aan om hun idee te testen met ALS (LINK). 3 Als alternatief voor ALS kan je de leerlingen vragen om hun ideeën in groepen te delen en elkaar vragen te stellen. ETHISCHE OVERWEGINGEN De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: • • •

Is het verstandig om overbodige luxegoederen te produceren voor een sociaal doel? Noden op lokaal en globaal niveau – zijn het echte noden? Hoe weet je dat? Efficiëntie van sociaal ondernemen: Zijn er meer efficiënte alternatieven?



•


•


•


VOORBEELD VAN EEN LESOVERZICHT Timing 30min


Activiteit (incl. case studies) Introducties

Hulpmiddelen IJsbreker rond het

Alt. 30min

Alt. Alt.

30min

30min

Overzicht van het sociaal ondernemersplan Sociaal ondernemen om in behoeften te voorzien

(Dit komt uit Module 7)

opbouwen van vertrouwen PowerPoint

Presentatie rond sociaal ondernemen en noden

Presentatie Flipchart

Hoe ‘past’ een sociale onderneming Onderzoek naar sociale noden en de markt

Presentatie rond definities Oefening Presentatie over methodologieën rond het ‘analyseren van realiteiten’

Case Studies

Sociaal ondernemingsplan als antwoord op sociale veranderingen De eerste stappen in het maken van een sociaal ondernemingsplan

Case studies Oefeningen

1u

Doelen en activiteiten

1.5u

De basis van je sociale onderneming

Alt.

Diensten en producten

1u

Impact mapping

1u

Testen van het idee Inleiding tot prijsbepaling en afzetvolume Testen van het ondernemerspotientieel van het idee van sociale verandering

Alt.

30min

Reflectie

Oefening: als het startpunt een behoefte is en de oplossing een SO, moeten we een begrip hebben van het sociaal doen – visie, missie, doelen, activiteiten Oefening: Lees in groep de case study en vul de template MVOA in Oefening: Schrijf zelf de visie, missie, doelen en activiteiten van je eigen SO op Presentatie rond visie enn missie en het bepalen van diensten Oefening Oefening: bekijk per twee elke activiteit en kijk naar de outputs en outcomes. Vul de template rond kiritiek in Action Learning Set (ALS): één person per groep presenteert Oefening: 4 levensvatbaarheidsmodellen – menselijk, commercieel, technisch, financieel. Pas dit toe op elk idee Oefening ter reflectie

Belangrijke lectuur: Prove Improve Account: Guide to Social Accounting and Audit (Step 1) Social Enterprise in Anytown Guide to Social Enterprise Planning Understanding Social Enterprise (Part 2 – P230-246)

Publicatie van de Universiteit van Comillas Infobladen - SEE

Flipchart

Infoblad Template Template – SAN Infobladen PowerPoint Infobladen Activiteiten, Outputs and Outcomes Template Testvragen

Testvragen Case study

Reflectierooster

MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders INLEIDING TOTSTAKEHOLDERS EN HET MAKEN VAN CONNECTIES Een sociale onderneming is geen eiland! Het is, zelfs meer dan een traditionele onderneming, gelinkt aan een groot net van relaties met stakeholders. In het SEE Project definiëren we een stakeholder als een persoon, groep of organisatie die (bewust of onbewust) beïnvloed wordt door of die een invloed kan hebben op de activiteiten van jouw sociale onderneming – bijvoorbeeld personeel, bestuur, klanten, geldschieters, stagiair(e)s,… Het hoofddoel van deze module is om de leerlingen te helpen bij het begrijpen van het belang van een stabiele relatie met de stakeholders. Dit is een deel van de analyse die leidt tot een effectievere communicatie en promotiestrategie die focust op het sociale aspect van de sociale onderneming. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …alle stakeholders van de sociale onderneming geanalyseerd hebben. Ze bepalen ook hun profiel, noden en verwachtingen en het belang van de relatie met de stakeholders. …focussen op wat gedaan moet worden op gebied van communicatie en promotie om een stabiele creatie met de stakeholders te creëren eens de stakeholders gedefinieerd zijn. …kennis hebben over de sociale implicaties van marketing/communicatie en over de voordelen die sociale ondernemingen kunnen halen uit sociale communicatie, de voordelen voor de maatschappij, transparantie en eerlijke prijzen. …lokale en internationale netwerken begrijpen en de voordelen kennen. ACTIVITIES TO GET THE PROPOSED OUTCOMES: DEVELOPMENT OF THE MODULE STAP 1: Persoonlijke kennis en vroegere ervaringen (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten 1 Geef de leerlingen een inleiding tot het onderwerp en help hen bij het nadenken over het belang van het creëren en beheren van een netwerk van stakeholders. Bijvoorbeeld: •

•

Gebruik een ijsbreker over relaties (de menselijke knoop, of What's Cooking?) (LINK) (je kan voorbeelden vinden op http://www.businesstrainingworks.com/training-resources/freeicebreakers) Vraag de deelnemers om hun verwachtingen van deze module te noteren

2 Laat de leerlingen een kaart creëren met alle mogelijke stakeholders (personeel, bestuur, partners, klanten, leveranciers, geldschieters, stagiair(e)s, andere associaties die hetzelfde onderwerk behandelen en schaalvoordelen kunnen creëren, bestuur dat geïnteresseerd is in de kwestie, overheden die het sociaal probleem, lokale en internationale netwerken, begunstigden, media, gemeenschappen,…). Dit kan helpen om de sociale ondernemers te laten begrijpen waar ze op moeten focussen en welke communicatiestrategieën ze moeten nemen om in contact te komen

met die stakeholders. Een sociale onderneming is verbonden met vele individuen en organisaties en moet voordeel halen uit alle mogelijke partnerschappen die hen kunnen helpen bij hun activiteiten. 3 Presenteer en bespreek de stakeholderkwestie (wie zijn ze?). Bespreek de noden en verwachtingen die de stakeholders hebben en hoe dit kan geïdentificeerd worden (survey, observatie, contextanalyse,…). Vraag de deelnemers om hun vroegere professionele ervaringen te delen. De focus van de discussie moet liggen op het belang van het begrijpen van de verwachtingen en noden van de stakeholders en hoe je met hen in contact kan treden. STAP 2: Leren van elkaars ervaringen en een nieuwe ervaring creëren – individueel en in groep (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Geef een case study (bijvoorbeeld het infoblad over Great Gardens (Verenigd Koninkrijk)) en definieer wie de stakeholders zijn en wat je relatie tot hen is. vraag de deelnemers in groep te werken en om een simpele map van de stakeholders te maken (neem bijvoorbeeld een post-it voor elke stakeholder en plaats die op de flipchart), om hen daarna te groeperen volgens hun gelijkenissen (noden, verwachtingen, belang, sociaal/commercieel belang,…) 2 Een uitbreiding op de voorgestelde activiteit, na het maken van de simpele map, is om de deelnemers te vragen de stakeholders in een kwadrant te plaatsen, gebaseerd op de invloed van de stakeholder/interesse van de stakeholder (LINK). 3 Na deze activiteit kan je de groepen aanzetten om hun mappen te presenteren en daarna in groep te bespreken. Een verdere uitbreiding kan een groepswerk zijn waarbij de deelnemers een andere case study van de lijst met case studies van het SEE Project te lezen en opnieuw een map te maken, gevolgd door een bespreking. 4 De begeleider laat de deelnemers nu focussen op hun eigen idee van een sociale onderneming. Bijvoorbeeld: •

Vraag de deelnemers om hun eigen map van stakeholders te maken en de relaties tot die stakeholders vast te stellen. Zo zien ze welke voordelen deze relaties kunnen opleveren voor zowel de sociale onderneming als de stakeholders zelf. Vraag de leerlingen om hun map per twee voor te stellen en elkaar feedback te geven.

STAP 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Zodra de stakeholders vastgesteld zijn, moet elke sociale onderneming de strategie vaststellen op effectieve relaties met hen op te starten. Bijvoorbeeld: •

Introduceer het idee van een communicatiestrategie door te kijken naar praktische voorbeelden en focus op zowel de inhoud – Wat? – en op de kanalen – Hoe? – (voorbeelden kunnen genomen worden van websites, reclame, brieven,…). Hou er rekening mee dat communicatie volgens marketingtheorieën ook gezien kunnen worden als een mix van verschillende dingen (prijs, product, publiciteit, distributiekanaal en partners), maar traditionele communicatie wordt fel bediscussieerd en in deze module moet de begeleider meer focussen op het sociale aspect (LINK).

•

Vraag de deelnemers te zoeken naar een specifiek voorbeeld van een (on)succesvolle communicatiestrategie uit hun eigen ervaringen en laat hen dit in groep delen. Bespreek waarom het, volgens hen, (niet) succesvol was. De bespreking focust op specifieke communicatie die ondernomen werd om te connecteren met de stakeholders (LINK).

2 Gebruik een aangepaste Customer Empathy Map die aangepast kan worden aan het sociale perspectief (LINK). 3 Maak een presentatie over de 5/7 P’s en laat de leerlingen nadenken hoe dit past bij hun sociale onderneming in relatie tot hun stakeholders (LINK). STAP 4: Praktijk (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 De deelnemers kunnen nu focussen op de communicatiestrategie voor hun eigen sociale onderneming. Bijvoorbeeld: •

•

Vraag de leerlingen om naar een van de stakeholders van hun eigen sociale onderneming te kijken en na te denken over een communicatiestrategie om die stakeholder te bereiken. Ze moeten focussen op zowel de inhoud als de kanalen om de stakeholder te bereiken. Daarna krijgt elke leerling enkele minuten de tijd om de strategie voor te stellen aan de rest van de klas. De anderen kunnen dan feedback geven; of… De deelnemers bereiden een speech voor om een of meer stakeholders te overtuigen om een stabiele relatie tussen de sociale onderneming en de stakeholder te creëren. Het kan bijvoorbeeld een simulatie van een presentatie voor een gemeentebestuur of een comité van een bank die een sociale onderneming wil steunen. Het bestuur zal stemmen voor beste idee. De leerlingen krijgen enkele minuten om hun speech voor te bereiden. De anderen spelen het gemeentebestuur of de bank. Ze stellen vragen of geven kritiek.

2 De leerlingen krijgen de kans om een korte marketing- en communicatiestrategie te noteren die gebaseerd is op de analyse van hun eigen stakeholders. Dit kan getest worden aan de hand van ALS. ETHISCHE OVERWEGINGEN De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: • • • •

Stakeholders moeten gezien worden als een bron van waarde,inspiratie, kennisoverdracht en kennisbijdrage die aangepakt worden met een samenwerkingslogica. Is dit correct? Gebruik marketing/communicatie, maar hou er altijd rekening mee dat het uiteindelijke doel is om sociale waarde te creëren. Ben je het hiermee eens? Sociaal ondernemen moet altijd keuzes maken die het best passen bij de waarden van de organisatie en de ethos en het professionele domein respecteren. Hoe belangrijk is dat? Wat zijn de limieten van marketing/communicatie?



•


•


•


Als toevoeging zijn hier enkele nuttige vragen voor de leerlingen die zij kunnen gebruiken bij de reflectie van de module: • • • • • •

Ben ik duidelijk over alle stakeholders van mijn sociale onderneming? Ben ik duidelijk over de noden en verwachtingen van mijn stakeholders? Begrijp ik de relatie die ik (wil) hebben met mijn stakeholders? Wat zijn de belangrijkste boodschappen en wat zijn de kanalen die ik wil gebruiken om mijn belangrijkste stakeholders te bereiken? Hoe goed communiceer en maak ik promotie? Hoe verkoop ik wat we goed doen met onze stakeholders?

VOORBEELD VAN HET LESOVERZICHT Timing 30min


Activiteit (incl. case studies) Inleidingen

30min

Inleiding tot het in kaart brengen van stakeholders Case study en de stakeholders

Presentatie rond stakeholders en in kaart brengen (mapping) Oefening: overzicht van de stakeholders met analyse van de relaties Oefening: in kaart brengen van de stakeholders voor elke SO Oefening: Customer Empathy map

1u

1u 1u Alt.

1u

1u 30min

30min

In kaart brengen van de stakeholders van je eigen SO Consumenten en cliënteel Inleiding tot marketingconcepten voor de sociale onderneming Promotie en marketing

Oefening: Invullen van een vragenlijst van de Universiteit van Comillas (Spanje) Presentatie rond 5/7 Ps Oefening

Communicatie- en marketingstrategie Presentatie van de communicatie- en marketingstrategie Reflectie

Oefening: Leerlingen beschrijven hun eigen communicatiestrategie Presentaties en vragen beantwoorden, gevolgd door een bespreking Oefening ter reflectie

Hulpmiddelen IJsbreker rond het opbouwen van vertrouwen PowerPoint Infobladen – SEE

Flipchart Customer Empathy Map – SEE Vragenlijst

PowerPoint 5/7 Ps Handout Flipchart Infobladen – SEE Muren

Reflectierooster

Belangrijke lectuur: CEST Transfer, Local Social Economy Learning Package – read about ‘social marketing’

MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact INLEIDING TOT KWALITEIT EN SOCIALE IMPACT Een fundamenteel kenmerk van een sociale onderneming is het creëren van een positieve impact op mensen (sociaal), de planeet (milieu),de lokale economie en de maatschappij in het algemeen. Sociale ondernemingen moeten in staat zijn om deze impact te meten en te communiceren als een gehele sociale waarde aan hun stakeholders. Er moet overigens rekening gehouden worden met de sociale waarde die gecreëerd wordt bij het aantrekken van sociale investeerders. Deze module zal de leerlingen inleiden tot het beoordelen van kwaliteit en het meten van impact zodat zij technieken kunnen overnemen en in staat zijn om uit te leggen en bewijzen dat ze hun centraal sociaal doel bereiken. Het zal de leerlingen vooral doen realiseren hoe belangrijk het is om de sociale impact van de sociale onderneming te beoordelen, verklaren en meten. Het zal ook aantonen hoe de beoordeling van de sociale impact kan passen in de levenscyclus van hun organisatie. De module zal kijken naar twee benaderingen van beoordeling van impact: Social Accounting and Audit en Social Return on Investment. De belangrijkste verschillen en gelijkenissen van deze twee benaderingen zullen bekeken worden en er zal geprobeerd worden de leerling te helpen bewust te worden van andere kwaliteitssystemen om hun prestaties te verzekeren. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …het belang van de beoordeling van prestatie en de impact kennen van sociaal ondernemen op gebied van het affect op mensen, de planeet, de economie en cultuur. …de basisprocessen van Social Accounting and Audit, Social Return on Investment en andere aanpakken kennen. Dit zal de leerlingen helpen een aanpak te kiezen. …een duidelijker idee hebben van hoe de impact veroorzaakt en gerapporteerd wordt in de sociale onderneming. …in staat zijn om de sociale waarde te communiceren die gecreëerd word door de sociale onderneming aan hun stakeholders. …beter begrijpen hoe ze de sectie in het sociaal ondernemingsplan dat besteed is aan het meten van sociale impact. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE STAP 1: Persoonlijke kennis en vroegere ervaringen (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 De begeleider vraagt de leerlingen wat zij weten over de kwestie en wat hun verwachtingen zijn van deze module. Er is een presentatie over de relevantie van de kwantitatieve, kwalitatieve en communicatieve sociale impact waarin het concept ‘impact’ geïntroduceerd wordt. De leerlingen kunnen nadenken over hun persoonlijke ervaringen

STAP 2: Leer van elkaars ervaringen en creëer een nieuwe ervaring – individueel of in groep (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 De leerlingen gebruiken een werkblad om 3 dingen te noteren waarmee zij graag rekening zouden houden in hun organisatie maar dat niet doen of kunnen op dit moment. Ze delen dit met de persoon naast hen en elk duo bespreekt hoe deze dingen aangepakt of gemeten kunnen worden. STAP 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: 1

Introductie van kwaliteitssystemen. Bijvoorbeeld:

Refereer naar de Key Aspects Checklist die 6 algemene factoren van sociale ondernemingen bespreekt: hoe zij hun personeelsbeleid voeren(personeel en vrijwilligers); wat zij doen met surplus of winst van hun activiteiten; hoe worden zij bestuurd; financiële duurzaamheid (financiële rekening); milieuduurzaamheid (milieucertificaten); wat is hun locale economische impact (LINK).Gebruik en verken de Key Aspects Checklist met de leerlingen. 2 Stel de belangrijke elementen van Social Accounting and Audit (SAA) voor met een presentatie (LINK), gevolgd door een oefening op de moeilijkheden en voordelen van deze aanpak (LINK). 3

Stel de belangrijkste elementen van Social Return on Investment (SROI) voor (LINK).

4 De introductie van SAA en SROI wordt gevolgd door een kritiek van de leerlingen op verslagen van SAA of SROI (LINK). 5 Geef andere recente ontwikkelingen van sociale impact en houd een algemene discussie met de leerlingen over dit snel veranderende maar centrale concept in sociaal ondernemen. STAP 4: In de praktijk brengen (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1 Laat de leerlingen in duo’s werken over hoe zij een manier kunnen introduceren in hun onderneming om de sociale impact op te sporen. Welke informatie is essentieel, belangrijk maar niet essentieel, niet zo belangrijk? Stel een werkblad op dat de leerlinge kunnen invullen, bespreken en meenemen. ETHISCHE OVERWEGINGEN De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: • • •

De ethische en morele dimensies van het aanmunten van sociale impact De moeilijkheden bij het geven van een aanvaardbare waarde aan kwalitatieve informatie De moeilijkheden bij het beoordelen van de echte impact op lange termijn

•

Het belang van veronderstellingen in de finale beoordeling van sociale verslagen



•


•


•





30min

Inleiding tot de nood aan kwaliteitszorg en sociale impact Meten van sociale impact in je eigen SO

Presentatie: Inleiding tot kwaliteitszorg en impact Oefening Oefening: gebruik per twee het werkblad om te bepalen wat en hoe te meten

1u

Kwaliteitssystemen

1u

Social Accounting and Audit

1u

De sociale ‘Return on Investment’ Social Reports (SAA) en SROI Reports

Presentatie: Kwaliteitssystemen Oefening: Key Aspects Checklist Presentatie: (MSI Workshop) Oefening Presentatie: SROI Gelijkenissen/ verschillen Oefening: Kijk in kleine groepjes naar het SROI verslag of sociale rekeningen en bekritiseer Oefening: Laat de leerlingen nadenken over hoe ze de impact van hun sociale onderneming kunnen meten Presentatie: Recente ontwikkelingen Oefening ter reflectie

30min

1.5u

Alt.

Eigen ideeën rond het meten van impact

30min

Recente ontwikkelingen

30min

Reflectie

Belangrijke lectuur: Prove Improve Account: Guide to Social Accounting and Audit (2011) A Guide to Social Return on Investment Understanding Social Enterprise (Part 2 – P230-246) SAN website links

Hulpmiddelen IJsbreker rond het opbouwen van vertrouwen Materiaal voor de MSI Workshop MSI Workshop – Werkblad

PowerPoint Key Aspects PowerPoint Werkblad PowerPoint SROI Reports Social Accounts Flipchart

PowerPoint Reflectierooster

SROI Network website link ONG con Calidad (Spain)

MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MENSEN EN SOCIAAL ONDERNEMEN In de kern is een sociale onderneming een samenwerkingsverband om van de wereld een betere plek te maken. Het belangrijkste in zo’n verband – en zelfs nog meer op gebied van innovatie – zijn mensen. Een toegewijd team van bekwame en betrokken mensen zal bestand zijn tegen ongelijk en fouten en de juiste richting naar de toekomst behouden. Het doel van deze module is sociale ondernemers te doen begrijpen dat de interne structuur van een sociale onderneming even belangrijk is als het productie- en marketingproces. Er zijn twee aspecten die relevanter zijn in een sociale onderneming (in vergelijking met andere organisaties): ten eerste: de duidelijke manier waarop de kernwaarden gewaarworden garanderen niet automatisch dat alle andere werknemers die waarden ervaren en delen; en ten tweede: om de ethische standaarden te behouden, moeten sociale ondernemingen de daad bij het word voegen en in hun structuur de belangrijkste waarden toevoegen rond, bijvoorbeeld, participatie, milieuduurzaamheid,… LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …weten dat organisaties op verschillender manieren gevormd kunnen worden om hun doelen zo goed mogelijk te beantwoorden. Elke sociale onderneming moet de gepaste organisatiestructuur vinden en het laten functioneren in de bestaande rechtsvormen. Deze module helpt de deelnemers de verschillende bestuursvormen voor sociale ondernemingen te begrijpen – alsook landspecifieke rechtsvormen – … weten dat het “tweeledige karakter” van sociale ondernemingen verantwoord leiderschap nodig heeft aangezien economische organisaties gebaseerd zijn op sociale waarden. Deze module verschaft tools dat het belang van leiderschap en participatie specifiek voor sociale ondernemingen aantonen. …weten dat verschillender leiders en management types passen binnen verschillende organisaties. In dit opzicht zijn sociale ondernemingen bijzonder omdat ze gebaseerd zijn rond belangrijke sociale waarden. Deze module zal de deelnemers bewust maken van de verschillende managementstijlen die gepast zijn voor sociaal ondernemen. …weten dat organisatorisch design, leiderschap, participatie en management het hoofddoel van de sociale onderneming moeten ondersteunen en het helpen bij de ontwikkeling, verandering en groei. …weten dat leiderschap parallel loopt met ondersteuning en begeleiding van de werknemers – en dit is in het bijzonder het geval bij sociaal ondernemen. Deze module zal dus de voordelen analyseren van coaches en mentors bij het runnen van een sociale onderneming. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE STAP 1: Persoonlijke kennis en vroegere ervaringen (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten:

Leerlingen zijn mogelijke (of bestaande) sociale ondernemers, en leiderschap is daar een deel van. Het doel van deze activiteit is om hen te helpen nadenken over (a) wat leiderschap is en (b) wat soort leider zij zijn. 1 Geef de deelnemers de mogelijkheid om simpele leiderschap- en vertrouwensoefening te doen. Bijvoorbeeld: Geef de deelnemers de kans om ervaringen te delen over eenvoudig leiderschap en vertrouwen. Bijvoorbeeld: • •

2 • •

Selecteer een ijsbreker rond leiderschap (the human knot, or counting up to 20 as a group with no explicit rule, etc.). Toon een stuk uit een film over leiderschap en bestuur (Bijvoorbeeld Master and Commander of the Gladiator). Verzamel individuele of groepservaringen rond leiderschap. Bijvoorbeeld: Laat mensen hun beste en slechtste leiderschapservaringen uit hun eigen leven opschrijven. Laat de mensen een beschrijving geven van hun “droom”-collega en/of baas, maar ook hun ergste nachtmerrie.

3 Geef kort types leiderschap weer. Deze types zijn te vinden via het 4 Leadership Archetypes Sheet (LINK) Hang daarna in elke hoek van de kamer een van de symbolen van elk type en laat mensen gaan staan in de hoek waartoe zij zich het meest aangetrokken voelen. Moedig ze aan om hun keuze te bespreken. Wat heeft het bedrijf nodig (Maak duidelijk dat er geen unieke regel bestaat en dat een goede balans tussen al deze types meestal de sleutel naar succes is). Daarna kan je, bijvoorbeeld: • •

De groep doen nadenken over wat hun sterkte zou zijn als leider en wat ze zouden missen. Hoe zullen ze deze leemte opvullen? Vraag aan het einde van de activiteit aan de groep om te noteren wat voor leiderschap zij zien in sociale onderneming en hoe dit past bij de kernwaarden van een sociale onderneming

3 Vraag de deelnemers aan het einde van de activiteit om op te sommen wat ze geleerd hebben over leiderschap en leiderschap in de sociale onderneming. Wat vinden zij belangrijk in een sociale onderneming, in tegenstelling tot andere organisaties (commerciële bedrijven, staatsinstellingen,…)? STAP 2: Leer van elkaars ervaringen en creëer een nieuwe ervaring – individueel of in groep (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: Leiderschap heeft een impact in een gepaste organisatiestructuur omdat het bijdraagt aan het karakteriseren en vormen van de organisatie. Deze stap gaat leren wanneer organisatorische structuren kunnen helpen om de activiteiten van de sociale onderneming te ondersteunen en hoe zij werken bij het nemen van beslissingen. 1 Geef een case study over verandering en het nemen van beslissingen (Bijvoorbeeld de volledige case study ‘Re-union’Present of het infoblad over Associazione Seed (Zwitserland) of Guri i Zi (Italië) (LINK); of

2 Geef een open case study waarin een sociale onderneming een strategische beslissing moet maken en vraag de leerlingen om te bespreken hoe zij deze beslissing zouden maken (LINK); of 3 Selecteer een film die een leiderschapssituatie weergeeft, zoals Apollo XIII, Gladiator of Master and Commander. De focus van de discussie ligt op het belang van een organisatiestructuur bij het aangaan van zakelijke uitdagingen en op de waarden die zo’n organisatiestructuur belichamen in de praktijk. Hoe is het maken van beslissingen gestructureerd? Wat zegt dat over de organisatie? 4 Bespreek daarna elk geval en vraag de leerlingen om bijkomende gelijkende gevallen te presenteren die gebaseerd zijn op hun eigen professionele ervaringen. STAP 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 2 uur) Suggesties voor activiteiten: In dit onderdeel krijgen de deelnemers theorieën, informatie en tools die nuttig zijn om hun projecten voor te stellen. 1 Onderzoek de organisatorische vorm – manieren om over de organisatie te denken. Bijvoorbeeld: • •

•

•

Presenteer het idee dat organisaties verschillender vormen kunnen hebben die afhankelijk zijn van hun grootte, zaken, juridische beperkingen, maar ook van hun keuzes. Presenteer, aan de hand van voorbeelden, de manieren waarop een organisatie gevormd kan worden: hiërarchisch/plat, gecentraliseerd/gedecentraliseerd, verdeling van de taken/samenwerking,… Het is aan te raden om participatiemodellen toe te voegen, bijvoorbeeld de participatieladder van Roger Hart (LINK). Presenteer een situatie waarin een beslissing genomen moet worden in een sociale onderneming (LINK). In duo’s tonen de leerlingen hoe zij deze situatie zouden oplossen als zij de managers van de sociale onderneming waren. Wat zou het beslissingsproces zijn? Welke delen van de organisatie zouden welke rol spelen? Verzamel feedback: welke impact heeft dit op het runnen van een sociale onderneming?

2 Denk na over rechtsvormen. Dit is een landspecifieke opdracht en de begeleiders moeten de mogelijke rechtsvormen geven waaruit een sociale onderneming kan kiezen in een bepaald land. Elke rechtsvorm heeft voor- en nadelen (in termen van flexibiliteit, risicomanagement, internationalisatie, fiscale normen,…) die naar voren gebracht moeten worden. Bij de organisatie mag de begeleider niet vergeten dat: - Het beter is lokale voorbeelden te gebruiken om het concept te verduidelijken - Referenties naar de nationale wetgeving gegeven moeten worden, inclusief indicaties over de vereiste procedures om een organisatie op te richten in de verschillender rechtsvormen. - Het handig kan zijn om een gast, een expert uit te nodigen. 3 Geef 2 tot 3 case studies over hoe sociale ondernemingen hun organisatie- en leiderschapsstructuur bepalen. De SEE infobladen kunnen helpen, maar ook lokale kwesties kunnen va pas komen. Om de tijd optimaal te gebruiken, kan je ook refereren naar de case studies van STAP 2. STAP 4: In de praktijk brengen (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten:

1 Elke organisatie heeft nood aan leiderschap en structuur – alsook hiërarchie en beslissingsprocedures. Er wordt de leerlingen gevraagd de organisatie van hun sociale onderneming te ontwerpen. Hoe zien zij dit? De volgende vragen kunnen gebruikt worden: - Wat zijn de kernwaarden van je sociale onderneming? - Welke types van leiderschap belichamen en promoten deze waarden? - Hoe kunnen deze waarden belichaamd worden in de organisatiestructuur? - Hoe zien zij de werknemers de sociale waarden van de onderneming delen? In welke mate zal er sprake zijn van participatie? - Welke rechtsvorm is het beste voor de sociale onderneming? Waarom is die rechtsvorm meer geschikt dan anderen? Om het werk doeltreffender te maken,kunnen de begeleiders de deelnemers in kleinere groepen verdelen, een peer-presentatie laten maken en discussiëren over de organisatiestructuren of ALS gebruiken. ETHISCHE OVERWEGINGEN De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: • • •

Een structuur aannemen die bij de organisatie en zijn ethos past en rekening houden met het professionele domein, hoe kan je dat doen? De types leiderschap en management om de daad bij het woord te voegen en effectief de kernwaarden te delen en overbrengen. Welk type leiderschap is het ‘beste’? De druk om democratisch en egalistisch te zijn, maar ook besluitvaardig en doeltreffend. Hoe kan een sociaal ondernemer hierin slagen?

BEOORDELING EN REFLECTIE (geschatte duur: 30 minuten) Tot slot moet de begeleider… •


•


•


•


Hier zijn enkele bijkomende vragen voor de leerlingen die hen kunnen helpen bij het bespreken van de module: • • •

Begrijp ik de verschillender rechtsvormen die er zijn en kan ik diegene kiezen die het best past bij onze organisatie? Welke types leiderschap en management hebben we nodig in onze organisatie? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we zo effectief mogelijk werken?

• •

Welke vormen van steun heeft onze organisatie nodig en waar kan ik die verkrijgen? Is er een debat over groei en democratie?

EXAMPLE OF LESSON PLAN Timing 30min



2u

Inleiding tot de mogelijke rechtsvormen

Inleiding tot (landspecifieke) rechtsvormen Oefening

1u

Inleiding tot leiderschapstypes

Alt.

Inleiding tot leiderschapstypes Inleiding tot managementstructuren

Oefening: Vier standaardvoorbeelden van leiderschap Presentatie met delen uit Final Flight of the Phoenix Oefening: de leerlingen stellen hun eigen organisatiestructuur op

1u

1u

(Moeilijke) besluitvorming in de sociale onderneming

1u

ANTS en CATS techniek voor managementkwesties

Alt.

De voordelen van mentor en coach in de sociale onderneming Reflectie

30min

Oefening: De leerlingen denken in groep na over de belangrijkste moeilijkheden voor een manager specifiek voor de sociale onderneming Inleiding tot ANTS (Automatic Negative Thoughts) en CATS (Capability Affirming Thoughts) Oefening Presentatie rond definities en technieken Oefening Oefening ter reflectie

Hulpmiddelen IJsbreker rond het opbouwen van vertrouwen PowerPoint Juridische informatie rond sociaal ondernemen Vier standaardvoorbeelden van leiderschap – SEA Final Flight of the Phoenix Flipchart

Flipchart Understanding Social Enterprise (Tabellen 6.1 en 6.2) PowerPoint Beschrijving ANTS en CATS en werkblad Coaching scenario’s

Reflectierooster

Belangrijke lectuur: Understanding Social Enterprise (Part 2 – P117-133) – Management debates Understanding Social Enterprise (Part 2 – P134-151) – Legal structures Understanding Social Enterprise (Part 2 – P193-209) – Social entrepreneurship Edward de Bono – Six Action Shoes Relevant website links on mentoring and coaching www.findhornconsultancy.org

MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid JE ONDERNEMING FINANCIEEL DUURZAAM HOUDEN Deze module bezorgt de leerlingen een basiskennis van de balans, winst en verlies, en cashflow forecasting. De module concentreert zich op het verzekeren van de financiële duurzaamheid van een sociale onderneming door sociale investeringen en het verwerven van fondsen d.m.v. sweat equity en inkomsten. Financiële duurzaamheid is belangrijk voor een sociale onderneming om te overleven en een goede balans te vinden tussen inkomstgenererende activiteiten en andere financieringsmiddelen. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …een basisbegrip hebben van boekhoudingsystemen, de balans, winst en verlies en cashflow. …een verbeterde kennis hebben over fondsen,sociale investeringen en manieren om financiële duurzaamheid te verzekeren. …beter zien waarom sociale ondernemingen falen door een gebrek aan collateraal, teveel vertrouwen op één type consument en andere scenario’s. …begrijpen hoe sociale ondernemingen financieel anders zijn. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE STAP 1: Persoonlijke kennis en vroegere ervaringen (geschatte duur: 1,5 uur) Suggesties voor activiteiten: Omdat de deelnemers reeds bestaande en potentiële sociaal ondernemers zijn, zullen zij niet allemaal in staat zijn een persoonlijk antwoord vanuit zakelijk perspectief te geven. Er kan hier dan ook gewerkt worden met persoonlijke financiële duurzaamheid. De eerste belangrijke stap is om uit te zoeken wie al kennis heeft van financiën en wie niet. 1 Elke leerling maakt twee taartdiagrammen – een voor de inkomsten en een voor de uitgaven. Zij moeten geen bedragen, maar alleen de proporties weergeven. Laat hen de diagrammen presenteren en kort bespreken. 2 Schrijf enkele sleutelwoorden (Winst & verlies, cashflow, costen, financiering, prijsbepaling, inkomsten) op verschillende flipcharts en laat de leerlingen hun persoonlijke definities geven. Deze flipcharts kunnen later ter reflectie opnieuw gebruikt worden. STAP 2: Leer van elkaars ervaringen en creëer een nieuwe ervaring – individueel of in groep (geschatte duur: 1 uur) Suggesties voor activiteiten: 1

Toon de deelnemers de case studies en/of dummy accounts. (LINK)

2 • •

3 • •

Toon de drie belangrijke financiële zaken (balans, winst en verlies, cashflow). Bijvoorbeeld: Toon de PowerPoint (LINK) Laat de leerlingen in kleine groepjes discussiëren en hun oordeel vellen over de financiële gezondheid van een organisatie met de dummy accounts en/of case studies. Toon hoe ze een cashflow forecast kunnen maken. Bijvoorbeeld: Laat hen per twee kijken naar een cashflow forecast en een kritiek geven op de verwachtingen achter de cashflow. Geef feedback en discussieer over het gebruik van de cashflow en hun belang.

STAP 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools (geschatte duur: 2 uur) In dit onderdeel zullen de leerlingen theorieën, informatie en tools krijgen die zullen helpen bij hun project. Suggesties voor activiteiten: 1 Toon een PowerPoint over prijs, kosten en full cost recovery. Laat de leerlingen per twee werken aan een oefening rond cashflow full cost recoveryShow a PPT introducing price, cost and full cost recovery (Costing it Up werkblad, Costing it Up model). 2 Toon bronnen van inkomsten en de financiële mix in een PowerPoint (LINK) . Bijvoorbeeld: subsidies, leningen, contracten, Crowdfunding, sweat equity, sociale investeringen. Probeer hen een overzicht te geven van lokale initiatieven en mogelijkheden. 3 Moedig de leerlingen in kleine groepjes aan te discussiëren over het verschil tussen traditionele en sociale ondernemingen op gebied van belasting, rendement, subsidies,… STAP 4: In de praktijk brengen (geschatte duur: 1 uur) Uiteindelijk kunnen de deelnemers kijken naar hun eigen (of toekomstige) sociale onderneming. Toon hen ook de mogelijke valkuilen die hun pad kunnen kruisen bij het beheren van de financiën. Suggesties voor activiteiten: 1 Laat de deelnemers een schema maken van hun kostenstructuur en laat hen dit per twee bespreken. 2 Laat hen per twee ook nadenken over hun eigen sociale onderneming en prioriteiten vaststellen voor de verschillende financieringsbronnen. Dit is het begin van de ontwikkeling van een financiële strategie. Elke leerling zoekt manieren om hun sociale onderneming te financieren. 3 De leerlingen, in grote groep en op basis van hun eigen ervaringen, schrijven alle redenen op waarom sociale ondernemingen falen. Aan de andere kant schrijven ze redenen op om dit te vermijden. ETHISCHE OVERWEGINGEN

De begeleider moet weten wanneer hij of zij een klein debat over de ethische overwegingen kan inlassen in de module. Een debat kan bijvoorbeeld gaan over: • • • •

Financiële duurzaamheid en maximalisatie van het sociaal doel combineren. Is dit mogelijk? Winst maken voor mensen die al geld hebben ten koste van arme mensen kan niet het hoofddoel van een sociale onderneming zijn. Bespreek. Is sociale investeringen waar de investeerders een financieel rendement ontvangen moreel verdedigbaar? Geld maken door het ruilen van goederen en diensten kan gebruikt worden om een doel bereiken, maar is geen doel op zich. Bespreek.

BEOORDELING EN REFLECTIE (geschatte duur: 30 minuten) Tot slot moet de begeleider… •


•


•


•




Activiteit (incl. case studies) Introducties Oefening: Elke leerling maakt twee taartdiagrammen – een voor de inkomsten en een voor de uitgaven

1u

Inleiding tot de drie belangrijkste financiële statements

Inleiding tot P&L, Cashflow en Balans Dummy Accounts Oefening

1u

Het belang van cashflow

Alt.

Basisbegrip van boekhoudkundige systemen en drie financiële tools: balans, winst en verlies, cashflow Inleiding tot vrijstelling van belasting voor nonprofitorganisaties Prijsbepaling, kosten en full cost recovery

Demonstratie rond het creëren van cashflow op de computer Oefening Presentatie rond balans, winst en verlies en cashflow

Alt.

2u

Hulpmiddelen Flipchart voor de oefening Ijsbreker rond het opbouwen van vertrouwen PowerPoint Financial Glossary – Dummy accounts – SEA Cashflow template

PowerPoint

Oefening: Praktische oefening rond de drie bouwstenen van boekhouden Presentatie (landspecifiek) Oefening (landspecifiek)

Oefenwerkbladen in Excell Landspecifieke informatie

Inleiding tot kosten en prijsbepaling Oefening

PowerPoint Werkblad Model

1u

Bronnen van inkomsten – subsidies, leningen, contracten, sociale investeringen

1u

Waarom falen sociale ondernemingen? Reflectie

30min

Inleiding tot bronnen van inkomsten en de financiële mix – inclusief Crowdfunding, ‘sweat equity’, sociale investeringen Oefening Oefening

PowerPoint Landspecifieke informatie rond Financiën

Oefening ter reflective

Reflectierooster

Belangrijke lectuur: Understanding Social Enterprise (Part 2 – P210-229) International and local sources of funding www.danonecommunities.com www.goteo.org

Flipchart

MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap PLANNEN EN SOCIAAL ONDERNEMEN Een ondernemingsplan is een gebruikelijke taak bij de aanvang van elke ondernemersactiviteit. Een businessplan heeft een tweevoudige waarde: een intern doel en een extern doel. Langs de ene kant helpt dit het ondernemersteam om hun plan consistent te beschrijven. Het verbindt de doelen, de verwachtingen, verplichtingen en wat ze moeten weten over de markt. Een businessplan opstellen is een ‘reality-check’, maar ook een oefening op geordende creativiteit. Dit is het interne doel. Langs de andere kant is het externe doel van een businessplan het maken van een begrijpbaar ondernemersidee, vooral voor de stakeholders en mogelijke geldschieters. Een goedgeschreven businessplan is een sterk communicatie- en engagementsmiddel. Wat belangrijk is in een businessplan is dat ook in het sociaal ondernemingsplan – het is alleen complexer. Het is complexer omdat het businessplan, of sociaal ondernemingsplan, de plaats is waar de ondernemingsstructuur en de sociale doelen van de onderneming elkaar ontmoeten. Dit kan soms zorgen voor een conflict, maar een creatieve ondernemer zal in staat zijn om deze twee zaken samen te brengen. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling naar: … de essentiële vereisten van het sociaal ondernemersplan kennen; de doelen, structuur, stijl van het businessplan of sociaal ondernemersplan. Dit is de basis om het sociaal ondernemersplan zo efficiënt mogelijk te schrijven. …weten hoe een sociaal ondernemersplan samen te stellen met alle nodige elementen, m.a.w. het plan in de praktijk te brengen en een origineel sociaal ondernemersplan samen te stellen dat gebaseerd is op zijn/haar ideeën. STRUCTUUR VAN DE MODULE Deze module is bedoelt als een onafhankelijke trainingsmodule van twee dagen. Deze structuur zal de leerlingen helpen te focussen op wat zij doen en hoe zij makkelijker verbindingen kunnen vaststellen om zo een consistent sociaal ondernemingsplan te maken. Wij wijzen erop dat het mogelijk is om deze module niet als een onafhankelijke module op te nemen. Het nadeel van de module van twee dagen is dat de leerlingen zullen moeten werken in hun eigen organisatie om zo een sociaal ondernemingsplan te kunnen schrijven dat alle details bevat. Het kan daarom nuttig zijn om deze twee dagen op te delen met ‘huiswerk’ of taken te plaatsen tussen deze twee dagen. Al de modules dragen bij tot het maken van een sociaal ondernemingsplan en de modules 0-6 kunnen gezien worden als de stappen naar de ontwikkeling van het gehele plan. Toch kan deze module ook onafhankelijk gevolgd worden. De voorgestelde methodologie in deze module kan eenvoudig aangepast worden aan de noden van de studenten.

ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Deze module is anders dan de vorige. De vorige modules vormen samen de laatste stap naar de transformatie van de verworven kennis in een echte sociale onderneming. De vorige modules helpen rechtstreeks bij het samenstellen van een sociaal ondernemingsplan. Daarom is de structuur dan deze module anders. De leerresultaten zullen behaald worden door middel van twee verschillender perspectieven. Zij ondersteunen elk een specifieke conceptuele tool: de Guide to Social Enterprise Planning en Using the Business Model Canvas for Social Enterprise Design. De twee perspectieven ondersteunen samen het proces van de sociale onderneming en bieden verschillende toegangspunten tot deze complexe en delicate zaak. A. Guide to Social Enterprise Planning De Guide to Social Enterprise Planning, ontwikkeld door JUST the Business, is terug te vinden in de materiaalmap. De gids biedt een gestroomlijnd stappenplan dat leidt tot de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan. Als je deze module geeft als een onafhankelijke workshop van twee dagen, raden wij aan dat je de gids als belangrijkste referentie gebruikt bij het plannen van activiteiten. Een gedetailleerd lesoverzicht vind je op het einde van deze module. In dit geval is het Business Canvas Model een aanvullend overzicht dat de deelnemers kan helpen de onderlinge verbindingen in hun plan te vinden en te bespreken. Je kan het Business Canvas Model aan de leerlingen voorstellen en hen dan de mogelijkheid geven om eraan te werken vanuit het door hen gekozen perspectief. Je geeft hen dan specifiek ondersteuning in time management zodat geen enkel item van het Business Canvas Model minder ontwikkeld wordt door een gebrek aan tijd. Als begeleider probeer je er voor te zorgen dat alle relevante en vereiste informatie zich in het sociaal ondernemingsplan is terug te vinden. B. Het Business Model Canvas gebruiken bij Social Enterprise Design Het Business Model Canvas (Ingrid Burkett, Knode) is terug te vinden in de materiaalmap. Het is eenvoudig en kan een consistent beeld geven van de samenhang van de vorige modules. Het Business Model Canvas helpt de deelnemers met andere woorden om de connecties tussen de verschillende delen in hun plan te zien. Als je van plan bent om deze module op te nemen bij de andere modules (en dit dus de opstap is naar het schrijven van het plan), raden wij je aan om het Business Model Canvas als ‘overzicht’ te gebruiken om de progressie tijdens het leerprogramma in de gaten te houden. De kaart zal de deelnemers helpen een overzicht te behouden van de verschillende aspecten die besproken worden en de kennis die ze verworven hebben. In dit geval wordt het Business Model Canvas best voorgesteld bij het begin van het programma. De Guide to Social Enterprise Planning wordt een handige ondersteuning bij het uiteindelijke schrijven van het plan. Het zal helpen de kaart om te zetten in een gestroomlijnde presentatie. Voorkeuren We wijzen erop dat, afhankelijk van de leerstijl en de ervaring, de deelnemers elk een ander model prefereren. Help hen bij het kiezen van de aanpak waar zij zich het best bij voelen, en help hen om het algemene beeld te zien van de sociale onderneming waaraan ze werken. Een combinatie van beide perspectieven is mogelijk, zolang er geen belangrijke aspecten verdwijnen.

Een bijkomende tool… Een nuttig voorstel over het verdergaan met een businessplan is het Lean Startup model (http://www.leanstartup.com) dat het beginproces ziet als een belangrijke poging tot een duurzaam traject voor innovatie. Het kan zeker nuttig zijn om dieper op deze tool in te gaan. ETHISCHE OVERWEGINGEN Een belangrijke overweging in deze module komt van het bewustzijn date en sociaal ondernemingsplan bedoeld is voor een organisatie die de ethos van sociaal en publiek voordeel als core business heeft. Het is dus verschillend van een traditioneel businessplan. Bij het schrijven van een sociaal ondernemingsplan, moet je de leerlingen laten nadenken over hetgeen ze aan het opstellen zijn. De volgende vragen kunnen helpen bij dit proces: • • • •

Kunnen we onze sociale en publieke voordelen benadrukken of aandikken om investeerders aan te trekken? Is het eerlijk om problemen met het gekozen ondernemingsmodel te verbergen of minimaliseren? In welke mate kunnen we ideeën ‘lenen’ van andere bestaande ondernemingen? Is het sociale karaker van onze ideeën echt of is het een camouflage en zijn we eigenlijk een regulier bedrijf?



•


•


Hier zijn enkele bijkomende vragen die de leerlingen kunnen helpen bij het reflecteren over de module: • • • •

Begrijp ik wat er in het sociaal ondernemingsplan opgenomen moet worden? Hoe krijg ik de informatie die nodig is om een sociaal ondernemingsplan op te stellen? Voel ik me zelfverzekerd om een sociaal ondernemingsplan te schrijven dat me duidelijk toont wat onze sociale onderneming moet doen? Wat is de het doelpubliek van mijn sociaal ondernemingsplan?

SAMPLE LESSON PLAN DAG 2 Timing Wat wordt behandeld? 30min Inleiding tot de modules, opbouwen van vertrouwen tussen de deelnemers

Activiteit (incl. case studies) Inleiding Verwachtingen van de module en startpunten Grondregels Oefening: oefening rond vertrouwen

Hulpmiddelen Flipchart voor de verwachtingen ijsbreker rond het bouwen van vertrouwen

Individueel online werken Nvt

1u

Overzicht van het sociaal ondernemersplan

Inleiding tot de kernvragen PowerPoint (uit de Guide) met de taken (1-23) en de verschillender secties van een sociaal ondernemersplan Vragen en antwoorden

Lees de Guide

1u

Wat is de achtergrond van je organisatie en dit plan? SWOT analyse

Taak 1, 2 en 3.

Maak taak 1, 2 en 3

1u

2u

1u

30min

To answer: What is the need that your ideas will address

To answer: What do you want to do?

To answer: What is the expected products and services and who is involved To reflect on the learning

Oefening: Maak taak 3: SWOT Analyse en deel dit met een andere leerling om te verbeteren. Taak 4 Oefening: Bekijk in groep de case study en bepaal de noden die zij aanpakken. Som deze op en bespreek of de sociale onderneming deze noden daadwerkelijk aanpakt en in welke mate ze dit doen Taak 5, 6, 7, 8 Oefening: Maak taak 6: visie, missie, warden, doelen/activiteiten Taak 7; verwachte inputs, outcomes en impact Taak 9 en 10 Oefening: Maak taak 10: Analyse van de stakeholders Oefening: Toon een aantal beelden. Laat de leerlingen een beeld kiezen dat de dag het best beschrijft en

Papier en flipchart

Informatiebladen Maak taak 4

Papier en flipchart

Maak taak 5, 6, 7, 8

Papier en flipchart

Maak taak 9 en 10

Flipchart

Nvt

laat ze dit bespreken DAG 2 Timing Wat wordt behandeld? 30min Hergroepering en dagindeling

3u

Hoe zal je doen wat je wilt doen?

Activiteit (incl. case studies) Oefening: Alle leerlingen beantwoorden de vraag… Als sociaal ondernemen een dier was, welk dier zou het dan zijn? Schrijf dit op een post-it, bespreek je antwoord en plak het op de flipchart Taak 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17 Oefening: Alle leerlingen maken in 2 tot 3 groepen de structuur van hun sociale onderneming (taak 11) en tonen dit aan de andere leden van hun groep.

1u

Welke financiën zijn vereist en hoe wordt dit gecontroleerd?

1u

Hoe wordt de sociale waarde opgevolgd?

Oefening: Vraag elke leerling om een van de volgende taken gedetailleerd te maken Taak 13: Marktanalyse; Taak 14: Concurrentie en voorbeelden; Taak 15: Ontwikkelen van Markenting- en verkoopsstrategie; Taak 16: Prijsbepaling. Elke leerling presenteert de oefening aan de hand van ALS Taak 28 P&L, Cashflow en Balans Annex 4: Cashflow- SE template Deel de Financial Glossary uit

Taak 19, 20, 21 Oefening: In kleine groepjes bespreken de

Hulpmiddelen Flipchart

Individueel online werken Nvt

Flipchart ALS voor tweede oefening

Maak taak 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17

PowerPoint – SEA (Pas dit aan, want het is te simplistisch, eventueel gebruikmaken van GCU) Financial Glossary – SEA Werkblad met vier kwadranten: Wat weet je

Complete the template on finance

Vul het werkblad in en maak taak 19, 20, 21

leerlingen hoe zij de sociale waarde van hun sociale onderneming in de gaten zullen houden. Op het einde vullen ze een werkblad in. 30min

30min

Wat zijn je plannen en doelen? Slotopmerkingen? Reflectie

Taak 22 en 23

Oefening: Groepsoefening rond: Wat hebben we geleerd? Wat was moeilijk? Wat zullen we nu anders doen? Wat zullen we overdenken? Reflectierooster

over sociale waarde? Wat moet ik er over weten? Waar vind ik die informatie? Wie kan me helpen? Nvt Nvt

Reflectierooster Reflectierooster

SLOTOPMERKINGEN We hebben in dit handboek de acht modules gedetailleerd beschreven. De focus ligt op de belangrijke aspecten van sociaal ondernemen en niet op alle aspecten die horen bij het succesvol runnen van een onderneming, die informatie kan verkregen worden in de traditionele programma’s. Indien u enige informatie uit dit handboek gebruikt, horen wij graag de feedback die u zou kunnen hebben. Het SEE project is gebrand om het materiaal te verbeteren en aan te passen om het zo bruikbaar en doeltreffend mogelijk te maken ten gunste van sociale ondernemingen in heel Europa. De website van het SEE Project is http://www.socialbiz.eu.

SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR DE BEGELEIDER

Recommend Documents