SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR LEERLINGEN

Social Enterprising Europe (SEE)

SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR LEERLINGEN

WP4: Trainingmateriaal Deliverable 4.1: Handboek voor leerlingen Lead Partner: Transformando Auteurs: Altis, Associazione SEED, CVO, SEA, Transformando

Proefnemingsversie 28/01/14

INHOUD Pagina INTRODUCTIE MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap SLOTOPMERKINGEN

1

INTRODUCTIE IS DIT LEERPROGRAMMA IETS VOOR JOU? Ja, als je van plan bent een sociale onderneming op te starten of te verbeteren! Dit leerprogramma is geschikt voor mensen die reeds een basisbegrip hebben rond sociaal ondernemerschap, maar ook voor nieuwe studenten. Als je dit basisbegrip niet hebt, bieden wij in dit leerprogramma de basisconcepten die je nodig hebt en referenties om je kennis uit te breiden. Dit programma richt zich niet op alle mogelijke aspecten die komen kijken bij het runnen van een onderneming. Het focust wel op de specifieke aspecten van sociaal ondernemen. Dit leerprogramma van Social Enterprising Europe (SEE) is gecreëerd om de algemene knowhow van het ondernemerschap aan te vullen. Het zal helpen om je competenties te ‘vertalen’ zodat zij overeenkomen met de ethische en sociale belangen. Je moet je er bewust van zijn dat veel concepten veranderen wanneer zij toegepast worden op een sociale onderneming. Het is dus belangrijk om de visie van sociaal ondernemen te handhaven, maar tegelijkertijd moet je ook in staat zijn om sociale onderneming aan te passen aan hetgeen je leert uit het grote aanbod aan bronnen. Je hoeft niet alles uit dit programma te leren. Leren om een “sociaal ondernemer” te zijn is een proces dat nooit stopt. We raden je dus aan om de inhoud van dit programma aan te vullen met andere informatie, andere trainingen die je kan volgen en andere lectuur. Het leerprogramma bestaat uit acht modules die samen horen, maar ook individueel gevolgd kunnen worden. Deze modules zijn: MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld MODULE 2. CREËREN van sociale veranderingen MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap Verschillen tussen deze reeks modules en een leerprogramma voor “traditionele ondernemingen” Traditionele programma’s voor ondernemerschap of handel gebruiken vaak dezelfde terminologie, maar bedoelen intrinsiek vaak iets anders. We willen niet herhalen wat men kan leren in een traditioneel leerprogramma, maar we willen er iets aan toevoegen. Het SEE leerprogramma legt de nadruk op sociale kwesties. De volgende tabel toont het verschil in sommige belangrijke aspecten van de onderneming. 2

Ondernemingsaspecten

Traditioneel leerprogramma

SEE leerprogramma

Missie

Zakelijk doel – winstmaximalisatie

Sociaal doel – maximalisatie van sociaal en maatschappelijk voordeel

Personeel, bestuur, management

Monetaire beslissingen: hiërarchieën; commandostructuur

Sociale motivatie; deelnemend leiderschap; democratie; werken met vrijwilligers; inclusieve tewerkstelling

Products and services

Elk type

Positieve bijdrage aan de maatschappij; ethische reflectie over duurzaamheid en ‘goed’ werk

Marktstudies

Vraag van de consument

Sociale noden; bewust van de gevoeligheden en noden van de consument

Marketing

Reclamebudget en concurrentie

Sociale communicatie; voordelen voor de maatschappij; transparantie; eerlijke prijzen en samenwerking

Financiën

Leningen en investeringen

Crowdfunding; sweat equity; sociale investeerders

Juridische structuur

Bedrijven, partnerschappen

Coöperatieven; bedrijven, associaties, stichtingen, nonprofitondernemingen

Impact

Winst en verlies, balans

Zowel sociale impact als financiële duurzaamheid

Het is belangrijk dat sociale ondernemers begrijpen dat de sociale onderneming bestaat om sociale en/of maatschappelijke voordelen te creëren. Sociaal ondernemerschap spreidt zich over de zakenwereld en het sociale/maatschappelijke voordeel waar economische activiteit wordt ondernomen ten voordele van de mensen, de planeet en de maatschappij en niet ten voordele van individuen ten koste van anderen (of ten koste van de planeet!). WAAROM DEELNEMEN AAN DIT LEERPROGRAMMA? De methodologie die gebruikt wordt in dit leerprogramma is sterk gebaseerd op de praktische toepassing van concepten en wat het betekent om sociaal ondernemer te zijn. De activiteiten die voorgesteld worden, moedigen interactie met andere leerlingen aan (peer learning). Het aanmoedigen van actieve participatie tijdens dit leerprogramma zal helpen bij het creëren van sociale overeenkomsten tussen sociaal ondernemers. Het netwerk dat hieruit voortkomt zal je helpen om verbintenissen te maken met gelijkaardige mensen en dit zal uiteindelijk je studie aansterken en je onderneming beter ondersteunen om de sociale doelen te bereiken.

3

Wees creatief! Je bent een sociaal ondernemer! Dit is géén traditioneel leerprogramma waarbij je zit en passief luistert naar de leerkracht. HOE GEBRUIKMAKEN VAN EN NAVIGEREN DOOR HET LEERPROGRAMMA EN DE MODULES Het SEE Programma stelt de begeleider voor sommige modules in een specifieke volgorde te gebruiken. Het programma is echter flexiebel genoeg om het te gebruiken volgens eigen behoefte, afhankelijk van de eigen achtergrond en de noden van de leerlingen. Het leerprogramma kan niet geheel overeenkomen met de voortgang van alle leerlingen. Het kan ook zijn dat niet alle leerlingen meteen een sociale onderneming willen starten. We raden de begeleider aan om de modules nog steeds te gebruiken om de stappen binnen de ontwikkeling van een sociale onderneming over te brengen als een idee – en dat idee toe te passen op de verschillende activiteiten binnen elke module. Dit Handboek voor de Docent bevat een algemene methodologie. We gebruiken een progressieve aanpak, van een persoonlijke reflectie van de leefwereld, via een versterking van de vaardigheden en kennis tot de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan. Het volgende diagram illustreert dit aan de hand van twee inleidende modules (0 en 1); modules 3, 4, 5 en 6 staan op zich, maar dragen nog steeds bij tot het sociaal ondernemingsplan (7).

Structuur van elke module

4

In wezen is elke module als volgt gestructureerd:

1

Presentatie van de module

Onderwerp/titel van de module Hoofdlijnen van de module Leerresultaten

2

De essentie van de module Inleiding tot het onderwerp met een algemeen doel. Dit is de verwachte verandering in het leren na het doorlopen van de module.

Activiteiten

Stap 1: Persoonlijke kennis en vorige ervaringen Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van de deelnemers. Stap 2: Leren van elkaars ervaringen en creëren van een nieuwe ervaring Dit deel sluit aan op de ervaring en kennis van anderen. Dit zijn vooral case studies. Dit bevat activiteiten om een nieuwe ervaring met de deelnemers te creëren. Stap 3: Ontwikkelen en leren van theorieën en toepasbare tools Dit deel introduceert theorieën en tools over de kwestie en nodigt de groep uit om nieuwe theorieën en/of tools te ontwikkelen. Stap 4: In de praktijk brengen Dit is het einde van de module waarin je in staat moeten zijn om je eigen ideeën toe te passen op hun eigen sociale onderneming. Als je nog geen onderneming hebt, zal er van jou verwacht worden een andere reële situatie te kiezen. 3

Transversale kwesties

Doorheen elke module zullen er transversale kwesties zijn, die ‘ethische consideraties’ genoemd zullen worden. Dit kunnen kwesties zijn rond gender, milieu, volk en andere overwegingen met betrekking tot de samenleving. Het leerprogramma zal zo veel mogelijk de centrale ethische dimensie naar de bedrijfsactiviteit te brengen die focust op sociale rechtvaardigheid, eerlijkheid en een verplichting tegenover de minder bevoorrechte klasse van de maatschappij. De ethische dimensie is een must voor de sociale onderneming en moet zichtbaar zijn in elke module. De overleving en de winst van de onderneming is geen prioriteit voor de sociale onderneming als de ethiek verloren gaat en de activiteit de missie niet reflecteert. Soms zal het moeilijk zijn de druk van de markt te weerstaan en de sociale ondernemers moeten zich hiervan bewust zijn. Dit gezegd zijnde, moet de begeleider de motivaties van de leerlingen niet beoordelen, enkel om hun reflectieperiodes te vergemakkelijken.

5

In elke module stelt het SEE leerprogramma enkele sleutelpunten voor om het debat in de groep en de zelfreflectie te bevorderen. Dit is geen apart deel, maar de begeleider moet in staat zijn om de ethiek doorheen de cursus over te brengen. Stel zelf mogelijke debatten voor!

4

Beoordeling en reflectie

Aan het einde van elke module zal er tijd zijn om alles wat je bereikt hebt te beoordelen en om hierover te reflecteren.

BEOORDELING S4: TOEPASSING: Leerstof toepassen op de sociale onderneming

ETHIEK S3: APPROACH + ACTIVITIES: Theorieën gekende en nieuwe

S1: AANPAK + ACTIVTEITEN: Ervaringen van de leerling

S2: AANPAK + ACTIVITEITEN: Case studies, oefeningen

Verschillende participatiemogelijkheden in de cursus Hoewel het SEE leerprogramma een volgorde, inhoud en specifieke activiteiten voorstelt, kan het ook gebruikt worden volgens eigen noden, gebaseerd op voorafgaande kennis en de professionele noden van de leerlingen. Het is een flexibel leerprogramma. Het leerprogramma bestaat uit onafhankelijke modules zodat je kan deelnemen aan de modules die jij verkiest. De methode biedt tools en concepten en elke leerling kan deze gebruiken om de eigen onderneming te verbeteren, een sociaal ondernemingsplan op te stellen of om te reflecteren over de sociale onderneming in het algemeen. Het volgende diagram illustreert dit en vergelijkt dit met het bouwen van verschillende structuren met verschillende bouwstenen.

6

Elke module heft verschillender onderdelen: • • •

Programma: voornaamste inhoud van de module: concepten, attitudes ter bevordering, activiteiten en tools Reflectie en plannen: activiteiten om de situatie van elke deelnemer te reflecteren, beoordelen en toe te passen Aanvullend materiaal: suggesties voor meer diepgaande kennisverwerving zoals boeken, links, bezoeken etc.

Het leerprogramma staat je ook toe om het leerprogramma op een flexibele manier te volgen. De participatiemogelijkheden zijn: het klassieke ‘parcours’; het ‘parcours’ zonder de module over het sociaal ondernemingsplan; meteen naar het sociaal ondernemingsplan gaan; het ‘vrije parcours’,… De participatiemogelijkheden zijn: 1

"Klassiek parcours" – Alle modules en het ondernemingsplan:

7

2

Parcours zonder sociaal ondernemingsplan – (alle of enkele) workshops volgen en het plan zelf maken.

8

3

4

Geen parcours – meteen naar de module van het sociaal ondernemingsplan gaan

‘Vrij parcours’ – Je kiest zelf aan welke delen van de modules zij deelnemen. Zij maken hun eigen opstelling waarbij zij zich baseren op hun eigen behoeftes.

9

HOE DE WAARDEN EN AANPAK VAN HET PROGRAMMA TOEPASSEN Als fundamenten van het programma lenen we duidelijke beginselen van de Social Enterprise Academy, maar worden gedeeld door alle partners in het SEE project. Deze beginselen kunnen als volgt worden samengevat: •

De scholing moet gebaseerd zijn op de ervaring en kennis van de leerlingen: Iedereen heeft nuttige kennis en ervaring om te delen en elke module moet ontwikkeld worden om de ervaring van de leerling te verrijken door zo veel mogelijk te leren van wat anderen doen.

•

De scholing zal gedijen op de uitwisseling tussen mensen: We zullen zo vaak als mogelijk gebruik maken van peer learning met begeleiders die geen experts zijn, maar peers. De begeleiders zullen moeten echter de sociale onderneming begrijpen en zullen de mogelijkheid creëren om de leerlingen ideeën, ervaringen en kennis te laten delen. Dit zal de dialoog tussen de leerlingen openen.

•

De scholing zal focussen op kritieke vragen: De vragen bieden ruimte voor nieuwe bedenkingen; ze stimuleren het brein en de activiteit. De begeleiders moeten deze vragen gebruiken om de leerlingen te steunen en te prikkelen om met eigen oplossingen te komen.

•

De scholing zal verandering, ontwikkeling en groei stimuleren: De focus ligt op het persoonlijk leerproces. Het leerprogramma stelt de leerlingen in staat zelfbewust te worden, op hun eigen kracht te bouwen, de moed te hebben om nieuwe dingen te proberen en te leren van hun eigen ervaring.

10

•

De scholing zal ondernemingschap en blue sky thinking: Het programma creëert een klimaat dat bevorderlijk is voor ‘blue sky thinking’: veel bijdrages, ideeën, brainstorming, mind-mapping, gebruik van foto’s en beelden en de creatie van metaforen.

•

De scholing zal helpen om initiatief te nemen en te handelen: De leerlingen zullen geholpen worden om op de proppen te komen met nieuwe inzichten, nieuwe manieren van werken en om de scholing te gebruiken. Het prijst een leerrijke reis die verandering en ontwikkeling gebracht heft door activiteit. De scholing creëert ruimte voor reflectie: Waar mogelijk zullen de leerlingen een veilige en steunend moment geboden worden om met hun peers te reflecteren op hun training, doelen en zelfontwikkeling. Groepswerk en feedback zijn essentieel. Dit biedt de mogelijkheid tot actief leren.

•

ACTIVITEITEN OM DE LEERGROEP TE VORMEN Bij het begin van elke module moet de begeleider in staat zijn om de groep te “creëren” door het gebruik van een oefening om het vertrouwen tussen de leerlingen op te bouwen. Het is ook aan te raden om overeengekomen afspraken te maken met de groep. Beide oefeningen helpen bij de groei van wederzijds vertrouwen en samenwerking. De begeleider moet er rekening mee houden dat er deelnemers zullen zijn die niet alle modules zullen volgen. Elke module zal dus een andere groep hebben en het vertrouwen in de groep zal dus telkens opnieuw opgebouwd moeten worden. Het kan dus noodzakelijk zijn om de regels op te schrijven en om een virtuele plaats te creëren waar de deelnemers elkaar kunnen ontmoeten en dingen kunnen uitwisselen. OVERDRACHT VAN DE MODULES Dit programma is ontwikkeld om face-to-face of online over te brengen. Een combinatie van beide is ook mogelijk. Dit is wat men noemt blended learning. De inhoud en resultaten zijn hetzelfde, maar de activiteiten zijn verschillend, omdat je online alles zelfstandig moet verwerken. MATERIAALMAP Om toekomstige samenwerking, modificatie en ontwikkeling van de modules mogelijk te maken door het updaten van de activiteiten, referenties en inhoud, is dit leerprogramma ontwikkeld als een ‘virtuele kennistool’ of materiaalmap. Deze materiaalmap bevat alle details over de mogelijke activiteiten, inhoud en andere informatie die nodig is om elke module aan te passen. De map zal ook referenties naar de literatuur, weblinks, adressen van instituties en een database bevatten. Zie (LINK). Je wordt aangemoedigd om commentaren en nieuwe bronnen toe te voegen aan de materiaalmap! De link en instructies om toegang te krijgen tot de materiaalmap kan gevonden worden op de webpagina van het SEE project: http://socialbiz.eu/. CASE STUDIES 11

CASE STUDIES Het SEE leerprogramma heft 12 gedetailleerde en uitgeschreven case studies van over heel Europa. Er zijn ook 4 volledige case studies met geschreven materiaal en videobeelden die de ervaringen rond sociaal ondernemen analyseren en weergeven. Het SEE project gelooft dat deze case studies je mee vooruit zullen helpen! SOCIAAL ONDERNEMINGSPLAN (Module 7) De methodologie die gebruikt wordt in dit leerprogramma is zeer geschikt voor diverse participatie. Je kan kiezen om al dan niet naar dit sociaal ondernemingsplan toe te werken. Misschien wil je je liever concentreren op je sociaal ondernemingsplan op het einde, nadat je alle modules beëindigd hebt . Of misschien wil je het opstellen op de manier die het beste past bij je vaardigheden, ervaring en sociale onderneming. In module 7 bieden we de Guide for Social Enterprise Planning (Gids voor een Sociaal Ondernemingsplan) of een minder ingewikkeld Business Model Canvas. Beide gidsen, net zoals alle voorbeelden, kunnen veranderd of aangepast worden aan elke situatie. We raden aan dat je (individueel of in groep) een idee hebt van een sociale onderneming vanaf het begin van het proces. Indien mogelijk is het zelfs beter om te werken met een reële sociale onderneming.

BEOORDELING, REFLECTIE EN ADVIES Dit programma zal in verschillende landen gebruikt worden. Het beoordelingssysteem zal altijd anders zijn. Hoe dan ook is een belangrijk dat het nuttig is voor het sociaal ondernemen. Een algemeen beoordelingsformulier is beschikbaar in de materiaalmap en moet aan het einde van elke module gebruikt worden om de leerlingen de kans te geven de kwaliteit en doeltreffendheid van de scholing te beoordelen. Om de beoordeling te vergemakkelijken, bidet het programma een tool: het ‘reflectierooster’. Dit rooster kan gevonden worden in de materiaalmap, maar staat ook hieronder. Dit model kan natuurlijk aangepast worden aan elke situatie.

Titel van de module: Wat ik het meest bruikbaar vond in deze module… Wat ik in de toekomst anders zal doen… Dingen waar ik meer over zou moeten denken of bespreken…

Wat ik het minst bruikbaar vond in deze module… Waar ik bezorgd over ben… Dingen die verder toegelicht moeten worden…

Niet elke module kan perfect zijn voor iedereen en het kan noodzakelijk zijn voor de begeleider om de leerlingen door te sturen naar ander geschikt en relevant advies. Je zal dus

12

geïnformeerd worden over andere hulpmiddelen en waar ze dit kunnen vinden. Het is essentieel om je te leiden naar andere ervaren mensen met gespecialiseerde kennis en vaardigheden. GEBRUIK VAN HET LEERVERSLAG Het leerverslag is een tool om je reflectie te stimuleren en om een hulpmiddel te creëren waar de leerling later gebruik van kan maken. Het doel is dat je leert om je eigen conclusie te maken op het einde van elke module. Het is persoonlijk en volledig in jouw voordeel. We zien dit als een vrijwillig te gebruiken tool. Een voorbeeld van een leerverslag:

Datum

Kwestie, concept, idee uit de workshops

Wat heb ik geleerd?

Hoe zal ik dit specifiek gebruiken in mijn idee of onderneming?

Verder persoonlijk onderzoek ter verdieping

ACCREDITATIE Het SEE Project is niet gericht op het verkrijgen van accreditatie voor dit leerprogramma. Het SEE Project kan wel kijken naar de accreditatie van het leerprogramma in elk land of op Europees niveau.

13

MODULE 0. VOORBEREIDINGEN om de wereld te veranderen MOTIVATIE VOOR SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP Deze module handelt over persoonlijke reflectie en motivatie. Een sociale onderneming beginnen is een belangrijke keuze, en dat moet de ondernemer moet dat weten. Als begeleider moet je geen oordeel vellen over de motivaties van de deelnemers, maar moet je hen helpen om bewust te worden van hun motivaties. Om dit te doen, moet je nadenken over de mogelijke verschillende profielen van de deelnemers. Er kunnen mensen zijn die aangetrokken worden tot sociaal ondernemen door de nieuwigheid van de concepten? Anderen kunnen aangetrokken zijn door de recente ‘marketing’ rond sociaal ondernemen. Anderen zien dan weer de mogelijkheid om een sociale leemte te vervullen. En Anderen willen er gewoon meer over weten. Aan de andere kant zijn er dan misschien leerlingen die al een tijdje binnen deze sector werken en ‘hun batterijen willen opladen’; anderen willen de sociale impact zien; anderen willen misschien meer weten over wat andere binnen sociaal ondernemen doen. Er zijn een heleboel redenen waarom leerlingen willen leren en een verkenning van de motivaties en realistische reflectie moet aangemoedigd worden alvorens men verder kan gaan. Dit leerprogramma zal geen oordeel vellen over je motivatie. We moedigen je aan om je bewust te zijn van je eigen motivatie. Motivaties om sociaal ondernemend te worden… De wereld veranderen is echt geen simpele taak! Een onderneming opstarten is niet simpel! Dus stel je eens voor hoe moeilijk het is om de wereld te veranderen door een onderneming op te starten en te runnen!! Je kan gemotiveerd zijn door het resultaat van je eigen werk (transcendente motivatie), wat je ervoor terugkrijgt (extrinsieke motivatie) en wat je aangenaam vindt aan de activiteit (intrinsieke motivatie) We raden je aan om deze drie types van motivatie overweegt. Je staat aan het begin van een verbazingwekkende reis. We raden je eerst en vooral aan om je motivaties en vaardigheden aan het begin van je reis te herzien. Als je tot een team behoort, raden we je aan om eerst individueel na te denken en om daarna alles te delen met je team. Wenselijke competenties voor sociaal ondernemen… Ervaring toont aan dat er enkele nuttige vaardigheden zijn waar sociaal ondernemers over moeten beschikken: Veerkracht: het vermogen om moeilijkheden en frustraties te boven te komen en weer bij te komen na mislukkingen. Het vermogen om om te gaan met stress en het vermijden van een burn-out. De uitdaging aangaan om ‘stroomopwaarts te zwemmen’ in een ‘neoliberale’ zakenwereld en consumptiemaatschappij. Optimistisch zijn, maar toch objectief genoeg bij moeilijkheden of bedreigingen.

14

Oog in oog staan met permanente verandering: Door levenslang leren en aanpassingen aan de organisatie en de aangeboden diensten, maar zonder de missie uit het oog te verliezen. Door de chaos heen werken en omgaan met complexe kwesties. De tijd in het oog houden en het vermogen om verschillender uitdagingen tegelijk aan te gaan. Creatief zijn om nieuwe oplossingen te vinden voor elk probleem en initiatieven opzetten om dat uit te voeren. Denken aan het verleden en praten over toekomstige vooruitzichten. Vermogen om met mensen te werken: Vermijden van elitarisme of paternalisme in de aanpak en behandeling van uitgesloten mensen. In staat zijn om aandacht te schenken aan je eigen emoties en die van anderen en om te gaan met persoonlijke conflicten. Het vermogen om in een lokaal team te werken, maar ook deel uit te maken van een globaal netwerk. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: … zich bewust zijn van de complexiteit van het sociaal probleem dat ze willen aanpakken en – tegelijkertijd- het beheren van een onderneming om dat probleem aan te pallen. Het is daarom belangrijk om te verzekeren dat de deelnemers in staat zijn een betere kennis te hebben van hun rol in een veranderende wereld. … zich meer bewust worden van de eigen motivatie om hier te werken om fouten en frustraties te vermijden. Veel mensen die deze module volgen denken dat ze nog niet genoeg ervaring hebben in de sociale wereld of sociaal ondernemen, maar ze kunnen goede intenties hebben om “de wereld te veranderen”. … hun eigen bekwaamheden identificeren en in staat zijn om hun eigen vaardigheden kritisch te analyseren, zowel individueel als in groep. Een sociale onderneming opstarten vereist speciale vaardigheden en bekwaamheid om motivaties en emoties te beheren die anders zijn dan in de for-profit onderneming. Een van deze vaardigheden is het verogen om met sociale doelen en duurzaamheid te toveren, maar ook conflicten en burn-out te controleren. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Het is belangrijk de bron van je ondersteuningssysteem te kennen en om tegelijkertijd in staat te zijn om de complicaties en moeilijkheden van sociale verandering aan te pakken. Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider tal van activiteiten georganiseerd hebben. In de materiaalmap vind je de hulpmiddelen die bij de voorgestelde outcomes horen. Als je zelfstandig leert, stellen we je volgende ideeën voor: 1 Beschrijf kort je motivatie voor het opstarten van een sociale onderneming. Deel dit daarna met je medeleerlingen. 2 Lees en bekijk de case studies (Informatiebladen) rond sociaal ondernemen. Is er iets dat interessant en nuttig is om nota van te nemen?

15

3

Beoordeel je competenties bekijk waar er bijkomende hulp van anderen nodig kan zijn.

4 Stel verbeteringspunten vast. Maak een lijst van belangrijke punten die je nodig zal hebben bij het leren. 5

Bekijk de video’s over de competenties en motivaties van ondernemers.

ETHISCHE OVERWEGINGEN Ethische overwegingen zijn een must bij sociaal ondernemen. Het overlevingsvermogen en de winst van een sociale onderneming is niet belangrijk als de ethiek verdwenen is en de activiteiten niet aansluiten bij de missie of de reden waarom de sociale onderneming gecreëerd werd. Soms zal het moeilijk zijn om te weerstaan aan de druk om een bedrijf zoals een ander te runnen. We raden je aan om deze zaken te overwegen: • • •

Begrijp jezelf, maar zorg ervoor dat je mensen niet in vakjes duwt Wees open, maar probeer je niet te kwetsbaar op te stellen Als je geen sociale motiveringen hebt, maar je gewoon de ‘sociale stempel’ wilt om je verkoopcijfers te verbeteren, zullen er contradicties ontstaan met je waarden en zullen je stakeholders snel je echte missie kennen. Dat bedrog kan nog erger zijn…

EVALUATIE VAN DE MODULE Wat kunnen we verbeteren aan deze module? Vul alsjeblieft het evaluatieformulier in dat je in de materiaalmap (LINK) kan vinden • • • • • • •

Het je suggesties met betrekking tot de inhoud? Wat heb je goed geleerd? Wat was moeilijk? Wat moeten we anders doen bij de activiteiten? Welk materiaal kan verbeterd worden? Wat vind je van de begeleider? Andere opmerkingen…

ZELFBEOORDELING LEERVERSLAG We raden je aan het leerverslag in te vullen: Datum


Wat heb ik geleerd?


16


MODULE 1. BOUWEN aan een betere wereld LEREN OVER SOCIAAL ONDERNEMEN Deze module leidt je in tot de waarden en het doel van sociaal ondernemen, de verschillende elementen van een sociale ondernemingen hoe het verschilt met mainstream business. Sociaal ondernemen is een relatief nieuwe manier om sociale doelen te bereiken… De hardnekkigheid van vele sociale problemen heeft nieuwe antwoorden opgeleverd. Het concept van sociaal ondernemen is relatief recent en kent verschillende verklaringen en wetgevingen in verschillende landen. In het algemeen zijn sociale ondernemingen bedrijven wiens belangrijkste doel is een sociaal probleem oplossen en tegelijkertijd de opbrengsten (volledig of grotendeels) te verdelen om het sociale doel te bereiken in plaats van de winst te verdelen onder de bedrijfseigenaars. Sociale ondernemingen vormen slechts een klein deel van alle actoren in de sociale maatschappij en ze zullen nooit in staat zijn om alle problemen rond ongelijkheid en duurzaamheid op te lossen. Het is belangrijk om sociale verandering te creëren en te onderhouden met de andere actoren, zoals de overhead. Het overzicht van entiteiten die willen bijdragen tot de sociale verandering is vaak complex, want er komen steeds nieuwe initiatieven. Er kunnen coördinerende organen zijn die als belangrijkste referentiepunt kunnen dienen, maar we raden hoe dan ook aan om genoeg tijd en inspanning te steken in het leren kennen van relevante sociale netwerken van organisaties die rond hetzelfde thema werken als jij. Behoud een balans tussen organisaties die eenzelfde missie hebben en anderen die je kunnen helpen in je scholing. Maar denk eraan: je kan niet overal zijn! De connectie behouden met het lokale en het globale… Sociale problemen zijn zeer complex, hebben diepe oorzaken en worden gedeeld door vele landen. Sommige oorzaken vinden hun oorsprong en mogelijke oplossingen in een internationale context. Daarom is het aan te raden internationale connecties te maken om ervaringen en strategieën te delen. Sterke sociale verandering heeft somsnood aan campagnes om de wetgeving te veranderen en/of om contracten van de publieke sector te verkrijgen. Om deze doelen te bereiken raden we ja aan om partnerschappen aan te gaan met organisaties die de jouwe aanvullen. Zo zullen jullie samen politieke, sociale, commerciële en productieve acties kunnen nemen en combineren. Vind je ecosysteem… Het ecosysteem is een omgeving om sociale verandering te starten, te laten groeien en op lange termijn te ondersteunen. We raden je aan om plek te zoeken waar je kan samenwerken. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je hulp moet zoeken van de lokale autoriteiten of gemeenschap, andere experts, enzovoort. 17

Aangezien sociaal ondernemen een complexe kwestie is, raden we je aan om zo veel mogelijk op andere mensen en instituties te steunen. Wees je bewust van het “ecosysteem” dat je moet verzorgen! LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …begrijpen waarom sociaal ondernemingen belangrijk is en welk effect het heeft op mensen, de planeet, de economie en cultuur. Het concept van sociaal ondernemen wordt gekaderd in de historische economische crisis. ….hebben vastgesteld wat een sociale onderneming is – en wat niet. Dit betekent het dieper bekijken van definities, waarden en de ethiek van sociaal ondernemen. Leerlingen begrijpen wat een sociale onderneming is en de verschillende aard van sociaal ondernemen vergeleken met traditionele ondernemingen en NGO’s. Ze hebben ook een beter begrip van het verschil tussen een sociale onderneming en bedrijven met een sociale verantwoordelijkheid. … geleerd hebben dat, hoewel ‘sociaal ondernemen’ een relatief nieuw concept is, het een lange traditie heeft in Europese sociale bewegingen en de sociale solidariteitseconomie. Leerlingen moeten de huidige situatie kennen waarin de sociale ondernemingen gebouwd zijn op vroegere ervaringen. …in staat zijn om de entiteiten in de sociale sector in kaart te brengen op lokaal niveau. De leerling zal ook kennismaken met de andere spelers in eigen land of internationaal. Leerlingen ontdekken en gebruiken het ‘ecosysteem’ in hun sociaal ondernemerschap. … begrijpen dat het nodig is om locale activiteiten te verbinden met grotere entiteiten op lokaal en globaal niveau om een duurzame sociale impact te hebben. Leerlingen moeten in staat zijn om na te denken over strategieën en initiatieven om samen te werken om zo de activiteiten te versterken. "ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE" Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Bezoek enkele sociale ondernemingen en vraag waarom zij zichzelf zien al seen sociale onderneming. 2 Analyseer het ‘ecosysteem’ rond je sociale onderneming en welke steun er is voor hen. Breng de stakeholders, hulpmiddelen, contacten,… in kaart. 3 Lees artikels om de waarden en ethiek van sociale ondernemingen uit te diepen aan de hand van praktische en echte voorbeelden.

18

4 Noteer de “missie” van je sociale onderneming en denk na over hoe dit praktisch gezien de sociale, milieu-, economische en culturele problemen zal oplossen. ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: • •

• •

•

Welke negatieve sociale impact kunnen grote traditionele bedrijven hebben? Discussier over de kerncriteria om gezien te worden als een sociale onderneming. Is het correct dat bedrijven met een geringe sociale impact gezien willen worden als sociale onderneming? Is dit een vorm van het verbinden van bedrijven “to the cause” of ondermijnt dit het concept van sociaal ondernemen? Is het realistisch te denken dat een sociale onderneming de wereld kan veranderen? In theorie zou er een samenwerking moeten zijn met andere sociale organisaties, maar soms strijden ze voor dezelfde middelen, of zelfs dezelfde gebruikkers. Hoe kan dit probleem omzeild worden? In welke mate kunnen sociale ondernemingen de staat vervangen? Moet dit een doel zijn van sociaal ondernemen?





Wat heb ik geleerd?


19


MODULE 2. CREËREN van sociale verandering INLEIDEN VAN SOCIALE VERANDERING In deze module moet je de sociale behoefte vaststellen en manieren vinden hoe die behoefte beantwoord kan worden. Je idee moet niet alleen de sociale behoefte aanpakken, maar ook garanderen dat de sociale onderneming commercieel verdedigbaar is in een grote markt. Alleen dan kan je idee realiteit worden. In deze module zal je ook je strategie en tools bepalen. Dit kan allemaal in je sociaal ondernemingsplan opgenomen worden. Ideeën ontwerpen… Er zijn duizenden organisaties, inclusief de verzorgingsstaat in sommige gevallen, die proberen om sociale problemen op te lossen. Het is niet makkelijk om goeie ideeën te vinden om sociale verandering te creëren – het is ook moeilijk om als sociale onderneming die ideeën in de praktijk te brengen. We raden aan dat je goed onderzoekt wat gedaan wordt door anderen rond dezelfde kwestie en om creatieve tools te gebruiken om na te denken over ideeën rond sociale innovatie. Tools om je te helpen bij het ontwerpen van een idee… Het is de moeite waard om te kijken naar de kunst van het ‘Design Thinking’ als tool om sociale innovatie te creëren. Bekijk de materiaalmap (LINK). Een sociaal ondernemingsplan is niet hetzelfde als een traditioneel businessplan. Maar in beide modellen moet je uitleggen wat je doelen zijn en hoe je die doelen zal bereiken – altijd door gerechtvaardigde en objectieve beslissingen. Het verschil is dat je in een sociaal ondernemingsplan de sociale waarde moet uitleggen die je toevoegt om het probleem op te lossen en hoe je dit zal communiceren naar de stakeholders toe. In een sociaal ondernemingsplan moet je ook in staat zijn om uit te leggen hoe je diensten en producten zullen aansluiten bij de noden van de markt, de veranderingen in de maatschappij, je marketingplan, kosten en uitgaven. De bestemming van de winst moet zeer duidelijk aangegeven worden. Je businessmodel moet een kleine samenvatting zijn van je sociaal ondernemingsplan. Het doel hiervan is dat je een zeer visuele presentatie van je idee maakt en de kernpunten hierin aangeeft. We raden je aan om te kijken naar het Model Canvas in de materiaalmap (LINK). Bij de analyse van de sociale nood moet je zeer systematisch en objectief te werk gaan en bewezen tools gebruiken. Het zal noodzakelijk zijn om selectief te zijn in het zoeken naar beschikbare informatie. Consulteer ook experts, mensen die jouw ideeën ten goede zullen komen en bekijk de beste en meest recente studies. Er is erg veel informatie, maar je kan niet alles lezen, dus wees efficiënt en selectief!

20

LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: … de nodige tools hebben om sociale noden te beoordelen en te zien wat de sociale noden werkelijk zijn. Ze zullen ook leren om het onderscheid te maken tussen ‘behoeften’ en ‘noden’. … begrijpen wat het betekent om sociale en commerciële waarde te creëren. Ze bepalen het potentieel dat gelinkt is aan de sociale noden en begrijpen dat het niet gemakkelijk is om de objectieven (commercieel en sociaal) te linken en in balans te brengen. …de waarde van hun idee vertaald hebben in diensten of producten. We zullen in detail nagedacht hebben wat de sociale onderneming tracht te doen en hoe de producten en diensten verkocht worden op de markt en wat ondernemers moeten doen om de markt gepast te onderzoeken. Het moet ook onderzocht worden of het idee de sociale noden beantwoorden. Ze moeten ook onthouden dat ‘liefdadigheid niet alles is’. Ze moeten nakijken dat de gebruiker, consument of financier overwegen wat waarde toevoegt voor hen. …nagedacht hebben over een strategie om het idee uit te voeren en zo sociale verandering te bereiken. Om dit te doen moeten de leerlingen een eerste keer bepalen wat hun visie, missie, ondersteunende waarden, doelen en gerelateerde activiteiten. … weten dat een goed idee niet genoeg is. De uitvoering van dit idee en het toekomstig management van de onderneming is belangrijker. De kwaliteit is essentieel om te overleven, zelfs met ‘sociaal’ georiënteerde consumenten. … een overzicht van het belangrijkste deel van het sociaal ondernemersplan ontwikkeld hebben. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1

Som alle sociale noden op die je wilt bekijken en hoe je deze kan aanpakken

2 Analyseer het “ecosysteem’ rondom je en de steun die je zou kunnen krijgen. Maak ook een overzicht van je stakeholders, hulpmiddelen, contacten, enzovoort. 3 Bekijk de SEE case studies en analyseer de sociale noden die geleid hebben tot de creatie van de sociale ondernemingen; bepaal de noden die zij aanpakken – zijn ze expliciet? Analyseer ook de diensten en producten die de sociale ondernemingen aanbieden. Zijn zij gepast voor de sociale noden en de markt? 4 Probeer te denken aan voorbeelden van goede ideeën die toch faalden door slechte uitvoering. Trek hieruit conclusies rond het belang van uitvoering. 21

5 Bepaal en analyseer de noden van je ‘sociale klanten’, waaronder de prijsbepaling van diensten met een sociale waarde. Bepaal de noden van elke klantensegment. Wat zijn de grootste verschillen met traditionele klanten? (zie materiaalmap: Social entrepreneurship guide van de Universiteit van Comillas; BMC for social enterprises (LINK)) 6 Besteed enkele dagen om te onderzoeken hoe de diensten en producten van jouw sociale onderneming de noden van je stakeholders vervullen en hoe dit sociale verandering kan brengen. Test het idee op potentiële klanten en maak gebruik van repetitieve bevragingstechnieken. 7 Probeer een eerste schets te maken van je visie, missie, warden, doelen, activiteiten, outputs en outcomes. ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: • • • •

Is het verstandig om overbodige luxegoederen te produceren voor een sociaal doel? Noden op lokaal en globaal niveau – zijn het echte noden? Hoe weet je dat? Efficiëntie van sociaal ondernemen: Zijn er meer efficiënte alternatieven? Ben je voorbereid om je idee te implementeren: ecosysteem, team, hulpmiddelen, doelen,…?





Wat heb ik geleerd?


22


MODULE 3. CONNECTEREN met stakeholders INLEIDING TOT DE STAKEHOLDERS EN HET MAKEN VAN CONNECTIES Een sociale onderneming is geen eiland! Het is, zelfs meer dan een traditionele onderneming, gelinkt aan een groot net van relaties met stakeholders. In het SEE Project definiëren we een stakeholder als een persoon, groep of organisatie die (bewust of onbewust) beïnvloed wordt door of die een invloed kan hebben op de activiteiten van jouw sociale onderneming – bijvoorbeeld personeel, bestuur, klanten, geldschieters, stagiair(e)s,… Over de stakeholders… Ben je je volledig bewust van het belang van het maken van stabiele relaties met de stakeholders? Ken je hun noden en verwachtingen? Hoe bereik je hen en hoe creëer je een stabiel netwerk? De activiteiten die voorgesteld worden in deze module zullen je helpen om te denken over stakeholders als een sleutelelement voor de duurzaamheid en het succes van je sociale onderneming. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …alle stakeholders van de sociale onderneming geanalyseerd hebben. Ze bepalen ook hun profiel, noden en verwachtingen en het belang van de relatie met de stakeholders. …focussen op wat gedaan moet worden op gebied van communicatie en promotie om een stabiele creatie met de stakeholders te creëren eens de stakeholders gedefinieerd zijn. …kennis hebben over de sociale implicaties van marketing/communicatie en over de voordelen die sociale ondernemingen kunnen halen uit sociale communicatie, de voordelen voor de maatschappij, transparantie en eerlijke prijzen. …lokale en internationale netwerken begrijpen en de voordelen kennen.

ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Een sociale onderneming is verbonden aan de omgeving en moet gebruikmaken van alle mogelijke partnerschappen die hen kunnen steunen bij hun activiteiten. Som alle mogelijke stakeholders op (personeel, bestuur, partners, klanten, leveranciers, geldschieters, stagiair(e)s, andere associaties die hetzelfde onderwerk behandelen en schaalvoordelen kunnen creëren, bestuur dat geïnteresseerd is in de kwestie, overheden die het sociaal 23

probleem, lokale en internationale netwerken, begunstigden, media, gemeenschappen,…). En geef hun noden en verwachtingen aan. 2 Maak een overzicht van de stakeholders door ze in een rooster te plaatsen dat gebaseerd is op de invloed en interesse van de stakeholder. Je kan deze oefening beginnen te maken aan de hand van een case study uit de materiaalmap en daarna focussen op je eigen sociale onderneming.. 3 Welke soorten relaties bestaan er tussen de SO en de stakeholders? Wat zijn de voordelen die de stakeholders uit deze relaties kunnen halen? Som ze op. 4 Wat en hoe communiceren sociale ondernemingen met hun stakeholders? Denk aan praktische voorbeelden en bepaal specifieke boodschappen en kanalen die gebruikt worden bij specifieke stakeholders in echte kwesties. 5 Denk aan je eigen sociale onderneming en concentreer je op een specifieke stakeholder. Maak een communicatiestrategie volgens de noden en kenmerken van die stakeholder. ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: • • •

•

Stakeholders moeten gezien worden als een bron van waarde,inspiratie, kennisoverdracht en kennisbijdrage die aangepakt worden met een samenwerkingslogica. Is dit correct? Gebruik marketing/communicatie, maar hou er altijd rekening mee dat het uiteindelijke doel is om sociale waarde te creëren. Ben je het hiermee eens? Sociale ondernemingen moeten altijd keuzes maken die het best passen bij de waarden van de organisatie en de ethos en het professionele domein respecteren. Hoe belangrijk is dat? Wat zijn de limieten van marketing/communicatie?



ZELFBEOORDELING LEERVERSLAG

24

We raden je aan het leerverslag in te vullen: Datum


Wat heb ik geleerd?


25


MODULE 4. VERANTWOORDELIJK ZIJN voor kwaliteit en impact INLEIDING TOT KWALITEIT EN SOCIALE IMPACT Een fundamenteel kenmerk van de sociale onderneming is het creëren van een positieve impact op mensen (sociaal), de planeet (milieu), de locale economie en de maatschappij in zijn geheel. Sociale ondernemingen moeten in staat zijn om deze impact te meten en communiceren als een algemene sociale waarde naar alle stakeholders toe. Bovendien moet de sociale waarde in aanmerking genomen worden bij het aantrekken van sociale investeerders. Deze module zal je inleiden tot het beoordelen van kwaliteit en het meten van impact zodat je technieken kan overnemen en je in staat bent om uit te leggen en te bewijzen dat je je centraal sociaal doel kan bereiken. Het zal je vooral doen realiseren hoe belangrijk het is om de sociale impact van de sociale onderneming te beoordelen, verklaren en meten. Het zal ook aantonen hoe de beoordeling van de sociale impact kan passen in de levenscyclus van je organisatie. De module zal kijken naar twee benaderingen van beoordeling van impact: Social Accounting and Audit en Social Return on Investment. De belangrijkste verschillen en gelijkenissen van deze twee benaderingen zullen bekeken worden en er zal geprobeerd worden je bewust te maken van andere kwaliteitssystemen om hun prestaties te verzekeren. Gemotiveerd zijn om kwaliteit en impact te meten… Hoe kan je bepalen of een sociale onderneming al dan niet een verschil maakt? In de eerste plaats zou je de wereld willen verbeteren of veranderen door te meet e werken aan de oplossing van een sociaal probleem dat onze maatschappij teistert. De waarde die je sociale onderneming creëert wordt niet alleen gemeten aan de hand van je economisch rendement, maar ook aan de hand van de sociale waarde die je produceert in termen van problemen die je oplost of verminderd (bv. aantal werknemers met een beperking, verminderde luchtvervuiling,…). Daarom is het cruciaal om zowel de economische als sociale waarde van je onderneming te meten en te communiceren aan je stakeholders.

Sociale impact meten… De sociale impact en milieu-impact begrijpen, meten en berichten is fundamenteel voor een dynamische en transparante sociale sector. Het maakt ook een florerende markt mogelijk voor investering in en inbedrijfstelling van vrijwilligers- en gemeenschapsorganisaties en sociale ondernemingen. Het meten van impact is aanzienlijk ontwikkeld over de laatste jaren. Het meten van sociale impact zou een routine moeten worden bij het zakendoen bij organisaties die sociale goederen en diensten leveren. Naast de focus op het meten van winst en verlies moet een sociale onderneming ook rekening houden met de core business, namelijk het meten of zorgen voor sociale impact.

26

Sociale investeerders moeten geïnformeerd worden dat hun geld voor een positieve verandering in de maatschappij heeft gezorgd en dit nieuws zal ook toekomstige investeerders bereiken. De overheid moet ook in staat zijn te beoordelen of beslissingen rond overheidsuitgaven- en aankopen een positieve sociale impact hebben. Hierbij moet gefocust worden op de juiste dingen die de maatschappij het meest opleveren op lange termijn. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …het belang van de beoordeling van prestatie en de impact kennen van sociaal ondernemen op gebied van het affect op mensen, de planeet, de economie en cultuur. …de basisprocessen van Social Accounting and Audit, Social Return on Investment en andere aanpakken kennen. Dit zal de leerlingen helpen een aanpak te kiezen. …een duidelijker idee hebben van hoe de impact veroorzaakt en gerapporteerd wordt in de sociale onderneming. …in staat zijn om de sociale waarde te communiceren die gecreëerd word door de sociale onderneming aan hun stakeholders. …beter begrijpen hoe ze de sectie in het sociaal ondernemingsplan dat besteed is aan het meten van sociale impact. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Gebruik een werkblad om de 3 dingen neer te slagen die je zou willen aanpakken in je sociale onderneming. Denk na over hoe deze dingen beoordeeld of gemeten kunnen worden. 2 Bekijk kwaliteitssystemen. De Key Aspects Checklist bekijkt zes algemene factoren van sociale ondernemingen: hoe zij hun personeelsbeleid voeren(personeel en vrijwilligers); wat zij doen met surplus of winst van hun activiteiten; hoe worden zij bestuurd; financiële duurzaamheid (financiële rekening); milieuduurzaamheid (milieucertificaten); wat is hun locale economische impact (LINK).Gebruik een oefening om de Key Aspects Checklist te verkennen. 3 Lees over de belangrijkste elementen van Social Accounting and Audit (SAA) (LINK). Wat zijn de voor- en nadelen van deze aanpak? (LINK) 4

Lees over de belangrijkste elementen van Social Return on Investment (SROI) (LINK).

5

Bekritiseer actuele rapporten van SAA of SROI (LINK).

6

Bekijk andere recente ontwikkelingen op het gebied van sociale impact. 27

7 Denk na over hoe je sociale impact binnen je sociale onderneming zou kunnen achterhalen. Welke informatie en data is volgens jou essentieel om te verzamelen? ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: • • • •

De ethische en morele dimensies van het aanmunten van sociale impact De moeilijkheden bij het geven van een aanvaardbare waarde aan kwalitatieve informatie De moeilijkheden bij het beoordelen van de echte impact op lange termijn Het belang van veronderstellingen in de finale beoordeling van sociale boekhoudkundige rapporten





Wat heb ik geleerd?


28


MODULE 5. INZETTEN van mensen en leidinggeven MENSEN EN SOCIAAL ONDERNEMERSCHAP In de kern is een sociale onderneming een samenwerkingsverband om van de wereld een betere plek te maken. Het belangrijkste in zo’n verband – en zelfs nog meer op gebied van innovatie – zijn mensen. Een toegewijd team van bekwame en betrokken mensen zal bestand zijn tegen ongelijk en fouten en de juiste richting naar de toekomst behouden. Het doel van deze module is sociale ondernemers te doen begrijpen dat de interne structuur van een sociale onderneming even belangrijk is als het productie- en marketingproces. Er zijn twee aspecten die relevanter zijn in een sociale onderneming (in vergelijking met andere organisaties): ten eerste: de duidelijke manier waarop de kernwaarden gewaarworden garanderen niet automatisch dat alle andere werknemers die waarden ervaren en delen; en ten tweede: om de ethische standaarden te behouden, moeten sociale ondernemingen de daad bij het word voegen en in hun structuur de belangrijkste waarden toevoegen rond, bijvoorbeeld, participatie, milieuduurzaamheid,…

Leiderschap en participatie… Wat van belang is in een sociale onderneming is dat er professioneel zaken gedaan worden voor een gedeelde sociale waarde – het is dus meer dan ‘gewoon’ zaken doen – maar in hoeverre klopt dit bij de dagelijkse werking van een sociale onderneming? Respecteert en belichaamt de organisatiestructuur de kernwaarden? Is een sociale onderneming anders qua werking? Dit zijn de kwesties waar het in deze module om gaat. Zij zijn verbonden met enkele belangrijke topics: de structuur van de sociale onderneming (en zijn hiërarchie)n participatie en besluitvormingsprocessen en je eigen leiderschap als sociaal ondernemer. De manier om deze uitdagingen aan te gaan is om bij jezelf als ondernemer te starten. Wat vind jij de kernwaarden van je sociale onderneming? Hoe belangrijk zijn ze voor jou? Hoe vertaal je ze in de praktijk van je rol als leider? Ben je van plan om die waarden te delen met je team of medewerkers? De activiteiten die voorgesteld worden in deze module zullen je helpen om na te denken over leiderschap en participatie als twee sleutelelementen in sociaal ondernemen. Organisatieontwerp en rechtsvormen… Leiderschap en participatie zijn niet voldoende. Wanneer mensen samenwerken hebben zee en organisatie nodig om de complexiteit de verminderen en om hun samenwerkingsverband doeltreffend te maken. Wat is het organisatieontwerp dat de kernwaarden van jouw sociale onderneming zal respecteren en belichamen? Hierop is geen enkel uitsluitend antwoord – het is eerder een open vraag die steeds op de voorgrond moet blijven wanneer de onderneming groeit verandert of zich aanpast aan de omgeving.

29

Alle organisaties moeten ook de wetgeving respecteren van het land waarin zij zich bevinden. Het is belangrijk om vertrouwd te geraken met de wettelijke en fiscale regels. Hierdoor kan je de bestuurstructuur kiezen die het best bij jouw doeleinden past. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …weten dat organisaties op verschillender manieren gevormd kunnen worden om hun doelen zo goed mogelijk te beantwoorden. Elke sociale onderneming moet de gepaste organisatiestructuur vinden en het laten functioneren in de bestaande rechtsvormen. Deze module helpt de deelnemers de verschillende bestuursvormen voor sociale ondernemingen te begrijpen – alsook landspecifieke rechtsvormen – … weten dat het “tweeledige karakter” van sociale ondernemingen verantwoord leiderschap nodig heeft aangezien economische organisaties gebaseerd zijn op sociale waarden. Deze module verschaft tools dat het belang van leiderschap en participatie specifiek voor sociale ondernemingen aantonen. …weten dat verschillender leiders en management types passen binnen verscchilende organisaties. In dit opzicht zijn sociale ondernemingen bijzonder omdat ze gebaseerd zijn rond belangrijke sociale waarden. Deze module zal de deelnemers bewust maken van de verschillende managementstijlen die gepast zijn voor sociaal ondernemen. …weten dat organisatorisch design, leiderschap, participatie en management het hoofddoel van de sociale onderneming moeten ondersteunen en het helpen bij de ontwikkeling, verandering en groei. …weten dat leiderschap parallel loopt met ondersteuning en begeleiding van de werknemers – en dit is in het bijzonder het geval bij sociaal ondernemen. Deze module zal dus de voordelen analyseren van coaches en mentors bij het runnen van een sociale onderneming. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Denk aan de waarden en bedrijfsstructuur van je sociale onderneming. Welke elementen uit de organisatie zijn vereist om mensen te laten samenwerken? Wat kan nog helpen om beslissingen doeltreffender en in groep te maken… of om de organisatie meer verantwoordelijk te maken met betrekking tot de omgeving? Schrijf deze elementen op een blad papier en zie hoe zij in de kernwaarden van de organisatie kunnen passen. 2 Welk soort leiderschap kan jij bieden in de sociale onderneming? Observeer jezelf in de besluitvorming en leiderschap. Welk leiderstype ben jij? Maak een lijstje van mogelijke verbeteringen. 30

3 Gebruik de infobladen (case studies) om te leren hoe andere sociale ondernemingen georganiseerd zijn. Dit zal nieuwe ideeën opleveren! 4 Zoek jaarverslagen van sociale ondernemingen en bekijk hoe zijn hun activiteiten organiseren. Hoeveel hulpmiddelen zijn gewijd aan organisatorische verbetering (aangezien dit verschillend is van dienstverlening of productie). ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: • • •

Een structuur aannemen die bij de organisatie en zijn ethos past en rekening houden met het professionele domein, hoe kan je dat doen? De types leiderschap en management om de daad bij het woord te voegen en effectief de kernwaarden te delen en overbrengen. Welk type leiderschap is het ‘beste’? De druk om democratisch en egalistisch te zijn, maar ook besluitvaardig en doeltreffend. Hoe kan een sociaal ondernemer hierin slagen?





Wat heb ik geleerd?


31


MODULE 6. BEREIKEN van financiële duurzaamheid JE ONDERNEMING FINANCIEEL DUURZAAM HOUDEN Deze module bezorgt je een basiskennis van de balans, winst en verlies, en cashflow forecasting. De module concentreert zich op het verzekeren van de financiële duurzaamheid van een sociale onderneming door sociale investeringen en het verwerven van fondsen d.m.v. sweat equity en inkomsten. Financiële duurzaamheid is belangrijk voor een sociale onderneming om te overleven en een goede balans te vinden tussen inkomstgenererende activiteiten en andere financieringsmiddelen. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling: …een basisbegrip hebben van boekhoudingsystemen, de balans, winst en verlies en cashflow. …een verbeterde kennis hebben over fondsen,sociale investeringen en manieren om financiële duurzaamheid te verzekeren. …beter zien waarom sociale ondernemingen falen door een gebrek aan collateraal, teveel vertrouwen op één type consument en andere scenario’s. …begrijpen hoe sociale ondernemingen financieel anders zijn. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Als je de workshops in persoon bijwoont, zal de begeleider een aantal activiteiten voorzien hebben. In de materiaalmap zal je hulpmiddelen vinden die passen bij de voorgestelde leerresultaten. Als je zelfstandig leert, stellen we je enkele ideeën voor: 1 Lees over de betekenis van enkele sleutelwoorden (winst & verlies, cashflow, kosten, financiering, prijsbepaling, inkomsten). Wat betekent dit allemaal voor jou? 2 Bestudeer een sociale onderneming van het infoblad van de Full Case Studies (LINK). Kijk hoe rekeningen gepresenteerd worden in de dummy accounts. (LINK) 3 Bestudeer de drie belangrijkste financiële zaken (balans, winst & verlies, cashflow). Bespreek en vel een oordeel over de financiële gezondheid van een onderneming aan de hand van de dummy accounts. 4 Ga na hoe je een cashlflow forecast maakt. Probeer de oefening rond cashflow uit de materiaalmap te maken. Bijvoorbeeld: schrijf een kritiek over de veronderstellingen rond de cashflow. 5 Lees meer over kosten en full cost recovery. Maak de oefening rond cashflow full cost recovery (Werkblad Costing it Up, Costing it Up model). Zie materiaalmap (LINK).

32

6 Denk na over inkomstenbronnen en de financiële mix (LINK). Bijvoorbeeld: subsidies, leningen, Crowdfunding, sweat equity, sociale investeringen. Probeer een overzicht te maken van alle lokale initiatieven en mogelijkheden. 7 Beschrijf de verschillen tussen een traditionele en een sociale onderneming op het gebied van vrijstelling van belasting, voordeelopbrengsten, subsidies,… 8

Maak een schema van je kostenstructuur.

9 Denk aan je eigen sociale onderneming en stel prioriteiten voor de verschillender bronnen van financiering. Dit is het begin in de ontwikkeling van een financiële strategie. Probeer na te denken over hoe je manieren van financieren voor je sociale onderneming kan bepalen. 10 Beschrijf, vanuit je eigen ervaring, de redenen waarom sociale ondernemingen fallen. Beschrijf aan de andere kant hoe je dit kan voorkomen. ETHISCHE OVERWEGINGEN Hier zijn enkele dingen waar je over kan nadenken: • • • •

Financiële duurzaamheid en maximalisatie van het sociaal doel combineren. Is dit mogelijk? Winst maken voor mensen die al geld hebben ten koste van arme mensen kan niet het hoofddoel van een sociale onderneming zijn. Bespreek. Is sociale investeringen waar de investeerders een financieel rendement ontvangen moreel verdedigbaar? Geld maken door het ruilen van goederen en diensten kan gebruikt worden om een doel bereiken, maar is geen doel op zich. Bespreek.




Kwestie, concept, idee uit

Wat heb ik

Hoe zal ik dit specifiek

33

Verder persoonlijk

de workshops

geleerd?

gebruiken in mijn idee of onderneming?

34

onderzoek ter verdieping

MODULE 7. PLANNEN van sociaal ondernemerschap PLANNING AND SOCIAL ENTREPRENEURSHIP Een ondernemingsplan is een gebruikelijke taak bij de aanvang van elke ondernemersactiviteit. Een businessplan heeft een tweevoudige waarde: een intern doel en een extern doel. Langs de ene kant helpt dit het ondernemersteam om hun plan consistent te beschrijven. Het verbindt de doelen, de verwachtingen, verplichtingen en wat ze moeten weten over de markt. Een businessplan opstellen is een ‘reality-check’, maar ook een oefening op geordende creativiteit. Dit is het interne doel. Langs de andere kant is het externe doel van een businessplan het maken van een begrijpbaar ondernemersidee, vooral voor de stakeholders en mogelijke geldschieters. Een goedgeschreven businessplan is een sterk communicatie- en engagementsmiddel. Wat belangrijk is in een businessplan is dat ook in het sociaal ondernemingsplan – het is alleen complexer. Het is complexer omdat het businessplan, of sociaal ondernemingsplan, de plaats is waar de ondernemingsstructuur en de sociale doelen van de onderneming elkaar ontmoeten. Dit kan soms zorgen voor een conflict, maar een creatieve ondernemer zal in staat zijn om deze twee zaken samen te brengen. De vorige modules verzamelen… Deze module is bedoelt als een onafhankelijke trainingsmodule van twee dagen. Deze structuur zal de leerlingen helpen te focussen op wat zij doen en hoe zij makkelijker verbindingen kunnen vaststellen om zo een consistent sociaal ondernemingsplan te maken. De voorgestelde methodologie in deze module kan eenvoudig aangepast worden aan je eigen noden. LEERRESULTATEN Tegen het einde van de module zal de leerling naar: … de essentiële vereisten van het sociaal ondernemersplan kennen; de doelen, structuur, stijl van het businessplan of sociaal ondernemersplan. Dit is de basis om het sociaal ondernemersplan zo efficiënt mogelijk te schrijven. …weten hoe een sociaal ondernemersplan samen te stellen met alle nodige elementen, m.a.w. het plan in de praktijk te brengen en een origineel sociaal ondernemersplan samen te stellen dat gebaseerd is op zijn/haar ideeën. ACTIVITEITEN OM DE VOORGESTELDE RESULTATEN TE BEHALEN: ONTWIKKELING VAN DE MODULE Deze module is anders dan de vorige. De vorige modules vormen samen de laatste stap naar de transformatie van de verworven kennis in een echte sociale onderneming. De vorige

35

modules helpen rechtstreeks bij het samenstellen van een sociaal ondernemingsplan. Daarom is de structuur dan deze module anders. De leerresultaten zullen behaald worden door middel van twee verschillender perspectieven. Zij ondersteunen elk een specifieke conceptuele tool: de Guide to Social Enterprise Planning en Using the Business Model Canvas for Social Enterprise Design. De twee perspectieven ondersteunen samen het proces van de sociale onderneming en bieden verschillende toegangspunten tot deze complexe en delicate zaak. A. Guide to Social Enterprise Planning De Guide to Social Enterprise Planning, ontwikkeld door JUST the Business, is terug te vinden in de materiaalmap. De gids biedt een gestroomlijnd stappenplan dat je zal helpen bij de ontwikkeling van een sociaal ondernemingsplan. Als je deze module geeft als een onafhankelijke workshop van twee dagen, raden wij aan dat je de gids als belangrijkste referentie gebruikt. Je kan het Business Canvas Model gebruiken om vanuit eender welk perspectief te werken zodat elk item zich in dezelfde mate ontwikkeld. B. Het Business Model Canvas for Social Enterprise Design Het Business Model Canvas (Ingrid Burkett, Knode) is terug te vinden in de materiaalmap. Het is eenvoudig en kan een consistent beeld geven van de samenhang van de vorige modules. Het Business Model Canvas helpt je met andere woorden om de connecties tussen de verschillende delen in hun plan te zien. Als je van plan bent om deze module op te nemen bij de andere modules (en dit dus de opstap is naar het schrijven van het plan), We raden je aan om het Business Model Canvas als ‘overzicht’ te gebruiken om je progressie tijdens het leerprogramma in de gaten te houden. Het Business Model Canvas en de Guide to Social Enterprise Planning vormen samen een handige ondersteuning bij het uiteindelijke schrijven van het plan. Voorkeuren… De voorkeur voor een bepaald model is afhankelijk van je leerstijl. Een mix of combinatie van beide modellen is mogelijk zolang er geen belangrijke aspecten vergeten worden. Een bijkomende tool… Een nuttig voorstel over het verdergaan met een businessplan is het Lean Startup model (http://www.leanstartup.com) dat het beginproces ziet als een belangrijke poging tot een duurzaam traject voor innovatie. Het kan zeker nuttig zijn om dieper op deze tool in te gaan. ETHISCHE OVERWEGINGEN Een belangrijke overweging in deze module komt van het bewustzijn date en sociaal ondernemingsplan bedoeld is voor een organisatie die de ethos van sociaal en publiek voordeel als core business heeft. Het is dus verschillend van een traditioneel businessplan. 36

Probeer bij het schrijven van een sociaal ondernemingsplan na te denken over hetgeen ze aan het opstellen zijn. De volgende vragen kunnen helpen bij dit proces: • • • •

Kunnen we onze sociale en publieke voordelen benadrukken of aandikken om investeerders aan te trekken? Is het eerlijk om problemen met het gekozen ondernemingsmodel te verbergen of minimaliseren? In welke mate kunnen we ideeën ‘lenen’ van andere bestaande ondernemingen? Is het sociale karaker van onze ideeën echt of is het een camouflage en zijn we eigenlijk een regulier bedrijf?





Wat heb ik geleerd?


37


SLOTOPMERKINGEN We hebben in dit handboek de acht modules gedetailleerd beschreven. De focus ligt op de belangrijke aspecten van sociaal ondernemen en niet op alle aspecten die horen bij het succesvol runnen van een onderneming, die informatie kan verkregen worden in de traditionele programma’s. Indien u enige informatie uit dit handboek gebruikt, horen wij graag de feedback die u zou kunnen hebben. Het SEE project is gebrand om het materiaal te verbeteren en aan te passen om het zo bruikbaar en doeltreffend mogelijk te maken ten gunste van sociale ondernemingen in heel Europa. De website van het SEE Project is http://www.socialbiz.eu.

38

SEE LEARNING PROGRAMME HANDBOEK VOOR LEERLINGEN

Recommend Documents