SCHOOLPASTORAAL EN OPVOEDINGSPROJECT Bellinda Staelens voor alle directies en personeelsleden
‘Een school die enkel voorbereidt op het leven, vergeet dat ze elke dag het leven zelf moet zijn.’ (Jacques Claes) Een nieuw schooljaar De voorbije vakantie zal in onze herinnering voortleven met beklijvende beelden van het drama in Oslo, de hongersnood in Afrika, een tragisch Pukkelpopfestival, de opstand in Libië en zonovergoten Wereldjongerendagen in Madrid. Het zijn ervaringen die wellicht ook ter sprake zullen komen in de eerstvolgende schooldagen en lessen. Hopelijk kan dit genuanceerd gebeuren. In die zin zijn volgende bedenkingen van Luc Devoldere (in Tertio, nr 598, p. 14ev.) interessant: ‘Het internet verandert de manier waarop we omgaan met kennis, informatie en geletterdheid. We weten nog niet waar die verandering naartoe leidt. Wel zien we dat het vermogen tot diepgang vermindert… We surfen over een oceaan van informatie, maar duiken niet meer. Onze geletterdheid verandert ook. Neem het taalonderwijs: vaardigheden nemen het over van de studie van de literatuur, de hoogste vorm van taal. We moeten allemaal communiceren, maar kunnen we nog converseren?’ ‘Onderschat toch nooit de leerling, de luisteraar of de kijker. Hij hunkert naar iets dat hij niet kent en hij wil, meer dan we soms denken, iets dat hem overstijgt. We moeten de lat niet lager, maar opnieuw hoger leggen. Mensen zijn niet dommer dan gisteren. Het komt erop aan hen aan te spreken en een wereld te tonen die ze niet kennen. We moeten de politici ervan overtuigen meer in te zetten op kunst en cultuur... De lat lager leggen is geen optie, want daar zijn de zwaksten de grootste dupe van. Wie geld heeft, kan immers alles compenseren. Wanneer de kwaliteit van het onderwijs daalt, worden de relaties van vader weer belangrijk.’ ‘Onze wereld heeft nood aan reflexieve ruimtes, aan enclaves waar mensen nog dingen doen tegen de stroom in. Dat kan bidden zijn, maar ook een traditie in ere houden of kennis doorgeven. Het ergste wat ons kan overkomen, is cynisme: geloven dat achter alles iets kwalijks schuilgaat. Ik geloof dat er altijd mensen zullen zijn die zien wat verkeerd loopt en met hun kennis en mogelijkheden zo handelen dat ze een tegengewicht bieden.’ In de voorbije zomermaanden moesten we ook afscheid nemen van twee gedreven en pastoraal bewogen godsdienstleerkrachten, Katrien Hutsebaut (°1970) en Anne Van Neck (°1960). In gedachten en gebed zijn we verbonden met hen en hun familie. God onze Vader, woorden van dank lijken moeilijk te rijmen met het verlies van een geliefd mens. Een stuk toekomst viel weg, vreugde werd verdriet. Maar juist nu beseffen we meer dan ooit
DM
september 11
Schoolpastoraal en opvoedingsproject www.vicog.be
pagina 1
hoe waardevol het was dat Jezus mens werd zoals wij. De woorden van troost die wij elkaar toefluisteren, de verwachting naar een weerzien dat geen verdriet meer kent, geen scheiding en geen sterven, dat alles kwam uit zijn mond als een licht in het donker, als een uitzicht waar geen uitzicht leek. Daarom hebt Gij, God, de mensen gegeven aan elkaar, de hand op de schouder, de vriend die ons begrijpt, en iedereen in dit geladen uur die zwijgt, maar die er is. Daarom is er midden in de pijn van deze dag nog plaats voor dankbaarheid om Hem die mensen geeft aan mensen, God in ons midden. (Uit de uitvaartdienst van Katrien) Leeftocht 2011-2012 Leeftocht is een maandelijkse vierkleurige publicatie van het VSKO die stilstaat bij de inspiratie van het bewogen bezig zijn op school en die put uit de rijke verhalenschat van de joods-christelijke traditie. Leeftocht bevat zowel ernstige als ludieke elementen (een kunstwerk, een bespiegeling, een cursiefje en cartoon, een bezinning of gebed...) en richt zich tot personeelsleden van basis- en secundair onderwijs, op de eerste plaats als persoonlijke verdieping maar tegelijk ook bruikbaar voor diverse bezinningsmomenten met collega’s en leerlingen. Elke maand voorzien we een halte en een rustplaats om proviand op te slaan. We laten je in woord en beeld delen in belevenissen en gedachten van mensen uit vele culturen en milieus, zeker uit de christelijke traditie en het onderwijs. Want om jouw beroepsspiritualiteit is het ons te doen. (Uit het startnummer van 2011-2012) Het jaarthema voor 2011-2012 is ‘Inpakken en wegwezen’. Een schooljaar is immers als een tocht die je met velen maakt. Je vertrekt, je gaat op weg, je doet onderweg nieuwe, verrijkende ervaringen op. Soms is de weg lastig, soms verloopt de tocht vlot. Voor elke maand is er een symbool met een bijhorende slogan die inspiratie kan bieden voor een concrete uitwerking van pastorale momenten doorheen het hele schooljaar. Op de website van het VSKO is alle materiaal te downloaden en er is ook een powerpoint ter beschikking die het jaarthema visualiseert. Met de jaargang 20112012 wordt ook een nieuwe formule gelanceerd voor abonnementen. Wie drie exemplaren van de jaargang bestelt op eenzelfde leveringsadres (een jaargang bestaat uit 11 nummers), geniet nu ook van een groepstarief. Dat geeft vooral een besparing op het vlak van verzendkosten. Als je de tocht aanvaardt naar Ithaka, wens dat de weg dan lang mag zijn, vol avonturen, vol ervaringen... Houd Ithaka wel altijd in gedachten,
DM
september 11
Schoolpastoraal en opvoedingsproject www.vicog.be
pagina 2
daar aan te komen is je doel. Maar overhaast je reis in geen geval. 't Is beter dat die vele jaren duurt, zodat je als oude man pas bij het eiland het anker uitwerpt, rijk aan wat je onderweg verwierf en zonder te hopen dat Ithaka je rijkdom schenken zal. Ithaka gaf je de mooie reis. Was het er niet, dan was je nooit vertrokken, verder heeft het je niets te bieden. En vind je het er wat pover, Ithaka bedroog je niet. Zo wijs geworden, met zoveel ervaring, zul je al begrepen hebben wat Ithaka’s beduiden. (Konstantínos Petros Kavafis, uit het startnummer van 2011-2012) Onderwijsbezinningen in Averbode Ook dit schooljaar is er een boeiend aanbod van bezinningsweekends voor onderwijsmensen in samenwerking met het VSKO en de Abdij van Averbode. Het programma ziet er als volgt uit: op 18 en 19 november 2011 spreekt Ilse Cornu over ‘Kwaad: een gesloten poort? Spiritueel omgaan met kwaad en schuld vanuit christelijk perspectief.’ Op 20 en 21 januari 2012 kan men Jürgen Mettepenningen beluisteren over ‘Zoeken en hopen: kerk, christelijke identiteit en crisis.’ Op 10 en 11 februari 2012 krijgt Bert Roebben het woord met ‘Scholen voor het leven: op zoek naar de spirituele dimensie van een didactisch proces.’ En op 9 en 10 maart 2012 sluit Benoît Standaert de reeks af met ‘Bouwstenen voor een spirituele levenskunst’. Voor alle inhoudelijke en praktische informatie kan men terecht op de website van het VSKO of in de Abdij van Averbode (tel 013 78 04 40). Startavonden en data om te noteren Op donderdag 8 september vindt in de Oude Abdij van Kortenberg de startavond van Missio plaats met een inhoudelijke input van Michel Coppin, nationaal directeur. Hij leidt het thema van de oktobercampagne ‘Solidariteit zonder omwegen’ in aan de hand van het verhaal van de barmhartige Samaritaan. Voor meer info zie www.missio.be. De diocesane startavond van Welzijnszorg gaat door op woensdag 12 oktober in de Hogeschool Gent, campus Schoonmeersen. Met het thema ‘Armoede is geen kinderspel’ focust de komende adventscampagne op de vele kinderen (1 op 5) die in België in armoede opgroeien en er vaak hun hele leven door getekend blijven. Ondersteuning voor deze gezinnen, stimulerende onderwijskansen en ontplooiingsmogelijkheden in de vrijetijdsbesteding kunnen voor kinderen het verschil maken. Alle info is te vinden op de website van Welzijnszorg of via tel 09 269 23 42. Er zou in opvoeding en onderwijs meer gewerkt moeten worden om de verbeelding en de fantasie die elk kind heeft, open te houden door middel van muziek, tekenen en beweging. Fantasie en verbeelding zijn ook een vorm van communicatie tussen mensen. (Charlotte Van den Eynde, choreografe)
DM
september 11
Schoolpastoraal en opvoedingsproject www.vicog.be
pagina 3
In de Oude Abdij in Drongen is er ook weer een ruim vormingsaanbod voorhanden. Zo is er enerzijds een vormingsreeks over het huwelijk met tien maandelijkse bijeenkomsten (vrijdagavonden van september tot juni) met medewerking van Lode Aerts, Dirk Boone, Stijn Van den Bossche, Pieter Van Petegem en Katie Velghe. Tijdens 3 donderdagavonden in september en oktober wordt anderzijds stil gestaan bij de betekenis van het ‘Onze Vader’. Voor alle info over deze en andere initiatieven kan met terecht op www.oudeabdij.be. Het HDGI Gent biedt in samenwerking met het CCV interessante vormingskansen aan onder de noemer van ‘Theologie op zaterdag’. In diverse sessies worden thema’s als geloofsleer, christelijke ethiek, Bijbelse exegese, spiritualiteit en catechese verkend. Voor alle inlichtingen en inschrijvingen zie www.hdgi.be. Wereldburgerschap en duurzame ontwikkeling Vorig schooljaar was er tijdens de pastorale ontmoetingsmomenten in het kader van de nieuwe VOET een boeiende samenwerking met Bieze Van Wassenhoven van Studio Globo. Alle aanwezigen kregen inmiddels een uitnodiging om eventueel deel te nemen aan een uniek uitwisselings- en vormingstraject met collega’s uit Senegal en Ierland. Studio Globo stapte in 2008 in het Europees scholenproject MDG15. Dit internationale project bestaat uit twee fasen van telkens drie jaar en wil via educatie een betekenisvolle bijdrage leveren tot het realiseren van de millenniumdoelen, in het bijzonder doelstelling 7 (actief werken aan een duurzaam milieu) en doelstelling 8 (een mondiaal partnerschap voor ontwikkeling). Aldus sluit dit project direct aan bij educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO) en daardoor ook bij de nieuwe VOET. Er kunnen twee secundaire scholen deelnemen. De uitwisselingsreizen zijn geen inleefmaar studiereizen om samen met collega’s (les)materiaal te ontwikkelen en ervaringen uit te wisselen. Eind 2013 of begin 2014 vindt er voor alle deelnemende landen een tweedaagse slotmeeting plaats in Brussel. Vanzelfsprekend wordt hier ook de medewerking gevraagd van de deelnemende scholen. Wie geïnteresseerd is in dit aanbod neemt contact op met Studio Globo Brussel (02 526 10 98, vragen naar Bieze). Tot slot In de bijdrage voor schoolmediatheek (cf. infra) citeert collega André Fruithof een mooie bedenking van Terry Verbiest om dit schooljaar mee te beginnen: ‘Ik ben nog altijd de leraar dankbaar die me op mijn zestiende de ogen opende met ‘Nooit meer slapen’ van W.f. Hermans. Dat gevoel van verwondering om de onvermoede mogelijkheden van taal. In zinnetjes kon je blijkbaar een wereld scheppen, je kon er mensen in laten leven.’ Jacques Claes verwoordt het aldus: ‘Met de leraar moet, telkens op een eigen en aangepaste wijze, het buiten present worden in het binnen van zijn klas. Men heeft zijn vak zo te geven dat de leerlingen iets smaken van de totale werkelijkheid, die veel groter is dan de school. Wie taal doceert, geeft meer dan grammatica en literatuur. In het werken met en leren van taal kan de leerling ervaren dat taal meer is dan kennis. Het is kunde en bovenal kunst. Leerlingen moeten tot het besef kunnen komen dat taal, meer dan communicatie, bevestiging is. ‘In den beginne was het Woord.’ Dat Woord was en is hogelijk stichtend. Zo is elke taal. Ook in de klas.’ Deze citaten sluiten aan bij de woorden van Luc Devoldere waarmee we deze bijdrage startten en ook bij een opmerking van de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum:
DM
september 11
Schoolpastoraal en opvoedingsproject www.vicog.be
pagina 4
‘Waar ik me de laatste tijd wel zorgen over maak, zijn de wereldwijde besparingen op onderwijs. En dan meer specifiek op de menswetenschappen. Toch is dat de voornaamste plek waar je tijdens je jeugd wat opsteekt over ethiek en medeleven, over democratie en samenleven. Maar overal zie je besparingen op filosofie, het kunstonderwijs, literatuur. We zijn overeconomisch geworden.’ Het toenemende utilitarisme en rationaliseren hebben ook gevolgen voor de schoolpastoraal. Hoe kunnen we leerlingen en collega’s initiëren in een belevingswereld die haaks staat op de huidige tijdsgeest? Hoe kunnen we geloof een plaats geven in de niet-beschermde omgeving die de geseculariseerde schoolcontext vandaag is? Ook al is het niet langer evident, toch blijft het een boeiende uitdaging om ook in deze tijdscontext het christelijke erf- en gedachtegoed door te blijven geven en te toetsen aan de verandering die inherent is aan het leven zelf. Deze opdracht is trouwens niet alleen het dilemma van de schoolpastoraal en het opvoedingsproject van een katholieke school. In die zin verwijzen we graag naar de bijdrage van onze afscheidnemende collega Agnes Claeys voor de leraren geschiedenis (cf. infra). Haar pleidooi voor maatschappelijke verantwoordelijkheid en kritisch denken, voor de waardigheid van de leraar en de leerling, voor de nood aan vernieuwing en dynamiek samen met bezieling en respect voor traditie, voor ‘rebellie en liefde’… sluit ook aan bij de uitdagingen waar de schoolpastoraal voor staat. We wensen iedereen een boeiend en gezegend werkjaar toe in de geest van deze roeping! Maak in zijn jongensjaren reeds je zoon vertrouwd met de liefde voor weidse horizonten. Leer hem brede innerlijke horizonten scheppen, zo kostbaar vooral als het leven hem beperkt tot een heel klein stukje hemel. (Dom Helder Camara)
DM
september 11
Schoolpastoraal en opvoedingsproject www.vicog.be
pagina 5
