schip en wer A C H T EN D ER T IG S T E JAARGAN G 30 APRIL 1971 N O. 9

f

k

schip en wer O v e rn e m in g v a n a rtik e le n e n z . z o n d e r t o e tte m m in g v a n d e u itg e v e r s is v e rb o d e n . J a a ra b o n n e m e n t (b ij v o o r u itb e ta lin g ) ƒ 3 1 ,2 0 , b u ite n N e d e rla n d ƒ 6 0 ,— , losse num m ers ƒ 2,10, v a n o u d e ja a rg a n g e n ƒ 2 ,6 0 (a lle p rijz e n in d . B.T.W .)

UITGEVERS WYT - ROTTERDAM 6 Tel. 25 45 0 0 * , P ie ter de H o o ch w e g 111, Telex 21408, P o strekenin g 58458.

14-DAAGS TIJDSCHRIFT, GEW IJD AAN SCHEEPSBOUW, SCHEEPVAART EN HAVENBELANGEN ORGAAN V A N ; NEDERLANDSE VERENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED CENTRALE BOND VAN SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND - NATIONAAL INSTITUUT VOOR SCHEEPVAART EN SCHEEPSBOUW - NEDERLANDSCH SCHEEPSBOUWKUNDIG PROEFSTATION REDACTIE: ir. J. N. Joustra, prof. ir. J. H. Kriefemeijer, prof. dr. Ir. W. P. A. van Lammeren en J. G. F. W arris — REDACTIE-ADRES: Burg. s'Jacobplein 10, Rotterdam-2, Telefoon 36 54 17

A C H T E N D E R T IG S T E JA A R G A N G

—

30 A PR IL 1971

—

NO. 9

IS DE T O EP A S SIN G VAN K E R N EN ER G IE BIJ DE V O O R T S T U W IN G VAN K O O P V A A R ­ D IJSCH EPEN E C O N O M IS C H V ER A N T W O O R D ? door prof. ir. J. H. Krietem eijer In s e p te m b e r 1 9 7 0 verscheen h e t ra p p o rt „ C o m p a ra tiv e S tu d y o f N u c le a r a n d C o n ­ v e n tio n a l P ro p u lsio n fo r L arge C o n ta in e rsh ip s” van de h a n d van d e h e e r J. P. K ru se m a n , v o o rzitte r van de S tic h tin g K e rn v o o rtstu w in g K o o p v a a rd ijsc h ep e n . H e t is een o m v a n g r ijk ra p p o rt van 74 b la d zijd e n en een g ro o t a a n ta l bijlagen, te sa m en b ev a tte n d e een interessante h o e v e e lh e id in fo rm a tie . D e stu d ie h e e ft b e tre k k in g o p d e v e r­ g e lijk in g v an 7 „ d u b b e lta lle n ” c o n ta in e r­ sc h e p e n m et sn e lh ed en o p k lim m e n d v an 23 to t 29 zeem ijlen p e r u u r. P e r „ d u b ­ b e lta l” zijn n a a s t e lk a a r v e rg e le k en een O -sc h ip (O il fu el) e n e e n N -sc h ip (N u c le a r). D e v e rm o g e n s v a n deze sch e­ p e n zijn p e r d u b b e lta l g elijk e n w el als v o lg t: S n elh eid z m / u

D ie n stv e rm o g e n a p k

23 24 25 26 27 28 29

4 3 .4 0 0 5 1 .5 0 0 6 0 .3 0 0 6 9 .7 0 0 8 0 .4 0 0 9 4 .4 0 0 1 13.000

H e t g a a t d u s om e en re e k s v a n g ro te v erm o g en s, g ro te r a lth a n s d a n v a n d e b e sta a n d e g ro te b u lk c a rrie rs en ta n k ­ sc h e p en , w a a rv o o r bij d e b e tre k k e lijk la ­ ge sn e lh e d e n n u c le a ire sto o m o p w e k k e rs th a n s n o g geen ec o n o m isc h v e ra n tw o o r­ de o p lossing b ied en . V o o rts zijn d e b e re k e n in g e n g eb a see rd o p 2 v a a rs c h e m a ’s e n w el éé n v o o r lan g e reizen n a a r h e t V e rre O o ste n e n één v o o r reizen o v e r d e N o o rd A tla n tis c h e O ceaan . D e sc h e p e n h e b b e n m a x im a le a fm e tin ­ g en v o o r d e v a a rt d o o r h e t P a n a m a k a n a a l, te rw ijl zij zijn in g e ric h t v o o r 1800 c o n ta in e rs v a n 6,10 x 2,44 x 2,44 m . D e h e e r K ru se m a n h e e ft in h e t v erle d en w el b lijk gegev en v a n h o o p v o lle v e r­ w a c h tin g e n te n aa n z ie n v a n n u c le a ire v o o rtstu w in g v a n k o o p v a a rd ijsc h e p e n . Z o h e e ft hij n o g in in d it b la d , g e titeld w ith R e a c to r ?” (lit. sc h o u w in g gegeven

1966 in een a rtik e l „ F a s t M e rc h a n tm e n 2), e en k ritisch e b e ­ o p ee n v o o rd r a c h t

S. en W. — 38e jaa rg a n g — No. 9

v an d r. A . W . D a v is o v e r h e t o n d e rw e rp „S p e c ia liz e d S h ip s o f th e N u c le a r A g e ” (lit. 1). V o o rn a m e lijk is d e k ritie k g e­ ric h t o p d e k eu z e van h e t ty p e sch ip v o o r h e t o n d e rz o e k n a m e lijk de klasse S o u th a m p to n C astte, die to en in d e r­ d a a d w el b e h o o rd e to t „ th e w o rld ’s h ig h e st-p o w e re d c a rg o s h ip s” , m a a r w a a r­ v a n h e t d ie n stv e rm o g e n ca. 3 0 .0 0 0 p k b e d ra a g t bij 22,5 z m /u . In v erg elijk in g m e t d it sch ip is tó e n d o o r D a v is een N -sc h ip g ek o z e n m e t e e n sn elh eid v a n 26 z m /u e n een v e rm o g e n v a n ca. 5 0.000 p k . K ru s e m a n ste lt d a n d a t v o o r h et m a k e n v a n v e rg e lijk in g en slech ts g ro n d b e sta a t als bij ee n e c o n o m isc h e o p z e t v an een d ie n st m e t sc h e p e n v a n g ro te re sn elh eid e r te n m in ste 1 sch ip o p een v lo o t z o u k u n n e n v erv allen . Z o la n g de s c h e p e n m e t lag e re sn e lh e d e n e n v e rm o ­ g en s ro n d 2 5 .0 0 0 p k d e b este fin a n cië le re s u lta te n g even a c h t hij in d eze k ritiek e e n o n d e rz o e k n a a r d e ec o n o m isc h e v o o rd e le n v a n N -sc h e p e n z o n d e r enig n u t. H ij d e n k t h ie r d u s reed s a a n e v e n ­ tu e le m o g elijk h ed en bij h o g e re sn elh ed en zo als d ie zioh to e n bij de o p k o m e n d e g en e ra tie s v a n c o n ta in e rsc h e p e n a fte ­ kenden. N a a r v a lt a a n te n e m e n h e e ft hij o n ­ g etw ijfe ld als g evolg d a a rv a n n u d ie n ­ sten o n d e rz o c h t v a n sc h e p e n m e t v e r­ m o g e n s v a n 4 3 .4 0 0 to t 1 1 3 .0 0 0 p k , d e la a tste bij h o g e sn e lh e d e n nl. 29 z m /u . I n z o v e rre h e e ft hij d u s in d e rd a a d g e ­ w e rk t m e t een k lasse sc h e p e n w a a rv a n w ellic h t d u id elijk e v o o rd e le n z o u d e n k u n n e n w o rd e n v e rw a c h t v a n N -v o o rtstu w in g . In zijn h u id ig e ra p p o r t k o m t K ru se m a n e c h te r to t g e v o lg tre k k in g e n d ie e v e n tu e le h o o p v o lle v e rw a c h tin g e n , a lth a n s v o o r d e situ a tie in 1970, d e b o d e m h e b b e n in ­ g eslag en . E r k lin k t iets als te le u rste llin g in d e u its p ra a k o p b lz. 73 p t. 17.6.1:

— „ T h e w rite r o f th e p re s e n t stu d y , h a v in g b e e n an e a rly c o n v e rt o f n u c le a r p ro p u lsio n fo r m e rc h a n tm e n , h av in g c o m p le te d his w o rk c a n — o n th e basis o f to d a y ’s te c h n o lo g y — n o lo n g e r b e ­ lieve th a t n u c le a r m e rc h a n t sh ip s h a v e a fu tu re assu m in g alw ay s th a t c a lc u la ­ tio n s a n d c o m p a riso n s a re m a d e on a s tric tly e c o n o m ic a l basis. I f p restig e, p o ­ litic a l o r m ilita ry a rg u m e n ts a re b ro u g h t to b e a r, th e n th e o u tc o m e is u n p re d ic ­ ta b le ” . A ls m en d e p re stig ek w estie b u ite n b e ­ sc h o u w in g la a t, o m d a t d a a rb ij n ie t o f n au w elijk s e c o n o m isc h e m o tie v e n een ro l sp elen , d a n sta a t e r to c h n o g een b e la n g rijk h o o p v o l g ed eelte in de a a n ­ g e h a a ld e passag e nl. d a t h e t „ o n g e lo o f” g e b a se e rd is o p „ th e b asis o f to d a y ’s te c h n o lo g y ” . D it n u m a g v o lk o m e n te re c h t zijn, m a a r n e e m t n ie t w eg d a t m e n z ich d a n to c h re ed s z o u k u n n e n v e rd ie p e n in de m o g elijk h e d e n die e r z o u d e n zijn bij zich w ijzig en d e o m s ta n d ig h e d e n . E n d a t d ie n ie t a lle e n te m a k e n h e b b e n m et „ to ­ d a y ’s te c h n o lo g y ” , m a a r o o k e n in h et b ijz o n d e r m et „ to d a y ’s fu e l p ric e s ” , die

Inhoud van dit num mer:

Is de to e p a ssin g v an k e rn e n e rg ie bij d e v o o rtstu w in g v a n k o o p v a a rd ij­ sc h e p e n v e ra n tw o o rd ? d o o r p ro f. ir. J. H . K rie te m e ije r E n ig e b e sc h o u w in g e n o v e r k o st­ p rijsb e re k e n in g e n e ffic iën cy b e w a k in g in d e sch e ep sb o u w d o o r ir. J. A . K o rte w e g D e s to o m tu rb in e ta n k e r „ J a d e ” S a te llie t-c o m m u n ic a tie d o o r ir. R. S c h o rn ag el S tic h tin g M a ritie m e R e se a rc h N ie u w sb e ric h te n

195

los s ta a n van de sta n d d e r te ch n ie k (als d a a rm e d e a lth a n s de sch eo p sb o u w sc h e e p v a a rt te c h n ie k w o rd t b ed o eld ), w o rd t d u id e lijk als m en z iet d a t reed s o p 15 ja n u a ri 1971 e en p o stsc rip t v e rsch ijn t w a a rin d e in v lo ed v an d e ste rk g esteg en b ra n d s to fp rijz e n w o rd t v erm eld .

d a a n en h et p le it te n n a d e le v an h et N -sc h ip d e fin itie f is b e sle ch t. N e rg e n s w o rd t m a a r iets a a n m o e d ig e n d s g ezeg d om d o o r te g a a n m e t v e rd e re o n d e rz o e ­ k in g en a a n d e h a n d v a n m o d elsim u laties en m e t b e h u lp v a n m o d e rn e o ptim a lis e rin g s m e th o d e n .

W e lisw a a r ta s t d it p o stsc rip t de a lg e m e n e c o n c lu s ie n iet a a n d a t d e u itk o m ste n van de o n d e rz o c h te N -sch ep e n een vrijw el c o n s ta n t b e d ra g n e g a tie f s ta a n te n o p ­ z ic h te van d e O -sc h e p e n in d e 7 d u b b e l­ ta lle n . In h o o fd s tu k 5 w o rd t n am e lijk a a n g o to o n d d a t e r een n a g e n o e g c o n ­ s ta n t verschil is van ca. D fl. 5 .0 0 0 .0 0 0 p e r ja a r tussen de N -sc h e p e n en de O sc h e p e n , ten n a d ele v a n d e N -sc h e p e n , g e b a se e rd op 5 ,1 4 to t 6 re iz en p e r ja a r v o o r een gegeven tr a je c t, a fh a n k e lijk van d e sn elh eid . Bij e en v e rg e lijk in g van d e re s u lta te n v o o r v e rs c h ille n d e s n e lh e ­ d e n is te re c h t u itg e g a a n v a n v lo te n van sc h e p e n die in s ta a t zijn o m h e tz e lfd e k w a n tu m g o e d e re n te v e rv o e re n o v e r een b e p a a ld tra je c t. H ie r k o m t d a t n e e r o p e e n v e rg e lijk in g tu ssen 10 sc h e p e n v an 2 3 z m /u m et 9 sc h e p e n v an 2 7 z m /u .

V o o rts is h e t d e v ra a g o f m e n v o o r a n ­ d e re d ie n s te n o p zg n . k o rte re z e e tra je c te n d e eis v a n re s tric tie d o o r P a n a m a k a n a a l a fm e tin g e n w el m o e t stellen . In „ to d a y ’s te c h n o lo g y ” is o o k b e g re p e n d e m o g e lijk h eid v a n v e rg elijk e n v an vele m o d e lle n m e t v e ra n d e re n d e p a ra m e te rs , g e b a se e rd o p c o m p u te rp r o g ra m m a ’s d ie in m o d e rn e re k e n m a c h in e s z e e r sn el k u n ­ n e n w o rd e n d o o rg e v o e rd . V a n d e z e m o ­ g e lijk h e d e n is n ie t o f n au w elijk s g e b ru ik g e m a a k t e n e r b lijk t g een a a n b e v e lin g te zijn o m d a t in d e n a a ste to e k o m st sn el te r h a n d te n e m e n .

A ls d a a rb ij d e ja a r k o s te n v an 1 stel c o n ­ ta in e rs v o o r d e v lo o t d e r „ la n g z a m e ” sc h e p e n w o rd t to e g e v o e g d , te r w a a rd e D fl. 2 .5 0 0 .0 0 0 ,— , d a n zijn d e k o ste n : — v lo o t v an 10 s tu k s O -sc h e p e n , z m /u , D fl. 2 2 5 .0 0 0 .0 0 0 ,—

23

— v lo o t v an 9 stu k s O -sc h e p e n , z m /u , D fl. 2 3 7 .0 0 0 .0 0 0 ,— .

27

D e ja a r k o s te n v a n d e v lo o t v a n la n g ­ z a m e sc h ep en zijn d u s D fl. 1 1 .7 0 0 .0 0 0 ,— lager. V o o r o v e re e n k o m stig e v lo te n v a n N sc h c p e n is d it v e rsc h il la g e r n a m e lijk D fl. 8 .1 0 0 .0 0 0 ,— . E r is reed s g ew ezen o p d e c o n c lu s ie d a t h et N -s c h ip ca. D fl. 5 .0 0 0 .0 0 0 ,— h o ­ g e re ja a r k o s te n h e e ft d a n h e t O -sc h ip e n d a t d it b e d ra g c o n s ta n t is v o o r alle o n d e rz o c h te sn e lh e d e n . D a a r e c h te r d e ja a rk o s te n v o o r h e t sch ip v a n 29 z m /u h o g e r liggen d a n d a t v a n 23 z m /u b e ­ te k e n t d it d a t bij de h o g e re sn e lh e d e n , d u s d e g ro te re v e rm o g e n s, h e t n a d e lig v ersch il v a n h e t N -sc h ip te n o p z ic h te v a n h e t O -sc h ip k le in e r w o rd t e n w el v a n 22,5 to t 17 p e rc e n t v a n d e ja a r ­ k o sten v an h e t O -schip. H o ew el h e t p o s t­ sc rip t d u s w e in ig a a n de co n c lu sie s v e r­ a n d e rt d a t n u c le a ire v o o rtstu w in g v o o r d it so o rt s c h e p e n , gezie n d e h u id ig e s ta n d v an d e te c h n ie k , n o g geen e c o ­ n o m isch v e ra n tw o o rd e p ro p o sitie s b ied t, m o e t to c h w o rd e n o p g e m e rk t d a t een v e rd e re to e lic h tin g v an d e c o n c lu sie wel w a t in h e t e en zijd ig e is g e tro k k e n . E e n a a n ta l a rg u m e n te n e n u its p ra k e n is o p blz. 73 en 74 a a n g e v o e rd d ie d e ge­ v o lg tre k k in g e n v a n h e t ra p p o r t k ra c h tig o n d e rs te u n e n . R eed s in h o o fd s tu k 6 w o r­ d e n uit g e ra a d p le e g d e stu d ie s steed s diè u its p ra k e n a a n g e h a a ld w a a rb ij d e g ro n d ­ to o n is „O -sh ip g o o d , N -sh ip n o g o o d ” e n w a a rin v e rsc h ille n v a n 8 to t 36 p e r ­ c e n t in ja a r k o s te n te n n a d e le v a n h e t N sc h ip w o rd e n g e n o e m d . D e in d r u k w o rd t g ev estig d d a t d e z a a k h ie rm e d e is a fg e ­

196

H e t zal o n g e tw ijfe ld n ie t d e b e d o e lin g v an K ru se m a n zijn g ew e e st o m m e t d it ra p p o r t te zeg g en d a t v e rd e re o n d e rz o e ­ k in g e n n ie t n o d ig zijn. M a a r d a n zo u to c h te n m in s te e e n h o o fd s tu k k u n n e n zijn g ew ijd a a n e e n visie o p d e to e k o m st e n e e n a a n m o e d ig in g o m m e t n ie u w e o n tw e rp - en b e re k e n in g ste c h n ie k e n d o o r te g a a n . In d it v e rb a n d m o e t e r w o rd e n g e w ezen o p a n d e re o n d e rz o e k in g e n , w a a rv a n e r te n m in s te é é n w as a a n g e v a n g e n tijd e n s h e t sa m e n ste lle n v a n h e t r a p p o r t. Z o is b e k e n d d a t S e a T ra n s p o r t E n g in e e rin g e e n o n d e rz o e k d o e t n a a r N -c o n ta in e rsc h e p e n v a n z e e r g ro te v e rm o g e n s. D it o n d e rz o e k is in 1968 a a n g e v a n g e n in o p d ra c h t v a n d e ad h o e C o m m issie S c h e e p s re a c to r v a n d e C e n tra le R a a d v o o r d e K e rn e n e rg ie h ie r te la n d e . H ie ro v e r re p t ir. A. v a n d e r T o o rn in e e n a rtik e l in d e c e m b e r 1970 (zie lit. 3) als hij sc h rijft: „ H o e w e l d e b e re k e n in g e n v an S .T .E . n o g n ie t g eh eel z ijn v o lto o id , m ag to c h n u re e d s d e v e rw a c h tin g w o r­ d e n u itg e sp ro k e n d a t d e g re n s v o o r e c o ­ n o m isc h e to e p a s sin g b e la n g rijk o n d e r d e 1 0 0 .0 0 0 pk zal b lijk e n te lig g en ” . N a a r v e rlu id t is b in n e n k o rt h e t S .T .E . r a p ­ p o rt te v e rw a c h te n e n wij h o p e n in d it tijd s c h rift d a n u itv o e rig a a n d a c h t a a n h e t ra p p o r t te sc h e n k e n . M e n v ra a g t z ic h a f w a a ro m h e t S .T .E . ra p p o rt en h e t K ru s e m a n -ra p p o rt n ie t g e lijk tijd ig h a d d e n k u n n e n u itk o m e n . H e t lijk t w el o f m e n m e t e e n c o m p e titie tu ssen co m m issie s v a n o n d e rz o e k o p h e t­ z e lfd e g e b ied te d o e n h e e ft, w a a rb ij h e t snel la n c e re n v a n een ra p p o r t v a n p r i­ m a ir b e lan g lijkt te zijn. A ls z u lk s in d e r­ d a a d h et geval is m o e t d it a fb re u k d o e n a a n o b je c tiv ite it en d ie p g a n g v a n h e t o n d e rz o e k . B eh alv e h e t h ie rv o o r g e n o e m d e S .T .E .o n d e rz o e k zijn n o g e n k e le a n d e re in ­ sta n tie s v a n o v e rh e id o f p a rtic u lie re n m e t d e b e stu d e rin g v a n d e p ro b le m e n o p d it g e b ied bezig . N a a s t d e g e n o e m d e in s ta n tie s zijn te v e rm e ld e n : — C o m m issie K e rn e n e rg ie D e fe n sie en — P a rtic u lie re w e rv e n z o a ls D e R o tte rd a m s c h e D ro o g d o k M a a ts c h a p p ij en V e ro lm e.

— H et R e a c to rc e n tru m N e d e rla n d v e r­ v u lt in d it b eeld d e fu n c tie v an h e t c e n tra le re s e a rc h in s titu u t o p h e t g eb ied v a n d e k e rn e n e rg ie . T e re c h t h o u d t V a n d e r T o o rn een p lei­ d o o i v o o r b u n d e lin g v a n in s p a n n in g . H ij w ijst d a n o o k o p d e a c tiv ite it v an de K o n in k lijk e N e d e rla n d s c h e R eed ersv e re n ig in g die d eze b u n d e lin g w il v er­ k rijg e n o n d e r le id in g v a n de S tich tin g M a ritie m e R e se arch . H e t is d u id e lijk d a t d a a rb ij v o o ra l o o k d e te c h n isc h e o n tw ik k e lin g e n v a n g ro o t b e la n g zijn en in d it k a d e r m o e t d a n o o k een lan s w o rd e n g e b ro k e n v o o r een e n e rg ie k e a a n p a k v a n d e b e s tu d e rin g v an m o g e lijk h e d e n o m to t e e n m e e r se rie ­ m atig e fa b ric a g e v a n k e rn r e a c to re n v o o r s c h e e p s g e b ru ik te k o m e n , w a a rb ij d eze v o o ra l lic h te r e n g o e d k o p e r m o e te n w o rd e n . V o o rts is e e n o n d e rz o e k n a a r k o rte re b o u w tijd e n v a n sc h e p e n m et n u ­ c le a ire v o o rtstu w in g u rg e n t. D a a rb ij k o ­ m e n d e p ro b le m e n v a n b e tro u w b a a rh e id e n v eilig h eid v a n de in stallaties. H ie r is e e n v erw ijzin g o p zijn p la a ts n a a r een b e sc h o u w in g v a n B ia n c h i in a p ril 1969 (zie lit. 4), d ie d e o n tw ik k e lin g v an de s c h e e p s re a c to re n v e rg e lijk t m e t d ie v an la n d in sta lla tie s. H ij z e g t d a t de sc h e e p s­ re a c to r n o g te veel in h e t e x p e rim e n te le s ta d iu m is. D e p ro je c te n d ie d a a rv o o r in so m m ig e la n d e n to t sta n d zijn g e k o m e n o f b in n e n k o rt k o m e n (S a v a n n a h , 1962; L e n in , 1959; O tto H a h n , 1 968; M u ts u , 1972 en E n ric o F e r m i, 1973) h e b b e n u itslu ite n d b e te k e n is in d it e x p e rim e n ­ te le v lak . D e b o u w v a n d eze sc h e p e n v ra a g t v eel tijd e n v o o r in d u s trië le to e ­ p assin g z u lle n N -s c h e p e n in e e n m eer n o rm a a l b o u w p ro g ra m m a m o e te n g a a n p a sse n . V o o rts z u lle n d e k o ste n v a n re a c ­ to re n v o o r s c h e e p s g e b ru ik re la tie f la ­ g e r m o e te n w o rd e n , te rw ijl o o k d e b ra n d s to fk o s te n v o o r N -sc h e p e n z u llen m o e te n w o rd e n a a n g e p a st a a n m e e r e f­ fic ië n te fa b ric a g e m e th o d e n van de b ra n d s to fe le m e n te n . H e t e x p e rim e n te re n m e t sc h e p e n v o o r­ z ie n v a n N -v o o rts tu w in g b lijft e c h te r v o o rlo p ig n o g v a n g ro o t b e la n g , o o k al v o o r h e t p ro b le e m v a n d e o p le id in g v an p e rso n e e l. M issc h ie n z o u d e S tic h tin g K e rn v o o rt­ stu w in g , d ie is o p g e ric h t d o o r de g eza­ m e n lijk e N e d e rla n d s e sc h e e p sw e rv e n m e e r z ic h tb a re a c tiv ite it k u n n e n o n t­ p lo o ie n o p h e t g eb ie d v a n de te c h n o lo ­ g isch e- e n p ro d u k tie v ra a g s tu k k e n d ie d e w e rv e n en m a c h in e fa b rie k e n ra k e n . D a t d e z e v ra a g s tu k k e n v a n b e la n g zijn m o g e, n a a st d e re e d s g e n o e m d e , b lijk en u it e e n a a n ta l p u b lik a tie s e n a c tiv ite ite n in b in n e n - e n b u ite n la n d . Z o k o m t in e e n a rtik e l „ N u c le a r S hipsV ic k e rs g e a re d f o r a c tio n ” (zie lit. 5) e e n m e d e d e lin g v o o r d a t o p g ro n d v an e e n re c e n te stu d ie bij V ic k e rs is a a n g e ­ to o n d d a t h e t g e b ru ik v a n k e rn e n e rg ie e e n e c o n o m isc h v o o rd e e l k a n zijn o n d e r z e k e re g u n stig e o m s ta n d ig h e d e n . H e t g a a t d a a rb ij in e lk g ev al o m sc h e p e n v a n g ro o t v e rm o g e n .

In te re ss a n t is o o k d e a c tiv ite it v a n d e v a k g ro e p „ S c h iffsm a sc h in e n w e se n ” v an d e S c h iffb a u te c h n isc h e G ese llsc h a ft. O p 9 o k to b e r 1970 h e e ft deze v a k g ro e p een d e rd e b ijeen k o m st g e h o u d e n , w aa rb ij h e t th e m a w as „ K e rn e n e rg ie -S c h iffsa n trie b e ; S ich erh eits- u n d W irtsc h a ftlic h k e itsfra g e n ” . In een a a n ta l re fe ra te n w o rd e n d e k e rn v ra a g s tu k k e n b e h a n d e ld . P ro f. Illies (lit. 6) w ijst e ro p d a t m en bij d e o p lo ssin g v a n h e t v e ilig h eid sv ra a g stu k v an k e rn e n e rg ie sc h e p e n v o o r d e o m g e­ v in g g e e n o v e rd re v e n m a a tre g e le n m o et tre ffe n d ie veel g eld k o ste n ; a n d e rz ijd s m ag m e n d eze v ra a g s tu k k e n o o k w eer n ie t o n d e rs c h a tte n . In h e t re fe ra a t v an F ü rs te (lit. 7) w o rd t g ew ezen o p d e n o o d ­ z a a k v an m e e r ra tio n e le b o u w v an s c h e e p s re a c to re n e n v o o ra l v a n een d o e l­ m a tig e s ta n d a a rd is a tie v a n c o m p o n e n te n e rv a n . D a a r d it ee n m o eilijk p ro b le e m is zo u b e g o n n e n k u n n e n w o rd e n m et e e n g e sta n d a a rd ise e rd p a k k e t van bep ro e v in g ssy ste m e n . T e n slo tte w ijst G ie tz e lt (lit. 8) e ro p d a t zich to c h v o o r g ro te en z e e r snelle c o n ta in e rs c h e p e n en o o k v o o r ta n k s c h e p e n b o v e n 6 00.000 to n dw d e m o g elijk h eid v a n v o o rd e le n v a n k e rn e n e rg ie -a a n d rijv in g b o v e n de to e p a ssin g v an c o n v e n tio n e le b ra n d s to f­ fe n a fte k e n e n . H ij b e n a d ru k t d a t h e t a n tw o o rd gegeven m o e t w o rd e n d o o r te c h n isc h e e n e c o n o m isc h e v e rb e te rin g e n a a n de re a c to r en h e t h e le k rin g lo o p p ro ces. N o g een a n d e re a c tiv ite it k a n h ie r w o r­ d e n g e n o e m d e n w el h e t k o m e n d sy m ­ p o siu m in H a m b u rg , g e o rg a n ise e rd d o o r de In te rn a tio n a l A to m ic E n e rg y A g en cy in de w eek v an 10 to t 15 m ei a.s. H e t sy m p o siu m is geheel gew ijd a a n h e t o n ­ d e rw e rp „ K e rn v o o rtstu w in g v o o r sc h e ­ p e n ” e n e r zal o o k v an N e d e rla n d s e zijde d o o r p ro f. ir. W . V in k e e e n b ijd ra g e w o rd en g eleverd. O o k bij d e N e d e rla n d s e V ere n ig in g v an T e c h n ic i' o p S c h e e p v a a rtg e b ie d is a a n ­ d a c h t g e sc h o n k e n a a n d it o n d e rw e rp d o o r ee n v o o rd r a c h t v a n p ro f. V in k e en ir. J . T j. K e rk h o v e n o p 17, 19 en 20 m a a r t 1970 v o o r d e resp . afd e lin g e n v an de v eren ig in g (lit. 9). In d e p u b lik a tie w o rd t een g o ed o v e rz ic h t g eg ev en v an d e s ta n d v an de s c h e e p s re a c to rte c h n ie k in h e t b eg in v a n 1970.

C o n clu sies H e t ra p p o r t K ru se m a n is ee n w a a rd e volie b ijd rag e to t d e d iscu ssies o v e r h et v ra a g stu k van d e re n ta b ilite it v a n k o o p ­ v a a rd ijsc h e p en m et k e rn re a c to re n v o o r de v o o rtstu w in g sin stallatie. H e t h ee ft de sch ijn v an een d e fin itie f afw ijzen d o o r ­ deel o v e r h e t N -c o n ta in e rsc h ip in a lg e­ m en e zin. M a a r m en m o e t d a a rb ij b e ­ d e n k e n d a t h et ra p p o r t a lle e n e e n o n d e r ­ zo e k b e tr e ft v an een b e g ren sd e g ro ep v a n sc h e p e n e n d a t h e t een d u id e lijk e m o m e n to p n a m e is. H e t z o u b e te r zijn g ew eest als d it r a p ­ p o rt g e lijk tijd ig w as v e rsc h e n e n m e t h e t b in n e n k o rt te v e rw a c h te n S .T .E .-ra p p o rt. E e n b e te re b u n d e lin g v a n in sp a n n in g bij h e t o n d e rz o e k v an d e o n d e rh a v ig e p ro ­ b le m e n d ie n t te w o rd e n n a g e stre e fd . In ­ d e rd a a d k an , z o a ls V a n d e r T o o rn in (3) stelt, d a a rb ij de S tich tin g M a ritie m e R e se a rc h een b e la n g rijk e c o ö rd in e re n d e o f ex ec u tie v e ta a k h e b b e n . D e n o d ig e b ijd ra g e n , zow el fin a n c ie e l als in „ K n o w H o w ” , v an d e in d u strie k u n n e n n ie t w o r­ d e n o n tb e e rd . B in n e n h e t to ta le k a d e r zo u o o k de S ectie S c h e e p ste c h n ie k v a n h e t K IV I e en g ro te re a c tiv ite it k u n n e n o n tp lo o ie n zo m o g elijk in sa m e n w e rk in g m e t de N e d e rla n d s e V e re n ig in g v a n T e c h n ic i o p S c h e e p v a a rtg e b ie d en d e b e tre ffe n d e le ersto e le n bij de T e c h n isc h e H o g e sch o ­ len. H ie rb ij w o rd t g e d a c h t a a n re g e l­ m a tig e b ije e n k o m ste n , se m in ars, c o llo ­ q u ia o f sy m p o sia u itslu ite n d gew ijd aan h e t o n d e rw e rp n u c le a ire sc h e e p s v o o rt­ stuw ing. D o o r een b re d e re en ru im e g e­ d a ch te n w isse lin g k a n in N e d e rla n d de o n tw ik k e lin g o p d it g e b ie d m e e r b e ­ k e n d h e id k rijg e n e n w o rd e n b e v o rd e rd . M issch ien is h e t zelfs n o d ig o m in nog b re d e r v e rb a n d en w el in te rn a tio n a a l sa m e n te w e rk e n in sy m p o sia v a n d e lan d elijk e te c h n isc h e in s titu te n e n v e r­ en ig in g en . A ls v o o rb e e ld k a n d ie n e n de re e d s g e n o e m d e a c tiv ite ite n in D u its­ lan d . D a a rd o o r z u lle n w ellic h t o o k prestig e-o v e rw e g in g e n w o rd e n a fg e zw a k t, v e rv ag en en te n s lo tte geh eel v e rd w ijn e n . D a t d it o n g etw ijfeld tev en s in h o u d t d a t d e g e n o em d e k o stb a re e x p erim e n te n m o e te n w o rd e n u itg e v o e rd is d u id e lijk , m a a r d o o r b u n d e lin g en sa m e n w e rk in g

k u n n e n to c h b e la n g rijk e k o ste n b e sp a rin ­ g e n w o rd e n b e re ik t. E en v a n d e o n d e r­ tite ls in (3) lu id t: „ B o u w v an N e d e r­ la n d s p ro e fsc h ip v an u ite rm a te g ro o t b e ­ la n g v o o r re d e rije n e n in d u s trie ” . H et is e c h te r d e v ra a g o f d e b o u w v an z o ’n k o s tb a a r sc h ip alle e n v o o r N e d e rla n d s e b e la n g e n w el v e rs ta n d ig is. N u d e D u it­ sers m et de O tto H a lm e x p e rim e n te re n en de Ita lia n e n b in n e n k o rt m et h u n E n ric o F e rm i a an v a n g e n lijk t in b o v e n ­ a a n g e h a a ld e o n d e rtite l h e t w o o rd „ N e ­ d e rla n d s ” te w ijzen o p een sn u fje „ p re s ­ tig e ” . In b re d e r v e rb a n d g ezien zo u het w o o rd N e d e rla n d s m o e te n w o rd e n v e r­ v an g en d o o r b ijv o o rb eeld : „ W e ste u ro p e e s ” , m a a r d a n z o u zu lk e en p ro e f­ sch ip m o e te n p a sse n in d e klasse v an de to c h al k o stb a re z e e r g ro te e n snelle c o n ta in e rs c h e p e n z o als die v an S ea L a n d , m e t v e rm o g e n s v a n ca. 1 20.000 p k . M a a r m issc h ie n is d it te v e r g e g rep en en sta a n v o o rlo p ig c h a u v in istisc h e en p o ­ litie k e b a rriè re s n o g te veel in d e w eg. E n d a n zal h e t v o o re e rst n o g w el alles te veel ad h o e m o e te n p la a tsv in d e n , h e t­ g een is te b e tre u re n . T o c h g e lo o f ik d a t de o n tw ik k e lin g e n n ie t zijn teg en te h o u d e n . D e te c h n isc h e en e c o n o m isc h e v o o ru itg a n g in de sc h e e p sb o u w e n s c h e e p v a a rt g a a t snel. H e t is n o g slech ts 5 ja re n g eled e n d a t d e o p g a n g van h e t g ro te c o n ta in e rs c h ip b eg o n e n ca. 10 ja re n g eled en b eg o n m en p a s te sp re k e n o v e r ta n k e rs b o v en 2 0 0 .0 0 0 to n dw . W a t v a n d a a g w o rd t v astg e ste ld s ta a t m o rg e n a lw e e r o p losse sc h ro e v en . O o k d it n o o p t to t ee n in te n ­ sief sa m e n w e rk e n v a n alle b e tro k k e n in ­ stan tie s. H e t is n o o d z a k e lijk d a t bij alle b e sc h o u ­ w ing en en o n d e rz o e k in g e n o v e r de to e ­ k o m st v an sc h e p e n m e t n u c le a ire v o o rt­ stu w in g m o d e lsim u la tie s v an d ie n ste n w o rd e n o p g e z et. D a a rb ij k a n d a n w o r­ d e n g esp eeld m e t allerlei m o g elijk e en v e ra n d e re n d e c rite ria . D a n k a n o o k w o r­ d e n to e g e d a c h t n a a r h e t ja a r 2000. A ls bij d eze c rite ria b o v e n d ie n m et ee n m e e r ra tio n e le b o u w v a n re a c to re n en sc h ep en w o rd t g e re k e n d , k a n m e n een b e te r en sn e lle r in z ic h t v e rk rijg e n in d e g evallen w a a rb ij h e t N -sc h ip ee n b e te re re n ta b i­ lite it b ie d t d a n h e t O -sch ip . D e b a la n s z o u w el een s sp o e d ig e r ten g u n ste van h e t n u c le a ire sch ip k u n n e n o m s la a n d a n m en n u v o o rz iet.

Literatuur. 1. A . W. Davis, „Specialized Ships o f the N uclear A ge”. V oordracht voor de British N ucl. Energy Soc. Londen 2-12-1965. Schip en W erf 18-11-1966, p. 642-644. 2. J. P. K rusem an, „F ast M erchantm en with R eactors?”. Schip en W erf 18-111966, p. 644-646. 3. A . van der Toorn, „In naaste toekom st zal kern-energie w orden toegepast op N ederlandse koopvaardijschepen” . De Blauwe W im pel, decem ber 1970, p. 394-399. S. en W. — 38e ja a rg a n g — No. 9

4. H. Bianchi, „W irtschaftlichkeitsfragen” . R eaktortagung, 15-18 april 1969, F ra n k ­ fu rt/M a in . Schiff und H afen, Nr. 7-1969, p. 558-561. 5. „N u clear Ships-Vickers geared fo r action”. Shipb. & Shipp. Rec., 7-111969, p. 31-33. 6. K . Illies, „K ernenergie-SchiffsantriebeSicherheitsfragen” . Schiff und H afen, N r. 1-1971, p. 27-30. 7. fV. Fürste en H. G. Schafstall, „F erti­ gung zuverlässiger R eaktorkom ponen­ ten ”. Schiff und H afen, N r. 1-1971, p. 31-34.

8. M . G ietzelt, „K em energie-Schiffsantriebe-W irtschaftlichkeitsfragen”. Schifl und H afen, N r. 1-1971, p. 35-39. 9. W. V inke en J. Tj. K erkhoven, „O nt­ wikkeling van de toepassing van kern­ reactoren bij de scheepsvoortstuw ing”. Schip en W erf, N r. 14 van 10 juli 1970, p. 283-295. Schip en W erf N r. 15 van 24 juli 1970, p. 315-322. 10. J. P. K rusem an, „C om parative Study of N uclear and C onventional Propulsion fo r L arge C ontainerships”. Stichting K e-nvoo tstuwing K oopvaardijschepen September 1970.

197

E N IG E B E S C H O U W IN G E N O V ER K O STP R IJSB ER EK EN IN G EN EFFICIEN CY-BEW AKIN G IN DE S C H EEP S B O U W door ir. J. A. Korteweg Dames en Heren T e r g eleg e n h eid van d e a a n v a a rd in g van h e t a m b t van le c to r in d e sc h ee p sb o u w k u n d e h e b ik v o o r d eze o p e n b a re les e en o n d e rw e rp g ek o zen , d at n iet z o v aa k bij d it so o rt g e leg e n h ed e n te r sp ra k e k o m t, nl. k o stp rijsb e re k e n in g en effic ie n c y -b ew ak in g in de sch eep sb o u w . D e a a n le id in g to t deze keu ze is en e rz ijd s g e w eest de a c tu a lite it v an d it o n d e rw e rp , a n d e rz ijd s en ig e eigen e rv a rin g o p d it g eb ied , v e rk re g e n bij een d e r g ro te sc h e ep sw erv en in o n s la n d . D e a c tu a li­ te it van d it o n d e rw e rp k o m t n a a r v o ren u it een b e ric h t in S ch ip en W e rf v an 3 a p ril 1970 [1], w a a rin w o rd t v e rm e ld , d a t de S tich tin g N e d e rla n d s e S ch eep sb o u w in d u strie bezig is m e t de in v o e rin g v an een n ieu w u n ifo rm sy steem v o o r a d m in is tra tie en b u d g e tte rin g v o o r de g ro te en m id d e lg ro te N e d e rla n d s e S ch eep sw erv en . E lk e b e d rijfs in g e n ie u r zal d a n o o k m e t d it so o rt o n d e rw e rp e n v ro e g o f la a t te m a k e n k rijg en , leid in g m o e te n g ev en bij h e t b ew ak en v an k o sten e n e ffic ie n cy en re s u lta te n m o e te n b e o o rd e le n . N a a s t de te c h n isc h e en so ciale a sp e cte n v a n h et w e rfb e d rijf tr e e d t de e c o n o m isc h e zijde m e e r en m e e r o p de v o o rg ro n d en is b e p a le n d v o o r d e to e k o m stig e c o n c u r­ re n tie p o sitie v a n h e t b ed rijf. A ctu eel is d it o n d e rw e rp o o k v o o r de a.s. o n tw e rp in g e n ie u r, o m d a t bij h e t o n tw e rp e n v an sc h e p e n het o p tim a lise re n v an h e t sc h e e p so n tw e rp o p b asis v a n eco ­ n o m isc h e o v e rw e g in g e n e n c rite ria een ste e d s b e la n g rijk e r ro l g a a t sp elen . D e k o stp rijz e n v an de a lte rn a tie v e sc h e e p s­ o n tw e rp e n zijn d a a rb ij een n o o d z a k e lijk u itg a n g sp u n t. W a n n e e r m e n b ek e n d e h a n d b o e k e n op h e t g eb ied v an de b e d rijfe c o n o m ie n a ­ sla a t, d a n w o rd e n als reg el a a n de k o st­ p rijs tw ee h o o fd fu n c tie s to e g e k e n d , w e l­ ke in v e rb a n d m et o n s o n d e rw e rp v an b e la n g zijn, nl.: a.

v o o r h et b e p a le n v an d e aa n b ie d in g sp rijs.

b.

v o o r d e c o n tro le v an d e b e d rijfs e f­ ficien cy .

T e n a a n z ie n v a n h et ee rste p u n t leek h et m ij g ew en st de to tsta n d k o m in g v a n een n ieu w e o p d ra c h t bij een sc h e e p sw e rf in h e t k o rt te b esch rijv e n : A ls een re d e r d e beslissing g e n o m e n h e e ft to t v lo o tu itb re id in g zal hij zich to t enige w e rv e n ric h te n m et een zgn. a a n v ra a g . H ie rin w o rd e n d e w e rv e n u it­ g e n o d ig d een o ff e rte u it te b re n g e n v o o r h e t te le v e re n sch ip . D e a a n v ra a g g a a t

*) O penbare les, uitgesproken bij de aan­ vaarding van het am bt van gewoon lector in de scheensbrm w kunde aan de Technische H ogeschool te D elft, op vrijdag 2 april 1971.

198

v erg ezeld v an h et b e stek : een u itv o erig e b esch rijv in g v an h e t g e w en ste sch eep sty p e, w a a rin b ijz o n d e rh e d e n zijn v e r­ m eld t.a .v . h et d ra a g v e rm o g e n , d e v e r­ lan g d e sn e lh e id , h et so o rt v o o rtstu w in g sin sta lla tie , h et so o rt la a d g e re i en z. enz. G ro te re d e rije n h e b b e n v a a k z e lf een o n tw e rp b u re a u , z o d a t d an bij de a a n ­ v ra a g re e d s de b ela n g rijk ste o n tw e rp te k e ­ n in g e n zijn in g eslo ten . D e re d e r k iest d e a a n te sch rijv e n w e r­ ven o p b asis van d e g o e d e n a a m v an de w e rf, g u n stig e e rv a rin g e n in h et v e rle ­ d e n o f e e rd e r g e b o u w d e sc h e p e n v an h e t g e w e n ste ty p e. N a o n tv a n g s t van de a a n v ra a g k o m t de w e rf in a c tie . In d ie n n o g geen o n tw e rp d o o r h e t o n tw e rp b u re a u v an d e red erij w erd g e m a a k t, w o rd t nu h e t o n tw e rp ­ b u re a u v a n d e w e rf in g e sc h a k e ld . O o k de b e g ro tin g sa fd e lin g g a a t a a n d e slag, n a ­ m elijk o m een b e g ro tin g v an d e k o stp rijs v an h e t schip o p te stellen . D a a rto e m o e ­ ten d e b e n o d ig d e m a te ria le n w o rd e n u it­ g e tro k k e n e n d ie n e n de k o sten te w o rd e n b e p a a ld , w elke d o o r d e w e rf zu llen w o r­ d en g e m a a k t v o o r de b o u w v a n h e t sch ip . V e le w e rv e n b e ste d e n g ro te d elen , zo als b.v. d e c o m p le te m a c h in e -in sta lla tie , de c o m p le te e le k trisc h e in sta lla tie , de b e ­ tim m e rin g v a n k o e lru im e n o f salo n s en z ., u it a a n g e sp e cia lise e rd e firm a ’s.

o v e re e n te k o m en . H e e ft de w e rf v o o r­ lo p ig n o g w erk g e n o e g d a n zal m en n ie t zo g au w g en o e g en n e m e n m et een p rijs, w elk e n au w e lijk s o f w einig m eer d an d e k o stp rijs d ek t. Z it d e w e rf e c h te r d rin g e n d o m w erk v e rleg en , d a n zal een lag e a a n b ie d in g sp rijs de sp o ed ig e to t­ sta n d k o m in g v an een n ie u w e o p d ra c h t b e v o rd e re n . D e a a n b ie d in g sp rijs w o rd t ste rk b e p a a ld d o o r d e m a rk ts itu a tie in h e t a lg em een en d o o r d e o rd e rp o rte fe u ille v an het eigen b e d rijf in h e t b ijz o n d e r. D e b e ­ g ro te k o stp rijs is in d it spel v an „ lo v en e n b ie d e n ” e e n o n m is b a a r g egeven. D e tw e e d e fu n c tie v an d e k o stp rijs b e ­ tr e ft d e co n tro le v a n d e b e d rijfse ffic ie n ­ cy. W a n n e e r tw ee w e rv e n A en B tw ee g e ­ lijke sc h e p en b o u w e n en w e rf A d a a rb ij to t een la g e re k o stp rijs k o m t d an w e rf B, d a n lig t h e t v o o r d e h a n d d a t w e rf A e ffic ië n te r h e e ft g e w e rk t d a n w e rf B. D it v e rsc h il in k o stp rijs k a n e c h te r vele o o rz a k e n h e b b e n g e h a d , b.v.: w e rf A : — h e e ft m a te ria le n k o c h t; — h e e ft een to e g e p a st;

goedkoper

e e n v o u d ig e r

in g e ­

c o n stru c tie

— h e e ft m in d e r m a te ria a l v e rb ru ik t; — h e e ft m in d e r m a n u re n n o d ig g e h a d ;

H u n p rijz e n w o rd e n a a n g e v ra a g d m et v e rm e ld in g v an de eisen w elk e in h e t b e ste k zijn o m sc h re v e n e n in de b e g ro ­ tin g o p g e n o m e n .

— h e e ft w erk a a n d e rd e n g o e d k o p e r u it­ b esteed ;

T e n slo tte d ie n e n n o g en ig e p o ste n te w o rd e n v e rm e ld als a a n b o u w v e rz e k e rin g , k o ste n v a n te w a te rla te n en p ro e fto c h t, sle e p b o o ta ssiste n tie enz.

D e h o g e re e ffic ie n c y v an w e rf A is d u s de re s u lta n te v a n de e ffic ie n c y ’s w a a r­ m ed e de v e rsc h ille n d e afd e lin g e n v an w e rf A h u n ta a k m e t b e tre k k in g to t de o rd e r h e b b e n u itg e v o e rd . H e t is e c h te r n ie t v o ld o e n d e allee n h e t to ta le re s u lta a t te k e n n e n . V o o r een d o elm a tig e e n sy ste­ m a tis c h e b e v o rd e rin g van de b ed rijfse ffi­ c ien c y d ie n t d it re s u lta a t n a a r a fd elin g te w o rd e n g esp litst en b e o o rd e e ld . A lleen o p d eze w ijze v e rk rijg t m e n een in d icatie te n a a n z ie n v a n d e m a a tre g e le n , w elke g e n o m e n k u n n e n w o rd e n o m de e ffic ie n ­ cy te b e v o rd e re n .

D e la a ts te p o st in d eze te c h n isc h e o p ­ so m m in g ro e p t h e rin n e rin g e n o p a a n d e fe este lijk e g e b e u rte n isse n o p de w e rf, a a n w a p p e re n d e v la g g e n e n a a n h e t p la a tse lijk h a rm o n ie c o rp s, nl. h e t g e­ s c h e n k v o o r d e c h a rm a n te d o o p s te r v an h e t n o g te b o u w e n schip. Z o d ra d e b eg ro tin g g ereed is, v in d t dire c tie -o v e rle g p la a ts o v e r de p rijs w a a r­ teg e n h e t sch ip zal w o rd e n a a n g e b o d e n . T e n slo tte g a a t d e o ffe rte , w a a rin de w e rf a n tw o o rd g e e ft o p d e o o rs p ro n k e ­ lijk e a a n v ra a g v a n d e red erij, d e d e u r u it. A fg ezien v an de p rijs w a a rte g e n h e t sc h ip k a n w o rd e n g e lev e rd , d ie n t de o ffe rte n o g de le v ertijd te b e v a tte n e n de c o n d itie s w a a ro n d e r d e w e rf een c o n tra c t w il a fslu ite n . Is de o ffe rte v a n o n ze w e rf z o d an ig , d a t zij to t d e m e d e d in g e n d e w e rv e n b lijft b e h o re n , d a n z u lle n m e e sta l n a d e re o n d e rh a n d e lin g e n tu sse n red erij e n w e rf p la a tsv in d e n . D e a a n b ie d in g sp rijs in d e o ffe rte o f tij­ d e n s d e la te re o n d e rh a n d e lin g e n g en o em d , b e h o e ft n a tu u rlijk n ie t m e t d e k o stp rijs

— h e e ft een z u in ig e r b e h e e r g ev o erd .

H e t v o o rb e e ld v a n de tw ee w erv en die te g elijk e rtijd tw ee z u ste rsc h e p e n b o u w en v o lg en s eig en te k e n in g en h u n n a c a lc u ­ la tie s a a n e lk a a r te r in z a g e g ev en , is n a tu u rlijk een vrij z e ld z a a m geval. E lk e w e rf zal d a a ro m w eg en m o e te n z o e k e n o m ze lfsta n d ig h a a r b e d rijfs e f­ ficie n c y te b e w ak e n e n te c o n tro le re n . H e t is e c h te r o o k n ie t m e e r v o ld o e n d e a f te g a a n o p p e rso o n lijk e in d ru k k e n tijd e n s e e n ro n d g a n g o p d e w erf, zo als h et v o lg e n d e v o o rv a l a a n to o n t: E e n ja a r o f v ijftie n g eled en , to e n ik w e rk z a a m w as bij een a d v ie s b u re a u v o o r b e d rijfs o rg a n isa tie , h e b ik eens een s c h e e p s w e rf b e z o c h t, w a a r d it b u re a u re e d s g e ru im e tijd m et en ige m e d e w e r-

k e rs w e rk z a a m w as. H e t w as mij b ek en d , d a t e r b ela n g rijk e m a a tre g e le n o p velerlei g eb ied to t sta n d w aren g ek o m e n , die to t e en aan zien lijk e v erb e te rin g v an de e f ­ ficien cy v an d it b e d rijf h a d d e n geleid. S a m e n m et de v e ra n tw o o rd e lijk e m e d e ­ w e rk e r h eb ik alle b ed rijfsa fd e lin g e n be­ zocht. N a aflo o p v an deze ro n d g a n g v ro eg hij n a a r m ijn in d ru k k e n . Ik h eb h e m to e n w aa rsc h ijn lijk een z e e r g ro te te le u rste l­ ling b ezo rg d , w a n t ik zag geen g ro te v e r­ sch illen m e t h et n o rm a le b eeld , zoals w ij d a t op de sch eep sw erv en gew en d zijn. D eze w e rf m a a k te in d e rd a a d een o rd e lijk e in d ru k e n d e m en sen w aren ru s tig bezig m e t h u n w erk w a n n e e r wij e e n a fd elin g b e tra d e n , m a a r d it w aren slech ts g ra d u e le v ersch illen , v erg elek en m e t a n d e re w erv en . In ie d e r geval k o n g een d ire c t v e rb a n d w o rd e n gelegd, tu s­ se n de w a a rg e n o m e n situ a tie e n de h oge e fficien cy , d ie in d it b e d rijf o n teg en zeg ­ g elijk w as b ereik t. A ls e r n au w elijk s o f geen re la tie blijk t te b e sta a n tu ssen de in d ru k k e n die m en k rijg t bij ee n ro n d g a n g o p de w e rf en d e efficien cy , d a n is h e t v o o r de leiding een d rin g e n d e n o o d z a a k d eze o p een o f a n d e re w ijze o b je c tie f te k u n n e n m eten. D e w e rf in kw estie w as b o v en d ien een w e rf uit de m id d en k lasse, z o d a t een veel n a u w e r c o n ta c t tu ssen b ed rijfsleid in g en u itv o e re n d e w e rk n e m e rs v e rw a c h t m ag w o rd e n d a n op d e sch e e p w erv e n van 1500 en m e e r w erk n em ers. H e t b e o o rd e le n v an de b e d rijfse ffic ie n cy d o o r m id d el v a n een verg elijk in g tussen b eg ro tin g e n n a c a lc u la tie p e r o rd e r is ev en m in ee n g o ed e oplossin g . Bij veel w e rv e n is h e t a a n ta l o rd e rs d a t p e r ja a r g ereed k o m t g erin g en de b o u w ­ tijd p e r o rd e r is lang. D it b e tek e n t, d a t h e t b e o o rd elen van de b ed rijfse fficien c y slechts een en k ele k e e r p e r ja a r p la a ts­ v in d t, terw ijl in d e n a c a lc u la tie b o v e n ­ d ien een g e m id d eld e e ffic ie n c y o v er een p e rio d e v an en ig e ja r e n to t u itd ru k k in g k o m t. O o k is d e b e g ro tin g een w an k ele basis v o o r h e t b e o o rd e le n v a n efficien cy , w a n t zij w o rd t in een zeer v ro eg sta d iu m o p g esteld en o p d a t m o m e n t zijn m eestal n iet m e e r d a n en ig e g lo b a le gegevens v an h e t n ieu w e p ro je c t b ek en d . D e b e g ro tin g w o rd t b o v e n d ie n in de e erste p la a ts o p g esteld v o o r h e t b e p a le n v an een o ffe rte -p rijs en h e t is d a a ro m n iet u itg eslo ten d a t co m m e rc ië le o v e r­ w egingen bij de b e g ro tin g een ro l sp e e l­ den. V e rsch ille n tu ssen b e g ro tin g en n a ­ c a lc u latie w o rd e n d a n v e ro o rz a a k t d o o r een vrijw el o n o n tw a rb a a r c o m p le x v a n p ro d u k tiv ite itsk o ste n - en b eze ttin g sv erv ersch illen , w isselende co m m e rc ië le o v e r­ w egingen en sch attin g sv e rsc h illen in de begroting. U it h e t v o o rg a a n d e blijke d a t k o stp rijs­ b e rek en in g v a n b elan g is als rich tlijn bij h e t afslu iten van n ieu w e o rd e rs en d at e r een d rin g e n d e b e h o e fte b e sta a t aan h e t m eten , b e o o rd e le n en b ew a k en van de b ed rijfsefficien cy . M a a r is de k o st­ S. en W. — 38e jaa rg an g — No. 9

p rijsb ere k e n in g d a a rto e h e t g e sch ik te in ­ stru m e n t? O m d eze v ra a g te b e a n tw o o rd e n is h e t n o o d z ak e lijk in te g a a n o p d e w ijze v an k o stp rijsb e re k e n in g , zo als d eze to t o m ­ streek s 1950 vrijw el alg e m e en o p de N e ­ d erla n d se w erv en w e rd to eg ep ast. D e b e d o e ld e m e th o d e w o rd t m eestal m et „ o p sla g m e th o d e ” a a n g e d u id en d it h e e ft b e tre k k in g o p d e w ijze w a a ro p d e zgn. „ in d ire c te k o ste n ” a a n de o rd e rs w o rd en to e g ere k e n d . D e k o stp rijs v an een schip b e staa t d an u it: a. „ d ire c t” m a te ria a l; b. „ d ir e c t” lo o n ; c. o v erig e „ d ire c te ” k o sten ; d.

o p slag „ in d ire c te ” k o sten o f „ o v e r­ head” .

a d a. O n d e r „ d ire c t” m a te ria a l w o rd t d an v e rsta a n al h et m a te ria a l d a t „ d ir e c t” v o o r h e t p ro d u k t w o rd t g e b ru ik t en als z o d a n ig o o k in h e t e in d p ro d u k t w o rd t te ru g g e v o n d e n . D it zijn d u s sta le n p la te n e n p ro fie le n , p ijp e n , h o u t en m u ltip lex , m a a r o o k c o m p le e t in g e k o c h te a rtik e le n als re d d in g b o te n , a n k e rlie r, stu u rm a c h in e, la a d g e re i, m eu b els en sa n ita ir, h a n g ­ e n slu itw erk . a d b. O n d e r h et „ d ire c te ” lo o n w o rd t v e rs ta a n h e t a a n ta l „ d ire c te ” u re n , v e r­ m en ig v u ld ig d m e t h e t g e m id d e ld u u r­ lo o n . D ire c te u re n zijn u re n , die d ire c t a a n d e to tsta n d k o m in g van h e t p ro d u k t zijn b esteed . In de e e rs te p la a ts v o o r h et b e w e rk e n v a n h e t m a te ria a l, v o o r h et sa m e n ste lle n v a n d e secties in d e laslo o d s, v o o r de sa m e n b o u w v a n h et casco o p d e h ellin g en d e v e rd e re in ric h tin g en u itru stin g v a n h e t schip. ad c. D e o v erig e „ d ire c te ” k o sten v o r­ m en een h e te ro g e n e g ro e p v a n d ie n sten e n lev eran ties, w elke ten b e h o e v e van de o p d ra c h t d o o r d e rd e n w erd e n v e rric h t. V o o rb e e ld e n h ie rv a n zijn: k o sten v o o r m o d e lp ro e v en , p a te n te n , sch eep sm etin g , c lassific a tie k o sten , a a n b o u w v erze k erin g , slee p b o o t- en b o k h u u r, tra n sp o rtk o ste n , k o sten van p ro e fto c h t en te w a te rla tin g , k o m p a sste llen enz. a d d. T e n slo tte de o p slag v o o r „ in d i­ re c te ” k o sten o f „ o v e rh e a d ” . N a a s t d e d ire c te u re n w o rd t o p d e sch e e p sw erf e en g ro o t a a n ta l zgn. „ in d ire c te u re n ” g esch rev en . D it zijn u re n die n ie t re c h t­ stre e k s te n b e h o ev e v a n een b e p a a ld e n ie u w b o u w o rd e r w e rd e n b esteed . V o o rb ee ld e n v a n in d irecte u re n zijn u re n g e w e rk t d o o r h e t eigen p e rso n eel a a n h e t o n d e rh o u d v an b ed rijfsg e b o u w e n , k r a ­ n e n , m a c h in e s en g e re e d sc h a p p e n . D eze in d ire c te u re n , v e rm en ig v u ld ig d m e t h et g e m id d e ld u u rlo o n geven de in d ire c te lo n en . A n d e re so o rte n in d ire c te k o sten zijn o n ­ d e rh o u d d o o r d e rd e n , re n te e n a fs c h rij­ v in g v a n g eb o u w en , h ellin g e n en m a c h i­ n es, sa la risse n v an le id in g g e v e n d p e rs o ­ n eel, k o ste n v a n so ciale v o o rz ie n in g e n v o o r h e t p e rso n e e l, te rre in h u u r, v e rlic h ­ ting, v e rw a rm in g , e le k tric ite itsv o o rz ie­ nin g enz.

V o lg en s d e o p v a ttin g e n v a n de o p slag ­ m e th o d e d ie n t elke o rd e r een ev en red ig deel van d eze in d ire c te k o sten te d rag en , w a a rb ij h e t d ire c te lo o n als m a a ts ta f w o rd t g e b ru ik t. A ls a a n een o rd e r b.v. in een ja a r 25 pet v an de d ire c te u re n is b esteed , d ie n t de o rd e r o o k te w o rd e n b e last m et 25 pet v an d e in d ire c te k o sten , w elk e in die p e rio d e zijn o p g e tre d e n . M eestal w o rd t d eze v e rd elin g u itg e d ru k t in een p e rc e n ­ tage v a n h e t d ire c te lo o n , z o d a t d a a rm e d e de u itd ru k k in g p e rc e n ta g e „ o v e rh e a d ” is v e rk la a rd . D it p e rc e n ta g e o v e rh e a d is v o o r elk e w e rf v ersc h ille n d ; h e t is v o o r een b e p a a l­ d e w e rf b o v e n d ie n een cijfer, d a t re g e l­ m atig o p n ieu w m o e t w o rd e n b e p a a ld . D it p e rc e n ta g e b e d ra a g t v o o r d e sch e e p s­ w erv en th a n s m eestal tu sse n 150 en 250 p et. D it b e te k e n t d u s d a t een o rd e r m et een d ire c te lo o n so m v a n 1 m iljo en g u l­ d en m o e t w o rd e n b elast m et een a a n d e e l in d ire c te k o sten v a n 1,5 a 2,5 m iljo en g u ld en , a fh a n k e lijk v an h e t p e rc e n ta g e o v e rh e a d v an d e d e sb e tre ffe n d e sch e e p s­ w erf. D eze m e th o d e v an k o stp rijsb e re k e n in g , w aarb ij de in d ire c te k o sten a a n d e o rd e rs w o rd e n d o o rb e re k e n d o p b asis v an het d ire c te lo o n en h e t o v e rh e a d p e rc e n ta g e , w o rd t zow el bij de b e g ro tin g als bij de n a c a lc u la tie to e g ep a st. H e t v ersch il is slech ts d a t bij de b e g ro tin g m et g esc h a tte h o e v e elh e d e n , p rijz e n , lo n en , d ire c te u re n e n een g e sc h a t p e rc e n ta g e o v e rh e a d m o e t w o rd e n g e w erk t, terw ijl bij de n a ­ c a lc u la tie d e w erk elijk e c ijfe rs b ek en d zijn. N a d it in te rm e z z o b e tre ffe n d e de k o st­ p rijsb e re k e n in g v o lg en s de o p sla g m e th o ­ de, n em e n wij de d ra a d w ee r o p en h e r­ h a le n d e v ra a g o f d eze m e th o d e leid t to t een (v o o rc a lc u la to risc h e ) k o stp rijs, w elk e g e sc h ik t is v o o r h e t b e p a le n v an de a a n b ie d in g sp rijs en to t een (n a c a lc u la to risc h e ) k o stp rijs, w elke als b asis k an d ie n e n v o o r h e t b e o o rd e le n en c o n tro le ­ ren van de b e d rijfsefficien cy . In d ie n deze o p s la g m e th o d e a an een n a ­ d e re b e sch o u w in g w o rd t o n d e rw o rp e n , d a n k a n h e t v o lg e n d e w o rd e n o p g e ­ m e rk t: 1. D e k o s te n re g u tra tie bij de o p slag m e­ th o d e v in d t p la a ts op b asis v a n een in d e­ lin g van de k o ste n n a a r so o rte n . K o ste n s o o rte n zijn d a n b.v.: — d ire c t lo o n — d ire c t m a te ra a l — in d ire c te Ionen — sala rissen — h u isv estin g sk o ste n — so c ia le la ste n — m a c h in e k o ste n enz. D e ee rste tw e e w o rd e n d u s d ire c t a an de d e sb e tre ffe n d e o rd e rs b elast, de o v erig e v o rm e n de in d ire c te k o sten en w o rd e n d.m .v . h et o v e rh e a d p e rc e n ta g e a a n de o rd e rs d o o rb e re k e n d , In deze ru b rie k e n zijn d u s alle k o ste n v an die s o o rt o p g e n o m e n , o n a fh a n k e lijk v an de

199

v ra a g ten b e h o e v e v an w ie o f d o o r w ie zij zijn o n ts ta a n . E r is o p d e z e b asis geen sch e id in g te m a k e n tu s se n de k o ste n van b.v. een h o o fd a fd e lin g re p a ra tie en die v a n een h o o fd a fd e lin g n ieu w b o u w , n o ch tu ssen d ie v an d e n ie u w b o u w a fd e lin g e n o n d e r­ ling. W il m en in z ic h t v erk rijg e n in d e e ffi­ c ien c y v an d e v ersch illen d e b e d rijfs a fd e ­ lin g en , d a n zo u h e t to c h in d e e e rs te p la a ts n o o d z a k e lijk zijn d a t o o k d e k o s­ te n van d eze afd e lin g e n s e p a r a a t te b e ­ p a le n w a re n . T e n a a n z ie n van de n a c a lc u la tie van een n ie u w b o u w o rd e r b e te k e n t d it, d a t in d eze n a c a lc u la tie d u s o o k d e e ffic ie n c y v an e e n re p a ra tie a fd e lin g w o rd t v e rd isc o n ­ te e rd , o o k al z o u d e la a ts te v o o r d eze o rd e r in h e t g e h eel geen w e rk h e b b e n u itg e v o e rd . H e tz e lfd e g e ld t u ite r a a r d ten a a n z ie n van re p a ra tie o rd e rs . E ffic ie n c y , k o ste n e n v e ra n tw o o rd e lijk ­ h e d e n zijn bij d e o p sla g m e th o d e d u s n ie t n a a r a fd e lin g te lo k a lise re n . 2. D o o r d e steed s g ro te r w o rd e n d e sc h e p e n , d o o r d e v o o rts c h rijd e n d e m e ­ c h a n is a tie e n d o o r d e in v o e rin g van n ie u w e p r o d u k tie m e th o d e n n e m e n d e in v e s te rin g e n in d e sc h e e p sb o u w in d u strie steed s to e. D e re n te e n a fsc h rijv in g v an d eze in v e s te rin g e n k o m e n als v aste k o sten — w elk e d u s o n a fh a n k e lijk zijn v a n d e b e d rijfs d ru k te — in d e in d ire c te k o ste n te v o o rsc h ijn . Bij g ro te b e d rijfs d ru k te — d u s veel d ire c te u re n — o n ts ta a t e e n la a g o v e r­ h e a d p e rc e n ta g e , o m g e k e e rd bij ee n k le i­ n e b e d rijfs d ru k te een h o o g o v e rh e a d p e rc e n ta g e . H e t g evolg h ie rv a n is d a t in tijd e n v a n sla p te d e b e g ro tin g een h o g e k o stp rijs a a n g e e ft en in tijd e n v a n d r u k ­ te e e n lag e k o stp rijs. M a a r ju ist in tij­ d e n v a n sla p te h e e ft een b e d rijf ste rk b e ­ h o e fte a a n n ie u w e o p d ra c h te n ! H e t is w el d u id e lijk d a t m e n — bij een k o stp rijsb e re k e n in g d ie to t d erg e lijk e c o n se q u e n tie s le id tL— g ed w o n g en w o rd t v e rk o o p p rijz e n va*. te stellen , o n a fh a n k e ­ lijk v a n de b eg ro tin g . O f m e n g a a t de b e g ro tin g o p stellen op b asis v a n ee n o v e r­ h e a d p e rc e n ta g e d a t m e e r o p c o m m e r­ ciële o v e rw eg in g en b e ru s t, d a n o p c o n ­ c re te cijfers u it d e a d m in istra tie . D e a c h te rg ro n d v a n d it v e rsc h ijn se l v an stijg e n d e k o stp rijz e n bij a fn e m e n d e b e ­ d rijfs b e z e ttin g is, d a t bij d e o p sla g ­ m e th o d e d e zg n . o n d e rb e z e ttin g sv e rlie z e n v a n d e d u u rz a m e en k o stb a re bed rijfs o u tilla g e in de k o stp rijz e n v a n de to e v a llig o n d e rh a n d e n z ijn d e o rd e rs w o rd e n d o o rb e re k e n d . O o k d e n a c a lc u la tie o n d e rg a a t d e in­ v lo ed v a n v e rsc h ille n in b e d rijfsd ru k te . H e tz e lfd e sc h ip , bij g elijk a a n ta l d ire c te u re n , bij d e z e lfd e lo n e n e n m a te ria a lp rijz e n , zal a fh a n k e lijk v a n d e b e d rijfs d ru k ­ te d e en e k e e r d u u rd e r u itv a lle n d a n de a n d e re k eer. A ls wij d e k o stp rijs a a n v a a rd e n als m a a t­ s ta f v a n d e b e d rijfs e ffic ie n c y , d a n z o u u it b o v e n g e n o e m d e k o stp rijsv e rsc h ille n

200

d e c o n c lu sie m o e te n w o rd e n g e tro k k e n , d a t e r e ffic ie n c y v e rsc h illen zijn o p g e ­ tre d e n . H et is d u id e lijk , d a t d a n e c h te r o n d e r e ffic ie n c y iets w o rd t v e rs ta a n , d a t m e t d e u itv o e rin g v an d e e e rg e n o e m d e o rd e r n iets te m a k e n h e e ft. E n w a a ro m z o u ­ d en wij d it s o o rt e ffic ie n c y d a n p e r o r ­ d er gaan bew aken? 3. V ro e g e r w e rd in tijd e n v a n sla p te e en d eel v a n h e t p e rso n e e l o n tsla g en . Bij to e n a m e v an d e b e d rijfs d ru k te kon h e t p e rs o n e e l m e t w ein ig m o e ite en o p k o rte term ijn w eer to t de g ew en ste ste rk te w o rd e n o p g e v o e rd . Z o n d e r o p d e so c iale z ijd e v a n d eze situ a tie in te g a a n , kan g e z e g d w o rd e n , d a t d e a fn a m e v a n h et d ire c te lo o n in tijd e n v a n sla p te to en m ee stal g e p a a rd g in g m e t e e n d a lin g d e r in d ire c te k o sten . T h a n s lig t d e z e z a a k e c h te r g eh e el an d e rs. D o o r d e k ra p p e a rb e id s m a rk t zal d e o n ­ d e rn e m e r slec h ts in u ite rste n o o d z a a k e rto e o v e rg a a n p e rso n e e l te o n ts la a n . Im m e rs u itb re id in g v a n h e t p e rso n e e l bij een la te re v e rb e te rin g v an d e sch eep sb o u w m a rk t z al v rijw el o n u itv o e rb a a r b lijk en . H e t g ev o lg is, d a t d e p e rs o ­ n e e ls ste rk te o o k in tijd e n v a n lag e b e ­ d rijfs d ru k te w o rd t g e h a n d h a a fd . D e a r ­ b e id sk o ste n zijn m in o f m e e r v a st ge­ w o rd e n . L a n g m a n [2] n o e m t d e a rb e id sk o ste n in d ez e situ a tie in n a v o lg in g v an H o ld re n d is c re tio n a ire v a ste k o ste n , w a a ro n d e r w o rd t v e rs ta a n „ k o s te n d ie v a st zijn m e t b e tre k k in g to t v a ria tie s in d e p ro d u k tie , m a a r w a a rv a n d e h o o g te n ie t v a ststa a t als in h e t g eh eel n iet g e p ro d u c e e rd w o rd t en d ie d o o r d e o n d e rn e m e r o p k o rte te rm ijn g ew ijzig d k u n n e n w o rd e n ” . H e t gevolg v a n d e k ra p p e a rb e id s­ m a rk t is n u , d a t in tijd e n v a n sla p te n ie t a llee n h e t d ire c te lo o n d a a lt, m a a r d a t te g e lijk e rtijd d e in d ire c te k o ste n stijgen d o o rd a t d e n ie t a a n n ie u w b o u w o rd e rs b este d e u re n a u to m a tisc h als in d ire c te k o ste n n a a r v o re n z u llen k o m e n . H e t v e r­ sch ijn sel in 2 b e sc h re v e n k o m t n u v e r­ ste rk t n a a r v o re n , d o o rd a t in d e k o st­ p rijz e n v an d e to e v a llig o n d e rh a n d e n z ijn d e o rd e rs o o k n o g ee n s d e „ le e g lo o p ” v a n h e t v a ste p e rs o n e e l w o rd t d o o rb e ­ re k e n d . 4. V eel sc h e e p s w e rv e n h e b b e n in sle c h ­ te tijd e n h u n to e v lu c h t g e n o m e n to t h e t v e rv a a rd ig e n v a n a n d e re p ro d u k te n d a n sc h e p e n . D e o u tilla g e v a n d e sc h e e p s­ w e rf w erd v o o r d it w e rk m e e sta l sle ch ts g e d e e lte lijk g e b ru ik t. Tndien d e n o rm a le c a lc u la tie m e th o d e o p d e ze p ro d u k te n z o u w o rd e n to e g e p a st, k w a m e n e r p rijz e n u it d e b u s w e lk e — v e rg e le k e n m e t d e p rijz e n v a n b e d rijv e n d ie sp e cia a l o p d it so o rt w e rk w a re n in ­ g e ric h t — e lk e m e d e d in g in g reed s b ij v o o rb a a t z o u d e n u itslu ite n . In d ie n e e n w e rf b .v . in e e n sla p p e tijd tim m e r­ w e rk z o u g a a n u itv o e re n , d a n z o u h e t n o rm a le p e rc e n ta g e in d ire c te k o ste n v a n d e w e rf veel h o g e r zijn d a n d a t v a n een z e lfsta n d ig tim m e rfa b rie k je . In d e z e in ­ d ire c te k o ste n zijn im m e rs o o k d e re n te

e n a fsc h rijv in g v a n h e llin g e n , z w a re k r a ­ n e n , lash al enz. v e rd isc o n te e rd . E e n o f­ fe rte o p d ez e b asis u itg e b ra c h t, h e e ft d a n o o k g een e n k e le k a n s v a n slagen. In d it so o rt g ev a lle n g a a t m e n e r d a n to e o v e r d e b e g ro tin g o p te stellen aa n d e h a n d v a n een g e sc h a t o v e rh e a d p e r ­ c e n ta g e d a t v o o r d e z e o rd e r — in v e r­ b a n d m e t d e b e tro k k e n b e d rijfs a fd e lin ­ g e n — a a n n e m e lijk g e a c h t w o rd t. D e a d m in is tra tie d ie in g e ric h t is v o o r de b e sc h re v e n m e th o d e v a n k o stp rijsb e re ­ k e n in g , k a n in d it s o o rt situ a tie s geen b e h u lp z a m e h a n d b ie d e n , a a n g e z ie n d e ­ ze z o a ls e e rd e r w erd v e rm e ld d e in d i­ re c te k o ste n a d m in is tre e rt v o lg en s een in d e lin g n a a r k o ste n so o rte n e n deze n ie t k a n g ro e p e re n n a a r a fd e lin g e n . H e t b e p a le n v an d e g e v ra a g d e geg e­ v en s u it d e a d m in is tra tie zo u d a n ge­ h e el e x tra -c o m p ta b e l m o e te n gesch ie­ d e n , h e tg e e n b e te k e n t een v e rg a a n d e h e rg ro e p e rin g v a n d e a d m in is tra tie v e b asisg eg ev en s e n d it v ra a g t z e e r veel tijd. M e e sta l w o rd t d a n o o k v o lsta a n m e t een g ro v e s c h a ttin g v a n h e t to e te p asse n p e rc e n ta g e o v e rh e a d . O o k te n a a n z ie n v a n d e n a c a lc u la tie v a n d it s o o rt o rd e rs rijz e n v ra g e n . W elk p e rc e n ta g e o v e rh e a d m o e t d a a rb ij w o r­ d e n b e re k e n d ? 5. E e n a n d e re c o n se q u e n tie v a n de k o stp rijsb e re k e n in g v o lg en s de o p sla g ­ m e th o d e is h e t v ersch ijn sel, d a t e en u u r a rb e id v o o r een n ie u w b o u w o rd e r veel d u u rd e r is d a n e e n u u r a rb e id v a n d e ­ z e lfd e w e rk n e m e r v o o r b .v . o n d e rh o u d s ­ w e rk z a a m h e d e n . A ls h e t u u rlo o n van d ez e w e rk n e m e r b.v. ƒ 6,— b e d ra a g t e n h e t p e rc e n ta g e in ­ d ire c te k o ste n 175 p e t, d a n w o rd t de n ie u w b o u w o rd e r v o o r e e n u u r a rb e id b e ­ la st m e t / 6 , ------ 1-175 p e t = ƒ 16,50. In d ire c t w e rk als b.v. o n d e rh o u d s w e rk ­ z a a m h e d e n a a n b e d rijfsg e b o u w e n o f m a ­ c h in e s w o rd t p e r d e fin itie n ie t m e t in ­ d ire c te k o ste n b e last e n k o st d u s slechts ƒ 6,— p e r u u r. H e t is n a tu u rlijk ee n v re e m d e situ a tie als d e k o stp rijs v a n e e n u u r a rb e id (v an d e z e lfd e w e rk n e m e r) v a rie e rt, a fh a n k e ­ lijk v a n d e v ra a g v o o r w ie h e t w e rk w o rd t u itg e v o e rd . H e t o n d e rh o u d s w e rk w o rd t sc h ijn b a a r g o e d k o o p , zelfs in v e r­ g elijk in g m e t b e d rijv e n d ie in o n d e r­ h o u d sw e rk z a a m h e d e n zijn g e sp eciali­ se e rd e n v o o r h u n d ie n s tv e rle n in g n a ­ tu u rlijk o o k h u n in d ire c te k o ste n in r e ­ k e n in g b re n g e n . D it z o u e r to e k u n n e n le id e n d a t h ie r d o o r e e n ste rk e u itb re i­ d in g w o rd t g eg ev en a a n e ig e n o n d e rh o u d sa fd e lin g e n . D e o p sla g m e th o d e is d a n ee n g e v a a rlijk k o m p a s o m o p te v a re n e n k a n a a n le i­ d in g zijn to t o n ju iste c o n c lu sies e n b e ­ leid sb eslissin g en . 6. E e n a n d e r b e z w a a r v a n d e k o st­ p rijsb e re k e n in g v o lg e n s d e o p sla g m e ­ th o d e is, d a t in h e t g eh eel g een re k e ­ n in g w o rd t g e h o u d e n m e t h e t d o e lm a ­ tig g e b ru ik v a n d u u rz a m e p ro d u k tie m id d e le n . T o c h is h e t al z e e r lan g ge­

led en d a t een sch eep sw e rf u itslu ite n d b esto n d uit een a a n ta l a m b a c h tslied e n m et een g ereed sch ap sk ist.

te n b e w ak in g v in d e n p la a ts e n ee n ac tie to t v e rlag in g v a n k o sten w o rd t g e la n ­ ceerd.

D e b e d rijfsb u re a u s zijn e r d a n o o k to e o v erg eg aan de h ellin g b e z ettin g en de b ezettin g d e r lasv lo ere n in h u n p lan n ingsysteem o p te n em en .

D e re s u lta te n v a n d it so o rt acties zijn e c h te r v aa k te le u rste lle n d en n a k o rte tijd w o rd t e r w ein ig m e e r a a n g ed aan .

D e k o sten v an h e t g eb ru ik v a n deze d u u rz a m e p ro d u k tie m id d e le n w o rd e n e c h te r bij d e o p sla g m e th o d e n o g steeds a a n d e o rd e rs d o o rb e re k e n d d o o r m id ­ del v a n de o p slag op h e t d ire c te loon. E en zo d ire c t v e rb a n d tu ssen d e b e z e t­ tin g van de o u tillag e e n h e t a a n ta l d i­ re c te u re n als d e o p sla g m eth o d e sug­ g e re e rt is e c h te r in h et g eh eel n ie t a a n ­ w ezig. W a n n e e r d e b ed rijfsleid in g v an een sch e e p sw e rf e r in z o u slag en de h ellingtijd v an ee n sch ip m e t en ig e w e k en te b e k o rte n , d a n zo u d it in de n a c a lc u la ­ tie op geen en k ele w ijze to t u itd ru k k in g kom en. V o o r elk e b ed rijfsleid in g is h e t een te ­ le u rstellen d e e rv a rin g in d ie n sp eciale in ­ sp a n n in g e n in d e n a c a lc u la tie in h et g eh eel n ie t w o rd e n g e h o n o re e rd . E r zijn e c h te r veel m e e r g ev allen te b e d e n k e n w aarb ij e e n re la tie tu ssen d i­ re c te m a n u re n e n o u tilla g eb e ze ttin g n au w elijk s of in h e t geheel n ie t a a n ­ w ezig is. D e n k e n wij on s bijv o o rb eeld een s c h e e p s re p a ra tie b e d rijf in, d a t o v er en ig e d o k k e n b e sc h ik t v o o r h e t d ro o g z e tte n van sch ep en . In z o ’n d o k k u n ­ n en sc h ep en w o rd e n o p g e n o m en v o o r een b o d e m re p a ra tie , v o o r „ k n ip p e n en sc h e re n ” o f v o o r inspectie. U it deze v o o rb eeld en blijkt, d a t e r z e ­ k er geen v aste re la tie tu sse n m a n u re n en o u tillag e aan w ezig is, z o d a t h e t d o o r­ b e re k e n e n v an de o u tilla g e k o ste n aan de o rd e r d o o r m id d el v a n d e m a n u re n geheel o p losse sch ro ev en sta a t en geen ju ist b eeld v an de w erk elijk h e id geeft. D e o n tw ik k elin g op de sch eep sw erv en g a a t h o e lan g er h o e m e e r in d e ric h tin g van k o stb a re in v esterin g e n . P a n e le n s tra ­ te n m e t g e m e c h a n ise e rd e o f g e a u to m a ­ tiseerd e a p p a ra tu u r en e e n m in im u m a an p e rso n e e l h e b b e n h u n in tre d e ge­ d aan , k o stb a re b ra n d m a c h in e s, e le k tro ­ n isch o f o p tisc h b e stu u rd , zijn re e d s vele ja re n in g eb ru ik . In al deze gevallen is er geen sp ra k e m e e r v a n h u lp m id d e ­ len v o o r d e w e rk n e m e r. T h a n s m o e t m e n d e m en s e e rd e r b esch o u w en als „ o p e ra ­ to r” v a n e en steed s s te rk e r g e m e c h a n i­ seerd o f g e a u to m a tise e rd p ro d u k tie p ro ces. D e o u tillag e g a a t v e ele e r d e p ro d u k tie b ep alen en de k o sten v a n de o u tillag e in d e v o rm v a n re n te en a f­ sch rijv in g zijn veel m e e r b e p a le n d v o o r d e k o stp rijs v an h e t h a lfp ro d u k t d a n d e lo n en v an de en k ele p erso n ee lsle d en d ie d aarb ij re g e le n d en b e stu re n d o p ­ tred en . 7. In e lk b e d rijf o n ts ta a t v ro eg o f la a t — m e estal n a a r aan le id in g v a n d e r e ­ su lta te n v a n een a fg elev erd e o rd e r o f bij h e t o p m a k e n v an d e ja a rs tu k k e n — o n g e ru sth eid o v e r de ste rk to eg e n o m e n in d ire c te k o sten . D iscussies o v e r k o s­

S. en W, — 38e jaa rg a n g — No. 9

D e o o rz a a k v an d it verschijnsel is v aa k n iet z o z e er te ru g te v o e re n o p een g e­ b re k a a n en th o u sia sm e o f v e ra n tw o o r­ d elijk h eid sg ev o el, m a a r m o e t to e g e ­ sch rev en w o rd e n a a n d e o n m o g elijk h eid h e t strev en n a a r k o ste n b e w a k in g v a n u it d e a d m in is tra tie te o n d e rs te u n e n e n te b egeleiden. Z o a ls e e rd e r is b e sp ro k e n , is bij d e o p ­ sla g m e th o d e d e a d m in is tra tie in g erich t v o o r h e t re g istre re n van k o sten volgens een c a te g o risc h e indeling. Bij k o ste n b ew ak in g ligt h et v o o r d e h a n d in d e eerste p la a ts d e leid in g g e­ v en d e fu n c tio n a risse n in te sc h ak e le n als b ed rijfsle id e r, c h e f te k e n k a m e r, ch e f te c h n isc h e d ie n st en v e rd e re a fd e lin g s­ chefs, z o d a t d e ac tie k a n w o rd e n g ed e ­ c e n tra lise e rd en d o o r een b re d e laag v a n d e b e d rijfsle id in g k a n w o rd e n ge­ d ra g en . D eze m en sen zijn e c h te r in de eerste p la a ts g eïn te re sse e rd in de k o ste n v a n d e afd elin g , w a a rv o o r zij v e ra n t­ w o o rd e lijk zijn. D it geg ev en k a n d e a d ­ m in istra tie e c h te r bij d e o p sla g m eth o d e n iet v e rstre k k e n , z o d a t d e a c tie to t k o s­ te n b ew a k in g vrijw el z e k e r g ed o e m d is te m islu k k en . E e n b ela n g rijk p u n t is o o k , d a t lag e in ­ d ire c te k o sten o p zic h z elf g een bew ijs zijn v o o r ee n e ffic ië n t b ed rijf. In h e t v e rle d e n zijn vele m a a tre g e le n in onze b e d rijv en in g ev o e rd te r v e rh o g in g van d e effic ie n cy e n d eze k o stte n b ijn a al­ tijd g eld. E ffic ien c y v erh o g in g g a a t dus m eestal g e p a a rd m e t k o sten v e rh o g in g . D a t g eld t in h e t b ijz o n d e r v o o r d e fa b ric a g e sec to r v a n h e t b ed rijf. H e t a a n ta l d i­ re c te u re n d a t v o o r een o rd e r n o d ig is, h a n g t a f van d e zgn. a rb e id sp ro d u k tiv iteit en d eze n ee m t aa n zie n lijk to e bij d e in v o e rin g v a n een b e d rijfsb u re a u . D e w e rk z a a m h e d e n v an d it b u re a u o p h et g eb ied v an w e rk v o o rb e re id in g , p la n n in g , m a te ria a lv o o rz ie n in g en w e rk in stru c tie b e v o rd e ren d e e ffic ië n te u itv o e rin g v a n h e t w e rk en beo g en h e t v o o rk o m e n van o p o n th o u d e n en w a ch ttijd en . D a a rn a a s t v e ro o rz a a k t d it b e d rijfs b u ­ re a u k o sten d ie alle to t d e in d ire c te kos­ te n m o e te n w o rd e n g erek en d . A rb e id s p ro d u k tiv ite it en in d ire c te k o s­ te n zijn d u s geen o n a fh a n k e lijk e g ro o t­ h ed en , m a a r zij zijn in b elan g rijk e m a te g e k o p p e ld . H e t g aat e r dus o m een o p ­ tim u m te b e re ik e n tu ssen a rb e id sp ro ­ d u k tiv ite it en in d ire c te k o sten . V o o r d e b e o o rd e lin g d a a rv a n is veel m e e r n o d ig d a n een eenzijd ig e d ru k o p d e in d ire c te k o sten . E r is in z ic h t n o d ig in h e t p ro d u k tiv ite itsn iv e a u , d a t w e rd b e re ik t en d e e x tra k o sten , die n o d ig zijn o m deze v e rd e r te v erh o g en . K o ste n en p ro d u k tiv ite it m o e te n d a n g e ­ z am e n lijk p e r a fd e lin g w o rd e n g ea n aly ­ seerd. D e c o n c lu sie z o u d a n z e e r goed

k u n n e n zijn, d a t een a a n ta l m a a tre g e ­ le n m o e t w o rd e n in g ev o erd om de a r ­ b e id s p ro d u k tiv ite it te v e rh o g en , o n d a n k s d e to e n a m e d e r in d irecte k o sten die zij v e ro o rz a k e n . H e t b e w a k e n v a n d e a rb e id s p ro d u k ti­ v ite it is — sin d s d e b e lo n in g n a a r p re s­ ta tie o p v ele w erv en w erd a fg e s c h a ft — b e la n g rijk m o e ilijk e r g e w o rd en . In de n o rm e n , w elk e bij b e lo n in g n a a r p re s ta tie w o rd e n g e h a n te e rd , w e rd in elk geval m a a ts ta f g ev o n d en o m d e a r ­ b e id s p ro d u k tiv ite it te m e te n en te b e ­ w a k e n . U it h e t o o g p u n t v a n een re c h t­ v a a rd ig e p re s ta tie b e lo n in g m o e st veel a a n d a c h t w o rd e n b estee d a a n de b e re k e ­ n in g v an d e ta a k tijd e n aa n d e re g istra ­ tie v a n d e g e w e rk te u re n p e r k arw ei. D o o r h e t a fs c h a ffe n v a n d e b elo n in g n a a r p re s ta tie w o rd e n in d it o p z ic h t g een eisen m e e r g esteld e n k a n m et een veel e en v o u d ig e r u re n a d m in is tra tie ten b eh o e v e v a n d e n a c a lc u la tie w o rd e n v o l­ sta a n . E e n a a n ta l w e rv en h e e ft e c h te r de p re s ta tie n o rm e n , d e ta a k tijd e n e n d e ge­ c o m p lic e e rd e u re n re g istra tie gehand­ h a a fd ten b e h o ev e v a n h et b e w a k e n van d e a rb e id sp ro d u k tiv ite it. H e t k an e c h te r n iet w o rd e n o n tk e n d , d a t h e t aan p a sse n e n m o d e rn ise re n v a n d e p re s ta tie n o r­ m en en de n a u w k e u rig e re g istra tie v an de g e w erk te u re n p e r k arw ei, th a n s m in ­ d e r u rg e n t zijn d a n v o o rh e e n . M en k an n au w elijk s v e rw a c h te n , d a t o n d e r deze o m sta n d ig h e d e n een geleid elijke v erw a­ te rin g v a n n o rm e n en u re n re g istra tie zal u itb lijv en . V o o r d e e fficien cy b ew ak in g v an o n ze sch eep sw erv en is d it een g ro o t n a d e e l, z o lan g een b e la n g rijk a a n d eel in d e k o stp rijs n o g w o rd t g ev o rm d d o o r de m a n u re n v a n ijze rw erk ers, la s­ sers, tim m e rlie d e n en b a n k w e rk e rs en h u n b ijb e h o re n d e k o sten . D am es en H eren, D e b esch rev en k o stp rijsca lc u laticm eth o d e is to t o n g e v e er 1950 o p de N e d e rla n d s e S c h e ep sw erv en a lg e m e en to eg ep ast. O m stre ek s d ie tijd b e g o n n e n e n k e le w e r­ ven een a n d e re c a lc u la tie m e th o d e te o n t­ w ik k elen , w elk e in de lite ra tu u r b e k e n d s ta a t als „ p ro d u k tie c e n tra ” o f „k o ste n p la a tse n ” m e th o d e . E en p ro d u k tie c e n tru m is d a n e e n o rg a ­ n isa to risc h e o f te c h n isc h e een h eid , w a a r p re sta tie s w o rd e n g elev erd , b ew erk in g en w o rd e n u itg e v o e rd o f b e p a a ld e d ien sten w o rd e n v e rric h t te n b e h o e v e v an o rd e rs o f a n d e re p ro d u k tie c e n tra . Bij p ro d u k tie ­ c e n tra d e n k e n wij in d e e e rs te p la a ts a a n p ro d u k tie a fd e lin g e n , m a a r ook aan h u lp a fd e lin g e n als te c h n isc h e d ienst, gere e d sc h a p sm a k e rij en o n d e rh o u d s a fd e ling. O o k d e c e n tra le gas- en z u u rs to f­ v o o rz ien in g k a n b.v. als p ro d u k tie c e n ­ tr u m w o rd e n o n d e rsc h e id e n , w aarb ij de d ie n stv e rle n in g b e s ta a t u it h e t lev eren v a n gas en z u u rs to f aan d e p ro d u k tie ­ a fd elin g en . Bij d e p ro d u k tie c e n tra m e th o d e d ie n t v o o r elk p ro d u k tie c e n tru m een b e g ro ­ tin g te w o rd e n o p g e ste ld v a n d e k o sten bij een te v e rw a c h te n o m v a n g v an de p ro d u k tie o f d ie n stv e rlen in g . O p b asis

201

van deze sc h a ttin g e n k an een v aste een ­ h eid sp rijs w o rd e n v astg esteld (p e r m a n ­ u u r, p e r m a c h in e u u r, p e r m 3 enz.). D o o r to e p a ssin g v an d eze e e n h eid sp rijs w o rd t een o rd e r o f een a n d e r p ro d u k tie c e n tru m w a a rv o o r p re s ta tie s w erd en gelev erd b e ­ last, terw ijl e e n zelfd e b e d ra g als o p ­ b re n g st v o o r h et p ro d u k tie c e n tru m w o rd t g e b o ek t. D a a rn a a s t w o rd e n o o k d e w e r­ k elijk e k o sten van h et p ro d u k tie c e n tru m g e re g istre e rd . P e rio d ie k e c o n tro le van k o sten en o p b re n g ste n zal a an g e v e n o f b ela n g rijk e v ersch illen zijn o p g e tre d e n . D o o r het a n a ly se re n van d eze v e rsc h il­ len k u n n e n d e o o rz a k e n w o rd e n v a st­ g esteld . In teg en stellin g to t d e o p sla g m e th o d e , w elk e u itg in g van ee n c a te g o ris c h e kosten sp litsin g , is h e t u itg a n g sp u n t v an de p ro d u k tie c e n tra m eth o d e ju ist de fu n c tio ­ n ele o f o rg a n isa to risc h e k o sten sp litsin g . N a a rm a te m e e r in zich t w o rd t v e rk re g e n in de n o rm a a l te v e rw a c h te n k o sten v an e en p ro d u k tie c e n tru m , k a n d e b e g ro tin g m e e r een ta a k s te lle n d k a ra k te r v e rk rijg e n e n g a a t o v e r in een b u d g e t. D e e e rd e r g en o e m d e v ersch illen tussen k o sten en o p b re n g s te n p e r p ro d u k tie c e n tru m k u n ­ n en nog v e ro o rz a a k t zijn d o o r een a n ­ d e re b e d rijfs d ru k te d a n w as v o o rz ie n en d o o r k o sten - o f p rijsflu c tu a tie s. A a n ­ g ezien d e ch e f v an een p ro d u k tie c e n tru m m eestal n ie t v o o r deze v ersch ijn selen v e ra n tw o o rd e lijk is, d ie n e n d eze in v lo e ­ d e n te w o rd e n g eëlim in e erd . M e n stelt d a n v a a k een b u d g e t v ast, a fh a n k e lijk van de b e d rijfs d ru k te , w elk e a c h te ra f is o p g e tre d e n . D a a rm e d e b e tre d e n wij d a n h e t te rre in van d e v a ria b e le b u d g e tte rin g . T e n ein d e in h et in te rn e v e rk e e r de v o o rtd u re n d e p rijsflu c tu a tie s te v erm ij­ d e n , d ie „ b u ite n de p o o r t” o p tre d e n , w o rd e n d e p rijzen d e r in te rn e d ien sten v o o r een b e p a a ld e p e rio d e g efix e e rd . N a v e rlo o p van tijd, als nieu w e b u d g e tte n w o rd e n v astgesteld, d ien en blijvende prijsv e ra n d e rin g e n d a a rin u ite ra a r d te w o r­ d en v e rd isc o n te e rd . D e in d elin g v an h e t b e d rijf in p ro d u k tie ­ c e n tr a is v an veel belang. D a a rb ij d ie n e n d e v o lg en d e rich tlijn en in a a n m e rk in g te w o rd e n g en o m en : 1. D e in d elin g in p ro d u k tie c e n tra d ie n t zo v eel m o g elijk o v ereen te ste m m e n m e t de o rg a n isa tie stru c tu u r van h et b ed rijf. In elk geval m o e t v o o r elk p ro d u k tie ­ c e n tru m een c h e f w o rd e n aan g ew e ze n , v e ra n tw o o rd e lijk v o o r k o ste n , p re sta tie s e n e ffic ië n t b eheer. V a a k zal b lijk en , d a t de in d elin g in p ro ­ d u k tie c e n tra e en a a n ta l o rg a n isa to risc h e v rag en o p ro e p t. H e t is d a n n o o d z ak e lijk d eze n o g eens o p n ie u w n a te g aan v o o r­ d a t d e p ro d u k tie c e n tra d e fin itie f w o rd e n v astg esteld . 2. E e n p ro d u k tie c e n tru m d ie n t een b e ­ p a a ld e b e w erk in g te v e rric h te n o f b e ­ p a a ld e d ie n ste n te v erlen e n . U it d e k o s­ te n v an h et p ro d u k tie c e n tru m m o e t een k o stp rijs p e r een h e id k u n n e n w o rd e n a f­ g eleid. 3. D e d ien stv erlen in g v an een p ro d u k tie ­ c e n tru m d ie n t h o m o g e e n te zijn , d.w .z.

202

van één so o rt. D eze d ie n stv erle n in g m o et p ra k tisc h en o b je c tie f m e e tb a a r zijn en in te c h n isc h e ee n h ed e n k u n n e n w o rd e n u itg e d ru k t (m a n u re n , m a ch in e-u re n , kg. enz.). H et g e b ru ik v an a rb itra ir v a stg e­ steld e v erd e e lsleu te ls d ie n t — z e k e r in de s e c to r d e r v a ria b e le kosten — zoveel m o g elijk te w o rd e n v erm e d e n . Toelichting: N a a rm a te d e d o o rb e re k e n in g v an kosten aan een p ro d u k tie c e n tru m m e e r g e b ru ik g a a t m a k en van a rb itra ir v astg esteld e v e r­ d eelsleu tels, k a n d e c h e f m in d e r in v lo ed o p d e k o sten u ito e fe n e n . V o o ra l w a n n e e r d it o o k nog in d e se c to r d e r v a riab e le k o s­ te n g a a t p la a tsv in d en , b lijft e r v an d e in v lo ed v an d e c h e f n iet veel m e e r o v er. V an enige b e lan g stellin g v o o r de k o ste n ­ b ew ak in g is d a n sp o ed ig geen sp ra k e m eer. D e p ra k tisc h e u itv o e rin g v an d eze ric h t­ lijn stu it o p veel m o eilijk h e d e n . W il m e n e c h te r re s u lta te n b e re ik e n , d a n zal h e t h ie r g esteld e m e t k ra c h t m o e te n w o rd e n n a g estre e fd . 4. D e een h e id v a n d ie n s tv e rle n in g d ie n t zow el b ru ik b a a r te zijn v o o r b e g ro tin g en n a c a lc u la tie p e r o rd e r, als v o o r de b e o o rd e lin g v an c a p a c ite it en b ezettin g . In d ie n ta a k s te llin g sn o rm e n w o rd e n ge­ h a n te e rd , ligt a a n slu itin g bij d e d a a rv o o r g e b ru ik te e e n h e d e n v o o r d e h a n d . 5. E e n p ro d u k tie c e n tru m m o e t een vrij c o n sta n te sa m e n ste llin g v e rto n e n , zow el w a t b e tre ft p e rs o n e n als o u tillag e. B o­ v e n d ie n m o e t n a u w k e u rig b e k e n d zijn, w elk e p e rso n e n en w elke o u tilla g e e rto e b e h o re n . Toelichting: D it p u n t k o st bij de sch ee p sw e rv e n n o g al w at h o o fd b re k e n s. In de sch eep sb o u w tre ft m en ju ist v a a k d e situ a tie a an , d a t e en k lein a a n ta l o rd e rs p e r ja a r w o rd t u itg e v o e rd . D it g eeft d a n een z e e r o n ­ reg e lm atig e b e z e ttin g v an d e v e rsc h ille n ­ d e p ro d u k tie c e n tra . Z o zien wij d a t bij h e t b eg in v an d e a a n b o u w v a n e e n sch ip o p d e h ellin g ee n g erin g a a n ta l ijzerw e rk e rs en lassers d a a r w e rk z a a m is. N a a rm a te h e t w e rk v o rd e rt, k o m e n d a a r steed s m e e r v a k lie d e n bij, n ie t alleen in a a n ta l m a a r o o k v a n a n d e re b e ro e p e n . Zij m o e te n d u s a a n a n d e re a fd e lin g e n w o rd e n o n ttro k k e n . N a aflo o p v a n h e t w erk o p d e h ellin g g a a n zij te ru g n a a r h u n o o rs p ro n k e lijk e afd e lin g o f w o rd e n b ijv o o rb e e ld in d e re p a ra tie in g esch ak eld . M e n k rijg t d a n d e in d r u k v an w e rk n e ­ m ers, die „ o p k a rw e i z ijn ” , d ie z o n d e r een d u id e lijk h u isa d res, n u eens h ie r d a n e en s d a a r te w e rk w o rd e n g esteld. G e z ie n h et o m v a n g rijk e w e rk , d a t n o d ig is o m d e k o sten p e r p ro d u k tie c e n tru m te b e p a le n , zijn v o o rtd u re n d e m u ta tie s u it d en boze. A an g e z ie n e r o o k geen d ire c t v e rb a n d is tu ssen h et g e b ru ik v a n de h e llin g en h e t a a n ta l m e n se n v a n d iv erse v a k b e ­ k w a a m h e id , ligt h e t v o o r d e h a n d e e n sch eid in g a a n te b re n g e n tu sse n de h e l­

ling m et e e n k lein e v aste b e zettin g aan p e rso n ee l b e sta a n d e b.v. u it ass. b e d rijfs­ leid e r aanbouw , w erk v o o rb ereid in g , k ra a n d rijv e rs enz. e n de g ro te g ro ep en ijzerw e rk e rs, lassers, b a n k w e rk e rs enz. die tijd elijk te r p la a tse k o m en w erken. H et p ro d u k tie c e n tru m „ h e llin g ” stelt d a n ru im te b e sc h ik b a a r v o o r d e a a n b o u w van h e t sch ip . O o k d e d o o rb e re k e n in g van d e k o sten van d e h ellin g a an d e o rd e r m o e t d a n m et d eze g e d a c h te w o rd e n u it­ g ew e rk t, b ijv o o rb e eld in een ta rie f p e r dag. D e lassers en ijzerw e rk e rs d ien en d an in p ro d u k tie c e n tra v a n o v e re en k o m stig e a a n d u id in g te w o rd e n o p g e n o m e n en b lijv en d a a rb ij o n g e a c h t d e p la a ts w a a r zij w erk en . 6. H e t c o m b in e re n v an m e n sen e n o u til­ lag e in één p ro d u k tie c e n tru m h e e ft slech ts zin als e r een d ire c t v e rb a n d tu s­ sen b eid e b e sta a t en zij g e c o m b in e e rd in d e k o stp rijs k u n n e n w o rd e n o p g en o m en . E e n g o e d v o o rb e e ld h ie rv a n is b.v. een d ra a ie rij, w a a r v a a k elke w e rk n e m e r een v aste b a n k h ee ft. M a n e n m a c h in e k u n ­ n e n d a n in één k o stp rijs p e r m a c h in e ­ u u r w o rd e n o p g e n o m e n en d o o rb e re k e n d a a n d e o rd e rs. D esg ew en st k u n n e n v e r­ sch illen d e m a c h in e -u u rta rie v e n w o rd en v astg este ld , a fh a n k e lijk v an de g ro o tte o f d e so o rt v a n de m a c h in e. W il m en d a a rb ij v erm ijd e n , d a t elke m a n /m a c h in e -c o m b in a tie to t ee n p ro d u k tie c e n tru m u itg ro e it, d a n k u n n e n deze g e d iffe re n ­ tieerd e m a c h in e -u u rta rie v e n zo n o d ig e x tra -c o m p ta b e l b in n e n h e t p ro d u k tie c e n tru m „ d ra a ie rij” w o rd e n b ep a ald . 7. Is e r geen d ire c t v e rb a n d tu ssen m e n ­ sen e n m a c h in e s, d a n k u n n e n b eid e in é én p ro d u k tie c e n tru m w o rd e n g e c o m b i­ n e e rd en als z o d a n ig a a n o rd e rs w o rd en d o o rb e re k e n d , m its de k o sten v an de m ac h in e s v an o n d e rg e sc h ik te b etek e n is zijn. Toelichting: In een a a n ta l b e d rijfsa fd e lin g e n sta a n m ac h in es, w elk e n ie t v o o rtd u re n d in b e ­ d rijf zijn m a a r v a n tijd to t tijd k o rt­ sto n d ig d o o r ie d e re e n w o rd e n g eb ru ik t. D it zijn de zgn. „ v rije ” m a c h in es en h u n g e b ru ik w o rd t m e e sta l n ie t g ereg istreerd . In d it so o rt g ev allen k u n n e n d e m a ch in e k o ste n in h e t ta rie f p e r m a n u u r w o rd e n o p g e n o m e n . D am es en H eren, W a n n e e r wij th a n s de b a la n s o p m a k e n e n d e v o o r- e n n a d e le n v a n d e p ro d u k tie c e n tra m e th o d e afw eg en te n o p z ic h te v an die v a n d e o p sla g m e th o d e d a n g eeft dit h e t v o lg e n d e b eeld : H e t m eest p rin c ip ië le v o o rd e e l v an d e p ro d u k tie c e n tra m e th o d e is m .i. d a t de e fficie n c v b e w a k in g een d u id elijk e stap d o e t in d e g o ed e ric h tin g nl. a fz ie t van een e ffic ie n c y b e w a k in g p e r o rd e r — v o o r z o v e r d eze al m o g elijk w as — e n o v e r­ g aa t o p ee n e ffic ie n c y b e w a k in g p e r p r o ­ d u k tie c e n tru m . O o k al h e e ft deze e f­ fic ie n c y b e w a k in g n u n o g slech ts h et k a ra k te r v a n k o ste n b e w a k in g . A lleen

d o o r d eze stap k a n a a n slu itin g w o rd e n v e rk reg en tu ssen d e k o stp rijs en d e p ro d u k tiv ite it v an een p ro d u k tie c e n tru m , die z o als ee rd e r gezegd gezam enlijk en in h u n o n d e rlin g v e rb a n d m o e te n w o rd en b eo o rd eeld . T eg elijk ertijd is o o k d e n a c a lc u la tie v an k a ra k te r v e ra n d e rd . Im m e rs deze v e r­ sc h a ft n u n ie t m eer de zgn. „ w erk e lijk e ” k o stp rijs v an de o rd e r, m a a r een k o st­ p rijs, w elke is g eb aseerd o p d e g e sta n ­ d a a rd ise e rd e k o stp rijzen d e r p ro d u k tie c e n tra . H e t is d u s ee n m in o f m e e r g e­ ïd ealiseerd e kostprijs, die u itg a a t v a n een 100 p e t effic ië n t b e h e e r v an d e p ro d u k tie c e n tra . D a a rm e e k o m t d eze n a c a lc u ­ latie nieuw e stijl veel d ic h te r bij d e o o r­ sp ro n k elijk e b e g ro tin g te sta a n , z o d a t nac a lc u latiecijfers b e te r b ru ik b a a r w o rd e n v o o r d e b eg ro tin g v an n ieu w e p ro je c ­ ten d a n v o o rh een . A n d e re v o o rd e le n v an d e p ro d u k tie c e n tra m e th o d e ten o p z ich te v an de v a n o uds b ek e n d e o p sla g m e th o d e k w a m en reed s e e rd e r te r sp rak e. K o rt sam en g ev at zijn deze: D e p ro d u k tie c e n tra m e th o d e : — g ro ep eert d e in d ire c te o f b e d rijfsk o s­ ten in o v e reen stem m in g m e t d e o rg a n i­ sa to risch e s tru c tu u r van h e t b e d rijf, z o d a t d e ch efs op d e h o o g te k u n n e n w o rd e n g esteld v an de k o sten v a n h u n a fd elin g e n in de k o sten b ew ak in g k u n n e n w o r­ d en b e tro k k e n . — w e rk t m e t vaste p rijzen p e r p re sta tie , weJke o n a fh a n k e lijk zijn v a n de b ed rijfsd ru k te . D e k o stp rijs v an een o rd e r w o rd t nu n iet m e e r b eïn v lo ed d o o r to ev allig e b ed rijfso m sta n d ig h e d e n tijd e n s d e b o u w ­ p erio d e. — b e re k e n t d e k osten v o o r h e t g eb ru ik van de d u re b e d rijfso u tilla g e re c h tstre e k s d o o r a a n de o rd e rs, op basis van d e m a te w aarin zij op deze cap a citeiten beslag

legden. D e o n ju iste k o p p e lin g a a n de d ire c te u ren is d a a rm e e v erv allen . — is o o k v o o r ste rk afw ijk e n d e o rd e rs — w elk e in v e rb a n d m et d e som s g e­ w enste d iv ersific a tie veel v o o rk o m e n — z o n d e r m e er v an toep assin g . — m a a k t geen o n d e rsc h eid tu sse n o r ­ d ers en w erk v o o r h et eigen b ed rijf. D e k o stp rijs v an een u u r a rb e id is o n a fh a n ­ kelijk v an d e v ra a g v o o r w ie h et w erk w erd u itgevoerd. — stim u lee rt te n slo tte h e t e ffic ië n t g e ­ b ru ik v an d e o u tillag e en sluit a a n op de c a p a c ite itsp la n n in g v an h e t b e d rijfs­ b u re a u . E r zijn n a tu u rlijk o o k c o n seq u e n tie s v e r­ b o n d e n aan h e t in v o e re n v a n d e p r o ­ d u k tie c e n tra m e th o d e v o o r de k o stp rijsb e­ re k en in g . — E e n w ijziging in een reed s ja re n b e ­ s ta a n d e p ro c e d u re g e e ft g ro te o n z e k e r­ h e id te n a a n z ie n v a n d e in te rp re ta tie v an a fw ijk en d e gegevens. — B u d g e tterin g b e te k e n t m e e r v e ra n t­ w o o rd e lijk h e id v o o r d e ch efs ten a a n z ie n v an d e k o sten v a n h u n afd elin g . D u s ook g ro te re b e v o e g d h e d e n o m k o ste n te v e r­ o o rz a k e n en in fo rm a tie te v erk rijg e n o v er d e h o o g te d e r afd e lin g sk o ste n . — H e t leid in g g ev en d p e rso n eel zal zich m e e r e co n o m isch m o e te n in stellen w a a r­ to e h e ro rië n ta tie en v o o rlic h tin g o n o n t­ b eerlijk zijn. — D e a d m in is tra tie zal veel m e e r w o r­ d e n g e c o n fro n te e rd m e t b e d rijfssitu aties d a n to t d u sv e r g e b ru ik e lijk w as. H e t a n a ­ ly se re n v a n b e d rijfs re su lta te n e n h e t ge­ sp re k m e t b e d rijfsfu n c tio n a risse n v e ro n ­ d e rs te lt n a a st een alg e m e n e e c o n o m isc h e a c h te rg ro n d , k e n n is v an h e t sch eep sb o u w ­ b e d rijf e n v a n de eigen w e rf in h e t b ij­ z o n d e r. — D e in v o erin g van een zo in g rijp en d e v e ra n d e rin g v ra a g t een g ro n d ig e v o o rb e ­

re id in g in te a m v e rb a n d , w a a rb ij te c h n i­ sche, e c o n o m isc h e en a d m in istra tie v e eisen k u n n e n w o rd e n g eto etst. — D e o m v a n g v a n h et a d m in is tra tie v e w e rk n e e m t a a n m e rk e lijk toe, z o d a t h et g e b ru ik v a n de m o d e rn ste a d m in is tra ­ tiev e h u lp m id d e le n m o e t w o rd e n a a n b e ­ v o len . D am es en H eren, M et h e t in v o e re n v a n k o sten b ew ak in g resp ectiev elijk b u d g e tte rin g , is een b e lan g ­ rijk e sta p in d e g o ed e ric h tin g gezet. D e c o n se q u e n tie v an de o n tw ik k elin g is n a a r m ijn m en in g , d a t o o k d e p ro d u k tiv ite it d ie n u n o g in d e n a c a lc u la tie van d e o rd e rs to t u itd ru k k in g k o m t, b u iten h e t o rd e rre s u lta a t m o e t w o rd e n g e b ra c h t. D a n k u n n e n wij e e rst sp re k e n van effic ien c y b e w a k in g , o m d a t è n k o sten èn p ro d u k tiv ite it d a n beide bij d e p ro d u c tie ­ c e n tra w o rd e n g e re g istre erd . W ij c o n sta te e rd e n e c h te r, d a t de n o rm e n v o o r d e a rb e id sp ro d u k tiv ite it zich in een to e sta n d v a n v erv al b ev in d e n . D a a rn a a s t z u lle n — d o o r h e t to e n e m e n d g e b ru ik v a n ste rk g em e c h an ise e rd e o f g e a u to m a ti­ see rd e p ro d u k tie -e e n h e d e n — ook p ro d u k tiv ite itsn o rm e n v o o r d eze m o eten w o rd e n v astg esteld . V o o rw a a r een u it­ d a g in g v o o r de jo n g e sc h e e p s b o u w k u n ­ d ig e in g e n ie u r, w ien s am b ities u itg a a n n a a r d e ec o n o m isc h e en o rg a n isa to risc h e zijd e v an h e t w e rfb e d rijf. Literatuur 1. Krietemeijer, Pro). Ir. 1. II.: „Stichting N ederlandsche Scheepsbouwindustrie”, Schip en W erf, 3 april 1970, blz. 135. 2. Langm an, II.: „G edachten over de toe­ kom st van de N ederlandse Scheepsbouw”. D eventer 1964, blz. 12. De rede werd door W. Korteweg met enkele dankbetuigingen afgesloten.

A R T IK ELEN IN DE EN G ELSE T A A L H e t za l de lezers zijn o p g eva llen d a t g e d u re n d e enige tijd in ons b la d een a a n ta l a rtikelen w o rd t o p g e n o m e n in d e E n g e lse taal. H e t a a n b o d van k o p ij v o o r zgn. „ grote a rtik e le n ” in d e N e d e r ­ landse taal is d e rm a te g e rin g d a t de red a ctie reed s lang g eled e n b eslo ten h a d o m nu en dan een s een a rtik e l in h e t E n g e ls o p te nem en. D aar er geen n eg a tieve reacties va n d e z ijd e van d e lezers k w a m e n is o n g eveer een h a lf ja a r g e led en b eslo ten o m , zo nodig, in elk n u m m e r van S c h ip en W e r f een a rtik e l in d e E n g else taal op te n e m e n . D e a rg u m e n te n zijn d e volg en d e: — E r is een te gering a a n b o d van g ro te a rtik e len in de N e d e r ­ landse taal. — D e p u b lik a tie s van h e t N e d e rla n d s S c h e e p sb o u w k u n d ig P ro e fsta tio n te W ag en in g en versch ijn e n o m b eg rijp elijke red en en vrijw el alle in h e t E ngels. O n s bla d n e e m t v e e l N .S .P . p u b lik a tie s op. — H e tz e lfd e g eld t v o o r p u b lik a tie s va n h e t S c h e e p sstu d ie c e n tr u m T .N .O .

S. en W, — 38e jaargang — No, 8

— Z ij h e t in iets m in d e re m a te, g e ld t d it o o k v o o r p u b lik a tie s van d e a fd e lin g S c h e e p sb o u w k u n d e van d e T e c h n isc h e H o g e ­ sc h o o l te D e lft. — B ij sy m p o sia , congressen e.d. o p sc h e e p sb o u w - en sc h e e p ­ va a rtg eb ied d ie h ier te la n d e w o rd en g e h o u d e n is E n g els m ee sta l d e voertaal. — H e t is te tijd ro v e n d en k o stb a a r o m de g ro te a rtikelen te laten vertalen. — Ie d e r lid van o n z e V ere n ig in g b eh eerst d e E n g e lse taal g o e d o f in v o ld o e n d e m a te. — H e t b la d b lijk t m e e r a a n d a ch t te krijg en in h e t b u iten la n d . E r za l bij h o g e u itzo n d e rin g w e l e e n s een a rtik e l o f verslag van een re d evo erin g in h e t D u its w o rd en o p g e n o m e n , b ijvo o rb eeld na een v o o rd ra c h t v o o r d e V e ren ig in g d o o r een sp r e k e r die zich van d e ze taal b e d ie n t. Z u lk s is a l en ig e ke ren h e t g e v a l g ew eest. T e n slo tte w o rd t een b ero ep g ed a a n o p d e led en va n d e V eren i­ g in g o m a d e q u a te a rtik ele n aan d e red a ctie to e te z ertden. Red.

203

DE S T O O M T U R B IN E T A N K E R „JA DE”

Fig. 1.

De „Jade" gezien naar het achterschip.

K o c k u m s M e k a n isk a V e rk sta d s A B te M a lm ö h e e ft o p 28 ja n u a r i 1971 de tu rb in e ta n k e r Ja d e v an 2 5 5 .3 7 4 to n dw a fg e le v e rd a a n d e C ie F ra n ç a is e d es P é tro le s te P arijs. H e t sch ip o p e n t een serie van 17, w a a rv a n er vijf p e r ja a r g eb o u w d Zullen w o rd e n . N o . 12 v a n d eze se rie is ev en e e n s b esteld d o o r de C F P v o o r lev erin g in a p ril 1973. D e Ja d e — th a n s het g ro o tste sch ip , d a t in Z w e d e n g e b o u w d is e n h et g ro o tste in de F ra n s e k o o p v a a rd ijv lo o t — is g e b o u w d o n d e r to e z ic h t v an h et B u re a u V e rita s (klasse «î< 1 3 /3 L .f.r.E . (,,P é tro le en V ra c ” ) e n is u itg e ru st v o lg en s de F ra n s e v o o rs c h rifte n , m a a r m et v e rsc h illen d e e x tr a ’s v o o r d e v eilig ­ h eid en c o m fo rt a a n b o o rd . D e h o o fd a fm e tin g e n zijn: lengte o .a. 340,51 m, le n g te tu sse n II. 3 2 9,1 8 m , b re e d te o v e r sp. 51,82 m , h o lte to t b o v e n d e k 2 5 ,6 0 m , z o m e rd ie p g a n g 20,06 m. L a a d ru im te 3 3 8 .7 5 0 m :', b a lla stc a p . (sch o o n ) 7907 m 2, b u n k e rc a p a c ite it 14.611 m 3, p o m p c a p . 2 X 6 2 5 0 m 3/ h , b ru to to n ­ n ag e 126.370 reg .to n . In de alg e m e n e o p b o u w k o m e n d e n ieu w e 2 5 5 .0 0 0 -to n ta n k e rs o p alle b ela n g rijk e p u n te n o v e re e n m e t d e zev en 210.000to n n e rs, die in de v o o ra fg a a n d e 19 m a a n d e n afg ele v e rd w e rd e n , te b e g in n e n m et d e C h e v ro n -ta n k e r J o h n A . M c C o n e e n e in d ig e n d m et de T a b riz v a n W ilh . W ilh elm sen s. K e n m e r­ k en d e tre k k e n w a re n : c ilin d risc h e boeg, v e rh o o g d b a k d e k , d e k h u is m et n a v ig a tie b ru g en de a c c o m m o d a tie g e p la a tst o p een k o ffe rd a m als fu n d a tie d ire c t a c h te r o p h e t h o o fd d e k , g esch eid en o m p la tin g v an d e m a c h in e k a m e r m et één o f tw ee s c h o o rste n e n en een k ru ise ra c h te rste v e n . D e J a d e h e e ft e c h te r e en e x tra a c c o m m o d a tie d e k (zeven in to ta a l) w eg en s een ru im e eet- en ro o k s a lo n e n een su ite v o o r de re d e r, die n ie t in b e g re p e n zijn in de g e s ta n d a a rd ise e rd e in ric h tin g m et zes v erd ie p in g e n . O o k is de k ru ise ra c h te rste v e n iets in g e k o rt d o o r e e n k lein e d rie h o e k ig e sp ieg el m et d e b asis v a n 6,6 m len g te a a n h e t h o o fd d e k . In w en d ig v e rto o n t de ro m p — m e t o v e r de g eh ele len g te la n g ssp a n te n — v ersch ille n d e n ie u w e c o n stru c tie s, die e r in

20 4

b e la n g rijk e m a te to e h e b b e n b ijg e d ra g e n h e t g ew ic h t v a n h et c a sco en de b o u w k o ste n te v e rm in d e re n . Z o zijn bijv. de h oge la n g sb a lk e n a a n b o d e m en d ek v e rd w e n en , b e h a lv e d e zg. d o k b a lk in h e t m id d e n . H u n d ra g e n d e fu n c tie s w o rd e n o v e r­ g e n o m e n d o o r v e rs te rk te d w arsv e rstijv in g e n e n d o o r sta a l v an h o g e tre k ste rk te to e te p assen m e t e e n v lo e ig re n s v an 36 k g f /c m 2, o o k in d e d w a rsv e rstijv in g e n in d e b o d e m v an de m id d e n ta n k s. V ro e g e r w e rd e e n d erg elijk e sta a lso o rt h o o fd ­ z ak elijk to e g e p a st in d e lan g sv erstijv in g en v a n d ek en b o d em . A lle d w a rssc h o tte n v a n de ta n k s zijn v e rstijfd m e t h o riz o n ta le b a lk e n , g e h o lp e n d o o r p la a tv e rstijv in g e n , d ie o o k d ie n e n v o o r h et teg e n g a an v an trillin g e n in de ro m p . D e n ieu w e ro m p c o n s tru c tie is d o o r K o c k u m s m e t de u iterste z o rg b e stu d e e rd , in o v e re e n ste m m in g m e t de m o d e rn e sterk tep ro g ra m m a ’s; h e t o n tw e rp w e rd g e c o n tro le e rd en g o e d g ek eu rd d o o r v ie r c la ssifica tie -b u re au s, V e ritas, L lo y d ’s R eg ister, A m e ­ ric a n B u re a u o f S h ip p in g en D e t n o rsk e V e rita s en o o k d o o r C h e v ro n en T e x a c o , die b eid e sch e p en v a n d it ty p e besteld h e b b e n . T ijd e n s d e p ro e fto c h te n w as d e J a d e u itg e ru st m e t in s tru m e n ta tie v o o r h e t m e te n v a n sp a n n in g e n o n d e r statisch e b ela stin g . H ie rto e w e rd e n 150 re k s tro o k je s g e c o m b in e e rd to t 3 6 0 m e etk rin g e n . G e d u re n d e d e e e rste reis n a a r de P e rzisch e G o lf is e r een in s tru m e n ta tie a a n b o o rd m e t 4 0 k rin g en v o o r h e t m ete n v a n d y n a m isc h e sp a n n in g e n . D e e e rstg e n o e m d e m e­ tin g en w e rd e n u itg e v o e rd d o o r h e t la b o ra to riu m v a n K o c k u m , d e tw e e d e zu llen w o rd e n u itg e v o e rd en g e ë v a lu e e rd d o o r B u re a u V erita s. D e la a d ru im te is v e rd e e ld o v e r 3 X 5 ta n k s, d ie alle b e ste m d zijn v o o r b e ta le n d e lad in g . R u im te v o o r sc h o n e b a lla st is a lleen a a n w ezig in d e v o o r- e n a c h te rp ie k e n in z ijtan k s b u ite n d e m a c h in e k a m e r. B ra n d sto fo lie w o rd t g e b o rg e n in de d ie p ta n k v o o ru it en in tw ee zijta n k s n a a st de m a c h in e k a m e r. D e la d in g ta n k s zijn g e c o m b in e e rd to t een o v e rstro o m sy ste e m , d a t n o rm a a l g e la d e n zal w o rd e n v a n u it d e ta n k s no. 4 en g elo st v a n u it d e ta n k s n o . 5. E e n e x tra leid in g a a n d ek v e rg e m a k k e lijk t de la d in g v a n h e t sy steem o o k v a n u it ta n k s n o . 1. H e t in w en d ig e o v e rs tro m e n v a n d e o lie w o rd t g ereg eld

Fig. 3. Fig. 2.

G ezicht op het hoofddek vanaf de brug.

d o o r schuiven m et re c h th o e k ig e d o o rto c h te n (S ig m a -A F O ) in de ta n k s c h o tte n . D e m eeste a fslu ite rs v o o r de lad in g o lie w o rd e n o p a fs ta n d b ed ien d v a n u it een re g e lk a m e r op h et C -d ek . A c h te r d e zijtan k s n o . 5 b ev in d t zich een ta n k v o o r a fv alo lie, die v an b oven g e la d e n w o rd t m e t een c a p a c ite it van 74 00 m 3. D e p o m p e n k a m e r, die v o o r de m a c h in e k a m e r geleg en is, is v o o rz ie n van tw ee d o o r tu rb in e s g e d rev e n o lie p o m p e n van L a v a l/ J M V , die elk 6250 m 3/ h k u n n e n lo ssen te g e n een d ru k van 16,5 k g f /c m 2, één d ito strip p in g p o m p v a n 1800 m 3/h , één zu ig e rstrip p in g p o m p v a n 280 m 3/ h v an G o th ia en é é n e le k trisch e b a lla stp o m p v a n 4 0 0 0 m :,/ h . W eg en s d e g ro te c a p a c ite it v a n d e la d in g p o m p e n , slech ts tw ee in g etal, is a a n de leid in g en v o o r d e la d in g o lie de o n g e ­ w o o n g ro te m id d ellijn v an 800 m m g egeven. A lle la d in g ta n k s zijn v o o rzien van v e n tila tie -in ric h tin g e n v o o r o lie so o rte n v an g ra a d B en n iv eau -aan w ijz ers, d ie afg ele z en w o rd e n in de re g e lk a m e r v o o r d e lad in g o lie. D e a fb la a sk le p p e n in h et v en tilatiesy steem (A F O -H y d re s ) bij d e ta n k lu ik e n h e b b e n 800 m m m id d ellijn en zijn v o o rz ie n v an w a te rslo te n . P a ra lle l h ierm ee is e r ee n co n v e n tio n e e l v e n tila tie sy ste e m m e t P re sV a c k lep p en . D e ta n k s zijn u itg e ru st m et h o g e d ru k rein ig in g sm ach in es v an h e t type H y d ro -S y n g e . D e o liele id in g en zijn o v eral v an n o d u la ir g ietijzer. V erw a rm in g ssp ira le n zijn alleen a a n g e b ra c h t in de b u n k e rta n k s en in de ta n k v o o r a fv alo lie a a n stu u rb o o rd . T ijd en s d e p ro e fto c h te n b e re ik te h e t v o lb e la d e n sch ip een g ro o tste sn elh eid v an 16,24 k n o o p , te g e n o v e r 15,7 c o n tra c tu e e l. D e v o o rtstu w in g g esch ied t d o o r n o rm a le cro ss c o m p o u n d tu rb in e s m et d riev o u d ig e re d u c tie v a n K o c k u m -S ta ll-L a v a l,

Fig. 4.

Opstelling van de hoofdturbines.

S. en W. — 38e ja a rg a n g — No. 9

Ladingpom p m et abnorm aal grote capaciteit van 6250 m * /h .

die 3 2 .0 0 0 sp k o n tw ik k ele n bij 85 o m w /m in en die o p a fs ta n d v a n d e b ru g a f b e d ie n d w o rd e n vo lgen s h et a u to m a tisc h systeem v an K o c k u m . O v erig en s is e r een a u to m a tisc h en a larm sy ste e m , d a t in g e ric h t is v o o r c o n tin u e b e d ien in g o p zee d o o r één m an . D e m a c h in e k a m e r h e e ft d rie p la tfo rm s, w a a rd o o r tu ssen de v ier v e rsc h illen d e w e rk ru im te s een c o m fo rta b e le h o o g te van zes m b e sta a t. H et b o v en ste p la tfo rm is a llee n a a n b a k b o o rd m et d e k p la te n a fg e w e rk t, w a a r een ru im te v an 9 0 m 2 v o o r re se rv ed e le n is in g e ric h t, d ie zow el b e d ie n d k a n w o rd e n d o o r de h ijsin ric h tin g in de m a c h in e k a m e r als d o o r de lo o p k a t van de k ra a n o p het h o o fd d e k . H et tu s se n p la tfo rm (k e te lp la tfo rm ) d ra a g t de ketels a c h te ru it, de m a c h in e re g e lk a m e r v o o ru it, d e d ie s e ld y n a m o ’s, h e t h o o fd ­ s c h a k e lb o rd en de h o o fd c o m p re ss o re n a a n s tu u rb o o rd en de w e rk p la a ts a a n b a k b o o rd . O p h e t la a g ste p la tfo rm zijn a c h te ru it de m a n o e u v re e rk le p p en v a n d e h o o fd tu rb in e s , de v o o rw a rm e rs v o o r de b ra n d sto fo lie en d e p o m p e n d a a rv o o r o p g este ld , v o o ru it de ev ap o ra to rs en a a n stu u rb o o rd de tu rb o -g e n e ra to re n , d e voedingsw a te rv o o rw a rm e r, re serv e -v o e d in g sp o m p en d e in sta llatie v o o r z o e tw a te rb e h a n d e lin g , terw ijl de L .D .-sto o m g e n e ra to r, de u it­ w en d ig e o n th itte r en d e p o m p v o o r h e t o v e rp o m p e n van b ra n d s to fo lie a a n b a k b o o rd z ijd e g e p la a tst zijn. O p de ta n k to p b e v in d e n zich als g ew o o n lijk d e n o rm a le o p stellin g e n v a n h o o fd tu rb in e s , o v e rb re n g in g e n asleiding, c o n d e n so rs m e t p o m p e n , filte rs, s e p a ra to rs enz. Bij h et v o o rste sc h o t b e v in d t z ich d e a a n d rijfm a c h in e rie v an lad in g - en b allastp o m p e n , die in de p o m p e n k a m e r g e p la a tst zijn.

Fig. 5.

Overbrenging, stuw blok en schroefas.

205

D e m a c h in e re g e lk a m e r b e v a t h e t g ro o tste deel van de reg el- en m o n ito rin stru m e n te n , d ie re g e lm a tig g e g ro e p e e rd zijn op een h o o fd c o n so le en een v e rtic a a l p an e el, d a t h o o fd z a k e lijk de reg istra tie - en a la rm in s tru m e n te n b ev a t. H e t a la rm sy ste e m , d at zo als g eb ru ik e lijk bij d o o r K o c k u m g eb o u w d e sc h ep en , eindigt in een p an eel m et a la rm la m p e n , a fk o m stig van een zev en tig tal m e e tp u n te n , is v e rd u b b e ld d o o r een n ie u w e le k tro n isc h „g e­ sp ro k e n a la r m ” . In w e rk in g g e e ft d it sy steem , d o o r m id d el v an een v o o ra f v e rv a a rd ig d e e in d lo z e b a n d en v e rsc h e id e n lu id ­ sp re k e rs in d e m a c h in e k a m e r en d o o r m id d el v an V H F z a k o n tv a n g e rs b ro n en re d e n v a n h e t a la rm . D e h o o fd e e n h e id d ru k t d ez elfd e in fo rm a tie o p e e n stro o k a f, sam en m e t de tijd v an h e t a la rm .

Fig. 6.

Laagsle m achineplatform m et verdampers en turbo-dynam o's.

D e sto o m w o rd t a fg e n o m e n v a n tw e e a a n de b o v en zijd e g e sto o k te k etels v a n h e t ty p e K o c k u m -C o m b u s tio n E n g in e e ­ rin g , die elk n o rm a a l 4 6 ,6 to n o v e rv e rh itte sto o m k u n n en lev eren v a n 60,8 k g f /c m 2 en 5 1 0 ° C (71 t / h m ax im aal). D e k etels zijn v o o rz ie n v a n ro te re n d e lu c h tv o o rw a rm e rs v an L ju n g strö m , v e rv a a rd ig d d o o r S v en sk a M a sk in v erk en . D e s to o m p ro d u k tie en de a a n v o e r v a n v o e d in g sw a te r w o rd en o v e r h et g eh ele sn e lh eid sg e b ie d b in n e n n au w e g re n z e n g ereg eld d o o r de ele k tro n isc h e 3 T M C o m b u stio n C o n tro l v a n K o ck u m , a a n g e v u ld m e t tw ee v la m b e w a k e rs v a n K o c k u m , één in ied ere k etel, v o o r de d ire c te w a a rn e m in g v a n de k w aliteit v an de vlam in de v u u rh a a rd . D eze in s tru m e n te n zijn gevoelig genoeg o m een b ra n d e rg e b re k te c o n sta te re n , zelfs als de beide z ijb ra n d e rs in v o l b e d rijf zijn. H e t e le k trisc h v e rm o g e n w o rd t n o rm a a l g e lev e rd d o o r een m e e rtra p p ig e tu rb o -d y n a m o v an L a v a l/A S E A m et een hoog re n d e m e n t v a n 1250 k V A , 3 X 4 5 0 V , 60 H z, die m et o v e rv e rh itte sto o m w e rk t en o o k de h o o fd -v o e d in g sp o m p a a n d rijft. A ls re serv e is e r een o v e re e n k o m stig e één sch ijfs tu rb o -d y n a m o , d ie m e t o n th itte sto o m w e rk t en ee n dieseld y n a m o v a n 5 7 2 k V A , die a u to m a tisc h s ta rt als h e t elek trisch e n et z o u u itv a lle n . Z o et w a te r v o o r h u ish o u d e lijk e n tec h n isc h g e b ru ik w o rd t g ele v e rd d o o r tw ee v e rd a m p e rs v o o r 40 t / 24 h v an h et fa b rik a a t E le c tro -M é c a n iq u e .

Fig. 7.

Bedieningsconsole in machinekam er.

T ijd e n s h e t n o rm a le b e d rijf o p zee w o rd e n d e h o o fd c o n d e n ­ so r, de a tm o sfe risc h e c o n d e n so r e n d e sm e e ro lie k o e le r van k o e lw ate r v o o rz ie n d o o r een in la a t m e t sc h ep w e rk in g in de b o d em . A ls d eze stro m in g o n v o ld o e n d e is, w o rd t de c irc u la tie a u to m a tis c h o v e rg e n o m e n d o o r een v e rtic a le é é n tra p s h o o fd c irc u la tie p o m p v an A S E A /R u h rp u m p e n m et een c a p a c ite it v an 1 3 0 0 -3 0 0 0 m 3/ h e n / o f een d e rg e lijk e h u lp p o m p v o o r 1600 n W h . D e d e k m a c h in e s w o rd e n d o o r sto o m a a n g e d re v e n en zijn v an h et fa b rik a a t H e lsin g b o rg s V a rf. Zij b e sta a n v o o rn a m e lijk u it tw ee a fm e e r- e n a n k e rlie re n v o o r 114 m m k e ttin g , zes a u to ­ m a tisc h e 3 0 -to n a fm e e rlie re n , tw ee 6 ,5 -to n la a d lie re n m id ­ sch eep s en een k ra a n m e t lo o p k a t a a n d e a c h te rz ijd e v an de d e k o p b o u w . D e a n k e rs v a n h et H a ll-ty p e , g e lev e rd d o o r H o e sc h E x p o rt G m b H w e g en elk 21,5 to n , terw ijl de a n k e r­ k e ttin g e n v a n S trö m -L ju sn e , die 385 m lan g zijn een g ew icht h e b b en v a n ie d e r 167 to n . H e t schip is g etu ig d a lle e n m e t een sto m p e m a st v o o ru it, tw ee la a d p a le n m id sc h e e p s, elk v o o r 1 to n en één 15-tons la a d b o o m en een ra d a r m a s t b o v en h e t stu u rh u is . D e g an g w ay is in tw ee d elen v e rv a a rd ig d d o o r AB M a rin c o n stru c tio n e r. H ij p a s t a a n b e id e zijd en en w o rd t d o o r d rie d a v its b ed ien d , w a a rv a n tw ee v o o rz ie n v a n m et d ru k lu c h t w e rk e n d e lieren v an H e lsin g b o rg .

Fig. 8.

206

Tw ee turbo-dynam o’s, de voorste drijft tevens de lioofdvoedingspom p (zwaar geïsoleerd).

D e stu u rin s ta lla tie is v an h e t h o g e -d ru k ty p e v a n L a C io ta tB ro w n B ro th e rs m e t v ie r ra m m e n en tw e e p o m p e e n h e d e n . D e b e d ie n in g h e e ft p la a ts v a n a f d e b ru g m e t een te le m o to rsy ste e m , d a t o f a u to m a tis c h in w e rk in g k o m t d o o r een a u to p ilo o t v an A O IP (A sso c ia tio n des O u v rie rs e n In s tru m e n ts d e P récisio n ), v e rb o n d e n m e t een g y ro k o m p a s v a n A rm a B ro w n , o f u it de h a n d d o o r een S B /P S -d ru k k n o p s y s te e m , w a a rb ij ro e ru itw ijk in g en to t 3 5 ° b e re ik t w o rd e n . D e a u to p ilo o t b e sta a t u it tw ee a lte rn a tie v e e e n h e d e n . Z o u d e n d eze beid e d e fe c t ra k e n , d an k an a u to m a tis c h stu re n n o g u itg e v o e rd w o rd e n v ia h et m a g n e ­ tisch k o m p a s v a n h e t sch ip , ev en e en s v o lg e n s h et o n tw e rp v an A O IP ,

Fig, 9.

K aartentafel m et hulpinstrum enten voor de navigatie.

H e t ro e r is v an h et se m i-p la a tty p e m e t een e ffe c tie f o p p e r­ v la k v an 1,6 % van h et la n g so p p e rv la k v a n h e t schip. H e t w eegt afz o n d e rlijk 153 to n , m a a r 2 0 0 to n sam en m et de ro e rk o n in g v an 769 m m m id d ellijn en d e b ijb e h o re n d e m o er. D e v ijfb lad ssch ro e f, v e rv a a rd ig d u it n ik k e l-a lu m in iu m b ro n s en geleverd d o o r K o b e S teel h e e ft een m id d ellijn v an 8600 m m en een g em id d eld e sp o ed v a n 6510 m m . H et b la d o p p e rv la k b e d ra a g t 36 m 2 en h e t g ew ich t 48,4 to n . D e d ek o p b o u w m eet aa n d e b asis 12 X 35 m . D e z e b ev at zeven d ekken (A to t G ), w a a rv a n n a a r b o v en to e d e b re e d te a fn eem t. D e v erb in d in g tu ssen de w o o n ru im te n en de p la t­ fo rm s v an de m a c h in e k a m e r w o rd t v e rg em a k k elijk t d o o r een lift m et negen sto p p la a tse n en een h ijsv erm o g en v an 400 kg. O p h et A -d e k zijn v o o rn a m e lijk p ro v isie m ag a zijn e n en ru im te n v o o r de w asserij e.d. en de lin n e n v o o rra a d . In g esch eid en c o m p a rtim e n te n zijn er d e k m ag a z ijn e n , de k o e lm a c h in e v o o r d e lev en sm id d elen , de aa n d rijv in g e n d e v o o rra a d ta n k v o o r h et b ra n d b lu ssy steem v an 9 s c h u im k a n o n n e n o p h e t h o o fd d e k , de V o lv o -d iesela an d rijv in g e n de h y d ra u lisc h e p o m p e n v o o r de n o o d b ra n d b lu sp o m p v a n 170 m 3/ h en de 60 k V A V o lv o A S E A n o o d g e n e ra to r. O o k zijn o p d it d e k g e p la a tst é é n van de d rie b ra n d b e strijd in g ssta tio n s v a n h e t schip, een b u re a u v o o r d e m a c h in e k a m e r, een v olledig u itg e ru ste h u t v o o r een re p a ra tie p lo e g v an v ier m a n e n en k ele k leine ru im te n v o o r v e rsch illen d e v o o rra d e n . H e t B -d e k is v a n b in n e n g eh eel g ew ijd a a n de v o e d se lv o o r­ ziening v o o r een b e m an n in g , die u it ca. 35 o fficie re n en m a n ­ sc h a p p e n b e staat. E r zijn gezellige m essro o m s en salons v o o r alle c a te g o rieën en een ru im e eet- e n ro o k sa lo n v o o r re p r e ­ sen tatiev e d o elein d en . H e t k o m b u is is v o o rzien v an een g ro o t a a n ta l m o d e rn e k e u k e n a p p a ra te n . N a a r b u ite n to e is het B -dek n a a r de z ijk a n te n en n a a r v o ren u itg eb o u w d to t een b o te n d e k v o o r tw ee 2 4 -ft re d d in g b o te n a a n elke k a n t. D e b o te n zijn v an p lastic, v ervaardigd, d o o r D u b ig e o n -N o rm a n d ie en tw e e e rv a n b ezitten een lu ch tg e k o e ld e L ister-d ieselm o to r van 13 p k . Z ij zijn g e p la a tst o n d e r S c h a t’s z w a a rte k ra c h t davits. H e t C -d e k b e v a t 15 h u tte n v o o r de b e m a n n in g , alle m et a fz o n d erlijk e d o u c h e en w asg ele g en h e id ; de b e d d e n h e b b en een m in im u m b re e d te v an 110 cm . D e h u tte n zijn v o o r en a c h te r g e p la a tst en de ru im te e rtu sse n is b e n u t v o o r de tra p , w asserij, de liftsc h a c h t, w .c .’s en k a ste n v o o r k le re n en b agage. In v o o r geluid g eïso leerd e c o m p a rtim e n te n a a n de z ijd en v an h et C -d ek zijn de tw ee v e n tila to re n g e p la a tst v o o r de lu c h t­ b eh an d elin g , die de geh ele a c c o m m o d a tie v e n tile re n . Z ij h eb b en een to ta le in b la a sc a p a c ite it v a n 16.000 m 3/ h en een to tale k o elca p aciteit v a n 2 4 7 .0 0 0 k c a l/h . In d e v e rw a rm in g sp erio d e w o rd t de te m p e ra tu u r in de a c c o m m o d a tie a u to m a tis c h op + 22 ° C g eh o u d e n bij een la ag ste b u ite n te m p e ra tu u r v a n — 15 ° C en in de k o e lp e rio d e o p + 2 9 ° C bij een h o o g ste b u ite n te m p e ra tu u r v an + 3 5 °C . D e lu c h td ru k w o rd t c o n sta n t g eh o u d en , o n a fh a n k e lijk v a n h e t a a n ta l in la a tk le p p e n , d a t b ijstaat. In het C -d ek is o o k d e regel k a m e r v o o r de la d in g o p g e n o m e n ,

S. en W , — 38e jaa rg a n g — No. 9

die u itg e ru st is m e t een g ro o t p an e e l v o o r h e t o p a fs ta n d h y d ra u lisc h b e d ie n e n v a n d e a fslu ite rs v o o r d e lad in g , het strip p e n en de b a llast in d e ta n k s, d e p o m p e n k a m c r en aan d ek . D eze u itru stin g , g e le v e rd d o o r S IG M A o m v a t een sim ula tie -d ia g ra m van h e t g eh ele leid in g sy steem en een niveaum e e tp a n e e i v o o r h e t o p a fs ta n d afle z e n v an d e n iv eau s in de tan k s. D a a rn a a st is een d e k k a n to o r g e p la a tst. V a n a f h e t C -d e k g a a t een d ire c te v e rb in d in g sb ru g n a a r de b o v e n k a n t van d e o m k a stin g van d e m a c h in e k a m e r, w a a r, tu ssen de sc h o o rste n en z ic h ee n a fz o n d e rlijk lu c h tg eco n d itio n ee rd e g y m n astie k z a al m et to e b e h o re n b ev in d t. O p h et o n d e r­ d ek b o v en de m a c h in e k a m e r is een zw e m b a d en gelegenheid to t z o n n e b a d e n , w a a ro n d e r een ru im te a a n stu u rb o o rd g eb ru ik t w o rd t als w e rk p la a ts en m ag a z ijn v o o r d e p o m p m a c h in ist. O p h e t D -d e k b ev in d e n zich 9 h u tte n v o o r o n d e ro ffic ie re n en 3 v o o r d e b e m a n n in g , d e b ib lio th e e k en een b ra n d b e strijd in g ssta tio n . In h e t m id d e n is de in ric h tin g als o p h e t C -d ek. O p h e t E -d e k zijn tw ee su ites v o o r d e e e rs te s tu u rm a n en eerste m a c h in ist en e e n p e rs o o n sh u tte n v o o r 6 o ffic ie re n . A an b a k b o o rd a c h te r zijn h o sp ita a l en a p o th e e k en d e te le fo o n ­ c e n tra le m et 70 a a n slu itin g e n in h e t m id d en , d a t v o o r d e rest in g ed ee ld is als h e t C - en D -d ek . H e t v o o rste d eel v an h e t F -d e k w o rd t in g e n o m e n d o o r de su ites van k a p ite in en h o o fd m a c h in ist en h et a c h te rste deel d o o r d e su ite v an d e re d e r, h e t ra d io sta tio n en d e h u t v an d e m a rc o n ist. In h et m id d en zijn de tra p , re se rv e k a m e rs en d e h o o g ste sto p p la a ts v an de lift. H e t n a v ig a tied ek, d a t slechts 3 1 ,8 m b reed is, is v o o rzien v an b ru g v leu g els, 10 X 1 m , d ie een v o lled ig e c o n tro le van de z ijk a n te n v an h et sch ip en h e t w a te r in d e b u u rt e rv an , v erg e m a k k e lijk e n . H e t b ru g h u is is een g e c o m b in e e rd stu u rh u is en k a a rte n k a m e r en ligt d ire c t a c h te r h et v o o rw in d sch erm . B eh alv e de m o d e rn e n a v ig a tie m id d e le n , b e v a t h et en k e le d e ­ tails, w at d e in ric h tin g b e tre ft, die in b e la n g rijk e m a te het g e b ru ik elijk e te b o v en g aan . Z o zijn er d rie co m fo rta b e le in ste lb a re sto elen , die g e p la a tst zijn bij d e ra d a r aan s tu u r­ b o o rd , bij h e t stu u rg e d e e lte v a n de m a n o e u v re e rc o n so le en bij een o p k la p b a re le sse n a a r a a n b ak b o o rd . E r is een lu id sp rek er v o o r m u ziek , een Ita lia a n se k o ffie -e sp re sso m a c h in e en a n d e re zak e n , die m en n ie t gew en d is o p n a v ig a tie b ru g g en a a n te tre ffe n . D e e le k tro n isc h e c o m m u n ic a tie m id d e le n zijn m et g ro te zorg g ek o zen . D e h o o fd z e n d e r v a n D a n sk R a d io A /S m et en k ele z ijb a n d is bijv. v o o rz ien v an een n ieu w e ze e r n a u w k e u rig e a fste m m in g , w aa rb ij één k rista l v o o r alle fre q u e n tie s g e ­ b ru ik t w o rd t. In alle re c re a tie ru im te s en o ffic ie rsh u tte n b e sta a t m o g elijk h eid v o o r T .V . en ra d io -o n tv a n g st. O o k is een v id eo ­ re c o rd e r a a n w ezig v o o r h e ru itz e n d in g v an de p ro g ra m m a ’s. D e a u to m a tisc h e te le fo o n c e n tra le k a n in h et d e k k a n to o r op h et C -d ek m et de w al v e rb o n d e n w o rd en . D e v eilig h e id sv o o rzie n in g e n te g e n b ra n d o m v a tte n o .a. een L M F ,-au to m atisch b ra n d a la rm sy ste e m m e t th e rm isc h e d e te c ­ to rs in de g eh ele a c c o m m o d a tie en C e rb e ru s ro o k d e te c to rs in de m a c h in e k a m e r.

Fig. 10.

Bediening vanaf de hrug m et gem akkelijke zitplaatsen.

207

S A T E L L IE T -C O M M U N IC A T IE door ir. R. Schornagel H o o fd in g e n ie u r v a n R a d io -H o lla n d N .V . Sam envatting D e m o g elijk h ed en die satellieten b ied en in h e t ra d io v e rk e e r zijn v o o r een deel bij h e t g ro te p u b lie k al g en o eg z aa m b e k e n d , v o o ra l d o o r d e d ire c te T V -u itz e n d in g e n van v o e tb alw e d strijd en o p h e t a n d e re h a lfro n d . E e n a n d e re to e p assin g is bij de sc h e e p ­ v a a rt al b ek en d g ew o rd e n , n am elijk d e ra d io p la a tsb e p a lin g via een satelliet. D it systeem w erd in N e d e rla n d g e ïn tro d u ­ ceerd tijd en s de R H In fo van 1968. N u w o rd t n a d e r in g eg aa n o p p ro e fu itzen d in g e n v an en n a a r sch e p e n v ia een satelliet. H e t b ijz o n d e re is w el, d a t d e N A S A v o o r d eze p ro ev e n w a a ra a n m a a r een p a a r la n d e n k u n n e n m e e w e rk e n , o o k N e d e rla n d u itk o o s. Z o d o e n d e k o n u it ei­ gen erv a rin g e n g e p u t w o rd e n bij d e b e ­ sch rijv in g van d e d ag elijk se ra d io v e rb in ­ d in g tussen N e d e rla n d en de „ N ie u w A m s te r d a m ” via de c o m m u n ic a tie s a te l­ liet A T S-3. A lgem een E én van d e b e la n g rijk ste b elev e n isse n op h et geb ied van de sa te llie tc o m m u n c a tie is d e in ju n i 1971 te h o u d e n c o n fe ­ re n tie v an de I.T .U ., de In te rn a tio n a ! T ele c o m m u n ic a tio n U n io n .

C IR M

c o m m issie v an sc h e e p sra d io -ex p lo ita n te n , zo als R H ,

RTCM de A m e rik a a n se co m m issie w a a rin zo w el o v e rh e id als b e ­ d rijv en . A an d e z e c o n fe re n tie s w o rd t o o k d o o r R a d io H o lla n d a c tie f d e e lg e n o m e n , h e t­ g e e n als b ijk o m e n d v o o rd e e l h ad , d a t wij a an w ezig w aren to en v o rig ja a r z o m e r een C IR M c o n fe re n tie d o o r d e U S C o a st G u a rd een c o m p le te V H F in sta lla tie w erd a a n g e b o d e n o m p ro e v e n te n e m e n v a n a f e en sch ip m e t d e A T S 3. Typen C oinm unicatic-satellieten D e e e rste sate llie te n v an d eze so o rt w a ­ re n passief en b e v a tte n alleen een b a k e n ­ z e n d e r om d e p la a ts te k u n n e n b ep a le n . E e n v o o rb e e ld is d e E c h o I v an 1960, een a lu m in iu m d a t v o o r d e re fle c tie v an d e o n tv a n g e n sig n alen zo rg d e. D e tw e ed e so o rt w o rd t g e v o rm d d o o r de n u a lg e m e e n g e b ru ik te a c tie v e sa te llie ­ te n , v o o rz ie n v a n zg. tra n sp o n d e rs . D e z e zijn h ie rm e e in sta a t o m o n tv a n g e n sig n alen b in n e n e e n z e k e re b a n d b re e d te w e e r u it te z e n d e n o p een a n d e re fr e ­ q u e n tie . V o o rb e e ld e n h ie rv a n zijn bv. T e ls ta r en R ela y , h e t m e est b e k e n d d o o r d e v e r­ sc h ille n d e te le v isie -o v e rd ra c h te n o.a. v an d e O ly m p isc h e S p elen T o k y o 1964.

D it is een so o rt W .A .R .C . W o rld A d m in istra tiv e R a d io C o n fe re n c e , z o als in 1967 g e h o u d e n w erd v o o r M a ritie m e Z a ­ k en en w aarb ij beslissing en w e rd e n g e n o ­ m en o m tre n t in v o e rin g v an e n k e lz ijb a n d te lefo n ie, n ieu w e freq u e n tie -in d c lin g e n v o o r sch ep en , v erd u b b e lin g v an h et a a n ­ tal V H F k a n a le n , enz.

D e z e sa te llie te n h e b b e n een e llip sv o r­ m ige b a a n o m de a a rd e , o n a fh a n k e lijk v an d e d ra a iin g van d e a a rd e z e lf o m zijn eig en as. V a n d a a r d e n a a m n iet-sy n c h ro n e b aa n .

D e n ieu w e W A R C g a a t sp eciaal o v e r r a ­ d io v e rb in d in g e n in de ru im te , v a n d a a r d e n a a m S p ace C o n fe re n c e en de sc h e e p s ra d io v e rb in d in g e n v o rm e n slech ts e e n o n d e rd e e l.

D e ric h tin g w as m eestal o n g e v e e r n o o rd zu id , d e h o o g te b o v en h e t a a rd o p p e r­ v lak ta m e lijk gerin g , bv. 1500 k m , al is d eze w a a rd e n ie t c o n s ta n t d o o r d e ellip s­ vo rm .

O p h et g eb ied van d e ru im te is nog m a a r heel w ein ig g eregeld, z o d a t in ee rste in s ta n tie e en fre q u e n tie in d elin g g e m a a k t m o e t w o rd e n in d e to ch al o v e rla d e n freq u e n tie b a n d e n . D eze in d e lin g h an g t w e e r a f v an d e to e k o m stig e b e h o e fte n v an v aste d ien sten , sc h e e p v a a rt en lu c h t­ v a a rt, w a a rv a n de sc h e e p v a a rt o n s h et n a a st a a n h e t h a rt ligt.

D e o m lo o p tijd is m a a r b e tre k k e lijk klein d o o r d e g ro te sn e lh e id , w a a rd o o r d e sa­ te llie t slech ts k o rte tijd te zien is v a n u it een b e p a a ld p u n t v a n d e a a rd e . D it is een g ro o t n ad eel.

M e t d eze S p ace C o n fe re n c e in h e t v e r­ sch iet sta a t h et w o o rd S ate llie t d e la a tste ja r e n d a n o o k v et g e d ru k t o p de a g e n d a van vele in te rn a tio n a le co m m issies d ie z ich bezig h o u d e n m e t c o m m u n ic a tie en n av ig a tie p ro b le m e n . O m h ie rv a n e n k e le te n o e m e n : C C IR

d ie a a n b e v e lin g e n m a a k t v o o r d e a d m in is tra tie v e c o n fe re n tie s w a a r b eslissin g en w o rd en g e n o ­ m en,

IM C O

die zich b e z ig h o u d t m e t de vei­ lig h eid o p zee,

IC S

d e in te rn a tio n a le re d e rso rg a n isatie,

208

S a te llie te n in e e n syn c h ro n e -b a a n h eb b e n e en o m lo o p tijd v an 24 u u r e n b ev in d en z ic h in h e t v lak v a n d e e v e n a a r. D e z e sta a n d u s in w ezen stil ten o p z ic h te van d e a a rd e , v a n d a a r d a t de sy n c h ro n e b a a n o o k s ta tio n a ir o f g e o sta tisc h w o rd t g e n o e m d . D e c o n se q u e n tie h ie rv a n is e c h te r, d a t d e a fs ta n d to t de a a rd e z e e r g ro o t m o e t zijn, nl. in de b u u rt v a n de 3 5 .0 0 0 km . D it v o rm t een n a d ee l o m d a t de v e rz w ak k in g v a n h et sig n a a l o v e r d e ­ z e la n g e w eg g ro te r is. H e t v o o rd e e l v a n een v aste p la a ts is e c h ­ te r b e la n g rijk e r, o o k w a t b e tre ft h et ric h te n v a n a n te n n e s, z o d a t de sa te llie ­ te n v an d e la a tste ja r e n v a n d it ty p e zijn. E e n b e k e n d v o o rb e e ld is d e E a rly B ird , w a a rm e e de O ly m p isch e S p e le n v an M ex ico n a a r E u ro p a w e rd e n o v e rg e ­ seind.

Z et m en d rie v an d eze sy n c h ro n e satel­ lieten b o v en d e d rie o c e a n e n d a n w o rd t h et g eh e le sc h e e p v a a rtg e b ie d h ie rm e d e b estre k e n . I)e A .T .S . serie H ie rm e e k o m e n wij o p de satelliet A T S 3. D it is o o k een sy n c h ro n e satelliet u it de A p p lic a tio n s T e c h n o lo g y S a tellite S e­ rie, g e la n c e e rd v o o r N .A .S .A . In h e t a l­ gem ee n o m te c h n isc h e p ro ev en te n e ­ m en o .a. v o o r c o m m u n ic a tie m et sch e­ p en e n v lieg tu ig en . D e A T S 3 b e v in d t zich in een p ra k tisc h c irk e lv o rm ig e b a a n o p ca. 35700 km km h o o g te b o v en h e t a a rd o p p e rv la k te r h o o g te van de e v e n a a r o p ca. 6 0 ° w ester­ len g te, d it is b o v e n B razilië. N ed erlan d se proeven N a h e t a a n b o d v a n de C o a st G u a rd om ee n V H F sa te llie t te rm in a l v o o r scheepsg e b ru ik te r b esc h ik k in g te stellen, w erd een w e rk g ro e p g ev o rm d d o o r de P T T , H A L en R H . D e ta k e n w a re n : 1. o ffic ië le to e ste m m in g te krijg en v an N ASA, 2. een te s tp ro g ra m m a op te stellen , zo m o g elijk m e t n o g n ie t e e rd e r u itg e ­ v o e rd e p ro ev e n , 3. in sta lla tie v an de C o a st G u a rd a a n b o o rd v a n een H A L schip, 4.

h e t in ric h te n v an een g ro n d s ta tio n in N e d e rla n d o m de p ro e v e n te k u n n e n v o lg en en zo m o g elijk a c tie f deel te te n em en .

N a vele b e sp re k in g e n , n iet alleen h ie r d o c h o o k m e t d e C o a st G u a rd en N A S A te W a sh in g to n , w e rd h e t in m id d els o p g e ­ steld e te s tp ro g ra m m a g o e d g e k e u rd en k reg en wij tw ee m a a l p e r d ag een h a lf u u r A T S tijd, ’s m o rg e n s o m 11.00 u u r en ’s a v o n d s o m 10.00 u u r N e d e rla n d s e tijd . L a te r w e rd h e t h a lf u u r nog v e r­ len g d to t d rie k w a rtie r. D e p ro e v e n w e rd e n in g ed ee ld in drie fa z e n en de e e rste fase s ta rtte o p 4 m ei 1970, to e n de N ie u w A m s te r d a m in de h av e n v an N e w Y o rk w e rd u itg e ru st m et d e e e rd e r g en o e m d e V H F te rm in a l. D e ze b e sta a t u it een 300 W a tt F M z e n ­ d e r, een g ev o elig e o n tv a n g e r b e id e krista lg e stu u rd v o o r é é n k a n a a l e n tw ee e e n v o u d ig e Y ag i a n te n n e s m e t een ro to r. M e t su cces w e rd e n p ro e fv e rb in d in g e n g e m a a k t en g e d u re n d e enige m a a n d e n k reeg m en a a n b o o rd d e g eleg e n h eid v e rtro u w d te ra k e n m e t d e a p p a ra tu u r d o o r h e t u itlu iste re n v a n h e t b e sta a n d e te s tp ro g ra m m a . D e eig en lijke p ro ev en b eg o n n e n m e t de tw e e d e fa se , w a a rin wij n u n o g v erk e re n . A lles w as in g e re e d h e id g e b ra c h t o m op 4 a u g u stu s o fficie el te s ta rte n , v a n a f die d a tu m h a d d e N ie u w A m s te r d a m o o k to e ste m m in g o m te z e n d e n .

O n d e r g ro te sp an n in g h o o rd e n wij o p die d a tu m om 12.00 u u r d e o p ro e p v an h et N A S A „ M o ja v e A T S ” g ro n d s ta tio n bij L os A n g eles n a a r de N ie u w A m s te r ­ d a m en b e t zeer d u id e lijk e a n tw o o rd van h e t schip. D e overige d e e ln e m e rs a a n h e t g esp rek w aren: h et C o a st G u a rd ra d io sta tio n in W a sh in g to n , d e „A tla n tic C a u se w a y ”, een E n g els sch ip d a t o o k m et een d e r­ gelijke V H F in sta lla tie w as u itg e ru st, R a ­ d io H o lla n d in A m ste rd a m -O s d o rp en h et P T T sta tio n in K o o tw ijk .

h o o g te v ersch illen . D e d e c o d e r v a n de N ie u w A m s te r d a m is a fg esteld o p d e m id d e lste 3 6497, z o d a t de selectiv iteit g o e d b e o o rd e e ld k an w o rd en . V erv o lg en s w o rd t een sp eciale w e e r­ k a a rt u itg ez o n d en , b e sta a n d e u it een stu k je la n d k a a rt, le tte rs v an v e rsc h ille n ­ de g ro o tte n en een a a n ta l stre p e n op v ersc h ille n d e a fs ta n d o m de d e fin itie te k u n n e n b eo o rd elen . D e re s u lta te n m e t deze p ro e v e n zijn u it­ stek e n d te n o e m e n z o als tijd e n s de d e­ m o n stra tie o p de In fo ’70 w as te zien.

N a deze eerste sp ra a k -v e rb in d in g v an u it N e d e rla n d m et een N e d e rla n d s k o o p ­ v a ard ijsc h ip v ia een c o m m u n ic a tie s a te l­ liet. k w am h e t sp eciale p ro g ra m m a v o o r de tw eed e fa s e aa n de b e u rt.

V o o r d e d e rd e fase die in n o v e m b er b e­ gon, k o n d e n w ij v a n u it K o o tw ijk als g ro n d sta tio n re c h tstre e k s w e rk e n m e t de schep en . H e t p ro g ra m m a w as n u m eer flex ib el o.a. d o o r e n k e lz ijb a n d - en telexp ro ev en .

D it op d e b a n d o p g e n o m e n p ro g ra m m a v an een h a lf u u r b e sta a t u it: H e t u itz e n ­ d en v an enige „S elective C a llin g ” codes.

T oekom st

Bij d it systeem k rijg t h e t schip een b e ­ p a a ld e co d e van 5 cijfers, c o rre sp o n d e ­ re n d m e t v ijf la a g fre q u e n t to n e n .

M et d eze p ro e v e n is a a n g e to o n d d a t m e t e en v o u d ig e a p p a r a tu u r in d e o n s b e k e n ­ de V H F b a n d , b e tro u w b a re v e rb in d in ­ gen zijn te m a k e n o v e r g ro te a fs ta n d e n .

In dit geval w o rd e n d rie o p e e n v o lg e n d e c o d es 36496 - 36498 u itg ez o n d en , die d u s slechts in h et la a tste cijfer één to o n ­

H e t is de v ra a g o f in deze V H F b a n d m a ritie m e k a n a le n w o rd e n to eg ew ezen v o o r sa tellie tv e rk e e r.

CO M M ISSIE „ Z E E H A V E N -

van gas en k e rn e n e rg ie als e n e rg ie b ro n , leiden to t een ste rk e a fn a m e v a n h e t olietra n sp o rt. E en d e rd e fa c to r is d ie v an de e x p lo ita tie v a n „ n ie u w e ” g ro n d sto fv in d p la a tse n , w elk e e e n d ra stisc h e w ijziging v an d e w e re ld v e rv o e rsp a tro n e n ten ge:. volge zal k u n n e n h e b b e n . E v e n z o zullen een e v e n tu e le stijging van d e p ro d u k tie v an sy n th etisch e g ro n d sto ffe n , d e o n tw ik ­ k elin g v an v e rv a n g e n d e tra n sp o rtm id d e ­ len (p ijp leid in g en ), a lso o k d e m e t n a m e in o n tw ik k e lin g sla n d en g ev o erd e b ev o lk in g s­ p o litiek (in k o m e n sn iv e a u p e r h o o fd ) h u n invloed z e k e r d o en gelden.

OVERLEG” D e com m issie „ Z e e h a v e n o v e rle g ” h e e ft h a a r v erslag o v er 1970 aan de m in ister van V e rk eer e n W a te rs ta a t aa n g e b o d e n . U itvoerig h e e ft d e C o m m issie zich m e t een aan ta l o n d e rw e rp e n b ezig g e h o u d en , die w elisw aar n iet zu llen u itm o n d e n in een advies, m a a r z e k e r z u lle n b ijd rag en to t v e rd ie p in g v a n h a a r in z ich t. H e t sta a t vast, d a t deze o o rd eelsv o rm in g o o k in de to ek o m st een w aard ev o lle en o n m isb a re bezigheid v an de C o m m issie zal blijven. D rs H . J. Ja n sse n g a f d e C o m m issie zijn visie o v er „ D e gevolgen v a n d e o n tw ik ­ keling v an d e v erv o e rsstro m e n en v an de zeesch eep v aart, m .n . v o o r de N e d e rla n d se zeeh av en s” . D a a rb ij te k e n d e hij d u idelijk de o n d erlin g e v erw ev en h e id v a n deze beide o n tw ik k elin g en .

A a n een v o o rsp ellin g in w elke m a te e n op w elk e te rm ijn d eze fa c to re n zu llen g aan w erk en , w ilde de in leid e r z ich n iet w agen.

V o o rts m e m o re e rd e hij, d a t vo lg en s de p ro g n o ses d e zeeg a a n d e w e re ld h an d e l to t h et ja a r 2 0 0 0 ja a rlijk s 8 % zal to e n e m e n .

U itg a a n d e v an d eze te n d e n s lijk t een c o n ­ c e n tra tie o p stu k g o e d v e rv o e r d o o r d e N e d e rla n d s e h av e n s m e t d e d a a rm e e v e r­ b o n d e n in d u strië le c o n se q u en tie s v o o r N e d e rla n d als geheel, m e e r p e rsp e c tie f te b ieden d a n een v o o rtg e z e tte c o n c e n tra tie op h e t m assag o e d v e rv o e r. W el w o rd t in d it v e rb a n d de v ra a g g e h o o rd o f d e d o o r­ v o er v an stu k g o e d v o o r de N e d e rla n d se h av e n s w el als een re n d a b e le a ctiv ite it is te b esch o u w e n . D it v ra a g stu k zal e c h te r o o k w ee r n ie t g eïso leerd k u n n e n w o rd en

E r zijn evenw el fa c to re n , w elk e d eze v o o r­ sp elde tre n d k u n n e n v e rsto re n . A lle re e rst k a n een stijgende actieve b elan g stellin g v o o r de „ d e rd e w e re ld ” een v ersn eld e to e ­ n am e v a n h e t zeeg aan d e stu k g o e d e re n v e rk e e r e n een a fn a m e v an h e t v erv o er van olie en d ro g e b u lk la d in g v e ro o rz a k e n . V ervolgens k a n een to e n e m e n d g eb ru ik

S. en W. — 38e jaa rg a n g — No. 9

W el kan m e t enige z e k e rh e id g esteld w o r­ den, d a t d e v erv o e rsstro o m v an m a ssa ­ goed re la tie f m in d e r z al stijgen d an die v a n h e t stu k g o ed .

E en a lte rn a tie f k an g e v o n d e n w o rd en op h o g e re fre q u e n tie s, d o c h h ie rm ee h e b ­ b en wij g een e rv a rin g en b o v en d ien zal d e a p p a ra tu u r, z e k e r de eerste tijd, d u u r­ d e r zijn. D e k o ste n z itte n n iet z o z e er in de sc h e e p s a p p a ra tu u r, d a n w el in de sa te l­ liet zelf. D e k o sten h ie rv a n w o rd e n g e­ sc h a t o p 5 m iljo e n g u ld e n v o o r 1 o c e a a n sa te llie t m et een le v e n s d u u r v a n 10 ja a r. A ls v o ld o e n d e sc h e p e n m ee w illen d o en, b e h o e ft d e d e e ln a m e p e r sch ip o f p e r v erb in d in g e c h te r n iet zo h o o g te zijn, d a t d it o n b e re ik b a a r is. D a t wil e c h te r n iet zeggen d a t wij v e r­ w a c h te n d a t een d e rg e lijk sy steem b in ­ n e n k o rt letterlijk en fig u u rlijk v a n de g ro n d k o m t. D e m o e ilijk h e id zal e e rd e r in h e t o rg a n isa to risc h e v la k liggen, d an in h et te c h n isc h e o f fin an ciële. W ij zijn e c h te r blij d a t wij m et z e e r g ro ­ te m e d e w e rk in g v a n d e C o a st G u a rd en van N A S A in d e g eleg e n h eid zijn p ra k ti­ sche e rv a rin g o p te d o en en wij h o p e n op de v o lg e n d e In f o ’s m e e r n ieu w s o v e r dit o n d e rw e rp te k u n n e n b re n g e n . (U it In fo ’70, o k t. 1970)

bezien , d a a r d e d o o rv o e r v a n stukgoed slech ts een g ed eelte (5 0 % ) v an d e to tale op N e d e rla n d s e h av en s g erich te stukg o e d e re n stro o m vo rm t.

V o o rts ste lt sp re k e r, d a t d e v o o rtd u re n d e stijging v an de a rb e id sk o ste n in de zee­ sc h e e p v a a rt h e e ft geleid to t h et o n tsta a n v an z e e r k a p ita a lin te n sie v e verv o ersm e th o d en . In d e b u lk - en ta n k e rv a a rt in de v o rm v a n m a m m o e tsc h e p e n , in de lijn­ v a a rt in d e v o rm van n ieu w e sc h eep sty p en en o p h e t g ren sg eb ied v an b u lk - e n lijn ­ v a a rt in de v o rm v an d e g esp ecialiseerd e sc h ep e n . E e n g e m e e n sc h a p p e lijk k e n m e rk v an al deze sc h e p e n is de g estegen verv o e rsp re sta tie p e r v e rv o e rse e n h eid . H e t g erin g ere a a n ta l e e n h e d e n n o d ig om een gelijke v e rv o e rsp re sta tie te lev eren d an v o o rh e e n , b e te k e n t een to e n a m e v an h e t b ed rijfsrisico en leid t to t ( in te r n a tio n a le c o n so rtiu m v o rm in g . H e t g e b ru ik v an zeer k a p ita a lin te n sie v e sch ep e n le id t to t een c o n c e n tra tie v a n a c tiv ite ite n in e en b e ­ p e rk t a a n ta l h av en s. D e u ite in d elijk e m a x i­ m a le sc h e ep sg ro o tte zal a fh a n g e n v an de m a te w a a rin d e h av en u it re n ta b ilite its­ o v erw eg in g en b e re id is c.q . d o o r de (inter) n a tio n a le c o n c u rre n tie g ed w o n g en w o rd t, z ic h a a n h e t sch ip aan te p assen . O o k is h e t m ogelijk d a t o p g ro n d v an v eiligheids­ o v erw eg in g en e e n lim ie t w o rd t gesteld d o o r d e b e tro k k e n re g e rin g e n e n / o f de v e rz ek e ri n gsm a atsch a p p ije n .

209

S T IC H T IN G MARITIEME RESEARCH V an d e ze stic h tin g o n tv in g e n wij een k o r t verslag van d e a c tiv ite ite n sinds d e o p ric h tin g in o k to b e r J9 6 9 . W ij laten d it verslag h ier in zijn g e h e e l volgen. (R e d .) U itbouw van het ondcrzockupparaat S inds de m ed ed e lin g en o v e r o n ze stic h ­ ting g ed aan in S chip en W e rf n u m m e r 7 van 3 a p ril 1970 h e e ft o n s o n d e rz o e k a p p a ra a t een snelle o n tw ik k elin g d o o rg e m a a k t. Wij m og en zeg g en d at wij n u reeds, o v e re en k o m stig de s ta ­ tu ta ire b ed o elin g en , volledig fu n c tio n e ­ ren d o o r de N e d e rla n d s e z e e sc h e e p ­ v a a rt en sch eep sb o u w bij te sta a n in het m a rk to n d e rz o e k en een b re e d p ro ­ g ra m m a v an te c h n isc h -e c o n o m isc h e s tu ­ dies. D e erv a rin g le e rt o n s d a t de m o g elijk h aid v o o r o n ze in sch ak e lin g n o g n iet d o o r alle bij d e o p ric h te n d e o rg a n isa ­ ties a a n g e slo te n o n d e rn e m in g e n w o rd t a an g e g re p e n , re d en v o o r o n s o m aan h et begin v an dit verslag en ig e b ijz o n ­ d e rh e d e n te geven o v e r o n s a p p a ra a t en o n z e w erkw ijze. H e t g eb o u w a an de L a a n v an M e e rd e rv o o rt 158 te ’s-G ra v e n h a g e , is n u p ra k ­ tisch vo lled ig b ezet d o o r een 1 5 -h o o fdig p erso n eel, w a a ro n d e r 3 e c o n o m e n en een sch ee p sb o u w k u n d ig in g en ieu r. E e n v ie rd e e c o n o o m v o eg t zich in m ei d a a rb ij. T erw ijl bij sc h e e p v a a rtm a a t­ sch ap p ijen en w erv en d e e o o n o o m nog al eens een v eelso o rtig e fu n c tie v erv u lt, en zijn in b re n g n a a r vele k a n te n m o et lev eren , is bij o n z e stic h tin g h et te g e n ­ o v e rg esteld e h et geval en s ta a t d e in ­ g e n ie u r in d ie positie. W ij w e rk e n to e n a a r sp ecia lisa tie o p 2 g eb ied en . E é n m an v e rd ie p t zich in de b ed rijfs-e c o n o m isc h e p ro b le m a tie k d e r in v esterin g sselecties, to eg ep a st o p u it­ e en lo p e n d e sch eep sty p e n , v o o rtstu w in g sm eth o d en en v erv o erso p lo ssin g e n v o o r z e e g a a n d v erv o er. D e a n d e re zal de d esk u n d ig e w o rd e n die alle b e sc h ik b are statistisch e b ro n n e n m a te ria a l o v e r v e r­ v o e rsstro m e n en h an d elsv lo te n k e n t en in in te rn a tio n a a l v e rb a n d ac tie v o e rt te r v e rb e te rin g h ierv an . E e rstg e n o e m d e m an n eem t o o k h e t o n ­ d erz o e k n a a r de tre n d m a tig e o n tw ik k e ­ ling van e x p lo ita tie k o ste n v o o r zijn r e ­ ken in g , b e la n g rijk v o o r d e te c h n o lo ­ gische o n tw ik k e lin g v an h e t v e rv o e r te r zee. V oor w ie w erken wij? In ee rste in s ta n tie o p g e ric h t d o o r d e K o n in k lijk e N e d e rla n d s c h e R e ed ersv e reen ig in g en de g ezam e n lijk e N e d e r­ lan d se w erv en (via de S tic h tin g N e d e r­ lan d se S ch eep sb o u w In d u s trie ) h e e ft de S tich tin g in d e lo o p v an 1970 o o k o p ­ g e n o m en de K o n in k lijk e M a rin e e n w el in h et b ijz o n d e r als g ro te re d e r v an sch ep en . A an g ezien o o k d e g ro te b e ­ lan g stellin g d o o r de O v erh e id to t u it­ d ru k k in g g e b ra c h t in de jo n g s te b e g ro ­

210

ting van V e rk e e r en W a te rsta a t, w a a r­ bij de a c tiv ite it van het b ed rijfslev en bij d e o p ric h tin g v an o n z e stich tin g g e h o n o ­ re e rd is m et een b ijd rag e v o o r e c o n o ­ m isch o n d e rz o e k d o o r d e O v erh e id , m o ­ gen wij wel te b oek sta a n als een n a ­ tio n a a l in s titu u t d at e c h te r d o o r h et b e ­ d rijfslev en g e d irig e e rd w o rd t. K ra c h te n s d e sta tu te n is o n s d oel tw e e ­ ledig: a. h e t v e rric h te n v an stu d ie s o p e c o ­ n o m isc h g eb ied ; b. h et stim u le re n , c o ö rd in e re n en e v e n ­ tueel g ed eeltelijk fin a n c ie re n v an te c h ­ n isch e re se a rc h en o n tw ik k e lin g sw e rk , een en a n d e r ten d ie n ste v an d e N e ­ d e rla n d se sc h e e p v a a rt en sch ee p sb o u w in h e t alg e m e e n e n /o f v an een o f m e e r zich o p d it te rre in b ew eg en d e o n d e r­ n em in g en in h et b ijzo n d er. O p eigen in itia tie f w o rd e n stu d ie s v e r­ ric h t, m a a r o o k w o rd e n stu d ie o p d ra c h ­ ten a a n v a a rd e n /o f v e rs tre k t en d e re ­ s u lta te n d a a rv a n a a n o p d ra c h tg e v e rs en e v en tu eel aan a n d e re n te r b e sch ik k in g gesteld . O n d e r de tw eed e d o elstellin g m o e te n al o f n ie t d esg ev raa g d en m ed e o p g ro n d v an d e re s u lta te n van de ec o n o m isc h e stu ­ dies a d v iez en geg ev en w o rd e n o v e r o m ­ v an g en ric h tin g van te v e rric h te n te c h ­ n isc h e re s e a rc h en o n tw ik k e lin g sw e rk . V a n d e m o g e lijk h eid o m h e t stich tin g sa p p a ra a t in te sc h a k e le n v o o r b e d rijfs­ in te rn e p ro je c te n w o rd t ree d s b eh o o rlijk g e b ru ik g e m a a k t. De a g en d a v o o r h et co lle ctiev e e c o n o ­ m isch e o n d e rz o e k w o rd t een s p e r ja a r d o o r het b e stu u r a an g e v u ld . T e n a a n ­ zien van o p d ra c h te n w e rk w o rd t strik te g e h e im h o u d in g v an o n d e rw e rp e n , b e ­ d rijfsin te rn e geg ev en s en re s u lta te n g e­ g a ra n d e e rd . U ite r a a rd m a g dit n ie t lei­ d en to t b lo k k erin g v an m a rk tin z ic h te n , o n d e rz o e k m e th o d ie k e n en b u ite n de o p ­ d ra c h tg e v e rs o m v e rk rijg b a re gegevens v o o r h et co llectiev e o n d e rzo e k . W erkwijze N a tra n s p la n ta tie v a n h e t e c o n o m isc h o n d e rz o e k van de m o e d e rstic h tin g (S .N .S .I.) n a a r de S tic h tin g M a ritie m e R esea rc h is g e p ro b e e rd o o k w e rk g ro e ­ p en v o o r h et e c o n o m isc h o n d e rz o e k te in tro d u c e re n . O m b eg rijp elijk e re d e n e n — o v e rb e k e n d e d ru k te bij de w erv en , o n z e k e rh e id o m tre n t b eze ttin g v a n fu n c ­ ties als g evolg v a n fu sies — sloeg deze w erk w ijze n ie t e rg a a n ; m e t de g ro ei van o n s a p p a ra a t h e b b e n wij d a a ra a n o o k m in d e r b e h o e fte g ek reg en . T e n slo tte is de stic h tin g e rv o o r o m w erk te d o en d a t e ld ers b lijft liggen. W el w o rd t d o o r o n s g e re g e ld een b e ro e p g e ­ d a a n o p de m ed ew erk in g van d e sk u n d i­ g en o p a d h o e basis. Z o u d e n wij e c h ­ te r d e b e h o e fte b e sp e u re n bij sch eep v a a rto n d e rn e m in g e n e n /o f w e rv e n o m m et o n s w erk g ro e p e n te v o rm e n o v e r b ij­ v o o rb e e ld de o n d e rw e rp e n d ie h o g e r g e ­

n o e m d zijn als sp ecialism en v o o r onze sta f, d a n z o u d e n wij v e rste rk t d o o r a a n ­ tre k k in g v a n w e rk stu d e n te n die d a a r ­ d o o r o o k w ee r o p p ra k tijk p ro b le m e n leren w erk en . S ch o m m elin g en in d e o m ­ v an g van h e t o p d ra c h te n w e rk v an g en wij v e rd e r o p d o o r u itb e ste d in g v an o n ­ d e rd e le n bij b u ite n la n d se rese a rc h -in stellin g en . M e d e d o o r h e t in te rn a tio n a le sy m p o ­ siu m , o p o n s in itia tie f in ju n i 1970 in D e n H a a g g e h o u d e n , h e b b en wij veel in te rn a tio n a le c o n ta c te n g elegd. B eh o u ­ d en s een ra p p o r t o v e r dit sy m p o siu m en h et ra p p o r t o v e r de o n tw ik k elin g op m id d e lla n g e en la n g e te rm ijn v an de sc h e e p sb o u w m a rk t, d o o r d e g ez a m e n lij­ ke E E G -sc h e e p sb o u w o rg a n isa tie s a a n de E u ro p e se C o m m issie te r b esch ik k in g g esteld , is e c h te r geen p u b lic ite it gege­ v en a a n stu d ies d o o r ons in m id d els v e r­ rich t. V oorlop ige resultaten A fg ezien v a n e e n p a a r vrij o m v an g rijk e stu d ie s b e tre ffe n d e d e m a rk tv o o ru itz ic h te n v o o r p ro d u k te n ta n k e rs en v o o r c h e m ic a lië n ta n k e rs, d e b o v en g en o em d e E E G -p ro g n o s e en een a a n ta l o p g e d ra ­ g en stu d ies, h e e ft de stich tin g zelf o f is als een n ev en v ersch ijn sel v an de stic h ­ ting re e d s h e t v o lg e n d e b ere ik t: — O v e r d e ric h tin g en o m v a n g v an de te c h n isc h e re se a rc h te n b eh o ev e v an sch eep sb o u w en s c h e e p v a a rt is een in ­ te n sie f lan g e te rm ijn d e n k e n d o o r b e ­ d rijfslev en e n o v e rh e id to t sta n d g e­ k o m en , g e k o p p e ld a a n beslissingen to t w ezen lijk e v erh o g in g v a n d e rese a rc h b ijd ra g e n o p k o rte te rm ijn . — B lijkens d e u its p ra a k v a n de S ta a ts­ se c re ta ris v a n V e rk e e r en W a te rs ta a t in d e T w e ed e K a m e r o p 2 d e c e m b e r jl. zal a a n m a ritie m e re s e a rc h , in fo rm a tie v e r­ w erk in g en v o o rlic h tin g in de k o m e n d e ja r e n in n a u w e sa m e n w e rk in g tu ssen de M in isteries v a n V e rk e e r en W a te rsta a t, van E c o n o m isc h e Z a k e n en v an D e fe n ­ sie (de K o n in k lijk e M a rin e ) b ijz o n d ere a a n d a c h t w o rd e n g esch o n k en . — G o e d e v o rd e rin g e n zijn g e m a a k t m e t de o n tw ik k e lin g v a n v o o rsp e llin g ste c h ­ n ie k e n w a a rm e e de b e h o e fte aan sc h e e p sru im te in d e b e la n g rijk ste h o m o ­ g en e fa c to re n v an d e w ereld v lo o t en v an h e t z e e g a a n d e w e re ld v e rv o e r op m id d e lla n g e en la n g e te rm ijn k u n n e n w o rd e n g esch at. D e re e d s al w e e r tam e lijk o u d e E E G p ro g n o se w o rd t n u b ijg esteld en de v o o rsp e llin g e n v e rd e r v e rfijn d . S ch ijn ­ b a a r v e r g e a v a n c e e rd e Ja p a n s e stu d ies die to t h e t o n ts ta a n v an een e n o rm e to n n a g e b e h o e fte o p lan g e te rm ijn c o n c lu ­ d e re n , stim u le re n o n s w e rk z o n d e r ons te im p o n e re n . — H e t a a n ta l o n s o p g e d ra g e n stu d ies w ettig t d e v e rw a c h tin g d a t steeds m e e r o n d e rn e m in g e n en in ste llin g e n de w eg n a a r o n s z u llen w e te n te v in d en . E en v ijftal p ro je c te n w a a rm e e in b elan g rijk e

m a te o v erh eid sg eld is g em o eid w ijst op h e t v e rtro u w e n d a t v an o v erh eid szijd e b e sta a t in de k w aliteit van ons w erk. — D e sectie o rd e rre g is tra tie d ie in de lo o p v an ’70 op v erzo ek v an e n k ele w e r­ ven v an sta rt is geg aan m et p e rio d iek e ra p p o rta g e v an op de geh ele w e re ld g e­ p la a tste b o u w o p d ra c h te n v o o r sch ep en b o v en 5000 td w g e e ft o p elk gew enst m o m e n t in zich t in de o m v a n g d e r o r­ d e rp o rte fe u ille s p e r w erf. — V o o rlo p ig b e la s t m et h e t se c re ta ­ ria a t v an een in te rn a tio n a le w e rk g ro e p v o o r m a ritie m e re se a rc h zijn wij bezig m et een in v e n ta risa tie v an zeev erv o ers-, h a v e n -v lo o tsta tistie k e n ten d ien ste v an d e m a ritie m e re se a rc h bij o n d e rn e m in ­ gen en u ite ra a rd bij onszelf. — M e t v o ld o en in g k u n n e n wij m eld in g m a k e n van v ru c h tb a re c o n ta c te n m et h et w e ten sch ap p elijk o n d erw ijs (T .H ., D e lft, N .E .H .), o n d e r m e e r te rz a k e v an a fstu d e e rw e rk . M et h e t N e d e rla n d s S ch e e p sb o u w k u n ­ dig P ro e fsta tio n b e sta a t e en a fs p ra a k d a t u itb reid in g v an de tec h n isc h -e c o n o m isch e stav en zoveel m o g elijk o p el­ k a a r w o rd t afg estem d . O n d e rz o e k -p ro g ra m m a H e t b e stu u r h e e ft o n la n g s n a v e rk re ­ g en advies v an d e R a a d v an A d v ies van o n ze stich tin g de a g e n d a v o o r d it ja a r a a n g e v u ld m et de v o lg en d e o n d e rw e r­ pen:

1. n ie u w b o u w v o o ru itz ic h te n ta n k e rs

voor

gas­

2. o n d e rz o e k b e tre ffe n d e n a d e r te d e­ fin ië re n a sp e c te n v a n d e re p a ra tie en su rv e y m a rk t 3. m a rk tp e rsp e c tie f v o o r in b e p a a ld e g ro o tte k la sse n .

b u lk c a rrie rs

Als o v e rlo p e n d e stu d ies n o e m e n wij nog d e a fslu itin g v an h e t m a rk to n d e rz o e k c h e m ic a lië n ta n k e rs, een o n d e rz o e k n a a r d e m a rk t v o o r c o n ta in e r-fe e d e r sch e­ p en en een e c o n o m isc h e e v a lu a tie v an g a stu rb in e v o o rtstu w in g voor d iverse sch ee p sty p e n . D e la a tste stu d ie uit te v o eren in sa m e n w e rk in g m e t h e t la b o ­ ra to riu m v o o r V e rb ra n d in g sm o to re n en G a stu rb in e s v an d e T H en h e t S cheepsstu d ie c e n tru m T N O . V a n d e m e t o v e rh e id ssu b sid ie a an ons o p g e d ra g e n o n d e rz o e k in g e n b e tre ffe n ­ de d e a fz e tm a rk t v an m id d e lg ro te en k lein e w erv en in N e d e rla n d en d e to e ­ k o m stig e m a rk t v o o r de N e d e rla n d s e k lein e h a n d e ls v a a rt zal in ’71 n o g geen e in d ra p p o rt g e reed k om en. G o e d e v o rd e rin g e n w e rd e n ree d s ge­ m a a k t m e t de stu d ie b e tre ffe n d e h et o p ­ tim a le K H V -sc h ip v o o r m a ssa g o e d e re n v erv o er. W ij zullen z ee r w a arsch ijn lijk b e tro k k e n w o rd e n bij m a rk to n d e rz o e k v o o r zeed u w v a a rt en in tra -E u ro p e e s v e rv o e r m e t g ro te lu c h tk u sse n v a a rtu ig e n , terw ijl d e stic h tin g o o k is g ev ra a g d in d e to e ­

k o m st h et o n d e rz o e k n a a r k e rn en erg iev o o rtstu w in g te w illen c o ö rd in e re n . Organen D e stic h tin g w o rd t b e stu u rd d o o r een klein co lleg e sam en g e ste ld uit 2 reders, d e h e re n A . J. C . v a n R ietsch o ten en B. E. R u ys, v ic e -a d m ira a l J. B. M . J. M a a s n a m e n s d e K o n in k lijk e M arin e en 2 sc h e ep sb o u w e rs, d e h e re n A. van V liet e n ir. J. W . M ain g a y , aan g ev u ld d o o r 2 b e d rijfs ta k v re e m d e b e stu u rsle ­ d en d e h e re n ir. H . M . v an M o u rik B ro e k m an e n m r. B. W . B iesheuvel, die resp ec tie v e lijk als v o o rz itte r e n vicevoorz.itter o p tre d e n . D it b e stu u r k o m t m in sten s 4 k e e r p e r ja a r bijeen. B e stu u r o f d ire c tie , w elk e in h a n d e n is geleg d v a n p ro f. m r. H . L a n g m a n , w o r­ den in d e b e slu itv o rm in g b ijg e staan d o o r a d v iez en , e ig e n e r b ew eging o f op v e r­ zo ek u itg e b ra c h t d o o r d e R a a d v an A d ­ vies. D eze sta a t o n d e r v o o rz itte rsc h a p van de h e e r D . R o d e n b u rg . V a n d eze R a a d m a k e n m o m e n te e l deel uit de h e re n H . H a rin c k , H . R e u c h lin , ir. A . v an d e r T o o m , W . A . S c h re u d e r n a m e n s de K .N .R .V .; de h e re n K T Z T R. H . K e rk ­ h o v e n e n p ro f. ir. W . V in k e n a m en s de K o n in k lijk e M a rin e ; d e h e re n J. B oele, m r. F . H . F . O ld e w e lt, ir. K . van d e r P o ls en ir. O . J. v a n d e r V o rm n a m en s de C e n tra le B ond van S c h eep sb o u w ­ m eesters in N e d e rla n d .

T EW A TER LA T IN G „ A T LA N T IC JA M A IC A N ” O p d o n d e rd a g 8 a p ril 1971 is o p n ie u w een c o n ta in e rsc h ip te w a te rg e la te n bij A . V u y k & Z o n e n ’s S c h eep sw erv en N .V . te C apelle a a n d en IJssel. D it schip, d e A tla n tic Ja m a ica n , is h e t e lfd e v a a rtu ig in een serie v a n to ta a l 21 stu k s, w a a rv a n 19 in N e d e rla n d w o rd e n g eb o u w d , te z a m e n m et de Z a a n la n d s e S ch eep sb o u w M ij te Z aan d am . O p d ra c h tg e v e r is Sea C o n ta in e rs C h a rte rin g L td ., L o n d e n . D e h o o fd g eg ev en s v a n d it sch ip zijn: len g te 85 m , b re e d te 13,70 m , h o lte 6,05 m , m ax . d iep g an g 4 ,7 0 m m e t een b ijb e­ h o re n d e , d e a d w eig h t m ax . 2 1 7 0 tons, v e rm o g en 3 2 0 0 p k , m et v e rste lb a re sc h ro efin stallatie . O n d a n k s h e t feit d a t d it een se riesch ip is, zijn to c h w eer b ijzo n d ere p restaties geleverd. H et schip is zo d an ig g e c o n stru e e rd d a t h e t v o o rz ie n k an w o rd en v a n een rijd e n d e c o n ta in e rk ra a n en een h e k d e u r, w a a r­ d o o r h et m ogelijk is h e t sch ip te la d e n d o o r m id d e l v an c o n ta in e rtru c k s. D it is gew en st v o o r die h a v e n p la a tse n w elke n iet b esch ik k en o v er een c o n ta in e rte rm in a l. D eze v o o rzien in g g a f een a an zien lijk e w ijziging in h e t d ek h u is, w a a rin de a c c o m m o d a tie v o o r d e b e m a n n in g is o n d e rg e b ra c h t; o m d a t de c o n ta in e rtru c k s v ia d e h e k d e u r h e t sch ip o p rijd e n , m o est h et d ek h u is v o o rzie n w o rd e n v a n een o n d e rd o o rg a n g . M et de bouw v an d it sch ip is a a n g e to o n d d a t e r w ed e ro m een p re sta tie v an fo rm a a t g e lev e rd is v a n sch e ep sb o u w ersz ijd e

S. en W. — 38e jaa rg a n g — No. 9

om te v o ld o e n aan de w en sen van een re d e r, zo als d it v e rw a c h t w o rd t van de N e d e rla n d s e sc h e e p sb o u w in d u strie. 211

N ED ER LA N D S E V E R E N IG IN G VA N T E C H N IC I O P S C H EEP V A A R T G EB IED Programma van lezingen en excursies voor voorjaar 1971 II m e i’71 Groningen

(di)

Fabricage van scheepsbouw-staalplaten, d o o r de heer ir. H. J. Co rtel, m.i., p laa tsv erv a n g e r P ro d u c tc h e f kwaliteitsa fdeling w a rm g ew a lste platte productie K oninklijke N ederl. Ho ogovens en Staalfabrie k en N.V., IJm uid en .

(do) 27 m e i’71 Rotterdam (vr) 4 ju n i'71 Amsterdam

H el vlamspuiten van kleppen en zuigers van scheepsdieselmotoren ter bestrijding van slijlage en corrosie bij gebruik van zware olie, d oor de heer G. G. P. Langer, directeur N.V. Rijdam H andelm aatschappij, A lphen a/d Rijn.

H et bezoeken van vergaderingen waarin lezingen worden gehouden, gelieve m en dus alleen te doen na ontvangst van een convocatie. Het bestuur ver/.oekt leden welke wensen of ideccn hebben betreffende voordrachten, lezingen, films e n /o f excursies voor het volgende seizoen, deze aan het secretariaat. Burg. s’Jacobplcin 10, Rotterdam-2, kenbaar te willen maken. M EDEDELING Met ingang van 26 april 1971 is het telefoonnummer van het secretariaat van de afdeling „ROTTERDAM ” gewijzigd in: 36 54 17.

Nederlandse Vereniging van Technici op Scheepvaartgebied A FD E L IN G „ G R O N IN G E N ” N otulen van de vergadering van de a f­ deling G roningen op 23 m aart 1971 in het C ongrescentrum R.2000 te G roningen. Aanwezig: 23 leden en introducés, w aar­ onder 4 bestuursleden, 1 hoofdbestuurslid en een vertegenw oordiger van de pers. V oorzitter: de heer W. H. E link Schuurm an. 1. De voorzitter opent de vergadering om 20.15 uur m et een w oord van welkom tot de sprekers van deze avond, die op zeer korte tijd bereid zijn gevonden in te vallen wegens het verstek laten gaan van de oorspronkelijke inleider. 2. Een kort huishoudelijk gedeelte, de no­ tulen van de vorige vergadering worden goedgekeurd. 3. V oordracht door de heren dr. A. H. J. Prins, directeur van het Instituut voor C ulturele A ntropologie van de U niversiteit te G roningen en ir. N. T. van H arpen, wetenschappelijk m edew erker van de Technische Hogeschool Twente. a. D r. Prins sprak over de scheepsbouw in het verleden. V ondsten tonen oude vorm en van sche­ pen van 5000 jaar geleden. Via boomstam kano en kruikenvlot komt de heer Prins terecht bij genaaide schepen, zowel „overnaads” als „glad”, w aarvan foto’s en huidconstructies getoond worden. Discussie w ordt gevoerd m et de heren E link Schuurm an en Sellmeijer. b. Ir. Van H arpen geeft een theoretische uiteenzetting van de stabiliteit van zeil­ jachten. De volgende onderw erpen komen aan de orde: krachten op rom p en tuig; hel­ lend m om ent, oprichtend m om ent en hellingproef. A an de discussie nem en deel de heren Bont, Sellmeijer, Fr. Smit en Prins. 4. Tijdens de rondvraag w ordt de aandacht gevestigd op de Jaarvergadering op 21 april a.s. 5. O m 22.45 uur sluit de voorzitter de vergadering. 212

N IEU W S B ER IC H T EN P E R S O N A L IA P. de Frcnne t Op 5 april 1971 overleed te A lkm aar in de leeftijd van 49 ja a r de heer P. de Frenne, scheepswerktuigkundige (met diplo­ ma C). De heer De F renne was lid van de N ederlandse V ereniging van Technici op Scheepvaartgebied. D. van Ijzeren t H eden bereikte ons het bericht van over­ lijden door een noodlottig ongeval aan boord van een schip te D uinkerken van de heer D. van Ijz e re n in de leeftijd van 44 jaar. De heer V an Ijz eren was super-intendent engineer E thiopian Shipping Lines, Addis A beba, E thiopia en tevens lid van de N eder­ landse Vereniging van Technici op Scheep­ vaartgebied. Nieuwe directie Noordzee ingesteld M inister drs. J. A. Bakker (V erkeer en W aterstaat) heeft bij R ijksw aterstaat een nieuwe directie ingesteld: de directie N oord­ zee. Met de leiding van deze directie w ordt voorlopig de hoofd-ingenieur-directeur van de D irectie Benedenrivieren, ir. C. v. d. Burgt, belast. H et is de bedoeling dat de directie N o o rd ­ zee zich gaat bezighouden met de w ater­ staatsaangelegenheden in, op en boven het N ederlandse deel van het C ontinentaal plat. N.V. R.E.M. v /h H. Croon & Co Eind april 1971 zal de oudste directeur, de heer ir. W. C roon deze ondernem ing, welke hij 38 ja a r heeft gediend, wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leef­ tijd verlaten. De heer C roon heeft zich bereid verklaard zijn kennis en ervaring nog enige jaren ter beschikking te stellen van de installatiedivisie van de O G E M N.V., w aartoe de C roon-groep behoort. Xuidhollandse Motoren Revisie N.V. De heer J. H ardenberg heeft om gezond­ heidsredenen de wens te kennen gegeven van zijn functie als directeur van de ven­ nootschap te w orden ontheven. De alge­ m ene vergadering van aandeelhouders heeft dit verzoek, onder dankzegging voor de bewezen diensten — ingaande 1 m aart 1971 — ingewilligd en per diezelfde datum de heer J. H . van G ils to t directeur be­ noem d. H et afscheid van de heer H arden­ berg heeft in alle stilte plaatsgevonden.

Instituut voor scheepvaart en scheepsbouw, Rotterdam In m aart 1971 bedroeg h et aantal bezoe­ kers aan het m useum 1841 en aan de bibliotheek 111. V oorts w erden er 1505 boeken uitgeleend en 251 inlichtingen ver­ strekt. HAL doet bod op N.V. Observator M et het oog op verdere uitbreiding van h aar belangen in aanverw ante bedrijfstak­ ken heeft de H olland A m erika Lijn een bod gedaan op het aandelenkapitaal van de Nieuw e R otterdam sche Instrum entenfa­ briek N.V. O bservator te R otterdam . H ieraan is de voorw aarde verbonden, dat op uiterlijk 30 april a.s. zal moeten blijken o f een n aar het oordeel van de H olland A m erika Lijn voldoende aantal aandeel­ houders van de N.V. O bservator m etter­ d aad op dit bod wenst in te gaan. Zowel de betrokken vakorganisaties als de ondernem ingsraden van de N .V. O bserva­ to r en de H olland A m erika Lijn zijn van deze ontw ikkeling op de hoogte gesteld. De N.V. O bservator, w aarin de H olland A m erika Lijn thans al een 30 pet belang heeft, concentreert zich op de afzet van een grote verscheidenheid van instrum enten aan industrie en scheepvaart. De in de handel gebrachte a p p aratu u r w ordt voor een deel in eigen bedrijf gefabriceerd. In de activiteiten van de N.V. O bservator zijn ook het uitvoeren van service- en reparatiew erkzaam heden betrokken. H ier­ toe b ehoort ook het corrigeren van zee­ kaarten. De N.V. O bservator heeft ruim 300 w erk­ nem ers in dienst. H et bedrijf beschikt naast het hoofdkan­ to o r in R otterdam over vestigingen in A m sterdam en Pernis. D e N.V. O bservator zal o n eer eigen naam en met de bestaande leiding w orden voort­ gezet. Dividendvoorstel HAL De raad van comm issarissen en de raad van bestuur van de H olland A m erika Lijn stellen over het ja a r 1970 een dividend van 9 pet (onveranderd) voor. De jaarlijkse algem ene vergadering van aan­ deelhouders zal op 28 mei a.s. op het hoofdkantoor van de vennootschap te R ot­ terdam plaatsvinden.

Hoverdienst over het Kanaal groeit snel Twee SRN-4 hovercraft hebben in de eerste drie m aanden van dit jaar bijna 7.000 au to ’s en m eer dan 30.000 passagiers vervoerd op de dienst van British Rail over het K anaal tussen Calais en Boulogne. D it betekent een stijging van m eer dan 100 pet verge­ leken bij dezelfde periode van 1970. Tot dusver hebben 250.000 passagiers plaats besproken voor de Seaspeed dienst van British Rail, een stijging van 80 pet ten opzichte van vorig jaar. De SRN-4, die 250 passagiers en 30 au to ’s kan vervoeren heeft kortgeleden een re­ cord van 23 m inuten gevestigd voor de 38.6 kilom eter lange oversteek, waarbij met een snelheid van 119 kilom eter per uur over 60-90 centim eter hoge golven werd „gezweefd” . Radarbaken voor Zeevaart De eerste N ederlandse ord er voor radar navigatiebakens voor de zeevaart is toe­ vertrouw d aan de firm a „Associated Electrical Industries” Ltd. (A.E.I.) in Engeland. D e N ederlandse Rijkskust-verlichting m oet in het derde kw artaal van dit ja ar een bakenuitrusting installeren op een nieuw lichteiland dat het lichtschip G oeree gaat vervangen. H et lichteiland zal in de N o o rd ­ zee w orden geplaatst bij de ingang van de M aas. Een 2,5 miljoen kaars sterke lam p zal onder norm ale w eersom standigheden zicht­ baar zijn over een afstand van 16 mijl. Vier 80 m lange holle betonnen palen zul­ len in de zeebodem w orden geperst door de drijvende bok Challenger. D aarna zal het platform com pleet m et w erkplaatsen, m otorkam er, helikopter en vuurtoren op de paalconstructie w orden geplaatst. D e radarbaken-uitrusting w aarm ee het eiland zal w orden uitgerust is bekend onder de naam „Sea W atch” M ajor. D it systeem is reeds in gebruik voor de kusten van Schotland-Ierland, D uitsland en de V.S. H et systeem heeft bewezen een betrouw bare navigatiehulp te zijn m et bereiken to t aan 55 km toe. H et R acon baken produceert bij ontvangst van een scheepsradarsignaal in het gebied van de X -band van 9300 tot 9500 M H z een 15 W antw oordsignaal dat kan w orden gecodeerd. H et radarbeeld laat dan de plaats, richting en identiteit van ieder baken zien. Holland Amerika Lyn richt nieuwe transportmaatschappjj op D e H olland A m erika Lijn deelt m ede een nieuwe dochterm aatschappij te hebben op­ gericht, w aaraan de naam Incotrans N.V. is gegeven. In deze vennootschap w orden alle container- en roll-on/roll-off-activiteiten sam engebundeld die thans door het H olland A m erika Lijn-concern w orden ontwikkeld, w aarm ee tevens een basis voor verdere ex­ pansie in deze sector zal w orden gelegd. De eerste activiteiten van Incotrans N.V. zullen zich richten op het gezam enlijk met de British & Irish Steam Packet Com pany Ltd. exploiteren van de onlangs geannon­ ceerde nieuwe containerdienst tussen Ie r­ land en het E uropese continent. O nder de naam „Iropa T ransport” zal deze dienst w anneer de eerste afvaart van het s.s. M ayo van R otterdam plaatsvindt, wekelijks twee afvaarten van R otterdam /L e H avre n aar D ublin/C ork bieden. In de loop van de kom ende m aanden zal in Incotrans N.V. ook de sinds enkele jaren bestaande A tlantic C ontainer Line (R otter­ dam) N.V. w orden ondergebracht. Zoals bekend behartigt deze dochterm aatschappij S. en W. — 38e jaa rg an g — No. 9

van de H olland A m erika Lijn de belangen van de A tlantic C ontainer Line Ltd. op het Europese continent. Bovendien zal Incotrans N.V. een aantal agentschappen voor containerdiensten aan­ trekken die thans reeds door het H A Lconcern w orden vertegenwoordigd. Incotrans N.V. is gevestigd aan de W ilhelm inakade te R otterdam . T ot directeuren van de nieuwe vennootschap werden de heren C. van E rven en C. Gips benoemd. HAL verandert naam van haar passagiersbedrjjf De H olland-A m erika Lijn heeft besloten de naam van h aar w erkm aatschappij H o l­ land-A m erika Lijn passagiersbedrijf N.V. te wijzigen in H olland-A m erica Cruises N.V. T ot directeur van deze vennootschap werd benoem d de heer A. C am pbell Buchanan, die belast is m et de dagelijkse leiding in New York. De genomen beslissing hangt ten nauwste samen m et de wijzigingen die zich in de afgelopen jaren in de passagiersvaart heb­ ben voltrokken. Zoals bekend heeft de H o l­ land-A m erika Lijn kort geleden aangekondigd aan het eind van het zom erseizoen van dit jaar h aar geregelde passagiersdiensten te zullen beëindigen. In de komende jaren zullen n aar alle w aarschijnlijkheid nog slechts incidenteel transatlantische afvaar­ ten w orden aangeboden. Dit betekent dat de drie passagiersschepen „ R otterdam ”, „Nieuw A m sterdam ” en „Statendam ” nage­ noeg uitsluitend cruises zullen maken. H ol­ land A m erica Cruises N .V. is belast m et de exploitatie van de drie genoem de schepen in over de gehele w ereld verspreide cruisegebieden. H et m erendeel van de aan te bieden cruises zal vooralsnog in New Y ork dan wel in P o rt Everglades aanvangen. Stokvis Techniek 71 V an dinsdag 11 tot en m et woensdag 19 mei w ordt in het hoofdgebouw van Stokvis aan het H eim an D u llaertplein in R o tter­ dam een tentoonstelling gehouden onder de titel „Techniek 71” . Op deze privé-expositie zal een overzicht w orden gepresenteerd van de nieuwste technieken op het gebied van m etaalbe­ werking en m agazijninrichting en ontw ik­ kelingen op het gebied van gereedschappen en m etalen. Speciaal zal de aandacht w or­ den gevestigd op de elektronische en do o r ponsband gestuurde autom aten, die door hun korte insteltijden vele nieuwe wegen openen. Nieuwe opdrachten D e N oorse rederij lan -E rik Dyvi te Oslo heeft bij de N.V. K oninklijke M aatschappij De Schelde te Vlissingen, lid van de RijnSchelde groep, een bestelling geplaatst voor twee gespecialiseerde auto-transport sche­ pen. D e schepen zullen elk een vervoercapaciteit hebben van ongeveer 3800 midden-klasse au to ’s, w aardoor zij de grootste autotransportschepen ter wereld zullen worden. W anneer de twee nieuwe auto-transportschepen zijn opgeleverd zal de vloot van de rederij een transport-capaciteit hebben van 230.000 au to ’s per jaar. De nieuwe schepen zullen w orden opgeleverd in de tweede helft van 1973. D e N.V. Scheepswerf en M achinefabriek „D e Liesbosch” te U trecht, dochteronder­ nem ing van Ballast-N edam G roep N.V., heeft van de havenautoriteiten van F ree­ town (Siërra Leone) opdracht gekregen

voor de bouw van een zeewaardige sleep­ boot. H et schip, w aarvoor „D e Liesbosch" het ontw erp m aakte, krijgt een voortstuwingsvermogen van 2200 pk. Het is de grootste sleepboot die deze w erf ooit heeft gem aakt. M et de opdracht is een bedrag van 4,3 miljoen gulden gemoeid. Er is een levertijd van dertien maanden. De sleepboot, die w ordt voorzien van dub­ bele schroeven, krijgt een lengte van 37 m, een breedte van 9,45 m en een holte van 4,75 m. De paaltrek bedraagt 25 ton. Het schip w ordt uitgerust met een extra laadmast m et een hefverm ogen van 10 ton. O nder het stuurhuis zijn twee woonlagen geprojecteerd met een accom m odatie voor 16 man. Tewaterlatingen Op 26 m aart 1971 is m et goed gevolg te w ater gelaten de m otorsleepboot Bever, bouw num m er 174 van Scheepsw erf Barkm eyer N.V. te V ierverlaten, bestemd voor Ch. J. M alschaert Sleepboot O ndernem ing te D ordrecht. H oofdafm etingen zijn: lengte breedte 5,50 m, holte 2,40 m.

19,912

m,

In dit schip w ordt geïnstalleerd een 2-takt, enkelw erkende BRO N S-m otor van het type 6 GV-H m et een verm ogen van 750 pk bij 375 omw/m in. De m otorsleepboot Bever w ordt gebouwd onder toezicht van Bureau V eritas voor de klasse: I 3 /3 E »J* R em orqueur-eaux abritées. Op vrijdag 26 m aart 1971 is van onze werf te A lblasserdam m et goed gevolg te water gelaten ons bouw num m er 883, een contai­ nerschip in aanbouw voor rekening van de rederij H usm ann te H aren-E m s (BRD). H et schip zal om streeks juni van dit jaar w orden opgeleverd. Technische gegevens Lengte over alles 95,60 m, lengte tussen loodlijnen 88,22 m, breedte 16,00 m, holte 7,80 m, diepgang 4,20 m, verm ogen hoofd­ m otor (M .A.K.) 3500 pk, tonnage 2300 ton dw., proeftochtsnelheid ± 15 knopen. H et schip w ordt gebouwd onder klasse G erm anischer Lloyd. Bij de N.V. Scheepswerf G . Bijlsma & Zn, te W artena heeft op vrijdagm iddag, 2 april jl. de geslaagde tew aterlating plaatsgevon­ den van het binnenvaart-m otortankschip R otterdam , thuishaven H am burg, en be­ stemd voor een rederij in West-Berlijn. H et schip heeft een lengte van 80 m, het langste schip to t dusver in W artena te w ater gelaten, een breedte van 9,50 m en een holte van 2,90 m. H et laadverm ogen bedraagt ca. 1450 ton. De hoofdm otor is een 1100 pk M.W.M. dieselm otor, direct om keerbaar, m et opla­ ding. Tevens zijn in de m otorkam er opgesteld 1 hulpaggregaat M.W.M. 42 pk en voor de olielaad- en losinrichting 2 M.W.M. die­ selm otoren van resp. 187 en 65 pk. V oor de verw arm ing van de Iadingtanks is een C layton stoom generator ingebouwd. Eveneens zijn opgesteld 2 draaistroom generatoren elk 25 KVA, 380 volt en 1 gelijkstroom generator 1,3 kW, 24 volt. De be­ sturing vindt plaats d.m.v. een BeckerStabilo roer. H et schip w ordt gebouwd volgens voor­ schriften van G .L. en B.B.G. voor binnenvaarttankschepen. De o pdracht voor de bouw van dit schip is verkregen via Conoship te G roningen.

213

Op de vrijgekomen helling zal de kiel w orden gelegd voor een coaster van 850 ton voor Britse rekening, welke opdracht eveneens via C onoship is verkregen. Bij E. J. Sm it & Z oo n’s Scheepswerven N .V . te W esterhroek heeft op woensdag, 7 april 1971 m et goed gevolg de tew ater­ lating plaatsgevonden van het m otorschip Bretwalda, bouw num m er 796, dat w ordt gebouw d in opdracht van Messrs. Hall B rothers Steam ship Com pany te Newcastle. H et schip is één van de serie van 5 gelijk­ soortige schepen die door de Scheepsbouwcom binatie „N escos” gebouwd w orden voor Engelse en D eense opdrachtgevers. De hoofdafm etingen zijn: lengte over alles 79,90 m, lengte tussen loodlijnen 72,55 m, breedte 11,90 m, holte 7 m, diepgang 5,85 m, draagverm ogen 2700 ton, graancapaciteit 120.000 cft en bale capaciteit 110.000 cft. D e hoofdm otor is een 8-cilinder 4-takt dieselm otor, fabrikaat M.A.K., type 8 Mu 451 AK. De verw achte dienstsnelheid be­ draagt 12 knopen. V erder zijn in de m otorkam er opgesteld 2 stuks hulpm otoren D eutz, type A10L714150 pk, 1 havenaggregaat D eutz, type F3L912-28 pk, elk voorzien van een gene­ rator, schroefasdynam o, alsm ede de nor­ m ale pom p- en compressorsets. H et schip w ordt geclassificeerd bij L loyd’s Register, ijsklasse 3, voor 16 u u r onbe­ m ande m achinekam er. H et laadgerei bestaat uit 3 m asten met 3 enkele, m echanisch bediende laadbom en, van elk 5 ton. D e dekw erktuigen zijn hy­ draulisch, fabrikaat Rasm ussen Esbjerg, stuurm achine fabrikaat Svendborg. D e luiken van het hoofddek w orden ge­ sloten door M acG regor stalen luiken, sys­ teem Single Pull, de tussendekluiken zijn van het vlakke ponton type. U itgebreide navigatiem iddelen zijn aan ­ wezig, zoals radar, autom atische piloot, V .H .F., radiotelefonie, echolood, Decca plaatsbepalingsapparatuur, girokom pas en autom atische brandm elding voor verblijven en m otorkam er. Bij Bodewes’ Scheepswerven N.V. te M artenshoek vond op 8 april jl. de ge­ slaagde tew aterlating plaats van het m otorkustvaartuig Vincent, dat w ordt gebouwd voor rekening van de heren Beek te G ro ­ ningen. H et schip is van het half-shelterdektype en heeft een laadverm ogen van ± 750 ton dw. De voornaam ste afm etingen zijn: lengte tussen loodlijnen 49,95 m, breedte 9,15 m en holte 3,46/5,60 m. Ten behoeve van de voortstuw ing is een 400 pk B ronsm otor opgesteld. D e bouw geschiedt onder toezicht van Bureau Veritas en Scheepvaartinspectie — onbeperkte vaart. Op de vrijgekom en helling zal de kiel w orden gelegd voor een gladdekcoaster voor D eense rekening. Op 15 april vond bij de N.V. Scheepsw erf „V oorw aarts”, E. J. H ijlkem a te Hoogezand, de tew aterlating plaats van de zandlaadinstallatie Geornaris — bouw num m er 207 — . D it schip w ordt gebouw d voor de K onink­ lijke M aatschappij to t uitvoering van O penbare W erken „A driaan V olker N .V.” te R otterdam . De hoofdafm etingen zijn: lengte over alles 55,20 m , breedte over alles 11 m , holte 3,80 m en diepgang ca. 2 m.

214

Bij Bodewes' Scheepswerven te M artens­ hoek is het m,s. Jettie te w ater gelaten. H et is in aanbouw voor Rederij M otor­ schip Jettie van Scheepvaartkantoor 1. Tavenier N.V. te Zaandam . De Jettie is mom enteel het grootste schip voor vervoer van droge lading van de in N ederland geregistreerde kleine handelsvaartvloot. D it is een gevolg van de nieuwe bepalingen voor deze klasse. T ot dusver gold d aarvoor een m axim um -tonnage van 500 bruto register ton (1300 ton laad­ verm ogen). M en is nu overgegaan op een grens voor deze klasse van 75 m op de w aterlijn. De Jettie is op deze bepaling gebouwd. H et schip is speciaal ontw orpen voor ver­ voer van hout in pakketten, w at neerkom t op een laadverm ogen van 600 to t 700 standaards (2800 ton). Tw ee grote luiken m aken het gehele ruim praktisch recht­ standig bereikbaar. Vier elektrische boomkranen van elk vijf ton hefverm ogen zor­ gen voor laden en lossen. De gehele inrichting van de Jettie, m achi­ nekam er, brug, bem anningsverblijven enz., is zeer m odern. De afbouw zal betrekkelijk nog m aar korte tijd vergen. De proefvaart is gepland om streeks h alf mei. Proefvaarten Op w oensdag, 31 m aart 1971 heeft op de Eems de geslaagde proefvaart van het m.s. M agdalene plaatsgehad. H et schip w erd do o r Scheepsw erf Hoogezand N.V. te H oogezand voor de Reederei H ans Peterson uit E lsdorf bij Rendsburg (W. D uitsland) gebouwd. De opdracht to t de bouw van het schip kwam tot stand via C onoship te G ro n in ­ gen. H et schip is van het open shelterdektype en is ingericht voor het vervoer van gepakketteerd hout en containers en heeft een laadverm ogen van 1430 dw. C ontainerlaadcapaciteit is 74 stuks van 20’ X 8' X 8'. De ruim inhoud bedraagt bij grain 112.000 c.b.f. en bij bale 101.000 c.b.f. D e hoofdafm etingen zijn: lengte over alles 76,90 m, lengte tussen loodlijnen 69 m, breedte op spant 11,80 m , holte tot tussen­ d e k /h o o fd d ek 3,55/6,05 m en beladen diep­ gang 3,60 m. In de m achinekam er staan opgesteld: een 8 cilinder 4-takt w atergekoelde D eutz h oofdm otor van 1320 pk bij 380 toeren. Een 4-cilinder 4-takt w atergekoelde Deutzh ulpm otor van 100 pk bij 1500 toeren m et 80 K.V.A. generator en een 4-cilinder 4-takt luchtgekoelde D eutz hulpm otor van 57 pk bij 1500 toeren m et 35 K.V.A. generator, verder de nodige pom pen, com ­ pressoren enz. In de bak staan opgesteld een luchtge­ koelde hulpm otor van 38 pk bij 1500 toeren m et een 35 K.V.A. generator. H et schip is uitgerust m et de m odernste ap p aratu u r o.a. autom atische piloot, giro­ kompas, richtingzoeker, radiotelefonie, echolood en U.K.W . V oorts uitgerust met een kortstraalbuisroer, welke w ordt aange­ dreven d o o r een elektrisch-hydraulische stuurm achine. H et laadhoofd is afgedekt m et stalen M acG regor luiken, systeem single pull, aan­ gedreven do o r m iddel van een zg. „fixed chain drive”.

H et schip haalde op de proefvaart in ballastconditie een snelheid van 12 knopen/ per uur. De bouw stond onder toezicht van Klasse G .L. + 100 A 4 E 3 en S.B.G. Op de vrijgekomen helling is inm iddels de kiel gelegd voor een zusterschip voor de­ zelfde rederij. Op 1 april 1971 heeft m et goed gevolg proefgevaren de duw boot W illem Barendsz E.W .T. 105, gebouwd bij M achinefabriek en R eparatiebedrijf N.V. Baan H ofm an te G orinchem , bestemd voor de E uropese W aterweg T ransporten N .V. te R otterdam . H oofdafm etingen zijn : lengte 35 m, breedte 15 m en holte 2,90 m. In dit schip w erden geïnstalleerd drie 2-takt, enkelw erkende Brons-m otoren van het type 12 G V-E, elk m et een verm ogen van 1200 pk bij 375 o m w /m in. Deze duw boot, w elke to t de grootste in E uropa gerekend mag w orden, is uitgerust m et 3 schroeven. De m otorinstallatie is in hoge m ate geauto­ m atiseerd en van de brug af bedienbaar. De duw boot W illem Barendsz E.W .T. 105 w erd gebouw d onder toezicht van Bureau V eritas voor de klasse I 3 /3 . N I Estuaire. Op dinsdag 30 m aart 1971 werd het con­ tainerschip Padus overgedragen aan The O ceanic F reighters C orporation o f M onro­ via, Liberia. H a a r zusterschip T iber werd op 31 decem ­ ber 1970 aan dezelfde rederij overgedragen. Beide schepen zijn gebouwd onder klasse L loyd’s Register o f Shipping. Shell bestelt vyf mammoettankers De scheepswerf H arland and W olff in Belfast (N oord-Ierland) heeft van Shell In ternational M arine, de rederij van de Koninklijke-Shell groep, o pdracht gekregen vijf tankschepen van elk 256.000 ton te bouw en. D e schepen m oeten in 1974 en 1975 w orden opgeleverd. W anneer zij voltooid zijn zullen nog vier tankschepen van die grootte w orden ge­ bouw d bij H arlan d and W olff, twee van 264.000 ton voor de G riekse reder Aristoteles Onassis, die financieel bij de werl is geïnteresseerd en onlangs blijk heeft gegeven van belangstelling vo o r overnem ing van de w erf en twee van 264.000 ton voor de W orld W ide Shipping G roup van de heer Y. K. P ao in H ongkong. D e bestellingen betekenen een aanzienlijke steun voor de werf, die in N oord-Ierland de grootste w erkgever is, m aar w aarvan de toekom st de laatste tijd verborgen is ge­ weest onder een dek van financiële m oei­ lijkheden. V ice-president-com m issaris Alan W att zei dat H arlan d and W olff de sche­ pen snel kan bouw en doordat de onderne­ m ing gedurende de reorganisatie van enke­ le m aanden geen bestellingen heeft aan­ genom en. D e w erf schijnt de enige ter w ereld te zijn die thans snelle oplevering van zeer grote tankschepen kan aanbieden. Voorlichtingsbladen voor de Metaalindustrie D o o r de F M E (Federatie M etaal- en Electrotechnische Industrie) w erden in overleg m et het N ederlands Instituut voor Las­ techniek een aantal voorlichtingsbladen sa­ m engesteld, betreffende het C onstrueren in T herm oplastische K unststoffen. D e prijs p er b lad bedraagt ƒ 0,90. T ech­ nische uitgeverij H . Stam N .V ., Postbus 48, Culem borg.

4

Inlichtingen of Offerte: Klaprozenweg 75 Amsterdam-N Tel. 020 6 87 58 26 26 32

• • • •

staalstralen metalliseren verfspuiten schilderen

IM.V. BAIMCOR

Gespecialiseerd in het bewerken van lagerbussen tot 1000 mm diam. en 27S0 lengte. INDUSTRIETERREIN DE BOSSCHEN - OUD-BEIJERUND - TEL. 0 I 8 60 - 4 9 88

CORROSIEBESTRIJDING

A

Vooral het deel van de lastechniek, dat wordt aangeduid met "beschermgaslassen" heeft een stormachtige ont­ wikkeling achter de rug. Het argon-arc lassen (WIG of TIG) met of zonder toevoegdraad heeft zich een vaste plaats veroverd bij het lassen van chroom-nikkel stalen, aluminium en titaan. Dat geldt ook voor het MIG lassen. Het lassen van ongelegeerd of laaggelegeerd staal wordt nu veelvuldig uitgevoerd met het C02-lasproces (MAG). Al deze processen lenen zich zeer goed voor mechanisatie. Welca kan u voorbeelden geven van de meest geavan­ ceerde apparatuur. Zij biedt u een kompleet programma van deze apparaten en toevoegmaterialen aan in onze folder. Welca zal u deze op aanvraag gaarne toezenden.

LASTECHNIEK POSTBUS 1551 ROTTERDAM TEL. 0 1 0 -1 3 9 2 0 8 TELEX 2 4 4 2 4 NL