Het FrieslandCampina Instituut biedt informatie en advies aan professionals over voeding, zuivel en gezondheid, gebaseerd op de laatste stand van de wetenschap. Deze informatie is uitsluitend bestemd voor professionals en niet voor consumenten, cliënten of patiënten.
Schijnwerper op gezond eten en drinken voor jonge kinderen Jonge kinderen ontwikkelen voedings-
De basis voor de toekomst
gewoonten die vaak een leven lang
De eerste levensjaren leggen de basis voor de toekomst van
meegaan. Gezonde voeding is belangrijk
het kind. Voor voeding is het niet anders. Ouders spelen hierbij een cruciale rol. Uit onderzoek blijkt dat hun (voedings)gedrag
voor de groei en ontwikkeling van het jonge kind en tevens een stevig fundament voor een goede gezondheid op latere leeftijd. Een gevarieerde voeding met veel basisvoedingsmiddelen levert
bepalend is voor de voedingsgewoonten die de jonge kinderen ontwikkelen. Eenmaal aangeleerde voedingsgewoontes gaan vaak het hele leven mee (1,2). Een gevarieerde voeding met veel basisvoedingsmiddelen zoals groente, fruit, brood, vis, vlees en zuivel biedt waardevolle voedingsstoffen voor jonge kinderen. Van zo’n voedingspatroon hebben ze hun hele leven profijt.
de waardevolle voedingsstoffen die
Variatie is te leren
hiervoor nodig zijn.
Vanaf de leeftijd van 4 tot 6 maanden veranderd het menu naar een steeds gevarieerde voeding. Hoe meer smaken en consistenties de baby leert waarderen, des te groter de variatie. Nieuwe (gezonde) voedingsmiddelen worden echter niet altijd vanzelf geaccepteerd, het lichaam interpreteert ze als mogelijk schadelijk. Baby’s en jonge kinderen wennen snel aan een zoete smaak, wennen aan bitter en zuur is lastiger. De introductie van fruit, maar vooral van groenten gaat daarom niet vanzelf. Uit onderzoek blijkt dat acceptatie pas optreedt nadat het nieuwe voedingsmiddel verschillende malen is aangeboden (3). Veel ouders realiseren zich niet dat de introductie van een nieuw voedingsmiddel daarom tijd en aandacht vraagt. Het Voedingscentrum adviseert om een kind ongeveer 10 keer iets te laten proeven om aan een nieuwe smaak te wennen (4).
De maaltijd centraal De drie hoofdmaaltijden zijn belangrijk om een gevarieerde voeding met veel basisvoedingsmiddelen te realiseren. Het Voedingscentrum adviseert ouders om de maaltijden op vaste tijden en in rust samen met de kinderen te nuttigen. Ook de
2 gezond eten en drinken voor jonge kinderen
tussendoortjes kunnen het beste op vaste momenten worden aangeboden, maar zeker niet vaker dan vier keer per dag. De recente JGZ-richtlijn (2012) ‘Overgewicht, signalering, interventie en verwijzing’ besteedt eveneens aandacht aan de maaltijden en tussendoortjes (6) (zie kader). Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft onderzocht wat jonge kinderen eten (1.279 kinderen van 2-6 jaar) (5). Tussen de maaltijden door blijken kinderen meer energie binnen te krijgen dan tijdens een van de maaltijden. Alle tussendoortjes samen leveren dus meer energie (kcal) dan bijvoorbeeld het avondeten (zie figuur 1).
Figuur 1: Energieverdeling over de verschillende eetmomenten van jonge kinderen (2-6 jaar) (5) 19%
22%
27%
31%
ontbijt
lunch
avondeten
tussendoor
Adviezen voor preventie van overgewicht De recente JGZ richtlijn ‘Overgewicht, signalering, interventie en verwijzing’ (2012) geeft onder andere adviezen ter preventie van overgewicht (6, 7). De adviezen gaan over meer bewegen, minder inactief zijn en over voeding. Hieronder de voedingsadviezen op een rij: • Gezonde voeding volgens richtlijnen van het Voedingscentrum; voor een gezonde voeding die voldoende voedingsstoffen levert. • Zo min mogelijk gezoete dranken gebruiken, vruchtensap aanlengen met water; minder suiker gebruiken is niet alleen van belang voor een gezond gewicht, maar ook voor een goed gebit. • Elke dag ontbijten; vermindert de trek in tussendoortjes, en is goed voor de (leer)prestaties en het gezinsverband. • Zo min mogelijk fastfood eten; • Energierijke tussendoortjes (frequentie en portie) beperken;
tussendoortjes verminderen de eetlust bij de maaltijden. De maaltijden bevatten meer waardevolle voedingsstoffen.
• Niet belonen met voeding of tv-kijken of kinderen straffen met onthouden van lekkernijen; eten moet geen emotionele lading krijgen, waardoor afwijkende voedingsgewoonten kunnen ontstaan, zoals overeten, voedingsaversies of bovenmatige interesse in verboden voedingsmiddelen. • Eten op vaste tijden • Eten en televisiekijken niet combineren; door met aandacht te eten voelt het lichaam beter wanneer het verzadigd is.
3 gezond eten en drinken voor jonge kinderen
Energiebehoefte stijgt minder snel
Tabel 1: Gemiddelde energiebehoefte per leeftijd (4)
Als het kind een jaar is neemt de groeisnelheid af, de
2000
energiebehoefte stijgt daarom minder snel dan de ouders in het eerste levensjaar gewend waren. Een kind van een jaar 1500
heeft ongeveer 1.000 kcal per dag nodig, dat is de helft van een volwassene (zie tabel 1). De energiebehoefte stijgt langzaam tot ongeveer driekwart van een volwassene als
1000
het kind 4 jaar is. Dit zijn gemiddelden, hoeveel energie een hun activiteitenpatroon. Jonge kinderen eten de ene dag meer dan de andere. Ouders
kcal/dag
individueel kind of volwassene nodig heeft hangt sterk af van 500
1 jaar
kunnen bezorgd zijn dat hun kind niet voldoende binnenkrijgt.
4 jaar
Het kind kan echter zelf goed aangeven hoeveel het nodig
volwassen vrouw (30 jr)
is de beste parameter om de kwaliteit van de voeding te
Basisvoedingsmiddelen met waardevolle voedingsstoffen
beoordelen. Het uitgangspunt van het Voedingscentrum is
Basisvoedingsmiddelen leveren waardevolle voedingsstoffen.
wat en wanneer het kind eet; het kind bepaalt zelf hoeveel het van het aangebodene
In tabel 2 staat de bijdrage van verschillende voedings-
eet (8). De aanbevolen hoeveelheden voor voedingsmiddelen
kinderen. Het RIVM heeft onderzocht wat kinderen van 2-6
zijn daarom bedoeld als een handvat en niet als een keurslijf,
jaar eten en welke voedingsstoffen deze groepen levert.
ze moeten soepel gehanteerd worden. Voor de ouders zijn de
Hieruit blijkt dat melk en melkproducten de belangrijkste
aanbevolen hoeveelheden een prettig houvast om te weten
calciumbron is, maar ook een leverancier van vitamine B2 en
wat ongeveer “normale” hoeveelheden eten zijn voor hun kind.
vitamine B12 in de voeding van jonge kinderen.
heeft. Niet de aanbevolen hoeveelheden, maar de groeicurve
daarom dat de ouders bepalen
middelen aan de vitamine en mineraleninname van jonge
Tabel 2: Vitamines en mineralen in de voeding van 2-6 jarigen, Ocke MC et al, RIVM 2008 levert (≥ 10 % van de totale dagelijkse inname) aantal vitamines en mineralen
vitamines
mineralen
BASISVOEDINGSMIDDELEN
melk en melkproducten*
15
A, B1, B2, B6, B12, foliumzuur, C, D
calcium, koper, magnesium, kalium, fosfor, selenium, zink
graanproducten**
10
B1, B6, foliumzuur,
koper, ijzer, magnesium, fosfor, kalium, selenium, zink
vlees, vleeswaren en kip
9
A, B1, B6, B12, D
ijzer, fosfor, selenium, zink
fruit
7
B6, foliumzuur, C, E
koper, magnesium, kalium
vetten***
3
A, D, E
groente
2
A, foliumzuur
suiker en snoep****
3
E
koper, ijzer
koekjes*****
2
E
ijzer
NIET-BASISVOEDINGSMIDDELEN
* ** *** ****
melk en melkproducten: melk; opvolg-; peuter-; chocolademelk; (gezoete) melkdranken; yoghurt(dranken); pap; (smeer)kaas graanproducten: brood; knäcke-; krentenbrood; ontbijtgranen; pasta’s vetten: boter, margarine en oliën suiker en snoep: suiker; snoep; ijs; jam; honing; stroop; limonade
4 gezond eten en drinken voor jonge kinderen
Halfvolle melk belangrijke bron van voedingsstoffen Vanaf de leeftijd van 12 maanden kan een kind met de rest van het gezin mee-eten en drinken. Een gevarieerde voeding met veel basisvoedingsmiddelen levert de benodigde voedingsstoffen. Halfvolle melk en magere yoghurt leveren relatief weinig energie en zijn tegelijkertijd een goede bron van hoogwaardig eiwit en verschillende vitamines en mineralen. Het Voedingscentrum geeft dan ook aan dat vanaf de leeftijd van 12 maanden halfvolle melk in de behoeften van het kind voorziet en dat opvolgmelk en peutermelk niet (meer) nodig zijn (Voedingscentrum).
Aanbevolen hoeveelheden Kinderen van een jaar hebben voldoende aan 300 ml melk en melkproducten per dag. Dat zijn in totaal twee bekertjes halfvolle melk of anderhalf bekertje en een klein schaaltje yoghurt. Als het kind ouder wordt, stijgt de behoefte tot 600 ml per dag voor kinderen vanaf 9 jaar oud (zie tabel 3). De extra calcium is op die leeftijd nodig voor de komende groeispurt. Ook na de groeispurt blijft een adequate inname van melk en melkproducten belangrijk, voor alle leeftijden. Zie de volgende pagina voor een overzicht van de aanbevelingen.
Halfvolle melk De recente JGZ richtlijn ‘Overgewicht, signalering, interventie en verwijzing’ (2012) geeft onder andere adviezen ter preventie van overgewicht (6, 7). De adviezen gaan over meer bewegen, minder inactief zijn en over voeding. Hieronder de voedingsadviezen op een rij: •
•
•
•
hoogwaardig eiwit voor onder andere opbouw van spieren
•
calcium voor onder andere opbouw van botten en goed functioneren van spieren
•
kalium voor onder andere regulatie van de vochtbalans en bloeddruk en goed functioneren van spieren en zenuwstelsel vitamine B2 voor onder andere energiestofwisseling en goed functioneren zenuwstelsel
fosfor voor gezonde tanden en botten vitamine B12 voor onder andere energiestofwisseling en goed functioneren zenuwstelsel en hersenen
* minimaal 15% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid.
5 gezond eten en drinken voor jonge kinderen
Tabel 3: Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid melk en melkproducten volgens het Voedingscentrum leeftijd
ml
1-3 jaar
300
4-8 jaar
400
9-18 jaar
600
Gesprekskaarten Voor u als professional in de Jeugdgezondheidszorg hebben we een gesprekskaart ontwikkeld over gezond eten en gezond drinken voor jonge kinderen. De gesprekskaart visualiseert wat een kind per dag ongeveer nodig heeft en kan een kapstok zijn voor een gesprek hierover met de ouder. De gesprekskaart is bedoeld voor de professional en kan niet aan ouders of anderen meegegeven worden. De gesprekskaart is op te vragen via: www.frieslandcampinainstituut.nl,
[email protected] en 0800-2345600.
De wijsheid ‘Jong geleerd, oud gedaan’ gaat ook op voor Het loont daarom om jonge kinderen de neutrale smaak van
kinderen en gezond gewicht
Gezond eten
halfvolle melk te leren waarderen.
ontbijt jouw dreumes
een kind een ouder van 1 jaar (moeder) ± 2.OOO kcal ± 1.OOO kcal per dag per dag
avondeten
± 77 cm
lunch
± 175 cm
Uitgangspunt: De ouders bepalen wat en wanneer het kind eet; het kind bepaalt zelf hoeveel het eet
Kies voor een gezond ontbijt voor jou
jij
voor jouw dreumes
voor jou
tussendoor niet meer dan vier keer per dag
voeding en de smaakvoorkeuren die kinderen ontwikkelen.
voor jouw dreumes
sinaasappel
halve sinaasappel
krentebol
mini krentebol
dikke kaasstengel
2 soepstengels
handje noten (2Og)
rozijntjes (1Og)
Referenties
1. Scaglioni S et al., Influence of parental attitudes in the development of children eating behaviour. Br J Nutr 2008;99 Suppl 1:S22-25 2. Wardle J et al., Genetic and environmental determinants of children’s food preferences. Br J Nutr 2008;99 Suppl 1:S15-21 3. Schwartz C et al., Development of healthy eating habits early in life. Review of recent evidence and selected guidelines, Appetite 2011;57(3):796-807 4. Voedingscentrum, http://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-enik/peuters-en-kleuters/voeding-en-opvoeding.aspx. 5. Ocke MC et al., Voedselconsumptiepeiling bij peuters en kleuters 2005/2006, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2008. RIVM Rapport 350070001, Bilthove. 6. Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Overgewicht, signalering, interventie en verwijzing. 2012 JGZ-richtlijn 7. VUMC, EMGO-instituut, afdeling Sociale Geneeskunde, Overbruggingplan voor kinderen met overgewicht http://www. loketgezondleven.nl/i-database/interventies/o/12489 8. Voedingscentrum, Voeding van zuigelingen en peuters. Uitgangspunten voor de voedingsadvisering voor kinderen van 0 jaar. http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/Documents/ Voedingsvoorlichters/Zuigelingen%20en%20peuters.pdf.
Meer weten over zuivel, voeding en gezondheid? Neem contact op met:
FrieslandCampina Instituut Postbus 1551, 3800 BN Amersfoort t 0800 - 2345600
[email protected] www.frieslandcampinainstituut.nl
