Doe-het-zelf wandeling Schaarbeek
Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
thema Wijk duur
Wijkwandeling Schaarbeek 1u30
Startpunt Eindpunt Bereikbaarheid
Tramhalte Sint-Servaaskerk Tramhalte Sint-Servaaskerk Tram 92 halte Sint-Servaaskerk
INFO
UiTinBrussel is een initiatief van muntpunt.be
Doe-het-zelf wandeling 2 Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
INFO
Deze wandeling laat je proeven van de uitgebreide diversiteit die Schaarbeek rijk is. Schaarbeek heeft met Schaarbeek E19 ANTWERPEN Brussel-Stad ruim 125.000 inwoners het op één na hoogste inwonersaantal van Brussel. De gemeente heeft een rijk art nouveau-patrimoniBRUSSEL NATIONALE . AV LUCHTHAVEN HUAniet in het minst te danken aan de vele schoolgebouwen . STR die TIB EN um, RT H IN LN CH. O ER AM R I V E TI B IS . Sde hoogste Henri Jacobs er bouwde. Voorlopig vind je er ook F A PL HOGER INST. E40 woontoren van België, met 100 meter en 36Ebovengrondse verON RU VOOR GEZINS LEUVEN RIN . M . I. GIL E STR WETENSCHAPPEN V SEVis het Josaphatpark, K . A IN diepingen. De groene long van Schaarbeek A F St.-Lambrechts S V E STR. Woluwe AN MO ROO HA . HU RU LA dat inI R1904 Hzijn deuren opende voor het grote publiek. Tijdens FRANCOIS X M D A A U U O RT AR E PONT R. M St.-Pieters AV. RIGA RA T H je IRdat park ELL de wandeling kan bezoeken, een partijtje minigolf Woluwe GI EZ TEICHMANN L T A SQ. A G MUSST MUSIC AN MOnemen in het prachtigeG zwembad Neptu- G. TR. BE R spelen of een duik BRUG E E S RA FOUNDATION E AL EMILE IRAA W AF RU L U N Etterbeek X nium. E SQ. K VERH E AV AER H. GHS T EN L FRANCOIS E C RBER TR. AA Oudergem N. U R RIGA R LE R. UE STR ISAT E R. CA T N T R STE.-FAMILLE E411 VA S OT .DU R. NIER PRON- EPHEC HEILIGE FAMILIE NAMEN LN. V MB G. EE KHO UD L N.
A V.
ELIS ABE THLN .
P RI N
X
A. D RUE ETIE STR NNE .
AV
HE LM ETS ES TE EN
M ET
HE L
ABE TH
EN UE SLE EC
N
R D UE ST EFRE N. R. C HE U
ELIS
AV A. DESEN. FAN RUE N. DE TIERE ST RAAT LAAN S
H.
F. J. NAV EZST RAA T
R UE
AT TRA WS B OU LAND
LS STR. PORTAE
CO LA SQ. VE AND R E. APOLLO LD E. R E D SQ. PLACE DE HELMET HELMETSEPLEIN R R. V AN DE V ST . E S T E T ELDE SE S BO STRA US R. D CHA AM A L A . U E H A F O RB E C E KSE Y . E R S CHAERHAARD DR B EE E RU
R LDE MO D RUE E D A D E. ST HLIA U NUE R. AVE
BO UL E
LN.
UL TILLE DU RUE
PLAISIR
G. RUE
R21 Watermaal-Bosvoorde
STE.-ELISABETH ST.-ELISABETH Elsene
Ukkel
HA N
MON
RUE DE N VA M. WIELE . STR
STR.
E19 PARIJS
T NE 'A R. D
KARD. MERCIER INSTITUUT
RUE MEERT R L ES CHA STR.
Vorst
. STR CK O E NG
R UE
St.-Gillis
BR
HA
Anderlecht
P
A N R UE DE GE PELG DES RE OO AP ENT. MES I CULT U DR S OM N TR. L'AGR P VA TI S R. E BER A RU ROY HU DE L RE LE R. G. ST R. YE R. . EG BRUIDEST RU HE
AT RA ST CE AN FR A.
RT
N AA RL OI
A UE HU
St.-Jans Molenbeek
N ZOLA LAA
P AM . C TR. .V S
R. ST
J R.
St.-Agatha Berchem
AVENUE E.
S EN EV RA AL W
Koekelberg
E RU ES D X M. IAU . B R STR. OM ST RNIR .GA R. G
E RU
E40 GENT OOSTENDE
Evere
S ES
Jette Ganshoren
L ES
intro
St.-Joostten-Node
A12 ANTWERPEN
UR OU STR. BLE
DE
LA AN
ND
RA
LN.
A V . C H. GILIS QUE T
AV. C CHA HAZAL ZALL AAN
STAC STR. QUET
PAU
LD
ES C HAN EL
ES
UE
AVE N
AV. D H Y A E S JA C I N CINT TEN HES LAA N RUE PEN DE S S STR EES . UE ENR I
USSC HE ST R.
DENB
R. F R FRA ANS BIN NS BINJ JE E ST R.
R.HERMA N STR.
R. D
MA RUE DELIEFJ DE S E PAQ SSTRAA UERE T TTES
BRAND
RUE JOSEPH
APHAT S TRAAT
EG
ENW
RUE J.
RUE YSEN VAN DY STR. CK-
STR.
N
RUE GOOSS ENS STR.
RUE CR HOLLESTR EUSE AAT JEN RUE A STR TZY .
-MA R I AS TR.
KON . STE
ND EL
VO
R EM. . H STR IEL .
RUC ORFS HE TR.
RUE JOS
CO TEA UX
MA R
AV.
EI N
ONP L
LIGN O
PL. CO
I GN
.
ST R
EL -
ND
VO
P R.
ECH MAAAL FO RSC CH HAL K FO CHL AAN
E F.
RU
LLA IT
GA
RU E
ST
AV.
RU L. C E O
J. NA VEZ
R-
SC ST HO R. O
AN
RA
AT
A RIE
AV. AM B. V AN VO L LE NHO V EN
E SS JO ENS P IM
X AT ELEN-
R.
O EUV TEAU
R. ST
E EES VR DE STR.
SC
NS
ID
HA T
PE
IM
FRO
AP
AN
E E RU OD G
JO S
LA
SE JOS
HAA CHT SEST E
EA
TE- M
N
AL
LE S
AA ISL TIN LA
STE
G.
E RU
LA P O
AT
M
AZ
T TRAA ELS S
SCHAARBEEK
ER
7
KE S S
R. D E
G. G U
STR A
TR. GES
8
MB LA
R UE
BER
OY A
R. G. GUFFENS
N
-
ES .D ALL ESIAS EF E FRE IADR ES FRE
SAS MIMO
RI
R. R
R UE
IS TIN LA
AA T
E E E D UR RU ICULT STR. GR UW L'A DBO LAN
R. .D AV ASE DEJ AN LA
G.
HEN
au
9
AES . CL R. CAP ESST RUE P. CLA R KO
UE EN AV
al
AIRE VOLT
RU E
T
NUE AVE
. ST R ERUSALEM DE J
RUE
E RU LER G VO STR.
TSTR .
R
R. ST IS KO
ON
R UE
E RU EE . RW STR
VE
STR AAT RENKIN
45
3 6
SUFFRAGE UNIVERSEL U AV. D EMEEN STEMRECHTLAAN ALG
RUE S Y METS
R.
ST
KIN
1 2 HAERBEEK
M ER
N
RE
X AU UIN
AT SSTRA METSY RUE NS IMOE CAM. S TR. S
EQ
RU
RUE REN
an
am
S OB JAC TR. S
R.
AE RAEYMSTRKERS .
E KX VA RU LOC LDER MO E R B D D E. N R. AV. CAGE AUX OURS JA ST L A BEREPUT PLACE AT M PLAN © De Rouck NSTRJA A R. J EUGENE VER- Geocart BOEKHOVENB . NSO Q W E PLEIN A EL PH STR UET E H . T EMS R S . R. J. W T R. TST ATT S CHU / UVC OS N TR. RUE O G N BRUGMANN WA A WESQ. V E L E N H T SITE PAUL BRIEN U E E E M R M TE W. AUTHOM A. M VOLTAIRE HEL RUE FRAIKINSTR. SQ. LAA SES DE T . EN TIN H O . ILJ V V A OLT PAV C CH RBO A LLON A AI T RU M A STR. A R . . R H N A I A T ED A UE J R S R RUE . R AYE ES SST AV. UIERS AIL NEN BRITS E E ES . IN . BA SLN GEN TR. U R SIER S NS W RUE J. PLACE N E T E I N BR HN VL TERDELT RU . EE DE KU EU N . E E PLEIN GE G MO RUE F LO INST. SUP. F. FISCHER EW TR. LS RUE RU RIS IS S N ST E N ST ERKE U N R R ST J. B. BREMS R. RK AA HT . KE R. C E S G E I E U R UN STR. T E HA RUE HE P. T STR. TERDELT SE E D NA S E . R U E RUE A RU ROO C.C. RN. CH E AV. E VERHAS A.D STR. E R.C. SCHAERBEEK L STR. CO TR. PLACE R.C. SCHAARBEEK UD E S DU POGGE RUE ERN. LA VE AVENUE DES GLYCINES DRE RGH A PLEIN E F T. V B C E WAEYE N REE R BLAUWEREGENLAAN D RUBENS RUE RT E B T A NEPTUNUIM TRA STE.-SUZANNE UIS UBENSS PL. DE LO STE.-SUZANNA . . R HOUFFALIZE U E NDE E AV RUE LES AV. DES CAPUCINES RME PLEIN IL 1= RUE HANCART BRUSILIA CA STR. ERSCH PLACE KAPUCIJNBLOEMENLAAN HANCARTSTR. DIS STR. CLOS DU CHEMIN FR. D RUE DU FORGERON CHEMIN CREU E LEHON EGRE U R OCH HOLLEWEG SMIDSWEG STR. EF ST.-SERVAIS T STR ERS N PLEIN GAARDE ST.-SERVATIUS TENI R. . LAA 1 ST ND TROPES R21 O A I L R HE LAAN BERT ES PEN LOUI S KON.ATH. . D TRO AVE NUE V A LIO LO UIS BERTRAND OCEAN R. VAN C.C. DE E PARC JOSAPHAT H D S E WEY UT S NORD ER ST TR. R. E. FIERS STR. R. MIM OS O AS A NT NE E L NK L D AA R. BIJE N R. DE EFRAN L ' E ST CHIREC CQ OOST JOSAPHATPARK (SIRTE EUROPESTR. STR. UKAS RUE LAMBERMONT) V IFQ UIN OGI STR. RUE ER DE R OBIA RU VAN RUE ROG NO HOO VILL E H. STR. I E RS R AV. TR. BL ARD NS OU R GRO MINNEBORRE T D S DE R TR. E . RO D'AM N S B D T E R R.D. S E . N N N L. A Z FONTAINE D'AMOUR MI NTAI AL CONWETSTR. O STITU EES R. F TION HALLEN AV. GEN. E ISEN MUS. VOOR VAN SCHAARBEEK AV. R HOW RLAAN SPONTANE KUNST LES HALLES ER OGI OWE H N E ER EIS DE SCHAERBEEK MUS. D'ART SPONTANE SQ. . GEN LAAN PREVOSTPL.D.L.REINE RUE SEUT FRY IE H T . R IN S ROG TS SQ. DELAUNAY CAV. E TRA BAER IERLA AP KONINGINNEPL. AT STOB AM RN RU E. DUPLOYE AT A SQ. ST
INFO
Doe-het-zelf wandeling Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
3
De wandeling gaat van start aan de tramhalte op de Haachtsesteenweg voor de SintServaaskerk I .
1
Deze neogotische kerk van architect Gustave Hansotte werd gebouwd in de periode 1871-1876 en is het laatste belangrijke gebouw opgetrokken in Balegemse steen. Daarna werden de Brusselse steengroeven door de verstedelijking ingelijfd en sloten ze hun deuren. Balegemse steen blijkt erg vatbaar te zijn voor luchtvervuiling en zure regen (ondermeer veroorzaakt door het grote verbruik van steenkool als brandstof ) en de kerk heeft al erg te lijden gehad onder deze vervuiling. Daartegenover heeft Balegemse steen wel een belangrijke troef: naargelang de oriëntatie tegenover de zon, laat hij telkens een ander aspect zien. Rechts van de kerk zie je de vernieuwde ‘Bar du Gaspi’. Deze zaak sluit aan bij de traditie van de bruine, gezellige kroeg uit de jaren 1970. Je kan er terecht voor een lichte lunch. Ga je met de rug naar de kerk staan, dan kan je genieten van het schitterende perspectief op de Louis Bertrandlaan, die iets verderop uitwaaiert richting Josaphatpark.
1 I Zicht op de Sint-Servaaskerk
Het Josaphatpark werd op advies van Leopold II aangekocht door de gemeente Schaarbeek en opende in 1904 zijn poorten. Pas daarna werd gestart met de verkaveling van de omliggende buurt. De aanleg van de laan die de Haachtsesteenweg met het Josaphatpark moest verbinden, startte in 1905. Aanvankelijk heette ze nog Kroonprinslaan, pas later werd ze genoemd naar Louis Bertrand.. Bertrand maakte in 1894 deel uit van de eerste lichting volksvertegenwoordigers die voor de Belgische Werkliedenpartij, waarvan hij stichtend lid was, in de Kamer van Volksvertegenwoordigers zetelde. Tussen 1895 en 1920 was hij schepen in Schaarbeek. Als pionier van de stedenbouwkundige ontwikkeling in het begin van de 20ste eeuw was hij de drijvende kracht achter de aanleg van de nieuwe verkaveling. Daarnaast had hij ook aandacht voor de sociaal zwakkeren en richtte hij de maatschappij Schaarbeekse Haard op om te voorzien in sociale woningen. De majestueuze Bertrandlaan heeft twee parallelle rijwegen met elk een breedte van negen meter. Aan de zijkant is er telkens een voetpad van drie meter breed. Tussenin spaarde men een ruime middenberm uit en werd een grasvlakte afgezoomd met twee rijen bomen. De rioleringswerken werden in 1904 voltooid en de laan zelf in 1905, maar toch zou het tot WO I duren vooraleer ze was volgebouwd. De huizen zijn in eclectische stijl, op een paar prachtige art nouveau-woningen na. De laan heeft een duidelijke eenheid omdat alle huizen tussen 1906 en 1914 werden gebouwd. De gemeente schreef ieder jaar een architectuurwedstrijd uit en waakte zo over de standing van de laan. De gevelbreedte moest minimaal zes meter zijn en de façade moest minstens 50 frank per vierkante meter kosten. De mooiste woning kon bovendien rekenen op een geldprijs. Prachtvoorbeelden zie je links en rechts voor je. Op de hoeken met de Haachtsesteenweg staan twee imposante hoekpanden die het voorplein van de kerk afbakenen. Nr. 1 herbergt een meubelzaak I en in nr. 2 huist nu een notariaat. Deze panden in neorenaissancestijl behaalden de eerste prijs op één van de architectuurwedstrijden. Ze werden in 1909 gebouwd op vraag van een verzekeringsmaatschappij en zijn van de hand van architect O. Lauwers. Twee bronzen vrouwen sieren de gevel van nr. 2. Het plakkaat “Hier werd de eerste gemeenteschool van Schaarbeek gesticht in 1843” situeert ons meteen in het Schaarbeekse onderwijslandschap. Tijdens onze wandeling zal je op nog enkele prachtige schoolgebouwen botsen, waarmee Schaarbeek geschiedenis schreef.
2
Blijf aan de linkerstraatkant en loop 40 meter bergafwaarts.
2 I Louis Bertrandlaan
Alle woningen langs de Bertrandlaan werden gebouwd door nieuwe rijken, die profiteerden van de gunstige economische conjunctuur of van de opbrengsten uit Kongo. Op de gevels van de eclectische huizen van de Louis Bertrandlaan zie je ook Tijl- en Nelekopjes, of spreuken als “Oost west, thuis best”.
INFO
Doe-het-zelf wandeling Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
4
Sla links de Hollestraat in.
Let op de knik iets verderop in de straat. De straatnaam is veelzeggend. Het landelijke Schaarbeek is niet ver weg. In de 19de eeuw zag dit deel van Schaarbeek er nog net zo uit als in de middeleeuwen. Het ‘oude’ huis op nr. 9 roept de dorpssfeer van toen perfect op. De rooilijn verspringt en iets verder zie je Espace Scarabaeus. Op nr. 39 bevond zich vroeger een ‘lavoir publique’ of openbare badplaats. Steek de Hollestraat over en stap terug naar de Bertrandlaan. Sla linksaf en neem de volgende straat links, de Jenatzystraat.
Jenatzy was de zoon van een belangrijke Brusselse rubberfabrikant. Hun fabriek stond in Schaarbeek, langs de spoorweg. Jenatzy vestigde met zijn automobiel ‘Jamais Contente’ als eerste het record van 100 km/uur (in 1896) en 200 km/ uur (in 1909). De banden op zijn auto’s waren van het rubber uit zijn fabriek gemaakt waardoor hij levende reclame werd voor zijn eigen product. Neem de tijd om enkele merkwaardige gevels (nrs. 19 en 25) te bestuderen. Op nr. 13-15 merk je achttien keramiekpanelen met afbeeldingen van zwanen en waterlelies. Op nr. 9 zie je een zonsopgang in een schitterend glasraam. Twee huizen verder versieren vier vrouwengezichten de gevel met “Hoop in de toekomst” als opschrift. De keramiekpanelen van de nrs. 1-3 creëren een oriëntaalse illusie. Stap terug naar de Bertrandlaan en steek de middenberm over. Twee parallelle fietspaden maken de oversteek voor tweewielers makkelijk. De gemeente Schaarbeek heeft recent veel geïnvesteerd in de inrichting van de openbare weg en had daarbij duidelijk de ‘zachte weggebruiker’ in het achterhoofd. Aan de overkant sla je de Biienkorfstraat in, die merkwaardige oude huizen telt zoals op nr. 44. Ook hier maakt de straat een knik ter hoogte van de twee scholen I .
3
Rechts heb je de Sint-Augustinusschool (école mixte), die met haar neogotische architectuur benadrukt dat ze tot het katholieke onderwijsnet behoort. De schoolstrijd werd zelfs in de architectuur uitgevochten. Links bevindt zich de Nijverheidsschool (L’Ecole des ressources humaines), een art nouveau-parel uit 1907 van architect Henri Jacobs. Schaarbeek bezit een opmerkelijk art nouveau-patrimonium. Henri Jacobs, wiens vader inspecteur van de Brusselse gemeentescholen was, bouwde in 1907 een echt schoolpaleis. Hij werkte daarvoor samen met de Schaarbeekse leraar-kunstenaar Privat Livemont, die instond voor de buiten- en binnenversiering. Een decor van bijen, bijenkorven, kamillebloemen en kersen versiert de hoofdingang van de vroegere industriële school op nr. 30 van de Bijenkorfstraat. De initiaal van Schaarbeek markeert de magistrale muuropening, een en al glas en ijzer. Aan overkant rijgen de nrs. 15 tot 3 een mooie rij stadsvilla’s aaneen.
3 I Nijverheidsschool
Ga je aan die straatzijde staan en kijk je om, dan heb je een prachtig zicht op de Nijverheidsschool, de schitterende sgraffiti en het monumentaal grote raam. Keer terug richting Bertrandlaan en neem die naar rechts.
4 I Pastorie
Op nr. 35 vind je het Schaarbeekse biermuseum dat de vele brouwers in herinnering brengt die Schaarbeek in de 19de eeuw rijk was. Het museum is open op woensdag- en zaterdagmiddag tussen 14u en 18u. Je maakt er kennis met de verschillende productiefases van het bier. Flessencollecties, geëmailleerde reclameborden en vaten getuigen van de rijkdom van het Belgische bierpatrimonium. De tuin aan de straatkant ter hoogte van nr. 37, weggedoken achter een mooi versierd hek, hoorde bij de 18de-eeuwse pastorie I , die vroeger uitkeek op de afgebroken gotische Sint-Servaaskerk. Op wens van Leopold II moest het kerkgebouw, dat zich dwars op het nieuwe perspectief bevond, wijken voor het project van de Bertrandlaan en de nieuwe Sint-Servaaskerk. Recht tegenover de pastorie stap je de middenberm op ter hoogte van de
4
INFO
5
Doe-het-zelf wandeling Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
bronzen vaas. Deze monumentale vaas van Godefroid Devreese (1861-1941) stelt een Bacchanaal voor en markeert de plaats van het koor van de oude Sint-Servaaskerk. Deze kerk bezat een romaanse toren die in 1840 door de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen als de mooiste van de Brusselse agglomeratie werd beschouwd. Na de bouw van de nieuwe kerk werd de oude buiten gebruik gesteld en uiteindelijk afgebroken. Het gebouw op nr. 43 is een meesterwerkje van architect Gustave Strauven (1906). Even verderop toont hij zijn bouwkunsten met de twee hoekpanden met de Josaphatstraat I . Het toprestaurant ‘Le Stelle’ werd eveneens opgetrokken in 1906. Het wordt getooid met een keramiek van de kunstenaar Wezel dat een beeld geeft van het Schaarbeek uit de middeleeuwen met boerderijen, wijngaarden en watermolens. Op de andere hoek op nr. 65 kan je lekker eten in ‘La buca di bacco’, weliswaar voor een iets vollere beurs. De sfeervolle tuin is ook toegankelijk via nr. 53.
5
Neem de eerste straat naar rechts, de Josaphatstraat. Op nr. 253 serveert ‘L’Îlot saveur’ kwaliteitsvolle gerechten uit de wereldkeuken.
Hier huist ook het pas in 2010 geopende vrouwenhuis, een multiculturele ontmoetingsplaats voor alle vrouwen. Op de bovenste verdiepingen van het huis zijn sociale woningen ingericht. Op de drie open, lichte en polyvalent uitgebouwde lagere niveaus is niet alleen een ontmoetingsruimte voorzien maar ook een tentoonstellingsruimte, een restaurant, een leeshoek en uiteraard een veilige plaats voor de kinderen. Even verderop in de Josaphatstraat zie je een gymnasium I . Dit is de andere kant van de Nijverheidsschool van Henri Jacobs die we daarnet tegen kwamen. Hij benutte de sterke helling (negen meter) van het terrein op een ingenieuze manier en plaatste twee gebouwen boven elkaar, die toch elk een functionele autonomie behielden. Hier maken de hoge ramen, gescheiden door gietijzeren kolommen deel uit van een turnzaal en geven ze het licht vrij spel. De hoofdingang van deze school bevindt zich op nr. 229. Een fakkel, symbool voor de vrijzinnigheid, benadrukt de wil om aan duizend leerlingen een nietconfessionele school te bieden met de meest moderne voorzieningen, zoals laboratoria en een zwembad. Meer en meer opent de school nu ook haar deuren voor allerlei activiteiten.
6
6 I Gymnasium
Keer terug naar de Bertrandlaan en bemerk ter hoogte van nr. 267 de wijnranken die de huisgevel versieren. Om de hoek rechts op nr. 67 vind je de gevel met opschrift “Oost west, thuis best”. Merk aan de overkant het mooie hoekpand op tussen de Josaphatstraat en de Bergéstraat, geflankeerd door café ‘L’Espérance’ (nr. 48) en ‘La Fantaisie’ (nr. 30). Neem de Bertrandlaan naar rechts en stap tot aan de hoek met de Wijnheuvelenstraat en de Fiersstraat. Op dit kruispunt werden in het kader van het wijkcontract Kessels de voetpaden zo breed gemaakt dat ze beide zijstraten afsluiten. Hierdoor kregen voetgangers meer comfort en ging men het sluikverkeer tegen. Vervolg tot aan het rond punt.
Deze plaats is bestemd voor de tijgermast I , van J. De Lalaing (1887-1913). Een eerste model van deze mast werd op de wereldtentoonstelling van Brussel in 1887 enthousiast onthaald. De uitvinding van de elektriciteit had tegelijkertijd iets fascinerends en beangstigends. Die dubbelzinnigheid symboliseerde De Lalaing in een angstwekkende voorstelling van tijgers. De beeldhouwer die de anatomie van de negen tijgers realistisch wilde weergeven, hield in een kooi een tijger bij. Aangemoedigd door het succes van de wereldtentoonstelling, besliste de beeldhouwer het werk aan Brussel te schenken op voorwaarde dat de stad en de staat het lieten gieten en operationeel maken. Brussel deinsde terug voor de kosten, de mast begon een lange zwerftocht en werd in 1925 uiteindelijk aan Schaarbeek geschonken. In 1950 werd de mast gedemonteerd en opgeslagen. In 1989 werd hij herontdekt naar aanleiding van een tentoonstelling van dierenbeelden in Antwerpen en op het Collignonplein bij het gemeentehuis heropgebouwd.
7
6 I Gemeenteschool van architect Henri Jacobs
Doe-het-zelf wandeling Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
INFO
6
Steek de Deschanellaan over en neem nu de brug in roze zandsteen en hardsteen over de spoorweg.
Deze spoorlijn werd in 1866 aangelegd om het station van de Leopoldwijk met het Noordstation te verbinden. Na de Eerste Wereldoorlog werden de sporen verlegd en ingegraven om een harmonieuze ontplooiing van de wijk mogelijk te maken. Op het oude tracé van de spoorweg kwamen de Paul Deschanellaan en de Voltairelaan te liggen. Links zie je, gekneld tussen de nieuw aangelegde weg en de spoorweg, een , aangelegd door landschapsarchitect René Péchère in 1954. Dit terrein werd een halve eeuw na de aanleg van het park geïnstalleerd. De gemeente speelde daarmee in op de nieuwe en populaire vrijetijdsbesteding van de jaren 1950. Toen Péchère (1908-2002) de opdracht kreeg om een minigolf aan te leggen, kreeg hij een terrein aangeboden dat niet meteen een godsgeschenk was. Het was een smal stuk, wat moeilijk gelegen tussen een drukke spoorlijn en de nieuw aangelegde Van Vollenhovenlaan. Péchère maakte tabula rasa van het terrein, op enkele bomen aan de kant van de spoorweg na. Ook de volkstuintjes van de Liga van ’t Hoekje Grond moesten eraan geloven. Door de plantenkeuze en een centrale grasesplanade zorgde Péchère voor een kwaliteitsvolle omgeving. De golfbaan werd door Beliris gerestaureerd. minigolfterrein I
met zicht op 8 I Minigolfterrein de Brusilia-woontoren
© Mini Europe
8
De rest van het park, met laitière, kiosk en ploeterbad, was in 1907 al opgevat als een groene ruimte met tal van vrijetijdsmogelijkheden. Uit Engeland waaide het Park System over dat van het park een netwerk maakt van diverse plekken waar telkens iets te beleven valt. Zo merk je recht tegenover de minigolf de weide met staande wippen op, die speciaal werd ingericht voor boogschuttersverenigingen, en het beschermde en recent gerestaureerde gebouw van de Sint-Sebastiaansgilde. Ook de Monplaisier-schuttersgilde heeft hier haar lokaal. Volg de Ambassadeur Van Vollenhovenlaan tot het einde. Aan de Louis Bertrandlaan doemt het Crossing-stadion I op.
9
9 I Crossing Stadion
Het Josaphatpark Het Josaphatpark werd aangelegd door Edmond Galoppin in 1904. Deze tuin in Engelse stijl was vroeger privébezit en dankt zijn naam aan de gelijkenis met de Josaphatvallei in Palestina. In de Schaarbeekse Josaphatvallei lagen uitgestrekte domeinen met parken die toebehoorden aan rijke families. Leopold II had een grote ringweg, de huidige Lambermontlaan, rond Brussel laten aanleggen en die passeerde ten noorden van de Josaphatvallei. Vele grondeigenaars wilden daarvan profiteren om hun grond te verkavelen. Ook de weduwe Martha, eigenares van het grootste domein. Leopold zag het anders. Hij wilde een groot park als centrum van een nieuwe chique wijk. Het gemeentebestuur van Schaarbeek sputterde eerst tegen maar stemde in 1901 toch voor het globale plan van aanleg voor de nieuwe wijk. De onteigening van de domeinen in de Josaphatvallei werd goedgekeurd. De gemeente zou er een openbaar park aanleggen, de kosten zouden gedragen worden door de vorst, met geld uit de kolonie. Weduwe Martha zag haar gedroomde verkavelingsgeld verdwijnen. Ze wees het overnamebod van de gemeente af: 290.000 frank was haar te min. Ze dreigde de gemeente af door haar mooiste bomen, 134 populieren, openbaar voor de houtkap aan te bieden. Leopold zag het gevaar en liet zijn stroman Houba, gemeentesecretaris van Laken, de bomen opkopen voor bijna 11.000 frank. Daarna dwong hij de gemeente om weduwe Martha een betere prijs aan te bieden. Voor 332.000 frank ging zij door de knieën. Op 26 juni 1904 werden de domeinen in de vallei voor het publiek opengesteld.
Josaphatpark
Het Josaphatpark is nu de grootste groenzone van Schaarbeek. Het park werd in 1974 per KB beschermd. Van 2006 tot 2011 onderging het park een grondige
INFO
Doe-het-zelf wandeling Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
7
renovatie. Beliris, het federaal-gewestelijk samenwerkingsakkoord dat investeringen in Brusselse (infrastructuur)werken financiert, pompte twaalf miljoen euro in de vernieuwing van het park. Vijvers, afwatering, fontein en waterval, duiventil, bruggen en kleine kunstwerken steken in een nieuw kleedje. Het park bestaat uit drie delen: het historische park, de boogschutterzone en de speelpleinzone (aan de achterkant van het stadion van “Crossing”). Langs de parkwegen staan verschillende standbeelden en kunstwerken. Ook de plantencollectie is indrukwekkend. Het aantal exotische soorten is enorm (cipres, sequoia, magnolia, enz.) en de grootte van sommige bomen om van op te kijken. Josaphatpark
Er is zelfs een bron: de “Fontaine d’Amour” waar een legende aan is verbonden; het verhaal van een onmogelijke liefde tussen een kasteelvrouw en een molenaar die voor altijd verenigd zijn in het water van de bron... Steek de Louis Bertrandlaan over en loop naar links. Steek eerst de Algemeen Stemrechtlaan en vervolgens de Voltairelaan over om te stoppen aan de voet van de Brusilia-woontoren I . Links aan de parkzijde merk je nog een picknickzone en het speelpleintje voor de leeftijdscategorie 3-8 jaar.
au
De Brusilia is een woontoren van architect Jacques Cuisinier, voltooid in 1974. De eigenlijke bouw begon in 1970 en eindigde in 1974. Oorspronkelijk zou het complex uit drie torens van 100 meter hoog bestaan die in kringvorm met elkaar in relatie staan. Hiervan werd uiteindelijk slechts één toren gerealiseerd. De woontoren telt 36 verdiepingen plus drie ondergrondse verdiepingen. Op dit ogenblik zijn twee minder ambitieuze, nieuwe constructies aan de gang. Het is het hoogste gebouw van Schaarbeek en, na voltooiing van de momenteel in aanbouw zijnde UP-site langs het kanaal, de tweede hoogste woontoren van België. De Brusilia-toren staat op de plaats van het vroegere Sportpaleis van Schaarbeek waar tot 1965 de Zesdaagse van Brussel werd georganiseerd op een houten indoorbaan van 235 m lang. Het was een jaarlijkse wielerwedstrijd die 46 edities kende tussen 1912 en 1965. Rik Van Steenbergen verdiende er zijn sporen, Eddy Merckx deed er ervaring op. Daarnaast waren er ook nog boksmatchen, gymnastiek- en schermwedstrijden. Na de Tweede Wereldoorlog was het hoogtepunt voorbij en het sportpaleis werd begin 1967 afgebroken.
au I Brusilia-woontoren
Volg de Bertrandlaan nog even. Het wassalon op nr. 94 heeft een bijzonder geslaagde sgraffito. Ga enkele stappen terug en sla de Jeruzalemstraat in. Op nr. 99 van de Jerusalemstraat is de dienst huisvesting van de gemeente Schaarbeek gevestigd. We laten het grootwarenhuis en het tankstation aan onze rechterkant en wandelen verder richting Houffalizeplein in de Jerusalemwijk.
Op het Houffalizeplein zie je duidelijk de effecten van het wijkcontract op de pleininrichting. Het wijkcontract voorziet in de uitvoering van een groot aantal interventies op privé- en openbaar gebied zoals de heraanleg van kruispunten en trottoirs, de inrichting van groene ruimten, de aanschaf en renovatie van leegstaande gebouwen, de bouw van woningen op onbebouwde terreinen, deaanleg van wijkuitrustingen, enz. Het plein werd aangelegd in kleiklinkers. Ook de aanpalende straten zijn grondig vernieuwd. Verlichtingspalen in Courtensstaal, type Escofet Kanya, geven het plein een intimistischer karakter. De nieuwe zitbanken op nodigen je uit te verpozen tegenover het modernistische zwembad ‘Neptunium’ I naar een ontwerp van architect M. Santerre uit 1953. In de jaren 1930 was Schaarbeek niet minder dan drie zwembaden rijk: het gemeentelijk zwembad, waarvan nu nog het naambord te zien is in de Kesselsstraat, het zwembad van de school in de Josaphatstraat en een openluchtzwembad van het Josaphatpark.
al
Na de Tweede Wereldoorlog werd de beslissing genomen om een nieuw, groter en beter aangepast zwembad te bouwen. Neptunium opende zijn deuren in
Doe-het-zelf wandeling Schaarbeek rond de ruggengraat van Louis Bertrand
INFO
Goesting in meer Brussel? Op www.UiTinBrussel.be vind je naast een pak gratis downloadbare doe-het-zelf wandelingen ook de volledige cultuur- en vrijetijdsagenda van Brussel en een pak tips om de stad te ontdekken. UiTinBrussel is een initiatief van Muntpunt. UiTinBrussel 0800 13 700 I
[email protected] www.uitinbrussel.be I www.muntpunt.be Voor deze wandellussen deed UiTinBrussel een beroep op de gidsenvereniging Brukselbinnenstebuiten. De gidsen van Brukselbinnenstebuiten tonen je de stad te voet, per bus of met de tram. Daarbij vertrekken ze steeds van de stedelijke realiteit, de vele tegenstellingen, uitersten en mogelijkheden van de stad. Bruksel keert de hoofdstad binnenstenbuiten en heeft aandacht voor kleine gevoeligheden. Brukselgidsen praten dus niet vrijblijvend, ze houden van hun stad en die liefde geven ze je graag mee. Andere wandelingen in deze reeks: Maak kennis met volksbuurten zoals de Marollen of OudMolenbeek, de Europese instellingen in de Leopoldwijk of de TGV aan ’t Zuid. Luister naar boeiende verhalen over 19de-eeuwse grandeur onder Leopold II, de streling van de art nouveau bij de squares, of de charme van stedelijke parken. Maar hoor ook confronterende verhalen over sociale, politieke en economische achtergronden en mechanismen. Brukselbinnenstebuiten 02 218 38 78 I
[email protected] www.brukselbinnenstebuiten.be
INFO
Een initiatief van Muntpunt met de steun van de Vlaamse overheid en Vlaamse Gemeenschapscommissie
1953, niet ver van de Crossing en van de plaats van het voormalige Sportpaleis. Al vier jaar later, in 1957, werd het vergroot. Met zijn lengte van 33 meter voldeed Neptunium in die tijd aan de Olympische normen (pas later werd 50 meter de Olympische norm). Het bad werd ontworpen in een mix van pakketboot- en Expostijl, met veel licht dankzij een prachtige glazen pui en cabines met patrijspoorten langs beide zijden van het zwembad. Het bijzondere samenspel van glas, metaal en steen draagt bij tot de grote artistieke kwaliteiten van dit gebouw. In de marmeren inkomhal zien we een marinemozaïek, ontworpen door de Schaarbeekse schilder Géo De Vlamynck die zich liet inspireren door de thema’s zee en zwembad. Daarnaast pronken er nog twee andere kunstwerken: de zeemeerminnen van Stan Hensen en de zeeleeuw van René Harvent. In 1995 ging Neptunium dicht voor renovatiewerken. Het zwembad ging in juli 1996 opnieuw open. Naast het zwembad met glijbaan, vind je er ook een recreatiezone (jacuzzi, sauna en Turks bad) en een solarium. Op de tweede verdieping bevindt zich een erg mooi gymnasium. Momenteel betaalt Beliris een voorbereidende studie voor een grotere renovatie van het Neptunium-zwembad. Het financieringstraject ligt nog niet vast. In het kader van het wijkcontract werd de gevel alvast vernieuwd. Ga met de rug naar het zwembad staan, stap het Houffalizeplein over, kruis de Hermansstraat en kruis het tweede verhoogde deel van het plein. Neem schuin rechts de Voglerstraat.
Op nr. 38 is een interessante buurtuitrusting gerealiseerd: Espace Vogler. Op nr. 17 van de Voglerstraat vinden we leraar-kunstenaar Privat Livemont terug. Hij maakte hier voor zijn neef, eveneens een kunstschilder, een allegorie van een bloemenschilderij: een jonge vrouw, palet in de hand, schildert een bloeiende kastanjeboom. De Voglerstraat loopt uit op het Poggeplein. Pierre De Cruyer (1821 – 1890), Pogge genoemd, was een legendarisch figuur in deze wijk. Hij was loyaal, eerlijk en rechtschapen waardoor de inwoners een beroep op hem deden om geschillen op te lossen. Op het naar hem genoemde plein prijkt de buste van een van zijn tijdgenoten, Emmanuel Hiel, in de schaduw van een meer dan honderd jaar oude boom. Volg de linkerpleinwand van het Poggeplein en bemerk aan de overkant een nieuw hoekgebouw I waar de Laudestraat en de Haachtsesteenweg elkaar kruisen.
am
Dit eigentijdse gebouw is een initiatief van de gemeente Schaarbeek, waar de huidige generaties burgemeesters erg bekommerd zijn om niet alleen het oude architectuurpatrimonium te bewaren. Ze willen ook jonge architecten een duwtje in de rug geven door hen opdrachten toe te vertrouwen. Vaak gaat het om verloren gewaande hoeken waar met sociale woningen nieuw leven in geblazen wordt. Aan de overkant van de Haachtsesteenweg staat het depot van de “Tramways Bruxelles” I . Neem de Haachtsesteenweg naar links en let aan de linkerkant op nr. 294 op de grote luifel van de vroegere wijkcinema ‘Elite’. Schaarbeek was vroeger veertien wijkcinema’s rijk. AANPASSEN EN INKORTEN:
an
In 1922 opende hier de Cinéma des Variétés. Halverwege de jaren 1950 veranderde de naam in Elite. Tegen het einde van de jaren 1970 was de zaal slechts enkele dagen per week open om dan definitief te sluiten in 1982. Op dit ogenblik probeert een Afrikaanse geloofsgemeenschap het gebouw om te vormen tot een evangelisch centrum. Een paar stappen verder zijn we terug op het voorplein van de Sint-Servaaskerk.
Alle foto’s vallen onder het copyright van Muntpunt, tenzij anders vermeld onder de foto. Eerste publicatiedatum: 04/10/2011 Herwerkte versie 31/07/2012
8
