Samen houden we het landschap mooi!

#1

Foto: Albert-Erik de Winter

Samen houden we het landschap mooi!

Kiezen voor landschap Stinzenplanten kondigen de lente aan Mien toentje

2 3 4

Op stap 5 Boerenervenprojecten versterken indentiteit van gebied 6 Loket Leefbaarheid 7

Nieuwsbrief maart 2015

‘Terpen- en wierdenland: een verhaal in ontwikkeling’ trapt af in Ezinge Elke terp en elke wierde in het waddengebied heeft een eigen verhaal. Die verhalen zet het project ‘Terpen- en wierdenland: een verhaal in ontwikkeling’ in om de geschiedenis van de kuststreek te delen met bewoners en bezoekers. Op 12 maart vormde museum Wierdeland in Ezinge het passende decor voor de officiële startbijeenkomst.

Tijdens de startbijeenkomst werd het project toegelicht. Ook kregen de deelnemers een preview van de website, die alle ontwikkelingen in het terpen- en wierdenland in beeld gaat brengen. Meer informatie hierover vindt u binnenkort op onze nieuwe website: www.landschapsbeheergroningen.nl.

De zichtbaarheid en leesbaarheid van het terpen- en wierdenlandschap staat onder druk. De kwaliteit van terpen en wierden verslechtert door erosie, intensivering van de landbouw en uitbreiding van wegen en bebouwing. Hetzelfde geldt voor de bijbehorende landschapselementen, zoals de typische verkavelingsstructuur. Kenmerkende structuren ‘Terpen- en wierdenland in ontwikkeling’ gaat samen met archeologen van de Rijksuniversiteit Groningen en bewoners van zes dorpen aan de slag om het historische verhaal van de dorpen en het omringende landschap te ontrafelen. Deze verhalen vormen de basis voor het beter beleefbaar maken van de terpen en wierden. Ook komen ze beschikbaar voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen, zodat in plannen voor bijvoorbeeld aanpassingen in de infrastructuur rekening kan worden gehouden met behoud van kenmerkende structuren.

Kiezen voor landschap Op het moment van schrijven moeten de kiezers nog naar de stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen. We hopen dat veel kiezers het landschap in hun keuze hebben meegenomen. De provincie heeft immers na de decentralisatie van het landschapsbeleid een belangrijke taak om uitvoering te geven aan behoud, herstel en ontwikkeling van ons landschap. De bescherming en het beheer van het landschap staan al geruime tijd onder druk. Ook in Groningen. De kwaliteit gaat achteruit, onder andere door verdwijning en verwaarlozing van landschapselementen. Ons Meetnet Agrarisch Cultuurlandschap toont dit aan. De helft van alle kleine landschapselementen heeft binnen vijf jaar beheer nodig en 14 procent wordt bedreigd in zijn voortbestaan. Een derde van de gebieden in de provincie bestaat uit minder dan 2 procent groene elementen. Zelfs voor een open landschap is dat zeer weinig. Te weinig voor het bereiken van een goede biodiversiteit. Als we samen niet de verantwoordelijkheid voor het landschap oppakken en het de aandacht geven die het verdient, zijn achteruitgang en verlies aan

2

kwaliteit niet te stoppen. Deze boodschap voor het landschap hebben we meegegeven aan de provinciale politici. Dit deden we niet alleen. Vijftien provinciale organisaties tekenden op 3 maart gezamenlijk het landschapsconvenant ‘Landschap goed voor elkaar’ op het borgterrein van Ewsum. Hiermee spraken zij af een bijdrage te leveren aan behoud en versterking van het landschap in een gebiedsgerichte samenwerking. Daar kun je als nieuw college van Gedeputeerde Staten niet omheen. Op 26 februari hebben we samen met Het Groninger Landschap, Natuur en Milieufederatie Groningen en Stichting Oude Groninger Kerken een verkiezingsdebat georganiseerd. De meeste partijen delen onze zorgen over de achteruitgang van het landschap en erkennen dat de provincie een verantwoordelijkheid en taak heeft voor het landschap. We verwachten dan ook dat het landschap in het nieuw provinciaal collegeprogramma verzekerd kan zijn van de zorg die het zo hard nodig heeft.

Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen

Stinzenplanten kondigen de lente aan Als de eerste sneeuwklokjes, krokussen en winterakonieten hun kopjes boven de grond uitsteken, weet je dat de eerste lentedag niet lang meer op zich laat wachten. Daardoor hebben de plantjes die tot de stinzenflora behoren, voor veel mensen een speciale betekenis. Ze houden een belofte in.

Naamgever Stinzenflora dankt haar naam aan de Schierstins in Veenwouden, de laatst overgebleven vroeg-middeleeuwse verdedingstoren – ook wel steenhuis of stins – in Friesland. Heemkundige dr. J. Botke nam in zijn boek ‘De gritenij Dantumadiel’ uit 1932 de Veenwouder gewoonte over de planten bij de Schierstins ‘stinsblomkes’ te noemen. Een naam die beklijfde in het vernederlandste stinzenplanten en -flora.

Stinzenflora vind je op veel plaatsen in Groningen, zoals op kerkhoven, borgterreinen en op veel boerenerven. Een bekende locatie is ‘Domies toen’ in Pieterburen. In Toornwerd heeft Landschapsbeheer Groningen tijdens de laatste Natuurwerkdag stinzenbollen geplant op het kerkhof. Ook bij herstel van Slingertuinen maakt de stichting graag gebruik van de voorjaarsplantjes, omdat ze bij uitstek horen bij de stijl waarin deze tuinen zijn aangelegd en een voorkeur hebben voor kalkrijke, kleiige standplaatsen. Een goede reden om ze aan te planten is daarnaast ook dat ze als eerste bloeiers van het jaar van groot belang zijn voor bijvoorbeeld wilde bijen. Niet veeleisend Al in januari kunnen de eerste sneeuwklokjes bovenkomen, gevolgd door winterakoniet, lenteklokjes en krokussen. Later in het voorjaar volgen onder meer vingerhelmbloem, anemoon, bostulp, daslook, en adderwortel. Stinzenplanten verwilderen vaak gemakkelijk en vormen dan kleurige, uitgestrekte bloementapijten. Daardoor passen ze ook zo goed op boerenerven. Een voortuin die wit ziet van de sneeuwklokjes of een perk dat in één keer paars kleurt van de krokussen is een feest voor bewoners en passanten. Stinzenplanten zijn ook geliefd als erfbeplanting omdat ze weinig eisen stellen aan het onderhoud. Het is wel belang-

rijk dat ze de tijd krijgen om hun zaad te laten rijpen. Als de bloemen zijn uitgebloeid, is de verleiding groot een gazon te maaien. Maar juist dan vindt de zaadvorming plaats. Liever niet maaien voor half juni is het devies. Ook houden de stinzenplanten van wat blad op de grond. Verder doet de natuur het meeste werk.

Boekje over natuur op kerkhoven

Begraafplaatsen bieden meer dan cultuurhistorische waarde Kerkhoven en begraafplaatsen worden vooral gewaardeerd vanwege hun sfeer en cultuurhistorische betekenis. Dat het ook in ecologisch opzicht bijzondere terreinen zijn, is minder bekend. Projectleider Kerken in het Groen Albert-Erik de Winter schreef hierover het boekje: ‘Rust, oud groen en stenige biotopen – natuur op kerkhoven en begraafplaatsen in Groningen’.

zicht van de interessantste flora- en faunawaarnemingen van de afgelopen jaren. Daarmee is een deel van de grote kennis die Landschapsbeheer heeft opgebouwd van de ecologie van deze terreinen nu ook beschikbaar voor het publiek. Het boekje is te bestellen via de webwinkel van de SOGK (www.groningerkerken.nl).

Al vijftien jaar werkt Landschapsbeheer Groningen samen met de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) aan herstel van kerkhoven in Groningen. Albert-Erik de Winter is altijd erg onder de indruk geweest van de verscheidenheid aan levensvormen die hij hier aantrof. Het boekje is het 16de deel in de kerkhovenreeks van de SOGK en geeft een over-

3

Mien toentje Dorpslandbouw, buurderijen, de eetbare stad. Onder verschillende namen wordt in Groningen, in de stad en in veel dorpen, gewerkt in en aan moestuinen en boomgaarden, zoals bij boerderij en kleinschalige camping 2Bunders. Dit jaar ‘proeftuin’ voor de snoeicursus van Landschapsbeheer. In de boomgaard van 2Bunders in Ellerhuizen staan uitsluitend hoogstamfruitbomen. Sommige zijn al heel oud, andere zijn recenter aangeplant, onder meer als groene knoop in het project Groene knopen, Rode draden. Een ideale praktijklocatie voor de snoeicursus. Deelnemers kunnen er alles leren: van vormsnoei tot achterstallig onderhoud. Eigenares Wik Blok volgt zelf de cursus ook. Ze wil het oude deel van de boomgaard nieuw leven in blazen. Dat past bij het ideaal van de eigenaren van de 2Bunders, die volledig biologisch werken en alles op de boerderij, van het vlees en de wol van de Schoonebeeker schapen tot de kruiden uit de moestuin, zoveel mogelijk op eigen terrein verwerken. Bij de keuze van nieuwe bomen heeft Wik een voorkeur voor oude rassen. Ook probeert ze een zo groot mogelijke variatie te krijgen in soorten voor gebruik (hand en moes) en oogsttijd. De oogst gebruikt ze onder meer voor de maaltijden die de 2Bunders bij activiteiten serveert en de catering die zij verzorgt. Meer weten? Kijk op www.2Bunders.nl.

En ondertussen... Er gebeuren nog veel meer dingen, omdat we niet alles uitgebreid in de nieuwsbrief kunnen plaatsen, volgt hieronder een aantal korte berichtjes. Voor meer informatie over deze onderwerpen kunt u kijken op onze website. Wilt u op de hoogte blijven? Like dan ook onze Facebookpagina! Cursus haren van de zeis De cursus zat vol! Er waren ruim 20 deelnemers bij onze werkplaats en 4 instructeurs. Iedereen heeft kunnen oefenen met diverse soorten gereedschappen. Bedankt voor jullie enthousiasme! Nieuwe elzen in een elzensingel Wethouders De Haan en De Wagt van Grootegast hebben samen met onze directeur Jacqueline de Milliano nieuwe elzen aangeplant in een elzensingel van de heer Schuitemaker in Lutjegast. Dit hoort bij het project ‘Herstel houtsingelstructuur Zuidelijk Westerkwartier’. Iepenpark 11 februari openden gedeputeerden Johannes Kramer (provincie Fryslân) en Henk Staghouwer (provincie Groningen) samen het iepenpark in Burdaard. Een mijlpaal van het waddenfondsproject Herplant iepen in de Waddenregio, dat goed is voor het planten van 7000 iepen in de Friese en Groninger kustgemeenten.

Kerkhof Garrelsweer opgeknapt Op initiatief van de Stichting Historie Garrelsweer is de afgelopen vier jaar hard gewerkt om het kerkhof bij de voormalige Hervormde kerk in het dorp flink op te knappen. Waar mogelijk zijn de teksten op de graven weer leesbaar gemaakt en een aantal graven is hersteld. Ook is het hekwerk rond het kerkhof deels vervangen en deels gerestaureerd en kreeg het groen een flinke onderhoudsbeurt. Op 17 april wordt de bijdrage van Landschapsbeheer Groningen aan het project officieel afgesloten. De Stichting Historie Garrelsweer blijft met vrijwilligers actief om het kerkhof mooi te houden. De werkzaamheden in Garrelsweer zijn mede mogelijk gemaakt door de kerkrentmeesters van de PKN kerk, de gemeente Loppersum, provincie Groningen, het Prins Bernhard Cultuurfonds en het SNS Fonds Eemsmond.

4

Op Stap:

9

Westerwoldepad

±

Nieuwe Ruiten Aa

Westerwolda

Ons Domein

Wachtkampen

& Zonnegloren ee enm Zev

Molenkampen

eg enw rsve

Leemdobben

Sellingerzwarteveen

! (2 Sellingerbossen

& De Bronzen Eik Ruiten-Aa

Pantarhei

N976

Noordesch

Dennenw eg

Oude Kampen

Westerwolde

Ruiten-Aa kanaal

Oord kamp

Noordmee

F!

Sellingen

De Barkhoorn

Lageweg

&

Rissa Hoeve

Hassebergerweg Beetserweg

Vennekampen Zuidesch

Harminahoeve

&

Ter Borg

Hooge Esch

Ter Borg

Sellingerbossen

Br ee tuin e

nw eg

Holle Beetse

Oosterkamp

Kanaalweg

Bo rg er we g

ommetje Westerwoldepad Noaberpad

Schaal 1:15.000

Detail uit het Westerwoldepad, dat in totaal 80 km wandelmogelijkheden biedt. Struinen langs de Aa´s? Dat kan met het Westerwoldepad. Deze wandelbeleving van Ter Apel tot Wedderbergen biedt meer dan 80 kilometer wandelplezier.

Het Westerwoldepad is ontwikkeld door de Stichting Promotie Westerwolde in samenwerking met de Stichting Wandelen in Westerwolde.

Ontstaan van Nederland Het Westerwoldepad loopt door de regio waar het huidige Nederland is ontstaan. In 1568 werd in dit gebied de Slag bij Heiligerlee voorbereid; op de borg van Wedde. Daar ontbrandde de opstand tegen Spanje. Willem van Oranje gaf zijn broer Willem Lodewijk van Nassau de opdracht NoordNederland vanuit Duitsland te veroveren. Het werd het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Stroomdalen De beekdalen van de Ruiten Aa en de Westerwoldse Aa vormen de ruggengraat van het Westerwoldepad. Het volgt de soortenrijke stroomdalen van deze riviertjes. Daarbij toont het de vele gezichten van het gebied, zoals de oude eikenen beukenbossen, heidevelden en vennen met bloeiend veenpluis. Noaberpad Het Noaberpad is de basis van het Westerwoldepad. Aan deze LAW-route zijn dertien ommetjes geknoopt, die stuk voor stuk op het Noaberpad beginnen en eindigen. De routefolder is verkrijgbaar bij Toeristische informatiepunten in Westerwolde. De kaarten kunt u ook downloaden op www.wandeleninwesterwolde.nl.

5

Boerenervenprojecten versterken de identiteit van een gebied

Elke streek heeft zijn eigen erfindeling en –beplanting Al meer dan vijftien jaar zet Landschapsbeheer Groningen zich met boerenervenprojecten in voor behoud en herstel van dit waardevolle culturele erfgoed. Dit voorjaar rondt zij drie projecten af. Een nieuw project staat in de startblokken: in Noord-Groningen, Slochteren en Hoogezand-Sappemeer. In het dijkenlandschap hebben veel erven een gracht, daar is het duidelijk waar het erf ophoudt. In het esdorpenlandschap moet je vaak een beetje zoeken naar de grens. En willen de onregelmatig in het landschap gelegen erven in Middag-Humsterland hun schuur nog wel eens naar de weg keren, in het Oldambt staan ze statig en fier met het voorhuis naar voren. Elke streek heeft zijn eigen type boerderij, met een bijbehorend type erf. Daardoor zijn ze zo bepalend voor de identiteit van een gebied.

Monumentale erven Met de boerenervenprojecten werkt Landschapsbeheer aan het versterken van die kracht. Dit voorjaar rondt de stichting drie projecten Herstel Monumentale Boerenerven af: in Noord-Groningen (fase II), het Reitdiepgebied en Middag-Humsterland. Gitta op den Akker uit Oldehove nam deel aan het laatste, nadat ze een boerenervencursus had gevolgd. “Wij zetten ons in voor het behoud van de monumentale boerderijen, en daar hoort het erf voor ons bij. Maar we hadden ook een praktische redenen om mee te doen, zoals beschutting tegen de wind.”

Geduld Samen met Landschapsbeheer stelde zij een plan op voor het erfherstel. De singels werden gedund, de wilgen geknot en fruitbomen geplant. Omdat ze graag meer vogels op hun erf wilden, zijn er ook veel besdragende struiken aangeplant. “We hebben het erf in twee fasen opgeknapt, vijf jaar geleden het eerste deel en nu het tweede. Een tijd lang kon ik de struiken wel de grond uit kijken, nu zie ik dat het de goede kant op gaat. Je moet wel geduld hebben, een mooi erf heb je niet in een jaar.” Achteraf gezien, had ze gewild dat ze er zelf meer bij had kunnen zijn, want helemaal vlekkeloos is het erfherstel bij haar niet verlopen. In de eerste fase is iets van de tekening afgeweken. Ze vond ook dat het vrij lang duurde voordat de schop echt de grond in ging. “Je zit er toch op te wachten.” Maar ze is tevreden over het resultaat. Goed advies Ook voor Willard Wigboldus uit Garmerwolde verliep de start wat stroef. Aan zijn enthousiasme doet dat echter geen afbreuk. Een gevarieerde singel met bomen die ouder kunnen worden dan de populieren die er stonden, was voor hem de belangrijkste reden om mee te doen. Dat hij die wens kon realiseren met subsidie speelde mee, vertelt hij eerlijk. “Er was onderhoud nodig en dan is zo’n project een mooi moment.” Voor de bomen zelf gold dat ook. Die bleken in slechtere staat dan hij had verwacht. “Als je samen met Landschapsbeheer een plan opstelt, ben je zelf eerst wat voorzichtig. Maar het advies was om meer bomen weg te halen en dat hadden ze goed gezien. Van de twintig bomen waren er maar twee of drie niet hol. Dat was best een schok.”

Positieve impuls Willard Wigboldus is de zevende generatie die op de boerderij in Garmerwolde boert. Voor het herstelplan is hij met Landschapsbeheer in de geschiedenis gedoken. “Dan kom je leuke dingen tegen. Dat hier ooit een tulpenboom heeft gestaan, wisten we bijvoorbeeld niet.” Door het project heeft hij ook op het voorerf enkele verbeteringen aangebracht; “voor het plaatje”. Hij vindt het mooi dat hij niet de enige erfeigenaar in Garmerwolde is die het erf heeft hersteld. “Ik werd op dit project gewezen door mijn buurman en er zijn meer eigenaren hier in het dorp, allemaal redelijk dicht bij elkaar, die hebben meegedaan. Dat werkt positief voor het dorp.”

6

ng

evi g m o w Jou

Loket voor dorpsinitiatieven Het Loket Leefbaarheid van de NAM ondersteunt dorpsinitiatieven in het aardbevingsgebied. Als Landschapsbeheer hebben we veel ervaring met dorpsprojecten die hiervoor in aanmerking komen, zoals de Ommetjes en Groene knopen, Rode draden. Leuke projecten waar het hele dorp, soms letterlijk, de vruchten van plukt. Daarom hebben we vijf flyers gemaakt over initiatieven die jullie als dorp met hulp van het Loket Leefbaarheid en met onze praktische ondersteuning kunnen realiseren. Vraag de flyers aan ([email protected]) of bekijk ze op www.landschapsbeheergroningen.nl onder ‘actieve burgers’.

Agenda vr/za

20 21 mrt za

NLDoet Vandaag en morgen is het NLdoet, dé vrijwilligersactiedagen van Nederland. Wie volgend jaar ook een groene klus wil laten klaren door vrijwilligers kan Landschapsbeheer inschakelen als intermediair. Wij regelen graag je aanvraag bij NLdoet. Of geef je voor volgend jaar op als vrijwilliger, dat kan natuurlijk ook! Www.NLDoet.nl.

Hoor de Lente, een wandeling met Wijknatuurgidsen

25 apr

Wat zou de lente zijn zonder het koor van vogels? We gaan vogels spotten en luisteren naar vogelgeluiden in de omgeving van Beijum, Kardinge en Lewenborg. Ook geschikt voor kinderen. Meer informatie, houdt de Facebook pagina van Wijknatuurgidsen in de gaten.

wo za-ma

Fête de la Nature

02 23apr 25 mei za

30 mei

Heel Nederland wordt door Fête de la Nature uitgenodigd om samen de natuur te beleven, van wilde natuur tot stadspark. Fête de la Nature is een gratis en open festival. Dat betekent dat iedereen een leuk idee voor een evenement kan aanmelden. Www.fetedelanature.nl.

Lente in Loppersum Gezellige markt met kraampjes rondom de kerk in Loppersum waar plantjes worden verkocht en veel ‘groene’ informatie te halen valt. Muziek, hapjes en misschien een zeis-workshop op het veld naast de kerk.

Wil je ook een groene activiteit onder de aandacht brengen? Laat het ons weten. We plaatsen hem graag in de groene agenda op onze website.

Citizen research Landschapsbeheer is gestart met het project Natte Landschapselementen. Denk aan pingoruïnes, vennen of cultuurhistorische elementen, zoals petgaten en kolken. Door veldonderzoek wordt gekeken om wat voor element het precies gaat en of het gaaf is. Vervolgens wordt het gewenste be-

heer in kaart gebracht, zodat dit kan worden uitgevoerd. Voor het veldonderzoek zijn we op zoek naar mensen die geïnteresseerd zijn in natte elementen in hun eigen omgeving. Meer weten? Hou onze website in de gaten of neem contact op met Anja Verbers ([email protected]).

Like onze facebookpagina en blijf altijd op de hoogte! Als eerste onze nieuwtjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en leuke, mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)

Daarom Landschapsbeheer:

Oplevering Stadsweg 9 mei niet voor niets in gemeente Loppersum “Met ons recreatie- en toerismebeleid ‘Natuurlijk Loppersum!’ willen we laten zien hoeveel meer Loppersum is dan ‘een aardbevingsgemeente’. We hebben weidse vergezichten, mooie landweggetjes, prachtige dorpen en kerkjes en gastvrije ondernemers. De Stadsweg, een eeuwenoude handelsroute, past naadloos in dat beeld. Een project dat die route nieuw elan geeft, ondersteunen wij dan ook van harte.” Wethouder Rudi Slager van de gemeente Loppersum

Colofon

Redactie

Uitgegeven door:

Fotografie: Lanschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld.

Nieuwsbrief 23e jaargang nummer 1/2015 ISSN 1388-0861 Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: (050) 534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl

Riek Guikema Schrijfburo Andre Eijkenaar

Eindredactie: Ine Bielevelt en Joke Schaapman Vormgeving: www.hehallohoi.com

Ontvangt u de nieuwsbrief voortaan liever digitaal? Mail dan uw gegevens naar [email protected].