Samen houden we het landschap mooi!

#1

Foto: André Eijkenaar

Samen houden we het landschap mooi!

30 jaar zorg voor het Groninger cultuurlandschap 2 Landschap in beweging 3 Tips voor het voorjaar 4

Wandelroute 5 Herstel natte landschapselementen 6 Baanbrekende vrijwilligers 7 Mien toentje 8

Nieuwsbrief april 2013

Maar liefst 94 leerlingen, van het Dollard College uit Bellingwolde én van hun Duitse partnerschool Ludgerus Schule uit Rhede, gingen 20 en 21 maart enthousiast aan de slag met het knotten van wilgen aan de Werkhuislaan in Bellingwolde. De leerlingen werden deskundig begeleid door Landschapsbeheer Groningen. De klus werd uitgevoerd in het kader van NederlandDoet.nl, het jaarlijkse vrijwilligersinitiatief van het Oranje Fonds. De school meldde de klus aan op NederlandDoet.nl en pakte ‘m vervolgens ook zelf op. “We hechten veel belang aan het werken aan je eigen leefomgeving”, legt directeur Dineke Staalstra van het Dollard College uit. “We hebben deze klus, het knotten van wilgen, ingebed in ons lesprogramma. Zo hopen we onze leerlingen bewust maken van het belang hiervan. Om deze reden werken we al jaren samen met Landschapsbeheer Groningen.” Het enthousiasme bij de leerlingen was groot, vertelt de directeur. “Ze zien direct het resultaat van hun inzet. Dat motiveert enorm.”

Innovatie en herstel in een project Bijna was het wierdedorp Weiwerd opgeslokt door de haven van Delfzijl. Groningen Seaports had de grond al verworven en een begin gemaakt met de sloop. Maar om binnen de (Archeologie)wet te blijven, mag het havenbedrijf het dorp niet helemaal met de grond gelijk maken. De oude fundamenten moeten de basis zijn voor nieuwe ontwikkeling. Landschapsbeheer Groningen dacht mee over een verrassend plan en vertaalde het door Bureau West 8 opgezette ontwerp in ene werkplan. Op de plaats van de oude boerderijen verrijzen ateliers voor kleine kennisintensieve bedrijven, zeg maar de ‘brains’ die

Landschap in beweging: deel 29

30 jaar zorg voor het Groninger cultuurlandschap

‘Via verleden naar heden en toekomst’

Landschapsbeheer Groningen bestaat 30 jaar. Reden om terug te blikken en een feestje te vieren! Zeker, maar dat kan niet zonder in te zoomen op het hier en nu en de nabije toekomst. Want wat twee kabinetten Rutte duidelijk maken is dat landschap nog maar weinig politieke steun ondervindt.

Als er één organisatie geconfronteerd wordt met bewegende landschappen dan is dat Landschapsbeheer Groningen wel. Als landschapsarchitect mag ik nog wel ’s voor hun werken.

Dat geldt in het bijzonder voor de rijksoverheid en verspreidt zich nu snel naar provincie en gemeenten. Geen geld - - geen beleid. De ruimte voor Landschapsbeheer Groningen om haar landschappelijke en maatschappelijke activiteiten uit te voeren, staat onder druk. En daarmee ook 30 jaar ervaring met het beheer van ons karakteristieke cultuurlandschap in Groningen. Bijzonder is dat bij de toenmalige oprichting van de stichting Landschapsbeheer Groningen de piepjonge burgemeester van Muntendam betrokken was, de latere minister van landbouw, Hayo Apotheker. Met als doel zich in te zetten voor ruim 80% van het landelijk gebied ofwel de waardevolle cultuurlandschappen buiten de ‘officiële’ natuur om: Westerkwartier, Gorecht, Hogeland, Veenkoloniën, Oldambt, Westerwolde en Waddenkust. Landschap dat ook toen te maken had met stads- en dorpsuitbreiding, intensieve landbouw en nieuwe infrastructuur. Toch is er een belangrijk verschil met toen en nu. In drie decennia hebben we met onze partnerorganisaties ongeloof-

2

lijk veel mensen op een of andere wijze aan het landschap kunnen binden. Noem het vrijwilligerswerk en burgerparticipatie of belangstelling en liefde voor de eigen omgeving. Feit is dat vele tienduizenden bewoners van stad en platteland zich oprecht en met reden hebben ingezet voor hun Groninger land. Ze hebben bewust bijgedragen aan de zorg voor en verrijking van het landschap waarin ze wonen, werken, recreëren en hun gasten ontvangen. Die ervaringen zijn net zo belangrijk als al die meters die wij gemaakt hebben met houtwallen, boomgaarden, wandelpaden, slingertuinen, erven en noem maar op. Dat wij na 30 jaar die verantwoordelijkheid nog altijd serieus nemen, lees ik af aan ons activiteitenprogramma voor 2013. Ik krijg er een goed gevoel bij als ik zie wat we de komende maanden allemaal met burgers van Groningen doen aan cursussen, training, werk in uitvoering en ook het samen vieren van opgeleverde projecten, zoals strekeigen groen in prachtwijken, op bedrijventerreinen en begraafplaatsen en rondom de dorpen. Ik noem specifiek de projectonderdelen onder de vlag van Groen en Doen, gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken. Een traject dat speciaal is opgezet om de waardevolle inzet van vrijwilligers voor landschap en natuur te stimuleren en te erkennen. Enfin, u leest er meer over in deze vernieuwde nieuwsbrief. Maar bezoek ook onze website en Facebook-pagina.

Jacqueline de Milliano, directeur Landschapsbeheer Groningen

de industrie ondersteunen en in staat stellen te vernieuwen. De stichting Behoud Weiwerd werd vanaf het begin in de plannen gekend, vertelt hoofd buitendienst Rikus Hagenauw, die het opstellen van het bestek voor zijn rekening neemt.

“Wij zorgen dat we kwaliteit terugbrengen in het landschap.” Brainwierde Weiwerd past Landschapsbeheer als een jas: ruimte voor ontwikkeling en herstel van landschap in één project. Zo komt het radiale grondpatroon van de terp, inclusief ossengangen, terug, nu als stratenplan voor bedrijfspanden onder (moderne) architectuur.

Weiwerd

Bellingwolde, NL Doet

Met school wilgen knotten in Bellingwolde

Zo word ik betrokken bij de renovatie van de Slingertuinen en als adviseur van landschappelijke inpassing bij agrarische schaalvergroting (o.a. project Nieuwe Erven). Je voelt je op een scharniervlak van twee tijdsgewrichten. Bij de Slingertuinen proberen we het verleden in het heden te plaatsen en bij de Nieuwe Erven wordt het heden naar de toekomst doorgetrokken. Best moeilijk om daar een goede oplossing voor te vinden. Want om maar te beginnen bij de aanpak van een te renoveren Slingertuin, echt teruggaan tot de oorspronkelijke situatie wil je niet. Sinds de aanleg van de eerste Slingertuin zijn we immers anderhalve eeuw verder. Het omringende landschap, de bebouwing, de bewoners: alles en iedereen is anders! Dus maken we met de stijlkenmerken van toen een plan dat voldoet aan de eisen van nu. Zo passen we bijvoorbeeld consequent de ronde vormen toe, maar zorgen we er tegelijk voor dat het onderhoud minder bewerkelijk is.

scherm te verstoppen. Nee, we proberen hier een compositie tot stand te brengen tussen de nieuwe bebouwing, de beplanting en de omgeving. En we voegen een nieuwe laag aan het landschap toe zonder de bestaande landschappelijke karakteristieken teniet te doen. Want als dit laatste het geval zou zijn, dan is grootschalige ontwikkeling niet mogelijk. Het rare is dat dit niet altijd te maken heeft met de schaal van het landschap. Er zijn kleinschalige landschappen waarin een Nieuw Erf gemakkelijk kan worden ingepast. Maar dit gaat niet altijd op. Daarom is vanuit de provincie een maatwerkbenadering ontwikkeld. Daarbij moet je goed luisteren naar wat boeren graag willen. Als je hun bij wijze de bomen door de strot duwt, dan zijn die gedoemd een vroege dood te sterven. Aan de andere kant: als we te maken hebben met notoire bomenhaters: hoe kunnen we dan nog spreken van landschappelijk inpassen? Uit het voorgaande mag blijken dat we sturing proberen te geven aan het landschap in beweging. Nou ja sturing. Het is niet meer dan een duwtje in de goede richting. De bewoners doen de rest. Simone Bakker-Weenink BNT Landschapsarchitect, Bureau Bakker-Weenink

En dan de Nieuwe Erven. We staan aan het begin van een gigantische metamorfose van het agrarische bedrijf en daaraan gekoppeld van het boerenerf. Voorop staat dat het niet de bedoeling is om nieuwe gebouwen achter een groen

3

1

Tips voor h voor et jaar !

¬ «

En ondertussen... Er gebeuren nog veel meer dingen, omdat we niet alles uitgebreid in de nieuwsbrief kunnen plaatsen, hier een aantal korte berichtjes. Voor meer informatie over deze onderwerpen kunt u kijken op onze website. Wilt u op de hoogte blijven? Like dan ook onze Facebookpagina! B(l)oeiende bosranden In maart is Landschapsbeheer Groningen druk bezig geweest met werkzaamheden in bosjes van Houwerzijl, Zuurdijk en Stedum.

nieuwe laag compost aan. Courgette, pompoen en tomaat kunnen al worden uitgezaaid voor in de kas of vensterbank.

uw moestuin te zaaien. Onbespoten en eigen oogst, lekkerder kan het niet!

¬ «

¬ «¬ «

2

Nieuweschans 50 ¬ ¬ « 58 «

53 ¬ «

Oudezijl

S ·

I Á 46 ¬ «

1

Finsterwolderhamrik 31 ¬ «

45 ¬ «

Nieuw-Beerta

3

65 ¬ «

Netwerk Waddenwandelen in de provincie Groningen aangelegd in de waddengemeenten Delfzijl, Oldambt, Eemsmond, Winsum en De Marne.

Gratis app en meer info: zie www.waddenwandelen.nl

Wandelroute: de Graanrepubliek

Gratis advies

Advies voor inrichting, onderhoud en herstel erven in Oost-Groningen. Met het project ‘Boeren en Buitenlui’ biedt Landschapsbeheer Groningen gratis advies over de karakteristieke elementen van de erven in Oost-Groningen. Kosteloos bezoekt een erfdeskundige uw erf en adviseert over inrichting, onderhoud, herstel én landschappelijke inpassing van het erf. Daarnaast bieden wij de mogelijkheid met subsidie planten aan te schaffen die passen bij de streek. Boeren en buitenlui verbeteren hun erf, én het landschap, door het planten van bijvoorbeeld (fruit)bomen, bosplantsoen en heesters. Meer informatie over ‘Boeren en Buitenlui’ en de voorwaarden leest u op www.landschapsbeheergroningen.nl.

Vlagtwedde

Denk ook eens aan ‘vergeten’ groenten, zoals pastinaak en snijbiet, om in

Kostverloren

Drieborg 15

94 93

32 ¬ «

De appel- en de perenboom

Giet dan geregeld de pas aangeplantte bomen, struiken etc. liever een emmertje in de week dan kleine scheutjes.

90 ¬ «

Boomgaard Den Andel in oude glorie hersteld woensdag 20 maart was het Nationale Boomfeestdag.

Kas al schoongemaakt? Breng een

Een droog voorjaar?

72 ¬ «

71 ¬ «

(sneeuwklokje, krokus etc.) gewoon laten afsterven m.u.v. de narcis; hiervan de uitgebloeide bloemen wel verwijderen anders gaat er te veel energie naar de zaadvorming en heb je volgend jaar minder bloemen.

kun je nog prima snoeien, zelfs in de zomer is dit mogelijk. De kers en de pruim snoeien na de bloesem. Voor meer informatie kun je onze leuke instructiefilmpjes bekijken op de website: www.landschapsbeheergroningen.nl/informatie-voor/instructiefilmpjes-landschaponderhoud

N

Oude Statenzijl 21

!!

Bloem en blad van de uitgebloeide voorjaarsbloemen

45 ¬ «

!!

Geen melk voeren! Hier worden ze ziek van en kunnen zelfs dood gaan.

Elke editie een andere wandelroute

!!

De egel ontwaakt uit de winterslaap. Grote kans dat u hem ziet rondscharrelen.

Op Stap:

Wandelen past goed bij het werk van Landschapsbeheer Groningen. Wandelen is in feite de meest natuurlijke verbinding tussen mensen en het landschap. Een sportieve en duurzame bewegingsvorm die aansluit bij de maat en schaal waarop je het cultuurlandschap in Groningen op zijn best kunt beleven. Vanwege de vele wandelprojecten waar Landschapsbeheer Groningen mee bezig is, is de rubriek ‘op stap’ nieuw in deze nieuwsbrief. In deze rubriek lichten we elke keer één van de wandelprojecten toe door middel van een voor u uitgestippelde route. U kunt deze vervolgens aan de hand van de korte beschrijving en het kaartje gaan lopen. Afhankelijk van de route en het project wordt een korte toelichting gegeven. Voor uitgebreide informatie kunt u terecht op onze website. De Graanrepubliek is een dagwandeling binnen Waddenwandelen. De route is circa 17 km lang en gaat voor een groot deel over onverharde paden. De dagwandeling ontleend haar naam aan het gelijknamige boek van Frank Westerman, waarin hij de opkomst en ondergang van de ‘graanbaronnen’ beschrijft. De geschiedenis van dit gebied is tijdens de wandeling goed te lezen. In Nieuw Beerta staan de grote boerderijen met hun mooie slingertuinen. De zomer is het beste seizoen om de route te lopen, dan wordt het gebied goudkleurig van het graan.

1

De Hoofdwacht In Bad Nieuweschans staat De Hoofdwacht, een monument uit 1631. Het gebouw (Voorstraat 30) was tot in de 19de eeuw in gebruik als militair hoofdwachtlokaal.

2

Graanrepubliek Stocksterhorn Deze boerderij (Verl. Hoofdweg 61, Nieuw-Beerta) speelt een prominente rol in het boek De Graanrepubliek (Frank Westerman) als decor van de strijd tussen arm en rijk.

3

Kerk Nieuw Beerta Deze hervormde kerk is gebouwd in 1865 en is een zogenaamde waterstaatskerk en behoort daarmee tot de kerken in Nederland, die in de periode tussen 1824 en 1875 in Nederland zijn gebouwd met steun van de rijksoverheid.

5

Baanbrekende vrijwilligers deel: 29, geschreven door Peter Lok

Ruim baan voor ijsvogel tijdens herstel petgat

Peter Lok: actief als kritisch wandelaar

In 2011 heeft Landschapsbeheer Groningen op de camping Wedderbergen een oud petgat opnieuw uitgegraven. Het petgat was totaal verland en dichtgegroeid met voornamelijk wilgen. In vroegere tijden had men daar veen afgegraven en de structuren met de kenmerkende “ruggetjes”waren nog zichtbaar. In samenspraak met de Gemeente Bellingwedde en de campingeigenaar, de Heer Fluttert, werd besloten het geheel in ere te herstellen.

Alweer twee jaar ben ik actief als één van de zeven vrijwillige regiocoördinatoren bij het project Wandelen Groningen.

Geholpen door de gunstige weersomstandigheden verliep de klus voorspoedig. Tijdens de kapwerkzaamheden kwamen verontruste buurtbewoners regelmatig langs. Ter plekke werd uitleg gegeven en ook werd er een bewonersavond op het Gemeentehuis georganiseerd. Vele belangstellenden haalden herinneringen op en vertelden dat ze daar vroeger als kind ook geschaatst hadden.

Foto: André Eijkenaar

Een groep vrijwilligers (bij ons KW oftewel kritische wandelaars genoemd) heeft allerhande wandelingen nagelopen en ingetekend. Hierbij ging het ook om de al dan niet aanwezige verharding en de aanwezige voorzieningen onderweg. De resultaten kwamen bij ons terecht. Vervolgens zorgden wij voor de verwerking, zoals het archiveren, digitaliseren en aanleveren van alle gegevens. Zelf ben ik ook veel op pad geweest en heb talrijke mooie plekjes in het Westerkwartier mogen ontdekken. Mijn oog viel nogal eens op een onbekend routepaaltje. Door veel rond te struinen, heb ik meerdere wat onbekendere wandelingen aan het project kunnen toevoegen. Naast deze werkzaamheden heeft het project me ook leuke contacten opgeleverd. Sommige KW’s stellen het op prijs hun bijdrage persoonlijk af te leveren. En ook de mailtjes met diverse routemakers (zoals dorpsbelangen) waren interessant. Al met al leuk en boeiend vrijwilligerswerk. En nu maar hopen dat ik de opgebouwde kennis over al die leuke paadjes in het Westerkwartier kan blijven gebruiken in volgende projecten.

van de ijsvogel. Daarnaast had ik een lange tak in de oever bevestigd. Ijsvogels vangen graag vanaf een punt boven het water. De gevangen vis wordt op de tak doodgeslagen voordat deze naar de jongen wordt gebracht.

Het petgat staat in verbinding met de Westerwoldse Aa. Middels een tijdelijke dam werd deze verbinding gesloten en het gat leeggepompt. Tot onze verrassing bleek de bodem zo stevig dat de kraanmachinist het aandurfde om met de kraan in het petgat te rijden.

Net oorlog Na een dergelijke forse ingreep in zo’n gebied lijkt het net oorlog. Ik had dan ook niet verwacht dat de ijsvogel zo snel de broedholte zou accepteren. Toen ik echter op 31 maart weer in het gebied kwam, vloog de ijsvogel van de tak in de oeverwand. In de dagen daarna zag ik vanaf een afstand dat de ijsvogel druk aan het graven was. De holte zou uiteindelijk zo’n 1,5 m diep worden.

Geschikte visplek Door mijn kennis van dit gebied, besloot ik een oever zeer steil te laten afgraven ten behoeve van de ijsvogel. Deze had ik daar vaker waargenomen. Ik wist ook dat na de ingreep het petgat met zijn verschillende dieptes(variërend van 9035 cm) een zeer geschikte visplek zou opleveren.

Uiteindelijk vlogen 4 jongen uit en zou de ijsvogel deze holte nog datzelfde jaar opnieuw gebruiken. In 2012 maakte ik de oeverwand weer vrij van begroeiing. Helaas is het dat jaar niet gelukt. De strenge winters kunnen een behoorlijke achteruitgang van de populatie teweeg brengen en wellicht had de ijsvogel de winter niet overleefd.

Half februari was het graafwerk gereed en zou het meest spectaculaire moment aanbreken; het doorprikken van de dam zodat het gat zou volstromen. Veel mensen kwamen hier op af.

Voor meer info: [email protected]

“Kennis en ervaring breder inzetten en benutten”

Iepenwacht wordt bomenwacht “De Iepenwacht Groningen draait uitstekend. Binnen tien jaar is de uitval van bomen door iepziekte teruggebracht van meer dan tien tot minder dan één procent. Bovendien zijn we vorig jaar gestart met grootschalige herplant van iepen in de Waddenregio.

André Eijkenaar

Ik had inmiddels een gat geboord in de steile oeverwand van 6 cm breed en 30 cm diep, dit als aanzet voor de broedholte

Resultaten die niet onopgemerkt bleven en mede aanleiding waren ons te vragen de expertise en werkwijze in te zetten om ook de aanpak en bestrijding van andere, opkomende boomziekten te coördineren.” Hans Eilert van Landschapsbeheer Groningen is projectleider bij de Stichting Iepenwacht Groningen en daardoor nauw betrokken bij de omvorming van de Iepenwacht naar de Bomenwacht. “Provincie en gemeenten drongen er op aan en wij zijn zelf ook groot voorstander van een bredere opzet en aanpak. Niet alleen omdat de Iepenwacht haar nut heeft bewezen, maar vooral omdat ‘nieuwe’ boomziekten en aantastingen sterk in opmars zijn en een bedreiging zijn voor een aantal soorten.” “Zo nemen de kastanjeziekte en de essentaksterfte sterk toe. Dat vraagt om een soortgelijke gezamenlijke aanpak als bij de iepziekte. Maar ook de Eikenprocessierups die zich vanuit het zuiden over de provincie verspreidt kan veel overlast veroorzaken. Achter de schermen is de Iepenwacht hier met verschillende werkgroepen al mee bezig, soms samen met deskundigen van bijvoorbeeld Wageningen Universiteit. Door nu de aanpak gezamenlijk en efficiënt te organiseren, voorkomen we hopelijk het afsterven van veel bomen straks. Dat bespaart de beheerders niet alleen veel bomen maar ook veel geld voor het kappen en herplanten.”

Foto Iepen aanplan

Foto: André Eijkenaar

De hoogereed

Herinrichting nat landschapelement in Wedde

“Wanneer Bomenwacht Groningen een feit is? Naar verwachting eind dit jaar. De kans is groot dat Fryslân binnenkort ons voorbeeld volgt. Dat zou mooi zijn, want dan kunnen we ook hierin samen optrekken, net als bij de herplant van iepen in de Waddenregio.” Zie www.iepenwacht.nl

6

7

Like onze facebookpagina en blijf alijd op de hoogte! Als eerste onze nieuw-tjes weten, mee doen aan leuke wedstrijden en leuke, mooie foto’s bekijken. Maar ook uw mening aan ons laten weten of uw foto’s met ons delen :)

Mien toentje...Wat moet je met al het grasland bij je woonboerderij? Na een aantal jaren in de stad, verlangden wij, als ‘boertjes van buuten’, weer naar wonen op het platteland. Na een lange zoektocht vonden we ons ideale plekje: een keuterboerderijtje net buiten Froombosch. En met dat boerderijtje werden wij ook eigenaar van een stukje tuin: 2,5 hectare grasland. Daarvan kon 1,5 hectare worden verhuurd, maar dan ligt er nog een hectare rond je woonhuis. Volledig kaal, op een oude appel- en pruimenboom na, en nogal winderig dus.

Heeft u ook een bijzonder, grappig of ontroerend verhaal bij uw Toen(tje)?

Dan kunt u die mailen, samen met een paar foto’s, naar: [email protected]. Maximaal 100 woorden. Wordt uw verhaal geplaatst, dan ontvangt u een leuke attentie.

Jan Peter van Steinvoorn

Hoe pak je dit als particulier aan? Gelukkig zijn we in contact gekomen met Landschapsbeheer Groningen. Samen hebben we allerlei ideeën omgesmeed tot een goed plan, dat we gedurende meerdere jaren uitgevoerd hebben. Ook tijdens de aankoop en realisatie zijn we prima ondersteund door de mensen van Landschapsbeheer Groningen. Een deel van ons terrein is nu ingericht als boerenerf met beukenhagen, een

singel, oude fruitbomen en uitbundige borders. Het andere deel laten we verwilderen; de grond is afgegraven en op heuvels geplaatst. Het afgegraven deel is verschraald en hier hopen we op mossen en mooie grassen. De heuvels zijn beplant met afwisselend berkenbosjes en bosplantsoen aangevuld met eiken en elzen. Al met al zijn wij zeer tevreden over het eindresultaat en zeker over de hulp van Landschapsbeheer Groningen. Dank daarvoor! Jan Peter van Steinvoorn

Colofon

Foto’s:

Redactie

Uitgegeven door:

De inhoud van de geplaatste artikelen staat onder verantwoording van de auteurs. De redactie heeft daarbij het recht artikelen in te korten of te wijzigen. Voor overname van tekst en/of beeldmateriaal kunt u om toestemming vragen bij de redactie.

Eindredactie: Kees Terwisscha van Scheltinga Vormgeving: www.heleentenkate.nl

Nieuwsbrief 21e jaargang nummer 1/2013 ISSN 1388-0861 Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60, 9744 TH Groningen tel.: (050) 534 51 99 www.landschapsbeheergroningen.nl

Archief Lanschapsbeheer Groningen, tenzij anders vermeld.

Ivon Benus Riek Guikema Het Schrijfburo Andre Eijkenaar