S c h i p e n W e r f

S

c

h

i

p

14 - D A A G S T I J D S C H R I F T , G E W I J D

e

AAN

n

W

e

r

f

S C H E E P S B O U W , S C H E E P V A A R T E N H A V E N BEL A N G E N

D E V E R E E N IG IN G V A N T E C H N I C I O P S C H E E P V A A R T G E B IE D D E C E N T R A L E B O N D V A N SC H E E P S B O U W M E E S T E R S I N N E D E R L A N D ORGAAN VAN

H E T IN S T IT U U T V O O R H ET N ED ER LA N D SC H

IN

SCH EEPVAART E N

LUCHTVAART

S C H E E P S B O U W K U N D IG

„S C H IP E N W E R F ” IS O P G E N O M E N H E T

M A A N D BLA D

P R O E F S T A T IO N

„D E T E C H N IS C H E K R O N IE K ”

MEDEWERKERS:

R E D A C T IE :

ir. J. W . H E IL w .i., prof. dr. ir. W . P. A . V A N L A M M E R E N , ir. G. D E R O O IJ s.i., prof. ir. L. T R O O S T en G . Z A N E N Redactie-adres: Heem raadssingel 194, R otterdam , Telefoon 52200

ERE-COMITÉ: A. T . B R O N SIN G , O ud-D irecteur der N .V . Stuomvaart-M aacschappü „N ed erla n d " , A m sterdam ; ir. M. H . DAM M E, D irecteur der N .V . W erkspoor, Am sterdam ; ir. M. EIK ELENBOO M , O ud-D irecteur Van N ie v e lt, G oudriaan ïc Co’s Stoomvaart M ij., Rotterdam ; J. W . B, EVERTS, Lid van de Raad van Bestuur der K oninklijke Paketvaart M aatschappij, Am sterdam ; P. G OEDKO O P D z n ., Directeur N ederlandsche D o k - en Scheepsbouw-Maatschappij ( v .o . f . ) , A m sterdam ; M . C . K O N IN G , O ud-lid van de Raad van Bestuur der K on. Paketvaart M ij., Amsterdam; W . H . DE M O N C H Y , D irecteur der H olland-A m erika Lijn, R otterdam ; C. PO T, O ud-D irecteu r der N .V . Electrotechn. Industrie v /h W . Sm it & C o ., Slikkerveer; F. G. ST O R K , Directeur der N .V . Kon. M achinefabriek Gebr. Stork 6c C o., H engelo; ir. H . C. W ESSELIN G, Com m issaris der N .V . K oninklijke Maatschappij „D e Schelde” , VUssingen; S. V A N W EST, O ud-D irecteu r der N .V . D ok - en W erf-M aatschappij „W ilton -F ijen oord " , Schiedam. J a a r - a b o n n e m e n c (b ij v o o r u i t b e t a l i n g ) ƒ lfi,— , b u i t e n N e d e r l a n d

ƒ 2 0 ,— , losse n u m m e r s ƒ1,— , v a n o u d e j a a r g a n g e n ƒ 1 ,2 5 .

U IT G E V E R S W Y T -R O T T E R D A M T elefoon 54500 (8 lijn en ), Telex 21403, Postrekening 58458, P ieter de Hoocliwcg 111 V IJF E N T W IN T IG S T E JA A R G A N G

J. BAKKER, ir. 'W . V A N BEELEN, prof. dr. ir. C. B. BIEZENO, W. V A N D E R B O R N , ir. B. E. C A N K R IE N , P. F. D E DECKER, ir. C . A . P. DELLAER T, L. F. D E R T , J. P. DRIESSEN, G. FIGEE, ir. W . G ER R ITSE N , T H . V A N DER G R A A F, J. F . GUGELOT. F. C. H A A N E B R IN K , P. IN T V E L D , prof. ir. H . E . JAEGER, ir. J. J A N SZ E N , ir. M. C. DE JO N G , ir. C. KAPSENBERG, J VAN K ERSEN, prof. dr. ir. J. J. K O C H , ir. H . J. K OO Y Jr., ir. W. KROP­ H O LL ER , ir. W . H . KKiUYFF, prof. ir. A. J. TER L IN D E N , mr. G. J. LYKLAM A ä N IJE H O L T , dr. ir. W. M. M EIJER, ir, J. C. MILBORN, J. J. M OERKERK, ir. A . J. M OLLING ER, A . A . NAGELKERKE, in g . L. V A N OUW ERKERK J.M .zn ., ir. J. S. PEL, J. C. PIEK, ir. K. V A N DE R POLS, B. PO T , m r. dr. ir. A . W . Q U IN T , ir. W. H. C. E. R Ö SIN G H , ir. J. R O T G A N S, ir. D . T . R.UYS, C . J. RIJNEKE, ir. W . P. G. SARIS, ir. R . F. SCHELTEM A DE H EERE, ir. A . M. SCHIPPERS, dr. P. SC H O EN M A K ER, Ir. R. SM ID, ir. H . C. SNETHLAGE, dr. J. SPU Y M A N , ing. C. A . T E T T E L A A R , prof. ir. E. J. F T H IE R E N S , ir. J. W . V A N DER VA LK , C. VERMEY, C. VEROLME, ir, J. VER SC H O O R , ing. E. VLIG, A . H . H . V O ETELIN K , ir. G. D E VR IES, IJ. L. D E VRIES, J. W . W ILLEM SEN, mr. J. WITKOP, prof. ir. C. M. V A N W IJN G A A R D E N .

O vernem en van artikelen enz. zonder toestem m ing van de uitgevers verboden

21 MAART 1958 — N o . 6

DE P E T R O L E U M - IN D U S T R IE IN H E T L IC H T DER S T IJG EN D E W EST-D U ITSE EN E R G IE-B EH O EF T E D e d irecteu r der M obil O il S.A. in W e st-D u itsla n d , de heer H an s H e in ric h M atthiesen, h eeft in een der laatste publikaties van de Société Beige d ’Etudes & d ’E xpansion, een beschouw ing gewijd aan de olievoorziening in het licht der toenem ende energie-behoefte der Fede­ rale R epubliek. D e schrijver w ijst er in zijn inleiding op d a t h et econom isch beleid, gericht op en zich bew ust van zijn p licht de levensstandaard der bevolking v o o rt­ du ren d te verbeteren, slechts aan zijn doel kan beantw oorden indien m en erin slaagt de energie-voorziening gelijke tred te doen houden m et de eisen die de in d u strie en h et vervoer stellen. De en erg ie-p ro d u cen ten dienen de daartoe benodigde m iddelen op lange term ijn ter beschikking te stellen resp. te investeren en de toekom stige energie-behoefte tij­ dig en zo n au w k eu rig m ogelijk te ram en. Zowel door de overheid als door het p articu lier in itiatief zijn peilingen v e r­ ric h t w elker resultaten overigens gedeel­ telijke verschillen aanw ijzen, verschillen w elke v erk laarb aar zijn gezien de o n ­ zekerheid ten aanzien van de toekom ­ stige gang van zaken. In de Federale R epubliek is de energie­ voorziening grotendeels afhankelijk van de beschikbare prim aire energie. Steen­ kolen en b ru in k o len vorm en vooralsnog de voornaam ste b ro n nen, zij h et d at de aardolie v o o rtd u re n d aan betekenis w int. D e snel stijgende W estduitse ener­ gie behoefte, w aarin door eigen p roduk-

W 40707

tie onm ogelijk kan w orden voorzien, m aak t g ro ter aanvoer van elders n o o d ­ zakelijk. Bij deze laatste spelen zow el de aardolie als de steenkool de belangrijkste rol. T o t dusver was de balans w at p ro d u k tie en v e rb ru ik b e tre ft actief; k w a n tita tie f was zij in 195 5 voor h et eerst echter passief. T en dele w o rd t de noodzaak op g ro te r schaal kolen en olie van elders aan te voeren verklaard dooi­ de grote in d u striële bedrijvigheid, m aar zelfs bij norm ale u itb reid in g der D uitse indu striële p ro d u k tie en het d ientenge­ volge g ro ter energie-verbruik, zouden de eigen h u lp b ro n n en tw . kolen, p e tro ­ leum en w a te rk ra c h t ontoereikend zijn geweest om in de behoefte te voorzien. N a ast de eigen h u lp b ro n n en v erw ach t m en d a t de kernenergie, op zijn vroegst echter in 1965, een rol zal gaan spelen en dan nog aanvankelijk slechts v o o r­ nam elijk ten behoeve van de e lek tric i­ teitsvoorziening. V an de toepassing ten behoeve van lu c h tv a a rt en w egvervoer is vooralsnog geen sprake. A llereerst is zij veel te d u u r, terw ijl bovendien de a p p a ra tu u r m e t h e t oog op de voorzie­ ningen tegen radio-actieve stralin g te zw aar w o rd t. O p g ro n d van h et onderzoek d at ge­ m eenschappelijk door vertegenw oordi­ gers d er verschillende energie-sectoren is ingesteld, m o et w orden aangenom en d at de behoefte aan prim aire energie in 1965 in 'W est-D uitsland ongeveer 240 m il­ joen to n SKE (Steinkohlen E in h eiten )

zal bedragen. R ekening houdend m et de van elders aan te voeren bruinkool en elektrische stroom , alsmede m et de u it­ voer van steenkolen, die m et een ge­ schat totaal van circa 2 5 miljoen ton geen w ijziging van betekenis zal onder­ gaan, zou m en in 1965 over een eigen produktie van circa 180 m iljoen ton SKE k u n n en beschikken. U iteraard is d it een ruw e benadering, waarbij geen rekening is gehouden m et de invloed van eventuele prijsfluctuaties w at de gro n d sto ffen b etre ft. V oorts is men ervan uitgegaan d at voldoende nieuwe m iddelen in de m ijn b o u w w orden geinvesteerd en d at de noodzakelijke u it­ breiding der pro d u k tie niet door gebrek aan arbeidskrachten zal w orden geremd. In dit verband d ien t er volledigheids­ halve op gewezen d at de toestand op de arbeidsm arkt th an s reeds gespannen is terw ijl m en, indien to t k o rter w erk­ tijd en w o rd t overgegaan, h et aantal arbeiders zal m oeten uitbreiden. T en­ slotte is de geraam de eigen produktie gebaseerd op een stijging der m an-produktie. Tussen n u en 1956 rek en t men m et een m ogelijke stijging der kolenpro d u k tie m et 20 m iljoen to t 150 m il­ joen ton, van die d er b ruinkolen-produktie van 7 to t in totaal 34 m iljoen ton SKE en van die der inheemse petroleum ­ industrie m et 2,9 to t 7,9 m iljoen ton SKE. U it het voorgaande volgt dat m en circa 180 m iljoen der benodigde 240 m iljoen to n SKE zelf zal k u n n en leveren

en d at er een geraam d te k o rt is van 60 m iljoen to n SKE, w aarin dan door in ­ voer, v oornam elijk van olie en kolen m oet w ord en voorzien, hetgeen in de p ra k tijk b etek en t dat de invoer van g ro n d sto ffen p rak tisch m oet worden v erdubbeld. U itg aan d van de huidige prijsconstellatie b etek en t d it d a t de be­ talingsbalans m e t enkele m iljarden D M zal w o rden belast. H e t uitvoer-overschot, th an s nog aanzienlijk, zal hier­ door verm oedelijk geabsorbeerd worden hetgeen overigens de sanering der b eta­ lingsbalans b etekent. R ekening d ien t te w orden gehouden m et hogere p rijze n voor de voornaam ste g ro n d sto ffen . Im m ers zal de m ijnbouw op den d u u r n iet k u n n en ontkom en aan de noodzaak een prijsbeleid te volgen w aardoor h et m ogelijk w o rd t via de weg van zelffin an ciering in een aanzien­ lijk deel der kap itaal-behoeften te voor­ zien, hetgeen in de p ra k tijk neerkom t op hoger prijzen. De olie-m aatschappijen zullen, tenzij de rech ten welke op p etro le u m -p ro d u k ten geheven worden, aanzienlijk om laag gaan, eveneens to t prijsverhoging m oeten overgaan. Kolen zullen ook in de eerstvolgende jaren vrijw el u itslu iten d u it N oord-A m erika w orden b etro k k e n , hetgeen betaling in U .S.-dollars im pliceert. D e aan te voeren olie zal ru w weg voor de h e lft in dollars en voor de w ed erh elft in zachte valuta betaald m oeten w orden. Gezien de noodzaak d o llar-u itgaven zoveel m oge­ lijk te beperken is de invoer van olie tegen zachte v alu ta van belang. M et h e t oog op de stijgende energie­ behoefte d ien t een zo economisch m oge­ lijk geb ru ik v an de energie-grondstoffen te w ord en gem aakt. D a t dit aspect van h e t probleem de aandacht heeft b lijk t u it de aanzienlijke stijging van het v erb ru ik v an secundaire energie. O m schakeling v a n prim aire op secun­ daire energie b ied t inderdaad bezuinigings-m ogelijkheden. D oor doeltreffen­ de m aatregelen zijn bijvoorbeeld de m ijnbedrijven erin geslaagd het eigen v erb ru ik van 7,4 % to t 4 % te verm in­ deren terw ijl de spoorwegen door elek­ trificatie en dieseltractie h et kolen-verb ru ik m e t ongeveer de h e lft nl. van 10 to t 5 m iljoen to n hebben teruggebracht. N a ar sch a ttin g zal in h e t tek o rt aan energie, d at zoals reeds verm eld in 1965 op circa 60 m iljoen to n SKE w ordt ge­ raam d, w orden voorzien door invoer van circa 20 m iljoen to n kolen en 40 m iljoen to n (SKE) ruw e petroleum en p etro leu m -p ro d u k ten . D it betekent dat de raffin ag e-cap aciteit in 1965 toerei­ kend m o et zijn om de grotere hoeveel­ heden ru w e olie te verw erken. In 1965 zal verm oedelijk m eer dan de helft van W est D u itsla n d ’s v erb ru ik van p etro ­ leum m oeten dienen voor de opwekking van energie. D e raffinaderijen zullen dan ook zowel k w a n tita tie f als kw ali­ ta tie f in staat m oeten zijn de produktie aanzienlijk te vergroten. T o t dusver viel

het accent vooral op de p ro d u k tie van m otorolie; de pro d u k tie van de zw aar­ dere p ro d u k ten was betrekkelijk be­ perkt. Vergeleken m et 195 5 steeg het olie-verbruik in ’56 m et ro n d tachtig percent. In deze stijging k o n slechts door groter aanvoer van elders w orden voorzien. D e to t 1965 geprojecteerde, deels reeds onderhanden, uitb reid in g der ra f­ finage-capaciteit voorziet in een stijging van ongeveer 45 m iljoen ton. G eduren­ de de achterliggende jaren h eeft m en de D uitse petroleum m aatschappijen wel eens verw eten de raffinaderijen te snel u it te breiden, m aar u it de snelle toe­ nam e van h e t v erb ru ik b lijk t hoe juist h et in dit o pzicht gevoerd beleid is ge­ weest. Verschillende tekenen w ijzen erop dat de E u ro m ark t -— noodzakelijk als deze is voor de toekom st v an W est-E uropa — de toekom stige industriële o n tw ik k e­ ling zal beïnvloeden. O p h et ogenblik is voor de produktie van één to n ruw e pe­ troleum in W est-D uitsland een inves­ terin g van 80/100 D M nodig. De ram ing der O.E.E.C. van $ 30 per to n gaat hier nog aanzienlijk boven u it. Zelfs indien m en aanneem t d at in de toekom st m eer gew icht zal w orden ge­ hecht aan een grotere pro d u k tie van brandstof olie m .a.w. d at m et een ge­ ringere kraakcapaciteit k an w orden vol­ staan en d at de te investeren m iddelen derhalve m inder om vangrijk zullen zijn, m oet er nochtans rekening m ede gehou­ den worden d at to t 1965 ro n d 2,5 a 3 m iljard DM geïnvesteerd m oeten w o r­ den. Bovendien dient m en de beschik­ king te hebben over voldoende ta n k ­ schepen, teneinde de benodigde hoeveel­ heden ruwe olie u it h et M idden-O osten en Am erika aan te voeren. O o k hiervoor zijn belangrijke m iddelen nodig, tenzij de geprojecteerde inter-E uropese p ijp ­ leidingen, w aarover nader, inderdaad w orden aangelegd. Blijkens de talrijke bouw opdrachten voor supertankers geeft m en er zich m et nam e sedert de Suezkanaal-crisis, in toenem ende m ate reken­ schap van d at de exploitatie van grote schepen economischer is, zoals h et ook noodzakelijk is de haven- en los-installaties aan te passen aan de eisen welke de behandeling dezer grote schepen stelt. De transportm iddelen w elke nodig zijn teneinde de ruw e olie n aar de ra ffin a ­ derijen — voor zover deze n iet in de los­ haven zelve zijn gelegen — te vervoe­ ren, m oeten eveneens m et de te v er­ w achten stijgende aan voer gelijke tred houden. Een probleem op zich zelf vorm en de plannen der verschillende olie-m aatschappijen om in het R ijn - en R uhrgebied, naast de reeds bestaande, nieuwe installaties zowel voor de produktie der brandstofolie als essentiële p ro d u k ten voor de petrochem ie te bouwen. Reeds thans is de R ijn v a art ternauw ernood in staat het vervoer der ruw e petroleum

van R o tte rd a m n aar de bestaande r a f f i ­ naderijen adequaat te verzorgen en zij zal dit, tenzij de vloot verder w o rd t u i t ­ gebreid, nog m inder zijn indien de nieuw e raffinad erijen gereed en b e ­ drijfsk laa r zijn. D e aanleg v an een p ijp leidingnet is dan ook o p p o rtu u n . E e n der leidingen, nl. die van ‘W ilhelm shafen n aa r h e t R uhrgebied, k rijg t een le n g te van m eer dan 3 50 kilom eter, een an d ere v an W esel naar G elsenkirchen zal 47 kilom eter lang zijn, terw ijl de ev e n ­ tueel aan te leggen leiding v an R o tte r d am /P ern is naar h et R ijn - en R o erg e­ bied 280 kilom eter lang zal zijn. T e n ­ slotte dient nog rekening te w o rd en g e ­ houden m et de aanleg ener p ijp leid in g tussen M iddellandse Zee-havens en h e t R ijn lan d . H e t v o o rtd u ren d stijgend v e r ­ b ru ik v an p etro leu m p ro d u k ten m a a k t ook u itb reid in g van h et d is trib u tie ­ ap p araat onverm ijdelijk. T a n k w ag o n s, ta n k a u to ’s en tan k ü ch te rs dienen in v o l­ doend aantal ter beschikking te sta a n , terw ijl h e t eveneens n o o dzakelijk is overlaadplaatsen in te richten. In d it v erb an d dient erop gewezen d at ook de noodzakelijke outillage, m et nam e v o o r het toenem end v erb ru ik v an b en zine, in de onm iddellijke om geving d er v e rb ru ik sce n tra aanwezig dient te zijn . M e t h et oog op een evt. in de to e k o m st teruglopend spoor- en w egvervoer z a l zich vroeger o f later de behoefte d o en gevoelen aan pijpleidingen tussen de ra ffin ad e rije n en de voornaam ste v e rb ru ik scen tra, terw ijl voorts re k e n in g m oet w orden gehouden m et b elan g rijk e investeringen ten behoeve van h e t v e r k oop-apparaat. D e D uitse p etro leu m -m aatsch ap p ijen w orden dan ook in de nabije to e k o m s t g econfronteerd m et n ie t te o n d e rsc h a t­ te n financierings-problem en. D e m id d e ­ len, nodig voor intensieve ex p lo ratie, borin g en op grote diepte, h e t tra n s p o r t der ruw e olie, de bouw v an r a f fin a d e ­ rijen en de u itb reid in g van h e t v e rk o o p ­ apparaat, zullen in de kom ende ja re n in to taal m eerdere m iljarden m a rk b e d ra gen.W est-D uitslan d d a t n iet o v er een ruim e k ap itaalm ark t beschikt zal deze m iddelen zelf niet k u n n e n fo u rn e re n . N a a r ruw e schatting zal m en h o o g sten s een derde door m iddel v an len in g en k u n n e n financieren. D e o lie-m aatsch ap pijen zullen verm oedelijk de h e lft v a n h e t ontbrekend e kapitaal ter b e sc h ik ­ k in g k u n n e n stellen, terw ijl de w e d e r­ h e lft m e t behulp van buitenlandse g e ld ­ gevers k a n w orden verkregen. D u itsla n d ’s p etro leu m -in d u strie zal, w il zij haar deel in de toekom stige b e ­ h o efte aan energie bijdragen, de n o d ig e initiatieven m oeten ontplooien, m a a r h e t v ertro u w en d at zij h aar taak in n a u w e sam enw erking m et de p e tro le u m -m a a t­ schappijen in de n ab u rig e lan d en m e t succes zal vervullen en daarm ede tev en s de belangen der Europese econom ie zal dienen, is alleszins gew ettigd. C. V e r m e y

H Y D R O D Y N A M IS C H E G R O N D S LA G E N V O O R H E T

Dee! B

SCH EEPSO N TW ERP (Cursus gegeven voor de afdelingen Rotterdam en Amsterdam van de Vereeniging van Technici op Scheepvaartgebied)

Voortstuwing en Proeftochtprog nose van Schepen door dr. ir. J. D. V A N M AN EN Hoofd van de afd. W .O. van het N.S.P. te W ageningen

( V ervol g va n pag. 123) H o o fd stu k V III E N IG E B IJZ O N D E R E T Y P E N V A N V O O R T S T U W IN G 5 5. H e t straal blussysteem voor schepen O n d e r de bijzondere schroef constructies en schroef opstel­ lingen te r v erb etering van de voortstuw ingseigenschappen van schepen, n eem t de straalbuis, uitgevonden door K o rt, zonder tw ijfel een belangrijke plaats in. H e t is algem een bekend, d at in gevallen, w aarbij de scheeps­ schroef zw aar belast is (sleepboten), of indien de schroefdiam eter b ep e rk t is (b ep erk te w a te rd iep te), de toepassing van straalb u izen goede u itz ic h te n biedt. Toepassing van een straalbuis bij norm aal belaste scheeps­ schroeven (zeegaande vrachtschepen) leidde in som m ige geval­ len ook to t een v erb eterin g in voortstuw ingseigenschappen. In de loop der jaren zijn vele theoretische beschouw ingen over de w erk in g van de straalbuis gegeven. D e voornaam ste conclusies u it deze beschouw ingen zijn als v o lg t te form u leren:

schroef, is volgens de w et van actie en reactie, gelijk aan deze afnam e in stu w k ra c h t van de schroef. 5. U it een recente ontw ik k elin g van het straalbuisonderzoek op h et N ed erlan d sch Scheepsbouw kundig P roefstation is gebleken, d a t de m eest aannem elijke v erk larin g voor de ver­ betering in ren d em en t door de straalbuis w o rd t gevormd, door h et fe it, d a t een deel van de afgaande wervels van de schroef zich als gebonden wervels om de rin g leggen. H ier­ door tre e d t een verm indering van de uittrede-verliezen op. Z olang deze verm in d erin g van de uittredeverliezen groter is d an de w eerstandverliezen veroorzaakt door de straalbuis zal h e t systeem „schroef + straalbuis” to t een rendem entsverb eterin g aanleiding geven. H e t N ed erlan d sch Scheepsbouw kundig P roefstation heeft een zevental system atisch gevarieerde straalbuisvorm en in com bi­ natie m et de B 4-5 5 schroefserie vrijv aren d onderzocht [69]. In onderstaande tabel zijn de onderzochte straalbuisvorm en gegeven:

1. D o o r d e o m m a n te lin g v a n d e s c h ro e f is de w e r k in g v a n d e s c h ro e f veel m e e r te v e r g e lijk e n m e t d e w e r k in g v a n ee n a x ia le p o m p d a n m e t de w e r k in g v a n een s c h r o e f z o n d e r s tr a a lb u is . I m m e rs d o o r d e s tr a a lb u is w a n d w o r d t h e t o p ­ tr e d e n v a n d e a f g a a n d e w e r v e l a a n de b la d to p p e n b e p e r k t o f b ij v o ld o e n d k le in e v r ijs la g tu ss e n b la d to p e n s tr a a lb u is z e lfs v e rm e d e n . D e k r a c h t e n o p de s tr a a lb u is w o r d e n d o o r d e s c h r o e f s tr a a lc o n t r a c ti e e n d e s c h ro e fb e la s tin g v e r o o r z a a k t.

In fig. 146 is een schem atische voorstelling van het systeem „schroef -(- straalbuis” gegeven. H ierin is: d str.h Vc

V» dA

dRp d-Sstr.b

f/l s /l

circulatie om h et straalbuisprofiel; intreesnelheid in het straalbuissysteem ; snelheid ter plaatse van de schroef in de straalbuis; liftk ra c h t van een ringelem ent van de straalbuis; w eerstand van een ringelem ent van de straalbuis; stu w k ra c h t van een ringelem ent v an de stra a l­ buis; w e lv in g -len g tev erh o u d in g ; d ik te-len g tev e rh o u d in g ; hoek, w elke de stand aangeeft van h e t straalbuis­ profiel ten opzichte van de asrichting.

ve

U i t 1 e n 2 z a l h e t d u id e lijk z ijn , d a t d e s tr a a lb u is e n d e s c h ro e f ee n b ij e lk a a r b e h o r e n d sy ste e m v o r m e n . B e s c h o u ­ w in g e n o v e r d e s tr a a lb u is z o n d e r in v lo e d v a n d e s c h r o e f e n o m g e k e e rd h e b b e n g e e n z in .

4.

D e s t u w k r a c h t o p de s tr a a lb u is is g ee n o o r z a a k v a n d e v e r ­ b e te r in g in r e n d e m e n t d o o r d e s tra a lb u is . I m m e r s d o o r h e t a a n b r e n g e n v a n ee n s tr a a lb u is o m de s c h ro e f n e e m t d e s n e l­ h e id v a n h e t w a t e r t e r p la a te v a n de s c h ro e f to e e n d ie n ­ te n g e v o lg e , b ij g e lijk a f g e g e v e n v e rm o g e n , d e s t u w k r a c h t a f. D e k r a c h t d ie o p d e s tr a a lb u is w e r k t t e n g e v o lg e v a n h e t o p w e k k e n v a n de g r o te r e w a te r s n e lh e id te r p la a ts e v a n d e

Fig. 146.

Schem atische voorstelling van h et systeem „schroef -f- straalbuis”

D e resultaten van deze proefnem ingen zijn in K stotaai ~~ K m — A diagram m en en K s straalbuis — A diagram m en w eer­ gegeven. H ie rin IS K s totaal — -^-s schroef Ks straalbuis- In fig. 147a en b zijn de resu ltaten van de proefnem ingen m et straalbuis nr. 7 gegeven. In deze diagram m en w orden schroef en straalbuis dus als één systeem beschouwd. V oor de verschillende straalbuisvorm en k u n n e n m et b eh u lp van deze diagram m en de opgaven, die zich bij h et o n tw erp en van een schroef m et straalbuis voordoen, w o rd en opgelost op gelijke w ijze als bij de bekende schroefseriediagram m en. D e opgave bij h e t o ntw erpen v a n de voortstuw er w o rd t in de regel zodanig gesteld, d at de voortstuw er bij een gegeven aan­

tal om w entelingen een bepaald verm ogen m oet opnem en en daarbij het schip m et een bepaalde snelheid m oet v o o rtstu w en . In d it verband zijn de re su ltaten van de uitgevoerde syste­ m atische proefnem ingen w eergegeven in diagram m en, w a a rin de d-w aarden, ?/-w aarden en iï/D -w a a rd e n voor de op tim ale schroef diam eter en reducties van 5 t / m 20 % van de d iam eter zijn uitgezet op B^-basis (zie fig. 148). M et behulp v an deze diagram m en zal h e t in de m eeste ge­ vallen m ogelijk zijn een an tw o o rd te geven op de v raag , o f toepassing van een straalbuis u it rendem entsoogpunt te v e r­ kiezen is en zo ja, w elke v o rm de straalbuis d an dient te hebben.. Bij berekeningen van de cavitatievrije schroef in de stra a l­ buis, m e t behulp v an de w erveltheorie, is h e t v an b elan g h e t volgstroom getal en h e t zoggetal van de straalbuis te k ennen.

TA B EL 31 straalbuis

l/D

1 2, 3 4 5 6 7 8

1,00 0,67 0,50 0,83 0,50 0,50 0,50 0,50

s/l

f/l

■

profiel

ai

axial 2 cirkelci] inder 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15

0,04' 0,04 0,04 0,04 0,04 0,05 0,03

12,7 12,7 12,7 15,2 10,2 12,7 12,7

NACA „ „ „

4415 4415 4415 4415 4415 opgebouw d „ N A C A 5415” opgebouw d „ N A C A 3415”

Fig. 147b. Axiale krachten op de straalbuis, optredend bij vrijvarende straalbuissystemen

Fig. 148. B p — ö diagram voor het straalbuissysteem

Fig. 149.

R esu lta ten van de B 4-55 schroef serie omhuld door een axiale cirkelcilinder

D eze g rootheden w orden als volgt gedefinieerd: t'e — Vp Wstr.b —-------------- ( volgstroomgetal van de straalbuis) Ve w aarin : ve — snelheid waarmee het straalbuissysteem w ordt aan­ gestroom d ; vp = snelheid van het w ater ter plaatse van de schroef in de straalbuis; ^str.b

—

ö

^schr

(zoggetal van de straalbuis);

w aarin: Ssc/ir — stu w k ra c h t v an de schroef; Stot = to tale stu w k rach t van het straalbuissysteem. O o k w o rd t w el de volgende grootheid gebruikt: Sschr Stot D e berekening van b str.b of t biedt m et de resultaten van de system atische proefnem ingen met straalbuizen zoals in fig. 147 weergegeven, geen moeilijkheden. H e t is voor straalbuisschroeven mogelijk het effectieve volg­ stroom getal v o o r de straalbuis volgens de methode van Froude (gelijke stu w k rach tconstanten) te bepalen, indien de resultaten v a n p ro efn em in g en m et vrijvarende schroeven in een axiale cirkelcilinder te r beschikking staan. De B 4-5 5 schroef serie is hierto e o n d erzo ch t in een axiale cirkelcilinder, met een lengted iam eterv erh o u d in g van 1, terwijl de vrijslag tussen bladtop en cilin d erw an d 1 m m bedroeg. Bij de uitvoering van deze proeven is tevens m et behulp van een pitotbuis de snelheid op 0,7 van de schroef straal in de axiale cirkelcilinder gemeten. D e resu ltaten van deze proefnem ingen zijn weergegeven in fig. 149 en 150. In d ien dus v an een schroef m et straalbuis de stuw krachtco n stan te v a n de schroef bekend is, kan met behulp van de resu ltaten v an de proefnem ingen met de axiale cirkelcilinder de snelheidsgraad, b etrokken op de snelheid ter plaatse van de schroef in de cilinder (straalbuis), worden berekend. M et b ehulp v an de definities voor het volgstroomgetal en zoggetal voor de straalbuis is het totale rendement van het sys­ teem v a n „sch ro ef + straalbuis” als volgt te splitsen: ^ tot

S;tot • VB __ &schr• Vp 2 71 M . n 2 n M .n 1

$str.b

Stot Sschr

Fig. 150. Verband tussen de snelheid van systeem „schroef -fcilinder33 en de snelheid in de cilinder

H ierin stelt r]p het rendem ent van de schroef in de straalbuis voor. D it rendement is direct te vergelijken m et dat v a n een axiale pompwaaier en is v an de orde van grootte van 0,90. De invloedscoëfficiënt van de straalbuis: ^ £ str.b

—

1

$ str.b

, 1

W str.b

geeft aan welke verliezen er optreden om m et behulp v an een straalbuis de schroef als axiale pom p te laten w erken. Met behulp van de w erveltheorie geldend voor axiale pom pwaaiers is het m ogelijk een cavitatieberekening van de schroef in de straalbuis uit te voeren en de grootte van de bladoppervlak-verhouding Fa/F , die nodig is voor het verm ijden van cavitatie te bepalen. Enige opmerkingen over het cavitatie vrije o ntw erp v an de schroef in de straalbuis luiden: Indien de radiale verplaatsingen van de stroom lijnen klein zijn, kunnen wij bij benadering de stroom lijnen op cilindrische vlakken gelegen beschouwen. . Bij verwaarlozing v an de inw endige w rijving en tu rb u le n tie kunnen de stroom lijnen dan op zichzelf w orden beschouwd. In fig. 151 is het snelheids- en krachtendiagram getekend, geldend voor een bladelem ent v an de schroef in een straalbuis. N u is: dS = A p . 2 cz r . dr — — z . i Q V 2 . I . dr . ( C a COS pi — Cp sin $ )

A

*

p= ——

2 n r

.1 g V . Ca . I . V .(cos Pi - 8, sin fi

waarin:

Ve vP Fig. 151. Snelheids- en krachtendiagram geldend vo o r een bladelement va n de schroef in een straalbuis

D aar:

Bij

r

ï V -Ca /

N u is:

=

e •2

zr =

tl

r

r . v .

COS (Pi H- Si) CO S Ei

2 7i r cu (w rijvingloos)

en: 2 7i r c u

zT

i1 “_i_ B p 8j

ft(m et invloed van de w rijv in g ), zodat:

COS p i

A p =

sin pi

Q . cu . V .

q

. (co r — i c u)

. cu

tg Pi tg (Pi 4-

In d ien w e:

tg Pi

1 +

voorw aarde p pt = k

stellen, w o rd t dit: (1 +

k)

.

A p

= Q•

(ci)

r — ï cu) .

D eze vergelijking v o rm t h et u itg an g sp u n t v a n onze bereke­ ning. Im m ers verw aarlozen we voorlopig k dan is: co r

( oj r ) ‘

2 A p

theor

H ierin is: A p theor — A p vereist 4~ A p spleet verlies — 1,02 A p Bij bekende c u 'is p i t e berekenen en bij een aannam e v an een £;-waarde, afh an k elijk v an de profielkeus, is de /z-waarde te bepalen. H iern a kan c u nauw keurig w orden berekend. Bij b e­ kende cv w aard e n is h et eenvoudig de Pi-w aarden en de grootte v an V en s q V 2 te berekenen.

E en aantrekkelijke fo rm u le voor de berekening van 'Qu . I w o rd t afgeleid u it: A p =

2

tc

r

. 2 Q y 2 . Ca . I (cos Pi — Ei . sin Pi)

d u s:

. n D /z J ^y 2

(Ap) t a . l

COS Pi

sin Pi

w aarin x — r /R . In d ien de Ca . /-w aarden bekend zijn, kan overgegaan w orden to t de bepaling van de afm etingen van de profielen en de cavitatieberekening. Bij de berekening v an h et cavitatiegetal k a n bij bekende w aterkolom boven h a rt as en bij bekende snelheid voor en in de straalbuis, de statische d ru k op h a rt as in de straalbuis w orden berekend m et behulp v an de w et van Bernoulli: Pschr — ( Pa — e) + (I Q Vp2 — 2 Q V 2 s c h r ) Als correctie voor de onderlinge beïnvloeding v a n de bladen kan de traliecorrectie van G utsche [7 0 ], [1 5 ] w orden toe­ gepast. Een berekening, uitgevoerd volgens deze m ethode m et de volgende gegevens leidt to t onderstaande resu ltaten : Gegevens: D = 6000 m m ; v e — 5,412 msec- 4 n — 1,75 sec- 1 ; Stot = 105.000 k g ; A = 0,515; IC, — 0,2532. Bij toepassing van een bepaalde straalbuisvorm k a n dan Ksstr.i) w orden bepaald e n A p worden berekend: a , LZpvereist

Sscltr

Ks

K sstr.b.

105.000 n / 4 0,96 . 62

3

w o rd t

dan:

™d:us-

T e n aanzien v an de grootte van de vrijslag tussen bladtop en straalbuisw and v a lt het volgende op te m erken: O m bij axiale pom pwaaiers een rendem ent van 0,90 te be­ reiken is h e t noodzakelijk de spleet tussen blad to p en pom phuisw and zo klein m ogelijk u it te voeren. Een gebruikelijke vrijslag voor axiale pom pwaaiers is 1 n/oo van de diam eter. O p deze w ijze w o rd en de drukverliezen door de spleet to t een m in im u m b ep erk t. Tevens w o rd t u it een o o g p u n t v an cavitatie de bladtop breed u itg ev o erd (K aplan ty p e ). H e t zal d u id elijk zijn, d at de veelal bij schroeven in straalbuizen toegepaste ronde bladtop gecom bineerd m et een grote vrijslag n ie t to t die hoge rendem entsw aarden leidt als bij axiale pom pw aaiers h e t geval is. Boven een bepaalde g ro o tte van de vrijslag tussen bladtop en w and zal h et rendem ent zelfs sterker dalen. A angeraden w o rd t dan ook de schroef in de straalbuis m et een zo klein m ogelijke vrijslag (bijvoorbeeld 1 ° / 0o van de schroefdiam eter) op te stellen en de blad to p breed u it te voeren. T er v erm ijd in g van beschadigingen ten gevolge van cavitatieverschijnselen in de spleet is het raadzaam plaatselijk een roest­ vrij stalen strip in de straalbuis aan te brengen. Bij de door h et N ederlandsch Scheepsbouw kundig P ro ef­ station uitgevoerde system atische m odelproeven m et straalbuissystem en bedroeg de vrijslag tussen bladtop en straalbuisw and 1 m m . H e t is hydrodynam isch aannem elijk, d at de spleetverliezen, die o p tred e n tussen bladtop en straalbuisw and afhanke­ lijk zijn v an de grenslaagdikte van h et straalbuisprofiel ter plaatse van de bladtop. T eneinde bij m odel en w erkelijk object relatief gelijke spleetverliezen te verkrijgen zal voor m odel en w erkelijk object de verh o u d in g tussen spleet en grenslaagdikte gelijk m oeten zijn. D e fo rm u le 'van Von K a rm an voor de dikte van een tu rb u ­ lente grenslaag lu id t: grenslaagdikte = 0,37 l , Re~°-2 w aarin l de a fsta n d van de intredende k a n t is, welke waarde voor de berekeningen van R e m oet w o rden toegepast. Bij u itv o e rin g van de m odelproeven volgens de m odelwet van Froude is de grenslaagdikte re ch t evenredig m et a0-7' (a = m od elsch aal). Im m ers de grenslaagdikte: a ( V a . a ) “ °=2 : : a0’7 D us m o et de spleet bij relatief gelijke spleetverliezen bij m odel en w erk elijk object zich ook verhouden als de modelschaal to t de m a c h t 0,7. In fig. 152 is de spleetw ijdte als functie van de schroefdiam eter gegeven. U itgegaan is hierbij van een spleet v a n 1 m m bij een schroefdiam eter v an 24 cm.

t t / 4 ( D 2 — d 2naaf) -

no.

1. d a t de bladoppervlakverhouding van de schroef m et straal­ buis ongeveer gelijk is aan de bladoppervlakverhouding van de schroef zonder straalbuis. Bij d it vergelijk is bij beide schroeven de diam eter optim aal, zodat bij de aanzienlijk kleinere schroefdiam eter bij toepassing van een straalbuis h et blad o p p erv lak ook aanzienlijk kleiner is;

1

tg (Pi + £;

straalbuisvorm

2. d a t de radiale verdeling van h et ideële rendem ent rjp. van de b lad to p to t 0,5 a 0,6 R vrijw el co n stan t is-en daarna sterk afneem t. De m ethode van A p is co n stan t over de radius lev ert dus slechts aan de n a a f verschillen m et de

tg (Pi + =

van

A lp theor — A p vereist ~1~ A\ps pleet verlies 1,02 A pvereist = 3400 k g /m 2. U it de verdere berekening volgens de besproken m ethode blijk t:

is: A p

toepassing

a.

T en slo tte k a n in het algem een nog w orden op gem erkt: D e optim ale diam eter van de schroef in de straalbuis is aan­ zienlijk kleiner dan de optim ale diam eter van de schroef zo n d er straalbuis.

9

f

-

ft

'Z 7 c -o c

5

2

5

/

.

-o

2

3

-o

2

c s

i

ï

'!i

/

.

00

/

1

2

6

3

0 in m e t e r s

Fig. 152. Spleehaijdte tussen bladtop en straalbumuancl als fu n c tie van de schroef diameter

b.

U it rendem entsoverw egingen kan over de straalbuisvorm het volgende w orden gezegd: Bij hoge schroefbelasting (slepend) is een hoge //D -v e r hou d in g (l/D = 0,833 ) aan te raden, terw ijl bij lichte schroefbelasting (vrijvarend) de korte straalbuis ( l / D — = 0,50) de voorkeur verdient. Een hoge w elvingsverhou­ ding ( f / l = 0,05) van het straalbuisprofiel is gunstig. V oor de hoek a* van de straalbuis blijkt 12',7° een gunstige waarde.

c.

Bij Bp-waarden van circa 30 en hoger is toepassing van een straalbuis te overwegen. Recente systematische p ro e fn e­ m ingen hebben aangetoond, d at een straalbuis van voldoen­ de k o rte lengte ( l/D — 0,3) zelfs bij zeer lage schroef be­ lastingen ( Bp = 13) to t rendem entsverbeteringen aanlei­ ding k an geven [7 1 ]. Bij de meeste dubbelschroef vracht- en passagiersschepen varieert de B7,-waarde tussen 10 en 13. Bij enkelschroef v ra ch t- en passagiersschepen variëert de B ew aarde in de meeste gevallen tussen 20 en 3 3. Bij k u stb o ten variëert de Bp- waarde tussen ca. 40 en 60. Alle slepende scheepstypen zullen B ew aarden hebben van 100 en hoger. Bij de huidige stand van het onderzoek van de „schroef + straalbuis” voortstuw er is h et duidelijk, d at h y d ro d y n a­ m isch gezien de toepassing van deze voortstuw er niet langer b ep erk t behoeft te blijven to t zw aar belaste schroeven. Als de constructieve m oeilijkheden opgelost kunnen w orden, k an toepassing van een straalbuis in vele gevallen overw ogen w orden. D it is in het bijzonder van belang in die gevallen, w aarbij h et gaat om een reductie van het cavitatiegevaar in een ongelijkm atig snelheidsveld, het vermijden van tr il­ lingen, opgew ekt door de schroef van zeer volle schepen, het verm inderen van storend lawaai en mogelijk h et v e r­ beteren van het gedrag van het schip in zeegang.

r“--------- -Ra—;—

Fig. 153.

M odel va n een rad voor een sleepboot

56. Schoepenraderen In ho o fd stu k I is reeds besproken om w elke redenen het schoepenrad om streeks 18 50 als voortstuw ingsm echanism e van zeegaande schepen h et veld m oest ruim en voor de scheepsschroef. V oor de v a a rt op bin n en w ateren en m eren, speciaal in ge­ vallen van beperkte diep g an g in verband m et de geringe w a te r­ diepte, hebben de rad eren zich k u n n en han d h av en bij scheeps­ ty p en , w aarvan de diepgang w einig varieert.

T A B E L 32 Rad m e t beweegbare schoepen, voor een sleepboot A fm etingen m et betrekking to t R_;

1,000

1,234

0,594

T

h

h (1 n

0,640

0,500

0,234

h

0,266

b

e

1,250

0,187

h

l2

0,055

0,266

T o t voor k o rt w aren de gegevens, m et behulp w a arv an m en een rad zou k u n n e n o ntw erpen, wel zeer schaars. R esu ltaten v an system atische proefnem ingen m et vrij varende raderen u i t ­ gevoerd door Gebers hebben hier onlangs grote v erb eterin g in g eb rach t [3 ] . K rap p in g er [15] g af deze resu ltaten in een zeer b ru ik b are v o rm weer. A ndere proefnem ingen van recente d a tu m zijn die v an V olpich [ 4 ] , [7 2 ]. D e p ro efnem ingen w erden uitgevoerd m et schoepenradm odellen voorzien v an vaste schoepen en m et radm odellen voorzien v an bew eegbare schoepen. In lig . 153 en in tabel 32 zijn de afm etin g en v an een schoepenrad voor een sleepboot gegeven. H e t is niet m ogelijk de resultaten van deze m odelproeven in de Ks — K m — A diagram vorm te geven. D e bij raderen o p ­ tredende golfverschijnselen en dus het getal van F roude spelen hiervoor een te belanglijke rol. D iagram m en, die voor ontw erpdoeleinden zeer b ru ik b a a r zijn, zijn in de publikaties van V olpich en K rap p in g er gegeven (zie fig. 1 54). D e dim ensieloze stu w k rach tco n stan te: S r .R / w o rd t u itg ezet op basis v e/ V g R s (het getal v an F ro u d e ). Als

p aram eter k o m en in de diagram m en voor het rendem ent rj en de fa c to r N . s /R 3/ g ( N . R s/ V g R z h et getal Froude betrokken op de rotatiesnelheid v an h e t rad ; N = aantal om w entelingen van h et ra d ). Bij rad eren w o rd t de stu w k ra c h t ontleend aan de weerstands­ k ra ch ten op de schoepen en w o rd t de stu w k ra ch t dimensieloos gem aakt door deze te delen door y . R A D it diagram k a n w orden g eb ru ik t indien, zoals bij raderen m eestal h e t geval is, de stu w k ra c h t S, de snelheid en de dia­ m eter D v a n h e t rad bekend zijn. H e t aantal om w entelingen N en h et re n d em en t r] k u n n e n dan w ord en afgelezen. Een dergelijk diagram w o rd t eveneens gegeven voor de askoppelconstante M / y R / (zie fig. 15 5). Bij deze diagram m en dient h et volgende te w orden opge­ m erk t: a.

D e diagram m en zijn opgesteld voor diep w ater. H e t is niet uitgesloten, d a t deze diagram m en voor beperkte w aterdiepte verschillen zullen vertonen. Im m ers h et door de schoepen­ raderen opgew ekte golfsysteem zal door de beperkte w ater­ diepte w o rd en beïnvloed.

b. H e t b lijk t, d at bij een slip van ca. 3 5 % een „breakdow n” o p treed t, zow el in stu w k ra c h t als in askoppel, welke to e­ neem t n aarm ate h et aantal om w entelingen stijgt. D it is

Fr diagram voor sleepboot-rad

w aarschijnlijk het gevolg van de verliezen, die m et de in- en u ittrede van de schoepen gepaard gaan, en van de b e ïn ­ vloeding van de schoepen onderling. c.

H et rendem ent van een rad m et beweegbare schoepen kan in bepaalde gevallen volgens Volpich 80 % bedragen. H e t rad m et vaste schoepen heeft een ca. 10 % kleiner rende­ m ent.

d.

Gebers h eeft vastgesteld, d at de stuw kracht en het askoppel van een rad bij gelijk aantal om wentelingen en gelijke snelheid rech t evenredig zijn m et de schoepbreedte. Voor een schoepenrad, dat afw ijk t in breedte van de onderzochte raderen k u n n en dus op eenvoudige wijze de stuw kracht en askoppel w orden berekend.

e.

Gebers h eeft eveneens vastgesteld, dat de stuw kracht en het askoppel van een rad zich verhouden als de oppervlakken van de cirkelsegm enten, gevorm d door de buitenom trek van het rad en h et w ateroppervlak. M et behulp v an deze stelling k u n n en stu w k rach t en askoppel benaderend w orden berekend voor indom pelingen van het rad, die afw ijken van de indom peling, waarbij de systematische m odelproeven zijn uitgevoerd. Ten aanzien van h et volgstroom getal en zoggetal bij raderschepen kan h et volgende w orden opgemerkt: Voor schepen uitgevoerd m et raderen midscheeps in de zij is h et Volgstroomgetal door de potentiaalstromingsverschijnselen negatief. Bij hekraderen is het volgstroom getal, evenals bij enkelschroefschepen, positief. Bij afnem ende, beperkte w aterdiepten nemen zowel h et volg­ stroom getal als het zoggetal in absolute grootte toe. 57. Breedbladige schroeven Bij schroeven van oorlogsschepen en „Kanaal” -boten is voor h et verm ijden van hinderlijke cavitatieverschijnselen een groot bladoppervlak noodzakelijk. Bij h et ontw erpen van deze schroeven m et een bladoppervlakverhouding Fa/F > 0,60 zal men als regel een berekening m et behulp van de w erveltheorie uitvoeren. H e t ontw erp van breedbladige scheepsschroeven waarbij het optreden van cavitatie to t een m inim um beperkt w o rd t, is geheel gelijk aan een w erveltheorie-ontw erp van een norm ale scheepsschroef.

Fig. 156. Ks — Km — A diagram voor 3-bladige schroeven: F JF = 0,65

Fig. 157. Ks — Km — A diagram voor 3-bladige schroeven: F J F = 0,80

Zoals bij het w erveltheorie-ontw erp van schroeven voor n o r­ male zeegaande koopvaardijschepen de experim entele gegevens van standaardschroevenseries dikw ijls als onm isbare vergelijkingsbasis nodig zijn bestaat ook bij h et o n tw erp van b reed ­ bladige schroeven volgens de w erveltheorie behoefte aan v e r­ gelijkingsm ateriaal. De resultaten van m odelproeven gepubliceerd door G a w n [73] vorm en op d it gebied zeer w aarde volle gegevens. G aw n heeft 37 schroef m odellen onderzocht, elk m et d rie bladen variërend in spoedverhouding van 0,4 to t 2,0 en in bladoppervlakverhouding v an 0,2 to t 1,1. D e diam eter van de schroefm odellen bedroeg 50,8 cm . D e resu ltaten zijn in d e bekende K s — K m — A diagram vorm gegeven. Voor b reed­ bladige schroeven zijn enige v an G aw n ’s resultaten in fig. 156, 157, 158, 159, 160 en 161 gegeven. H e t ontw erp van breedbladige schroeven, w aarbij het o p ­ treden van cavitatie w o rd t toegelaten, gaat m om enteel nog m e t grote m oeilijkheden gepaard. Een dergelijk o n tw erp k an vereist zijn bij zeer snelle b o ten of voor oorlogsschepen voor de toestand ,,vol verm ogen” . I n het laatste geval b ereik t m en bij toelating v an cavitatie bij v o l verm ogen aanzienlijke rendem entsverbeteringen voor de k ru isvaart-condities.

Fig. 158, Ks — Km — A diagram voor 3-bladige schroeven: F J F = 0,95

OXtith*«ad

Fig. 160.

Fig. 159. K s — K m — A diagram voor 3-bladige sch ro even : F a/F = 1,10

Blad co n to u r van de schroef m odellen van G aw n

D it soort o n tw erp w o rd t voornam elijk bem oeilijkt door bet o n tb rek en v an gegevens van profielen in caviterende strom ing. D e breedbladige schroeven voor zeer snelle schepen w orden als regel o n tw o rp e n in h et gebied van „supercavitatie” . D at w il zeggen de zuigzijde van de schroefbladen is geheel over­ tro k k e n m et cavitatie. D e o n d erd ru k aan de zuigzijde is dan

00298286072739

Fig. 161.

D iagram vo o r het vo o ro n tw erp v a n schroeven

Fig. 162.

G renslijn voor begin va n sh n o kra ch tb eïn vlo ed in g van driebladige schroeven volgens D e G root

c o n s ta n t en gelijk aan de dam pspanning e. Voor twee dim en­ sionale pro fielen in supercaviterende strom ing kunnen de ge­ gevens nodig voor het schroefontw erp w orden berekend [7 4 ]. H e t sch ro efo n tw erp volgens de werveltheorie, waarbij in zekere m a te een bepaalde vorm van cavitatie w ordt toegelaten, b ev in d t zich n o g steeds in het „research” -stadium . B erekeningen en m etingen aan profielen, waarbij een zekere m ate v a n cavitatie optreedt, w orden weliswaar uitgevoerd, doch gegevens van een profielfam ilie, waarbij systematisch de cavitatie-co n d ities zijn gevarieerd, ontbreken to t op heden. B elangrijk bij h et ontw erp van d it soort schroeven is de bladopper v la k verhouding Fa/F te kennen, waarbij stuw krachtbein v lo ed in g b eg in t op te treden. E en b ru ik b aa r criterium bij h et ontw erpen van laatstge­ n o em d schroeftype w o rd t dan ook gevormd door de grenslijn voor begin van stuw krachtbeïnvloeding voor driebladige schroeven v an D e G root [7 5 ] (zie fig. 162). D eze grenslijn geeft het verband weer tussen (1 — sv) en o() . Fa/ F . H v/ D , w aarin: —

virtuele slipverhouding

Va

nH ,

A H v/ D A öo

Ve

nD

en

po '

Schroeven, die vrij zijn van stuw krachtbeïnvloeding liggen bo v en de grenslijn. Schroeven onder de grenslijn gelegen w erken m e t stu w k rach tb eïn vloeding. T evens geeft De G root grenslijnen voor h et optreden v an verschillende graden van stu w k rach t- en askoppelbeïnvloeding (zie fig . 163 ). A a n de h an d van deze diagram m en kunnen tevens schroeven m et b eh u lp v an de systematische schroefseriediagrammen van G a w n w o rd en ontw orpen. 58.

X egengesteld draaiende schroeven

T egengesteld draaiende schroeven vorm en één van de b ij­ zo n d ere schroefconstructies, die een verm indering van de ro ta-

tieverliezen in de schroefstraal beogen. O n d e r tegengesteld draaiende schroeven w o rd t verstaan tw ee co-axiale schroeven, die op korte afstan d van elkaar zijn geplaatst en w aarv an de d raairichting tegengesteld is. V oor de bestudering v an deze onderlinge b eïn v lo ed in g d er schroeven is h et noodzakelijk eerst h et geïnduceerde snelheids­ veld van de enkele schroef te beschouwen. In fig. 164 is voor een eindig vleugelprofiel de verdeling in de translatierichting v a n de snelheden welke door de g eb onden wervels en de vrije w ervels w o rd en geïnduceerd, gegeven. V oor een in z ic h t in h e t k a ra k te r van de verdeling in de schroefstraal van de axiale en de tangentiale snelheden, w elke door de schroef w o rd e n geïnduceerd, k an m en zich v o o r­ stellen, dat: a.

de gebonden w ervels v an de schroefbladen elkaar, w a t b e ­ tr e f t de axiale inductie-snelheden, tegenw erken. D e v e r­ deling van de axiale inductie-snelheden in de sch roefstraal zal dus qua k a ra k te r m eer overeenkom en m et de verd elin g van de snelheden, w elke alleen door de vrije wervels v a n een eindig vleugelprofiel w o rd en opgew ekt (zie fig. 1 6 4 ).

b . de tangentiale inductie-snelheden in de schroefstraal zow el door de gebonden w ervels v an de schroefbladen als door de vrije afgaande w ervels w o rd en opgew ekt. H e t k a ra k te r v a n de verdeling v a n deze tangentiale inductiesnelheden zal overeenkom en m et de verdeling v an de snelheden, w elke zowel door de gebonden als door de vrije wervels v a n een eindig vleugelprofiel w o rd e n opgew ekt (zie fig. 1 6 4 ). U it deze overw egingen zal h e t duidelijk zijn d at de v o o r­ schroef ter plaatse v an de achterschroef een tan g en tiale storingssnelheid cu o f bij eindig aantal bladen x cu o p w e k t, w elke gelijk is aan de tan g en tiale storingssnelheid van de v o o r­ schroef oneindig ver ach ter deze schroef. Tevens b lijk t d a t deze voorschroef niet beïnvloed zal w orden door de tan g en tiale snelheden, w elke door de achterschroef w orden opgew ekt. De onderlinge b eïn v lo ed in g van de schroeven w a t de axiale storingssnelheid b e tre ft, is n iet zo eenvoudig. T heodorsen [7 6 ] veronderstelt eenvoudigheidshalve de axiale afstan d tussen de voor- en achterschroef als zeer klein. H ie ru it volgt, d at de axiale snelheid, die door de achterschroef te r plaatse v an de voorschroef w o rd t o pgew ekt gelijk is aan i ca, of bij eindig aantal bladen i x ca.

a a n ta l o m w e n te lin g e n g e lijk z ijn . H e t s c h ro e fse rie d ia g ra m is in een B p — d v o rm w ee rg e g ev e n . I n d it d ia g ra m k a n d u s bij een b ek e n d e B ^-w aard e d ire c t a f g elezen w o rd e n : 1.

de gew en ste ó -w a a rd e , w e lk e b e tro k k e n is op de d ia m e te r v a n de v o o rsch ro ef;

2 . h e t te behalen re n d e m e n t )],> v a n h e t sy steem te g e n g e ste ld

d raaien d e sc h ro e v en ; 3.

Fig. 165a. Snelheidsdiagram van de voorschroef

de sp o e d v e rh o u d in g e n v a n v o o r- en a c h te rs c h ro e f, o p d a t beide sch ro ev en bij een g e lijk a a n ta l o m w e n te lin g e n een ge­ lijk askoppel h e b b e n .

I n fig . 167 is de d ia m e te r v e rh o u d in g v a n v o o r- e n a c h te r­ sc h ro e f en de b la d o p p e rv la k v e rh o u d in g v a n de a c h te rs c h ro e f als f u n c tie v an de sp o e d v e rh o u d in g v a n de a c h te rs c h ro e f ge­ geven. D e g egeven w a a rd e n v o o r de sp o e d v e rh o u d in g v a n d e a c h te r ­ sc h ro e f z ijn reeds b e tro k k e n op de d ia m e te r v a n de a c h te r ­ sch ro ef. M e t b e h u lp v a n fig . 166 is h e t v e rb a n d tu sse n de sp o e d v e r­ h o u d in g v a n de v o o r- e n a c h te rs c h ro e f n a te g aan . V o o r een b eo o rd e lin g v a n de re n d e m e n ts e ig e n sc h a p p e n v a n h e t systeem te g en g e steld d ra a ie n d e sc h ro ev en is in fig . 168 een v e rg e lijk g e m a a k t m e t een n o rm a le d rieb lad ig e sc h eep ssch ro ef, die bij gelijke in tre e sn e lh e id v a n h e t w a te r in de s c h ro e f ( v e) en g elijk aa n ta l o m w e n te lin g e n h e tz e lfd e asv erm o g en h e e f t als h e t systeem te g en g e steld d ra a ie n d e sch ro ev en . T e v e n s is een

Fig. 165b. Snelheidsdiagram van de achterschroef

I n d ie n , zoals in w erk elijk h eid v o o rk o m t, de tw ee sch ro ev en o n d e rlin g een zek ere a fs ta n d h e b b e n , zal de axiale snelheid, 'die d o o r de a c h te rsc h ro e f te r plaatse v a n de voorsch ro ef w o r d t g e ïn d u c e e rd , k le in e r z ijn d a n h x c a. D e gem id d eld e snelheden, die door de ac h te rsc h ro e f te r plaatse v a n de v o o rsch ro ef w o rd e n g eïn d u ceerd , zijn dus, axiaal:

Ci *

ta n g e n tia a l: 0 D e c o ë f fic ië n t C i g e e ft aa n w e lk deel v an de g eïn d u ce erd e sn elheid x ca o n ein d ig v er a c h te r de schroef, op een bepaalde p la ats heerst. D e g em id d eld e snelheden, die d o o r de v o orschro ef te r plaatse v a n de a c h te rsc h ro e f w o rd e n g eïn d u ce erd , zijn : axiaal: ta n g e n tia a l:

(1 — C i) * cUf

x cUj

D e sn e lh eid sd iag ram m en v a n de vo o r- en ac h te rsc h ro e f z ijn d a n te c o n s tru e re n , w a a rd o o r een o n tw e rp m e t b eh u lp v a n de w erv e lth e o rie m o g e lijk w o r d t (zie fig. 165a e n b ) . D e o p tim ale diam eters v a n h e t systeem tegengesteld d raaien d e sch ro ev en k u n n e n m e t goede b e n a d erin g bepaald w o rd e n u it de gegevens voor n o rm a le scheepsschroeven (B p — <5 d ia g ra m m e n ). In' d it geval d ie n t de B p n ie t b ere k en d te w o rd e n m e t de in tre e sn elheid (Ve) en de o m w e n te lin g e n ( n ) } m aar m e t ( v e + + Ci . x cn ) v o o r de v o o rsch ro ef en [ v (, -f- (1 Ci jc ca/ 1 en [n

x c u /.7i 0,7 D ] voor de ach tersch ro ef.

I n d ie n w ij u itg a a n v a n de v o o rw aard e d a t de diam eters v a n h e t stelsel teg en g esteld d raaien d e schroeven op tim aal gek o zen k u n n e n w o rd e n , d an k u n n e n w ij g eb ru ik m a k en v a n de ge­ gevens v a n de schroevenseries, die, zoals in h o o fd stu k V II is aan g egeven, m e t b eh u lp v a n de w erv elth eo rie zijn b ere k en d [ 7 7 ] , I n fig. 166 zijn de re su lta te n v a n de system atische p r o e f ­ n e m in g e n m e t te g en g esteld d raaiende schroeven w eergegeven, w aa rb ij de askoppels v a n v o o r- e n ac h tersch ro ef bij h e tz e lfd e

Fig. 166. R esultaten van systematische proefnem ingen m et tegengesteld draaiende schroeven

59. Verstelbare schroeven Zoals in hoofdstuk II is behandeld k a n een schroef m et vaste bladen niet het volle verm ogen b en u tten bij verschillende schroef belastingen. Schroeven m et verstelbare bladen ondervangen d it bezwaar. Bij wisselende schroefbelastingen (losvarend, slepend, zw aar slepend) kan bij toepassing van deze schroef co n stru ctie steeds het volle m achineverm ogen w orden opgenom en. Verdere voordelen van de verstelbare schroef zijn: 1. D e m ogelijkheid om gebruik te m aken van niet-om keerbare voortstuw ingsm achines, die w erken bij h u n gunstigste aan­ tal om wentelingen. 2. D e m ogelijkheid om de snelheid te veranderen, te stoppen en ach teru it te varen bij onveranderd aantal om w ente­ lingen en ongewijzigde d raairich tin g van de m achine, door verandering van de spoed der schroefbladen. 3. Snelle m anoeuvreerbaarheid van h et schip doordat de schroef van de com m andobrug af k an w o rd en bediend.

Fig. 167. D iam etervcrhouding van voor- en achtcrschroef en bladoppervlakverhouding v a n achtcrschroef als fu n c tie van de spocdverhouding van de achtcrschroef

4. Besparingen in ruim te, gew icht, personeel en onkosten door het wegvallen van een om keerm echanism e of een ach teru ittu rb in e (bij stoom - of gasturbine v o o rtstu w in g ) en de bedieningsm ogelijkheid v an de com m an d o b ru g af.

vergelijk gem aakt m et tw ee driebladige schroeven, die elk bij gelijke v e en gelijk aantal om w entelingen h et halve asverm ogen opnem en van h e t systeem tegengesteld draaiende schroeven.

Als bezw aren tegen de verstelbare schroef noem en w ij: 1. gecompliceerde b o u w ; 2. hoge fabricage- en onderhoudskosten; 3. grotere gevoeligheid voor beschadigingen.

U it d it vergelijk, d a t geldt voor de vrijvarende toestand b lijk t:

Verstelbare schroeven k u n n en m et succes w orden g eb ru ik t in de volgende gevallen:

1. d at het rendem ent van h et systeem tegengesteld draaiende schroeven bij een gelijke B^-waarde aanzienlijk hoger is dan h et rendem ent van de vergelijkbare norm ale scheepsschroef. Bij dit vergelijk is, zowel voor het systeem tegengesteld draaiende schroeven als voor de norm ale scheepsschroef, de diam eter optim aal gekozen. D aar de optim ale diam eter van de norm ale scheepsschroef aanzienlijk g ro ter is (hogere $opt w aarde) dan de optim ale diam eter van h et systeem tegengesteld draaiende schroeven zal h et rendem entsvergelijk bij gelijke diam eters nog ongunstiger voor de norm ale scheepsschroef uitvallen. Bij d it vergelijk h eeft de norm ale scheepsschroef een bladoppervlakverhouding Fa/F = 0,80. D eze Iv /F -w a a rd e is u it cavitatieberekeningen zodanig be­ paald d at de norm ale scheepsschroef ongeveer een gelijk cavitatiegevaar h eeft als het systeem tegengesteld draaiende schroeven m et Fa/F = 0,65. D e optim ale % -w aarden voor deze 3-80 serie zijn verkregen door de optim ale rjp-w aarden van de B 3-65 schroevenserie m et 0,04 te reduceren;

1.

als goede versnellings-, stop- en m anoeuvreereigenschappen w orden gewenst of als bij verschillende belastingsgraden een constante stu w k rach t w o rd t geëist. Voorbeelden: sleepboten, kustvaartu ig en , visserij vaartuigen, brandblusboten, ijsbrekers en veerboten;

2. d at het rendem ent van h et systeem tegengesteld draaiende schroeven aanzienlijk lager ligt dan h et vergelijkbare paar norm ale scheepsschroeven, d a t een gelijk verm ogen opneem t. O ok in dit geval zijn de schroef diam eters bij een vergelijk optim aal gekozen. V oor dit vergelijk is n u de B^-waarde v an de tegengesteld draaiende schroeven V l m aal de B p- ^ w aarde van een van de tw ee norm ale scheepsschroeven. Bij d it rendem ents ver gelijk dient echter te w orden opgem erkt, dat het vergelijk van de voortstuw ingscoëfficiënten van het dubbelschroef systeem en h et systeem tegengesteld draaiende schroeven veel m inder gunstig voor het dubbelschroef systeem zal uitvallen. Im m ers de „h u ll-efficien cy ” v an h e t dubbel­ schroef syteem zal veel lager zijn terw ijl tevens bij een verge­ lijk m et gelijke scheepssnelheid de intreesnelheid v e bij het dubbelschroefsysteem hoger zal zijn dan bij h e t systeem tegen­ gesteld draaiende schroeven. H e t rendem ent v an h et dubbel­ schroefsysteem d ient dus bij een lagere B p- w aarde af gelezen te w orden dan v o lg t u it de B p-w aarde van h e t systeem tegenge­ steld draaiende schroeven gedeeld door \/2.

Fig. 168. R en d em en t svergelijk van een systeem tegengesteld draaiende schroeven, een driebladige schroef en tw ee driebladige schroeven

2.

als in h et scheepsbedrijf naast zeer verschillende belastingen ook zeer uiteenlopende vaarsnelheden voorkom en. V oorbeelden: sleepboten, onderzeeboten in de vaart aan de op p erv lak te en onder w ater, visserij vaartuigen tijdens de reis v a n en naar h et visgebied en tijdens het vissen;

3.

als v an tijd to t tijd m et kleine snelheden m oet w orden gevaren. V oorbeelden: b innen varen van havens en het varen in k a­ nalen en door sluizen.

In al deze gevallen w orden de m otoren en assen in hoge m ate ontzien, d o o rd at zowel de d raairichting als h et aantal om w en­ telin g en k an w o rden gehandhaafd, terw ijl dit bij een schroef m et vaste bladen n iet m ogelijk is. Bij h et ontw erp en van verstelbare schroeven doet zich h et probleem voor m et w elke spoed de schroefbladen m oeten w ord en geconstrueerd om een zo rendabel m ogelijk scheeps­ b ed rijf te verkrijgen. H e t fe it, d a t de schroef, die h e t m inst behoeft te w orden „d ich tg ed raaid ” te r bereiking van de voor een bepaalde toe­ stan d vereiste spoed, h et beste rendem ent geeft, leidt to t de volgende rich tlijn en : V oor schepen die alleen los m oeten varen, m aar die zowel bij kleine als bij grote snelheden een zo groot m ogelijk rendem ent m oeten hebben, m oet m en eerst de spoed vaststellen voor de m eest voorkom ende diensttoestanden en daarna m et behulp van een ren tab iliteitsb erek ening de gunstigste spoed vaststellen [7 8 ]. E venw el voor schepen die zowel los m oeten varen bij grote snelheid als m oeten slepen of duw en bij een kleine snelheid, k a n m en eep verstelbare schroef construeren m et de spoed die m en bij h et o n tw erp en v in d t voor vol verm ogen, losvarend, daar de

-«**- Speed Fig. 169.

bladverstelling naar lage spoedw aarden weinig nadelen h e e ft ten aanzien van de grootte v an de trossentrek. In fig. 169 is een vergelijk gegeven tussen de tro ssen trek en de aspaardekrachten v an een schroef m et vaste bladen en een schroef m et verstelbare bladen voor alle belastingen v an de paaltoestand to t losvarend. Voor een beschrijving v an de constructie van h et verstelm echanism e in de holle schroefas moge verw ezen w o rd en naar de bestaande lite ra tu u r [7 9 ] , [8 0 ], 60. D e V oith-Schneider propeller D e V oith-Schneider propeller is de voornaam ste u it de groep van voortstuw ers, die bestaan u it een om een verticale as w en te­ lend aantal schoepen. D e stan d van de draagvleugelvorm ige schoepen ten opzichte v a n h u n baan is zodanig d at ze gedurende een gehele om w enteling s tu w k ra c h t leveren. D it w o rd t bereikt doordat bij elke stan d van de schoepen de loodlijnen hierop steeds door een vast excentrisch gelegen p u n t gaan. D e ligging van d it excentrische p u n t bepaalt behalve de grootte tevens de ric h tin g van de stuw krach t. Enkele belangrijke eigenschappen, die h ieru it volgen zijn : 1. D oor de m ogelijkheid de g ro o tte van de s tu w k ra c h t bij ge­ lijkblijvend aantal om w entelingen v an de m o to r door de grootte van de ex cen triciteit te regelen, h ee ft m en als het w are de beschikking gekregen over een v o o rtstu w er m et verstelbare spoed en alle voordelen hierm ede verbonden. 2. D oor de rich tin g van de excentriciteit te veran d eren k a n de rich tin g van de s tu w k ra c h t w orden geregeld en dus de rich tin g van de voortbew eging van h et schip. H ierd o o r k an het roer vervallen en is een vereenvoudiging van h e t ach ter­ schip mogelijk.

in pe rcents

V ergelijk tussen de trekkrachten va n een schroef m e t vaste bladen en v a n een schroef m et verstelbare bladen

Fig. 170.

Schematische voorstelling va n de werking van de Voith-Schneider propeller

In fig. 170 is een en ander schematisch weergegeven. D e K irsten-Boeing propeller is hydrodynam isch gezien een b ijzo n d er geval van de V oith-Schneider. De grootte van de ex centriciteit (en dus de spoed) is hierbij nam elijk constant. In fig. 171 is schem atisch de w erking van de K irsten-Boeing propeller gegeven.

a

D oor

de ee n v o u d ig e v o rm

van

h e t a c h te rsc h ip

kunnen

gunstige voortstuw ingscoëfficiënten m et deze om een verticale as wentelende propellers worden behaald. De beschadiging door cavitatie w o rd t grotendeels verm eden door de schoepen u it roestvrij staal te vervaardigen,

b

c

Fig. 171. Schematische voorstelling van de w erking van de Kirsten-Boeing propeller

L itera tu u r T. Yao-tsu: „A free streamline theory fo r two-dimensional fu lly cavitated hydrofoils”. R eports nos. 21-17 of the California In stitu te of Technology.

69. M anen, J. D. van: „O pen w ater test series w ith propellers in nozzles” . Ja h r­ buch S.T.G. 19 53 en In t. Shipb. Progress, nr. 3, 1954.

74. W u,

70.

75. Groot, D. de: „O nderzoek naar de mogelijkheid van rendem entsverbetering van cavitatie bij schroeven voor oorlogsschepen”. Schip en W erf, 1950.

G utsche, F.: „E influsz der G itterstellung au f die Eigenschaften der im Schiffs­ schraubenentw urf benutzten B lattschnitte”. M itteilungen der Preuszischen Versuchsanstalt f ü r W asserbau und Schiffbau, Berlin 193 8, H e ft 34. Zie ook: Jahrbuch S.T.G., 193 8, p. 125.

71. M anen, ]. D. van: „R ecent research on propellers in nozzles”. Journal of Ship Research S.N .A .M .E., n r. 2, 1957.

76. Theodorsen, T .: „T heory of propellers” . M acGraw-Hill Book Com pany Inc., 1948. 77. Manen, J. D. van en Sen tic, A.: „C ontra-rotating propellers” . T .I.N .A ., 195 6.

72. V olpich, H. en Bridge, I. C.: „Paddle wheels. P art II: Systematic model experi­ m ents”. Insti E. Shipb. Scot., paper read 13 M arch 1956. V olpich, H. en Bridge, I. C.: „Paddle wheels. Part. Ila: F u rth e r model experi­ ments. P art III: Ship/m odel correlation”. Inst. E. Shipb. Scot.,. paper read 26 February 1957.

78. Tasseron, K.: „R esultaten van systematische proefnemingen m et enkele verstel­ bare scheepsschroeven”. Schip en W erf, 1952. Publ. nr. 103 of th e N.S.M.B., W ageningen, Holland.

73.

80. Bossow, G.: „Theorie, K onstruktion und A nwendung vón Schiffsverstellpropellern” . Schiffbautechnik, H e ft 2, 1957.

G aivn, R . W . L.: „ E ffe c t of pitch and blade w idth on propeller perform ance” , T .I.N .A ., 1953.

79. Rupp, L. A .: „Controllable-pitch propellers” . T.S.N.A.M .E., 1948

(W o r d t'v e r v o lg d ) .

DOOP EN O V ER D R A CH T M OTORTANKSCHIP „LO R R A IN E”

O p 1 m aart 195 8 w erd op de w erf v an de N .V . D o k - en W e rf Mij. „W ilto n -F ijen o o rd ” te Schiedam het m otortankschip L o rra in e gedoopt en aan de eigenaren, Société Française de T ran s­ ports Pétroliers (SFTP) te Parijs over­ gedragen. De doop geschiedde door Miss Jen n ifer Clive. O n d er de genodig­ den bevonden zich de president van de rederij, de heer W orm s en de Franse A m bassadeur in N ederland, baron de B auverger en èchtgenote en verschei­ dene N ederlandse autoriteiten. H e t schip w erd gebouw d onder de hoogste klasse v an Bureau V eritas en het A m erican B ureau of Shipping. De voornaam ste bijzonderheden zijn: lengte over alles 191,80 m , lengte tussen de loodlijnen 180,00 m , breedte op spanten 24,50 m , holte 13,62 m , diep­ gang (zom er) 10,24 m , w aterverplaatsing 3 5.233 to n (1016 k g ), deadw eight ca. 26.500 ton. Behoudens enkele gebruikelijke u it­ zonderingen is h et schip geheel elek­ trisch gelast, waarbij sectiebouw op ru i­ m e schaal toepassing vond. H e t aantal ladingtanks bestaat u it 10 m idden en 20 zij tanks. D e hoofdpom pkam er b ev in d t zich achter de lading­ tan k s en in een pom pkam er daarvóór zijn de tran sfer- en ballastpom pen op­ gesteld. D e viër turbine-lading-oliepom pen hebben elk een capaciteit van 500

to n /u u r. D e ladingolie w o rd t m et stroom v erw arm d door verw arm ingsspiralen van alum inium -brons (Y orcalbro). D e dekw erktuigen om vatten, behalve de ankerm achine, tw ee stoom lieren op het hoofddek en tw ee stoom kaapstanden op het kam pagnedek. D e stu u rin rich ­ ting is van h et stoom -hydraulische type. D e Lorraine is u itg e ru st m et vier re d ­ dingsboten onder zw aartekrachtdavits, waarvan één m e t m otor. D e m achinekam er b ev in d t zich zoals gebruikelijk in h e t achterschip. D e d u b ­ bele bodem onder de m achinekam er is bestemd voor zoetkoelw ater, smeerolie en dieselolie. D e v o o rtstu w in g geschiedt door een 6-cilinder, tw e e ta k t W F -D o x fo rd die­ selmotor ty p e 75LB D 6 m et drie spoelpompen, cil. diam . 750 m m , gecom bi­ neerde slag 2 500 m m , die bij 110 o m w / m in. een verm ogen v an 9750 rp k o n t­ w ikkelt, w aarm ede de snelheid van h et geladen schip ca. 16 m ijl bedraagt. E r is op gerekend, d a t de m o to r eventueel op zware olie k an lopen. D e koeling van de m otor geschiedt m et gedestilleerd w ater, waartoe een destilleerinstallatie aanw e­ zig is. D e benodigde stoom w o rd t geleverd door twee m et olie gestookte cilindrische ketels en een uitlaatgassenketel. De elektrische stroom w o rd t opge­

w e k t door tw ee generatoren van 330 k W , 220 vo lt gelijkstroom , gekoppeld aan M A N dieselm otoren en door een stoom aggregaat van 150 k W . Voor v e r­ lic h tin g w o rd t de stroom g etran sfo r­ m eerd van 110 volt. D e navigatiem iddelen om v atten m a g ­ netische en gyroscopische kom passen m et autom atische piloot, echolood, rad ar, radiorichtingzoeker, enz. O p de kam pagne bevinden zich de m essroom en de rooksalon voor de o f f i­ cieren. De w erk tu ig k u n d ig e n en h e t civiele personeel zijn op hetzelfde dek gehuisvest, w aarop zich ook de accom ­ m odatie voor de bem an n in g en de e e t­ zaal voor de officieren bevindt. De b e­ m a n n in g is onderg eb rach t op h et h o o fd ­ dek onder de kam pagne en elke o p ­ varende beschikt over een eigen hu t. O p de o n d erb ru g bevinden zich de salon, h et k antoo r en de h u t van de ge­ zagvoerder, benevens de d o k tersh u t. Een verdieping lager op h e t bakdek z ijn de dekofficieren en de chef-hofm eester gehuisvest. A ldaar b e v in d t zich ook een salon, die ook als eetzaal voor de gezag­ voerder dient. D e kom buis is in h et achterschip m e t de w ijnkuipen en de koelkam ers, die g e­ koeld w orden door tw ee elektrisch a a n ­ gedreven freon-com pressoren. Zoet en z o u t w ater w o rd t gedistribueerd d o o r een hydrofoorinstallatie.

Deze in h e t N ederlands uitgegeven perio­ diek is bestem d v o o r installateurs op h et ge­ bied van w arm te - en luchtbehandeling in N ederland en België en om objectieve in fo r­ m atie te v erstrek k en o m tre n t de technische problemen, w elke zich op h e t gebied v a n

au to m atisch geregelde centrale v erw arm ing, ven tilatie en lu ch tb eh an d elin g voordoen. E r is ook een rubriek v o o r h e t beantw oorden v an vragen. D e redactie v an d it nieuw e orgaan is W ib a u ts tra a t 12, A m sterdam , (postbus 1 9 1 ).

N IEUW E U ITGAVEN Therm ocontrole, H uisor gaan van H oneyw ell N .V . V erschenen is h et eerste num m er v an het huisorgaan „ T herm ocontrole,> v a n -H o n e y ­ w ell N .V ., een tweemaandelijkse u itg a v e op h e t gebied van de regeltechniek.

Behoort bij Schip en W erf, 25e jaargang, no. 6, 21 m aart 1958

PASSERELLE

IN F E R IE U R E

k Jè 0 PQMT PRIPiGIPAL ARRIERE

A lgem een plan m o to rta n k sch ip „L o rra in s” , g eb o u w d door de N .V . D o k - en W e r f Mij. „W ilto n -F ijen oord ” Schiedam , bestem d v oor de S ociété F rançaise de T ra n sp o rt P étro liers Parijs

M .T.S. „L O R R A IN E ”

Fig. 2. Salon

Fig. 3. Bureau van de kapitein

Fig. 6. Top D oxfönhw tor

Fig. 7. Hoofdscbakelbord

T E W A T E R L A T IN G

H O TO RTA N KSC H IP „ A C IL A ”

O p 1 m aart 195 8 w erd m et goed ge­ volg te w ater gelaten van een der hel­ lingen van de M achinefabriek en Scheepswerf van P. Sm it Jr. JNT.V. te R o tterd am , h et enkelschroef m otortankschip A cïla, w aarvan de toekom ­ stige reders zullen zijn Shell Tankers N .Y . te ’s-G ravenhage. D e doopplechtigheid werd verricht door m evrouw H . W . IJzerm an-van Bemmelen, echtgenote van ir. E. J. I j ­ zerm an, lid van de R aad van Beheer van de N .V . B ataafsche Petroleum Mij. N a afloop v an de plechtigheid werd h et w oord gevoerd door ir. J. Parrée, een der directeuren van de w erf. H ij m em oreerde de eerste opdracht die P. Sm it in 1930 van de Anglo-Saxon o n t­ ving, de ta n k e r Macnba. N adien werd in 193 6 de ta n k e r Kam ona gebouwd en na de oorlog w erd een grootscheeps vervangings- en vernieuw ingsprogram m a opgezet. N a de bouw van de Cinulia en de v erv aardiging van de m otorinstallaties voor de zusterschepen, begon men m et de bouw van vier z.g. general purpose schepen, w aarvan de Abida als eer­ ste v an stapel liep en thans de Acïla als tweede is gevolgd. D e heer Parree besprak vervolgens de o n tw ik k elin g v an de dieselmotor als v o o rtstu w in g van grote tankers en waar vóór de toepassing van drukvulling de afm etin g en en h et verm ogen van de m o­ to ren voor de steeds groter wordende tankschepen aan bepaalde grenzen w aren gebonden, zal door de toepassing van d ru k v u llin g het verm ogen der m o­ toren, mede door vergroting van de cilinderdiam eter, k u n n en worden opge­ voerd to t eenheden van 20.000 apk, w aardoor ten opzichte van de stoom tur­ bines een aanzienlijke besparing kan w orden bereikt. H ij noem de in dit ver­ band een bedrag van een miljoen gulden per jaar. H ij d an k te vervolgens de doopster voor haar aandeel aan deze vlotte te­ w aterlatin g en bood haar als herinnering aan deze plechtigheid een fraai geschenk aan. In zijn antw oord wees ir. L. Schepers nam ens de directie van de rederij er op, dat ook de K oninklijke/S hell Groep aan de v lu c h t in de tankertonnage heeft m edegedaan. D e om vang van de vloot bedraagt th ans m eer dan het 3-voudige van die v an 1940. Vooral de grote ver­ beteringen in technische uitvoering, g ro o tte en accom m odatie voor de opva­ renden spreken voor zichzelf. H ij bood de doopster een exem plaar van de schelp aan w aaraan de naam van het schip w erd ontleend, w aarna zij op boeiende wijze haar erkentelijkheid voor het fraaie geschenk uitsprak. D e Aciïa is een 18.000 tons ta n k ­ schip v an een serie van zeven (waarvan

H e t schip verlaat de helling

4 m otor- en 3 turbineschepen), welke zullen gaan varen voor de K oninklijke/ Shell Groep. De voornaamste bijzonderheden van het schip zijn: lengte over alles 170,700 m 560 lengte tussen de loodlijnen 161.541 m 530'-0", breedte op spanten 21.107 m 69/-3 //, holte to t bovendek 11,887 m 39^-0//, gemiddelde diepgang op het zom erm erk 9.078 m 29'~9.Yg/ , draagvermogen bij deze diepgang ca. 18.000 tons a 1016 kg, inhoud laad­ ruim te ca. 25.000 m 3 (ca. 880.000 c f t) , dienstsnelheid 14,50 mijl, klasse: Lloyd’s Register of Shipping *1* 100 A .l „carrying petroleum in bulk” . De ruim te voor vloeibare lading is door 2 langsschotten en een aantal dwarsschotten in 33 ladingtanks onder­ verdeeld. De vóórcofferdam scheidt de lading van de dieptank en het daarbovengelegen laadruim voor droge lading. De achtercofferdam , welke in het m id­ den is uitgebouw d tot pompkamer, waarin de ladingpom pen zullen worden opgesteld scheidt de lading van de in het achterschip gelegen machinekamer. De vóórdieptank is ingericht voor berging van brandstof, de voorpiek voor waterballast. Boven de voorpiek zijn de kettingbakken aangebracht, als­ mede enige bergplaatsen. De bovenbouw van dit schip heeft een geheel ander aanzien dan de vorige tankerserie. D oor de z.g. stroomlijnvorm is aan d it schip een moderner uiterlijk gegeven. H ét schip heeft een doorlopend hoofddek m et daarboven de bak, de

(Foto C. K ram er)

b ru g en een lange kam panje. O p h e t brugdek is een ruim dekhuis gebouw d w aarin de hutten voor de officieren. Boven dit dekhuis op h et b o v en b ru g d ek bevindt zich de accommodatie voor de gezagvoerder, en daarboven h e t s tu u r ­ huis m et kaartenkam er en radiohut. In de kam panje zijn ruim e één -p ersoonshutten gebouwd voor de b em an ­ n ing en op het kam panjedek en h et daarboven gelegen sloependek, b ev in d t zich de accommodatie voor de w e rk ­ tuigkundigen en enkele leden van h et civiele personeel. Alle verblijven zijn voorzien van a ir­ conditioning. Op h et sloependek is een bescheiden, doch geriefelijk zwem bad aangebracht. Op de bak is het stoom ankerspil o p ­ gesteld, op het achterschip 2 stoom kaapstanden voor het verhalen. O p h et hoofddek zijn 2 stoomlieren geplaatst voor de bediening van de laadbom en en tevens voor het verhalen. Voor h et be­ dienen van de olielading- en b u n k e rolieslangen is op h et kam panjedek een speciale kraan geplaatst, welke ook ge­ b ru ik t kan worden voor h et aan b o o rd nem en van proviand. De stuurm achine is van het elektrisch hydraulische type m et 4 ram m en e n 2 onafhankelijk van elkaar w erk en d e elektrisch gedreven pom pstellen, die door m iddel van een telem otor, w elke is gecombineerd m et de gyropiloot in één kolom , van de com m andobrug af w o r­ den bediend. De nautische u itru stin g bestaat u it een gyrokom pas-installatie, die in g e ric h t is voor autom atisch sturen, een ra d a r-

installatie, een echolood, een m oderne radiozend- en on tvanginstallatie, ook voor telefonie, radiorichtingzoeker en radio-A utoalarm . Voor de v o o rtstu w in g w o rd t ge­ plaatst een S M IT /B urm eister & W ain enkelw erkende tw ee ta k t, d irect om keer­ bare dieselmotor m et oplading door m iddel van 2 turboblow ers, fab r. N a ­ pier, m oto rty p e 774-V T B F — 1 6 0 ,k ru iskoptype, verm ogen 8750 B H P bij 115 o m w ./m in ., d irect gekoppeld op de schroefas. D e m o to r h ee ft 7 cilinders m et een diam eter van 740 m m . De m achine w o rd t voorzien van een ingebouw d th ru stb lo k en een elek tri­ sche to rn in rich tin g . De cilinders w orden gekoeld m et zoetw ater, terw ijl voor zuigerkoeling smeerolie w o rd t toegepast. D e m o to r w o r d t b e h a lv e v o o r h e t g e ­ b r u ik v a n dieselolie, o o k i n g e r i c h t v o o r z w a re olie.

D e stroom voor de elektrische k ra c h t­ en lichtinstallatie w o rd t geleverd door: A ) 2 S M IT /B urm eister & W ain h u lp dieselaggregaten, v ie rta k t, tru n k type, m o to rty p e 725 -M T B H -4 0 , 7 cilinders m et oplading door m iddel van 1 tu rb o b lo w er, fab r. N apier. N orm aal verm ogen 595 B H P bij

514 o m w /m in ., direct gekoppeld op een draaistroom generator van 500 kV A , 400 K W , 45 0 V olt, 3 fase, 60 perioden per seconde, fab rik aat H eem af. B) 1 stuks stoom gedreven draaistroom generator-set, bestaande u it een V erschure-A m sterdam , geheel geslo­ ten verticale com pound-stoom m achine, ty p e VSU 3, verm ogen 170 B H P bij 514 o m w /m in ., direct ge­ koppeld op een draaistroom genera­ to r van 125 kV A , 100 K W , 450 V olt, 3 fase, 60 perioden per secon­ de, fa b r. H eem af. T evens w orden opgesteld twee elektr. gedreven luchtcom pressoren m et een cap. elk v an 230 m 3 vrije lu ch t per uu r. A lle h u lp w erk tu ig e n behorende bij h o o fd - en hu lp m o to ren w orden elek­ trisch gedreven. V oor de levering van stoom voor de cargo-pom pen, stoom generator, pom ­ pen en verw arm ingsdoeleinden in schip en m achinekam er, bunkers en dubbele b o dem tanks w orden opgesteld 2 oliegestookte B abcock & W ilcox ketels, fa b ri­ k aa t P. S m it Jr., m et een verdam ping v an 25.000 p.p.h. norm aal to t 30.000 p.p.h. m ax., d ru k 220 p.s.i.g., V .O . 4258 sq.ft. elk, en 1 afvoergassenketel,

ty p e S M IT /B u rm e is te r & W a in m e t e e n V .O . 250 m 2, s to o m d r u k 15,5 k g / c m 2 . V o o r h e t re in ig e n v a n d e d ie s e lo lie w o r d t een p u r if ie r o p g esteld , v o o r d e z w a re olie 1 p u r if ie r en 1 c la r if ie r , t e r ­ w ijl v o o r de v e r w a r m in g h ie rv a n 1 s t u k s E v e r c le a n -h e a te r w o r d t o p g e s te ld . D e sm e e ro lie re in ig in g w o r d t v e r z o r g d d o o r 1 p u r if ie r m e t b ijb e h o re n d e E v e r ­ c le a n -h e a te r. V o o r h e t s c h o o n m a k e n v a n de c a r g o ta n k s w o r d t in de m o to r k a m e r e e n p o m p o p g e s te ld m e t een c a p a c ite it v a n 160 t o n s / h m e t een d r u k v a n 4 5 0 f t . E e n d a a rb ij b e h o re n d e v o o r w a r m e r , w e lk e h e t z e e w a te r k a n v e r w a r m e n t o t 2 0 0 ° F is b o v e n in de h o o f d p o m p k a m e r o p g e ste ld . D e m o to r k a m e r en h e t k e t e l r u i m ev en als d e h o o fd p o m p k a m e r w o r d e n v o o rz ie n v a n m e c h a n isc h e v e n tila tie . D e w e r k p la a ts w o r d t u i t g e r u s t m e t een e le k tris c h g e d re v e n d r a a ib a n k , b o o r b a n k e n slijp steen . V o o r h e t v e rp o m p e n v a n de l a d i n g w o rd e n 4 s to o m tu r b in e - g e d r e v e n e e n tr if u g a a lp o m p e n o p g esteld . D e s t o o m ­ tu r b in e s z u lle n in de m a c h in e k a m e r g e ­ p la a ts t w o rd e n en de p o m p e n in d e a a n ­ g re n z e n d e p o m p k a m e r. E lk e p o m p z a l een c a p a c ite it h e b b e n v a n 400 t o n o lie p e r u u r .

O VERD RA CH T M OTORSCHIP „K R E E F T ”

v

f Sm

W Ê n r n mÊÊÊÊÊÊÊÊmÊÊÊÊÊÊKÊKHÊKÊÊÊÊÊ Foto J. A . V rijth o f

B e g in f e b r u a r i 195 8 w e r d d o o r de N .V . S c h e e p sw e rf „ D e H o o p ” te L o b ith d e 13.000 t o n d .w . m e te n d e b u lk c a r r ie r K reeft aa n de N .V . E r t s lij n te R o t t e r ­ d a m o v e rg e d ra g e n . D e v o o r n a a m s te b ijz o n d e r h e d e n v a n d it sc h ip z ijn : le n g te o v e r alles 4-5 6 '- 2 " , le n g te tu s s e n d e lo o d lijn e n 419'-11 J/TV b re e d te op s p a n te n 6 0 '-4 f z " , h o lte 39"-

^ / z " , d ie p g a n g ( g e la d e n ) 2 9 ,- 9 / _ ruim in h o u d ( g r a in ) 574.000 c f t , b r u t o t o n ­ n a g e 8027,99 r . t . e n de n e t to to n n a g e 4994,71 r .t. B e h o u d e n s e n k e le u itz o n d e r in g e n is h e t s c h ip g e h e e l e le k tr is c h g e la st. D e b o u w g e s c h ie d d e o n d e r h o o g s te k lasse L lo y d ’s R e g is te r v o o r h e t v e r v o e r v a n e r ts , g r a a n e n a n d e re b u lk la d in g e n h e t

sc h ip w e r d sp e cia al v e r s te r k t v o o r h e t v e rv o e r v a n ijz e re rts . D e r o m p is d o o r 8 w a te r d ic h te s c h o tte n in c o m p a r t i m e n ­ te n v e rd e e ld , die als v o u w s c h o tte n z i j n u itg e v o e r d , u itg e z o n d e r d h e t a a n v a rin g s s c h o t en h e t sc h o t v a n d e a c h t e r p ie k . D e v e rsc h ille n d e d u b b e l b o d e m t a n k s z ijn b e s te m d v o o r b allast e n b r a n d s t o f ,

terw ijl zich onder de m achinekam er tan k s voor zo etw ater en smeerolie be­ vinden. H e t schip h ee ft tw ee ruim en vóór het m idscheepse b ru g h u is en drie daarach­ te r, terw ijl de accom m odatie in h e t ach­ terschip is. O n d e r h et brughuis bev in d t zich een d iep tan k , die ook voor graanlading k a n w o rden gebezigd. A lle laad­ ruim en en de m achinekam er w orden tegen b ra n d beveiligd door een Saval brandblusinstallatie. O p h et ach terd ek b ev in d t zich een laadpaal m et laadboom van 3 / z to n en een m e t een laadboom v an 0,5 5 to n , een en ander voor h e t aan boord nem en v an m achinedelen en proviand. D e lu ik h o o fd en v an de K re e ft w o r­ den afg ed ek t m et stalen luiken fabr. G ötaverken. V oor de bediening v an deze luiken zijn 5 lieren geïnstalleerd fabr. D a v it C om p. D e elektrische ankerlier en de verhaallier, welke tevens de beide laadbom en op h e t achterdek bedient zijn v an h e t fa b rik a a t T hrige. D e gehele m achinekam erinstallatie w erd v erzo rg d door Scheepsinstallatieb ed rijf „N ed erlan d ” . D e v o o rtstu w in g geschiedt door een 7 -cilinder, tw ee ta k t, enkelw erkende, d irect om keerbare N ed erlan d -M A N dieselm otor, ty p e K 7 Z 7 0 /1 2 0 A , cil. diam . 700 m m , slag 1200 m m , die bij 130 o m w ./m in . een verm ogen van 4900 rp k o n tw ik k elt, w aarm ede h et geladen schip een v a a rt van 14,3 m ijl w o rd t ge­ geven. D e m o to r van het kruiskoptype is in g erich t voor h et v erb ran d en van zw are olie. D e h u lp w erk tu ig en o m v atten twee v ie rta k t S to rk -R icardo dieselm otoren

elk van 195 rp k bij 515 o m w ./m in ., ge­ koppeld aan gelijkstroom generatoren van 130 k W , 220 V en door m iddel van een clu tch aan een startcom pressor v an 150 m 3 aangezogen lu c h t per u u r. In de m achinekam er bev in d t zich verder een havendieselaggregaat fab r. Pelapone m et 3 cilinders, 30 p k bij 1000 o m w ./ m in., gekoppeld aan een 14 k W , 220 V gelijkstroom generator door m iddel van een elastische koppeling en aan een startcom pressor door m iddel van een frictiekoppeling. V erder zijn opgesteld een b ran d sto ftransferpom p voor zw are olie, een brandstofdagpom p voor dieselolie, een dienstpom p voor zw are olie (horizontale duplex stoom pom p), tw ee b ran d sto fcirculatiepom pen, een b ra n d sto fh an d pom p, drie D e Laval p urifiers voor zw are olie en een idem voor dieselolie, com pleet m et elektrische heaters, tw ee smeeroliepompen, een sm eeroliehandpom p, com pleet m et koeler, p u rifier en heater, een zoutkoelw aterpom p, tw ee zoetkoelw aterpom pen voor cilinderkoeling, tw ee zoetkoelw aterpom pen voor zuigerkoeling, een hulpkoelw aterpom pset, twee brandstofklepkoelw aterpom pen, com pleet m e t koelers, een c e n trifu ­ gaal ballastpom p, een idem lenspom p en een idem algemene dienstpom p. V oor de levering van de stoom voor de verw arm ing van de zw are olie en de voeding van h e t therm oventilatiesysteem en de wasserij is een m et olie ge­ stookte C ochran ketel opgesteld m et een produktie van 1100 k g stoom per u u r bij 7 k g /c m 2 m et tw ee horizontale duplex stoom voedingpom pen. D e stu u rin ric h tin g is van h et elek­

O V ER D R A CH T TURBINETANKSCH1P „W O R LD SPIRIT” O p 28 fe b ru ari 1959 w erd door Kockum s M ekaniska V erkstads AB, M almö, Zw eden, h e t .40.750 to n d.w . m etende tu rb in etan k sch ip W o rld Spirit aan M ercantile T ankers Co., een afdeling van de N iarchos G roep, over gedragen. D e W o rld Spirit w erd gebouw d onder hoogste klasse v an h et A m erican B ureau o f Shipping en is grotendeels gelast. De langsscheepse schotten zijn v lak en de dw arsschotten m et verticale vouw en uitgevoerd. De voornaam ste bijzonderheden zijn: lengte over alles 699'-6", lengte tussen de loodlijnen 665'-0", breedte op span­ ten 9 7 ' holte 4 9 '-3 ", diepgang (zom er) 3 6 '-4 % " , lading capaciteit 2.011.590 c ft, deadw eight 40.750 ton, b u n k e r capaciteit 4495 to n , b ru to to n ­ nage 25.888 r.t. en de n etto tonnage 16.375 r.t. D e olieladingruim te is verdeeld in 33 tan k s (drie naast elkaar) en zij zijn alle voorzien van verw arm ingsspiralen, u it­ gezonderd de zijtan ks N o . 5, die voor

trisch-hydraulische ty p e m et tw ee r a m ­ m en en twee pom psets. D e reddingm iddelen bestaan u it tw e e h o u ten reddingboten, opgehangen aan zw aartek rach td av its v an D a v it C o m p an y , benevens een ru b b er d in g h y v o o r 20 personen. D e navigatiehulpm iddelen o m v a tte n rad ar, radiorichtingzoeker, echolood, elektrische log, gyrokom pas m e t a u to ­ m atische besturing, radiotelefonie en luidsprekende telefooninstallatie. D e dekofficieren zijn gehuisvest in h e t m idscheepse dekhuis m e t op h e t h o ofddek de h u tte n voor de 2e, 3 e e n 4e stuurlieden en het scheepskantoor. O p h e t le b rugdek b ev in d t zich in h e t m id ­ den de salon en aan SB de eigenaars­ appartem enten. D oor m iddel van s c h u if­ deuren k an h et dagverblijf v an de e ig e ­ naren en de salon samen t o t één o n t vangstsalon w orden verenigd.. A a n BB b e v in d t zich de accom m odatie v o o r de le officier. O p h et 2e b ru g d ek h e e ft d e gezagvoerder zijn ap p artem en ten e n is daar ook een tw eepersoonshut v o o r de loodsen en h et hospitaal m e t tw ee b e d ­ den. Een verdieping hoger b e v in d t z ic h h e t stuurhuis, de k aarten k am er en de radiokam er. D e w e rk tu ig k u n d ig en en de b e m a n ­ n in g zijn op h et achterschip o n d e rg e ­ b ra c h t, de bem anning in h e t tu sse n d e k en de w erk tu ig k u n d ig en op h e t h o o f d ­ dek. V erder twee 2-persoons h u t t e n voor leerlingen en de h u t v o o r d e stew ard. Voor de bem an n in g is er een afzonderlijk dagverblijf, een m essroom en een p a n try , voor de o fficieren ee n m essroom m et p a n try . Alle h u tte n e n verblijven zijn airconditioned.

trim m ingsdoeleinden ledig blijven, zo ­ lang h et schip olie v erv o ert m et een g ro ter s.g. dan 0,8. D e lichtere oliesoor­ ten behoeven n iet te w orden verw arm d. De h o o fdpom pkam er, grenzend aan de m achinekam er, is n itg e ru st m e t vier door tu rbines gedreven h o rizontale centrifugaalpom pen, elk m et een capaciteit van 1250 to n w a te r p er u u r, en tw ee 150-tons strip p in g p om pen. In de vóórpom pkam er b ev inden zich een b ra n d ­ sto f tran sferp o m p v a n 75 en een ballastpom p van 5 0 to n p er u u r. B uiten een rad arm ast zijn er tw ee paar laadpalen, w elke door drie stoom lieren w orden bediend, tw ee voor h et ruim voor droge lading en één m id ­ scheeps. D e stu u rin ric h tin g is v an h e t elek­

trisch-hydraulische type. De vijfbladige schroef w eegt 32 to n . De v o o rtstu w in g geschiedt door een stel tu rb in es m e t dubbele reductie type K ockum -L aval, die bij 103 o m w /m in . van de schroef een verm ogen van 16.500 apk o n tw ik k elen , w aarm ede h et geladen schip een v a a rt v an 17 m ijl w o rd t ge­ geven. D e stoom w o rd t geleverd door twee door K o ckum gebouw de Poster W heelerketels v an h et ,,D ” -ty p e, die norm aal 31 to n oververhitte stoom per u u r p ro d u ceren m e t 36 to n als m ax i­ m um . D e te m p e ra tu u r is 865° F (463° C ) bij een d ru k v an 600 lbs □ " (42 k g /c m 2). D e benodigde elektrische stroom w o rd t geleverd door twee draaistroom generatoren v a n 900 kV A , 450 Y , 60 perioden, aangedreven door teg en d ru k -

turbines m et reductie, type Laval. De afgew erkte stoom van deze turbines alsmede die van de door turbines gedre­ ven voedingpom pen w o rd t b en u t voor de vóórverw arm ing van h et voedingw ater en de verbrandingslucht. E r is ook een nood- en havengeneratoraggregaat van 150 kV A , aangedreven door een luchtgekoelde 12-cilinder dieselmotor. H e t schip heeft accom m odatie voor 18 officieren, 4 leerlingen en 39 bem anningsleden. De gezagvoerder, dekofficieren en radiotelegrafist zijn midscheeps ondergebracht, de w e rk tu ig ­ kundigen en de stewards op h et kam panjedek. H e t dek- en m achinekam erpersoneel hebben h u n accom m odatie op h et hoofddek. Alle verblijven en h u tte n zijn airconditioned.

A FSCH EID IR. G. DE ROOSJ VAN DE KONINKLIJKE MARINE 28 feb ru ari 1958 was de laatste dag d at ir. G. de Rooij in dienst was van de K oninklijke M arine. W egens h e t be­ reiken v an de pensioengerechtigde leef­ tijd beëindigde h ij, n a een 39-jarig dienstverband, z ijn fu n c tie R aad ad v i­ seur in A lgem ene D ien st v an h et M i­ nisterie v an M arine. Een commissie had zich gevorm d teneinde te doen blijken hoe ir. De Rooij in k rin g en v an scheepsbouw en vele andere tak k e n v an industrie w erd gew aardeerd. O p dinsdag 25 fe b ru a ri j.1. w erd een receptie gehouden in hotel de W itte b ru g te Scheveningen, w aar ir. K. v an der Pols ten aanhore v an vele genodig­ den de scheidende en z ijn echtgenote toesprak en nam ens de vele vrienden een televisie-toestel aanbood. P ro f. ir. H . E. Jaeger was de tw eede spreker die namens de N ed erlandse V ereniging voor Lastechniek h e t w oord voerde en ir. De Rooij d an k b ra c h t voor alles w a t hij voor deze vereniging h ad gedaan. De gehele afscheidsreceptie k e n m e rk ­ te zich in h arte lijk h eid en w arm e vriendschap, hetgeen ook n a a r voren kw am in de v lo tte en gem oedelijke a n twoordspeech v an ir. D e R ooij. In „Schip en W e rf” v an 21 fe b ru ari 1958 hebben wij een u itg eb reid artik el ge­ w ijd aan h e t leven en w erken v an ir. G. de Rooij en wij m enen d a t wij hiernaar m ogen verw ijzen. H e t deed ons g root genoegen d at h e t H .M . de K o n in g in behaagd h e e ft ir. D e Rooij, die reeds onderscheiden is m et O fficier in de O rd e v an O ra n je N assau, te benoem en to t R id d er in de O rd e van de N ederlandse Leeuw. M et deze wel zeer verdiende hoge onderscheiding fe ­ liciteren wij v rien d D e R ooij van g an ­ ser harte. G. Z A N E N

O p 28 fe b ru a ri 195 8 w erd ir. G. de R ooij benoem d to t R idder in de O rde va n de Nederlandse Leeuw . D e staatssecretaris va n D efensie, vice-adm iraal H . C • W . M oorm an (lin k s), was in dit verband de to lk v a n H .M . K o n in g in Juliana

N IEU W E U ITG A V EN Bedrijfsnorm alisatie, u itg . C en traal N o rm alisatiebureau, D en H aag . P rijs ƒ 2,50. D it boekje b ev a t een uitgebreid verslag van de op 22 mei 1957 te U tre c h t gehouden B ed rijf snorm alisatie dag. Bij een lijst v an de die dag aanw ezige deelnemers en de v e r­ tegenw oordigde instellingen en bedrijven,

geeft h et de openingsrede door de heer L. N eher en een inleiding v an dr. Voorhoeve. D aarna een v iertal voordrachten m et discussie door dr. W . M. de Vries, ir. J. J. de W ijs, ir. G. A. R osenthal en H . Vijgeboom. H e t boekje kan w orden besteld bij het C entraal N orm alisatiebureau, postbus 70, D en H aag, tegen de prijs v an ƒ 2,50 per stuk.

T E W A T E R L A T IN G M O TO RSC H IP „A R G O C H IO S ”

i l

H e t schip g lijd t ie w ater

D e doopster, m e v ro u w E. H u p kes-D a m m e F o to ’s P .Z .C .

O p 8 m a a rt 195 8 w erd van de w erf der K on. M ij. „D e Schelde” te Vlissingen h e t 14.000 to n d.w. m etende m otorvrachtschip A r go Chios onder grote be­ langstelling m et goed gevolg te w ater gelaten. De A r g o Chios is het derde van tien schepen welke door De Schelde gebouw d w orden in o p d rach t van de N e d erlan d ­ se Scheepsbouw exportcentrale voor de Shipping D evelopm ents C orporation, w aarvan de Griekse reder m r. J. C arras p resident-directeur is. M evrouw E. H upkes-D am m e v er­ rich tte de doopplechtigheid en zij h a n ­ teerde ook het bijltje, waarm ee h e t la a t­ ste koord w erd doorgesneden, d at het schip n o g aan de helling bond. S tatig gleed de A rgo Chios te w ater, m aar n ie t n a d a t m evr. H upkes aan het schip een heilwens had meegegeven voor goede v a a rt en gelukkige zaken. De arch im an d riet (aartsbisschop) van de G rieks-katholieke kerk, Theoklitos M ichalas, sprak voor de tew aterlating een gebed uit. N a de tew aterlating was er een o n t­ v an g st in h et Scheldekw artier w aar als eerste de president-directeur van De Schelde, de heer J. W . H upkes h et

w oord voerde, die m ededeelde, dat m en hoopte d it jaar nog tw ee schepen van de serie, w aartoe de A rg o Chios behoort, te w ater te laten en verder gereed te m aken. W ijzend op de lage m a rk t voor scheepsvrachten en de verm indering van de orders voor scheepsbouw v e r­ klaarde de heer H upkes, d a t m en geen pessimist m oet zijn en v ertrouw en m oet hebben in de toekom st. De heer H upkes rich tte zich vervol­ gens to t zijn echtgenote, die de A rg o Chios te w ater liet. H ij zag er een blijk van w aardering in, d at de eigenaren zijn eigen v ro u w hadden uitgekozen als peetm oeder van h e t schip. Als souvenir w erd aan m evr. H u p ­ kes een halssnoer aangeboden. In haar dankw oord verzekerde m evr. H upkes, dat ze altijd gew enst had nog eens een schip te w ater te m ogen laten en dat n u dank zij de heer Jo h n C arras deze wens in vervulling was gegaan. V oor de Scheepsbouw exportcentrale wees de heer R . de B ru y n op de prettige sam enw erking bij de supervisie over de bouw. D e heer J. C . Yemelos sprak nam ens de opdrachtgevers. „D e Schelde” , aldus

spr. b o u w t niet alleen goed, m aar o o k snel. D e scheepvaart b re n g t altijd ris i­ co’s mee. E r is n u een crisis. H o p e n w ij, d a t ze n iet te lang zal du ren ; er z u lle n w eer betere tijden kom en. D e heer Yemelos deelde m ede, d a t de A rg o Chios onder Griekse vlag in de v a a rt gebracht zal w orden. H ij sprak w oorden van d an k to t alle m edew erkers en in h et bijzo n d er t o t m evr. H upkes. T enslotte stelde hij 500 pon d sterling beschikbaar voor h e t J o h n C arras Studiefonds ten bate v a n h e t Scheldepersoneel. D e secretaris v a n de G riekse ambassade, de heer G. K a litso u nakis, b ra c h t gelukw ensen v a n de G riekse ambassadeur over. H ij h o o p te , d a t vele Griekse scheepseigenaren h u n schepen onder Griekse vlag z o u d e n brengen. D e voornaam ste technische b ijz o n d e r­ heden zijn: lengte 157,10 m , b re ed te 20 m , diepgang 9,30 m , deadw eight als g e­ sloten shelterdecker 14.260 to n . D e v o o rtstu w in g zal geschieden d o o r een Schelde-Sulzer dieselm otor m et een v e r ­ m ogen v an 7800 apk. H e t schip zal w orden gebouw d o n d e r hoogste klasse L loyd’s R egister o f S h ip ping.

VEREENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED SECRETARIAAT AFDELING „AMSTERDAM” : WETERINGSCHANS 227 - AMSTERDAM - TELEFOON 36289

SECRETARIAAT AFDELING „ROTTERDAM” : HEEMRAADSSENGEL 194 - ROTTERDAM - TELEFOON 52200

PROGRAM M A VAM LEZINGEM EMZ, 3 a p r i l 1958 t e R o t te r d a m 4 a p r i l 1958 t e A m s te r d a m

18 a p r i l 195 8 t e A m s te r d a m

O nderw erp: N IE U W S T E O N T W IK K E ­ L IN G O P H E T G EBIED V A N R Ö N T ­ G E N O N D E R Z O E K , door In g . L. van O uw erk erk J. M. L zn, d irec teu r R ö n tg en T echnische D ienst.

22

O nderw erp: T O E P A S S IN G V A N H O G E D R U K -S T O O M A A N B O O R D V A N S C H E P E N , door de H eer F. M ackenzie, H o o fd v an h e t L aboratoriu m v an Bronsw erk N .V ., A m sterdam .

CU RSU S: K U N S T ST O FF E N

23

m ei 1 9 5 8 te R o t t e r d a m m ei 1 9 5 8 te A m s te r d a m

O nderw erp: D E P R O D U K T IE V A N M ODERNE T A N D W IE L O V E R B R E N G IN G E N V O O R S C H E P E N , door de heer P. A. J. K ok, S taffu n ctio n aris bij de N .V . Kon. M ij. „D e Schelde” , Vlissingen, voor de betreffen d e fabricage.

M e t in g a n g v a n 18 se p t. ’58 te R o tte r d a m e n op ee n n a d e r te b e p a le n d a t u m te A m s te r d a m , z a l d o o r d e s k u n d ig e n een c u r s u s w o r d e n g e h o u d e n o v e r de T o e ­ p a ssin g v a n p la s tic s in d e sc h e e p sb o u w .

1 m ei 1958

te R o tte rd a m 2 m ei 1958 t e A m s te r d a m

O nderw erp: D E M A C H IN A L E B E W E R ­ K IN G V A N G R O T E W E R K S T U K K E N , door Ir. B. F. Bongers, bedrijfsleider A fd . M achinale B ew erking bij de N .V . K on. Mij. „D e Schelde” , Vlissingen.

U itg e b r e id p r o g r a m m a v o lg t. B ovenstaand p ro g ram m a zal steeds in „Schip en W e rf” worden herhaald. W ijzig in g en o f aanvullingen k u n n en hierin voorkomen. Bovendien zal v a n elke vergadering o f andere bijeenkom st aan leden en donateurs een convocatie w orden gezonden.

V ER EEN IG IN G VAN TEC H N IC I OP SC H EEP V A A R TG EB IED Notulen van de algemene vergadering van de afdeling , , Rotterdam” op donderdag 19 december

1957,

des

avonds

8

uur,

in

de

clubzaal

3e verdieping van het Grooihandelsgebouw te Rotterdam. A anw ezig volgens de presentielijst: 5 be­ stuursleden, 94 gewone leden, 2 junior-leden en 19 in tro d u c é ’s; in to ta al 120 personen. A genda: 1 . O pening. 2 . N o tu le n .

3. B egroting 19 5 8 . 4. V o o rd rac h t m et lichtbeelden. O n derw erp: „E nige beschouw ingen over spanningsverdeling in scheepsconstructies” , door ir. J. P. C orver, hoofd van B ureau V eritas in N ederland, R o tterd am . 5. R ondvraag. 6. S luiting.

aan ir. J. P. C o rv er to t h et houden van zijn aangekondigde lezing, getiteld: „E nige beschouw ingen over spanningsverdeling in scheepsconstructies” . M et grote belangstelling v o lg t m en de spreker bij d it interessante onderw erp. V an de gelegenheid to t h et stellen van vragen w o rd t gebruik gem aakt door de heren ir. J. N . Jo u stra, G. K am ps, ir. J . B. Lom an, ir. J. W . M aingay, ing. P. H . v an der W eel, ir. B. D oorenbosch en ir. J. C. de Does.

N a deze geanimeerde discussie b ren g t de v o o rzitter de spreker h artelijk dank voor zijn bijzonder interessante v o ordracht en m e rk t hierbij op, d at hij h et gevoel heeft, d a t h et de spreker bij de discussie niet al te gem akkelijk is gem aakt, w a n t de belangstel­ ling bleek to t in details. D e heer C orver oogstte een w arm applaus. E en verslag v an deze lezing zal in „Schip en W e rf” w orden gepubliceerd. Bij de „R o n d v ra ag ” vraag t niem and het woord. D e v o o rzitter d an k t allen voor h u n aan­ d ach t en m e rk t hierbij op, d at het zeer te w aarderen is, d at de v oordrachten steeds op­ nieuw grote belangstelling hebben. Daarbij k o m t toch wel zeer duidelijk to t uiting de behoefte aan d it gesprekcentrum . V ervolgens w enst de v o o rzitter allen p ret­ tige feestdagen toe en sluit de vergadering. (w .g .) Ir. P. van Overbeek, voorz. (w .g .) G. Zanen, secretaris.

V o o rz itte r: de heer P. J. v an der Giessen. Notulen van de algemene vergadering van de afdeling „Rotterdam” , op D e v o o rzitter o pent de vergadering en heet allen w elkom , in 5t bijzonder h e t be­ stu u rslid ir. J. P. C orver, spreker voor deze vergadering. V ervolgens w orden de n o tu le n van de v o ­ rige vergadering gelezen, onveranderd goed­ gekeurd en getekend, onder dankzegging aan de secretaris. Bij p u n t 3 „B egroting 1958” deelt de v o o rz itte r mede, d a t h et de bedoeling was geweest d a t h et b estu u r vóór de behandeling in deze vergadering nog bijeen zou komen. D it is n ie t gelukt. O p voorstel v an de voor­ z itte r w o rd t d it p u n t aangehouden to t een volgende vergadering. V ervolgens k o m t p u n t 4 der agenda aan de orde en geeft de v o o rz itte r het w oord

donderdag

6

maart

1958,

des

avonds

8

uur,

in

de

clubzaal

3e verdieping van het Groothandelsgebouw te Rotterdam. A anw ezig volgens de presentielijst: V an h e t b e stu u r de heren: J. H . v an C appellen, ir. J. P. C o rv er, ir. P. v an O verbeek en G. Zanen. V erder 100 Gewone leden, 8 B u iten g e­ wone leden en 20 In tro d u c é ’s, to ta a l 132 personen. AGENDA: 1 . O pening. 2 . N o tu le n .

3. H e rd e n k in g overleden leden.

4.

V oordracht m et lichtbeelden. O nderw erp: „De niemue Bronsm otor”, door ir. J. H . K uiper, directeur Appingedam m er B ronsm otorenfabriek N .V ., A ppingedam . 5. R ondvraag. 6. Sluiting. V o o rzitter: ir. P. van Overbeek.

D e v o o rzitter opent de vergadering en heet allen w elkom , in het bijzonder ir. J. H . K uiper, spreker voor deze vergadering. De

v o o rzitter sp ree k t er zijn voldoening over u it, d at de heer K uiper, als directeur van de B ro n sm otorenfabriek, een lezing over zijn nieuw e m o to r h ee ft w illen voorbereiden. D eze nieuw e m o to r is voor de m eesten onzer nog een geheim en de verw achtingen over dit o n d erw erp zijn hoog gespannen. V ervolgens w o rd en eerst de notu len van de vorige v ergadering d.d. 19 decem ber 1957 gelezen en onveranderd goedgekeurd en getekend, onder dankzegging aan de secretaris. Bij p u n t 3 d o et de v oorzitter mededeling, d at de volgende leden sinds de vorige v er­ gadering zijn overleden: O p 13 ja n u a ri 1958 overleed te R o tte r­ dam in de le e ftijd van 65 }aar de heer D . Krijgsman, in leven O u d-H oofdw erk-

tuigkundige bij de N .V . Vereenigde N ederlandsche Scheepvaart M aatschappij. O p 8 februari 19 58 overleed te R o tte r­ dam in de leeftijd v an 6 8 jaar ir. D. V alstar, in leven O u d -H o o fd in g en ieu r-p ro cu ratiehouder bij de N .V . Steenkolen H andelsvereeniging. O p 17 feb ru ari 1958 overleed te IJsselmonde in de leeftijd v an 73 jaar de heer A. van der Ben, in leven d irecteu r van A. van der Ben N .V ., F abriek v an P ijp­ leidingen. O p verzoek van de v o o rzitter verheffen de aanw ezigen zich v a n h u n zetels en w o r­ den de overledenen in plechtige stilte h er­ dacht. Vervolgens v e rk rijg t ir. K uiper h et w oord to t h et houden v an zijn aangekondigde lezing over „D e nieuw e B ronsm otor” .

D e spi'eker die zijn interessante v o o r­ d ra c h t m e t een groot aan tal lich tb eeld en verd u id elijk t, w o rd t m e t g ro te b elan g stel­ ling gevolgd en oogstte een w arm applaus. V an de gelegenheid to t h et stellen v a n v ragen w erd gebruik gem aakt door d e heren: W . Starreveld, J. W . v a n Z e tte n , ir. J. v an Vollenhoven, ir. P. v an O v erb eek en P. de Jonge. N a deze discussie d a n k t de v o o rz itte r de spreker in h artelijk e bew oording en w e n st hem g ro o t succes toe m e t deze n ieu w e m o to r. E en volledig verslag v an de lezing zal in „Schip en W e rf” w orden opgenom en. A ls bij de „R o n d v ra ag ” n iem and h e t w oord v erla n g t, sluit de v o o rz itte r de v e r ­ gadering en d a n k t allen voor de aa n w ezig ­ heid en belangstelling.

O O STD U ITSE SCH EEPSBO U W EN Z EEH A V EN S In h et afgelopen jaar liepen op de W arow w erf zes vrachtsch ep en m et een w aterverplaatsing v an 10 .00 0 to n van stapel. Ze liggen n u aan de uitrustingskade. O orspron­ kelijk zouden drie van deze schepen aan C hina w orden geleverd en de drie overige in dienst w o rd e n gesteld van de O ostduitse handelsvloot. D eze plannen zijn inm iddels echter gew ijzigd, w ant het vierde schip in deze serie, de Vrede , werd zonder binnenu itru stin g inm iddels verkocht aan de Zw eed­ se rederij „ L a u e r Shipping C om pany” . In de kom ende tw ee jaar w il men nog elf sche­ pen van d it ty p e bouwen. D e N e p tu n u s w e rf in R ostock leverde aan de S o vjet-U nie tw ee bergingsvaartuigen m et oliestook, drie brandw eerschepen v an elk 3 000 to n en g estookt m et olie en een schip voor h e t v e rric h te n van w etenschappelijke onderzoekingen in het poolgebied, Lomonossotv genaam d. H e t is bestemd voor de aca­ demie der w etenschappen te M oskou en te lt 15 verschillende laboratoria voor w eten­ schappelijke doeleinden. D e v o lk sw e rf in Stralsund leverde in h et afgelopen ja a r aan de Sovjet-U nie 8 tra w ­ lers, 112 loggers, 10 stalen kotters zonder b in n e n u itru stin g en een koelschip. D it jaar legt m en z ic h m eer toe op het bouw en van m iddelgrote traw lers to t 8 50 ton, daar de belangstelling v an de Sovjet-U nie voor kleinere ty p e n h ee ft nagelaten. D it land h eeft n u m eer interesse voor visverw erkingsschepen v a n 3000 to t 5000 ton. D it jaar w orden v ijf traw lers van een nieuw ty p e gebouw d. Ze zijn sneller dan h u n voor­ gangers, beschikken over een eigen vismeelinstallatie en hebben extra koelruim te. Men hoopt op deze w ijze h et nijpend te k o rt aan vismeel, d a t u it h et buitenland m oet w or­ den ingevoerd, enigszins te verlichten. D it jaar v in d t eveneens de kiellegging plaats v an een v isv a n g - en verw erkingsschip m et een w ater v erplaatsing van 2500 ton, terw ijl m en in de eerstvolgende twee jaar nog 43 k o tters m e t een lengte van 26,5 m eter gaat bouw en. D eze zijn bestem d voor de visvangm aatschappij in Sassnitz, die m om enteel over zeven k o tte rs beschikt. Volgens de jongste plannen der regering w il m en spoedig een begin m aken m et h et graven van een verbindingskanaal voor zee­ schepen tu ssen de Oostzeehavens R ostock

en W ism ar. D e oliehaven v an laatstge­ noemde stad w o rd t sterk vergroot, om dat er d it jaar 4 0 0.000 to n ruw e olie u it de Sovjet-U nie zullen w orden gelost tegen 300.000 ton in h e t afgelopen jaar. O ostD uitslan d o n tv a n g t d it jaar ook tw ee ta n k ­ schepen u it de S ovjet-U nie m et elk 11.000 ton. H e t zijn de eerste tankschepen, die de O ostduitse handelsvloot bezit. Een nieuw e aanw inst is ook een schip, B ercitzchaft genaam d, d at visserijvaartuigen op hoge zee repareert. H e t v in d t in de Sov­ jet-U n ie nogal belangstelling, om dat men de visserij vloot n aa r verder afgelegen v an g plaatsen w il stu ren en dan m oeten verschil­ lende reparaties te r plaatse v e rric h t k u n n en w orden. De belangrijkste afm etin g en zijn: totale lengte 3 8,42 m eter, to tale breedte 7,63 m eter, hoogte aan de k a n t to t h et schotdek 3,05 m eter, diepgang volgeladen m et ballast 317,7 to n , bem anning 17 perso­ nen, capaciteit der m achines 3 00 ps en snel­ heid 8 knopen. D e scheepsrom p is v erv aar­ digd u it St. 42 en elektrisch gelast. G e­ klonken zijn alleen de naden v an de b u ite n ­ huid, de m ontagespanten en de stringerhoek. H e t schip w erd n ie t in secties gebouwd. D e voorsteven bestaat w at h et bovenste deel b e tre ft u it plaatijzer v an 12 t o t 15 m m en de achtersteven u it staal 100 X 160 respec­ tievelijk 100 X 140 m m . D e afstand tu s ­ sen de spanten b ed raag t n aa r gelang h e t bereik 320 to t 540 m m . De b u itenhuid is 7 to t 12 m m dik. D e scheepsrom p is door zeven w aterd ich te dw arsschotten onderver­ deeld. H e t p laatijzer v an h et dek h eeft een dikte, variërend v an 6 to t 8 m m . D e d ek­ huizen bestaan u it staal behalve de voorste w and van h e t bruggenhuis, die u it hy d ro nalium is vervaardigd. De m echanische w erkplaats bevindt zich onder h et hoofddek en is 3 9,6 m 2 groot. E r staan in opgesteld: 1 snelle draaibank, 1 zuilboorm achine, een schaafm achine, een horizontale fraism achine, een slijpbok, tw ee w erkbanken, drie gereedschapskasten, een brandblus apparaat, tw ee een trifu g aalp o m pen voor de w atervoorziening, een w ate r­ ketel en een pom p om b ran d sto f bij te v u l­ len. De 45 m 2 grote loodgieterij is op h e t hoofddek in g e rich t en de tim m erw erkplaats op h et voorschip. V oor reparaties onder w ate r en bergings­

w erkzaam heden besch ik t h et schip o v e r d u ik u itru stin g en m et com pressor- en m e ld installaties benevens over installaties v o o r lassen onder w ater. In h e t voorschip sta a n tw ee bergingspom pen m e t een v erm o g e n v an elk 3 50 m 3/ h en 25 m d ru k h o o g te . Sam engeperste lu c h t p ro d u ceert een c o m ­ pressor m e t 520 m 3/ h . Tw ee laad b o m en 0,4 t en een boom 5 t aan de fo k k e m a st k u n n e n w orden g eb ru ik t om lasten o m h o o g te hijsen. Ze bestrijken h e t v rije g edeelte v an h e t hoofddek, d a t als w erk d ek d ie n st doet. D e aandrijving geschiedt door een m achine v a n h e t ty p e R 8 D V 13 6 m e t 300 ps. D e koeling v in d t plaats m e t zee­ w ater. D e m o to r d r ijf t over een as v a n 170 m m in diam eter de drievleugelige p r o ­ peller m e t 1054 m m diam eter aan. H e t schip b ere ik t een snelheid v an 8 k n o p en . H e t is verder u itg e ru st m e t tw ee dieselaggregaten: 100 k W -g en erato r 6 D V 2 4 4 en 80 k W -g en erato r 4 D V 224. O o st-D u itslan d beschikt m om enteel o v e r v ijf w erven voor zeeschepen, a c h t v o o r v is­ serij v aa rtu ig en en zeven en tw in tig v o o r binnenschepen. E r zijn in to ta a l 4 0 .8 1 2 p e r ­ sonen, w aaronder 7660 vrouw en, te w e rk g e ­ steld. H ierv a n w onen er n ie t m in d e r d a n 28.65 3 in h e t d istric t R o sto ck aan de O o s tzeekust. D it is dus meer dan de h e lft. E v e n ­ eens m eer dan de h e lft, n am elijk 2 3 .9 2 5 , w erk en op de w erven, die zeeschepen b o u ­ w en. D it zijn er een royale duizend m in d e r d an een jaar geleden, m aar v an in v lo ed o p de p ro d u k tie is d it n ie t geweest. E r h e e rst op de w erven m aar w einig verloop v a n arbeidskrachten, om dat deze h e t b est b e ta ­ len. M et een gem iddeld m aandloon v an 4 6 4 m a rk sta a t de scheepsbouw v e r aan de to p v an alle andere tak k en v a n nijv erh eid . I n de tex tiel-in d u strie b ed raag t h e t g em iddelde m aandloon bijvoorbeeld slechts 299 m a r k en in de chemische in d u strie 415 m a rk . Z o is m en erin geslaagd in de afgelopen ja re n steeds m eer w erk k rach ten u it andere d elen v a n h e t land aan te zuigen, die de z ich sn e l u itb reid en d e w erven n odig hadden. D a a r R o sto ck zelf geen plaats m eer b ied t, w o r d t m om enteel ten w esten v a n de stad een c o m ­ pleet scheepsbouwersdorp gebouw d. D e b ru to -p ro d u k tiew aard e v an de O o s t­ duitse scheepsbouw h e e ft de 800 m iljo en m a rk per jaar n u ru im overschreden. Z e

b ed raag t precies 820.126.000 m ark. H ie r­ v an nem en de w erven voor zeeschepen 46 8 .964.000 m ark voor h u n rekening, ter­ w ijl de w erven voor visserij vaartu ig en een bedrag v an 23 6 . 666.000 m a rk bereiken. In h e t afgelopen jaar w erden er in totaal 134 schepen gebouwd m et tesam en bijna 1 0 0 .0 0 0 ton. D aartoe behoorden ook drie v rach tsch ep en van 1 0 .0 0 0 ton. E en dezer, de F reundschaft, passeerde op 11 januari 11. voor de eerste maal h e t Suezkanaal op weg n aar A zië. D it jaar is m en v an plan 139 schepen te bouwen m et een gezam enlijke in h o ud v a n 142.000 ton. In de tw ee daarop volgende jaren w orden nog 11 m o to rv rac h tschepen v an 10.000 ton, 33 m o to rv rac h tschepen v a n 3 000 to n voor de v a a rt op de M iddellandse Zee, een aantal plezierboten voor 1000 passagiers en koelschepen op sta­ pel gezet. ' M en stre e ft er naar de eigen handelsvloot zo snel m ogelijk u it te breiden. M omenteel te lt deze 16 kustm otorschepen voor de v a a rt op Scandinavië, 4 m otorvrachtschepen v oor de M iddellandse Zee en 1 m otorv rac h tsch ip voor de v a a rt op A zië. Spoedig zal er een tweede schip v an laatstgenoem d ty p e bijkom en plus nog een tankschip, dat door de Sovjet-U nie w o rd t geleverd. H et afleveringstem po van de w erven is dikwijls

nogal laag, om d at men voortdurend te kam pen heeft m et een tekort aan elektrische u itru stin g . Parallel m et h et streven een eigen h an ­ delsvloot te vorm en lopen de plannen zich van buitenlandse zeehavens, de W estduitse inbegrepen, onafhankelijk te maken. In de drie zeehavens van O ost-D uitsland bedraagt de goederenomslag momenteel ongeveer drie miljoen ton per jaar. H iervan neem t W ism a r anderhalf m iljoen ton voor zijn reke­ ning. R ostock b ren g t h et to t een miljoen ton. Deze hoeveelheden zijn snel gegroeid, w an t in 1946 bedroeg de goederenomslag in de haven v an W ism ar bijvoorbeeld nog slechts 300.000 ton. W ism ar is n u de grootste laadhaven van O ost-D uitsland, te r­ w ijl in de h aven v an Rostock de grootste hoeveelheid goederen w ordt gelost. De eertijds onbetekenende Oostzeehaven W ism ar heeft de laatste jaren een gedaante­ verandering ondergaan. D e haven zelf werd uitgediept van 6,5 to t 9,5 m eter. Tussen T im m endorf en W ism ar kw am een 40 m brede en 15 k m lange vaargeul, die nu op een breedte van 60 m w o rd t gebracht. De haven kreeg de beschikking over een nieuwe kade van 600 m lengte, over twee nieuwe kraanbruggen en drie laadbruggen. Men legde een volkom en nieuwe kali-haven aan,

die een capaciteit heeft van 40 ton per uur. N og in bouw bevinden zich de nieuwe oliehaven, een kade van 400 m, vijf graan­ silo’s en twee zuiginstallaties met een ver­ mogen van elk tw intig ton. Toch zal W is­ m ar het op de duur tegen Rostock moeten afleggen. De overheid heeft namelijk be­ sloten hier een volkomen nieuwe haven te bouwen, die in 1967 een capaciteit zal hebben van 6 miljoen ton. De vaargeul w ordt uitgebaggerd to t een diepte van 10,5 m, terw ijl het zeekanaal w ordt ver­ breed van 165 to t 265 m. E r w ordt boven­ dien een nieuw voor zeeschepen geschikt kanaal gegraven van Rostock naar de zo­ genaamde Saaier Bodden, een goede 30 km ten noorden van Rostock. De haven zelf zal uit twee gedeelten bestaan, die elk over een kade van 1000 m beschikken. De kosten van een en ander worden geraamd op 18 5 miljoen mark. Met de werkzaamheden werd inmiddels reeds een begin gemaakt. H et is de Oostduitse overheid dus ernst. Lübeck, H am burg en Bremen — en niet alleen zij — zullen dus binnen afzienbare tijd concurren­ ten krijgen, die ook wel eens voor Tsjechoslowakije bestemd transitogoed zouden k u n ­ nen opslokken. Voor de Tsjechen biedt h et dit voordeel, d at zij dan geen harde valuta meer nodig hebben. L. J. M. V A N D E N BERK

VERSPAN1NGSDAG 1958 ARNHEM, 21 FEBRUARI 1958 V oor 1940 werd in ons land in de be­ h o efte aan gereedschappen voor de m etaal­ in d u strie vrijw el u itslu ite n d door invoer voorzien; thans zijn er in ons land een 26ta l bedrijven, welke der gelijke gereedschap­ pen vervaardigen en de nationale industrie v rijw el geheel van p ro d u k te n van hoge k w aliteit voorzien. H é t was dan ook van de V ereniging van M etaal-Industrieën een goede gedachte haar eerste gemeenschappe­ lijke voorlichtingsdag aan h et verspanen te w ijden, een onderw erp, d a t blijkens de ge­ heel bezette S tadsschouw burg in A rnhem in h e t m iddelpunt van een levendige be­ lan g stelling staat. N a in zijn openingstoespraak verschillen­ de vertegenw oordigers v an de overheid, het K on. I n s titu u t van Ingenieurs, Stichting Bem etel, T N O en hoger-, m iddelbaar- en lagertechnisch onderwijs te hebben welkom geheten, wees de heer C hr. M. B randt, be­ stu u rslid v an de V M I, er op, d at m et het o nderw erp van deze dag een aanm erkelijk g ro te r belang is gediend dan dat v an de gereedschapfabrikanten alleen, o m d at h u n ge­ reedschappen over de gehele linie in de me­ ta alin d u strie w orden geb ru ik t. D e gereedschapindustrie is in alle opzichten een sleu telindustrie en deze voorlichtingsdag was dan ook bedoeld om de resultaten van vele jaren intensieve arbeid op h et gebied van speurw erk en praktische toepassing sam en te vatten. D r. E. L. K ram er, directeur-generaal van de industrialisatie, die daarop de dag officieel opende, roem de het in itiatief van de V M I en wees er op, d at verdieping van in z ic h t v an groot belang is, om dat de tech­ nische ontw ikkeling van de grootste beteke­ nis is voor de industrialisatie en dus voor onze w elvaart. H e t streven n aar kw aliteits­ v erb eterin g en verlaging v an de produktie-

kosten is een der belangrijkste facetten van de industriële ontw ikkeling. N u de E u ro ­ pese Econom ische Gemeenschap zich gaat ontw ikkelen, w orden niet alleen nieuwe mo­ gelijkheden geschapen m aar tevens zal de concurrentiestrijd zich toespitsen. De indus­ trie dient zich daarop geducht voor te be­ reiden. Prof. ir. D. A. A. Kooien leidde daarna het eerste onderw erp in: „A specten van de ontw ikkeling der gereedschapswerktuigen voor de m etaalbew erking.” N u enerzijds het bedrijfsleven steeds hogere kw antitatieve en kw alitatieve eisen gaat stellen en ander­ zijds de geschoolde arbeider steeds schaar­ ser w ordt, tnoet m en om nog een betaal­ baar p ro d u k t — dus tegen concurrerende prijs — op de m a rk t te kunnen brengen, kom en to t serie- en massafabricage. D it kan alleen door norm alisatie en typebeperking. De universele gereedschapsmachines van vroeger w orden dus steeds meer vervangen door speciale draaibanken, waarop de van derden b etrokken h alffabrikaten worden afgew erkt. H alfautom atische machines komen steeds m eer in zw ang en zullen spoedig het beeld geheel beheersen en het loonaandeel in de produktiekosten w ordt steeds geringer. In 1920 was de verhouding materiaal : loon nog 3 : 1; in 192 8 3 Yz :1 in 1943 6,8 : 1 en in 1957 10 : 1; daarbij zijn in de directe m ateriaalkosten ook de van derden gekochte produkten verrekend. Sprekend over „N orm alisatie van gereed­ schappen” vroeg ir. H . Plate of het wel algemeen bekend is, dat een draaibank maar 2 5 % van zijn bedrijfstijd verspaand. De rest van de tijd w o rd t besteed aan m eten, stellen, w achten op werk, tekeningen lezen, w achten op gereedschap. W anneer men door normalisatie — hetzij in het eigen bedrijf, doch liever nog nationaal of internationaal

— die 25 % to t 35 % zou kunnen verho­ gen, dan zou dat op de ca. 30.000 draaiban­ ken m et ongeveer 2000 bedrijfsuren per jaar ieder, in ons land een besparing v an ettelijke miljoenen betekenen. Ook ty p e­ beperking kan in dit verband een zeer be­ langrijke rol spelen. Ir. F. C. Wevers tenslotte hield een zeer instructief betoog over „Gebruik en onder­ houd van gereedschappen.” Voor een juiste kostencalculatie dienen deze te worden ge­ splitst in fabricagekosten, t.w. snijkosten, leegloopkosten en gereedschapkosten; deze laatste weer onder te verdelen in verwisselkosten, slijpkosten en afschrijving. De verwisselkosten kunnen laag worden gehouden door te zorgen dat nieuw gereedschap snel in dezelfde stand ten opzichte van h e t w erkstuk als het oude gereedschap is te brengen. D aartoe dienen de gereedschappen alle gelijk geslepen te zijn. Een moderne ontw ikkeling is het afstellen op aparte m eetinstrum enten naast de machine. Slijpkosten kunnen laag worden gehou­ den door tijdige verwisseling. H ij beveelt het gebruik van standaard-beitelvorm en aan. D oor een goede keus van snijmateriaal en beitelvorm kunnen de afschrijvingskos­ ten laag worden gehouden. Voor het v er­ krijgen van een goed inzicht in de gereedschapskosten is het van belang deze per werkstuk te beschouwen. De. grote belangstelling waarmede de voordrachten werden gevolgd, bleek vooral ook u it het aantal vragen dat voor de forum-discussie onder leiding van prof. Kooien werd ingeleverd en dat zó groot was, dat ze niet alle en ook niet in extenso konden worden behandeld. Voor de V M I zeker een aansporing om spoedig weer eens een soortgelijke dag te organiseren.

L O R E N Z M. M EES EN B U R G 80 JA A R D e in scheepvaart- en expeditiekringen bekende consul L orenz M. Meesenb u rg h e rd a c h t op 10 m a a rt 195 8 zijn SOste geboortedag. G eboren op h e t jSfoordfriese eiland P ellw orm , vestigde hij in 1907 in Riga de firm a L o ren z M. M eesenburg m et filialen in L ibau en W in d au . N a d a t dit belangrijke levensw erk door de politieke om w entelingen in de Baltische landen in 1940 w erd verw oest, concentreerde hij zich geheel op zijn o n dernem ing in M al­ m ö, nl. AB L orenz M. M eesenburg en AB Jo h an A . Svensson. AB L orenz M. M eesenburg vertegen­ w o o rd ig t h o o fd zak elijk de grote w er­ ven zoals o.a. A G W eser, Brem en. See­ beck, B rem erhaven, W eser V liegtuig­ bouw G .m .b .H ., de M achinefabriek H ensen N .V . te R o tte rd a m en verschil­ lende fab riek en voor m oderne tra n s­ p o rtm id d elen v an allerlei soort. AB Jo h an A . Svensson is, behalve bev ra ch tin g s- en in k laringsm akelaar, v er­ tegenw oordiger van belangrijke lijn- en tram p re d erijen en van ex p ed itiefirm a’s. D eze beide firm a ’s k o nden verleden jaar in alle stilte h u n 50, resp. 40-jarig bestaan vieren. R u stig en vol w e rk lu st is de jubila­ ris dagelijks n o g bezig als helper en raadgever van zijn m edew erkers.

O m alle feestelijkheden te ontw ijken, bra ch t hij zijn 80-ste verjaardag op een geheim gehouden plaats door.

N IEU W SB ER IC H TEN

A fs c h e id v a n d e h e e r W . C . E. K o k

P E R S O N A L IA M . J . S c h u tte 'i' O p 1 m a art 19 58 overleed te H ilversum in de leeftijd v a n 58 jaar de heer M. J. S ch u tte , o u d -h o o fd w erk tu ig k u n d ig e bij de Kon. Java C hina P a k e tv a a rt L ijnen, in leven C h ief E ngineer M. G. Suisse A tlan tiq u e, Lausannc. De overledene w as lid van de V ereeniging v an T ech n ici op Scheepvaart­ gebied. Jo h . v a n H e m e rt f 11 m a a rt 19 5 8 is in de leeftijd v an 66 jaar overleden de heer Jo hannes van H em ert, gepensioneerd lu ite n a n t te r zee en directeur van de N .V . B aggerm aatschappij Bos en Kalis te Sliedrecht. H ij was tevens directeur v an de N .V . M aatschappij to t A annem ing v an Z uiderzeew erken en m edebestuurder van de Londense ondernem ingen, t.w . de W estm in ste r D re d g in g Co. L td , Jam es C o n tra c tin g and Shipping C om pany, L and and M arine C o n tra c to rs L td. en de Beaver D red­ ging C o m pany L td . in C anada. V oorts was de heer V an H e m e rt com m issaris van de Scheepsw erf en M achinefabriek D e Klop te Sliedrecht. A . v a n d e r B e n N .V ., IJ s s e lm o n d e M et ingang van 8 m a a rt 195 8 w erd de heer D . L. v an der Ben benoem d to t direc­ te u r en de heer A. van der W ilt Pzn. to t a d ju n c t-d ire c te u r v an A. v a n der Ben N .V . te IJsselm onde.

K ritie k op d it no rm o n tw erp w o rd t g a a rn e in g e w a ch t vóór 1 ju li 195 8 bij h e t C e n tr a a l N orm alisatiebureau, postbus 70, D en H a a g . E xem plaren v an d it n o rm o n tw e rp zijn . tegen geringe vergoeding (ƒ 0,2 5 p e r e x .) v erk rijg b a ar bij bovengenoem d b u reau . N O R M -O N T W E R P : 3132-57 M iddelen voor in te rn tra m s p o rt; indeling , in groepen, b en a m in g e n beschrijving.

De heer W . C. E. K ok, ad ju n ct-in sp ecteu r bij de K oninklijke R o tterd am sch e Lloyd N .V ., zal eind m a art de dienst bij deze m aatschappij v erlaten in v erband m et zijn benoeming to t T ech n ical M anager bij N .V . W eir-H olland. D e heer K ok zal afscheid nem en van vrienden en bekenden u it zijn oude w erk ­ kring op 5 april, 11 u u r v.m . aan de Lloydkade te R o tte rd a m in h et restau ran t. S c h e e p s b o u w k u n d ig g e z e lsc h a p „ W illia m E r o u d e ” N a de jongste bestuursw isseling h ee ft h et bestuur v an h e t Scheepsbouw kundig G ezel­ schap „W illiam F roude” te D e lft zich als volg t sam engesteld: W . W . v a n Dedem, pre­ sident; A. D . Boot, secretaris; P. R. Eijsker, thesaurier; H . R . M. W u rfb ain , commissaris. H o o fd c o m m issie v o o r d e N o r m a lis a tie in N e d e r la n d ( H C N N ) Centraal Norm alisatiebureau, D tü n w eg 2022, postbus 70, D en H aag 23 56-58 Technische tekeningen. V ereen­ vo u d ig d e tekenu/ij ze van schroef­ draad. D it n o rm o n tw erp is opgesteld door co m ­ missie B5 (A anw ijzingen voor technische geschriften, tekeningen, enz., voor w erk ­ tuigbo u w k u n d e) en aanvaard door groepscommissie B (A an w ijzin g en voor technische geschriften, tekeningen, modellen en o nder­ delen voor co n stru cties).

D e grote toenem ing in de laatste: ja r e n v an h e t aantal hulpm iddelen v o o r h e t i n ­ te rn tra n sp o rt, h ee ft geleid t o t een zeer o n ­ o v erzich telijk en w anordelijk beeld v;an w a t er op d it gebied bestaat. D aarbij k o m t n o g d a t door h et overnem en en v erb a steren v a n de oorspronkelijke nam en v a n de g e ïm p o r ­ teerde artikelen en door h e t gebruiik v a n benam ingen u it h et tech n isch ja rg o n , e e n h inderlijke naam sverw arring is o n ts t a a n . D e u it een e n 'a n d e r v o o rtg ek o m en b e g rip s ­ v erw arrin g is voor de In te rn T r a n s p o r tcommissie van- de A lgem ene V erladers- e n E igen V ervoerdersorganisatie (E .V .O .) e e n aanleiding geweest om te tra c h te n m e e r orde te scheppen in o.a. de b enam ingen v a n de hulpm iddelen voor h e t in te rn tr a n s p o r t. H e t voorbereidend w erk w erd v e r r i c h t door een subcommissie w aarin z ittin g h a d ­ den de heren P. H . H o m o e t ( v o o r z i t t e r ) , P. B ackelandt, ir. H . M. W . Croese, ir. J . M. D ijk g raa f en A. M. Jansen (s e c re ta ris ) D eze subcommissie h ee ft alle g e b ru ik e lijk e tran sp o rtm id d elen geklasseerd in h o o f d g ro e ­ pen en verder onderverdeeld in groepen e n ondergroepen, w aardoor een in d elin g is v e r ­ k regen die in h et bijzonder geschikt is v o o r h e t sam enstellen van een in te r n - tr a n s p o r tdocum entatie. O ver h e t to t sta n d k o m e n e n h e t doel v an d it n o rm o n tw erp m oge v e r d e r w orden verw ezen n aar de inleiding bij h e t o n tw erp . Genoemde I n te rn T r a n s p o r tc o m missie h ee ft h et resu ltaat van deze s t u d i e aangeboden aan de H oofdcom m issie v o o r d e N orm alisatie in N ed erlan d als een o n t w e r p voor een N ederlandse n o rm . O m belanghebbenden en b e la n g ste lle n d e n in de gelegenheid te stellen ev e n tu e le t e r zake doende opm erkingen of v o o r s te lle n voor v erbetering van h e t n o rm o n tw e rp t e r kennis te brengen v an de d e s b e tre ffe n d e commissie, w o rd t d it o n tw erp g e d u r e n d e een bepaalde tijd te r k ritie k g e p u b lic e e rd v o o rd at h e t ontw erp als d efin itiev e n o r m w o rd t vastgesteld. K ritie k w erd gaarne in g e w a c h t v ó ó r 1 m a a rt 1958, geadresseerd aa n h e t C e n ­ tra a l N orm alisatiebureau, P ostbus 7 0 t e ’s-G ravenhage. E xem plaren v an d it n o rm o n tw e rp z i j n v erk rijg b aar a ƒ 2 ,7 5 per exem plaar bij h e t C .N .B . bovengenoem d. T e c h n is c h e H o g e s c h o o l D e l f t Geslaagd voor het ingenieursexam en v o o r n a tu u rk u n d ig ingenieur: J . A lster, A m s t e r ­ d am ; E. J. E. A rentsen, R ijsw ijk ; H . J . B ergm ans, E indhoven; P. F. W . D e k k e r , D e lf t; H . R. v an D om selaar, U tr e c h t; w". P. J . F ontein, N ijm eg en ; W . J. H o e k , V l a a r d in g en ; C. J. M. v a n O p d o rp , B erg en o p Zoom ; L. de P ater, Capelle a / d IJssel; O . F . Z. Schannen, ’s-G rav en h ag e; J . S te lw a ­ gen, D e lft; J. H . v a n de V en, M id d e lb u r g ; J. v a n der W aal, R o tterd am .

G eslaagd voor h e t ingenieursexam en voor scheepsbouw kundig ingenieur: T . Resink, ’s-G ravenhage. G eslaagd voor h e t ingenieursexam en voor v lieg tu ig b o u w k u n d ig ingenieur: J. v an Geer, Bodegraven. C e n tr u m v o o r M e ta a lb e w e r k in g T .N .O ., D e lft Jaarverslag 1957 I n d it verslag zijn naast h et verslag over de in h e t afgelopen jaar v errich te w erk­ zaam heden — h e t C e n tru m w erd op 1 janu­ ari 1957 o p g erich t — ook enkele algemene aspecten v an h et speurw erk op h e t gebied v a n de m etaalbew erking belicht. Zo bespreekt ir. M. J. C. M atthijsen de g ro te betekenis v an speurw erk voor de o n t­ w ik k elin g v an de m etaalindustrie. V ooral in deze b e d rijfsta k o n tstaa n steeds nieuw e bew erk ingsm ethoden en gereedschappen, die alleen dan volledig k u n n en w orden gebruikt, indien aan h u n toepassing een grondig on­ derzoek is voorafgegaan. W il de industrie bij blijven, dan zal zij m oeten steunen op de re su lta te n v a n h e t fu ndam entele onderzoek. D e leider v an h e t C e n tru m , ir. J. L. Rem m ersw aal, w ijst op h e t verband tussen speur­ w erk , specialisatie en uitbesteding. N u de v erd rag en inzake de Europese Economische G em eenschap in w erk in g zijn getreden, is h e t voor de N ederlandse M etaalindustrie een levensbelang aan d ach t te schenken aan alle fa c to re n , die t o t een verlaging v an de kost­ prijs k u n n en leiden. Specialisatie en uitb e­ sted in g m ogen hierbij n iet w orden verw aar­ loosd, te m eer w aar ju ist voor de gespeciali­ seerde bedrijven de kosten, besteed aan sp eu rw erk, g eric h t op een nog verdere kost­ p rijsv erlaging in de toekom st economisch h e t m eest v era n tw o o rd zijn. H e t verslag geeft voorts enkele feitelijke gegevens over de w erkw ijze van het C en­ tr u m voor M etaalbew erking en een uitvoerig o v e rz ic h t van de in h et afgelopen jaar be­ reik te resu ltaten . V ooral h e t onderzoek naar h e t g eb ru ik en de behandeling v an hardm etalen beitels in enige belangrijke fabrie­ k en b lijk t to t interessante conclusies te heb­ ben geleid. T e c h n ish o w , v a n 3— 12 ju n i 195 8 te U tr e c h t D eze te n to o n ste llin g v an machines en ge­ reedschappen voor m etaal- en houtbew er­ k in g , w aaraan m eer dan 10 0 N ederlandse en b u iten lan d se firm a ’s deelnemen, w o rd t ge­ h o u d en in de B ernhardhal en de M argriethal op h e t Jaarbeurs te r rein aan de Croeselaan te U tre c h t. D e organisatie is in handen van de K on. N ed erl. Jaarbeurs en de Stichting T ech nisch C e n tru m . E venals bij de vorige tentoonstellingen in 1951 en 1955 w o rd t een congres m et voor­ d ra c h te n v an deskundigen georganiseerd. R ijk sco m m issie v o o r de m a ch in iste n ­ e x a m e n s, ’s-G r a v e n h a g e G eslaagd voor h e t diplom a C als scheepsw e rk tu ig k u n d ig e gedurende de l e examenz ittin g in 195 8 de heren: F. H . v an Ling, I. D ellebeke, J. W . B akker, G. A. Meijer, M. H o ffm a n , G. J. T . L indem an, P. Taconis, F. S cherstra, F. de Jo n g , G. L. M. W olb ert, W . P u n t, B. Stolze, W . J. v an Die, J. de H a a n , D . Machielse, A. J. de Vries, L. S chat, B. E lzenaar, A. C. H oepel, J. Kool­ mees en A. J. W ensink.

T ech n isch F ilm cen tru m A an de film otheek van de stichting T ech ­ nisch F ilm centrum te ’s-Gravenhage werd een nieuwe film toegevoegd, welke handelt over de nieuwe D A F-personenauto. De titel van deze in opdracht van Van D oorne’s Autom obielfabrieken te Eindhoven vervaar­ digde film lu id t: „DAF- Variomatic” . N a een korte inleiding, waarin de lijnen en het model v an het w agentje w orden ge­ toond, h o u d t de film zich verder voornam e­ lijk bezig m et de m otor en speciaal m et de zgn. „V ariom atic” , de volautom atische aan­ drijving. V oorts laat men zien aan welke zw are proeven en terrein ritten h e t prototype werd onderw orpen alvorens to t de serie-fabricage w erd besloten. E n bij de beelden v an deze proeven to o n t men niet alleen de wagen in zijn geheel, m aar ook de w erking van de m otor. H e t is een k o rt filmpje, dat echter in zijn beknoptheid een duidglijk en in stru c tie f beeld geeft v an deze voor automobielen ge­ heel nieuwe toepassing v an overbrenging door V -snaren. D it z w a rt/w it, 16 m m geluidsfilmpje, d at een draaitijd heeft van 7 min. kan bij h et Technisch Film centrum , Stadhouderslaan 152 te D en H aag (tel. 01700-S583 0 0 ), voor vertoning w orden aangevraagd onder bestelno. B 100. N aast deze film bezit het Technisch Film centrum nog twee andere film s van de D A F t.w .: 1 ) „ H e t geveerde w iel” - draaitijd 32 m in., z w a rt/w it, 16 m m geluidsfilm, bestel­ n um m er B 46. 2 ) „D A F -m otoren” , draaitijd 19 m in., z w a rt/w it, 16 mm geluidsfilm, bestel­ num m er B 98. In du strie-M esse, H a n n o v er V an 27 april to t 6 mei 1958 zal de In ­ dustrie-Messe te H annover haar poorten openen, alwaar weer zeer vele D uitse en buitenlandse deelnemers m et hun produkten aanwezig zullen zijn. N a de voltooiing van vier nieuwe grote hallen heeft deze jaarbeurs thans een over­ dekte oppervlakte vaan 270.000 m 2, bene­ vens een niet-overdekte oppervlakte van 140.000 m 2. H e t Europese cen tru m voor k ern en ergie v a n d e O.E.E.S. v r a a g t ad vies v a n des­ k u n d ig en De bestuurscommissie van h et Europese C entrum voor Kernenergie heeft tw ee be­ langrijke beslissingen genomen, die v er­ strekkende gevolgen zullen hebben voor de gemeenschappelijke actie van de leden-landen der O.E.E.S., die in d it C en tru m samen­ werken aan de ontw ikkeling van kernener­ gie voor vreedzam e doeleinden, aldus m eldt de O rganisatie voor Europese Econom ische Samenwerking. H e t eerste besluit b etre ft de plannen voor de gemeenschappelijke exploitatie van expe­ rimentele reactoren. In dit verband heeft de bestuurscommissie besloten de beste des­ kundigen op het gebied van de kernfysica en de techniek der kernenergie zowel u.it Europese en Noordamerikaanse landen als van E u rato m u it te nodigen, teneinde het gehele O .E.E.S.-program m a voor de oprich­ ting van experimentele reactoren te bestu­ deren. In h et bijzonder zullen de deskundi­ gen het voorstel onderzoeken voor de ge­

meenschappelijke exploitatie van de kokendw ater-reactor, die dcor h et Noorse In stitu u t voor Atoomenergie in H alden (Noorwegen) gebouwd werd, evenals het ontw erp voor een homogene waterige reactor, waarover thans besprekingen gaande zijn. De deskun­ digen zullen voorstellen doen voor de doel­ treffendste en vruchtbaarste methoden, die gebruikt kunnen worden om een plan op te stellen voor gemeenschappelijke actie op het gebied van experimentele reactoren. In de tweede plaats besprak de bestuurs­ commissie, w aarvan de zittin g w erd bijge­ woond door een vertegenwoordiger van de Commissie van E uratom , de praktische toe­ passing van een nauwe samenwerking m et E uratom . E r werd in het bijzonder overeengeko­ men, d at op het terrein van de openbare gezondheid en veiligheid gemeenschappelijke werkzaamheden zullen worden verricht, op­ dat dezelfde grondregels voor alle W esteuropese landen zullen worden opgesteld. P rem ieregeling „B evordering in d u strie­ v e stig in g k ern gem een ten ” in E tten en R ucphen In de Nederlandse Staatscourant van 3 m aart 1958 no. 43 is verschenen een be­ kendm aking van de staatssecretaris van Economische Zaken, waarbij de premierege­ ling „Bevordering industrievestiging kern­ gemeenten” ten aanzien van nieuwe vesti­ gingen en uitbreidingen van fabrieken in de industrialisatiekernen E tte n en Rucphen in de provincie N oord-B rabant wederom van toepassing w o rd t verklaard. Deze maatregel werd g etroffen in ver­ band m et de snelle toeneming en de abso­ lu te om vang der werkloosheid ter plaatse. Ze houdt in, dat bij vestiging of uitbrei­ ding van een industrie in genoemde plaatsen van rijkswege, onder de daarvoor geldende voor waarden, wederom een premie kan w or­ den verstrekt, voorzover de nieuwbouw op zijn m inst 500 m 2 n uttige vloeroppervlakte om vat en voorzover de gunning na 28 fe­ bruari 1958 heeft plaats gevonden en m et de bouw niet vóór 1 m aart 1958 een aan­ vang is gemaakt. C ockburns L td. v e stig t zich in N e d e r ­ land De bekende Schotse fabriek op het ge­ bied van hogedruk afsluiters, de firm a Cockburns Ltd. te Cardonald, Glasgow, is overgegaan to t het vestigen van een doch­ terondernem ing in Nederland. De nieuwe fabriek zal dit voorjaar w o r­ den geopend te Kethel (gem. Schiedam). Tengevolge van de gunstige ligging d ic h t­ bij het havencomplex zal het mogelijk zijn een efficiënte service te verlenen aan R o t­ terdamse en Amsterdamse havens binnen­ lopende schepen. E r zal een speciale reparatie-afdeling worden ingericht voor alle soorten afsluiters, A spinall-Cockburn en andere turbine-regulateurs en aanverwante w erktuigen. O prichters van de nieuwe „Cockburns (N ederland) N .V .” zijn: „Cockburns L td .” te Glasgow en „G. M. L. Kam Technisch H andelsbureau N .V .” te Rotterdam . Als commissarissen zullen optreden de heren R. C. Rodger, J. Tinneveld te Glasgow, H . Rouws te A m sterdam en m r. G. M. L. Kam te R otterdam , terw ijl als directeur op­ treedt de heer Th. M. Benschot te R o t­ terdam.

T e n to o n ste llin g C orrosion -E m b allage Brussel, 27 mei to t 7 juni 1958 H e t I n s titu t Beige de l’Em ballage (I.B.E.) en het C en tre Beige d ’E tude de la Corrosion (C E B E L C O R ) organiseren gezam enlijk een ten to o n stelling „C orrosion-E m ballage” , al­ w aar de leden v an deze beide organisaties h u n procédé’s, m aterialen en p rodukten voor bescherm ing tegen verwoestende invloeden zullen tonen. Deze tentoonstelling v in d t plaats van 27 mei to t 7 juni 195 8 dagelijks (behalve zondag) v an 9— 17.30 u u r in de te n to o n ­ stellingszaal van h e t C entraal Station, 4 C antersteen te Brussel. De officiële opening zal geschieden op 27 mei te 10 u u r, te r ge­ legenheid van de Corrosiedag van de W ereld tentoonstelling te Brussel. De openingsperiode van de tentoonstelling „C orrosion-E m ballage” v a lt samen m et de navolgende m anifestaties te Brussel, n l.: 24-31 mei: 4e Congres In tern atio n al D istrib u tio n d ’Eau.

de

28-29 mei: 2 e Congrès de la Féderation Européenne du Génie C him ique. 3 -5

juni: 2 e Congrès Beige de 1’E m ballage.

6 juni: G eneral M eeting of the E uropean P ackaging Federation. In lic h tin g en zijn te bekomen bij CEB EL­ C O R , 21 R u e des D rapiers en I n s titu t Beige de l’E m ballage, 57a Boulevard du Jardin B otanique, Brussel. A a n m e ld in g sp lic h t voor b u iten la n d se m ilita ir e ord ers In de N ederlandse S taatscourant van 12 m a a rt 195 8 is een beschikking van de M inister v an Econom ische Zaken gepubli­ ceerd volgens w elke zowel de na 1 januari 19 5 8 uitgevoerde, als de thans lopende en de toekom stige buitenlandse m ilitaire orders m oeten w orden aangemeld bij het Com m is­ sariaat voor de M ilitaire P roduktie van het M inisterie van Econom ische Zaken. D it v o o rsch rift ste u n t op de W e t Econo­ mische V erdedigingsvoorbereiding 1939 en v erv a n g t een inm iddels vervallen soortge­ lijke regeling u it 1951, die gebaseerd was op de D istrib u tiew et 1939. H e t nieuwe voor­ sc h rift is uitgevaardigd, teneinde te bew erk­ stelligen, d a t de overheid zowel in het be­ lang v an de nationale als v an de bondge­ nootschappelijke verdedigingsvoorbereiding, volledig op de hoogte is van de m ogelijk­ heden en ac tiv iteiten v an h et Nederlandse bedrijfsleven op h et gebied van de voorzie­ ning m et m ilitaire goederer Evenals voorheen zijn ' verstrekte ge­ gevens geheim en ak zodanig zullen zij dan ook w orden gehanteerd. N e d e r la n d sc h I n s titu u t v o o r P ersoneelsle ' l i n g C o n ferentie- en opleidingsprogramma maart t / m ju n i 1958 De hierna volgende conferenties worden gegeven op H uize Beukenstein te D rieber­ gen. D eze activ iteiten kunnen tevens regio­ naal o f in de bedrijven w orden verzorgd. Een n iet onbelangrijk deel van de w erk­ zaam heden van h e t In stitu u t bestaat in het organiseren van en het leiding geven aan conferenties, doch daarnaast w orden ook andere activ iteiten verrich t en wel: het ver­

beteren v an de co m m u n icatie (o.a. door m iddel v an h et o p zetten en ontw ikkelen v an bed rijfsb esp rek in g en ); h e t instellen van be­ d rijf sonderzoekingen op h et gebied v an menselijke verhoudingen en in tern e organi­ satie; het verzorgen van de kad ertrain in g in bedrijven en instellingen (w aaronder h et geven v an cursussen „w erk in stru ctie” en h et „verbeteren v an w erkm ethoden” ) ; h et individueel coachen en adviseren v an opleidings- en train in g sfu n ctio n arissen ; h et hel­ pen opsporen v a n en adviseren inzake be­ oordelingsproblem en; h et bem iddelen bij h et opzetten en u itb o u w en v an een ■personeels­ afdeling; h e t opsporen v an opleiding- en training b eh o eften en h et assisteren bij de ontw ikkeling v an bedrijfsopleidingen. D it voorjaar staan op h et program m a de hierna te noem en conferenties. D e kosten voor deelnem ing daaraan staan steeds daar­ achter verm eld. 1. H e t leiden v an besprekingen (7-9 mei, 2 5-27 juni, ƒ 9 5,— ). 2. H e t voeren v an selectie- en sollicitatie­ gesprekken (16-18 april, 12-14 mei, ƒ 9 5 , — ). 3. H e t in stru eren v an groepen (24-28 m aart, 19-23 mei, ƒ 225.— ). 4. Leiderschap (27-31 mei, ƒ 165,— ). 5b. O pleiding to t cursusleider in h et trainingsprogram m a „ H e t verbeteren v an w erk m eth o d en ” (21-2 5 april, ƒ 460,— ). 6 a. L eid in g g ev en (hogere fu n ctio n arisse n ), (21-26 april, 2 -7 ju n i, ƒ 13 5,— ). 6 b. Leiding geven (lagere functionarissen) (1 9 -2 4 april, 23-28 ju n i, ƒ 135,— ). 7. Beoordeling v an personeel (14-18 april, 2-6 ju n i, ƒ 12 5,— ). 8. C onferentie o ver k ad ertrain in g (14-18 april, 2-6 ju n i, ƒ 12 5,— ). 9. .Veilig w erken (26-28 m a art, ƒ 90,— ). De pensionprijs H u ize Beukenstein be­ draagt bij een v erb lijf v an tenm inste drie aaneengesloten cursusdagen ƒ 10 ,— per etm aal, excl. consum pties en 15% bedieningsgeld. Men is ech ter n ie t v erp lich t op H uize Beukenstein te logeren. De kosten v an deelname dienen een m aand voor het begin v an de conferentie te w o r­ den g esto rt op girorekening 4540 t ’n.v. h et N IP L te D riebergen. V oor een u itvoerig prospectus w ende m en zich to t genoemd in ­ stitu u t, H u ize Beukenstein, H o o fd stra at 57 te Driebergen. V eren ig d e S ta ten b o u w e n een door a toom en erg ie a a n g ed rev e n k ru iser In A m erikaanse M arinekringen v erw ac h t m en d at een door atoom energie aangedreven kruiser in 1961 aan de vlo o t kan w orden toegevoegd. Begin decem ber 1957 w erd te Q uincy, M assachusetts, de kiel voor d it door atoom energie aangedreven en v an atoom ­ wapens voorziene oppervlakte-oorlogsschip gelegd. H e t schip w o rd t gebouw d door de B ethlehem Steel C om pany; h e t k rijg t een lengte van ruim 210 m eter en een w aterv erp laatsing v an 14.000 to n , h et zal een hoge k ru is­ snelheid en een v rijw el onbeperkte k ru is­ radius bezitten. O p het schip w o rd t een g root aantal lanceerinrichtingen voor geleide projectielen geplaatst en behalve een perfecte radarinstallatie zullen de m odernste ontw ikkelingen op het gebied der elektronica en vuurleiding

w ord en toegepast: de „L o n g Beach” zal e r inderdaad uitzien als een o n tw e rp u it e e n science fictio n boek. D oor toepassing v a n de atom ische aandrijving kom en de b e k e n ­ de a c h te r elkaar staande schoorstenen te v e r ­ vallen en ook de conventionele g e s c h u tto re n s zal m en er vergeefs zoeken. D e k ern reacto r m et toebehoren za l d o o r de W estinghou.se E lectric C o m p an y w o r d e n geleverd. D e m et lood bedekte stalen b e m a n ­ telin g v an de reactor, de tu rb in es, o v e r b r e n ­ ging, voedingpom pen en pijpleidingen z i j n o n tw o rp en door de afdeling K ernenergie v a n Bethlehem . H e t voordeel v an een k e rn re a c to r v o o r een oppervlakteschip is vooral hierin g e le g e n d a t de „b ra n d sto f” voor een p rak tisch o n ­ b ep erk te k ru isto c h t slechts zeer w e in ig ru im te vereist en h et schip n iet lan g er a f ­ h an k elijk is v an b u n k erstatio n s aan de w a l of zeevarende tankers. Bij de kiellegging h eeft de O p p erb ev e lh eb ­ ber v an de N A T O v lo o ts trijd k ra c h te n e n bevelhebber van de A m erikaanse A tla n tis c h e V loot, A dm iraal Jerau l W rig h t o n d er m e e r gezegd: „ In h e t m oderne tijd p e rk v an k e r n s p lij­ tin g en fusie, v an spoetniks en geleide p r o ­ jectielen, sta a t een fe it als een paal b o v e n w ater, nam elijk de nauw e sam enhang tu s s e n de verdediging v an h e t lan d en de v e r d e d i­ g in g v an de om ringende zeeën. . . . W i j m oeten in staat zijn elkaar te ste u n en e n t e versterk en en wij m oeten verzekeren, d a t h e t gebied w aarover onze defensie zich u i t s t r e k t al onze bondgenoten o m v a t, die n e t als w i j een afkeer hebben van ijzeren g o rd ijn en e n ijzeren v u isten ” . T e w a te r la tin g e n O p 8 februari j.1. h ad bij de N e d e rla n d sche D o k - en Scheepsbouw M a a ts c h a p p ij v .o .f. te A m sterdam de te w a te rla tin g p l a a t s v an h e t 39.000 tons tu rb in e ta n k sch ip T a n k Earl, in bouw voor rek en in g v an S ig u r d H erlo fso n & C o A /S te Oslo. D e doopplechtigheid w erd v e rric h t d o o r m ev ro u w L. J. H erlofson. D e T a n k Earl is h e t eerste schip, door d e N .D .S .M . voor deze rederij gebouw d. H e t schip is volgens hoogste klasse D e t N o rsk e Veritas. Bij h o o fd afm etin g en v a n 213,50 m lang, 28,50 m breed en bij e e n diepgang v an 11,04 m zal h e t schip e e n draagverm ogen hebben v an 39.000 tons. D e T a n k Earl zal v o o rtg estu w d w o r d e n door een 2 -trap s tu rb in e -in stallatie, t y p e Parsons, vervaardigd door de N D S M . D e z e in stallatie zal via een re d u c tie -ta n d w ie lk a s t een no rm aal verm ogen aan de as leveren v a n 17.500 p k , bij 98 o m w /m in . en m a x im a a l 19.250 p k bij 101 o m w /m in . D e s to o m levering zal geschieden door tw ee B a b c o c k & W ilco x ketels, welke door de N D S M i n licentie w orden vervaardigd. E lke k e t e l h e e ft een norm ale cap aciteit .van 8 0 .0 0 0 pond stoom per u u r bij 600 Psig en 8 0 0 ° F . H e t sqhip zal op de p ro e fto c h t een s n e l ­ heid v an 17,5 knoop m oeten lopen bij h e t m ax im u m vermogen. E lektrische stroom v o o r h u lp w e r k tu ig e n in m achinekam er en voor v e rlic h tin g e .d . zal w ord en opgew ekt door 2 tu r b o - g e n e r a ­ to ren , ieder m et een verm o g en v a n 450 v o l t w isselstroom , 3 fasen, 60 perioden, 5 5 0 k V A en een dieselgenerator v a n 45 0 v o l t w isselstroom , 3 fasen, 60 perioden, 1 6 0 kV A . H e t schip zal accom m odatie h ebben v o o r

61 bem anningsleden, eigenaar en loods. Ieder bem anningslid zal een éénpersoonshut to t zijn beschikking hebben. D e in ric h tin g v an de accom m odatie zal volgens N D S M standaard w orden u itg e ­ voerd, u itgezonderd salons, de verblijven v an eigenaar, kapitein en hoofdm achinist, w aarv o or h e t A rc h ite cte n b u reau v an T ienh o v en te A m sterdam de in ric h tin g heeft on tw o rp en . D e elektrische installatie zal uitgevoerd w o rd en door de firm a G roeneveld, van der Poll & Co. te A m sterdam . D e v erlich tin g in m achinekam er, k etelru im en diverse d ie n stru im te n zal geschieden door m iddel v a n T L buizen. D e airconditioning zal door de F irm a B ronsw erk 'te A m ersfo o rt w orden geïnstalleerd. H e t isolatiew erk v an accom m odatie en m achinekam erinstallaties w o rd t uitgevoerd door de firm a C leton, Schiedam. H e t schilderw erk w o rd t uitgevoerd door de firm a W . K. W its & Zn. V oor h e t lossen en laden v an de lading zijn in één pom pkam er 4 turbinegedreven cen trifu g aalp o m p en aangebracht, elk m et een ca p ac ite it v an 1250 m 3 zo etw ater per u u r bij een te g en d ru k v an 150 Psig. N a a st deze 4 turbin ep o m p en staan in de pom pkam er drie duplex dubbelw erkende stoo m strippingpom pen opgesteld, elk m et een ca p aciteit van 150 m 3 zeew ater per u u r bij een te g en d ru k van 150 Psig, w erkende op tw ee 6 " strippingleidingen. D e ladingleidingen w elke van gegoten m ateriaal zijn, hebben een diam eter van 16". V oor de v erw arm ing v an de lading zullen gietijzeren spiralen w orden aangebracht. N a de te w a te rla tin g v an de T a n k Earl, w aarv an de bouw op de helling op 19 au g u stus 1957 w erd begonnen, w erd de kiel gelegd voor eenzelfde ta n k er voor rekening v an F red O lsen & Co. A /S , Oslo. O p 11 feb ru ari 1958 w erd bij G ötaverkens Scheepsw erf te G öteborg, Zw eden, het m o to rta n k sch ip F enborg, in aanbouw voor D S /A S / S to k k e /N . C h r. Evensen, Oslo, m et goed gevolg te w ate r gelaten. H e t schip w o rd t gebouw d onder hoogste klasse v a n D e t N orske V eritas. D e voornaam ste bijzonderheden zijn: len g te over alles 5 5 0 '-0 " , breedte op spanten 6 6 '- 0 " , h olte 39'~ 3", diepgang 3 0'-2 lading d.w . ca. 17.300 ton. D e v o o rtstu w in g zal geschieden door een 9 -cilinder, tw ee ta k t, enkel w erkende, gelaste G ö tav erk en dieselm otor, cil. diam. 680 m m , slag 1500 m m , die bij 112 o m w /m in een v erm ogen v an 6750 rp k o n tw ik k e lt, w aar­ mede h e t geladen schip een v a a rt v an 15 m ijl zal verkrijgen. O p 12 feb ru ari 1958 w erd bij h e t Slied rech ts Las- en Scheepsbouw bedrijf J. C. Slob te Sliedrecht h e t m o to rv a artu ig Sam baprasad, bestem d voor buitenlandse reke­ n in g , m e t goed gevolg te w a te r gelaten. H e t v a a rtu ig is h e t tw eede v an een serie v a n vier door h e t Las- en Scheepsbouw be­ d rijf te bouw en schepen. H e t eerste van deze serie, de Lairai, w erd op 17 januari te w a te r gelaten en heeft op 17 feb ru ari proefgevaren. D e Sambaprasad h e e ft de volgende afm e­ tin g en : lengte over alles 34 m , breedte 7,5 0 m en h o lte 2 ,2 0 m . D e v o o rtstu w in g zal ge­ schieden door tw ee dieselm otoren elk van 132 p k bij 75 0 o m w /m in , w elke h et schip

een v a a rt v a n 8 /l z m ijl m oeten geven. D e laadru im in h o u d b ed ra ag t 2 50 ton. O p 15 feb ru ari w erd bij V erschure & C o’s Scheepsw erf en M achinefabriek N .V . te A m sterd am , v en n o te van de J .H .C . H o l­ land, de in aanbouw zijnde zelf varende diesel-elektrische g rijperhopper A l M osui te w ater gelaten. D e doopplechtigheid w erd v e rric h t door de ech tg en o te v an de ïrakse am bassadeur te W enen. D eze g rijp erh o p p er zal to t ta ak k rijg en de m onding v a n de riv ier S h att-al-A rab , w aa r­ aan de stad Basra is gelegen, en de oliehavens A badan en Fao op diepte te houden. T evens zal h et v a a rtu ig w ord en ingezet v o o r h e t uitvo eren v an diverse u itb reid in g sw erk zaam heden. D e h o o fd afm etin g en v a n h et schip zijn 63,20 x 12,50 x 4,88 m . D e inhoud b ed ra ag t 566 m 3, terw ijl de m ax im u m baggerdiepte op 16,75 m. beneden de w ate rlijn k o m t. H e t w e rk tu ig zal w orden u itg e ru st m e t drie elek trisch gedreven g rijp erk ran en , ieder m et een hefv erm o g en v an 6,5 to n , w aarv an één op de boeg en tw ee midscheeps staan opgesteld. M et h e t oog op u itlopers v an k oralen, die in de m o n d in g v an de S h att-a l-A rab lig ­ gen, is d it v a a rtu ig m et zijn grijpers h e t m eest doelm atige w erk tu ig . N a d a t h et schip zichzelf h e e ft geladen, v a a rt het n aa r open zee, w aa r de baggerspecie door m iddel v an hydrau lisch bediende bodem klappen w o rd t gelost. D eze dubbelschroever, die in geladen to e ­ stan d 11 knopen zal lopen, w o rd t u itg e ru st m et drie hoofddiesel dynam o agg reg aten , elk bestaande u it een M .A .N . dieselm otor v an 870 pk, een W a rd Leonard dynam o v o o r de schroefm otoren en een g elijkstroom dynam o voor de h u lp d ien st. Indien gebaggerd w o rd t is slechts één ag g reg aat in w erk in g en w o r­ den de g rijp e rk ran e n aangedreven d o o r de W a rd L eonard dynam o. V oor h e t v aren k unn en één o f tw ee gen erato rag g reg aten w orden g eb ru ik t. H e t schip w o rd t gebouw d onder to e zic h t v an L loyd’s. O p 15 feb ru ari 1958 ging de V a n Spil­ bergen, als laatste v an een serie v an vier w aarv an er tw ee bij G u sto zijn gebouw d, te w ater. G ezien de bijzondere om standigheden w aarin de K .P.M . m om enteel v erk e ert, droeg deze te w a te rla tin g een sober k a ra k te r. D e doopster, m evr. B. M. de G eus-G oldstein, ec h tg e n o te v a n de p resid en t-d irecteu r van de K .P.M . te D ja k a rta , kreeg te r h e r­ innerin g aan deze gebeurtenis een geschenk aangeboden door m r. H . Sm ulders, een der directieleden v a n de w erf G usto, die tevens de gebruikelijke gelukw ensen u itsp ra k . D e V a n Spilbergen is h e t eerste schip d a t op de v erg ro te helling v an de w erf is gebouw d. M r. W . A . J. Lucas, d irecteu r v an de K PM in N ed e rlan d sp rak de hoop u it d a t h e t schip zeer spoedig zal w orden opgeleverd en wees in d it v erb an d op de gunstige w eersom stan­ digheden. D e V a n Spilbergen m eet 5400 to n deadw eig h t, h ee ft een len g te van 128 m. een breedte v a n 17,50 m en een h o lte v an 9,50 m , terw ijl een 4800 p k S to rk m o to r voor de v o o rtstu w in g zal zorgdragen. O p 15 feb ru ari 1958 is m et goed gevolg te w a te r gelaten h e t m.s. Stclla D anielsen, bouw no. 12 5 v an de N .V . Scheepsw erf Ferus S m it te Foxhol, bestem d voor de heer O tto D anielsen e.a. te K openhagen.

A fm etingen zijn: lengte 1.1. 60,00 m, breedte o. sp. 9,00 m , h o lte to t dek 4,01 m. In d it schip w o rd t geïnstalleerd een 4ta k t enkelw erkende D eu tz -m o to r van het ty p e RBV 6M 545 m et een verm ogen van 750 pk bij 3 80 om w /m in . H e t m.s. Stella Danielsen w o rd t gebouwd onder hoogste klasse Bureau Veritas. O p 21 feb ru ari 1958 is m et goed gevolg te w ate r gelaten h et m.s. Alsace bouw n. 285 v an W e rf I. S. Figee N .V . te V laardingen, bestem d voor A rm em en t Frédéric et Cie, te la Rochelle. A fm etin g en zijn : lengte 1.1. 29,5 0 ra, breedte o. sp. 6,80 m , h o lte to t dek 4,20 m. In d it schip w o rd t geïnstalleerd een 4ta k t enkelw erkende W erkspoor-m otor van h e t ty p e TM A S 278 m et een verm ogen van 580 p k bij 375 o m w /m in . H e t m.s. Alsace w o rd t gebouwd onder klasse Bureau V eritas. Bij de N .V . Scheepswerf ,,Foxhol” , v /h G ebr. M uller te Foxhol vond 18 februari 19 58 de te w a te rla tin g plaats van h et k u st­ v a a rtu ig W yiners, bestem d voor de rede­ rij W ym ers te G roningen. H e t vaartu ig , dat to t h et raised q u arterd ek ty p e behoort heeft een draagverm ogen van 795 ton dw. Als h o o fd m o to r w o rd t een 500 pk Brons ge­ p laatst. H e t schip zal o.m. w orden voorzien v an tw ee m asten, 3-tons laadgerei, Bodewes’ hydraulische lieren, 2 Sam ofam otoren van 20 p k en 1 A rm stro n g Siddeley v an 30 pk, alsmede v an radio-telefonie, richtingzoeker, echolood en tal van andere technische en nautische voorzieningen. De bouw geschiedt onder to ezich t v an L loyd’s R egister of Shipping, 100 A l en Scheepvaartinspectie, on­ beperkte v aart. Bij de scheepswerf B ijlholt te Foxhol w erd 3 m aart 195 8 h et k u stv a artu ig Vvendam, bestem d voor de rederij V eendam te G ronin­ gen te w ater gelaten. H e t schip, d at to t het gladdektype behoort, m eet 53 0 to n dw. Als h o o fd m o to r w o rd t een 300 pk Industrie op­ gesteld. V oor h u lp aan d rijv in g w orden in de m achinekam er voorts twee A rm stro n g Siddeleym otoren v an 20 pk geplaatst, terw ijl voor aandrijving v an de Bodewes-motorlieren 3 A rm stro n g Siddeley’s van eveneens 20 pk aan dek woi'den geplaatst. D e voornaam ste afm etingen zijn: lengte over alles 5 0 m, lengte tussen de loodlijnen 46 m , breedte 8 m , holte 3,25 m. De V ven­ dam w o rd t o.m. u itg e ru st m et tw ee masten, 2 -tons laadgerei, radio-telefonie, echolood, rich tin g zo ek er, een 1 1 0 -volts Groenpol elektriciteitsinstallatie en tal van andere n au ­ tische en technische voorzieningen. De bouw v in d t plaats onu V to ezich t v an Lloyd’s R e­ gister of S h ip p L ^, 100 A - l en Scheepvaart­ inspectie, onbeperkte Vaart. D e kiel zal w m den gelegd voor een shelte rd e k k u stv a artu ig v an 850 to n dw., be­ stem d voor H u d ig & Pieters Algemene Scheepvaaartm ij. N .V . te R o tterd am . In v aa rtu ig zal als ho o fd m o to r een 870 p k W erkspoor w orden geplaatst. O p 1 m a art 195 8 w erd bij de N .V . Scheepsbouw w erf v / h De G root en Van V liet de m otorcoaster A n k W insem ius, voor rekening v an de heer A. W insemius te ’s-G ravenhage, m et goed gevolg te w ater ge­ laten. D e doopplechtigheid w erd v errich t door m e ju ffro u w A n k W insem ius, dochter van de reder.

D e A n k 'W inscmius is een m oderne coaster van het open shelterdek type. H e t schip w o rd t gebouw d onder toezicht v an L loyd’s R egister en Scheepvaart I n ­ spectie. De d eadw eight bedraagt 975 ton bij een diepgang v an 3,72 m. De ho ofdafm etingen zijn als v olgt: lengte over alles 6S,4S m , lengte tussen loodlijnen 58,50 m , breedte 9,90 m, holte to t v rijboorddek 3,75 m, holte to t shelterdek 5,90 m. D e v o o rtstu w in g geschiedt door een M .W .M . m o to r van h e t type T .R .H . 348 A U , die bij 375 om w entelingen per m in u u t een verm ogen o n tw ik k elt van 1000 pk. H e t schip is voorzien van een m oderne accom m odatie op het achterschip, terw ijl het verder ook voorzien is van m oderne naviga­ tiem iddelen, zoals echolood, richtingzoeker, enz. Bij de Scheepswerf en M achinefabriek v / h H . J. K oopm an te D ord rech t w erd 1 m aart 19 58 m e t goed gevolg te w ater gelaten de R iv ierm o to rta n k er Icarus, gebouwd voor de N .V . G ebr. de Haas T an k v a artb e d rijf te R o tterd am . H o o fd afm etin g en : lengte o.a. 59,40 m, lengte t.1.1. 57 m , breedte 6,90 m , holte 2,30 m , laadverm ogen 500 ton. H e t schip w o rd t gebouw d volgens de v o o rsch riften en onder toezicht v an de S cheepvaart Inspectie en voldoet aan de v o o rsch riften gesteld voor h et vervoer van K 1 volgens de Benzine Commissie. De v o o rtstu w in g geschiedt door een 250 pk „Bolnes” dieselm otor m et aan gebouwde „B revo” oliedrukkeerkoppeling. V erder zijn o.a. in de m otorkam er opge­ steld: een hulpaggregaat bestaande u it een 10 pk „ P e tte r ” dieselmotor, welke een lu c h t­ com pressor, algemene dienstpom p en een dynam o aa n d rijft. H e t laden en lossen van de olie geschiedt d.m .v. tw ee „ H o u ttu in ” w orm pom pen, ieder m e t een capaciteit van 3 30-340 m a per u u r bij 2 5 m opvoerhoogte. D eze pom ­ pen zijn opgesteld aan dek en w orden aange­ dreven door de hoofdm otor. Op h e t voordek is een „Liesen” ankerlier opgesteld, w elke door een „ P e tte r” m otor v an 8 p k w o rd t aangedreven. De doopplechtigheid w erd v errich t door M evr. G. de H aas-Tobias. Op 5 m a a rt 195 8 w erd bij C. v an der Giessen & Z onen’s Scheepswerven N .V . te K rim pen aan den IJsel h e t tweede v an een serie v a n 4 m otorvrachtschepen, in aanbouw voor de N .V . Stoom vaart M aatschappij „N e d erlan d ” te A m sterdam , h et m.s. Karak o n im , te w ate r gelaten. H e t eerste schip v an deze serie de Karacbi ging op 4 decem ber jl. te w ater en lig t thans aan de afbouw kade. De Karachi zal zeer b in n e n k o rt aan de rederij w orden overgedra­ gen. O ok h e t 3e schip, de Karikal zal door de W e rf V an der Giessen w orden gebouw d. D e levering van het 4e schip, de Kar pat hos, zal door de M achinefabriek en Scheepswerf v an P. S m it Jr. N .V . geschieden. H e t zijn enkelschroef m otorvrachtsche­ pen v an h e t gesloten shelterdektype, welke een laadverm ogen v an ca. 12.850 to n d.w. zullen hebben. D e doopplechtigheid v an de K arakorum w erd v e rric h t door m evr. Ch. D. W a rn in g -

Jacobus, echtgenote v an de heer J. A. W arning, d irecteu r v an de rederij. De te w a te rla tin g vond plaats v an af hel­ ling 5 in de N ieuw e Maas. N a de te w a te rla tin g w erd in h et directiek antoor v an de w e rf h e t w oord gevoerd door de heer ir. M. C. Pannevis, d irecteu r v an de w erf, en door de heer Jh r. m r. H . L. A. van K retschm ar v an Veen, d irecteu r v an de Stoom vaart M aatschappij „N ed erlan d ” . D e voornaam ste gegevens v a n h et schip zijn: lengte over alles 5 3 5' lengte tussen de loodlijnen 5 0 0 '-0 //, breedte 6 7 '-0 " , holte to t bovendek 4 1 /- 3 //, zom erdiepgang 2 9 '- l l 'V / / , draagverm ogen ca. 12,850 to n van 1016 k g , snelheid \ 7 / z knoop, passagiersaccóm m odatie 12 personen. De v o o rtstu w in g zal geschieden door een enkelw erkende tw e e ta k t S to rk -H O T L O dieselm otor m et oplading, vervaardigd door de Kon. M achinefabriek G ebr. S tork & Co., Hengelo. Deze m o to r h ee ft 9 cilinders m et een dia­ m eter van 75 0 m m en een zuigerslag v an 1500 m m , is u itg e ru st voor h e t gebruik v an zw are olie en zal een dienstverm ogen v an 10.500 apk ontw ikkelen. De overige in stallatie in de m achinekam er w o rd t verzorgd door W erkspoor N .V ., A m sterdam . N agenoeg de gehele bem anning w o rd t ondergebracht in éénpersoonshutten, welke, evenals de accom m odatie voor de passagiers, op een airco n d itio n in g -in stallatie w orden aangesloten. De interieurs v an de eetsalon en de rooksalon w orden uitgevoerd n aar ontw erpen van A rc h ite ct J. A. v an T ienhoven te A m ­ sterdam . Voor h et vervoeren v an zw are lasten zal h et schip de beschikking krijg en over een laadboom, w aarm ede 120 tons lasten behan­ deld ku n n en w orden. In sam enw erking m e t een 80 tons laadboom k an de hijscapaciteit to t 160 to n w orden opgevoerd. Bij de N .V . Scheepsw erf „V o o ru itg an g ” , Gebrs. S uurm ijer te Foxhol vond 7 m a a rt 195 8 de te w a te rla tin g plaats van h e t 1100 to n d.w. m etende sh elterdekltustvaartuig Gem m a, bestem d voor V an N iev elt, G oudriaan & C o’s S toom vaartm ij. N .V . te R o t­ terdam . A ls h o o fd m o to r w o rd t in d it schip geplaatst een 1 10 0 p k W erkspoorm otor. D e bouw geschiedt onder to e zic h t v an L loyd’s R egister of Shipping, 100 A - l en Scheep­ vaartinspectie, onbeperkte v aa rt. D e kiel w o rd t gelegd voor de R u cba, een zusterschip, bestem d voor dezelfde rederij. 11 m a art 195 8 vond bij de N .V . Scheepsbouw w erf v /h ' C. M. v a n Rees te Sliedrecht m et goed gevolg de tew a te rla tin g plaats v an een elevatorbak, gebouw d voor rekening v an de K oninklijke M aatschappij to t h et u it voe­ ren van O penbare W erk en „A driaan V o lk er” N .V . te Sliedrecht. H e t v aa rtu ig , de V 709, h eeft een laadruim inhoud v an 700 kubieke m eter en de hoofdafm etingen bedragen: lengte 50 m eter, breedte 8,70 m eter en holte 3,80 m eter. Bij de scheepswerf V an Rees is voorts nog in aanbouw een elevatorbak v an dezelfde a f­ m etingen en eveneens bestem d voor de Kon. Mij. „A driaan V o lk er” .

Bij de Scheepsw erf en M achinefabriek „H o llan d ” te H ard in x v e ld w erd op 14 m aart 195 8 m e t goed gevolg te w ate r gela­

te n h e t m.s. Persia, afm etin g en 69 X 10,50 X 6 m , in aanbouw in o p d rac h t v a n V erolm e’s V erenigde Scheepswerven N .V ., R o t­ terd am , voor rekening 'v a n de N a tio n a l Ira n ian T an k e r C om pany te T eheran. O p de vrijgekom en helling w o rd t de kiel gelegd voor een bakkenzuiger, v o o r Bel­ gische rekening. O p 13 m aart 1958 w erd op de w e rf v a n L. S m it & Z oon’s Scheeps- & W e rk tu ig b o u w N .V . te K inderdijk een nieuw e zeesleepboot, de T asmanzee, voor L. Sm it & C o ’s In te rn a ­ tionale Sleepdienst te R o tte rd a m m e t goed gevolg te w ater gelaten. D e te w a te rla tin g geschiedde door de e c h t­ genote v an één der bed rijfsd irecteu ren v a n de rederij, m evr. A . H . V in k -H o ek . D eze sleepboot is bestem d v o o r lange oceaan-sleepreizen en is in alle o p zich ten een zu stersch ip v an de in 1957 in dienst gestelde B arentsz-zee. H e t schip h ee ft de volgende h o o fd afm e­ tin g e n : lengte tussen de loodlijnen 41 m , breedte op b u ite n k a n t sp an ten 9,20 m , h o lte in de zijde 4,80 m , diepgang 4 m. D e v o o rtstu w in g sin stallatie w o rd t ge­ v o rm d door vier D eutz-D iesel m o to ren , w elke een gezam enlijk verm ogen geven v a n 1650 pk. D oor haar g ro te b u n k erin h o u d h ee ft de Tasm anzee de bijzonder grote actie-rad iu s v a n 13.000 m ijl. H e t schip is voorzien v a n een in een straalbuis draaiende schroef, die v ia een o m k eerreductietandw ielkast k an w o rd en aange­ dreven door alle vier de h o o fd m o to ren te ­ zam en, of door één v a n deze vier m o to re n o f door elke gewenste com binatie v a n deze v ie r m otoren. E lke m o to r is daartoe voorzien v an een elektro-m agnetische koppeling. D o o r deze co n stru c tie w o rd t de m anoeuvreerbaarheid v a n h e t schip te n zeerste v erg em ak k elijk t. T w ee v a n de vier h o o fd m o to ren d rijv e n een d irec t gekoppelde dynam o v a n 80 k W aan. V erd er is h et schip u itg e ru s t m e t een h u lp ag g reg aat, bestaande u it een A rm s tro n g Siddely dieselmotor m e t een verm ogen v a n 3 0 pk, een dynam o v an 20 k W , 2 2 0 V , een com pressor en een bergingspom p m et een cap aciteit van 200 m 3 per u u r. B ovendien k an op d it schip de algemene dienstpom p als bergingspom p dienst doen. E venals h a a r g ro tere zuster, de C lyde, is de T a sm a n zee u itg e ru st m et tw ee roeren teneinde de w e n d ­ baarheid te verhogen. D e sleeplier h eeft een dubbele tro m m e l, w aardoor h et nog gem akkelijker is m e t m e er dan één v a a rtu ig tegelijk te m anipuleren. A an de accom m odatie voor de o p v are n d en is g ro te zorg besteed. D e Tasm anzee h e e ft 2 8 slaapplaatsen en is voorzien v a n w arm e n k o u d strom end water. O m la n g d u rig v e r b lijf zow el in w arm e als in koude strek e n m o g e ­ lijk te m aken, h eeft h e t schip air-c o n d itio n in g . V erder zijn er g ro te vries- en k o e l­ ru im te n voor voedingsm iddelen. H e t schip w o rd t voorzien v an de m o d e rn ­ ste navigatiem iddelen, zoals: rad ar, echolood, radiopeiling, de m eest uitgebreide radio- e n telefo n ie-ap p aratu u r, loudhailer, enz. D e Tasm anzee w o rd t gebouw d o n d e r klasse Lloyd’s 100 A I fo r to w in g service e n onder to ezich t van de S ch eep v aart-In sp ectie. Zij zal in augustus v an d it jaar in d i'en st w o rd en gesteld.

P r o e fto c h te n O p 20 feb ru ari 19 S 8 heeft m et goed ge­ v olg pro ef gevaren h e t m.s. F okke de Jong Sr., bouw no. 216-5 v an Scheepsw erf „Fries­ la n d ” N .Y . te Lem m er, bestem d voor Fa. de Jo n g & Z n. te W o rk u m . A fm etin g en zijn: len g te 1.1. 44,00 m , breedte o. sp. 7,90 m , h o lte to t dek 3,20 m . In d it schip is g eïn­ stalleerd een 4 - ta k t enkelw erkende In d u striem o to r v an h e t type 7D 60 m e t een verm ogen v an 3 50 p k bij 460 o m w /m in . F ïet m .s. F okke de Jong Sr. w erd gebouw d onder hoogste klasse B ureau V eritas. O p 20 feb ru ari 195 8 h ee ft m e t goed ge­ volg de officiële p ro e fto c h t plaats gevonden v a n h e t m.s. V a n Brakel, bestem d voor J. V erm aas 5 Reederij B edrijf C .V . R o tterd am . D e V a n Brakel is een m otorcoaster v an h e t glad dektype en is gebouw d door de N .V . Scheepsbouw w erf voorheen D e G ro o t & V an V lie t te Slikkerveer. H e t schip is gebouw d onder to e zic h t van L loyd's R egister en S cheepvaart Inspectie. D e d eadw eight b edraagt 8 58 to n bij een diepgang v a n 3,57 m . D e h oofdafm etingen zijn als v o lg t: lengte over alles 56,18 m, len g te tussen loodlijnen 51,80 m , breedte 9 m , h olte 4,10 m. D e v o o rtstu w in g ge­ schiedt door een In d u strie-m o to r, die bij 350 o m w /m in een verm ogen o n tw ik k e lt van 600 pk. O p 22 feb ru ari 1958 h ee ft m et goed ge­ v o lg p roef gevaren h e t m.s. A v a n ti, bouw no. 3 v an Scheepsw erf en R eparatiebedrijf „ H a rlin g e n ” te H arlin g e n , bestem d voor R ederij „ A v a n ti 55 te H eerenveen. A fm etin g en zijn: len gte 1.1. 46 m , breedte 8.20 m , holte to t dek 3,50 m . In d it schip is geïnstalleerd een 4 - ta k t enkelw erkende M .A .K .-m o to r v an h e t type M SU 423, m et een verm ogen v an 390 pk bij 370 o m w /m in . H e t m.s. A v a n ti w erd gebouw d onder hoogste klasse B ureau V eritas. O p de Eems h ee ft op 27 feb ru ari 195 8 de geslaagde p ro efv aa rt plaats gevonden van h e t nieuw e m o to rk u stv a a rtu ig N a tb a n iël W ils on, d a t bij Bodewes Scheepsw erf „V ol­ h a rd in g ” Foxhol N .V . te Foxhol ( G r.) w erd gebouw d voor rekening v an W ilson's (N .Z .) P o rtlan d C em ent L td . te A u ck la n d (N ieuw Z eelan d ). D e N a tb a n ië l W ilson (bouw no. 147) is v a n h e t gladdektype, m eet 48 5 to n d.w. en h ee ft de volgende afm etingen: len g te o.a. 49.20 m , lengte tussen de loodlijnen 45 m , breedte 7,80 m en h olte 3,15 m . D e v o o rtstu w in g geschiedt door een 400 p k D e u tz m o to r, w aarm ede h e t schip tijdens de p ro e fv a a rt een snelheid behaalde v a n ca. 11 knoop. In de m achinekam er is voorts één D e u tz h u lp m o to r v a n 28 p k opgesteld. D e u itru s tin g bestaat u it één m ast m et v ier laadbom en m e t een hijsverm ogen van één to n , centrale verw arm ing, elektrische lic h tin stallatie van 110 v o lt, radiotelefonie, echoloodinstallatie, richtin g zo ek er en radar. D e b ouw geschiedde onder to e zic h t van L loyd's R egister o f Shipping 100 A I en M in istry of T ra n sp o rt. O p de Eem s h ee ft 28 feb ru ari 195 8 de goed geslaagde p ro efv aa rt plaats gevonden v an h e t m.s. R u d o lf ƒ., d a t w erd gebouw d bij Bodewes' Scheepsw erven N .V . te M artenshoek, voor rekening v an de R ederij R u ­ d o lf J. te A m sterdam . H e t schip is v a n h e t gladdektype en m eet

919 ton d.w. D e afm etin g en bedragen: lengte o.a. 60,40 m , breedte 9,20 m , h o lte 4,10 m. D e grainspace b ed raag t 40.700 c b ft. H e t schip is voorzien van een 8 cil. B ronsm o to r v an 500 pk, w aarm ede tijd en s de p ro efv aa rt een snelheid w erd behaald v a n 11 mijl. In de m o to rk a m er zijn geplaatst tw ee 25 p k Sam ofa ag g reg aten voor aan d rijv in g v an tw ee 40 m 3 Borgapom pen, com pressor en 6 k W dynam o, enz. D e u itru s tin g b estaat u it 2 m asten m e t 2 laadbom en v an 2 to n , 2 m otorlaadlieren, m otoran k erlier, h an d k aap stan d , h a n d s tu u rw erk m e t asoverbrenging (Bodew es), oliegestookte ce n trale verw arm in g , elektrische installatie 110 v o lt (J a n Bodew es), k o u d en w arm stro m en d w ater, echolood, ïd ch tin g zoeker, radiotelefonie, enz. enz. D e b ouw geschiedde onder to ezich t v an L loyd's R e ­ gister o f S hipping 100 A 1 en S cheepvaart Inspectie voor de onbeperkte v aart. O p de N ieu w e W aterw eg von d de goed­ geslaagde p ro efv aa rt plaats v an de nieuw e havensleepboot V oorne, die door de N .V . Scheepsbouw w erf en M achinefabriek H . de H aas te Maassluis gebouw d w erd v o o r L. Sm it & C o's In tern atio n ale Sleepdienst. D e h o o fd afm etin g en bedragen: g ro o tste lengte 19 m, breedte 5,2 5 m en h o lte 2,50 m. D e v o o rtstu w in g geschiedt door een 6 cil. 4 - ta k t D e u tz -m o to r, type SA 6M 428, 22 5 p k m et R eintjes-oliedrukkeerkoppeling m e t re­ d u ctie 2 : 1 . D e V o o rn e is h e t derde schip v a n een serie van 4 sleepboten, w elke de w erf D e H aas voor L. S m it & Co. in o p d rach t h eeft. D e laatste b o o t, die de naam V lieland k r ijg t zal in de loop v an d it jaar w orden af geleverd. O v e r d r a c h te n O p 4 m a art 195 8 vond de officiële p ro e f­ v a a rt en o v erd rac h t plaats van h e t m.s. Spolesto, gebouw d door de N .V . Z aanlandse Scheepsbouw M ij. te Z aandam , bestem d voor de rederij S poorhout te 's-G ravenhage (D am m ers & V an der H eide, R o tte rd a m ). D e Spolesto is een flush-deckschip v an 900 to n d.w . en h e e ft de volgende afm etin g en : lengte o v er alles 61,50 m , lengte tussen de loodlijnen 56 m , breedte 9,3 0 m , holte 4,05 m. D e v o o rtstu w in g geschiedt door een 650 p k W erkspoor dieselm otor, type T M A S 3 3 6 , 6 cilinder, te rw ijl voor h u lp a an d rijv in g zijn opgesteld: 2 S am ofa m otoren 20 p k ty p e 2 -s-lO S , 1 Sam ofa m o to r type l-s-1 0 8 . H e t schip h e e ft tw ee m asten en 3 laad­ bom en v a n d rie to n en drie 3 -to n s lieren, aangedreven door een 20 p k Sam ofa diesel­ m otor, m o to rk a ap sta n d en m o to ran k erlier en h av en ag g reg aat op gesteld in de bak. V erd er is h et schip u itg e ru s t m et een rich tin g zo ek er, echolood, rad io -in stallatie en een S vendborg stuu rm ach in e. D e bouw geschiedde o nder to e z ic h t v a n L loyd's R egister o f S hipping en de Scheepvaartinspectie. O p de Eem s h ee ft op 12 m a a rt 195 8 de geslaagde p ro e fv a a rt plaats gevonden v an h e t nieuw e m o to rk u stv a a rtu ig D eo Gloria, d a t bij de Scheepsw erf „V o o rw aa rts” E . J. H ijlk e m a te H oog ezan d w erd gebouw d voor reken in g v an de heer H . Boll te H eiloo. D e D eo Gloria (bouw no. 174) is v a n h e t h alf-sh e lterd e ck ty p e , m eet ca. 900 to n d.w . en h e e ft de v olgende afm etin g en : len g te o.a. 56,28 m , len g te tussen de loodlijnen 51,97

m , breedte 8,90 m en holte 3,74 m. De be­ laden diepgang op zom erm erk bedraagt 3,65 m. D e v o o rtstu w in g geschiedt door een 8 E.F. Brons m o to r v an 650 pk, waarm ede het schip tijdens de p ro efv aart een snelheid be­ haalde van ca. 12 knoop. In de m achine­ kam er zijn voorts tw ee Samofa hulpm otoren v an 2 5 p k elk op gesteld. D e u itru stin g b estaat verder u it twee m asten m et drie laadbom en m e t een hijsver­ m ogen v an drie ton, aan dek vier A rm strong Siddeley h u lp m o to ren v an 14-22 pk, cen­ trale v erw arm ing, elektrische lichtinstallatie v an 110 v o lt, radiotelefonie, echoloodinstal­ latie en richtingzoeker. In plaats van m et red d in g b o ten is h e t schip u itg eru st m et ru b b erv lo tten . D e ruim in h o u d bed raag t 48.000 c f t grainspace en 44.000 c f t balespace. De bunk ercap aciteit is: ballast 265 ton, brandstof 70 to n en d rin k w a te r 12 ton. De bouw ge­ schiedde onder to ezich t van A m erican Bu­ reau o f Shipping en Scheepvaart Inspectie voor onbeperkte v aart.

N IEU W E U IT G A V EN K oeltechniek - Inleiding to t de indus­ triële koeltech n iek, door Ir. C. Hoen. N .V . U itgeversm aatschappij E. Kluw er, D eventer. Prijs geb. ƒ 14,75. Bij h e t doorlezen van d it boek b lijk t dat de schrijver op een beknopte doch duidelijke w ijze de huidige koeltechnische opgaven en problem en behandelt. D e eerste v ijftig blad­ zijden vorm en h e t theoretisch gedeelte en d aarin w o rd t ju ist datgene v an de therm o­ d ynam ica medegedeeld w at voor een goed begrip v an de koeltechniek noodzakelijk is. U itgebreid w o rd t hier ingegaan op het ver­ loop van h e t koelproces in h et Mollier dia­ g ram en op I-X diagram voor vochtige lu c h t. N a deze theoretische inleiding volgt een beschouw ing o m tre n t de m ethoden voor h e t opw ekken van koude, gevolgd door een behandeling v an de voor deze koude-opw ekk in g benodigde onderdelen, zoals com pres­ soren, condensors, verdam pers en regelappa'ra tu u r. D aarn a v o lg t een beschouw ing over enkele koelmedia en w o rd t h et verloop van h et koelproces nagegaan aan de hand van enkele principeschem a's. B elangrijk zijn de gedeelten over autom a­ tisering, over de luchtbew eging in de koel­ ru im te en over de isolatie v an de koelruim ­ ten. In h o o fd stu k I I v o lg t een korte be­ sch rijv in g v an de diverse m ethoden te r ver­ k rijg in g v an ijs, o.a. blokijs, scherfijs en sneeuwijs. H e t voorlaatste h oofdstuk ge­ b ru ik t de schrijver om een overzicht te geven v an de koudebalans alsmede van de koeltechnische behandeling van verschillen­ de voor koelen en bevriezen in aanm erking kom ende p ro d u k ten . H e t boek w o rd t besloten m et een beknopt relaas over enkele bijzondere toepassingen zoals, sublim atiedroging, m etaaltestapparaten , -koolzuurfabricatie en eutectisch ijs. H e t boek is op een zeer duidelijke en b ij­ zonder p rettig e m anier geschreven, en de lezer w o rd t op een snelle en to ch degelijke w ijze v an de grondbeginselen v an de koel­ tech n iek op de hoogte gebracht. D aarbij kan n o g gezegd w orden d at h e t boek volkomen „u p to d ate” is, hetgeen b lijk t u it de vele op­ m erkingen in de te k st die steunen op de laatste ervaringen u it de p ra k tijk van de koeltechniek. W.

TIJ DSCH R lF T E N R E V U E U ittreksels v an enige belangrijke artikelen u it b uitenlandse tijd sch riften , zoals deze w o rd en v erw erk t in de k a a rtzendingen, welke h et N atio n aal T echnisch In s titu u t voor Scheepvaart en L u c h tv a a rt m aandelijks aan de daarop geabonneerden doet toekom en. D e aanw insten der bibliotheek op n au tisch , resp. tech n isch gebied w orden eveneens, op k aa rten verm eld, aan bovengenoem de abonnees toegezonden. N iet-abonnees k u n n en zich afzo n d erlijk op deze aan­ w instenlijsten abonneren. Inlichtingen w orden gaarne v e rstre k t door de directie v an h e t I n s titu u t, Burg.s’ Jacobplein 1 0 , R o tte rd a m (tel. 56620). „Stabilising Sm all Sbips”. Thans zijn behalve door Vospers, L td. n u ook door Saunders-Roe L td., in sam enw erking m et W illiam D en n y Bros. L td. en Brow n Bros & Co., geactiveerde vin-stabilisato ren voor schepen beneden de 1000 to n ontw ikkeld. H e t SaundersRoe on tw erp m a ak t gebruik van het D enny-B row n principe en ook v an de kenm erkende eigenschap der directe intrekbaarheid. H e t nieuw e in d it ontw erp b e tre ft zijn stru ctu re le en m echanische b ij­ zonderheden, w aardoor het eenvoudig en com pact is, en bijzonder g eschikt voor produktie volgens een standaard model. H e t systeem, de in ric h tin g en w erking w orden, mede aan de hand van de tekening, beschreven. M uirhead of Beckenham levert de gyroscopische regelin ric h tin g . ( E n g in e e r in g v an 24 januari 1958, bldz. 122, 1 foto, 1 tek .) „E f f e c t of Vonling o f a Ship’s H u il and Propeller upon Proptdsive P erform ance^ door Shiro K an, H isam itsor Shiba, Kiyoshi T suchida en K oichi Yokoo. Schrijvers geven eerst een overzicht over de m e tin ­ gen v errich t aan boord van een schip bij verschillende toestanden van aangroeiing (volgstroom , w eerstand, stu w k rac h t, D H P en andere grootheden) en bij m odelproeven onder dezelfde om standigheden. A angaande h e t onderzoek n aa r de invloed van de aangroeiing van de scheepshuid w o rd t eerst een beschrijving gegeven van h et schip en de testm ethoden, de om standigheden w aaronder de proeven w erden gehouden, de gebruikte m eetinstrum enten, de volgstroom w eerstandsen voortstuw ingsproeven; vervolgens van de modelproeven, w aarbij dezelfde onderw erpen te r sprake kom en; en daarna een vergelijking gem aakt tussen de resultaten der modelproeven en die aan boord v an het schip. W a t b e tre ft de invloed van de aangroeiing van de schroef behandelen schrijvers de m ethode der proeven aan boord, de m ethode van het ruw m aken van de schroef en h et verloop der p roe­ ven, de m eetresultaten, de eigenschappen van de schroef ach ter h e t schip, en bespreken de resultaten; zij beschrijven vervolgens de m odelproeven m et een ruw gem aakte schroef en vergelijken de resul­ ta te n der m odelproeven m et die aan boord gehouden. H iern a v o lg t de invloed van de aangroeiing van de huid en de schroef gezam enlijk, w aarbij eerst de proeven aan boord van h et schip en daarna de m odel­ proeven w orden behandeld. (In te r n a tio n a l S h ip b u ild in g P rogress van januari 1958, bldz. 15-34, 1 spantentek., 1 schroeftek., 14 fo to ’s, 1 fig., 12 diagr., 9 graf., 8 tab.) „Com puters in practical and theoretical shipbuilding” door dr. F. H . Todd. (S h ip b u ild in g & S h ip p in g R ecord van 3 0 januari 195 8, bldz. 143 en 144). „ Burm cistcr & W a in ’s Y a rd E xtension” . (M arin e E n gin eerin g & N a v a l A r c h ite c t van jan u ari 1958, bldz. 6 -7 ,1 foto, 1 schetstek.) „A to m ic Power and Ships”. (F a ir p la y van 23 januari 1958, bldz. 18 en 20.) „Beobachtungen u n d F eststelhm gen au f dem G ebiet der T an kerIiorrosion” door K apt. Josef Schormair. Schrijver besch rijft onder­ zoekingen, die tijdens de laatste tw ee jaren gedaan zijn om m eer klaarheid te brengen in h e t verschijnsel der putvorm in g . D e onder­ zoekingen k u n n en in tw ee groepen w orden verdeeld: I. O nderzoek v an tanks, die kathodisch bescherm d zijn; II. W aarnem ing v an in ­ gebouw de proefplaten in beschermde en onbeschermde tanks. O v er h e t algemeen kan gezegd w orden, d at kathodische bescherm ing a f­ doende is, ofschoon het verbazingw ekkend was, d at enkele verticale stalen pijpen van het verw arm ingssysteem ste rk aangevreten w aren, w aarbij de stoom toevoerleiding sterker p u tv o rm in g vertoonde dan de stoom afvoerleiding. D e proefplaten betro ffen platen u it een oude ta n k er en platen bestem d voor nieuw bouw . D e proeven hierm ede, benevens de resultaten, w orden aan de hand v an fotom ateriaal be­ schreven. O ok de invloed der scheepstrillingen ko m t te r sprake. ( S c h if f u n d H a f en v an januari 195 8, bldz. 25-28, 10 fo to ’s)

„D esign of■ W ooden N a v a l Vessels” door K. G. Evans, R .C .N .C . De co n stru ctie van m oderne h o u ten schepen van m eer dan 100 v t. lengte w o rd t besproken, to egelicht door fo to ’s en co n stru c tie te k en in ­ gen van in aanbouw zijnde schepen. D eze w ijken op zeer b elan g rijk e p u n te n af van de voor-oorlogse ty p en , hetgeen voor een g ro o t deel te w ijten is aan h e t g ebruik op gro te schaal van m ultiplex v o o r kiel, steven en spanten. Beschreven w o rd t zowel de fabricage v an m u lti­ plex spanten als h e t o n tw erp v an samengestelde h ec h th o u te n m ahonie constructies. V ervolgens w orden m ethoden voor de theoretische an a­ lyse der spanningen beschreven en suggesties gedaan om m eer voordeel te trek k en u it de ste rk te v an h o u t door een uitgebreider toepassing v an m etalen rin g v erb in d in g en in de scheepsbouw. D iverse p ro b lem en in verband m et h e t g ebruik v an h o u t, in h et b ijzonder besch erm in g tegen h o u tzw am m en en paalw orm , w orden besproken en een lijs t v an recen t gepubliceerde studies is toegevoegd. D e lezing w o rd t ge­ volgd door een discussie. (T ra n sa c tio n s o f th e I n s titu tio n o f N a v a l A r c h ite c ts van. jan u ari 1958, bldz. 25-40, 8 fo to ’s, 2 tab., 12 tek., 27 I it.) „H ea t Balance Calcidations and their Use in the In sta lla tio n D esign o f Steam T tirb in e M erchant Ship Propulsion M achinery” d o o r C om m ander E. T y rre ll, R .N . ( re t.) . H e t b ran d sto fv e rb ru ik g ed u ­ rende de levensduur v an een schip k an een belangrijke invloed h eb ­ ben op de exploitatiew inst en daarom ook op de gevorm de reserv e voor zijn vervanging. H e t o n tw erp e n van de meest econom ische t u r bine-installatie voor een bepaald schip en handelsverkeer is een in g e ­ w ikkeld probleem, in h e t b ijzonder w anneer bouw kosten, re n te la s t, onderhoud en b ran d sto fv e rb ru ik over een zekere periode o f de levens­ d u u r v a n het schip in beschouw ing w orden genom en. D e a u te u r to o n t aan, hoe nauw keurig w arm tebalans-berekeningen en eco n o m isch e analyses g ebruikt k u n n en w orden om de reder ten m in ste enige i n ­ lichtingen, die hij nodig h eeft, te verschaffen. N a a r de m e n in g v a n de au teu r h eeft de reder m isschien de belangrijkheid van h et p ro b leem n iet ten volle beseft. H ij w ijst op enkele m ethoden w aarm ede v o lg en s hem toekom stige stoom turbine-installaties b eter k u n n e n c o n c u rre re n m et diesel-voortstuw ing. D e B ritse scheepvaart-industrie b e s te e d t m inder aan researchw erk en o n tw ik k elin g dan w elke andere b e la n g ­ rijke ta k van in d u strie ook en de au teu r h o u d t staande, d a t B rits e reders afkerig zijn gew eest de v ru c h te n van de technische v o o r u it­ gang in het verleden te accepteren, verder d at zij in de to e k o m s t enig financieel risico m oeten nem en door h et aanschaffen v a n v e r ­ beterde m achine-installaties, en d a t de gehele last der rese arch k o sten n iet op de schouders der scheepsbouwers m oet rusten. (T ra n sa c tio n s o f th e I n s t it u t e o f M arine E n g in eers v a n januari 1958, bldz. 1-36, 5 g raf., 22 w arm tebalansdiagr., 5 tab ., 2 a a n h ., 14 lit. ) „K önnen die Bordpldne g u n stig er gestaltet w erd en ?” door K a p ita n G erhard Rose. In d it artik el breek t schrijver een lans voor h e t n o r ­ m aliseren van de stab iliteits- en trim gegevens, die door de w e rf a a n h e t schip w orden m eegegeven, ook w a t b e tre ft de m ethoden voor d e diepgangberekeningen w anneer een last aan boord w o rd t g en o m en . D it zo u ook h et o n d errich t op de zeevaartscholen v ere en v o u d ig e n . S chrijver doet verschillende suggesties b etreffende tabellen en a n d e re gegevens, w aarvan de aanw ezigheid aan boord zeer w enselijk z o u zijn en geeft to t slot een voorbeeld van diepgangberekeningen v o l ­ gens tw ee m ethoden. ( S c h iffb a u te c h n ik v an jan u ari 195 8 , bldz. 9-11, 1 trim d ia g r -, 1 trim schaal, 1 fig., 1 ta b .) „Abriebversttche m it E a d io a k tive n K olbenringen” door D ip l.- I n g . H erm a n n Stoll. Schrijver behandelt de theorie b etreffen d e en d e praktische u itv o erin g v an slijtagem etingen d.m .v. radioactieve z u i ­ gerveren, w aarbij h e t fysisch grondbeginsel der iso to p e n te c h n ie k , h et verloop der proefnem ingen bij de m etin g v an h e t a fg e s c h ra a p te m etaal, en de m eetresu ltaten , te r sprake komen. T o t slot w o rd t h e t fysiologische gevaar v an dergelijke proeven besproken. (M o to rtech n isch e Z e its c h r ift van februari 195 8 , b ld z. 4 1 - 4 4 , 2 tab., 5 g raf., 2 fo to ’s)

wmmmm

GROTE E N

GEM EENTE

UTRECHT

Aan de gemeentelijke school voor scheepswerktuigkundigen worden per 1 september a.s. gevraagd :

SCHEEPSAGENTUUR

E X P E D IT IEB ED R IJF

a.

tw ee leraren in d e sc h e e p sw er k iu ig k u n d e

vraagt de vertegenwoordiging van en biedt wederkerig de vertegenwoordiging aan door actief expeditiebedrijf in

(bezit akte N XIII of diploma C als scheepswerktuigkundige 4- studie voor akte N XIII).

b.

één

le ra a r

in d e e le k tr o te c h n ie k en natu urku nde

N ED ERLA N D

voor 26 wekelijkse lessen {elektrotechnisch ingenieur).

dat nog niet in Engeland vertegenwoor­ digd is. De bedoeling is om tot wederzijds profijt de im- en exporthandel tussen de beide landen uit te breiden. Faciliteiten t.a.v. emballage, wegvervoer, opslag, enz.

Eigen kantoren in LO N D E N , M ANCHESTER, en BIRMINGHAM.

Sollicitaties b in n e n tie n d a g e n n a h e t v e rsc h ijn e n v a n d it b la d te z e n d e n a a n d e d ire c te u r d e r sc h o o l, Ju tp h a s e w e g 3 a , U trec h t.

V

J

M O T O R E N FA B R IEK DE IN D U S T R IE A lphen aan den Rijn vraagt

Representatief persoon voor de verkoop van dieselmotoren.

LIVERPO O L

V raag uitvoerige inlichtingen onder No. 1061 aan het bureau van dit blad, Pieter de Hoochweg 111, Rotterdam.

•

Zeer goed ingevoerd Binnenvaart.

bij

Rijnvaart

en

•

Bij gebleken geschiktheid levenspositie met opname in pensioenregeling.

Schriftelijke sollicitaties met uitvoerige omschrijving levensloop aan de Directie, Prins Hendrikstraat 37.

Gebruikte te

k o o p

W E R K T U I G K U N D I G E

W ERF KRAAN

32 jaar, sinds kort uit Buitenland, veel ervaring reparatie onderhoud dieselmotoren, pompen enz., goede referenties, Engels en Duitssprekend; biedt zich aan voor werf - chef werkplaats, service-man, of dergelïjke. Directe indiensttreding mogelijk.

g e v r a a g d cap. 20 ton/10 M; 10 ton/25M.

H O L L A N D E X , Ged. O ude Gracht 65, Haarlem, tel. 02500-20681 B riev en o n d e r n o . 1 0 6 2 , b u r e a u v a n dit b la d , P ie te r d e H o o c h w e g 111, R o tte rd a m .

D e N .Y . tot Keuring van Electrotechnische Materialen te Arnhem vraagt een

M ID D ELBA RE

EPATAM

Met

S O L D E E R V E R F - E N

KRACHT

(bijvoorbeeld scheepswerktuigkundige, diploma chemisch H .T .S . er),

B of

m et ervaring in het bedienen van stoom installaties o f chem ische installaties voor hoge druk en tem ­ peratuur. D e aan te stellen functionaris zal proef­ installaties van kleine afmetingen t.b.v. kernreactorontw ikkeling m oeten bedienen. U itvoerige sollicitaties te richten aan de directie van de N .V . K em a, Utrechtseweg 310 te A rnhem , onder vermelding van H o /S A

3 3 1 1

vertint en soldeert U snel en doeltreffend roestvrij staal, gietijzer en non-ferro metalen Vraagi inlichtingen bij

B. W. v. d.

STRAATEN

&

ZN . N.V.

AFD. WERKTUIGEN EN MACHINES W olp h eren w a l

16

-

T ei.

2786

-

G orin ch em

I N B O U W VAN M O T O R EN

MACHINEFABRIEK L.STRAATMAN. KETELMAKERIJ D O RD REC H T

-

TELEFOON 4721

P A S T A

V A N D ER HEEM N.V. H 1

Den Haag

Waar is de jonge ingenieur die wij zoeken? Bent u de pas afgestudeerde elektrotechnische ingenieur met belangstelling voor kleine, professionele precisie-motoren? Dan is op onze Utrechtse fabriek voor u een ideale plaats vrij! Naast een toezichthoudende functie, wachten u interessante

CLEA

FLAME

(VLAM REINIGEN) Van scheepshuid, bruggen en andere buitenconsirucHes. Yoor meesi efficiënt verwijderen van walshuid en roestlaag.

onderzoekingen op praktisch w etenschappelijk niveau

Volkomen doordringen in vochtvrije porieën ddor direct aanbrengen van eerste verflaag na

W anneer u past in ons plezierige, kleine stafteam . . . wanneer u inventief en dynamisch bent . . . ligt er in de . nabije toekomst voor u bovendien

vlambehandeling. Flame deaning betekent minder onderhoud en langere levensduur. Speciaal voor schepen bestemd voor tropische

een zelfstandige leidende functie

gebieden.

Voldoet u aan de gestelde eisen? Schrijf dan nu een sollicitatiebrief (liefst met foto) aan onze afd. personeelszaken, postbus 10Ó0, Den Haag.

L'AIK LIQUIDE

N.V. NED. MIJ. V O O R Z U U R S T O F EN STIKSTOFBEREIDING IN D U S T R IE G E B O U W G O U D S E S IN G E L 21 0 -2 12 R O TTER D A M - T E L E F O O N 1 2 0 0 3 2 (5 L IJN E N )

H et passagiersIvrachtschip s.s. H u b e r t gebouwd bij Caitimell Laird & Co. (Shipbuilders & Engineers) Ltd. voor de Booth Steam ship Co. Ltd. met wier toestem m ing deze fo to gepubliceerd is.

VENTILATOREN VOOR Een van de vier 1016 mm. (40 inches) high ejfeciency Pivot Roller ventilatoren met 7-bladige waaier geïnstalleerd in het s.s. h u b e r t voor ventilatie van de machinekamer.

Een 838 mm . (33 inches). Pivot Roller axiale ventilator m et 8-bladige waaier. M otor en waaier zwenken binnen een hoek van 90°. O m manteling is verwijderd om toegangkelijkheid aan te tonen.

MACHINEKAMERS EN LAADRUIMEN V erkrijgbaar in diverse grootten van 40 6 m m (16 inches) to t 1220 m m (48 inches) diam eter v o rm t de “ T o rn a d o ” p i v o t r o l l e r a x i a l f a n w egens zijn com pacte afm etingen, gemakkelijke toegangkelijkheid en grote doelm atigheid m et een re n d e ­ m en t van 3400 m 3/h ( 2,000 cfm) to t 59500 1113/h ( 3 5 >°°° cfm) bij w ater druk v a n 76 mm (3 inches swg) de ideale oplossing van Uw ventilatieproblem en in m achinekam ers en laadruim en. Behalve de Pivot Roller v entilator fab riceren de T o rn a d o F abrieken axiale, w aaier- en centrifugale ventilatoren benevens lu c h ta a n ­ jagers, rook- en stof afzuiginstallaties, luchtverw arm ers en filters welke over de gehele w ereld toepassing vinden.

Voor v o lle d ig e b ijzon derh eden w ende men zich t o t: H A N D E L S - E N

I N G E N I E U R S B U R E A U “ T H ER M O T E C H N IE K ” G R A A F W IC H M A N L A A N 31, BUSSUM

of to t BLACKMAN EXPORT CO. LTD., MILL MEAD ROAD, LO NDO N N.17, ENGELAND A 30

'

’

17