Russisch betonrot Estland | Letland | Litouwen
Estland | Letland | Litouwen Een reis door de tijd
Russisch betonrot Estland | Letland | Litouwen Een tijdreis door de Baltische staten
Anne Vaeck & Peter Cuypers
© Anthologie | 2006
Russisch betonrot
Indrukken van een tijdreis door de Baltische staten
E
en reis in 2006 door de Baltische staten Litouwen, Letland en Estland is een beetje een tijdreis. Het is alsof de tijd er de voorbije vijftig jaar heeft stilgestaan. Terwijl het westen jachtig evolueert, heerst in de Baltische staten nog wat rust. Ook op de wegen. Die zijn wel geasfalteerd, maar nergens in de drie landen ligt een autosnelweg. Buiten de drie hoofdsteden begint het platteland. De dorpen zijn relatief klein en liggen op grote afstanden van elkaar. De dorpskern bestaat uit laagbouw. Er staan vooral houten huizen, die meer dan honderd jaar geleden werden gebouwd. Alleen de houten dakpannen werden in de loop der tijd vervangen door golfplaten of roestige ijzeren panelen. Er is te weinig geld om nieuw te bouwen en zelfs de hoogst noodzakelijke herstellingen en onderhoudswerken worden niet uitgevoerd. De oude dorpskern is omzoomd door betonnen appartementsgebouwen, afgewisseld met concentraties van garageboxen, hoewel er plaats genoeg is voor gezinswoningen met
tuintjes. Van overbevolking is hoegenaamd geen sprake. Je hebt er nog een gevoel van ruimte. De boerderijen staan eenzaam tussen de velden. De volgende boerderij bevindt zich vele kilometers verder. De boer en de boerin rijden met de ezelskar naar de wei, waarin een tiental koeien staan te grazen. Ze gaan op hun taboeretje zitten om de koeien een voor een met de hand te melken. De volle melkkruiken worden in de kar geladen en de rit naar huis kan beginnen. De schuur is scheefgezakt. Het dak buigt door. De verf bladdert van de rottende beplanking. Het leven is eenvoudig. De mensen vullen de opbrengst van de landbouw aan met de pluk en de jacht in de natuur. Ze weten welke paddenstoelen eetbaar en welke giftig zijn. Alle leden van de bevolking, oude en jonge mannen, vrouwen en kinderen, gaan in het bos blauwbessen en frambozen plukken. Als voorraad voor de winter worden augurken opgelegd en paddenstoelen gedroogd. Wat te veel is wordt langs de weg verkocht. De ven-
Kanaal tussen de Nemunasrivier die in het Koerse haf uitmondt en Klaipeda, de havenstad van Litouwen. Het kanaal loopt van zuid naar noord parallel met de oever van het haf. Enkele Litouwse vissers dobberen wat rond op het water en nemen af en toe een verkoelende duik. Het is te warm om de visnetten te controleren.
Russisch betonrot
ters zitten op een kruk in de berm terwijl voor hen een rij glazen potten staat uitgestald met de oogst van de dag. De Baltische kust is net zoals de bossen vrijwel ongeschonden. Er staan geen smaakloze appartementen en er is weinig of geen georganiseerd vertier. Op het strand liggen nauwelijks zonnekloppers, hoewel de zomers aangenaam zijn. Een wandeling door de duinbossen over de wildpaadjes lijkt op een ontdekkingstocht op zoek naar de bronnen van de Nijl tot de oprukkende frisse lucht steeds vochtiger wordt en de mistige zeespiegel voor je opdoemt. Ten tijde van de vijftigjarige Russische bezetting mocht er niet op zee worden gevaren en was de kust verboden terrein. Dit is niet de enige Russische invloed die nog merkbaar is. De verouderde appartementsblokken aan de rand van elk dorp passen in de communisitisch-rationele visie. De fabrieken en hotels die door de Russen werden opgericht zijn verlaten en vervallen. De heropbouw komt maar moeizaam op gang. Het is alsof je vijftig jaar in de tijd bent teruggereisd.
Rietwinning aan het Pape-meer. Vroeger werd er veel riet gekapt omdat het werd gebruikt als dakbedekkingsmateriaal, maar tegenwoordig zijn de rieten daken vervangen door goedkopere en duurzamere ijzeren platen. Nu moet er riet worden gekapt vanuit ecologisch oogpunt om te verhinderen dat de waterlopen dichtgroeien en veranderen in ontoegankelijke moerassen.
Russisch betonrot
Geografische situering
E
stland, Letland en Litouwen worden in een adem de Baltische staten genoemd. Die term verwijst naar hun gemeenschappelijke cultuur en verwante talen die behoren tot de groep van de Baltische talen. Het Ests is hierop een uitzondering, want die taal behoort tot de Fins-Oegrische taalgroep. De Esten voelen zich dan ook meer verwant met de Finnen dan met de Letten en de Litouwers. Geografisch sluit Estland wel nauwer aan bij Letland en Litouwen, want het wordt van Finland gescheiden door de 50 kilometer brede Finse Golf. De Baltische staten zijn relatief kleine landen, met in het noorden Estland, in het centrum Letland en in het zuiden Litouwen. De drie hoofdsteden van noord naar zuid, Tallinn, Riga en Vilnius werden door Unesco tot cultureel werelderfgoed uitgeroepen om hun authentieke stadskern te beschermen. De drie landen grenzen in het oosten aan Rusland. Ten noorden en ten westen spoelen de golven van de Baltische Zee met een luttel getijdenverschil aan op de schier eindeloze kust,
waarvan de stranden bezaaid zijn met zwerfkeien. Litouwen grenst in het zuiden aan Polen. Om de Baltische staten met de auto vanuit België te bereiken moet je dus heel Duitsland doorkruisen tot voorbij Berlijn, in Frankfurt aan de Oder de grens oversteken en dan nog eens Polen dwarsen. Het enige stukje Poolse autostrade loopt in het zuiden tussen Poznan en Warschau en daarvan is nog maar 350 kilometer voltooid. Alle andere verbindingswegen van dit enorme land zijn smal en staan bol, golven en kronkelen van dorp naar dorp en worden druk bereden door vrachtwagens en snelle Polen. Dus, na een spannende rit van een dag of drie stonden we eindelijk aan de Litouwse grens. Het wegennet in de Baltische staten is ook verstoken van autosnelwegen, maar de straten zijn minder druk bereden en lopen rechter dan de Poolse omdat het gebied veel minder dicht bebouwd is.
Russisch betonrot
Aantrekkingspolen
S
inds de toetreding tot de Europese Unie in mei 2004 is deze regio makkelijker toegankelijk geworden voor Europeanen en om dit nieuwe deel van Europa te leren kennen voor het al te sterk Europese eenheidsworst is geworden, maakten we in de zomer van 2006 deze verre reis. We stelden vast dat de infrastructuurwerken met Europees geld hier en daar al volop aan de gang waren, maar verder is de invloed van het westen er in die twee jaar Europees lidmaatschap nog niet zo sterk doorgedrongen. Met twee avontuurlijke ouders, twee gezellige tieners en twee wilde lagereschoolkinderen gaat onze reisvoorkeur in het algemeen uit naar landen met veel natuur en weinig georganiseerd toerisme. Aan deze eis voldoen de Baltische staten ruimschoots. Ze zijn heel dun bevolkt en bovendien woont het grootste deel van de bevolking in de steden. Er wordt aan landbouw gedaan, maar er is vooral veel wilde natuur. Heel veel wilde natuur, bestaande uit uitgestrekte, ondoordringbare bos-
sen waar nog roedels wolven op beren en elanden jagen. Allerlei bosbessen, maar vooral blauwbessen en paddenstoelen lossen elkaar heel de lente, zomer en herfst af. Een andere aantrekkingspool is de kust die over langgerekte stroken nagenoeg onbereikbaar is. De bossen strekken zich uit van het binnenland en over de duinen tot aan het strand. Je kan er kanovaren op de rivieren, over de meren en tussen de eilanden. De zomers zijn overwegend zonnig en aangenaam zacht. Ons avontuur beperkt zich niet alleen tot het ontdekken van de natuur. We gingen ook cultureel en historisch op ontdekkingstocht, want van de Baltische staten is in het westen maar weinig geweten. Hoewel er sterke heersers zijn geweest, werden de Balten ook vaak overheerst door de Pruisen, de Zweden, de Denen en de Russen. Er zijn hier en daar wel enkele middeleeuwse burchten en kastelen te bewonderen, maar het grootste deel van de bezienswaardige architectuur is terug te vinden in de oude stadskern van elk van de drie hoofdsteden.
De oevers van het kanaal tussen de Nemunas-rivier en het Litouwse Klaipeda zijn weelderig begroeid. De zwanenbloemen staan fier te pronken in de zon. Bijen en vlinders komen er gretig op af.
Russisch betonrot
Russische invloed
D
e Baltische staten – Estland, Letland en Litouwen – werden in 1940 bij Rusland ingelijfd. Na vijftig jaar bezetting werden ze in 1991 onafhankelijk. In mei 2004 traden ze toe tot de Europese Unie, maar na vijftien jaar onafhankelijkheid is de Russische invloed nog goed merkbaar. De industrie is niet sterk ontwikkeld en verouderd. Je kan er je hartje ophalen aan industriële archeologie, want de fabrieken die door de Russen planmatig op plaatsen met natuurlijke rijkdommen werden gebouwd, zijn veelal verlaten en vervallen. Een turfverwerkingsfabriek is in onbruik geraakt, de ramen zijn ingegooid en het terrein wordt nu gebruikt als busstelplaats. Er is weinig of geen scheepvaart en nauwelijks visvangst omdat de kuststrook tijdens de Russische bezetting verboden zone was. De kust van de Baltische staten vormde de buitengrens van de Sovjet-Unie en niemand mocht vrij het land in of uit. Die periode duurde lang genoeg om de steigers en vissersbootjes te
laten wegrotten en verroesten. De vissers konden hun kennis ook niet meer doorgeven aan de volgende generatie. Bewoning langs de kust was ook verboden, waardoor de Balten zich meer moesten toeleggen op landbouw en bang werden voor de ongekende gevaren van de zee. De invloed van de Russische bezetting is op veel plaatsen nog heel goed merkbaar. De kust is afgepaald met militaire constructies. Op regelmatige afstanden staan de restanten van uitkijktorens en bewakingsposten. De kustzone is over kilometerslange stroken onbewoond en het strand is nog steeds moeilijk bereikbaar, want in Letland werden die gebieden na de bezetting tot natuurpark uitgeroepen. Ook typisch Russisch zijn de appartementsblokken aan de rand van alle dorpen en steden. Je hebt uren lang door uitgestrekte bossen gereden en plots doemen die grauwe appartementen voor je op als reuzen die de weg wijzen naar de kleine dorpskern van scheefgezakte rijwoningen met oude houten
Roestige bootjes aan het Baltische strand van het piepkleine Letse dorpje Liepaja.
Russisch betonrot
De Russische industrie heeft voor heel wat milieuverontreiniging gezorgd. De Baltische staten vragen Rusland om schadevergoeding voor 50 jaar bezetting, maar Rusland werpt hier tegenop dat het ontzettend veel heeft geïnvesteerd in industrie, waaronder een kerncentrale die nog altijd 60 % van de energie in Litouwen levert. Volgens de Russen compenseren die investeringen ruimschoots de geëiste schadevergoeding.
Russisch betonrot
beplanking en golfplaten daken. Hoewel er plaats genoeg is voor huizen, bouwden de Russen veel efficiëntere, maar helaas te goedkoop uitgevoerde betonnen wooncomplexen, met een centraal verwarmingssysteem van geïsoleerde bovengrondse buizen die warm water transporteerden van een centrale stookoven naar de appartementen. De blokken zien er grauw uit, de muren zijn gebarsten en vuil, de bepleistering brokkelt af, de verf van de ramen is afgebladderd, ruiten zijn gebroken, de hal is al in geen jaren meer geverfd. Door de kromgetrokken voordeur zie je de klassieke radiator die het trappenhuis vergeefs probeert te verwarmen. Dit zijn uiterlijke aspecten van het Russische verleden. Ook de mentaliteit is voor ons bevreemdend. De mensen reageren nauwelijks op je aanwezigheid. Ze kijken je met een uitgestreken gezicht aan alsof ze elke vreemdeling wantrouwen. Als je stopt voor een voetganger die de weg wil oversteken, krijg je geen teken van bedanking. Onze algemene indruk over de mensen was nogal deprimerend, maar die karaktertrek geldt natuurlijk niet voor iedereen. Er waren ook heel vriendelijke mensen. Nadat we eens gevraagd hadden om onze auto
enkele dagen in een tuin te parkeren, werden we met veel aandrang uitgenodigd op de thee. En naar onze normen was die thee dan weer heel uitgebreid, met wijn, brood, kaas, beleg, blauwbessen, yoghurt enz. Gastvrij zijn ze wel.
Russisch betonrot
Enkele cijfers
E
nkele cijfers geven een concreet beeld van de bevolkingsdichtheid en de grootte van de Baltische staten. Litouwen is het grootste van de drie landen en is ongeveer twee keer zo groot als België, maar er wonen drie keer minder mensen. Letland is iets kleiner dan Litouwen en daar wonen vier keer minder mensen dan in ons land. Estland is het kleinste land van de Baltische staten. Het is iets groter dan België en met tien keer minder mensen dan bij ons heeft het de laagste bevolkingsdichtheid van de drie landen. Bovendien woont drie kwart van de Baltische bevolking in de steden, waardoor de bevolkingsdichtheid op het platteland nog veel lager is.
Litouwen: 65.200 km2 | 3,6 miljoen inwoners | 55,2 inw/km2 Letland: 64.589 km2 | 2,3 miljoen inwoners | 37 inw/km2 Estland: 45.226 km2 | 1,4 miljoen inwoners | 31 inw/km2 Ter vergelijking ook de cijfers voor België, dat één van de dichtst bevolkte gebieden ter wereld is. België: 32.545 km2 | 10,5 miljoen inwoners | 344 inw/km2
Beboste duinen tussen de Baltische Zee en het Pape-meer in het zuidwesten van Letland.
Russisch betonrot
De kruisberg bij Siauliai
I
n tegenstelling tot de andere twee Baltische staten is Litouwen overwegend rooms-katholiek. De katholieke religiositeit van de Litouwers komt het meest tot uiting op de kruisberg nabij Siauliai. Even ten noorden van deze noordelijke industriestad aan de grens met Letland, niet ver van de hoofdweg naar Riga, temidden van landbouwvelden, rijzen twee zandheuvels op waarop honderdduizenden kruisen zijn geplant. Niet alleen Litouwers laten er een kruis achter, de berg is het symbool van het geloof van de christelijke gemeenschap in Christus en zijn kruis. Het is een uiting van de spontane religiositeit van de mensen. Niet leed en dood staan hier centraal, maar wel geloof, liefde en opoffering. Vanop deze berg zegende paus Johannes Paulus II in 1993 het volk van Litouwen en alle christenen in Europa. Het is niet duidelijk wanneer het eerste kruis op de berg werd geplant. Sommige mensen denken dat het neerzetten van de kruisen al in de 14e eeuw begonnen is.
Volgens een legende werd het eerste kruis in 1847 door een zieke inwoner van Jurgaiciai geplaatst. Nadat het verhaal over diens daaropvolgende genezing in de omtrek bekend werd, stonden er drie jaar later al 20 kruisen. De kruisberg wordt het eerst in geschriften vermeld in 1850, maar de eerste kruisen werden waarschijnlijk geplaatst door familieleden van de slachtoffers van de opstand van 1831, omdat de tsaristische regering de families verbood hun doden waardig te eren. Na de volgende opstand in 1863 kwamen er meer kruisen bij. De heuvel werd een symbool van verzet, hoop en dankbaarheid. Volgens getuigen stonden er voor de eerste wereldoorlog ongeveer 200 kruisen op de heuvel. Tegen het einde van de jaren vijftig telde de heuvel meer dan 2000 kruisen. Tijdens de Russische bezetting werd de kruisberg locus non gratus. In 1961 werd de heuvel voor het eerst door tractors platgereden en sneuvelden meer dan 5000 kruisen. De houten kruisen werden in brand gestoken, de metalen kruisen gere-
cycleerd en de stenen kruisen verwoest en gebruikt als funderingsmateriaal. Toch bleven de mensen tijdens de sovjetperiode kruisen plaatsen om allerlei redenen. Men vroeg hulp van God of wilde hem bedanken. Ze werden ook geplaatst om mensen te herdenken die overleden zijn of nieuwe geboortes en huwelijken te vieren. De kruisberg werd bovenal het symbool van anoniem en hardnekkig verzet tegen het regime. De Russische regering was van oordeel dat de kruisberg vijandig en gevaarlijk was. Ondanks het feit dat hij verboden terrein was, bleven elke nacht meer kruisen verschijnen. Tot drie maal toe werd de heuvel met bulldozers platgereden en werden alle kruisen vernield. Van 1973 tot 1975 werden jaarlijks 500 kruisen vernietigd zonder de minste poging om dit zo onopvallend mogelijk te doen. Later werden subtielere technieken toegepast. De kruisen werden bijvoorbeeld vernietigd omdat ze geen artistieke waarde hadden. Het gebied werd verboden terrein op grond van epidemieën. De wegen er naartoe werden versperd door de politie. De heuvel werd bewaakt door het sovjetleger en de kgb, maar toch kon dit de mensen er niet van weerhouden kruisen te plaatsen.
Russisch betonrot
Na de Litouwse onafhankelijkheid in 1988 veranderde het statuut van de kruisberg helemaal. Hij werd niet alleen een fenomeen in Litouwen, maar ook in het buitenland. Toen paus Johannes Paulus II de kruisberg in 1993 bezocht, stond de heuvel weer vol met kruisen. Na het pausbezoek verwierf hij internationale bekendheid. Op dit moment staan er inmiddels honderdduizenden kruisen en het aantal blijft groeien. De kruisberg wordt veelvuldig bezocht door bruidsparen om er een kruisje te brengen en zich te laten fotograferen. Pelgrims of toeristen, iedereen die de kruisberg bezoekt laat een kruis of paternoster achter. Wie niets heeft meegebracht, maakt ter plaatse een kruis van takjes, gedroogd gras, stenen en alles wat hij maar vindt. Er zijn zelfs kruisjes van legoblokjes en nummerplaten. Kleine kruisjes worden aan grotere kruisen gehangen, de meeste zijn door en door verroest of verweerd, andere zijn weer fonkelnieuw. Wie geen inspiratie heeft om zelf een kruis of rozenkrans te knutselen, kan aan de stalletjes kiezen uit een gevarieerd aanbod van paternosters in alle kleuren van de regenboog en sobere of kitscherig versierde kruisbeelden. Kleine houten kruisen worden op gigantische hopen
Russisch betonrot
gelegd aan de voet van een Mariabeeld dat er hoog bovenuit torent. Niets is zo verbeeldend en treffend voor de Litouwse ziel dan deze vorm van religie. Volgens de jongste tellingen liggen, hangen en staan er heden ten dage minstens een half miljoen kruisen. Toen paus Johannes Paulus II in 1994 het franciscanenklooster van Verna in Italië bezocht, spoorde hij de franciscanen aan om samen met hun confraters in Litouwen een klooster op te richten aan de voet van de kruisberg. De eerste steen werd gelegd in 1998 en in 2000 werd het klooster geopend. Er zijn zestien cellen. Het huisvest een noviciaat voor franciscanen, maar ook pelgrims op zoek naar stilte en rust zijn er welkom.
Russisch betonrot
Schoorwal en haf
E
en schoorwal is een landtong die gevormd wordt door afzetting van zand in een bocht van de zeekust, waardoor die bocht geheel of gedeeltelijk van de open zee wordt afgesloten. De schoorwal, een smalle duinenrij, loopt meestal evenwijdig met de kust. Het afgesloten gebied krijgt naargelang van de omstandigheden de volgende naam: Haf als er een rivier in uitmondt; Lagune als er geen rivier in uitmondt; Kustmeer als het volledig is afgesloten. De Belgische kust is waarschijnlijk ook als schoorwal begonnen. De Koerse Schoorwal is niet de enige in de Oostzee. Voor de Poolse kust strekken zich nog twee schoorwallen uit.
Haf tussen de kust van Litouwen en de duinenrij van de Koerse Schoorwal
Russisch betonrot
Zeekust langs de Koerse Schoorwal
De wandelende duinen in het zuiden van de Koerse Schoorwal zijn grotendeels ontoegankelijk om ze te beschermen tegen erosie. Een wandelaar doet tonnen zand naar beneden schuiven, waardoor de duinen jaarlijks lager worden. De hoogste duintop van Europa torent meer dan 50 meter boven Nida uit en biedt een wijds vergezicht over de Baltische Zee en het Koerse Haf. Dit is de enige plaats in Litouwen waar zich een perfect mathematische horizon uitstrekt. Hier kan je de zon zien opkomen boven de waterspiegel van het haf en zien ondergaan in de zee.
Russisch betonrot
Koerse Schoorwal in Litouwen
D
e Koerse Schoorwal voor de kust van Litouwen is een landtong van ruim negentig kilometer lengte die de Oostzee scheidt van het Koerse Haf, waarin de rivier Nemunas uitmondt. De zuidelijke helft van de schoorwal behoort tot de Russische exclave Kaliningrad, de noordelijke helft is Litouws grondgebied. De landtong is feitelijk een schiereiland. De Litouwse zijde is niet verbonden met het vasteland van Litouwen. Een veerpont van enkele minuten verbindt het dorpje Smiltyne op de landtong met de havenstad Klaipeda. Ondanks de enorme lengte is de landtong vrijwel nergens breder dan drie kilometer. Aan de zeekust van de Koerse Schoorwal strekt zich een eindeloos lang wit zandstrand uit. Keien in alle tinten van rood rollen in de branding. Tussen lichter plantenmateriaal spoelen ook stukjes amber aan. De duinen zijn begroeid met pijnbomen en blauwbessen. Wandelende duinen hebben in de loop der eeuwen oude dorpjes begraven. De oevers van het haf zijn begroeid met riet.
De traditionele huizen hebben rieten daken, beplanking tegen de gevels en houten nokversiering met dierenmotieven waaronder paardenkoppen en elandengeweien. Typisch voor de Koerse Schoorwal zijn de windhanen die vroeger op de scheepsmasten stonden en waaraan je kon zien uit welk dorp de vissersboot afkomstig was. De schoorwal is een toeristische trekpleister voor de Litouwers. Over de enorme lengte werden vier dorpen gebouwd. Op het strand in de buurt van de dorpen genieten veel mensen van het strandvertier. Daarbuiten palmen de bossen het land in. Als je even van het dorp wegwandelt, voel je je al gauw alleen op de wereld. De enige andere levende grote wezens zijn een dertigtal elanden.
De traditionele huizen op de Koerse Schoorwal zijn afgewerkt met kenmerkende houten nokversiering van dierenmotieven waaronder elanden, paardenkoppen en draken.
Russisch betonrot
Russisch betonrot
In het duinbos bij Juodkrante op de Koerse Schoorwal werd een sprookjeswandeling uitgestippeld met talloze typische door plaatselijke kunstenaars uit eikenhout gehakte beeldhouwwerken die de legenden en volksverhalen van Litouwen verbeelden.
Stukjes amber zoeken op het strand van de Koerse Schoorwal.
Russisch betonrot
Amber
A
mber is fossiel hars afkomstig van gigantische prehistorische dennenbomen. Door de opwarming van de aarde 30 tot 60 miljoen jaar geleden, produceerden de bomen meer hars dan normaal. In veel gevallen stroomde het hars uit de boom en klonterde het samen. In het kleverige, snel verstenende hars werden allerlei insecten, zaden en planten gevangen. Soms stapelden zich grote hoeveelheden hars op tussen de stam en de schors. Het hars verhardde langzaam en werd in de bodem samengeperst tot barnsteen met zijn typische goudgele tot bruine kleur. Na de daaropvolgende ijstijden is het barnsteen uit de grond weggespoeld en in zee terechtgekomen. Voor de kust van Kaliningrad bevinden zich uitgestrekte ambervindplaatsen. Amber bestaat in verschillende kleuren. De bekendste en meest voorkomende kleur is goudgeel tot oranje, vandaar de bijnaam goud uit het noorden. Amber was zeer geliefd bij de Romeinen. Witte, gele, groene, zwarte en zelfs blauwkleurige amber is zeldzaam.
Zelfs na eeuwenlange ontginning van barnsteen uit de zee spoelen nog regelmatig stukjes amber aan op het strand van de Koerse Schoorwal. Tussen licht plantenmateriaal zweven kleine lichtgele over warmoranje tot dieprode heldere stukjes amber die door de golfslag op het strand worden gegooid. Na een half uur frutselen tussen de rommeltjes op het zand kunnen we amper een theelepeltje vullen met de schat die we hebben gevonden. Na een storm spoelen grotere stukjes aan. Volgens de legende is amber afkomstig van het paleis uit amber van een zeegodin die verliefd was op een eenvoudige visser. De god van de zee was zo jaloers op de sterveling dat hij het paleis van de zeegodin vernielde. Sindsdien spoelen er regelmatig stukken amber van dat paleis aan op de kust. Druppelvormige amberstukjes zijn afkomstig van de tranen van de zeegodin die huilt om haar verboden liefde.
Russisch betonrot
Palanga, de badstad van Litouwen
D
e badplaats in het noorden van Litouwen aan de grens met Letland bestaat hoofdzakelijk uit een lange boulevard met vrijstaande houten huizen. Sommige van die huizen zijn zo groot dat het kleine kasteeltjes zijn. De leegstaande kastelen lijken wel spookhuizen uit een sprookje. De villa’s zijn omgebouwd tot chic ingerichte restaurants, tavernes en cafés, met grote terrassen in omringende tuinen. De ruimte tussen die percelen is opgevuld met pretparken, springkastelen, kermiskramen, paardenmolens, trampolines, bungee toestellen, souvenirstalletjes, marktkraampjes met prullaria en goedkope ‘echte’ lederwaren. De kinderanimatie zorgt nog voor een oprecht stukje plezier. Het is er een gezellige drukte van badgasten die af en aan over de boulevard slenteren. Een hedendaags groepje Litouwse jonge muzikanten lost een Afrikaans traditioneel slagwerkensemble af. De boulevard eindigt met een even brede pier die een eind de zee in loopt. Links en rechts van de pier is het strand druk
bezocht. Hoewel er een dichte nevel hangt, het zacht waait en het toch niet zo warm is, zitten er heel wat families in badpak op het strand. Een opgeblazen banaan vaart af en aan in de branding. In de kromming van de banaan zitten wel zeven
Russisch betonrot
jonge kerels in rode zwembroekjes te balanceren. Ze klemmen hun benen krampachtig rond de hobbelende banaan om niet in het water te vallen. Een plat vissersschuitje is op het strand gevaren. De vangst is snel verkocht aan de toestromende mensen. Na een kort gevecht met de golven in de branding kiest de
schuit weer het ruime sop. Fotografen vervelen zich wachtend op een grootmoeder met kleinkind om een ouderwetse polaroidfoto te maken. Palanga is ook de stad van het grote ambermuseum van Litouwen. Het is gehuisvest op het landgoed van graaf Feliksas Tiskevicius (1865–1932) in een uitgestrekte tuin waarvan het grootste deel als botanische tuin met plantenserre is ingericht. Het museum stelt onder andere amberjuwelen van hedendaagse kunstenaars tentoon. Het bezit tevens een uitgebreide collectie amberstukken waarin allerlei insecten, spinnen en zelfs kevertjes gevangen zitten. Er zijn ook zeldzame stukken waarin plantenmateriaal gevat is. Je kan er alle mogelijke vormen van natuurlijk gestold amber aanschouwen en de ontstaansgeschiedenis ervan ontdekken. Hoewel er op educatief vlak nog heel wat werk aan de winkel is, loont de collectie zeker de moeite en met de Engelse tekst van de uitgebreide website erbij, kan ook een niet Litouws sprekende bezoeker heel wat bijleren over dit intrigerende fossiel hars.
Russisch betonrot
Kuststrook van Letland
D
e kuststrook van Letland is een ongerept natuurgebied. De duinen zijn met bos begroeid. Je kan er urenlang over het strand struinen zonder een mens tegen het lijf te lopen. De enige menselijke ingrepen in het landschap zijn de uitkijktorens die de Russen op regelmatige afstanden langs de buitengrens van de Oostbloklanden hebben opgetrokken. Tijdens de Russische bezetting was bewoning langs de kust verboden en mocht er niet op zee worden gevist. De weinige kustdorpjes bestaan uit enkele vervallen huizen en de armzalige vissersboten zijn rot en verroest. Vijftig jaar verbanning uit de zee wiste de ervaring van enkele generaties uit en verhinderde elke modernisering van de vissersvloot. Wat overblijft zijn de hopeloos verouderde, aftandse en in onbruik geraakte vissersbootjes die scheef aan de wankele steigers hangen. Ze trotseren weer en wind en vormen de enige herinnering aan een vissersverleden terwijl de huidige generatie veilig aan wal blijft uit angst voor de onbekende gevaren van de zee.
Russisch betonrot
Russisch betonrot
Russisch betonrot
Pape-lagune in Zuid-West-Letland
H
et Pape-meer is een langgerekte, ondiepe lagune langs de zuidkust van Letland. De landstrook tussen het meer en de zee is nauwelijks enkele kilometers breed. Het natuurgebied rond het Pape-meer, waar tijdens de trek vele vogels neerstrijken, wordt door het Wereldnatuurfonds beheerd. Grote grazers zoals konikpaarden, afstammelingen van het Europese oerpaard, oerossen en bisons moeten verhinderen dat het weidelandschap helemaal dichtgroeit met saaie, eenzijdige dennenbossen. Enkele wolven en lynxen jagen er nog op reeën, herten en elanden. In de weilanden broeden kraanvogels. Hoewel de strook land tussen de kust en het meer maar enkele kilometers breed is, lopen er vele zandwegen door het gebied. Een hele speurtocht op zoek naar een kampeerplaats voerde ons naar de met riet begroeide rand van het meer, waar we door zwermen muggen werden aangevallen. Er zat niets anders op dan gauw terug in de auto te springen, raampjes dicht
Russisch betonrot
te draaien, muggenmelk te smeren en een broek en hemd met lange mouwen aan te trekken. Wat verder stuitten we op een rietverwerkingsplaats in een open plek in het bos, waar bundels riet als kapelletjes rechtop staan te drogen in de zeebries, in afwachting van latere toepassing als dakbedekking. Kriskras
Russisch betonrot
Russisch betonrot
van het meer naar de kust en verder noordwaarts schrikken we enkele schichtige herten op die snel verdwijnen tussen de bomen in het bos. Sommige wegen zijn versperd door omgevallen bomen. We vonden tenslotte een romantische kampeerplaats op een mistig graslandje in het kustbos ten noorden van het Pape-meer, waar een gloednieuw toiletje, vuurplaats en een met houten dakpannen overdekte tafel met banken uit halve boomstammen was neergepoot. Volgens de gps bevindt onze kampeerplaats zich op amper 800 meter van de zee. Met behulp van de gps zijn we door het bos naar de zee gestapt. Op het strand vinden we alleen sporen van vogels, de pootafdrukken van een baby-eland en veel aangespoelde flessen. Uit de zee rolt een fijne mist het land in. Op het strand spoelen weinig schelpen aan. De duinen zijn begroeid met dennenbomen. Grote libellen fladderen als helikopters rond je oren op jacht naar dazen en muggen. Ze plukken de insecten in een grillige scheervlucht behendig uit de lucht. De blauwbessen hangen rijp en rond aan de struikjes. Na een half uurtje plukken met zijn vieren hadden we een kookpot vol, genoeg om confituur te maken.
Konik betekent ‘klein paard’. Het is een paardenras uit Polen dat werd gekruist met de tarpanpaarden. De tarpan is het Europese wilde paard dat in de 18de eeuw is uitgestorven. Via het konikpaard wordt geprobeerd terug tot de tarpan te komen. Vanwege hun nauwe verwantschap met het oerpaard worden ze vaak als natuurlijke grazers ingezet in natuurprojecten.
De oeros behoort samen met de bison en het konikpaard tot de grote grazers in de omgeving rond het Pape-meer. Ze zorgen ervoor dat het grasland niet dichtgroeit zodat er een gevarieerde natuur ontstaat waar heel wat planten en dieren kunnen gedijen. Er wordt gekozen voor de wilde voorouders van onze gedomesticeerde dieren omdat zij sterker zijn en in het wild kunnen overleven zonder tussenkomst van de mens.
Russisch betonrot
Irbe-rivier langs de Letse kust
O
p het einde van zijn loop kronkelt de Irbe-rivier door een duinenrij parallel met de kust alvorens in zee uit te monden. In de bossen krioelt het van de insecten: mieren, muggen en dazen, maar op het water, het strand en de zee ben je veilig. Als je door het bos wandelt, zwermen de dazen om je heen. Hun steken zijn irritant en blijven lange tijd nawerken. Een daas of paardenvlieg is een grote steekvlieg die vrij traag is, maar meestal voel je ze niet op je huid landen. Je hebt dus genoeg tijd om ze dood te meppen als je voldoende alert bent. Als er twintig om je hoofd zwermen en een aanval wagen op je onbedekte lichaamsdelen, slaat de paniek soms toe. Op een open plek in het bos vertoeven de engerds niet, maar ze achtervolgen je wel. Als je ze dan allemaal hebt doodgemept denk je: “Oef de rust is weergekeerd,” maar door wat te veel op de grond te stampen, zijn de rode bosmieren de kluts kwijt en zetten die de aanval in. Ze krioelen en wemelen niet alleen over je voeten, maar kruipen onder je broek door omhoog zodat het over je
hele lichaam begint te kriebelen. Je hebt letterlijk ants in your pants. Tegen valavond zetten de zwermen muggen op. Grote libellen helikopteren onhandig rondom je op jacht naar muggen. Regelmatig voel je hun papieren vleugels tegen je hoofd. Jammer genoeg gaan ze slapen als het donker is. De muggen blijven echter naarstig de aanval inzetten. Er zit niets anders op dan vroeg te gaan slapen.
Monding van de Irbe-rivier in de Baltische Zee aan de kust van Letland.
Russisch betonrot
De laatste 2000 meter stroomt de Irbe parallel met de zee, gescheiden door een smalle, amper tien meter brede zandtong.
De Balten zijn ongegeneerd.
Russisch betonrot
Russisch betonrot
Riga
R
iga is een gezellige stad aan de Douga die uitmondt in de golf van Riga aan de Baltische Zee. Riga is de hoofdstad van Letland. Bijna de helft van de ruim twee miljoen Letten woont in de hoofdstad. De wegen naar de hoofdstad zijn heel druk. Grote boulevards leiden naar het centrum. In de straten staan stalletjes met souvenirs en amberjuweeltjes. Halskettingen, armbanden, schilderijtjes, sleutelhangers, figuurtjes, … in alle tinten van wit tot geel over oranje naar rood. Ook groene en zwarte amber prijkt in de stalletjes. Er worden zelfs grote, zwarte schorpioenen verkocht die in kunstamber zijn gegoten. Een stalletje bestaat uit een grote rieten mand op wieltjes waarin de kitscherige schat ’s avonds weer keurig wordt opgeborgen. Het nabijgelegen plein gonst van de bedrijvigheid. Een groepje tieners spreidt enkele platen uit als vloer, zet de radio aan en begint hiphop te dansen. Ze trekken veel belangstelling. Een van de jongens gaat rond met zijn pet. Toeristen strijken
Russisch betonrot
neer op de grote terrassen en zoeken een plaatsje onder een parasol. Souvenirstalletjes staan aaneengeregen als een kralensnoer van amberbrokken rond het plein. De pronkerige jugendstilgevels kijken hoogmoedig toe op dit gewemel. In een zijstraatje probeert een oude vrouw als operazangeres wat geld te verdienen. Haar stem klinkt nog goed en ze zingt helemaal niet slecht, maar niemand luistert. Een maffiabaas in wit kostuum wordt door vier zenuwachtige bodyguards omringd. In het tijdperk van de Jugendstil is Riga uit zijn voegen gebarsten. De gebouwen in de nieuwe stad rond de oude kern zijn rijkelijk versierd met planten- en dierenmotieven en mythologische ornamenten. De Belgische ambassade is gevestigd in een Jugendstilpand. Zelfs in de oude stadskern kan je vele Jugendstilhuizen ontdekken. Daartussen staan her en der nog traditionele huizen met houten beplanking, waarvan de oorspronkelijke houten dakpannen vervangen zijn door golfplaten of ijzeren platen. Terwijl de Jugendstilgevels prachtig onderhouden zijn, staan de houten villa’s naargeestig te vervallen. De planken zijn rot en de verf is verschenen en bladdert af, het dak is verzakt. Het lijken wel spookhuizen.
Russisch betonrot
De Nostalgia is een restaurant met een strakke donkergrijze betonnen jugendstilgevel. Binnen heerst nog de nostalgische sfeer van de Russische beau monde die er vroeger samenkwam in het bombastische decor met donkerpaarse fluwelen zetels, witte muren, gouden ornamenten, barokke muurschilderingen en protserige kristallen kroonluchters. Je kunt er in een deftig kader authentieke Russische specialiteiten eten voor een betaalbare prijs. De Baltische keuken is degelijk en heerlijk. De fijne vleeswaren zijn gemarineerd in allerlei smakelijke kruiden. Zuurkool wordt op verschillende manieren bereid. Kefir is een vloeibare yoghurt die je in de plaats van melk kan gebruiken in müsli.
Bij het vrijheidsmonument houden twee soldaten de wacht. En Iris moest, na grondig onderzoek, toegeven dat ze echt waren. Na een half uur, zonder een spier te verkrimpen, mogen ze hun benen even strekken en met afgemeten passen rond het monument marcheren. Om het uur worden ze afgelost, ook weer met gestrekte benen en zwaaiende armen. Twee para’s in kaki camouflagepak houden een oogje in het zeil en zien erop toe dat de wacht eruitziet als om door een ringetje te halen.
Russisch betonrot
De trolleybus voert de mensen van Riga de stad uit naar de nieuwe winkelcentra in de randstad.
Russisch betonrot
Estland
H
et dunst bevolkte Baltische land is bijna anderhalve keer zo groot als België, maar er wonen ruim tien keer minder mensen. De bevolking bestaat uit 1 miljoen Esten en 400.000 etnische Russen die voor en tijdens de Russische bezetting zijn ingeweken. Estland is pas vanaf 1918 een zelfstandige staat. Het onafhankelijke Estland werd in 1940 door de sovjettroepen bezet en na een korte Duitse bezetting in 1944 bij de Sovjet-Unie ingelijfd. Het bezette Estland herkreeg in 1991 zijn onafhankelijkheid. Voor 1918 behoorde Estland tot de grote mogendheden die het land omringen: het was afwisselend (ten dele) Deens, Zweeds, (ten dele) Pools en Russisch. Vooral op de eilanden en de westkust van Estland zijn nog vele eigendommen in handen van Zweedse families. De meeste huizen zijn er gebouwd in Zweedse stijl en op veel plaatsen wappert nog steeds de Zweedse vlag. De houten beplanking van de huizen is geschilderd in de typisch Zweedse kleuren geel, donkerrood of blauw.
De traditionele huizen van Estland zijn blokhutten gebouwd met hele boomstammen. Ze worden overkapt door een zadeldak, bedekt met een isolerende laag riet van een halve meter dik. Riet is in overvloed aanwezig in de Baltische staten. Nu er bijna geen rietdekkers meer zijn, moeten regelmatig rietkap acties worden gehouden op de oevers van rivieren en meren om dichtgroeiing tegen te gaan.
Onze aluminium open kano met zwaard, roer en jonkzeil doet het goed op zee. Al zijn we zelf niet overtuigd bij de toch wel harde wind en de af en toe schuimende golven. Bij een fout manœuvre brak de giek en moesten we tegen de strakke wind op terugroeien. Een kanotocht wordt een kanotrekking wanneer het water zelfs voor een kano te ondiep wordt.
Russisch betonrot
Vormsi-eiland en Ramsi-schiereiland ten westen van Estland
V
olgens ons plan zouden we met de kano’s in vijf dagen rond Vormsi varen. Ons plan viel echter letterlijk in het water door de regen. Na een onafgebroken periode van veertien warme, droge en zonnige dagen vreesden we een kentering in het weer. ’s Nachts was het beginnen regenen. Pas laat in de ochtend is de regen gestopt en zijn we alsnog uitgevaren, maar toen we op het eiland aankwamen, begon het weer pijpenstelen te regenen en het zag er niet naar uit dat er vlug een opklaring zou komen. We zijn dan maar botsend op de golven
teruggepeddeld. De volgende dag begon weer met een stralend blauwe hemel, maar er stond een stevige bries. Omdat we niet op de hoogte van de weersvoorspellingen waren, zijn we maar voor een dagtocht naar het eiland vertrokken. We laveerden met de wind mee en op zeil vinnig tussen de zwerfkeien door naar Vormsi. Dit keer probeerden we de route zuid om. Tussen Vormsi en Ramsi ligt nog een klein eiland. Tussen dat eiland en het schiereiland Ramsi wordt een heel smalle vaargeul opengehouden, maar niet ver daarbuiten wordt het water al snel on-
Russisch betonrot
diep. Zo ondiep dat je zelfs met een kano niet langs het kleine eiland kan varen. Ons plan om rond te varen viel weer in het water. Door de stevige wind en de ondiepte beslisten we de boten langs de kust van Vormsi weer naar het noorden te slepen om daarna de kortste oversteek tegen de wind in terug naar Ramsi te kunnen maken. Tijdens onze korte wandeling op het eiland dat in het Zweeds Ormsø, het ‘slangeneiland’, heet, zagen we inderdaad twee doodgereden slangen op de weg. Op het eiland wonen nog veel Zweden die nog steeds de Zweedse vlag aan hun vlaggenmast hebben wapperen. Toen we terugvoeren, was de wind gelukkig wat in hevigheid afgenomen en bereikten we nog vrij vlot de overkant. Onze auto stond geparkeerd in de tuin van een Ests gezin. We werden er gevraagd op de thee, met wijn, brood, tomatensla, kaas, vlees, bessen en nog veel meer. Ze hadden de grond gekocht van een Zweedse familie en er een huis in Estse stijl op gebouwd: een blokhut met een rieten dak. Ook de dubbele garage was met hele boomstammen gebouwd en overdekt met een rieten dak. Het domein liep uit in de zee. De rietkraag was uitgestoken, de grond opgehoogd en het gras gezaaid om
minder muggen te hebben. Volgens de bewoners waren er dit jaar trouwens minder muggen omdat het de voorbije maanden uitzonderlijk droog was geweest. Wegens de droogte hingen er zelfs geen bessen aan de struiken. Dat van die bessen klopte, maar dat er minder muggen zouden zijn geweest, daar hebben wij weinig van gemerkt.
Russisch betonrot
Russisch betonrot
Tallinn
D
e havenstad in het noorden van Estland is de hoofdstad van het land. De stad wordt ook de Anton Pieck-stad genoemd vanwege de vele bakstenen torens met rode dakpannen in de oude stadsomwalling van grijze natuursteen. Een van de torens heeft de naam Kiek in de Kök gekregen omdat hij zo hoog was dat de stadswachten vanop de toren bij de mensen in de keuken konden binnenkijken. De stadsmuur is goed bewaard gebleven en in de torens zijn verschillende musea ondergebracht waaronder het maritiem museum en een museum met de geschiedenis van de stad. Vanop de torens heb je een prachtig zicht over de haven, de binnenstad en het groen rond de stad. Om Tallinn te bezoeken kampeerden we in de jachthaven en reden we met de bus naar de stad. Een echte camping kan je het bezwaarlijk noemen. Caravans en mobilhomes kunnen op de parking naast de aanlegplaatsen voor jachten een plekje vinden. Op het grasperk staan wat banken en tafels en daartus-
Russisch betonrot
sen is plaats voor een tiental tentjes. De campinggasten kunnen gebruik maken van de toiletten van de jachthaven, maar om te douchen, moet je naar de aangrenzende sporthal. Daar zijn kleedzalen voor wel twintig ploegleden, een gemeenschappelijke doucheruimte met drie sproeiers en een sauna die permanent op temperatuur is. Behalve bloemisten, vind je in de oude Baltische steden bijna geen winkels. Ten tijde van de Russen waren er alleen winkels met producten voor het noodzakelijke levensonderhoud. Daardoor zijn er geen drukke winkelstraten zoals in de grote WestEuropese steden. Alle winkels zijn nu gegroepeerd in grote koopcentra buiten de stad. Daar vind je gekende Zweedse, Engelse, Franse, Duitse, Nederlandse en Belgische ketens. Rimi is bijvoorbeeld een supermarktketen uit Zweden. Het Belgische Sarma is ook in de Baltische staten vertegenwoordigd. De trolleybus brengt de klanten tot bij het winkelcentrum. De jeugd in Tallinn is opvallend gothic. Vampierachtige jongens en meisjes in het zwart, met lange jassen lummelen in groepjes op het gras en tegen de muurtjes.
Suzanna op de burcht op de Estse oever van de Narva met zicht op de Ivangorodburcht op de Russische oever van de Narva.
Russisch betonrot
Narva
I
n het uiterste noordoosten van Estland ligt de grensstad Narva aan de oever van de gelijknamige rivier, die de grens vormt tussen Estland en Rusland. De grensovergang bevindt zich in het midden van de stad, waar Rusland via een brug over de Narva met Estland is verbonden. Een lange rij sjofele vrachtwagens staat tot ver buiten de stad aan te schuiven om de grens over te steken. Een groep bustoeristen moet aan de grenspost uitstappen en te voet de brug overstappen met al hun bagage aan de hand. Ze staan urenlang aan te schuiven voor grenscontrole. Er is geen wachtruimte of overkapping. De reizigers staan in de zon, de regen of de sneeuw en kunnen alleen maar geduldig hun beurt afwachten. De enige bezienswaardigheid in Narva zijn de twee versterkte burchten aan weerskanten van de rivier. Beide burchten zijn een kanonschot van elkaar verwijderd. De burcht met de hoge Herman-toren verdedigt Estland en de Ivangorod-burcht Rusland. De Estse burcht is volop in restauratie en herbergt een
mooie collectie Estse historische voorwerpen. De grondvesten van het kasteel van Narva werden in de 13de eeuw door de Denen gelegd. Vervolgens is de stad in handen geweest van de Duitsers, de Zweden, de Russen en ten slotte de Esten. Narva is doorheen de geschiedenis vaak belegerd geweest. De stad werd tot voor de Tweede Wereldoorlog gekenmerkt door barokke ornamenten, maar die overleefden het strijdgeweld niet. Enkele ervan zijn nog te bewonderen in de burcht, maar meestal blijven alleen wat foto’s over. Op weg naar Narva picknickten we op de klippen van de noordkust. De nevel die uit de zee kwam opzetten, had een sterke kampvuurgeur. Vreemd, een brandlucht die uit de zee komt. Uiteindelijk bleek de smog uit het oosten, uit Rusland te komen. Narva ligt in de turfstreek die doorloopt in Rusland. In de zomer begint de turf spontaan te smeulen. De brandweer stond overal paraat en de politie had diverse boswegen afgesloten wegens brandgevaar. In Estland bleef het gevaar beperkt tot
Ivangorod-burcht op de Russiche oever van de Narva.
Russisch betonrot
Toeristen wachten aan de grens om van Rusland naar Estland te gaan.
Russisch betonrot
enkele plaatselijke vuurhaarden, maar in Rusland smeulde de turflaag van grote stukken bos zodat de dikke smog tot vijftig kilometer diep in Estland doordrong. Hoewel de wegen afgesloten waren, sukkelden we op zoek naar nog actieve turfwinningsplaatsen toch het bos in. Het gebied is in lange rechthoekige turfsteekputten opgedeeld waarlangs lange rechte paden lopen. De paden langs de niet meer ontgonnen putten zijn, hoe verder je in het gebied doordringt, meer en meer dichtgegroeid en moeilijker berijdbaar. We beslissen te voet verder op verkenning te gaan en moeten op onze passen terugkeren omdat de brug over de geul die de weg kruist ingestort is. Nu en dan begeeft een eland zich over de kale vlakte om te gaan drinken. Grote gespleten hoefafdrukken zijn diep weggezakt in de modder.
In Rusland brandt de turflaag over een uitgestrekt gebied.
Estland is bezaaid met zwerfkeien die door de gletsjers in de laatste ijstijd werden meegevoerd.
Russisch betonrot
Op zoek naar een picknickplaats stuiten we aan een vijver op een brandweerploeg. De brandweerwagens tanken er water. De gezichten van de brandweerlui zijn zwart beroet en ze zien er moe uit. Net zoals de meeste mensen in de Baltische staten, spreken de brandblussers geen Engels, maar een jongedame die bij de ploeg aanwezig is, kan ons melden dat je niet meer in het bos mag wegens het brandgevaar. Ze raadt ons aan om zo snel mogelijk een uitweg te zoeken waar geen politiepost staat opgesteld, want de agenten zouden gul boetes uitschrijven aan overtreders. Voor we het bos verlaten, houden we toch even een picknickpauze aan een met wilgenroosjes en andere veldbloemen omzoomd ven. Alan ziet op nog geen tien meter van onze auto rook uit de struiken opkringelen. De turf smeult er en verschroeit de droge grassen. We verlaten het gebied via dezelfde weg waarlangs we het bos zijn ingereden.
Turf blijft wekenlang branden. Het vuur verspreidt zich onder de grond. Zelfs turf in een vochtige moerasbodem kan vuur vatten. Alleen de herfstregens kunnen dit fenomeen een halt toeroepen.
Russisch betonrot
Peipsimeer
D
e grens tussen Estland en Rusland wordt grotendeels door het Peipsimeer gevormd. Met een oppervlakte van 3555 km2 en een kustomtrek van 520 km is het Peipsimeer het vierdegrootste meer van Europa. Het meer is 152 km lang en gemiddeld 23 km breed. De breedste oversteek meet 47 km en het is maar 15 m diep. Aan de noordwestkust van het Peipsimeer wonen vooral Russische oudgelovigen. Deze mensen zijn in de 18de eeuw uit Rusland gevlucht uit protest tegen de hervormingen die tot doel hadden de Russisch orthodoxe kerk in overeenstemming te brengen met de Grieks orthodoxe kerk. De inwijkelingen moesten het stellen met de minder vruchtbare grond, waardoor grootschalige landbouw onmogelijk was. Ze kweken vooral groenten in kleine serres naast hun huisjes. De huisjes staan op kilometerslange rijen langs weerskanten van de baan gezellig dicht naast elkaar. In elk tuintje staat een met plastiek afgedekte serre, wat fruitbomen en bessenstruiken. De achter-
Russisch betonrot
tuin loopt uit in het meer. Aan stalletjes langs de kant van de weg verkopen de Russische oudgelovigen de overschot van hun moestuin. Tomaten, ajuinen, al dan niet opgelegde augurken, allerlei soorten courgettes gaan goed van de hand. Meer naar het zuiden, waar het land vruchtbaarder is, golven de eindeloze graanvelden van de oorspronkelijke Estse bewoners zo ver het oog kan zien. De akkers lopen tot in het meer. De grote houten boerderijen staan op grote afstanden van elkaar. Oorspronkelijk bestond de dakbedekking uit houten dakpannen, maar die zijn al lang vervangen door golfplaten of ijzeren panelen. Hier en daar staat nog een oude schuur met een origineel houten dak dat op instorten staat. We zijn het meer naar het zuiden gevolgd tot het moeras ondoordringbaar wordt, waar de Emajögi-rivier in het meer uitmondt. Aan de monding van de rivier bevindt zich nog een klein dorpje waar geen weg naartoe is. Je kan de nederzetting alleen over het water bereiken. Als het waterpeil hoog staat, worden de huisjes met overstroming bedreigd. In het laatste dorp langs de weg is nog een bewaakte grenspost. Vanop de Estse oever van het Peipsimeer is het ongeveer 50 km tot aan
Russisch betonrot
de Russische kant van het meer. Twee douaniers bewaken de grensactiviteit die er natuurlijk niet is. De weg loopt nog enkele kilometers door, maar is zo goed als onberijdbaar. Hoewel het al lang niet meer heeft geregend is de bodem zompig en zijn er diepe groeven in het pad. We zijn er dan ook stevig in vastgereden en kregen de auto pas na veel graaf- en takelwerk weer los. Om te douchen hebben we een groot muskietennet buiten gehangen. In het dichte bos ontdekken we nog een elandenslaapplaats. Een stevige bries verandert het spiegelgladde wateroppervlak van het Peipsimeer in een wilde zee met een venijnige deining. Een brede rietkraag omzoomt het meer. De eerste honderd meter zijn ondiep. Zwerfkeien steken tot een honderdtal meter van de kust weg hun kop boven het water uit. Biezen vormen kleine eilanden, waardoor je kan varen. De biezen wuiven in de wind, maar tussen de harde stengels is het water rustiger. Het is een uur peddelen door het wilde water naar Praaga, het dorp aan de Ermajögi-rivier. De enige manier om er te komen is langs het meer of via de rivier. De kinderen krijgen schrik van de harde wind en de golven en keren al snel terug.
Russisch betonrot
Russische datsja aan de noordoostkust van Estland. Het dak lekt, het huis staat leeg, de toeganspoort is overgroeid.
Russisch betonrot
Russische badplaatsen
T
ijdens de Russische overheersing werden aan de kust van Estland enkele luxueuze badplaatsen voor Russische vakantiegangers uitgebouwd. De met dennen begroeide duinen zijn in keurige percelen verdeeld, waarop houten bungalows zijn neergepoot. Elke datsja heeft een glazen erker. De indeling van de percelen doet wat denken aan de vakantiehuisjes in onze Kempen. Ook in de badplaatsen is het betonrot aanwezig. De grote Russische hotels zijn verlaten en vervallen. De invulformulieren liggen nog verspreid op de grond alsof de wind ermee heeft gespeeld door de gebroken ramen. De muren zijn versierd met propagandistische tekeningen. Krachtige mozaïeken met opgeheven vuisten en duiven in hard zwart, wit, grijs en rood herinneren nog aan de communistische overheersing. Alles ligt er verweesd bij. Typisch Russische houten datsja’s, in zachtgroene, -blauwe, en -gele tinten geschilderd, staan te verkommeren. Het houtTwee agenten die patrouilleren met de fiets, houden vanop een bank in de schaduw van het duinbos toezicht op de badgasten.
Russisch betonrot
snijwerk rond de ramen, aan de dakrand en op de terrassen straalt nog de standing van weleer uit. Een deel van het dak is ingezakt, de tuin verwilderd, de toegangspoort met bramen overgroeid. Veel huizen staan leeg terwijl de confituurpotten nog in de ijskast staan, de post nog op tafel ligt en de kleren nog in de kast hangen. De enige bewoners zijn grote wespen, muizen en spinnen.
Heroïsche mozaïeken tegen de gevel van een voormalig hotel geven beeldend de communistische ideeën weer van de Russen.
Russisch betonrot
Verlaten, vervallen en gedeeltelijk ontmanteld en geplunderd sovjethotel aan de Estse kust niet ver van de Russische grens.
Russisch betonrot
Russisch betonrot
D
e Baltische staten zijn dun bevolkt. Je zou denken dat er in die landen plaats genoeg is om voor iedereen een huis te bouwen, maar daar dachten de Russen anders over. Volgens de communistische logica is het veel efficiënter om appartementsblokken te bouwen. Het eerste wat je dan ook ziet, wanneer je de uitgestrekte bossen of weilanden verlaat en je een dorp nadert, zijn appartementen. Jammer genoeg is de kwaliteit van de constructie niet zo denderend. De gebouwen lijden duidelijk aan betonrot. De muren zijn grijs en grauw, de verf bladdert af, de hal is niet onderhouden. Soms denk je dat een appartement met gebroken ramen leeg staat, maar er is toch nog leven. De garages zijn gegroepeerd in de buurt van de woonzone. Kleine identieke boxen staan op lange rijen naast elkaar, maar elke eigenaar heeft er met verfresten toch iets persoonlijks van gemaakt. Op elke garage is een nummer geschilderd en er prijkt een groot hangslot op elke poort. In sommige garages
Russisch betonrot
wordt wat handel gedreven in auto-onderdelen. Het ziet er allemaal vervallen en droefgeestig uit. In elk dorp staat een vervallen fabriek, waar tijdens het Russisch communisme warm water werd geproduceerd. Bovengrondse pijpleidingen voerden het verwarmde water naar de woningen. Misschien was de centrale verwarming op macroniveau van de Russen nog niet zo gek.
Russisch betonrot
Anne
Peter
Camera’s Fotografen Reisgenoten Tekst Lay-out Lettertype Druk Papier Cover
Canon eos 3 | Leica D-Lux II | Canon eos 30d Peter Cuypers | Anne Vaeck Kristine | Alan | Suzanna | Celine | Iris Walter | Lieve | Joris Anne Vaeck Peter Cuypers Minion Pro Digitale laserprint Xerox Tektronix Phaser 7300 220 gr color laser Klaipeda (Litouwen) | Narva (Estland)
Riemstraat 18, 2000 Antwerpen Tel. 03 238 84 27
[email protected]
Een uitgave van www.anthologie.be
