Ruimte om te ondernemen

LT O N E D E R L A N D

Ruimte om te ondernemen Maatschappelijk verslag Varkenshouderij

2005-2006

Inhoud pagina

1

Voorwoord

3

De varkenshouderij in Nederland

6

1 Dierenwelzijn

10

2 Milieu

14

3 Voedselkwaliteit

18

De visie van ...

20

4 Communicatie

24

5 Diergezondheid

28

6 Lucht en klimaat

32

Varkenshouderij en samenleving

36

To t s l o t Colofon

Voorwoord

D i a l o o g v o o r t z e t t e n

varkenshouderij. Deze voorbeelden illustreren dat we volop bezig zijn met

Met trots presenteer ik het tweede maatschappelijk verslag varkenshouderij.

innovaties. Ruimte om te ontwikkelen is het hoofdmotto, daarbij rekening

In 2004 kwam de LTO-vakgroep Varkenshouderij met het eerste maatschappelijk

houdend met markt, rendement en maatschappij. Voor innovaties is ruimte om

verslag. Positieve reacties waren er op de openheid. We lieten zien dat we serieus

te ontwikkelen nodig.

bezig zijn met duurzaamheid en maatschappelijk draagvlak. De laatste twee jaren heeft de LTO-vakgroep Varkenshouderij flink doorgewerkt

In dit verslag geeft het Landbouw Economisch Instituut (LEI) een objectieve

en verschillende ontwikkelingen opgepakt. Dat gebeurde vrijwel altijd samen

beschrijving van de varkenshouderij anno 2006. Het LEI maakte gebruik van

met andere partijen. Het resultaat hiervan laten wij u graag zien in dit tweede

beschikbare databases en gepubliceerd onderzoek. Een uitgebreide versie van

maatschappelijk verslag.

deze beschrijving wordt gepubliceerd op de LTO-website (www.lto.nl).

Dit maatschappelijk verslag zie ik als een goed vertrekpunt om de dialoog

Deze beschrijving kan een goede hulp zijn bij het voeren van de dialoog.

‘varkenshouderij en maatschappij’ met burgers, maatschappelijke organisaties en politieke partijen voort te zetten. Het maatschappelijk verslag geeft een inkijk

Ik wil eenieder, die heeft meegewerkt aan het tot stand komen van dit maat-

hoe er gewerkt wordt in de varkenshouderij. Het toont hoe wij onze bedrijven

schappelijk verslag, hartelijk danken. Natuurlijk de vier burgemeesters die hun

ontwikkelen en aanpassen, daarbij rekening houdend met bedrijfseconomische

kijk hebben gegeven op de hedendaagse varkenshouderij. Ook een woord van

aspecten en met de wensen van de markt en maatschappij. De dialoog voeren we

dank aan Bennie Jolink, Mart Smolders en mijn vier collega varkenshouders,

al langer en daar gaan we zeker mee door. Ons doel is het wederzijds begrip en

die in hun persoonlijke bijdrage laten zien wat ze doen en waar ze voor staan.

onderling vertrouwen verder uit te bouwen. Wij staan en blijven gaan voor de agrarische ondernemer in het landelijk gebied.

Het maatschappelijk verslag is geschreven als stimulans voor varkenshouders, om zelf het gesprek met de burger aan te gaan. Naast de initiatieven in het

In de middenpagina’s van dit verslag treft u de visie aan van vier burgemeesters.

maatschappelijk verslag heeft elke varkenshouder ook zelf een eigen verhaal over

Deze vier eerste burgers uit verschillende delen van Nederland, geven hun beeld

de ontwikkelingen op zijn varkensbedrijf. Zo hebben een tiental varkenshouders

van de varkenshouderij. Mijn dank daarvoor. Dit is een mooie bijdrage aan de

geïnvesteerd in skyboxen voor burgers, die graag tijdens een fiets- of wandeltocht

dialoog tussen varkenshouder en burger.

een kijkje willen nemen in een varkensbedrijf. Ik roep alle geïnteresseerde

Verder zijn in dit verslag zes initiatieven beschreven waaraan de LTO-vakgroep

burgers op zelf kennis te nemen van de ontwikkelingen in de varkenshouderij.

Varkenshouderij samen met haar partners, de afgelopen twee jaren hard heeft

Bij de varkenshouder in de buurt of in één van de stallen van Varkens in Zicht.

gewerkt. Ondernemers vertellen hier over ervaringen met het zoeken naar een hogere gezondheidsstatus van het varken, het nemen van maatregelen om

Ik wens u allen heel veel leesplezier!

ammoniak en geur te verminderen en over de ervaringen om de kosten in de varkensketen inzichtelijk maken. Ze geven ook aan hoe ze werken aan het



Annechien ten Have-Mellema,

vertrouwen tussen de schakels in de varkensketen; biogas als een nieuwe



voorzitter LTO-vakgroep Varkenshouderij

uitdaging om groene energie te maken; het zoeken naar nieuwe concepten in de vleesvarkenshouderij en Varkens in Zicht als voorbeeld van een transparante

P AG I NA 1



De varkenshouderij in Nederland In Nederland worden op ongeveer 10.000 bedrijven varkens

Met de vermindering van het aantal bedrijven met varkens is een duidelijke

gehouden. Het aantal bedrijven met varkens is de afgelopen

toename van het aantal varkens per bedrijf samengegaan (figuur 1).

jaren duidelijk afgenomen (figuur 1). Bijna de helft van de

Er zijn per bedrijf momenteel gemiddeld 1.200 varkens (inclusief biggen).

varkenshouders heeft een gespecialiseerd bedrijf met inkomsten

Kenmerkend voor de ontwikkeling van de varkenshouderij in de afgelopen

uitsluitend of voornamelijk uit de varkenshouderij.

tientallen jaren is dan ook schaalvergroting, vermindering van het aantal

Bij de overige varkenshouders is vaak de melkveehouderij of

bedrijven en specialisatie.

de akkerbouw een belangrijker onderdeel van het bedrijf.

De ruim 4.000 gespecialiseerde varkensbedrijven houden de meeste varkens

Het aantal overige varkenshouders is sterker verminderd dan

(ongeveer 75% van de varkenspopulatie). Op de gespecialiseerde varkens-

het aantal gespecialiseerde bedrijven.

bedrijven bevonden zich in 2005 80% van de bijna 1 miljoen zeugen en 60% van de ongeveer 5,5 miljoen vleesvarkens. De gespecialiseerde varkensbedrijven zijn vaak op zich weer gespecialiseerd in het houden van zeugen (fokvarkens) om biggen voort te brengen (circa 1.500 bedrijven) of om biggen te laten groeien tot vleesvarkens (ook circa 1.500 bedrijven). Ruim 1.000 varkenshouders combineren beide activiteiten en hebben een ‘gesloten bedrijf’. Een gesloten bedrijf wil zeggen dat er zowel zeugen, biggen als vleesvarkens aanwezig zijn.

Figuur 1 Aantal bedrijven met varkens ingedeeld naar gespecialiseerde

Het totale aantal varkens (inclusief biggen) in Nederland is de laatste jaren ruim

varkensbedrijven, overige bedrijven en het aantal varkens per bedrijf

11 miljoen. Dit is duidelijk minder dan eind jaren negentig, toen na een spectacu-

in Nederland 1980-2005. Bron: CBS

laire groei vanaf de jaren ’60, een maximum van ongeveer 15 miljoen varkens werd bereikt (figuur 2). De vermindering van het aantal varkens met ruim 25%

50.000

1.400

45.000

1.200

B E D R I J V E N

40.000

is vooral het gevolg van het beleid om de mestproductie in Nederland te verminderen. Daarnaast zijn ook de toegenomen internationale concurrentie en de uitbraak van de varkenspestziekte (1997) van invloed geweest. Het gevoerde

35.000

1.000

beleid heeft ook tot een betere inpassing geleid van bedrijven in het landschap.

30.000

800

De ongeveer 10.000 bedrijven met varkens liggen vooral in Noord-Brabant,

25.000 600

20.000

Gelderland, Noord-Limburg, Overijssel en Utrecht. Voor de komende jaren wordt een vrij stabiele omvang van de varkenspopulatie in Nederland verwacht.

15.000

400

10.000

200

5.000 0

0 1980

1985

1990

1995

2000

2005

n gespecialiseerde bedrijven n overige bedrijven ❚ varkens per bedrijf

P AG I NA 3

Er kunnen immers niet meer varkens worden gehouden dan toegestaan via varkensrechten.

De varkenshouderij in Nederland

E conom i e

75% daarvan heeft betrekking op vlees, bacon en vleeswaren. Omdat de invoer

Rond de varkenshouderij zijn tal van andere bedrijven actief. De belangrijkste

veel geringer is (per jaar ongeveer 0,5 miljard euro) levert de varkenssector een

zijn de leveranciers van voer, de slachterijen en de vleesverwerkende bedrijven.

duidelijk positieve bijdrage aan de handelsbalans van Nederland. De drie belang-

De meeste varkensbedrijven zijn familiebedrijven, waar het werk wordt verricht

rijkste landen voor de export vanuit Nederland zijn Duitsland, het Verenigd

door de ondernemer en zijn gezinsleden. Er werken bijna 1.500 mensen in een

Koninkrijk en Italië. De laatste jaren zijn ook de in 2004 tot de EU toegetreden

dienstverband.

Midden- en Oost-Europese landen belangrijke afnemers, vooral van biggen en

Ondanks de vermindering van het aantal varkens is Nederland nog steeds een

vleesvarkens.

belangrijke producent met ruim 7% van alle varkens in de Europese Unie van 25 landen. Alleen Duitsland, Frankrijk, Spanje, Polen en Denemarken hebben een



h et var k en s b edr i j f

grotere varkenspopulatie. Het merendeel van de productie (circa 60%) wordt

Vanwege sterke fluctuaties van de vraag/aanbodverhouding op de markt kent de

geëxporteerd en wel in de vorm van vlees, bacon en vleeswaren. Daarnaast gaan

varkenshouder geen stabiele opbrengstprijzen. Daarnaast daalt de opbrengstprijs

jaarlijks ongeveer 4 miljoen biggen en 2 miljoen vleesvarkens naar het buitenland.

al jaren, ondermeer door de toegenomen concurrentie vanuit het buitenland en

De waarde van de totale export is per jaar meer dan 2 miljard euro. Ongeveer

de verbeterde efficiency. De bedrijven werken met smalle marges. Een groot deel van de opbrengst gaat op aan voerkosten. Voor vleesvarkenshouders vormt de aankoop van biggen ook een

Figuur 2 Ontwikkeling aantal varkens in Nederland (x 1.000). Bron: CBS

groot deel van kosten. Door de fluctuerende opbrengstprijzen en de smalle marges schommelen de inkomens in de varkenssector sterk (figuur 3). Varkenshouders ontvangen geen of weinig subsidies (toeslagen) in vergelijking

16000

met andere landbouwers. Over vele jaren bezien is het gemiddelde inkomen van

14000

de varkenshouder iets lager dan in de gehele landbouw. Daarnaast zijn er forse

12000

onderlinge verschillen tussen varkenshouders wat betreft hun inkomen.

10000

Gemiddeld stoppen per jaar een paar procent van de varkenshouders. Het merendeel van hen heeft geen kinderen met de ambitie om het bedrijf over te nemen.

8000

De economisch sterkere bedrijven blijven over.

6000

Varkenshouders investeren grote bedragen om het bedrijf voor de toekomst

4000

op orde te houden. Gemiddeld wordt per jaar per bedrijf ongeveer 20.000 euro

2000

geïnvesteerd ter verbetering van de concurrentiepositie en om tegemoet te komen aan wensen en eisen vanuit de maatschappij. 2002

2004

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1984

1986

1982

1978

1980

1976

1974

1972

1970

1968

1966

1964

1962

1960

0

Als er een besmettelijke dierziekte uitbreekt draagt de sector zelf een belangrijk deel van de bestrijdingskosten. Jaarlijks betalen de varkenshouders daarvoor

n vleesvarkens n biggen n fokvarkens

aan het Diergezondheidsfonds. Andere schade in het bedrijf moet de varkenshouder zelf dragen.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 4

De varkenshouderij in Nederland

T oe k om s tper s pect i e f

Ipis adignisit lore dolor at, qui et aliquat ionullutpat iriureetum nibh euis

Uit recente debatten over de intensieve veehouderij blijktniam dat de verat varkenssector la feugiamet, velisi. Loreet ver si bla consent luptat la feugue tie zeker perspectief heeft. In Noordwest-Europa is en blijft er corvraag aliquis naar etummy een versnim numsan henim at iure tat nullutatum volorer atukwaliteitsproduct. Verdere liberalisering van de handel biedt erosbovendien amet nosto kansen duis eros nulputatue vullam duip esecte consequis et, sis voor de export van de minder hoogwaardige delen van het deliquamcore varken. modipit autetum volobore dolortin hent la feu faccum nostio Vanwege de gunstige geografische ligging, het vakmanschap dignim en de quatie toeleverende magna adiamconum zzrit eum do dolore commy nosto doen verwerkende industrie kan Nederland goed op beide ontwikkelingen lorper ing esequat inspelen. luptat. Ut aut praestio er iure faccum dolorem iuaestrud

odo van elesto De aanvoer van veevoergrondstoffen via Rotterdam en demolessi.To aanwezigheid eenconse magnibh ex exerilis augait lorperc incidunt praesomvangrijke voedingsmiddelenindustrie met bruikbare bijproducten sed dolorti biedt nciduipisi eugueriurer ing esequipit luptatum il dolorer ipit incinci

psummod tat, quatet ut vercill andrem doloreet lore dionsent lam velent vent

Nederland een vestigingsvoordeel.

euismodiat ad tat. Een uitgebreide versie van dit hoofdstuk vindt u op de LTO-sites.



T U SS E N K O P J E

Ilis ex exeros adionullaor susciduisi tat wisl illa conseniamet digna feugiat iure faccumsan ut laore verat. Tat nit euis num qui exerostrud tionumsan ver Figuur 3 Ontwikkeling van gezinsinkomen uit bedrijf op augait gespecialiseerde nulla feu feugiamet alit ip exer suscidunt ing eum zzrilisit il doloreet varkensbedrijven en gemiddeld in de land- en tuinbouw (in dio2001 ea alismol geen accurate orperiu scillan euisl delesto dolorper adiat. Ut autat. Et venisgegevens in verband met varkenspest). Bron: Bedrijven-Informatienet mo diamcon LEI.henis autet praesto do eugait ulla facincidui blam in vent.

Ut aut praestio er iure faccum dolorem iuaestrud molessi.To odo elesto conse

x 1.000 euro

magnibh ex exerilis augait lorperc incidunt praessed dolorti nciduipisi eugu-

120

eriurer ing esequipit luptatum il dolorer ipit incinci psummod tat, quatet ut vercill andrem doloreet lore dionsent lam velent vent euismodiat ad tat.

80

tionumsan ver augait nulla feu feugiamet alit ip exer suscidunt ing eum

40

zzrilisit il doloreet dio ea alismol orperiu scillan euisl delesto dolorper Ilis

0

ex exeros adionullaor susciduisi tat wisl illa conseniamet digna feugiat iure

-40

faccit euis num qui exerostrud tionumsan ver augait nulla feu feugiamet alit

-80

ip exer suscidunt ing eum tat wisl illa c ver augait nulla feu feugiamet alit ip 20

20

99

97

95

93

91

exer suscidunt ing eum zzrilisit il doloreet dio ea alismol orperiu scillan euisl 04

0

8

6

4

2

02

/0

/9

/9

/9

/9

delesto dolorper adiat. Ut autat. Et venismo diamcon henis autet praesto do eugait ulla facincidui blam in

n varkensbedrijven n totaal land en tuinbouw

P AG I NA 5

vent. et dio ea alismol orperiu scillan euisl delesto dolorper adiat. Ut autat.

1 Dierenwelzijn Welzijnsvriendelijke huisvesting

Door de veranderende publieke en politieke opinie is eind jaren negentig de wetgeving voor dierenwelzijn in de Europese Unie en Nederland aangescherpt.

in ComfortClass

Ons land heeft vroegtijdig ingespeeld op een beter welzijn van dieren en behoort nu tot de voorlopers binnen de EU. Dierenwelzijn is een belangrijke voorwaarde

Burgers willen varkensvlees eten dat voldoet aan basiseisen,

voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. De aanpassingen in de stallen

zoals veilig, gezond en milieuvriendelijk geproduceerd.

kosten de varkenshouders extra investeringen. Extra kosten die moeilijk zijn terug

De laatste jaren hebben consumenten ook meer aandacht voor

te verdienen met de verkoop van welzijnsvriendelijk vlees. Burgers willen vlees

het welzijn van varkens. In de diervriendelijke proefstal

van dieren die een beter leven hebben gehad, maar ze willen er niet of nauwelijks

‘ComfortClass’ is het dierenwelzijn een van de uitgangspunten.

meer voor betalen. Enkele uitzonderingen bestaan er wel, zoals de verkoop van biologisch varkensvlees. Dit is echter een vrij kleine – niche – markt. Nederland heeft voor het varkensvlees concurrentie vanuit de EU en ook van andere spelers op de wereldmarkt. De varkenshouderij wil daarom zeker binnen de EU gelijke rechten. Dat geldt ook voor de voorwaarden aan dierenwelzijn. LTO Nederland lobbiet op Europees niveau voor die gelijkheid. Ook gezamenlijke projecten opzetten, met bijvoorbeeld de Dierenbescherming en het ministerie van LNV, past in de proactieve opstelling van de Nederlandse varkenshouderij. Voorbeelden van breed gedragen projecten zijn het castreren van beren en de proefstal ComfortClass voor vleesvarkens. Het doel van deze initiatieven is om het dierenwelzijn in de varkenshouderij blijvend te verbeteren.



B i j z ondere s amen w er k i n g

Na het ontwikkelen van varkensstallen met zeugen op stro, is vernieuwing bij de vleesvarkenshouderij in gang gezet. Een uniek project op dit gebied is ‘Varkens in ComfortClass’. Dit project is onderdeel van de zoektocht naar het verbeteren van welzijn van vleesvarkens in combinatie met een gunstig economisch perspectief. De studie resulteerde in de bouw van een unieke ComfortClass-stal voor vleesvarkens bij Praktijkcentrum Varkenshouderij in Raalte. De welzijnsproefstal is het resultaat van een bijzondere samenwerking tussen LTO Nederland en de Dierenbescherming. Beide partijen zien in het verder uitwerken van ComfortClass een uitgelezen kans voor het ontwikkelen van stalsystemen, waarin én het welzijn van het varken gewaarborgd is én de varkensboer zijn boterham goed kan verdienen. Ofwel de balans tussen boer en dier.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 6

Bij het realiseren van de welzijnsproefstal zijn ook andere partijen betrokken:

Deze tien basisbehoeften zijn vertaald in specifieke kenmerken van

het onderzoeksinstituut Animal Sciences Group van Wageningen UR, voer-

de ComfortClass-stal:

fabrikant ForFarmers en stichting Privon, die zich richt op ontwikkeling en verspreiding van kennis. Het project ComfortClass is medegefinancierd door

n

Ronde bak met wroetmateriaal

het ministerie van LNV, de provincies Gelderland en Overijssel, de Rabobank en

n

Temperaturen binnen acceptabele grenzen

de Wilhelmina Davyt-Keuchenius Stichting.

n

Comfortabele ligruimte met overkapte bedden

Op 26 april 2006 stond de opening van deze stal centraal in de landelijke media.

n

Schuurpaal op de rand van een hokafscheiding

De belangstelling van de pers was enorm. Minister Cees Veerman van LNV

n

Duidelijk onderscheid tussen vreet-, lig- en mestplaatsen

verrichtte de officiële opening. ”De proefstal is een kroon op de samenwerking

n

Afzonderlijke mestplaats voor een veilig gevoel

tussen de diverse partijen. Dit soort innovaties is van levensbelang voor de

n

Voldoende ruimte om aan alle varkensbehoeften te voldoen

intensieve veehouderij in Nederland”, vertelde hij in zijn toespraak.

Be h oe f ten van var k en s Onderzoekers van Wageningen UR observeerden de afgelopen jaren nauwgezet het gedrag van het varken. De gedragsonderzoekers kropen als het ware in de huid van het varken. Als varkens hun eigen stal mochten bedenken, wat zouden ze dan kiezen? Op basis van in totaal tien uiteenlopende behoeften van varkens is de ComfortClass-stal ontworpen. De toptien van basisbehoeften van het varken ziet er zo uit: 1

Verzadiging: voldoende eten en drinken

Smulvarken

2 Rust: een afgebakende rustplaats

Slaapvarken

3 Exploratie: natuurlijk verkennend gedrag

Wroetvarken

4 Sociaal contact: samen leven in grote groepen

Sociovarken

5 Excretie: mesten op speciale plekken

Toiletvarken

6 Comfortgedrag: zichzelf goed kunnen verzorgen

Make-upvarken

7 Locomotie: voldoende ruimte om te bewegen

Fitnessvarken

8 Gezondheid: geen ongemak van ziekten

Feelgoodvarken

9 Thermocomfort: een behaaglijke temperatuur,

niet te warm of koud

Thermovarken

10 Veiligheid: rustig kunnen eten en plekken

om zich terug te trekken

P AG I NA 7

Tijd-voor-jezelfvarken

ComfortClass-stal in Raalte

1 dierenwelzijn

vervolg

Happ y voelen De ComfortClass-stal biedt het varken extra leefruimte en een meer afwisselende en veilige omgeving dan een reguliere varkensstal. In een leefomgeving met amper stress, waarbij het varken met soortgenoten kan eten, drinken en wroeten, is de kans kleiner op abnormaal en gestoord gedrag. Varkens zijn tevreden, waardoor ze zich niet hoeven af te reageren op hun hokgenoten. Het intact blijven van de krul in de staart is een gemakkelijk herkenbaar teken dat het goed zit met het welzijn. De komende jaren moet onderzoek in de ComfortClass-proefstal uitwijzen of varkens hun welzijn inderdaad goed op peil kunnen houden. Ofwel of ze zich happy voelen. Camera’s in de stal volgen 24 uur per dag het gedrag van de varkens om te kijken of daadwerkelijk aan de behoeften van de varkens wordt voldaan. Daarbij wordt ondermeer gekeken naar het belang van de groepsgrootte en het ruimtegebruik voor het sociale gedrag van de varkens. Onderzoekers beoordelen ook de kostprijs van een kilo varkensvlees met een optimaal welzijn. De haalbaarheid van een welzijnsvriendelijk stalsysteem voor

Geveltekening ComfortClass-stal

meer varkensboeren moet niet uit het oog worden verloren. Want als het geproduceerde vlees te duur wordt, kan het zijn dat een consument het extra

Kom k i j k en

bedrag er niet voor overheeft.

Iedereen kan de ComfortClass-stal vrijelijk bezichtigen. Bezoekers hebben vanuit een skybox boven in de stal een prachtig zicht op de inrichting en de soms lachwek-



V ern i eu w i n g

kende capriolen van de varkens. Deze zogenaamde zichtstal is opgenomen als

Voor varkenshouders en stallenbouwers is de proefstal een kennis- en inspiratie-

locatie van het project ‘Varkens in Zicht’.

bron. Een innovatiegroep van varkenshouders begeleidt het onderzoek.

Ook met moderne communicatietechnieken is kennis te nemen van het gedrag van

Specifieke onderdelen uit de stal kunnen mogelijk al eerder in reguliere varkens-

de welzijnsvarkens. Surf daarvoor naar de site www.comfortclass.nl. Via de webcam

stallen worden gebruikt. Vijf varkenshouders, verspreid over Nederland, gaan

is te zien hoe varkens rusten, eten, spelen en zich sociaal gedragen.

hun varkensstal (ver)bouwen naar het ComfortClass-principe. De resultaten van wetenschappelijk onderzoek worden gekoppeld aan de praktijkervaring van varkensboeren. Deze combinatie levert een essentiële bijdrage aan het doorvoeren van vernieuwingen in de Nederlandse varkenshouderij.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 8

ANTON I US MET H ET V ARKEN De Heilige Antonius van Egypte - ofwel Sint Antonius werd in 251 in Egypte geboren als zoon van rijke ouders. Toen hij op twintigjarige leeftijd zijn ouders verloor,



D i eren b e s c h erm i n g over

gaf hij al zijn bezittingen aan de armen en trok hij zich



C om f ort C la s s

in de woestijn terug. Later voegden andere christenen

De Dierenbescherming is voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden

zich bij hem en ontstond één van de eerste gemeenschap-

om het welzijn van de vele miljoenen dieren in de gangbare varkenshou-

pen van monniken. Sint Antonius kreeg grote bekendheid

derij te verbeteren. Dat doet de organisatie door aan te geven dat het

als genezer en stierf op 105-jarige leeftijd.

anders moet en door het ondersteunen van goede verbeterprojecten zoals

De Antonieten - een naar Sint Antonius vernoemde

diervriendelijke stalsystemen.

verpleegorde - mochten hun varkens vrij laten lopen als

De stal in Raalte is een voorbeeld van hoe de tien basisbehoeften van het

vergoeding voor hun zorg. Deze varkens werden op

varken gebruikt kunnen worden in het stalontwerp. De Dierenbescherming

17 januari - de naamdag van Sint Antonius - geslacht en

vindt de ComfortClass geen vast staltype, maar een benaderingswijze om

onder de armen verdeeld. Daarom staat ‘Antonius met

varkensstallen te ontwerpen. Die benadering kunnen varkenshouders ook

het varken’ ondermeer als patroonheilige van varkens-

op een andere manier invullen. Zo vindt een varken het heerlijk om op

houders en varkens bekend.

stro te liggen, maar bijvoorbeeld ook zaagsel komt tegemoet aan de behoefte aan een lekker zacht en warm ligbed. Een ander voorbeeld is

JAAR V AN H ET V ARKEN

het schoonhouden van de mestruimte met een roostervloer waar de mest

De Chinese astrologie kent een dierenriem met een cyclus

doorheen valt. Een andere manier om de vloer schoon te houden is een

van twaalf jaar, die van het Boeddhisme afkomt. Volgens

automatische mestschuif die enige malen per dag mest van een dichte

de overlevering riep Boeddha namelijk alle dieren tot zich

vloer verwijdert.

maar gaven daar slechts twaalf gehoor aan, zoals een

Kortom, de vertaling van de basisbehoeften van het varken in het stal-

tijger, een draak en een varken. En om hen voor hun

ontwerp kan op verschillende manieren, zolang maar aan de behoeften

toewijding te eren, creëerde hij voor ieder dier een eigen

van het varken tegemoet wordt gekomen.

maanjaar.

In mei 2006 zette de Dierenbescherming een nieuwe stap op weg naar beter welzijn voor varkens. In een project met het bedrijfsleven startte

Volgens de Chinese astrologie wordt uw karakter mede

een verkoopproef van ‘Jumbo Bewust-varkensvlees’. Dit vlees is afkomstig

bepaald door de eigenschappen van het dier, in wiens

van varkens die gehouden zijn in zogeheten strooiselstallen. In deze

jaar u bent geboren. Bent u bijvoorbeeld geboren in 1935,

stallen is het welzijn van varkens aanzienlijk beter dan in de reguliere

1947, 1959, 1971 of 1983? Dan bent u waarschijnlijk

varkenshouderij. Daarom steunt de Dierenbescherming de verkoop van

geboren in een Jaar van het Varken en bent u daarom

dit welzijnsvriendelijke varkensvlees.

tolerant en begrijpend, sensueel, geestdriftig, aardig, sympathiek en waarheidsgetrouw.

P AG I NA 9

2 Milieu Biogas voor groene energie

De wereldwijde vraag naar energie stijgt, terwijl de winning van fossiele energie stabiliseert. De voorspellingen zijn dat in 2050 de vraag naar energie

De varkenshouderij heeft de laatste jaren veel geld en energie

verdrievoudigd, maar het aanbod daarentegen zit nu al tegen de maximale

gestoken in het ontwikkelen van technologieën om groene

capaciteit aan. Het gevolg is dat de energieprijzen blijven stijgen.

energie uit mest te winnen. Deze innovatie komt door de stijgen-

Daarnaast bestaat er volop maatschappelijke aandacht voor het reduceren

de vraag naar energie en de behoefte aan duurzaam geproduceer-

van broeikasgassen. Internationale afspraken daartoe zijn vastgelegd in het

de energie. Het aantal initiatieven in de praktijk, dat mest en

zogenaamde Kyoto-verdrag. Alle politieke partijen in Nederland geven aan de

gewassen en/of reststromen vergist en omzet in groene stroom,

doelstelling van 9 procent duurzaam geproduceerde energie in 2010 te willen

neemt flink toe.

realiseren. Dit betekent dat er veel ruimte is voor initiatieven voor de productie van duurzame energie. Voor de varkenshouderij biedt de productie van duurzame energie volop perspectief. Leidend daarbij zijn verantwoordelijkheid en rekening houden met de drie P’s: people, planet, profit. De sector kan een wezenlijke bijdrage leveren aan de stijgende behoefte aan energie.



B i o g a s en w armte

Mest is een waardevolle energiebron. Door mest in combinatie met energierijke gewassen te vergisten ontstaat biogas. Het gas wordt in een motor verbrand en omgezet in elektriciteit, kooldioxide (CO2) en water. Vergisting is een normaal biologisch proces in een reactorvat. Verschillende bacteriën breken organische stof af waarbij biogas en warmte ontstaan. Ongeveer 38 procent van de totale beschikbare energie komt vrij als elektriciteit en 44 procent als warmte. De overige energie leggen de bacteriën vast in biomassa. Om het proces continu in gang te houden is het dagelijks met regelmaat toevoegen van voedingstoffen noodzakelijk. Door producten toe te voegen aan mest wordt de gasproductie gestimuleerd. Het voedsel voor de bacteriën bestaat voor iets meer dan de helft van het gewicht uit mest. Drijfmest is de basis voor biogaswinning. Verder bestaat ongeveer een kwart van het te vergisten mengsel uit natte en circa een vijfde deel uit droge organische bijproducten. Meestal zijn het producten die als reststroom vrijkomen bij de productie van humane levensmiddelen. Natte bijproducten bestaan uit zetmeelrijke producten uit de aardappel- en graanverwerkende industrieën. Droge bijproducten kunnen onder andere zijn graan of graanproduc-

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 1 0

ten, bietenstaartjes, energiemaïs of restanten van tuinbouwbedrijven zoals

Ideale me s t s to f

komkommers. Deze (co-)producten staan op een zogenaamde positieve lijst van

Met co-vergisting speelt de varkenshouderij in op de kansen van de markt van

te vergisten producten. De lijst breidt zich steeds meer uit en de uitdaging is om

duurzame energie. De initiatieven sluiten naadloos aan op het streven om

deze producten optimaal te benutten voor het winnen van duurzame energie.

drijfmest op bedrijfsniveau te bewerken tot een hoogwaardige meststof.

De technieken zijn al zover dat een aantal ondernemers praktijkinstallaties

Na het vergisten blijft het digestaat over. Deze vloeibare meststof is homogeen

bouwden. De ondergrens voor een vergistingsinstallatie is 4.500 kuub mest per

en vrijwel reukloos. Geuroverlast bij het uitrijden speelt nauwelijks meer een rol.

jaar. Vaak is samenwerking tussen varkenshouders nodig om dit volume bijeen

Het digestaat bevat bovendien gemineraliseerde stoffen, die planten makkelijk

te krijgen.

opnemen. Naar verwachting gaat deze restmeststof op termijn het dure en milieubelastend geproduceerde kunstmest vervangen. Binnen de wetten en regels

Stroom voor 7 2 0 h u i s h ouden s

van de Europese Unie is het criterium kunstmestvervanger nog een lastig te

Op het terrein van Praktijkcentrum Sterksel staat sinds 2006 een biogasinstallatie

nemen barrière. Een groot deel van die ideale meststof gaat daarom de grens

met twee goed geïsoleerde vergisters. De hoofdvergister wordt gevuld met het

over om de vruchtbaarheid van akkers in Duitsland te verbeteren.

verse vloeibare mengsel met mest en bijproducten uit een mengtank. Het vrijkomende biogas wordt van zwavelwaterstof ontdaan en drijft vervolgens een motor aan van 330 kW. Bij het vullen van de hoofdvergister stroomt een deel van het al vergiste product in het tweede reactorvat, de navergister. Deze haalt de laatste restjes energie eruit. Het geproduceerde en gezuiverde biogas drijft een motor aan van 37 kW. In totaal levert de biogasinstallatie bij Praktijkcentrum Sterksel dagelijks circa 7.000 kWh. Deze energieproductie is voldoende voor ongeveer 720 huishoudens. Omgerekend levert mest van 6 varkens en het toevoegen van co-producten voldoende elektriciteit op voor één huishouden. In de opstartperiode gebruikt het Praktijkcentrum zelf ongeveer 15 procent van de opgewekte energie. De stroom wordt onder andere benut voor het ventileren van de varkensstallen, voerinstallaties, computers, apparatuur en verlichting in stallen en kantoorruimte. De vrijkomende warmte wordt gebruikt om de twee vergisters op temperatuur te houden en varkensstallen te verwarmen.

P AG I NA 1 1

2 milieu



vervolg

D uur z aam

Op 28 juni 2006 opende minister Cees Veerman van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) de biogasinstallatie in Sterksel. Hij gaf bij die gelegenheid zijn visie op vergisting in de agrarische sector. De minister vindt de mogelijkheid van co-vergisting een goede, duurzame ontwikkeling. Volgens hem is het inzetten van reststromen voor een duurzame productie van energie alleen maar positief. Evenals het ontplooien van een extra agrarische economische activiteit. Grootschalige toepassing van co-vergisting heeft volgens Veerman goede kansen, want de belangstelling in de praktijk is groot. Bijna achthonderd ondernemers hebben investeringsplannen. En een aantal wil die plannen binnen twee jaar realiseren. De minister verwacht dat het aantal installaties – in 2006 een stuk of dertig – in 2007 de honderd zal passeren. LNV wil van co-vergisting een blijvend gebruik maken. De LNV-minister vindt dat het inventariseren van knelpunten nodig is om meer inzicht te krijgen in bijvoorbeeld nieuwe technologieën en de markten voor energie, mest en reststromen. Ook dringt Veerman aan op een intensievere samenwerking met Duitse collega’s om te leren van hun ervaringen met co-vergisting.

onder s teun i n g

De ontwikkeling van co-vergisting staat anno 2006 nog in de kinderschoenen. Voor het produceren van duurzame energie op die manier is ondersteuning vanuit de overheid broodnodig. Initiatieven van boeren konden daarom gebruikmaken van de subsidieregeling Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP). Per geproduceerde kilowattuur verstrekt de overheid 10 jaar lang een bijdrage van 9,7 cent. In augustus 2006 leidde het grote succes om te gaan vergisten tot een stop op de MEP-ondersteuning. De plotselinge stopzetting van de subsidies door minister Wijn van Economische Zaken was in strijd met ondermeer het vertrouwensbeginsel. Deze onzorgvuldige handelwijze heeft veel initiatieven gedupeerd. Ook schaadt en frustreert het ondernemers om te investeren in de productie van duurzame energie. Stichting Natuur en Milieu en ook LTO Nederland hebben met succes gewerkt aan een gunstige overgangsregeling.

Groepshuisvesting voor zeugen

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 1 2

KNOR ? KNOR ! Varkens zijn na mensen, mensapen en dolfijnen/walvissen de meest intelligente diersoort en kunnen zich met tientallen verschillende knor- en gromgeluiden uitdrukken en zo met rasgenoten communiceren. Zo is er een ‘knor’ voor ergernis, honger en woede, maar ook voor zich behaaglijk voelen: een tevreden knor zogezegd. Varkens hebben dus behalve een goede reukzin ook een goed gehoor. En dat is maar goed ook, want zien



N et w er k en

Nieuwe technieken hebben naast financiële ondersteuning ook hulp nodig

doen ze niet al te best en waarschijnlijk zijn ze ook nog kleurenblind.

bij het vergroten van kennis. Netwerkgroepen met als thema co-vergisting zijn in 2006 speciaal daarvoor opgezet. Een aantal individuele veehouders en een groep samenwerkende boeren met een vergistingsinstallatie zitten in het netwerk voor Zuid-Nederland. Ook in Noord-Nederland draait een vergelijkbaar netwerk. De begeleiding vindt plaats vanuit de onderzoeksinstelling Animal Sciences Group van Wageningen UR in Lelystad en Praktijkcentrum Sterksel.

V REEM D E V ARKENS

Het doel van die netwerken is kennis, resultaten en ervaringen uitwis-

Hoewel varkens overal ter wereld hetzelfde klinken,

selen. Het leren van elkaar leidt tot een optimaal gebruik van de installa-

wordt dat geluid in iedere taal anders beschreven.

ties en technieken. Ook andere onderwerpen komen in die netwerken

Zo ‘knorren’ varkens in het Nederlands, ‘grunzen’

aan bod: regelgeving, hoe restwarmte zo goed mogelijk te benutten, en

ze in het Duits en heet dat in andere talen weer anders:

dergelijke. Daarnaast kan de bij de verbranding van biogas vrijkomende kooldioxide (CO2) mogelijk in de directe omgeving worden gebruikt voor

Afrikaans: oink-oink

Japans: buubuu

bijvoorbeeld de groei van planten in de glastuinbouw.

Albanees: hunk hunk

Koreaans: kkool-kkool

Een interessante optie is biogas zo ver zuiveren dat het bruikbaar is als

Chinees: hu-lu hu-lu

Noors: nøff-nøff

brandstof voor auto’s.

Kroatisch: rok-rok

Pools: chrum chrum

Deens: øf

Portugees: croinh croinh

Engels: oink oink

Russisch: khryu-khryu

Esperanto: grunt

Spaans: oink-oink

Estonisch: rui rui

Zweeds: nöff

Fins: röh röh

Thais: ood ood

Frans: groin groin

Oekraïens: hrju-hrju

Hongaars: röf-röf-röf

Vietnamees: ut-it

P AG I NA 1 3

3 Voedselkwaliteit Samenwerken voor lekker en gezond vlees

De verkoop van varkensvlees gebeurt in Europa voor ongeveer 85 procent via grote supermarktketens. Supermarkten stellen hoge eisen aan uniformiteit en kwaliteit van de vleesproducten die ze verkopen. Ze doen alleen zaken met leveranciers, die wekelijks grote hoeveelheden vlees van een constante hoge

Voor consumenten is het vanzelfsprekend dat varkensvlees lekker

kwaliteit kunnen leveren.

is én gezond. Varkenshouders en vleesverwerkende bedrijven

Varkenshouders hebben belang bij vleesverwerkende bedrijven die voldoen

spelen zo goed mogelijk in op deze wensen. Hiertoe werken de

aan de wensen van de supermarktketens. Ondermeer door de groei van de

bedrijven met verschillende marktconcepten om afnemers van

supermarktketens zijn de afgelopen jaren diverse vleesverwerkende bedrijven

vlees te bieden wat ze vragen.

gefuseerd. Hierdoor ontstonden grensoverschrijdende ondernemingen, die ieder jaarlijks tientallen miljoenen vleesvarkens verwerken. Het verschaft deze vleesbedrijven een sterke marktpositie, die nodig is om grote supermarktketens te kunnen bedienen. Vleesverwerkende bedrijven zorgen samen met varkenshouders dat ze zo goed mogelijk voldoen aan de wensen van afnemers, door per afzetmarkt verschillende varkens te houden. Er wordt, op hoofdlijnen, gewerkt voor drie verschillende markten: de markt voor voorverpakt vlees in supermarkten, de Britse markt voor bacon en vers vlees en de internationale, met name Aziatische markt. Elk van deze markten stelt specifieke eisen aan de kwaliteit van het vlees, het gewicht van de varkens en aan de manier waarop de varkens worden gehouden. Door dit maatwerk kunnen de markten gericht worden bediend en is de varkenshouder verzekerd van afzet.



E x tra e i s en

Voor een varkenshouder kan de keuze voor een bepaald marktconcept grote gevolgen hebben voor zijn bedrijfsvoering. Varkenshouders die zich vooral richten op de Britse markt, zijn verplicht om zeugen in groepen te huisvesten. Alleen in de periode waarin een zeug biggen ter wereld brengt en zoogt, is individuele huisvesting toegestaan. Het voer voor deze varkens mag geen vetten en eiwitten bevatten, die afkomstig zijn van zoogdieren en vogels, uitgezonderd zuivelproducten. Bovendien gelden strikte gezondheidsnormen.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 1 4

Voor ieder marktconcept geldt dat varkenshouders en de andere schakels in de

De varkenshouder gebruikt deze gegevens, om de manier waarop hij zijn varkens

vleesproductieketen, continu werken aan het borgen van voedselveiligheid en het

verzorgt, voedt en aflevert aan te passen aan de wensen van het vleesbedrijf.

verhogen van het rendement in de keten.

Via de voeding kan de varkenshouder bijvoorbeeld de vlees-vetverhouding van het

Bij het borgen van de voedselveiligheid is een belangrijke rol weggelegd voor

varken beïnvloeden.

het IKB-systeem. IKB (Integrale Ketenbeheersing Varkens) bestaat al sinds 1985,

Voor de varkenshouder leidt het benutten van de informatie die hij krijgt van het

maar is in de loop der jaren voortdurend aangescherpt. Al meerdere keren is het

vleesbedrijf tot een hogere opbrengstprijs. Het voordeel voor het vleesverwerkende

Nederlandse IKB-systeem uitgeroepen tot beste van Europa.

bedrijf is een betere kwaliteit van de vleesproducten. Dat is gunstig voor de markt-

Voor varkenshouders betekent IKB ondermeer dat ze te maken hebben met

positie van zowel varkenshouder als vleesbedrijf.

verplichte hygiënemaatregelen om voedselveiligheid te waarborgen en versprei-

De LTO-vakgroep Varkenshouderij maakte ook duidelijk dat als varkenshouders en

ding van dierziekten te voorkomen. Ook het gebruik van diergeneesmiddelen en

vleesbedrijven nauw contact onderhouden, een forse besparing mogelijk is op de

de inzet van een dierenarts wordt door IKB geregeld. Verder verplicht IKB een

kosten van de vleeskeuring in het vleesbedrijf.

varkenshouder om alleen voer te gebruiken van gecertificeerde leveranciers. Zo’n certificering garandeert dat veevoerleveranciers alleen grondstoffen voor het veevoer gebruiken met een bekende herkomst en een veilige samenstelling.



R endement

Werken aan een goed ketenrendement, een rendement voor elk van de schakels tussen boer en consument, is meer dan het afspreken van een kostendekkende opbrengstprijs. Veel kosten zijn te besparen door een goede samenwerking tussen de verschillende schakels in de varkensvleesproductie. Heel belangrijk daarbij is informatie-uitwisseling tussen schakels in de keten. Dat draagt niet alleen bij aan een groter rendement, maar verbetert ook de kwaliteit. Het afgelopen jaar is in beeld gebracht hoe in de productieketen de verschillende schakels beter op elkaar af te stemmen. De LTO-vakgroep Varkenshouderij investeerde het afgelopen jaar in een betere uitwisseling van gegevens binnen de varkensvleesproductieketen. Dit gebeurde ondermeer door betrokkenheid bij een samenwerkingsproject met vleesverwerkers en fokkerij-organisaties. Via internet ontvangt een varkenshouder in deze nieuwe situatie binnen een dag na de levering informatie over de kwaliteit en gezondheid van zijn varkens.

P AG I NA 1 5

Nederlands kwaliteitsproduct

3 voedselkwaliteit



vervolg

B i olo g i s c h vlee s

Biologisch varkensvlees is een groeiende afzetmarkt die maatschappelijk breed gedragen wordt. Met het EKO-keurmerk richten producenten van biologisch varkensvlees zich op consumenten die hoge eisen stellen aan dierenwelzijn en milieuvriendelijk produceren. Na een aantal jaren, waarin de productie sneller groeide dan de vraag, is er nu een marktsituatie ontstaan waarin varkenshouders en vleesbedrijven moeite hebben om voldoende biologisch varkensvlees te leveren. De export van biologisch varkensvlees is het afgelopen jaar fors gegroeid. Ondanks de groei, is de productie en verkoop van biologisch varkensvlees nog niet groter dan enkele procenten van de totale productie en verkoop van het reguliere varkensvlees.

Niche

Naast de grotere afzetmarkten bestaan er kleinere afzetmarkten – niche-markten – voor varkensvlees. Het bedienen van een niche-markt gebeurt veelal door de productie en verkoop van varkensvlees onder een merknaam. Voorbeelden hiervan zijn Livar, Porc d’Or, Heuvelland en Duke of Berkshire. Onder deze namen produceren groepen varkenshouders varkensvlees volgens strikte kwaliteits- en houderijnormen. Daartoe werken de varkenshouders onder meer met ‘eigen’ kruisingen van varkensrassen. Ieder keurmerk richt zich op specifieke afzetmarkten, zoals bijvoorbeeld de afzet aan de betere restaurants. Er zijn ook varkenshouders die produceren onder het label ‘Milieukeur’. Duurzaam produceren krijgt op hun bedrijven extra aandacht. De ‘Milieukeur-varkenshouders’ leveren vooral aan Keurslagers. Net als voor de grotere afzetmarkten geldt voor de producenten, die zich richten op niche-markten, dat voedselveiligheid nooit een punt van discussie mag zijn. De voedselveiligheidseisen komen overeen met die voor de grotere afzetmarkten. En het behalen van een goed rendement van iedere schakel in de productieketen is, ook bij het produceren voor niche-markten, essentieel om bestaansrecht te houden.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 1 6

ZO LU I ALS EEN V ARKEN “Zo lui als een varken” wordt wel gezegd en dat klopt:



D raa g vla k

varkens slapen of dommelen maar liefst twaalf uur per

Bij het bedienen van de verschillende afzetmarkten met lekker en veilig varkens-

dag en dan nog lekker dicht tegen elkaar aan ook.

vlees, houdt de Nederlandse varkenshouderij maatschappelijk draagvlak scherp

Maar volgens een Chinees spreekwoord is die luiheid in

in het oog. Betrokkenheid van maatschappelijke organisaties bij diverse markt-

dit geval een deugd: “Als een varken slaapt groeit zijn

concepten wordt vanuit de varkenshouderij van harte toegejuicht.

gewicht, maar als een mens slaapt groeien zijn schulden”.

Organisaties als de Dierenbescherming en stichting Natuur en Milieu steunen vooral initiatieven met extra aandacht voor dierenwelzijn en het milieu.

De onverstoorbaarheid van varkens heeft veel filosofen

Het afgelopen jaar presenteerden deze organisaties het rapport ‘Verbeterd

op ideeën gebracht, zowel klassieke als moderne.

Varkensvlees’. Daarin doen ze voorstellen om supermarkten varkensvlees te laten

Zo stelt Klaas Rozemond, schrijver van ‘Filosofie voor de

verkopen, dat geproduceerd is met hogere eisen voor dierenwelzijn en milieu.

zwijnen’ en geestelijke vader van het portocratisme:

Aankoop van biologisch varkensvlees is voor veel consumenten, vanwege de

“Varkens zijn met heel weinig gelukkig. Modder om in te

hogere prijs, een stap te ver. De LTO-vakgroep Varkenshouderij steunt het voorstel

liggen, een dak boven hun hoofd, schoon water en voer.

van de Dierenbescherming en stichting Natuur en Milieu om de markt zijn werk

Meer hebben ze niet nodig. Daar kunnen wij met onze

te laten doen. Dat wil zeggen: inspelen op de wens van een grote groep

consumptiemaatschappij een voorbeeld aan nemen.”

consumenten om voor een beperkte meerprijs varkensvlees te kopen, dat is geproduceerd met extra aandacht voor dierenwelzijn en milieu.

ZOGEZEG D Hoezeer het varken deel van onze cultuur uitmaakt, blijkt onder meer uit de vele spreekwoorden en gezegden over dit dier. Een bloemlezing: “dat slaat als een tang op een varken”

dat heeft er niets mee te maken

“als varkens knorren bij een volle trog”

ten onrechte klagen

“men kan niet twee ruggen uit één varken snijden”

men kan niet het onmogelijke willen

“tussen zwijn en big zijn”

geen kind meer, maar ook nog niet volwassen zijn

“het varken is op een oor na gevild”

de klus is bijna geklaard

“zo dom als het achtereind van een varken”

erg dom

“ook een blind varken vindt wel eens een eikeltje”

P AG I NA 1 7

ook een minder slim iemand, weet wel eens een antwoord

D E V ISI E V A N

D E V ISI E V A N

Kees van Rooij

Ruud Severijns

Burgemeester Horst aan de Maas

Burgemeester Oirschot

P u b l i e k m i s t k e n n i s o v e r v a r k e n s h o u d e r i j

v a r k e n s s e c t o r k a m p t m e t i m a g o u i t h e t v e r l e d e n

Ik ben geboren op een gemengd bedrijf met varkens in Gemert. Vorig jaar ben ik

De afgelopen jaren is er veel veranderd in de varkenshouderij. In vergelijking met

benoemd als burgemeester in Horst aan de Maas. Dit is een typische ‘agribusiness-

een jaar of tien geleden is de sector veel opener geworden. Destijds was de

gemeente’ met meer dan honderd varkenshouderijen. Meer dan eenderde van de

varkenshouderij een gesloten blok dat zich tegen de buitenwereld keerde.

economische activiteiten in onze gemeente is toe te schrijven aan de agribusiness,

De varkenshouderij reageert nu veel meer op maatschappelijke ontwikkelingen

dus agrarische en aanverwante bedrijven. Toch valt het me op dat het aantal

dan destijds. Tegelijkertijd zie je dat de varkenshouderij nog steeds moet opboksen

gemeenteraadsleden met agrarische kennis nog maar zeer beperkt is. Dit is

tegen een minder goed imago dat in het verleden ontstaan is. De vele dierziekten

tekenend voor de noodzaak om als varkenshouderijsector te laten zien welke bete-

die we sinds de grote uitbraak van varkenspest in 1997 in Nederland voorbij

kenis je hebt in deze samenleving. Zelfs in een agrarische gemeente als Horst aan

hebben zien komen, hebben aan het imago geen goed gedaan. Het beeld van dode

de Maas moet de varkenshouderij zich inspannen om te laten zien waar ze mee

varkens die met grijpers in vrachtwagens worden geladen, verschijnt bij veel

bezig is. Maatschappelijk draagvlak is van groot belang voor de toekomstige

mensen nog steeds snel op het netvlies.

ontwikkeling van de varkenshouderij in Nederland. Daarom is het aan de sector om te laten zien hoe ondernemers bezig zijn met onderwerpen die de samenleving

De varkenshouderijsector heeft onder meer door de uitbraken van besmettelijke

belangrijk vindt. Denk aan huisvesting in combinatie met dierenwelzijn en de

dierziekten een aantal moeilijke jaren achter de rug. Dat dwong de sector om na te

productie van groene energie.

denken over de toekomst. Daaruit zijn ontwikkelingen ontstaan die je tien, vijftien jaar geleden niet voor mogelijk hield. Enerzijds zie je dat bedrijven kiezen voor

Door de ontwikkelingen in de varkenshouderij ontstaan nieuwe bedrijfstypen en

verbreding om op die manier een bedrijf in stand te houden dat voldoende

bedrijven die groeien. In Horst aan de Maas zijn er plannen voor het oprichten van

inkomen oplevert. Anderzijds ontstaan er grootschalige varkenshouderijbedrijven

een nieuw gemengd bedrijf. Dit wordt een bedrijf met enige tienduizenden

die met dezelfde investeringsvragen te maken krijgen als ondernemingen in

varkens en 1,2 miljoen kippen, inclusief slachterij en biogasinstallatie. Door

andere sectoren van de maatschappij.

gebruik te maken van moderne technieken zal dit bedrijf naast vlees ook energie produceren en het milieu minimaal belasten. De publieke opinie kan over een

Wat mij betreft gaat de varkenshouderij door op de ingeslagen weg. Dus laten zien

dergelijke onderneming twee kanten op gaan. Er kan een forse storm van publieke

met welke innovatieve ontwikkelingen ondernemers in de sector bezig zijn.

verontwaardiging opsteken over het ontstaan van een dergelijke mega intensief

Mijn inschatting is dat er nog steeds veel burgers zijn die vraagtekens plaatsen bij

veehouderijbedrijf. Maar het is ook mogelijk dat de samenleving vindt dat het hier

de varkenshouderij en zich afvragen of er niet te veel dieren op één plek in kleine

gaat om een toekomstgerichte vorm van veehouderij die acceptabel is.

ruimtes worden gehouden. De sector dient dus ook uit te blijven dragen dat dierwelzijn een belangrijk onderwerp is in de varkenshouderij.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 1 8

D E V ISI E V A N

D E V ISI E V A N

Hayo Apotheker

Helmi Huijbregts-Schiedon

Burgemeester Steenwijkerland

Burgemeester Oosterhout

O n d e r n e m e r s ch a p e e n s t e e d s g r o t e r e r o l

E e n g o e d i m a g o k o m t t e v o e t e n g a a t t e p a a r d

Er is veel veranderd in de varkenshouderij de afgelopen tien jaar. Destijds zat de

Toen in 1997 de varkenshouderijsector getroffen werd door varkenspest was ik

sector volop in de misère. Tegenwoordig presenteert de varkenshouderijsector zich

gedeputeerde van Economische Zaken in de Provincie Noord-Brabant. Die crisis had

als een zelfbewuste overlegpartner. Een goed voorbeeld hiervan vond ik de actie

grote gevolgen voor de sector. Ook voor de beeldvorming bij het publiek.

van één van de weinige varkenshouders hier in de gemeente Steenwijkerland,

Het gezegde ‘een goed imago komt te voet en gaat te paard’ bleek maar al te waar.

om zelf het initiatief te nemen tot een bedrijfsverplaatsing toen hij met zijn bedrijf

De varkenshouderij moest haar ‘license to produce’ opnieuw verdienen.

aan de rand van een bestemmingsplan terecht kwam. Als gemeente hebben we ons

Inmiddels is er veel veranderd. Ondernemers, die zijn overgebleven, hebben meest-

ingespannen om voor deze ondernemer een nieuwe plek te vinden. Als je elkaar op

al innovatieve bedrijven. Hier in de gemeente hebben we bijna 190 agrarische

argumenten beoordeelt, ontstaan er goede processen.

bedrijven waarvan 27 varkenshouderijbedrijven. Net als elders in het land zie je

Ook in de varkensrijkere gebieden zie je dat varkenshouders actief meewerken aan

ook hier dat het aantal bedrijven afneemt, maar dat het aantal varkens per bedrijf

de opbloei van het landelijk gebied. Mijn waarneming is dat ondernemerschap een

blijft groeien.

steeds grotere rol speelt in de varkenshouderij. Ondernemers beseffen dat ze niet

Doordat varkenshouderijbedrijven niet meer grondgebonden zijn, kan de discussie

verder komen met klagen over slechte opbrengstprijzen en een lastige overheid.

ontstaan of deze bedrijven nog wel thuishoren in het landelijk gebied.

De jonge generatie ondernemers maakt duidelijke keuzes voor de toekomst van

Wat mij betreft is dat wel het geval. Je hebt het immers niet over puur industriële

hun bedrijven. Hier in Overijssel leidt dat ondermeer tot een verdere ontmenging

productie, maar over bedrijven die met levende have werken. Al zijn die bedrijven

van gemengde veehouderijbedrijven.

allang niet meer grondgebonden, toch kan ik me die niet voorstellen op een

Varkenshouders maken verstandig gebruik van nieuwe technieken om de invloed

industrieterrein.

van hun bedrijven op de omgeving te beperken. Het doet me goed dat de biologische varkenshouderij zich stapje voor stapje verder ontwikkelt.

De gemeente Oosterhout maakt deel uit van het stedelijk gebied tussen de steden Breda en Tilburg. We ervaren dagelijks dat de druk op het buitengebied groot is.

Overigens zou ik het geen drama vinden als de varkenshouderij in Nederland

Dit heeft tot gevolg dat er soms keuzes gemaakt moeten worden, die ten koste

verder krimpt als gevolg van betere productieomstandigheden in andere landen.

kunnen gaan van agrarische bedrijvigheid op die plek. Het is nodig om nieuwe

De varkenshouderij heeft hier een bijzondere sociale geschiedenis. Door de nabij-

concepten te ontwikkelen over de relatie stad en platteland. De economie in dit

heid van de Rotterdamse haven groeide de sector ongebreideld in de jaren zeven-

land zal de komende jaren vooral moeten kunnen concurreren op kennis en

tig en tachtig. Dat was geen normale agrarische ontwikkeling. Daarom is het niet

kwaliteit. Men vindt het in Nederland soms moeilijk om het zelfvoorzieningschap

onlogisch om de sector zich nu op een gecontroleerde manier te laten aanpassen

los te laten. Maar we moeten het niet meer hebben van primaire productie.

aan gewijzigde omstandigheden. In Nederland kampen we nou eenmaal met een

Ik kan me voorstellen dat ondernemers in de varkenshouderij deze ontwikkeling als

ruimteprobleem.

een bedreiging zien. Maar misschien biedt het hen ook wel kansen.

P AG I NA 1 9

4 Communicatie Kom kijken in mijn stal

Het imago van de varkenshouderij is niet altijd goed geweest. Belangrijke oorzaak daarvan is dat de sector de laatste decennia van de vorige eeuw minder gericht

Varkenshouders zijn zich de afgelopen jaren gaan realiseren dat

was op de buitenwereld. Varkensbedrijven ontwikkelden zich snel en onderne-

communicatie met burgers van groot belang is voor het behouden

mers waren vooral bezig met hun vak: het houden en verzorgen van varkens.

van maatschappelijk en politiek draagvlak. Dit bewustzijn leidde

Een nadeel voor de varkenshouderij is dat de dieren in stallen worden gehouden.

tot een groot scala aan activiteiten en initiatieven waarbij de

In tegenstelling tot bijvoorbeeld de rundveebedrijven, waar de dieren regelmatig

burger centraal staat.

in de wei komen, is er aan de buitenkant van een varkensbedrijf weinig te zien van de dieren en het werk van de varkenshouder. Hierdoor kon het gebeuren dat bij het grote publiek de kennis over de varkenshouderij afnam en er soms sprake was van een volledig onjuiste beeldvorming. In 1997 en 1998 bereikte het imago van de varkenshouderij een absoluut dieptepunt. Door overheidsmaatregelen om de varkenspestuitbraak in 1997 te beteugelen, zijn vele varkensbedrijven geruimd en gezonde varkens gedood. Televisiebeelden confronteerden het grote publiek met deze aangrijpende beelden. En ook al hadden de beelden weinig tot niets met het dagelijkse werk van varkenshouders te maken, ze droegen wel bij aan een verwrongen beeldvorming van de sector.



D raa g vla k

Aan het eind van de vorige eeuw groeide in de varkenshouderij het besef dat de burger bepalend is voor het maatschappelijke en politieke draagvlak van de sector en daarmee ook voor de toekomstmogelijkheden van de varkenshouderij in Nederland. LTO-vakgroep Varkenshouderij nam het initiatief om de communicatie tussen varkenshouderij en samenleving te verbeteren. Zichtbaarheid, transparantie en openheid zijn daarbij kernbegrippen. Een belangrijke boodschap is dat varkenshouders ondernemers én vakmensen zijn die hun werk doen met respect voor dier en milieu. Varkensbedrijven zijn vaak gezinsbedrijven, waardoor de betrokkenheid van het gezin bij het bedrijf groot is.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 2 0



V ar k en s i n Z i c h t

Hierbij lag de afgelopen jaren vooral de nadruk op het innovatieve karakter van

In 1999 nam LTO Nederland samen met anderen het voortouw tot de oprichting

de varkenshouderij. Bij iedere vernieuwing speelt verbetering van het maatschap-

van de stichting Varkens in Zicht. Met steun van de Rabobank en de Product-

pelijk draagvlak een rol. Zo voldoet iedere nieuwe stal aan de laatste eisen op het

schappen Vee Vlees en Eieren (PVE) is de stichting van de grond getild.

gebied van dierenwelzijn en milieu.

Stichting Varkens in Zicht houdt zich vooral bezig met het realiseren van zicht-

Inmiddels is het accent nog meer verschoven naar de varkenshouder zelf.

stallen. Een zichtstal is een gewone varkensstal op een varkensbedrijf.

Varkenshouders, die zichzelf presenteren tijdens publieksevenementen, krijgen

Het bijzondere is dat de stal is voorzien van kijkruimtes voor bezoekers.

ondersteuning via www.devarkenshouder.nl. Ook kunnen varkenshouders, die op

Vanuit de kijkruimtes kunnen geïnteresseerden in de stal kijken hoe de varkens

andere manieren met hun bedrijf aan de weg willen timmeren, een beroep doen

leven en hoe het eraan toe gaat op een varkensbedrijf. Door de speciale kijkruim-

op de campagne. Hiervoor is allerlei informatiemateriaal beschikbaar.

tes hebben de bezoekers en de varkens geen last van elkaar. Ook voorkomen de afgescheiden ruimtes dat bezoekers ziektekiemen mee kunnen brengen naar de

Een ander initiatief is de website www.varkensenzo.nl. Deze site is opgezet door

stallen. Inmiddels zijn verspreid over Nederland tien zichtstallen in gebruik

enkele enthousiaste varkenshouders en de Stichting Varkensvlees lekker hè, met

genomen. Deze stallen staan vaak langs fietsroutes in mooie delen van Nederland

steun van de PVE. De site vertelt bezoekers op toegankelijke wijze over de

en zijn zonder afspraak te bezoeken. Ook basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs bezoeken vaak een zichtstal. Aan groepen die op afspraak komen, geven de varkenshouders graag een toelichting op hun doen en laten. De meeste zichtstallen trekken jaarlijks honderden tot duizenden bezoekers. Naast de zichtstallen is stichting Varkens in Zicht bezig met het openen van ‘kijkstallen’. Hier is een presentatie van een varkensbedrijf te zien. Bennie Jolink, de zanger en voorman van rockgroep Normaal, is sinds enkele jaren ambassadeur van de stichting Varkens in Zicht. Als bekende Nederlander met een grote achterban weet Jolink de varkenshouderij regelmatig voor het voetlicht te brengen.



D evar k en s h ouder . nl

Naast het werk van de stichting Varkens in Zicht, ontplooit de varkenshouderij allerlei andere activiteiten om aan een groot publiek zichtbaar te maken, waar een varkenshouder zoal mee bezig is. Zo loopt al enige jaren de landelijke imagocampagne ‘De Varkenshouder‘. Hierbij speelt de website www.devarkenshouder.nl een centrale rol. De PVE, dus feitelijk de varkenshouders zelf, financieren deze campagne. Ook in deze campagne is het vooral de varkenshouder zelf die het verhaal doet.

P AG I NA 2 1

4 communicatie

vervolg

varkenshouderij. Dat varieert van praktische informatie over de indeling van de werkdag van een varkenshouder tot de geschiedenis van de varkenshouderij in Nederland. De site is gekoppeld aan een andere site: www.kaartjevanmij.nl. Op speelse wijze komen bezoekers hier in contact met de varkenshouderij.



C om f ort C la s s - s tal

De ComfortClass-stal die LTO Nederland samen met de Dierenbescherming heeft ontworpen, is niet alleen innovatief maar ook een goed middel om buitenstaanders in contact te brengen met de varkenshouderij. De ComfortClass-stal gaat allereerst uit van de behoeften van het varken en ziet er daardoor anders uit dan een gangbare varkensstal. Bij het Praktijkcentrum voor de varkenshouderij in Raalte testen LTO Nederland en de Dierenbescherming de bruikbaarheid van het nieuwe staltype. De stal is voorzien van een skybox, zodat bezoekers kunnen zien hoe de varkens leven in de ComfortClass-stal.



V r i enden van h et P latteland

Vrienden van het Platteland is een organisatie die zich inzet voor een vitaal platteland, waarvan een duurzame land- en tuinbouw onmisbare dragers zijn. LTO Nederland is de oprichter van Vrienden van het Platteland. De organisatie besteedt ook regelmatig aandacht aan de varkenshouderij. Ondermeer door het organiseren van allerlei activiteiten waarbij boeren en burgers met elkaar in contact komen. Vrienden van het Platteland wil dé club zijn voor iedereen die het platteland een warm hart toedraagt. Op de site is informatie te vinden van bedrijven die gasten ontvangen voor dagrecreatie en verblijfsrecreatie. Sinds dit najaar is er ook informatie te vinden voor (basis)scholen. Zowel leraren als leerlingen kunnen hiermee gemakkelijk activiteiten rondom de varkenshouderij voorbereiden.

Vleesvarkens in Raalte

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 2 2

GOE D E SMAAK Truffels zijn zwammen, die in het najaar onder de grond



A m b a s s adeur s

op de wortels van eikenbomen groeien en tot in het

Een groep varkenshouders, die zich extra wil inzetten om informatie te geven

vroege voorjaar rijpen. Ze worden als delicatesse

over de varkenshouderij, treedt op als ambassadeur van de sector. De ambassa-

beschouwd en brengen al snel 400 euro per kilo op.

deurs zijn actief bij allerlei evenementen. LTO Nederland staat ze met raad en

Omdat niet alleen mensen maar ook zeugen er gek op

middelen bij. Naast allerlei gezamenlijke initiatieven zijn er vele varkenshouders,

zijn (truffels bevatten namelijk een stof, die ook door

die zich inzetten voor een juiste beeldvorming van hun sector. Ze ontvangen

beren wordt afgescheiden), bewijzen die goede diensten

schoolklassen of gaan zelf naar een school toe om te vertellen over wat ze doen

bij het zoeken ervan.

op hun bedrijf, ze doen mee aan open dagen, ze treden op bij publieksevenemen-

Omdat varkens een goede reukzin hebben, kunnen ze

ten en ze plaatsen informatieborden over hun bedrijf aan de weg.

truffels tot op een afstand van zes meter ruiken en

Zo langzamerhand kan het niemand meer ontgaan, dat de varkenshouderij een

- als er maar genoeg in de buurt zijn - op één dag tien

sector is die de samenleving veel te bieden heeft en dat ook graag laat zien.

tot vijfentwintig kilo truffels vinden. Toch worden er steeds vaker afgerichte honden voor de truffeljacht



med i a

gebruikt, vooral omdat ze sneller en gehoorzamer zijn.

Goede, actuele en feitelijk correcte informatie in lesmateriaal is voor de varkenshouderij van belang. Jonge mensen moeten zichzelf een beeld kunnen vormen van de varkenshouderij in Nederland. Om in beeld te krijgen hoe in diverse

Z W ARTE P OOT

lesmaterialen aandacht wordt besteed aan de varkenshouderij, maakt de HAS

Spijtig voor het varken geldt hij soms ook zelf als

Den Bosch een inventarisatie.

verfijnd. Bekend - en met 140 euro per kilo eveneens peperduur - is bijvoorbeeld de Pata Negra de bellota-ham,

De varkenshouderij kiest voor openheid. Naast initiatieven om mensen een kijkje

die van het Iberisch varken komt. Dit varken komt alleen

te geven op varkensbedrijven (via internet of ontvangst op locatie), werkt de LTO-

voor op het Iberisch schiereiland, Spanje en Portugal en

vakgroep Varkenshouderij mee aan vragen vanuit de pers en geeft LTO Nederland

heeft een zwarte vacht én zwarte hoeven. Vandaar de

ook zelf persberichten uit over actualiteiten in de sector. De LTO-vakgroep

naam pata negra, ofwel zwarte poot.

Varkenshouderij is hierin actief en streeft naar gesprek en discussie. Met enige regelmaat is het geluid van LTO Nederland te horen via radio of TV of te lezen in

Het Iberisch varken leeft vrij op weilanden en heides

de (dag)bladen. Daarnaast werkt de LTO-vakgroep Varkenshouderij, via het

waar steeneiken en kurkeiken groeien en voedt zich met

project De Varkenshouder, mee aan het favoriete beroep op de televisiezender

de eikels van deze bomen, die bellota’s worden genoemd.

Jetix. Varkenshouder is een van de beroepen die kan worden gekozen bij ‘Wat wil

Daardoor heeft het vlees van dit varken niet alleen een

je worden’.

unieke smaak en kleur, maar bevat het ook veel onverzadigde vetzuren en weinig calorieën. Pata Negra de bellota-ham is dus lekker én gezond.

P AG I NA 2 3

5 Diergezondheid Gezondheid varkens zit in de lift

In 1997 kreeg de Nederlandse varkenshouderij te maken met een grote uitbraak van varkenspest. Deze zeer besmettelijke varkensziekte had veel gevolgen voor de

Gezondheid is een groot goed in de Nederlandse varkenshouderij.

varkenshouderijsector. Naast de ziekte zelf, had de bestrijding van de varkenspest

Varkenshouders besteden dan ook veel aandacht aan de gezond-

een grote impact op varkenshouderijbedrijven. Vervoersverboden leidden tot

heid van hun dieren. Het levert varkens een beter leven op en

overvolle stallen en vele bedrijven werden geruimd. Ook de bedrijfseconomische

verbetert het bedrijfsresultaat. Ook eisen afzetmarkten een hoge

schade was enorm. De varkenspestuitbraak zorgde voor een grote mentale druk

gezondheidsstatus. Bedrijven zijn steeds beter in staat om ziekte-

op ondernemers en hun gezinnen.

verwekkers buiten de deur te houden.

In de jaren daarna zorgden ook enkele andere besmettelijke dierziekten voor problemen, zoals mond- en klauwzeer in 2001 en vogelpest in 2003. Ondanks dat er toen geen varkens ziek zijn geworden van deze ziekteverwekkers, kreeg de varkenshouderij wel te maken met de negatieve gevolgen. Vervoersverboden en gesloten grenzen richtten wederom veel schade aan. Het beleid van de Europese Unie (EU) voor de bestrijding van besmettelijke dierziekten is gericht op het doden van besmette dieren en het beschermen van gezonde dieren. Bij de uitbraak van varkenspest in 1997 waren grootschalige ruimingen het gevolg. De varkenshouderij draait voor een belangrijk deel zelf op voor de kosten van een uitbraak en bestrijding van besmettelijke dierziekten. Daarnaast zijn grootschalige ruimingen slecht voor het imago van de varkenshouderij. De varkenssector heeft er dan ook alle belang bij om uitbraken van besmettelijke dierziekten te voorkomen.



V acc i nat i e s

De LTO-vakgroep Varkenshouderij zet zich al een aantal jaren in om in EUverband te regelen dat dieren gevaccineerd mogen worden bij uitbraken van besmettelijke dierziekten. Entingen kunnen zieke dieren niet genezen, maar ze kunnen gezonde dieren beschermen tegen een ziekteverwekker en daarmee bijdragen aan het voorkomen van een verdere verspreiding van een ziekte. Uit onderzoek blijkt dat het mogelijk is om bij het enten van varkens gebruik te maken van markervaccins. Deze entstoffen maken onderscheid tussen dieren die antistoffen hebben gevormd door een enting en die van dieren waarbij de antistoffen het gevolg zijn van contact met een ziekteverwekker. Dit onderscheid is een belangrijke stap naar de acceptatie van vaccinatie als hulpmiddel bij het

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 2 4

bestrijden van besmettelijke dierziekten.



Een lastig punt in de discussie is dat afnemers van varkensvlees menen dat ze

Het besef dat een goede diergezondheid van groot belang is voor de varkens-

vlees, afkomstig van gevaccineerde dieren, gedurende een half jaar na enting

houderij heeft de afgelopen jaren op diverse fronten tot acties geleid.

apart dienen te verwerken. Dit terwijl een enting in geen enkel opzicht negatieve

De strategie van de sector bestaat uit preventie, vroegtijdige signalering en

gevolgen heeft voor de vleeskwaliteit of de volksgezondheid. Supermarktketens

effectieve bestrijding.

maken hierbij op een oneigenlijke manier misbruik van hun marktpositie.

Om de kansen voor ziekteverwekkers zo klein mogelijk te maken, proberen

Bij het bepleiten van een ander bestrijdingsbeleid voor besmettelijke dierziekten

varkenshouders het aantal contacten tussen bedrijven zoveel mogelijk te beper-

trekt LTO Nederland samen op met maatschappelijke organisaties als de Dieren-

ken. Daarbij is het I&R-systeem (Identificatie en Registratie) onmisbaar. Door het

bescherming. Ook in Europa probeert LTO Nederland bij retailers en overkoe-

I&R-systeem is bekend waar varkens zich bevinden en op welke bedrijven ze zijn

pelende organisaties steun te vinden voor de aanpak om producten van gevacci-

geweest. Het systeem, dat grotendeels door de varkenshouders zelf wordt

neerde dieren gewoon in het schap te krijgen. Overigens heeft een uitbraak van

betaald, legt ook alle transporten van varkens vast in een landelijke database.

varkenspest dit jaar, net over de grens in Duitsland, duidelijk gemaakt dat Neder-

Hygiëne is van het grootste belang om verspreiding van dierziekten te voorko-

landse varkenshouders hun bedrijven op een afdoende manier beschermen tegen

men. Er gelden bijvoorbeeld strikte regels voor het reinigen en ontsmetten van

ongewenste ziekteverwekkers. In ons land raakte geen bedrijf besmet.



A nt i b i ot i ca

Het Europese en nationale beleid is terughoudend met het gebruik van antibiotica. Daarom is het voer voor varkens en biggen sinds 1 januari 2006 volledig vrij van antimicrobiële groeibevorderaars. Het is een reden te meer om te streven naar varkensbedrijven, waar ziekteverwekkers geen kansen krijgen. Varkens krijgen alleen nog antibiotica als ze ziek zijn. Doel van het terughoudende antibioticabeleid is om te bereiken dat de beschikbare middelen optimaal werken als ze nodig zijn. En om te voorkomen dat er antibiotica-resistente bacteriën ontstaan. Het behandelen met geneesmiddelen van varkens die ziek zijn gebeurt in nauwe samenspraak met de dierenarts, die een varkensbedrijf iedere vier weken bezoekt. Voor iedere ziekte die op het bedrijf een rol speelt, stellen varkenshouder en dierenarts een behandelplan op. Varkenshouders registreren iedere behandeling met medicijnen.

P AG I NA 2 5

A ct i e

5 diergezondheid vervolg

vrachtwagens voor en na ieder transport van varkens. Voor vrachtwagens die uit

komen en verspreiden van ziektekiemen binnen het bedrijf. Dit doen ze door

het buitenland komen, zijn de regels nog strenger. Pas na grondig reinigen en

hokken te reinigen en te ontsmetten na het verplaatsen van varkens. Ook houden

ontsmetten mogen ze naar Nederland rijden. Transporteurs zijn verplicht om hier

ze varkens van verschillende leeftijdsgroepen strikt gescheiden, zodat de dieren

de auto nogmaals te reinigen en te ontsmetten voor ze in Nederland weer met

elkaar niet besmetten.

varkens mogen rijden. Ook op de varkensbedrijven is er steeds meer aandacht voor hygiënemaatregelen.

Sc h one h u i s ve s t i n g

Allereerst door het voorkomen dat ziekteverwekkers het bedrijf kunnen bereiken.

Bij het bouwen en inrichten van varkensstallen is er veel aandacht voor de

Bezoekers kunnen niet zomaar de stallen binnen lopen. Niet omdat ze niet

gezondheid van de toekomstige bewoners. De stallen zijn bijvoorbeeld makkelijk

welkom zouden zijn, maar om de varkens op het bedrijf te beschermen tegen

reinigbaar. Nieuwe stallen hebben moderne installaties om te verwarmen en te

ziektekiemen van buitenaf. Alle bedrijven hebben een omkleedruimte, waar

koelen, waardoor het stalklimaat nauwgezet te beheersen is en de dieren onder

bezoekers schone bedrijfskleding krijgen of zich kunnen douchen.

alle weersomstandigheden aangenaam kunnen vertoeven in de stal. Varkens

Om verschillende varkens in verschillende leeftijdsgroepen binnen een bedrijf

beschikken over vers en schoon drinkwater en voer. Ziekteverwekkers krijgen door

gezond te houden, besteden varkenshouders ook veel aandacht aan het voor-

de goede leefomstandigheden voor de varkens minder kansen.

Ge z ond h e i d s s tatu s De gezondheid van de Nederlandse varkensstapel staat internationaal gezien al vele jaren op een hoog peil. Desondanks blijken Nederlandse varkenshouders de laatste jaren in staat om opmerkelijke verbeteringen te boeken. Dit is goed voor het welbevinden van de dieren en de bedrijfsresultaten. Maar evenzeer voor de positie van de Nederlandse varkenshouderij op de internationale markt. Ook buitenlandse concurrenten, bijvoorbeeld Denemarken, werken hard aan het verbeteren van de gezondheidsstatus van bedrijven. Bedrijven met een hoge gezondheidsstatus zijn vrij van een aantal in de praktijk veel voorkomende ziekteverwekkers. Om te waarborgen dat buitenlandse afnemers ook in de toekomst het liefst varkens uit Nederland willen, moet de gezondheidsstatus van Nederlandse varkenshouderijbedrijven nog beter. Uit onderzoek blijkt dat kennis en een positieve ondernemershouding van groot belang zijn bij het realiseren van een hoge gezondheidsstatus. Omdat Nederlandse varkenshouders doorgaans aan beide voorwaarden voldoen, is de gezondheidsstatus van varkensbedrijven de laatste jaren verder verbeterd. Bij het verbeteren van de gezondheidssituatie op een bedrijf is het zaak om regelmatig te bepalen welke ziekteverwekkers aanwezig zijn. Dit gebeurt met behulp van bloedonder-

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 2 6

ONRE I N ? Voor joden, moslims, zevendedagsadventisten en som-

zoek. Op grond van de uitslagen van het bloedonderzoek beslist een varkens-

mige Afrikaanse stammen is het eten van varkensvlees

houder samen met zijn dierenarts hoe hij ziekten gaat bestrijden. Dat kan bijvoor-

uit den boze. Over hoe dit religieuze taboe is ontstaan,

beeld met medicijnen of met een vaccinatieprogramma.

bestaan verschillende theorieën. Eén van de meest verbreide is dat toen bossen en ander groen in het

Tientallen bedrijven in Nederland hebben inmiddels een zeer hoge gezondheids-

Midden-Oosten (waar varkens werden gedomesticeerd)

status. Deze bedrijven zijn volledig vrij van de belangrijkste ziekteverwekkers.

verdwenen en varkens schaarser werden, varkens eerst

Hun hoge gezondheidsstatus is allereerst interessant voor bedrijven die fok-

alleen nog op bepaalde dagen van het jaar mochten

varkens leveren aan andere bedrijven. Met hun hoge gezondheidsstatus kunnen

worden gegeten en later helemaal niet meer.

deze varkenshouders collega’s garanderen dat ze tegelijk met de aangekochte

Maar ook het feit dat varkens menselijke uitwerpselen

varkens géén ongewenste ziektekiemen het bedrijf binnen brengen.

eten en er daardoor gevaar voor parasitaire besmetting

Ook steeds meer ‘gewone’ varkenshouders komen tot de conclusie dat een

bestaat, kan een rol hebben gespeeld. Opmerkelijk

verregaande verbetering van de gezondheidsstatus van het bedrijf voor hen

genoeg geldt het varken in veel culturen tegelijkertijd

interessant kan zijn. Door de afwezigheid van ziekten leveren varkens betere

als gelukssymbool.

prestaties. Voor de varkenshouder en zijn medewerkers betekent dit prettiger werken en een beter economisch resultaat. De economie verbetert doordat varkens minder ziek zijn, sneller groeien en doordat de rekening van de dieren-

GELUKSS Y M B OOL

arts kleiner is. Ook het varken zelf profiteert door minder ongemak van ziekten

Een vet varken werd vroeger als een teken van welvaart

en een beter welzijn.

gezien, zodat spaarpotten vaak de vorm van een varken hebben. Tegenwoordig raakt het spaarvarken in onbruik, ondermeer omdat het niet duidelijk is hoeveel geld erin zit en over dat bedrag geen rente wordt ontvangen. Toch spreekt de eenvoud ervan nog steeds tot onze verbeelding en vooral van die van onze kinderen.

Het varken geldt van oudsher ook als gelukssymbool en wordt bijvoorbeeld in delen van Duitsland nog steeds bij Nieuwjaar als ‘Glucksschweinchen’ cadeau gedaan. In Friesland bestaat tevens nog altijd de gewoonte om bij een geboorte een ‘geboortevarken’ als gelukbrenger voor het kind te geven. Een mooie traditie om in stand te houden.

P AG I NA 2 7

6 Lucht en klimaat Werken aan schone lucht

Luchtkwaliteit staat sinds enkele jaren hoog op de politieke agenda, omdat luchtvervuiling zich heeft ontwikkeld tot een wereldwijd probleem. Luchtveront-

De afgelopen jaren is in de varkenshouderij veel gebeurd op het

reiniging is slecht voor het milieu en heeft een negatieve invloed op de gezond-

gebied van luchtkwaliteit. De lucht die vrijkomt uit varkensstallen

heid van mensen. De uitstoot van kooldioxide (CO2) leidt tot een opwarming van

is steeds schoner geworden. Varkenshouders maken daarbij

de aarde. Een stijgende zeespiegel en onvoorspelbaar weer heeft wereldwijd al

dankbaar gebruik van nieuwe technieken. Veelbelovend lijkt het

tot natuurrampen geleid. Gezondheidsproblemen kunnen ontstaan door fijnstof,

gebruik van gecombineerde luchtwassers.

dat door verbranding vrijkomt, zoals roetdeeltjes uit auto’s. De belangrijkste bronnen van luchtverontreiniging in Nederland zijn de industrie en het verkeer. Een bescheiden rol is weggelegd voor de veehouderij. De bijdrage van de veehouderij aan luchtverontreiniging heeft vooral betrekking op ammoniak en in mindere mate fijnstof, die vanuit de stallen in de lucht terecht komt. Op alle terreinen neemt de overheid maatregelen om luchtverontreiniging een halt toe te roepen. Denk bijvoorbeeld aan het stimuleren van katalysatoren en roetfilters voor auto’s. Het houden van dieren is een wisselwerking tussen dier en omgeving. Dieren ademen verse lucht in, eten voer en drinken water. Anderzijds ademen dieren lucht uit, en produceren ze mest en urine. Dit beïnvloedt het milieu waarin het dier leeft. De varkenshouderij heeft al jarenlang veel aandacht besteed aan het beperken van de hoeveelheid ammoniak die vrijkomt uit de stallen. Dit gebeurde enerzijds door te voldoen aan regelgeving van landelijke en lokale overheden en anderzijds door het stalklimaat voor de varkens en hun verzorgers te verbeteren. Het houden van dieren in stallen, zoals in de varkenshouderij het geval is, biedt goede mogelijkheden om positieve invloed uit te oefenen op de kwaliteit van de lucht die de stal verlaat. Lastig voor de varkenshouderij waren de regelmatige veranderingen in het overheidsbeleid op het gebied van ammoniak. De laatste jaren was vooral de Wet Ammoniak en Veehouderij (WAV) richtinggevend voor ondernemers in de varkenshouderij. Het doel van de WAV is om kwetsbare natuur extra te beschermen tegen ammoniak die afkomstig is uit de veehouderij.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 2 8

Naast de WAV hebben varkenshouders te maken met het Besluit ammoniakemissie

biedt, minder conflicten ontstaan tussen de varkenshouderij en andere

huisvesting veehouderijen. Deze Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) bevat

activiteiten in het buitengebied. De agrarische sector als geheel draagt ongeveer

regels voor het toepassen van ammoniakbeperkende technieken in stallen.

20 procent bij aan de verontreiniging van de lucht met fijnstof in Nederland.

Door de ontwikkeling en toepassing van Groen Labelstallen is de hoeveelheid

Pluimvee- en varkensstallen zijn de belangrijkste bronnen voor de uitstoot van

ammoniak die de varkensstallen verlaat, sterk verminderd. In de Groen Label-

fijnstof in de veehouderij. Stof uit varkensstallen is vooral afkomstig van voer,

stallen staan verschillende technieken die de uitstoot van ammoniak uit de stal

huidschilfers, mestdeeltjes en strooisel. Net als voor ammoniak zijn technieken

verminderen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het verkleinen van de contact-

voorhanden om de uitstoot van geur en fijnstof terug te dringen.

oppervlakte tussen mest en stallucht, het regelmatig schoon spoelen van het gedeelte waar de mest wordt opgevangen in de stal en het koelen van mest.



I P P C - r i c h tl i j n en g eur w et

Grotere varkens- en pluimveebedrijven dienen na oktober 2007 te gaan voldoen



L uc h t w a s s er s

aan de zogenoemde IPPC-richtlijn. Dit is een Europese richtlijn die bedrijven

De laatste jaren is in de varkenshouderij een toenemende belangstelling merk-

verplicht om de best beschikbare technieken toe te passen om de invloed van het

baar voor het toepassen van luchtwassers als techniek om de luchtkwaliteit te

bedrijf op de omgeving zo klein mogelijk te laten zijn.

verbeteren. Een wezenlijk verschil tussen luchtwassers en andere ammoniakemissie beperkende stalsystemen, is dat moderne luchtwassers ook in staat zijn de uitstoot van fijnstof sterk te beperken en de geur te verminderen. Dat luchtwassers meer en meer in beeld komen, heeft meerdere oorzaken. Allereerst heeft dat te maken met de voortschrijdende technische mogelijkheden van dergelijke systemen. De nieuwste generatie luchtwassers, de gecombineerde luchtwassers, reduceren de ammoniakuitstoot en de stank van een stal met minstens 95 procent. Van het fijne stof in de stallucht vangen ze ruim 70 procent op. Dergelijke luchtwassers bieden varkenshouders bovendien de mogelijkheid om te besparen op energie doordat ze te combineren zijn met technieken om warmte terug te winnen uit lucht die de stal verlaat.



Geur en s to f

De toenemende maatschappelijke aandacht voor geur en fijnstof is ook voor de varkenssector aanleiding geweest om actief te zoeken naar mogelijkheden om de luchtkwaliteit verder te verbeteren. Wat betreft geur heeft de varkenshouderij te maken met de Wet Geurhinder en Veehouderij. Deze wet is afgelopen jaar goedgekeurd door het parlement. Waarschijnlijk treedt de wet vanaf januari 2007 in werking. De verwachting is dat er door de helderheid, die de nieuwe geurwet

P AG I NA 2 9

6 lucht en klimaat

vervolg

Doel van de richtlijn is om te werken aan het verkleinen van de milieubelasting van het bedrijf in de omgeving.



St i mulan s en

Niet alleen via regelgeving bewerkstelligt de overheid dat varkenshouders vaker kiezen voor stallen met luchtwassers. De ministeries van LNV en VROM werken met een plan van aanpak waarmee ze de toepassing van gecombineerde luchtwassers in de veehouderij willen stimuleren. Een eerste stap is het plaatsen van gecombineerde luchtwassers op de lijst met technieken die veehouders mogen gebruiken om de stal ammoniak-emissiearm te maken. Het ministerie van VROM heeft 10 miljoen euro beschikbaar gesteld om onderzoek te doen naar de gebruiksmogelijkheden van gecombineerde luchtwassers in de veehouderij. Dit onderzoek gebeurt voor een belangrijk deel op het Praktijkcentrum voor de innovatie in varkenshouderij in Sterksel. Op zes praktijkbedrijven laat het ministerie van VROM onderzoek doen naar de mogelijkheden en beperkingen van gecombineerde luchtwassers. De techniek van de luchtwassers is nog steeds in ontwikkeling. Betrokken bedrijven verwachten dat het mogelijk is om de kosten van dergelijke systemen te verlagen. Het onderzoek richt zich ook op mogelijkheden om het energieverbruik terug te dringen. De overheid stelt 15 miljoen euro beschikbaar om veehouders te stimuleren te investeren in gecombineerde luchtwassers. Veel ondernemers hebben al aangegeven dat ze met ondersteuning van deze investeringsregeling kansen zien voor het toepassen van gecombineerde luchtwassers.

Bedr i j f s ont w i k k el i n g Voor de LTO-vakgroep Varkenshouderij is het belangrijk dat varkenshouders van de overheid de ruimte krijgen technieken toe te passen die de luchtkwaliteit verbeteren en die te combineren zijn met de ontwikkeling van het bedrijf. Bij nieuwbouw is het gemakkelijker en goedkoper nieuwe milieuvriendelijke technieken toe te passen. Alleen als er mogelijkheden zijn de toepassing van

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 3 0

S P ELEN Varkens zijn van nature nieuwsgierige dieren, die hun

kostprijsverhogende technieken terug te verdienen door kwaliteitsverbetering

omgeving willen onderzoeken. Die omgeving is tegen-

en schaalvergroting, zijn varkenshouders in staat om dergelijke investeringen

woordig echter kleiner dan vroeger, zodat ze zich sneller

te doen.

vervelen. Een laag stro om in te wroeten houdt varkens nog wel bezig, maar als dat niet kan (zoals in sommige

De varkenshouderij streeft ernaar die inspanningen en investeringen te doen

staltypen) vliegen ze elkaar net zoals lastige pubers in

die nodig zijn voor inpassing van de varkenshouderij in het buitengebied.

de haren en moeten oren en staarten van rasgenoten

De varkenshouderij hoort bij ons platteland en is een wezenlijk onderdeel van

het ontgelden.

het platteland en de plattelandseconomie.

Daarom onderzoekt de Animal Sciences Group van

Het is belangrijk dat bedrijfsontwikkeling mogelijk blijft, zodat Nederlandse

Wageningen UR speelgoed voor varkens, zoals ballen

varkenshouders ook in de toekomst de concurrentie op de internationale markt

en kettingen. Dat moet volgens projectleider ir. Johan

aankunnen. De jongste technieken om de luchtkwaliteit te verbeteren, stellen

Zonderland wel heel robuust zijn: “Honden doen vaak

een varkenshouderijbedrijf in staat te groeien zonder dat de milieubelasting

al hun best om iets stuk te krijgen, maar varkens zijn

van het bedrijf toeneemt.

nog erger”.

Maatschappelijke organisaties onderschrijven het toepassen van deze milieuvriendelijke technieken. Net als varkenshouders zien ze dit als een belangrijke stap naar een verdere verduurzaming van de sector.

ZOELEN

De LTO-vakgroep Varkenshouderij waardeert dat de overheid individuele onder-

Varkens spelen niet alleen graag, maar vinden ook door

nemers meer ruimte geeft om zelf te bepalen hoe ze gestelde milieudoelen

de modder rollen lekker. Dat zoelen heeft echter ook

behalen. De luchtkwaliteit en de ondernemers in de varkenshouderij zijn het

praktisch nut. Varkens kunnen door hun korte nek hun

meest gebaat bij een overheidsbeleid dat stimuleert in plaats van een beleid

vacht namelijk niet helemaal zelf schoonmaken, terwijl

dat alle bedrijven confronteert met strak omschreven regels. Maatwerk loont.

daar insecten, luizen en andere huidparasieten in kunnen zitten. Door in de modder te rollen en die op hun huid op te laten drogen, drogen de ongewenste gasten mee op en gaan die dood. Deze schoonheidsbehandeling wordt afgemaakt door met de vacht tegen bijvoorbeeld een boom te schuren en de modder er weer vanaf te wrijven. Overigens nemen varkens ook modderbaden om af te koelen: ze kunnen namelijk niet zweten.

P AG I NA 3 1

Varkens h o u d e r i j e n s a m e n l e v i n g Bijna de helft van het vlees dat de Nederlandse consument koopt,

Van de euro die de consument besteedt aan varkensvlees, komt per saldo

is varkensvlees (ruim 40 kg. per hoofd per jaar). De afgelopen

ongeveer 6 cent bij de varkenshouder (in figuur 1 aangeduid als zeugenhouderij

jaren is de consumptie van varkensvlees wat verminderd: de ‘top’

en vleesvarkenshouderij). Vooral de leveranciers van voer, de slachterijen, voorver-

lag bij ongeveer 45 kg. Gespecialiseerde slagers hebben een

pakkers en de detailhandel ontvangen een groot deel van de opbrengst (84 cent).

verkoopaandeel van 10%. Dat was in 1990 nog circa 30%. De aankopen van vlees vinden nu voor ongeveer 85% plaats in



V oed s elve i l i g h e i d en k w al i te i t

supermarkten. Voor vleeswaren hebben de supermarkten met 90%

In Europees verband zijn de landen verplicht problemen met voedselveiligheid

een nog hoger marktaandeel.

te melden. In 2005 nam Nederland met 32 waarschuwende meldingen ongeveer 3% voor zijn rekening. Gezien het aandeel van Nederland van ongeveer 6% in de Europese voedselproductie en -verwerking is dit betrekkelijk weinig. In 2004 kwam Nederland nog op ongeveer 5% van het totale aantal meldingen. Voedselveiligheidsproblemen komen vaak door verontreiniging van veevoer. De problemen die in het begin van 2006 ontstonden door voer verontreinigd met dioxine afkomstig uit België, heeft de sector zelf opgelost door de varkens, die dit voer hadden gegeten, tijdig uit de markt te nemen.

Figuur 1 De ‘consumenteneuro’: opbrengstverdeling in de varkensvleeskolom

Met het oog op voedselveiligheid en kwaliteit van vlees gelden er verschillende

per euro verkoopwaarde van vers varkensvlees in de supermarkt.

regelingen en afspraken. Zo werkt de varkenssector in het kader van de kwali-

Bron: Hoste et al, 2004

teitsborging aan het terugdringen van salmonellabesmetting. Een monitorprogramma is onderdeel van de bestaande Integrale Ketenbeheersing (IKB), waaraan bedrijven in de sector deelnemen. Naast het IKB vanuit de sector zelf zijn er

BTW 5%

andere kwaliteitsborgingsystemen, zoals Eurep-Gap dat door grote supermarkttoelevering primair 29%

ketens is opgezet. De EU kent vanaf 2006, vanwege de General Food Law, hygiëneregelingen voor levensmiddelen en diervoeders. Hieraan moeten bedrijven voldoen die op deze terreinen actief zijn. Hierbij ligt de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid

retail 24%

van de producent en het betrekken van de gehele keten bij de borging van voedselveiligheid. De varkensbedrijven voldoen aan de huidige eisen van deze zeugenhouderij 3% vleesvarkenshouderiJ 3%

voorverpakker 20%

regelingen.

diensten 2% transporteur 2% slachterij 4% uitbeenderij 8%

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 3 2

Varkens h o u d e r i j e n s a m e n l e v i n g Ge z ond h e i d

Ipis adignisit lore dolor at, qui et aliquat ionullutpat iriureetum nibh euis

verat la feugiamet, velisi. Loreet ver si bla consent luptat la feugue tie Voor varkens geldt, net zoals voor ander vee, een systeemniam van Identificatie en Registratie (I&R). I&R maakt een snelle tracering van dieren cormogelijk. aliquis etummy Dit is nodig nim numsan henim at iure tat nullutatum volorer atu-

amet nostovan duis voor de beperking van uitbraken van dierziekten en voor eros het garanderen deeros nulputatue vullam duip esecte consequis et, sis voedselveiligheid. I&R is een Europese verplichting die geldt deliquamcore voor elk bedrijf, modipit autetum volobore dolortin hent la feu faccum nostio groot of klein, hobbymatig of beroepsmatig.

dignim quatie magna adiamconum zzrit eum do dolore commy nosto do-

In Duitsland is in het aan Nederland grenzende gebied in lorper het voorjaar ing esequat van 2006 luptat. Ut aut praestio er iure faccum dolorem iuaestrud

molessi.To enkele keren klassieke varkenspest geconstateerd. Gelukkig zijn hier odo geenelesto Neder-conse magnibh ex exerilis augait lorperc incidunt praeslandse bedrijven door getroffen. Wel mochten in de grensstreek sed dolorti bij Winterswijk nciduipisi eugueriurer ing esequipit luptatum il dolorer ipit incinci (Gelderland) enige tijd geen varkens worden getransporteerd. psummod Voor het tat, vervoer quatet ut vercill andrem doloreet lore dionsent lam velent vent van dieren zijn afspraken vastgelegd in de Regeling varkensleveringen. euismodiat adVia tat.deze regeling is van ieder transport bekend welke dieren worden vervoerd, wat de herkomst is en waar het transport naar toe gaat. Een uniek systeem T UinSS de E wereld. NKOPJE De kosten van diergezondheid zijn een belangrijk aandachtspunt Ilis ex exeros voor varkensadionullaor susciduisi tat wisl illa conseniamet digna feugiat

iure Dieren faccumsan laore verat. Tat nit euis num qui exerostrud tionumsan ver houders. De sector, met inzet van de Gezondheidsdienst voor werktutaan een aanpak om ziekten buiten de stal te houden: ‘High health’. augaitWanneer nulla feuziektefeugiamet alit ip exer suscidunt ing eum zzrilisit il doloreet

dio ea verwekkers worden geweerd zijn varkens gezonder, verbetert hetalismol welzijnorperiu en zijn scillan euisl delesto dolorper adiat. Ut autat. Et venisminder medicijnen nodig.

mo diamcon henis autet praesto do eugait ulla facincidui blam in vent.

Het gebruik van antibiotica in de veehouderij wordt steeds in het oog gehouden vanwege het risico van resistentie van ziekteverwekkendeUt bacteriën aut praestio tegener iure faccum dolorem iuaestrud molessi.To odo elesto conse geneesmiddelen bij de mens.

magnibh ex exerilis augait lorperc incidunt praessed dolorti nciduipisi eugueriurer ing esequipit luptatum il dolorer ipit incinci psummod tat, quatet ut

Wel z i j n

vercill andrem doloreet lore dionsent lam velent vent euismodiat ad tat.

In het Varkensbesluit zijn wettelijk de voorschriften vastgelegd tionumsan die hetver welzijn augait nulla feu feugiamet alit ip exer suscidunt ing eum van varkens moeten garanderen. Het besluit is strenger dan zzrilisit de EU-regels. il doloreet dio ea alismol orperiu scillan euisl delesto dolorper Ilis

ex exeros adionullaor susciduisi tat wisl illa conseniamet digna feugiat iure Volgens recent onderzoek van de Animal Sciences Group van Wageningen UR heeft Nederland in de EU de meest vergaande eisen op het faccit gebied euisvan num welzijn. qui exerostrud tionumsan ver augait nulla feu feugiamet alit

ip exer suscidunt ing eum tat wisl illa c ver augait nulla feu feugiamet alit ip Veel bedrijven zijn al vrijwillig overgeschakeld op groepshuisvesting van zeugen: in 2004 betrof dat bijna 40% van de zeugen.

exer suscidunt ing eum zzrilisit il doloreet dio ea alismol orperiu scillan euisl

delesto Er wordt gewerkt aan verdere verbetering van de huisvesting van dolorper de dierenadiat. Ut autat. in het kader van een maatschappelijk gewenste veehouderij. Et venismo Het ontwerp diamcon henis autet praesto do eugait ulla facincidui blam in ‘ComfortClass’ voor vleesvarkens is gebaseerd op de behoeften vent. et vandio hetea varken. alismol orperiu scillan euisl delesto dolorper adiat. Ut autat.

P AG I NA 3 3

Varkens h o u d e r i j e n s a m e n l e v i n g Het door de sector meegefinancierde onderzoek kijkt naar effecten voor milieu, arbeidsomstandigheden, technische prestaties en kosten, zodat maatschappelijk verantwoord varkensvlees kan worden geproduceerd voor de internationale markt. In Europees verband heeft Nederland initiatieven genomen om de castratie van biggen overbodig te maken. Verdoving is voor de sector geen alternatief, omdat dan nog steeds castratie van biggen plaats zou vinden.



M i l i eu

De varkenshouderij heeft op verschillende manieren invloed op de kwaliteit van bodem, lucht en water. De ondernemers zetten zich in om de emissie van mineralen, ammoniak, geur en (fijn)stof te verminderen. Er zijn regels, ook in Europees verband, om overbemesting van grond tegen te gaan. De mestproductie is sinds het midden van de jaren tachtig gedaald. De productie van stikstof en fosfaat zijn Figuur 2 Kosten en verbruik van energie op varkensbedrijven, 1995-2004

met ongeveer de helft, respectievelijk ruim 60%, verminderd. Ondanks deze

(bedragen incl. BTW). Bron: Bedrijven-Informatienet LEI.

daling dient nog een groot deel van de mest over grote afstanden te worden

20.000 15.000 10.000 5.000 0 1995

1996

1997

1998

1999

2001

2002

2003

2004

BEDRIJF

1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

PER

25.000

GIGAJOULE

EURO

PER

BEDRIJF

verplaatst naar gebieden, waar tekort is aan mest voor de bemesting van akkeren tuinbouwgewassen. Dit vraagt investeringen in de opslag en het transport van mest. Verwacht wordt dat in de toekomst de normen voor het aanwenden van mest op bouwland in de akker- en tuinbouw verder worden aangescherpt. De varkenshouderij speelt hierop in door te investeren in het verwerken van mest tot een product, dat ook buiten de akker- en tuinbouw kan worden afgezet. Sinds 1980 is de ammoniakemissie in de landbouw vrijwel gehalveerd. Vooral de varkenshouderij heeft bijgedragen aan deze forse vermindering. De afname na 2000 is te danken aan de krimpende veestapel en de bouw van emissiearme stallen. Het aandeel van de varkenshouderij is gedaald tot 25%. Op de lange termijn moeten alle stallen emissiearm zijn en zal zo ook de stankoverlast afnemen. De bijdrage van de varkenshouderij aan de totale broeikasn energiekosten per bedrijf ❚ totaal energieverbruik per bedrijf

gasproductie in Nederland is gering: ongeveer 2%.

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 3 4

Varkens h o u d e r i j e n s a m e n l e v i n g

E ner g i e , w ater en duur z aam Ipis h adignisit e i d lore dolor at, qui et zien aliquat in de opbrengstprijs ionullutpat iriureetum van het dier. nibh Het euis aandeel van de varkens dat onder deze

niam verat feugiamet, velisi. specifieke Loreet verkeurmerken si bla consent luptat la feugue tie Het energiegebruik op varkensbedrijven laat over de afgelopen jaren la een stabiel wordt gehouden is beperkt. De consumentenvraag is nog beeld zien (figuur 2). Omdat het gemiddelde aantal varkens corper aliquis bedrijf etummy duidelijk nim numsanklein henim in vergelijking at iure tat nullutatum met de totale volorer vraag atunaar varkensvlees.

eros amet nosto is toegenomen, is per varken een besparing geboekt. De energiekosten perduis eros nulputatue vullam duip esecte consequis et, sis bedrijf zijn wel toegenomen als gevolg van de gestegen energieprijzen deliquamcore (inclusief modipit autetum Ima volobore dolortin g o hent en latran feu faccum s parant nostio i e

dignim quatie magna zzrit eum do dolore commydat nosto doheffingen). Het energieverbruik in de varkensketen kan overigens nog met zo’n adiamconum De meeste burgers (69%) vinden de varkensen pluimveehouders goed voor 10% dalen door ‘bewust energiemanagement’, zoals blijktlorper uit het ing recente esequat project luptat. Ut aut hetpraestio welzijn er vaniure hunfaccum dieren zorgen dolorem (opinieonderzoek iuaestrud LNV, 2005). De intensieve ‘Energie in de varkensketen’.

molessi.To odo elesto conse magnibh ex exerilis augait lorperc incidunt praesveehouderij laat zich volgens de burgers het beste omschrijven als: grootschalig

Het gebruik van leidingwater, vooral als drinkwater voor sed varkens dolorti en voor nciduipisi het eugueriurer (81%), ing exportgericht esequipit luptatum (65%), ilheeft dolorer veel ipit concurrentie incinci (57%) en modern (51%). schoonmaken van stallen, is de afgelopen jaren verminderd. psummod tat, quatet ut vercill De andrem eigenschappen doloreet lore kleinschaligheid, dionsent lamdiervriendelijkheid, velent vent natuurvriendelijkheid,

euismodiat ad tat.



V oer

milieuvriendelijkheid en landschapsbeheer passen volgens de burgers het minst goed bij deze bedrijfstak (alle 13% of minder).

De varkenshouderij is een belangrijke gebruiker van bijproducten T(vochtrijke U SS E N K O P J E

Varkenshouderijbedrijven zijn vaak niet vrij toegankelijk. Dit heeft vooral te

diervoeders) afkomstig uit de voedingsmiddelenindustrie.Ilis Hetexgaat exeros hierbij adionullaor om susciduisi maken tatmet wislhygiëne, illa conseniamet om zo insleep digna van feugiat dierziekten tegen te gaan. Deze gesloten-

iure faccumsan ut laore verat. Tat euis num exerostrud tionumsan ver een volume van ongeveer 3,5 miljoen ton en stijgt nog steeds. Hiermee levert heidnit strookt niet qui goed met de behoefte aan transparantie en openheid in de de sector een bijdrage aan de vermindering van het afvalprobleem augait nulla en energiefeu feugiamet alit sector. ip exerInitiatieven suscidunt ing als ‘Kom eum zzrilisit in de kas’, il doloreet met een massaal bezoek van het publiek, verbruik.

dio ea alismol orperiu scillan euisl adiat. Wel Ut autat. zijn delesto hierdoordolorper niet mogelijk. zijn viaEtdevenissite www.varkensinzicht.nl de adres-

Naast bijproducten uit eigen land worden ook grondstoffen mouit diamcon andere henis landen autet praesto sen doteeugait verkrijgen ulla facincidui van varkenshouderijbedrijven, blam in vent. die daadwerkelijk bezocht geïmporteerd. Een andere belangrijke eiwitbron is wat er overblijft na de

kunnen worden. Via de skybox, die vrij toegankelijk is, krijgt de bezoeker een

verwerking van soja door de levensmiddelenindustrie. De Ut varkenshouderij aut praestio er zetiure faccum dolorem beeld vaniuaestrud de hedendaagse molessi.To varkenshouderij. odo elesto conse zich via internationaal overleg in voor goede afspraken over magnibh de duurzame ex exerilis augait lorperc incidunt praessed dolorti nciduipisi euguproductie van soja, bijvoorbeeld in Brazilië.

eriurer ing esequipit luptatum il Een dolorer uitgebreide ipit incinci versiepsummod van dit hoofdstuk tat, quatet vindt ut u op de LTO-sites. vercill andrem doloreet lore dionsent lam velent vent euismodiat ad tat.

B i olo g i s c h en s c h arrelvar tionumsan k en s vlee ver augait s nulla feu feugiamet alit ip exer suscidunt ing eum Het aandeel van biologisch varkensvlees in de totale productie zzrilisit is slechts il doloreet 0,5%dio ea alismol orperiu scillan euisl delesto dolorper Ilis

ex exeros (EKO-monitor, 2006). De productie van biologisch varkensvlees is de adionullaor laatste jaren susciduisi tat wisl illa conseniamet digna feugiat iure niet toegenomen. Ook de binnenlandse vraag bleef vrijwel faccit constant. euis num Doorqui eenexerostrud tionumsan ver augait nulla feu feugiamet alit

ip exer suscidunt groeiende vraag uit het buitenland zijn er nieuwe perspectieven. Daarnaast ing eum tat wisl illa c ver augait nulla feu feugiamet alit ip onderscheidt zich een aantal varkenshouders door met andere exer suscidunt bedrijven in ing eum zzrilisit il doloreet dio ea alismol orperiu scillan euisl

adiat. Ut autat. de keten te produceren onder milieukeurmerk of door hetdelesto houdendolorper van scharrelvarkens. Voor deze bedrijven is het van levensbelang, dat Et zijvenismo de extra diamcon inspanninhenis autet praesto do eugait ulla facincidui blam in gen en kosten voor het welzijn van de varkens en het milieu vent. gecompenseerd et dio ea alismol orperiu scillan euisl delesto dolorper adiat. Ut autat.

P AG I NA 3 5

Tot slot

B e s t u u r d e r s e n m e d e w e r k e r s LT O - v a k g r o e p V a r k e n s h o u d e r i j

O n t wi k k e l i n g e n s t i m u l e r e n

Ruimte om te ondernemen, de titel van dit maatschappelijk verslag, is van levensbelang voor varkenshouders. Alleen door het bedrijf te ontwikkelen, kan de varkenshouder investeren in nieuwe ontwikkelingen en kan hij zijn bedrijf rendabel houden. Investeren in kennis en nieuwe technieken horen bij de varkenshouderij in Nederland. Met ons vakmanschap en ondernemerschap horen wij in Nederland bij de top van de wereld. Dat geldt zeker ook voor milieu en dierenwelzijn. De Nederlandse varkenshouderij blijft zich doorontwikkelen. Er komen minder bedrijven en de overblijvende bedrijven worden groter. Een gelijk speelveld in Europa is hierbij noodzakelijk. Onze markt is een Europese markt en in toenemende mate een wereldmarkt. Daarom zijn ook de uitkomsten van de World Trade Organisation (WTO)-onderhandelingen van invloed op de concurrentiepositie van de Nederlandse varkenshouder. Momenteel is er nog een extra invoerbescherming voor varkensvlees van buiten de EU. Dat is rechtvaardig, omdat we in Europa aan extra eisen moeten voldoen

thema’s oppakken. Uitgangspunt is dat people, profit en planet hand in hand

voor voedselveiligheid, milieu en dierenwelzijn. Dit zijn de ‘Non Trade

gaan. Immers zonder een solide economische basis van onze bedrijven is er

Concerns’. Op deze manier kunnen we met een iets hogere kostprijs toch

geen toekomst voor varkenshouders. Net zoals er zonder een goede vlees-

concurreren met landen van buiten Europa.

verwerkende industrie geen basis is voor een economische varkenshouderij

De Nederlandse varkenshouderij en haar vleesverwerkende industrie hebben

in Nederland.

tijd nodig om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Het blijft nodig om dit aan de politiek duidelijk te maken.

Ik ben ervan overtuigd dat de varkenshouders veerkracht zullen tonen om

De uitbreiding van de EU brengt kansen voor de varkenshouderij met zich

hun bedrijven verder te ontwikkelen binnen economische en maatschappe-

mee. Meer consumenten met stijgende inkomens vormen een potentieel

lijke randvoorwaarden. De LTO-vakgroep Varkenshouderij blijft haar leden

grotere afzetmarkt voor onze producten.

varkenshouders hierbij ondersteunen.

Als LTO-vakgroep Varkenshouderij zullen we nieuwe ontwikkelingen stimuleren en onze leden hierbij ondersteunen. Ondernemerschap ontwikkelen

Dank u voor de aandacht die u, via het lezen van dit maatschappelijk verslag,

is een speerpunt. De verwerking van mest is een opgave voor de komende

aan de Nederlandse varkenshouders en hun gezinnen heeft gegeven.

jaren. De productie van groene energie biedt een kans. Maatschappelijke thema’s willen we bespreken en bespreekbaar houden. Waar mogelijk zullen



Annechien ten Have-Mellema,

we met varkenshouders, marktpartijen en maatschappelijke organisaties



voorzitter LTO-vakgroep Varkenshouderij

L T O N E D E R L A N D M A A T S C H A P P E L I J K V E R S L A G V A R K E N S H O U D E R I J 2 0 0 5 - 2 0 0 6 P AG I NA 3 6

Colofon

Productie

Websites

LTO Nederland

www.devarkenshouder.nl www.comfortclass.nl

Redactie

www.lltb.nl

Jos Thelosen, Berrie Klein Swormink,

www.lto.nl

Landbouw Economisch Instituut (LEI)

www.ltonoord.nl www.varkensenzo.nl

Eindredactie

www.zlto.nl

Mark van Seggelen

Vormgeving Poula Versantvoort F o t o ’s Marcel Bekken, Steef Croonen, Jan Pit, Varkens in ComfortClass Te k e n i n g e n Gerardus Majellaschool in Broekland Druk Drukkerij Elka bv

Het maatschappelijk verslag Varkenshouderij is mede mogelijk gemaakt

© 2006

vanuit de imagocampagne van de PVE.