RUG EN BED
SLAAPERGONOMIE EN RUGPIJN Antwerpen - UZA 24 Oktober 2015 Pascal Mannekens
ErgopoliS
SLAPEN – RUGKLACHTEN Relatie tussen slapen en rug- en nekklachten ? Invloed van het slaapsysteem ? Wat relatie tussen bedeigenschappen – menselijk lichaam – slaapkwaliteit ?
Stand van zaken mbt. wetenschappelijk onderzoek? Overzicht slaapsystemen
ErgopoliS
RUG EN BED
Doel van slapen
Psychische recuperatie : Dromen Pijninhibitie vanuit Formatio reticularis
Fysische recuperatie Intradiscale drukdaling Facettaire drukdaling Musculaire relaxatie
ErgopoliS
RELATIE TUSSEN SLAPEN EN RUGKLACHTEN Bewustzijnsniveau en spierspanning daalt tijdens slaap
Lichaamsondersteuning is afhankelijk van het slaapsysteem
Positie wervelzuil is afhankelijk van slaapsysteem ErgopoliS
SLAPEN EN RUGKLACHTEN
Intradiscale druk
Slaapsysteem
Wervelzuil
Facetdruk Musculaire relaxatie Pijninhibitie
ErgopoliS
BEDEIGENSCHAPPEN Conformiteit Ligcomfort
Hardheid Microklimatisering Warmte-isolatie Warmte-transport Vochttransport Vochtabsorptie
Stabiliteit ErgopoliS
CONFORMITEIT
Bedeigenschap die aangeeft in hoeverre het slaapsysteem de wervelzuil fysiologisch ondersteunt rekening houdende met lichaamsvorm en de proportionele gewichtsverdeling
ErgopoliS
CONFORMITEIT Biomechanisch model van het lichaam
Staarink (1995)
ErgopoliS
CONFORMITEIT
Bepaling deelzwaartepunten en procentuele verhoudingen in proximale en distale zin (Moll ; 1987)
ErgopoliS
CONFORMITEIT
ErgopoliS
CONFORMITEIT
Conformiteitslijn in zijlig bij man op harde matras boven een zachte matras beneden (LGA Duitsland)
ErgopoliS
CONFORMITEIT
Conformiteitsmeting adhv. laser (Recticel IDC Wetteren: 1995)
ErgopoliS
CONFORMITEITSMETING ADHV RX
RX opnames bij 45 gezonde pp.
Mannekens (1993)
ErgopoliS
WIT LICHT RASTER TRIANGULATIE (WLRT)
ErgopoliS
WLRT
ErgopoliS
WLRT
ErgopoliS
OUTPUT ADHV WLRT
Vb. Winx Uniq lattoflex (Recticel Bedding)
Haex (2005)
ErgopoliS
CONFORMITEIT Te zacht slapen : onfysiologische ondersteuning
Mannekens P. (1997)
ErgopoliS
CONFORMITEIT Te hard slapen : onfysiologische ondersteuning
Mannekens P. (1997)
ErgopoliS
CONFORMITEIT Beste ondersteuning = hoog-conformerende slaapsystemen
Mannekens P. (1997)
ErgopoliS
Bodyscan BODYSCAN
ErgopoliS ErgopoliS
BODYSCAN
ErgopoliS
CONFORMITEITSMETING
ErgopoliS
SPINAL SUPPORTSYSTEM
ErgopoliS
SPINAL SUPPORTSYSTEM
ErgopoliS
SPINAL SUPPORTSYSTEM
ErgopoliS
RUGMEETBED
ErgopoliS
LIGCOMFORT - HARDHEID Druk =
kracht oppervlakte
Druk varieert over het lichaam en is NIET gelijkmatig MAAR variabel.
Volgens Van Dale gelijkmatig = overal gelijk Hoogste druk = zwaarste lichaamszone Fysiologisch binnen aanvaardbare grenzen ErgopoliS
CONFORMITEIT - HARDHEID Menselijk lichaam is vanuit biomechanisch oogpunt een mechanisch , vervormbaar systeem met fysiologische beperkingen. Primaire functie slaapsysteem Maximale conformiteit
Secundaire functie slaapsysteem Gelimiteerde druk Ondergeschikt aan mechanische vervorming ErgopoliS
HARDHEID - SLAAPKWALITEIT Te hard
huiddruk
slaapkwaliteit
Huid en onderliggende structuren zijn pijngevoelig Hoge druk perifere pijnsensatie onbewuste reactie vanuit czs spierantwoord houdingswijziging Te hoge druk
houdingswijziging slaapkwaliteit ErgopoliS
HARDHEID - SLAAPKWALITEIT Actief onbewust cerebraal pijnreactie systeem
Tortora (1987)
ErgopoliS
HARDHEID – SLAAPKWALITEIT Te veel houdingswijzigingen Onderbreking van de slaapfases
slaapkwaliteit TDST
Ochtendstijfheid
Fysische vermoeidheid Posturale instabiliteit Mogelijks chronische slaapproblemen
ErgopoliS
HARDHEID EN DRUKMETINGEN Bonnell + plank
fgfg
Bonnell + lattenbodem
Latex + plank
Latex + Lattenbodem
ErgopoliS
DRUKMETINGEN
ErgopoliS
DRUKMETINGEN
ErgopoliS
RELEVANTIE VAN DRUKVERLAGEND SLAPEN ?
Hoe laag moet de druk zijn ? Voordelen ? Visco-elastische schuimen Waterbedden Luchtmatrassen
ErgopoliS
MATRASSENTEST CONSUMENTENBOND 2011 Alle matrassen met visco-elastisch materiaal scoren 7,7 op drukverdeling. Met betrekking tot lichaamsondersteuning in rug variëren de resultaten van 4,2 tot 6,4. Met betrekkingfrtot lichaamsondersteuning in zijlig variëren de resultaten van 5,4 tot 7,4. Matras met hoogste veerkracht scoort goed op in bed draaien, stabiliteit en lichaamsondersteuning.
ErgopoliS
WAT ZEGGEN DE ONDERZOEKERS ? Lahm (2002) 22 pp. Met betrekking tot rugondersteuning scoren medium en harde matrassen beter. De Vocht (2006) Beste ondersteuning van de wervelzuil op matras met de hoogste maximale contactdruk .
Mannekens Betere ondersteuning van wervelzuil bij slaapsystemen met zachte schouderzone en hardere middenzone . Kovacs (2003) 313 pp. Medium matrassen beter dan harde matrassen
ErgopoliS
WAT ZEGGEN DE ONDERZOEKERS ? B. Haex (1996) Conformiteit is sterk afhankelijk vd antropometrische data en vooral de onderlinge verschillen tussen man-vrouw en schouder- taille-en heupbreedte.
Verhaert (2011) 17 pp. Drukverlagend slaapsysteem heeft negatieve invloed op de ondersteuning van de wervelzuil. Vooral bij buik- en zijslapers.
ErgopoliS
HOOGST CONFORMERENDE MATRASSEN
Zachtere schouderzone tov. de middenzone Body mass index (BMI) Temperatuursonafhankelijk Drukonafhankelijk
ErgopoliS
LIGCOMFORT - MICROKLIMATISERING
Te warm en te vochtig
Slaapkwaliteit Meer beweging ErgopoliS
MICROKLIMATISERING Warmte-isolatie en warmte-transport
Lichaamstemperatuur 36 – 37°C
30-35° C
Contacttemperatuur
Bedtemperatuur
28-32°C
ErgopoliS
MICROKLIMATISERING Vochttransport en vochtabsorptie Relatieve vochtigheid op huidniveau
RV > 65%
Slaapkwaliteit ErgopoliS
MICROKLIMATISERING Vochttransport en vochtabsorptie Vochtuitwaseming
+/- 320 – 480 ml / 8u
Via ademhaling 120 – 180 ml
Via huid 200 – 300 ml
75% via dekbed en openingen ?
25% via Matras ?
ErgopoliS
STABILITEIT Hoge veerkracht (hysteresis-ball rebound test) In en uit het bed stappen
Vlot van houding kunnen wijzigen Verhoogt veiligheidsgevoel bij patiënten Vereenvoudigt eventuele verzorging door paramedicus
ErgopoliS
RELATIE TUSSEN NEK-SCHOUDERKLACHTEN ONDERLING EN SLAAPSYSTEEM Nekklachten •
Prevalentie : 1/3 van de populatie heeft jaarlijks nekpijn 14% klachten langer dan 6 maanden, vooral tussen de 50 en 59 jaar, meer vrouwen (30 %) dan mannen (15%)
•
Gordon Susan (2010), Australië, 800 personen 17 % chronische nekpijn, 27% schouder- of armpijn, 19 % hoofdpijn
•
Oorzaken: 60 specifieke oorzaken (vb. tumor, fractuur) echter meestal aspecifieke of mechanische nekpijn
•
Klachten: nekpijn, stijf gevoel en/of uitstralende pijn naar hoofd, arm of schouderregio !
•
Indeling : Acute nekpijn = korter dan 6 weken, chronische nekpijn = langer dan 6 maanden
ErgopoliS
RELATIE SCHOUDERPIJN EN SLAAPHOUDING
• Kempf, (2012), Denemarken, 83 patiënten • 67% van de patiënten met eenzijdige schouderpijn slaapt op de pijnlijke schouder • 76% ligt in een tegenovergestelde houding tov. de partner
•
Is er een oorzakelijk verband ?
• Zouden de klachten verminderen door van houding te veranderen ? Hoe ?
ErgopoliS
RELATIE SCHOUDERPIJN EN SLAAPHOUDING • Ji Hoon Lee (2011), Korea, 1 patiënt met Neurogeen Thoracic Outlet Syndrome (TOS) • Wat is TOS :Syndroom met variabele atypische symptomen tgv. persisterende druk van neurovasculaire bundels thv. de thoracic outlet • Symptomen : tintelingen thv. 4de en 5de vinger, schouderpijn, spieratrofie van de hand • Oorzaak na diverse onderzoeken: ( in deze studie) slaaphouding met abductie (zijwaartse positie) van schouder • Behandeling: advies rond slaaphoudingen, fysiotherapie • Resultaat : minder pijn. • Discussie: invloed slaapsysteem ? Hoofdkussen ?
ErgopoliS
THORACIC OUTLET SYNDROOM
ErgopoliS
THORACIC OUTLET SYNDROOM
ErgopoliS
RELATIE TUSSEN SLAAPSYSTEEM EN SLAAPKWALITEIT? RUG-EN SCHOUDERPIJN EN STIJFHEID THV. DE RUG • Jacobson (2002), USA, 22 patiënten met chronische LRP • Opzet: Zou vernieuwing van slaapsysteem zowel klinisch als statistisch significante invloed hebben op de symptomen ? • Studie: experimentele veldstudie, pre-posttest, 28 dagen • Resultaat : minder rugpijn 57 % minder schouderpijn 61 % minder stijfheid thv. de rug 59 % verbeterde slaapkwaliteit 61 %
ErgopoliS
RELATIE TUSSEN HOOFDKUSSENS EN NEKPIJN • Meer dan 2000 wetenschappelijke studies over een periode van ongeveer 20 jaar mbt. nekpijn. Diverse studies verwijzen naar de mogelijke invloed van hoofdkussens. • Parham Erfamian (2004) Canada Semi-customized pillow (4 hoogte) op basis van antropometrische parameters Conclusie = geen verschil tussen de kussens • Susan J. Gordon (2010) Australië vergelijkende studie tussen dons, schuim, voorgevormd schuim en latex versus eigen kussen Conclusie = latexkussen beter tov. andere • Ji Hoon Lee (2011) Korea Thoracic Outlet Syndroom tgv. hyperabductie schouder tijdens de slaap
ErgopoliS
RELATIE TUSSEN HOOFDKUSSENS EN NEKPIJN
Conclusies:
• Voorkeur voor neksteunkussens tov. andere • Geen duidelijkheid omtrent beste materialen (schuim, latex, dons, lucht, water etc.) • Neksteunkussens zijn een ‘onderdeel’ van de behandeling • Neksteunkussens zijn cervicaal steviger dan occipitaal (thv. schedel)
ErgopoliS
RELATIE TUSSEN HOOFDKUSSENS EN NEKPIJN
Beperkingen:
• Beperkt aantal studies waarbij er rekening werd gehouden met de mechanische eigenschappen van het slaapsysteem en de antropometrische parameters van de gebruikers ! • Eigenschappen van hoofdkussen mbt. conformiteit, drukverdeling en thermofysiologisch comfort ? • Comforteigenschappen van matras en bedbodem ? • Vaak geen controlegroep (referentie hoofdkussen) • Geen lange termijnstudies
ErgopoliS
WAT IS EEN GOED HOOFDKUSSEN?
• • • •
Handhaving van vorm CWZ Zijlig-ruglig-buiklig ? Relatie hoofdkussen-matras+bedbodem ? Welke materialen ? (koudschuim, latex, polyester, dons, pocketveren, …) • Welke vorm ? • Welke hardheid en dikte ?
ErgopoliS
HOOFDKUSSEN
Keuze afhankelijk van : lichaamsparameters thermofysiologische balans van het lichaam dominante slaaphouding
ErgopoliS
HOOFDKUSSEN
Ondersteuning nekwervels op te hard slaapsysteem ( Malcolm 1992)
ErgopoliS
HOOFDKUSSEN
Ondersteuning nekwervels op hoog conformerend slaapsysteem
ErgopoliS
HOOFDKUSSEN
A
B Vervormingscurve in zijlig A) Liggend op een matig conformerend systeem B) Liggend op een goed conformerend systeem
ErgopoliS
Definitie ‘Ergonomisch slaapsysteem’ • Lattenbodems met variabele hardheidsinstelling thv. schouders, lage rug en heupregio • Matrasdikte tussen 21 cm en 25 cm • Pocketverenmatrassen, latexmatrassen, Geen visco-elastische schuimmatrassen omwille van slechtere conformiteit (Consumentenbond 2011), druk-en temperatuursafhankelijkheid • Aanpassing ergonomisch hoofdkussen ifv. matras en bedbodem
ErgopoliS
• Methodologie
- Vragenlijst (bij aankoop – na 3 maanden) - Slaapdagboek (gedurende 3 maanden) - N=64 Mannelijk = 48% Vrouwelijk = 52% - Leeftijd = van 20 tot 80 jaar • Resultaatverwerking - Leeftijd - Geslacht - Antropometrie - Evolutie van mogelijk aanwezige rug-, schouder- en nekklachten - Subjectieve tevredenheid mbt wijzigingen in slaappatroon - Subjectieve tevredenheid mbt wijzigingen in klachtenpatroon - Subjectieve tevredenheid mbt het slaapsysteem
ErgopoliS
Procentuele spreiding leeftijd van onderzoeksgroep 22
%
12
11 9
5
5
6
11 8
6
3 2 <20 25/30 30/35 35/40 40/45 45/50 50/55 55/6060/65 65/70 70/75 75/80 Leeftijd
ErgopoliS
Hjhyjhhhhhh Ggggggggggggggggg G G • Ochtendstijfheid G • Aspecifieke lage rugpijn G G • Ischias G • Artrose G • Hernia (bulging,prolaps) G • Andere G G G G G G • Nekregio G • Tussen de schouderbladen G • In de lage rug zonder pijn in de benen G • In de lage rug met pijn in de benen G
Overzicht van symptomen en rugklachten 36% 31% 10% 15% 13% 6%
Lokalisatie van rugpijn
• Hoge rugstreek (cervico-thoracaal)
20% 17% 45% 33% 6%
ErgopoliS
C C C C C C C C C C C C C C C C Df Dfsd f
Tijdstip van de rugpijn • ‘s Morgens
• • • •
‘s Avonds De hele dag Andere (na fysische arbeid) ‘s Nachts
27% 9% 34% 8% 9%
Evolutie rugklachten na aankoop slaapsysteem • • • • •
Veel minder rugklachten Minder rugklachten Dezelfde rugklachten als vroeger Andere klachten Slechter dan vroeger
32% 50% 12% 4% 2%
82%
ErgopoliS
Gyytrjhhhhh H H H H H H H H• Afname H
Evolutie rugklachten na aankoop slaapsysteem
ochtendstijfheid van 36% • Afname rugpijn ‘s morgens van 27% H• 82% heeft minder rugklachten
5% 6%
H H H H
ErgopoliS
Ghgb B B B B B B B B B B B Bb B B B B B B
Overzicht van symptomen en schouder- en nekklachten • • • • • •
Nek- en schouderklachten Nekartrose Ochtendstijfheid in de nek Pijn in de nek met uitstraling in de armen Andere (stress…) Nekhernia
66% 3% 31% 41% 10% 21%
Tijdstip van nekpijn • • • •
‘s Morgens ‘s Avonds De hele dag s’ Nachts
24% 14% 62% 7%
ErgopoliS
Ezrzerze R R R R • Stijfheid rond schoudergewricht R R • Stijfheid tussen de schouderbladen R • Uitstralende pijn naar de armen Rx X X X • ‘s Morgens
Lokalisatie van schouderklachten 64% 18% 41%
Tijdstip van schouderklachten
X X
• ‘s Avonds • De hele dag
45% 9% 59%
Xx
R R
ErgopoliS
Vvcbn H H H H Hh H H H H H H H H Hfrer y
Evolutie nekklachten na aankoop slaapsysteem • Veel minder nekklachten • Minder nekklachten • Dezelfde klachten als vroeger
26% 48% 26%
Evolutie schouderklachten na aankoop slaapsysteem • Veel minder klachten • Minder klachten • Dezelfde klachten als vroeger
27% 46% 27%
ErgopoliS
74%
Uitgeslapen gevoel oude matras t.o.v. nieuwe matras 66
%
Oude matras Nieuwe matras
39
36 30 25
<20 25/30 30/35 35/40 40/45 45/504 50/55 55/60 60/65 Leeftijd
Ja
Af en toe
Nee
ErgopoliS
• • • • • •
Fit Kan gemakkelijk opstaan Eerder moe Rugpijn Ochtendstijfheid Moeilijk opstaan
28% 50% 5% 6% 5% 8% ErgopoliS
Vvcbn H H H H Hh H H H H H H H H Hfrlm F y
Tevredenheid over de steun • Eerder niet • Geen mening • Eerder wel
6% 8% 86%
Tevredenheid over de vermindering van rugpijn • Eerder niet • Geen mening • Eerder wel
5% 12% 83%
Tevredenheid over de zachtheid • Eerder niet • Geen mening • Eerder wel
8% 3% 89%
ErgopoliS
Vvcbn H H H H Hh H H H H
Hoe slaapt u op uw nieuwe matras? Veel beter • Beter • Geen verschil • Slechter •
70% 7% 19% 4%
H H H H y
ErgopoliS
SLAAPSYSTEEM
Hoofdkussen, matras, bedbodem Dunne matras + hoog conformerende lattenbodem Dikke matras (minimaal 20 cm) + lattenbodem, spiraal of boxspring Matras + topper ( minimaal 20 cm) + bedbodem
ErgopoliS
SOORTEN SLAAPSYSTEMEN Bedbodems : spiralen, boxsprings, lattenbodems. Matrassen : schuim, latex, pocketveren
Schuim : polyether, HR-schuim, visco-elastisch Latex : synthetisch, natuurlatex, talalaylatex Pocketveren
ErgopoliS
MATRASHOEZEN
Tijk : liever stretch dan geweven Vulling : natuurmaterialen en/of synthetische materialen Combinatie heeft grote invloed op alle bedeigenschappen ErgopoliS
EINDE
Hartelijk dank en slaapwel ErgopoliS
