Roze wolk of loodgrijs wolkendek? De broze scheidslijn tussen gezond en ziek na de bevalling ‘De periode van zwanger zijn en een kindje krijgen wordt gepropagandeerd als een roze wolk. Terwijl veel mensen dit helemaal niet zo ervaren. Je kunt van je kindje houden, maar daarnaast kunnen allerlei andere gevoelens bestaan. Als je uit gaat van bijvoorbeeld Prénatal reclames zou alles helemaal geweldig moeten zijn.’ Vertelt Anita Akkermans, Care for Women verpleegkundige. Karen en Monique zijn een voorbeeld van hoe het ook kan zijn. Gevoelens als schuld, en gedachtes als ‘is dit normaal of niet’ hoorden en horen nu in mindere mate bij hun dagelijks leven. Karen: post partum depressie Karen had een zware zwangerschap; mede vanwege een hoge bloeddruk stond ze al vanaf het begin onder medische begeleiding, vanaf week 18 moest ze rustig aan doen, mocht niet meer werken en had hulp nodig bij de verzorging van haar oudste. Dit werd haar tweede kindje. Deze situatie vroeg om grote aanpassingen van haar man en dochter. Daarom was ze blij en opgelucht na de geboorte van haar kindje. Dat was allemaal achter de rug. Nu kon alles weer normaal worden. Karen heeft ADHD, na de zwangerschap wilde ze haar medicatie weer laten instellen. Klachten die ze o.a. had waren geen ritme en rust kunnen krijgen in dagelijkse activiteiten, moe zijn, veel huilen, snauwen en niet kunnen genieten. Ze werd echter alleen maar neerslachtiger. Ze zorgde wel voor haar kind, omdat ze wist dat dat hoorde. Ze vroeg haar man of hij hetzelfde voelde voor hun baby als voor hun oudste. Zij voelde niets. Vanaf toen werd alles zwart. Karen werd verwezen naar de POP-poli1. Helaas bleek ze allergisch voor de anti-depressiva waar mee werd gestart en heeft het even geduurd voordat de juiste medicatie en dosering werd gevonden. ‘We zijn nu ruim een jaar verder en sinds 3 maanden gaat het goed.’ Monique: post partum psychose Monique; ‘in mijn geval had beter mijn man hier kunnen zitten om te vertellen. Ik weet niets meer van 6 van de 10 weken die ik in het EMC ben geweest.’ Monique haar jongste kind was al 20 weken toen zij steeds slechter ging slapen. ‘Ik sliep twee nachten niet en werd fanatiek 1 De POP-poli richt zich op zwangere vrouwen met psychiatrische klachten. Je kunt hierbij denken aan vrouwen die, al voor de zwangerschap bestond, psychiatrische klachten hadden of vrouwen die tijdens hun zwangerschap deze ontwikkelen. Veel vrouwen menen dat de zwangerschap een roze wolk moet zijn en schamen zich wanneer dit niet het geval is. Ook hun omgeving verwacht vaak niet dat vrouwen niet blij en gelukkig zijn. Uit onderzoek blijkt dat 10% van de zwangere vrouwen depressieve klachten heeft tijdens de zwangerschap. Bij de POP-poli komen veel vrouwen met depressieve klachten, maar ook angstklachten is een veel voorkomende verwijsreden. Ook een traumatische eerdere zwangerschap en/of bevalling kan een goede reden zijn om onze poli te bezoeken. Daarnaast is er op de poli specifieke kennis van het gebruik van medicijnen die worden voorgeschreven bij psychiatrische ziekten. Ook geven zij advies aan vrouwen die graag zwanger willen worden en dit soort medicijnen gebruiken; een preconceptioneel advies. Vrouwen kunnen alleen met een verwijsbrief van de huisarts of de gynaecoloog worden aangemeld. Zelfverwijzing is niet mogelijk.
in het toepassen van opvoedingstheorieën. De dag voor de daadwerkelijke psychose belde ik mijn moeder; ‘je moet goed voor iedereen zorgen en niet doodgaan’. Op de dag dat het gebeurde was haar man nog thuis, iedereen moest in een hoek gaan staan en met elkaar dingen gaan zeggen. Op dat moment greep hij in en dit mondde erin uit dat Monique naar het EMC werd gebracht. ‘In eerste instantie met mijn jongste kind. Maar na 5 dagen ging zij naar huis.’ Ondertussen had haar man thuis alles kunnen regelen. Hem was verteld dat met een paar weken Monique weer de oude zou zijn, maar zij gleed juist verder weg. Monique raakte voor een periode in een catatonische toestand. Ze droogde hierdoor volledig uit. Hoe haar man met de hele situatie omging, lees je onderaan. Catatonische toestand is een toestand waarin patiënten in onbeweeglijke, apathische toestand raken, zonder enige reactie op externe prikkels. Motorische activiteit is nagenoeg afwezig en zij blijven voortdurend in vrijwel dezelfde houding. In pogingen om haar hieruit te krijgen kreeg zij ECT: een electro shock therapie waarbij een epileptisch insult wordt opgewekt, uitgelokt door een stroomstoot in het hoofd. Zo wil men de patiënt als het ware resetten. Monique heeft dit in totaal 14 keer gehad. Alleen de laatste keer kan ze zich herinneren; ze kreeg een narcose en dacht ‘ik ben eigenlijk bang voor narcose’.
Je wereld op zijn kop Luuk, de man van Monique: ‘ Monique’s ‘ziekte’ openbaarde zich echt van het één op het andere moment. Achteraf waren er misschien kleine aanwijzingen, maar op het moment zelf zit je net als ieder ander in de drukte na een zwangerschap en gaan dat soort kleine aanwijzingen langs je heen. Slecht slapen doen we immers allemaal wel na de geboorte van je kind. Het was overduidelijk wanneer de psychose begon. Die ochtend klaagde Monique dat ze de hele nacht niet geslapen had. Ik ging naar beneden met onze zoon en even later kwam Monique naar beneden met de baby. Aan de ontbijttafel begon ze rare dingen te zeggen en moesten we onze handen vast houden. Ondanks dat ik nooit een psychose had meegemaakt was het me meteen duidelijk dat er iets niet in orde was en heb ik de dokter gebeld. Monique verloor steeds meer het contact met de werkelijkheid en niet veel later stond de GGZ op de stoep en een uur later was ze met de ambulance naar het EMC gebracht waar ze pas zes weken later weer goed aanspreekbaar zou zijn. Vanaf die ochtend stond mijn wereld op zijn kop. Monique was al sinds de geboorte van onze zoon thuis. Zij was en is degene die zorgde dat thuis alles goed liep en bovendien gaf ze nog volledig borstvoeding. Gelukkig was mijn werkgever flexibel en heb ik een maand verlof gehad. Vanaf die dag waren mijn dagen gevuld met ziekenhuisbezoek en de volledige aandacht voor de kinderen. Onze zoon van 2,5 had natuurlijk wel door dat er wat aan de hand was en klampte zich vaak vast aan papa. Onze kleine dochter ging gelukkig goed over op de flesvoeding en is die periode misschien nog het beste doorgekomen. Gelukkig was er plek op het kinderdagverblijf voor twee dagen per week na een maand, zodat ik weer wat kon gaan werken. De vrijwilligster van Homestart was een geweldige hulp tijdens de ‘lastige’ uurtjes en er stond familie en vrienden klaar om te komen koken of boodschappen doen, of even op de kindjes te passen als ik naar het ziekenhuis moest.’ Naweeën
Gelukkig kwam ze uit deze toestand, weer terug in de psychose en uiteindelijk klaarde het op. ‘Ik ben nog heel veel kwijt, door de ECT is mijn korte termijn geheugen verstoord, maar dit komt geleidelijk weer terug.’ Karen is niet opgenomen geweest. Wel heeft ze haar arts gevraagd of dat niet beter zou zijn. ‘Ik had suïcide gedachtes en was bang een gevaar te zijn voor mijn gezin. Ook gebruik ik vanwege andere medische aandoeningen dagelijks flink wat medicatie. Ik heb dat aan mijn man gegeven zodat ik mezelf daar geen kwaad mee zou kunnen doen.’ De arts van Karen heeft haar gerustgesteld, juist niet opgenomen, maar het vertrouwen gegeven dat ze het wel kon én ze mocht dag en nacht bellen. Dat gaf rust. ‘Ik heb nu nog moeite met plannen en organiseren, ik heb angst voor paniekaanvallen, ben niet graag in drukke supermarkten en als ik moe ben, vind ik het moeilijk om lief te zijn voor mijn kinderen. Onze dochter heeft er veel van meegekregen, haar veilige basis viel weg. Mijn man heeft thuis alles opgevangen, dat was hij al gewend vanwege de zwangerschap. Nu kan hij wat meer loslaten, mag hij ook uit de overlevingsmodus.’ Monique heeft een droom gehad waarin ze lag vastgebonden en er mensen over haar heen gebogen stonden. ‘dit was waarschijnlijk een herinnering aan de separeercel waar ik heb gelegen. Toen ik mijn ogen opende, lag ik veilig naast mijn man. Na tien weken was het heel fijn om weer thuis te komen, weer samen te zijn met mijn gezin. Ik vind het heel knap hoe mijn man alles heeft opgepakt met het gezin. Toen ik zo ver weg was, kwam hij wel eens naast me liggen. Ik ben blij dat we nu weer gezond naast elkaar kunnen liggen.’ Opklaring Zowel Karen als Monique hebben nog medicatie. Monique kan afbouwen, Karen houdt de medicatie nog een jaar. Bij haar speelt de ADHD een rol en zij bleek een groot vitamine-B12 en -D3 gebrek te hebben, tevens heeft zij na haar eerste bevalling waarschijnlijk ook een post partum depressie gehad. In het geval van Monique is het waarschijnlijk dat haar immuunsysteem een grote rol speelt bij de psychose. Het EMC doet hier een groot onderzoek naar; wanneer een vrouw zwanger is, verandert haar immuunsysteem, om de ongeboren vrucht niet af te stoten. Na de bevalling verandert het immuunsysteem weer terug. Waarbij iets fout kan gaan; er ontstaat een soort ontsteking in de hersenen. ‘Dat betekent dat het niet mijn schuld is’ zegt Monique. Karen bevestigt dat schuldgevoel erg vaak om de hoek kwam/komt kijken. ‘maar ook ik heb hier niet voor gekozen. ‘Sterkte’ ‘Wat vervelend is, is dat mensen voor je willen denken’ vertelt Karen. Maar ik kan ondertussen wel weer een gezellig Sinterklaasfeest organiseren. Ik wil ook dat mensen me die kans geven. Na een familiebezoek werd de man van Karen sterkte gewenst.. leuk om bij te staan. Bij een familiebezoek van Monique werd er fluisterend aan haar man gevraagd hoe het nu met haar ging.. Nazorg
Zowel Monique als Karen hebben nazorg. De piek is eraf, maar het is nog niet ‘over’. Ten eerste wat medicatie betreft, maar ook wat coaching betreft. Karen is bezig met een opleiding ‘Effectief met ADHD’ en heeft regelmatig coaching. Monique heeft elke drie weken een gesprek met de sociaal psychiatrisch verpleegkundige in het EMC, daarnaast is ze regelmatig bij de moeder-en-kindtherapeute i.v.m. haar rol als moeder. Vanuit Vierstroom heeft ze een gezinscoach, en vanuit Homestart is er twee keer per week iemand die helpt tijdens het spitsuur. Deze hulp was er ook voor haar gezin toen zij nog in het EMC was. Monique verhuisde vanuit het buitenland naar Nederland en had geen werk. Dus vanuit die kant is er geen druk. Karen werkte wel en heeft te maken met het UWV. Haar beoordelaar van het UWV zegt dat na zes maanden er geen sprake meer is van een post partum depressie. Anita heeft gezocht naar wat nu de duur is van ontzwangeren en die varieert van drie maanden tot twee jaar! In een reactie laat het UWV (woordvoerder Wessel Agterhof) weten; ‘Volgens de handboeken zit er aan de post partum depressie geen maximum van zes maanden. (Volgens hem is zes maanden wel lang.). De arts die de beoordeling doet, moet bepalen of de depressie zwangerschap gerelateerd is. Dat is volgens hen sowieso het geval als de post partum depressie ontstaat tijdens de verlofperiode van 16 weken. Als het later ontstaat, kan het door de arts wel beoordeeld worden als pp depressie. Als het ontstaan is tijdens de verlofperiode of zeer kort daarop (vb binnen een week), dan kan de uitkering nog op 100% van het verdiende salaris worden bepaald, anders lager.’ De duur aangegeven door het UWV komt in elk geval niet overeen met de punten die je verderop kunt lezen. Een post partum depressie kan ook ontstaan na het stoppen met borstvoeding en dit kan buiten de verlofperiode liggen. Care for Women Anita Akkermans geeft vanuit haar professie als Care for Women verpleegkundige feedback op wat Karen en Monique hebben meegemaakt. ‘Ten eerste is het heel dapper en goed dat jullie hier zo open over willen zijn. Er zijn zoveel vrouwen die te maken hebben met negatieve gevoelens na de zwangerschap. 1 op de 10 vrouwen heeft een postnatale depressie. Het schijnt dat in de Randstad dit getal hoger ligt omdat hier meer hoog opgeleide vrouwen wonen en zij over het algemeen hogere eisen aan zichzelf stellen.’ Alles op een rijtje: post partum depressie2 Bij het ontstaan van een post partum depressie spelen heel veel oorzaken een rol. • Na een bevalling keldert je hormonale niveau drastisch • Gebrek aan B-vitamines (B3, B6, B12) • Gebrek aan vitamine D • Gebrek aan ijzer en zink. • Erfelijke aanleg • Biologische aanleg zoals PMS • 50% herhalingsrisico na eerdere (post partum) depressie • Schildklierproblemen • Onverwerkte traumatische ervaringen • Sociale ingrijpende veranderingen 2 www.psychischegezondheid.nl
• • •
Verwachtingen t.a.v. het moederschap Gecompliceerde bevalling Slecht ‘nee’ kunnen zeggen
Onstaat na: • Weken tot maanden na de bevalling • Na het stoppen met borstvoeding • Na een miskraam, vroeggeboorte of abortus Klachten post partum depressie: • Somber, neerslachtig, droevig, geïrriteerd • Concentratiestoornissen • Slaapproblemen • Weinig plezier van/met baby of een afkeer • Dood/leeg gevoel van binnen • Verstoorde eetlust • Libidoverlies Wat moet je doen? • Bloedonderzoek huisarts (schildklier, vitamines, mineralen, bloedarmoede) • Voldoende rust plannen • Regelmatig eten Lichamelijke ontspanning door beweging: instensief sporten is net zo effectief als psycho- therapie • Praten, praten, praten • Therapie in gespreksvorm of met medicatie • Progesteron, vitamines • Mindfulness
Alles op een rijtje: post partum psychose Post partum psychose • Start vaak in de eerste week na de bevalling • Komt voor bij een op de 500 vrouwen • Opname noodzakelijk Oorzaken • Koorts • Vergiftiging • Depressie en/of manie • Schildklierafwijkingen • Erfelijke aanleg (die naar voren komt door de hormoonveranderingen na een bevalling) • Mogelijk een probleem van het immuunsysteem
Verschijnselen
• • • •
• •
Begint met slecht slapen (verstoord dag- en nachtritme) en prikkelbaarheid. Extreem druk zijn (hyperactief) of juist lusteloos. Waandenkbeelden/angsten Verlies contact met de werkelijkheid Manische/ paranoïde gedachtes of wanen Niet normaal gedrag
Wat verder voorkomt Postpartum blues: dit start in de eerste week na de bevalling en houdt een dag tot een week aan. Dit komt voor bij 50 tot 80% van de pas bevallen vrouwen. Dit wordt veroorzaakt door lichamelijke veranderingen zoals het plots wegvallen van de aanmaak van progesteron en oestrogeen. Maar ook door een stressvolle bevalling, het wennen aan de nieuwe rol, slapeloosheid. Verschijnselen zijn: huilbuien, bezorgdheid, angstig en gespannen, slecht slapen, prikkelbaar. Remedie: rust, aandacht en hulp. Prenatale depressie: een depressie tijdens de zwangerschap waarbij oud verdriet of oud pijn naar boven komt doordat je kwetsbaarder bent. 5% van de zwangeren is weken tot maanden depressief of neerslachtig. Je hebt een hogere kans op een post partum depressie. Laatste vraag; wat heeft het jullie gebracht? Karen: ‘ik heb geleerd om nog dichter bij mezelf te komen. Eerst dacht ik: ik wil een goede moeder zijn. Nu denk ik ‘ik ben de juiste moeder voor mijn kinderen.’ Verder wil ik anderen meegeven om goed te kijken wat je zelf in het leven wilt. Maak keuzes voor jezelf én je hebt keuzes.’ Monique: ‘Ik heb eruit gehaald dat de lijn tussen gezond en ziek heel broos is. Ik kan nu nog meer waarderen wat er goed gaat in mijn leven.’
Meer lezen? Cathelijne Wildervanck: De depressie op z’n kop Het Erasmus Medisch Centrum doet een onderzoek naar de postnatale psychose. In 2012 is er een proefschrift over verschenen: Veerle Bergink: First onset postpartum psychosis. Rotterdam, 2012. Homestart: https://www.home-start.nl
