28-1-2014
Over rouw en rouwen Rouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan. Emoties zijn belangenbehartigers: signaal dat er iets belangrijks aan de hand is; toegangsweg naar spirituele betekenislaag. • communicatie en contact maken van levensbelang: hoe doe je dat: ‘ik kiek oe an, ie kiekt mie an, wie hebt contact’ (vd Meiden) • Het leren kennen van de communicatie in een familie is van levensbelang: praten of voelen. Heb geen oordeel over of iemand het ‘goed’ of ‘fout’ doet • ‘Invoegen in levens’ is de kunst van ons vak • Rouwen is heel persoonlijk, natuurlijk, rauw, privé; • Rouw raakt alle dimensies van iemands persoonlijkheid. Rouwen is werkwoord net als leven, het gaat niet vanzelf. • Bij rouwen is de tijd ‘vertraagd’, net als rond sterven, er worden trage vragen gesteld. Vragen waarop geen (duidelijk) antwoord is. Leren leven met de vraag.. Voorbij de ‘maakbaarheid’ 1
28-1-2014
• Familie leeft in vertraagde tijd, bij een sterven hoort een ziektegeschiedenis, een familiegeschiedenis, er ontstaat een ‘film’ rond een sterven; René Gude: speedboot - roeiboot • ‘Niemands kind meer zijn’ • Hoe lang duurt het nog? Duurt het u lang? • Bij rouwen is iemand bezig pijn en verdriet betekenis te geven • Wij lopen stukje mee, de weg wordt niet korter, het voelt wel anders • Afleren op overledene te wachten. • Stervende rouwt, omgeving ook: het tempo is (heel) anders. • Uiterlijke gebeurtenis die van binnen werkelijkheid moet worden • Nieuw verlies raakt altijd aan eerdere. • Steeds opnieuw wordt een verlies aangeraakt tijdens je leven; we kunnen alleen onze eigen tranen huilen en doen dat vaak bij uitvaarten (van onbekenden). Grote aandacht voor Lady Di, Fortuyn, Hazes, Mandela. • Verlies van anderen raakt aan eigen grootste verlies (scheiding van de buren bij dood H.). 2
28-1-2014
• Rouw bepaalt het leven daarna, dit valt in 2 delen uiteen • ‘Gij zult praten’, ‘Gij zult afsluiten’ (M.vd Berg) voor betrokkenen begint het dan pas • Verwerken betekent je ertoe blijven verhouden, het betekent niet achterlaten maar juist meenemen op je levenspad. Met alle emoties en gevoelens die daarbij horen. • Een ingrijpend verlies gaat mee op de levensreis en is nooit ‘voorbij’ of ‘klaar’. ‘Kernverhaal’ blijven vertellen in je leven is gezond, van EKR geleerd.
• Anticiperend rouwen – ziekbed, dementie • Soms is dood opluchting met bijbehorende gevoelens. • Wie tijdens leven openhartig spreekt over sterven en met stervenden lijkt soms beter in staat eigen terminale situatie onder ogen te zien: waarom ik niet? • Aan rouwen kan geen tijdslimiet gesteld worden. • Rouwen is ook genezen- helen, dit heeft met liefde te maken. 3
28-1-2014
• Verlies leidt naar ander vorm van leven. • Crisis als kans? Dit mag iemand zelf ontdekken. Vertellen over: groep jongeren onder 40 jaar en wat ze deden na het sterven van hun geliefde. • Recht op hoop, is grondrecht van een stervende. • Zorg is geen krachtsinspanning voor morele helden, het is het onvermogen je af te sluiten. • Gebruik jezelf als instrument in je werk, met alles wat je in het leven hebt opgedaan aan ervaringen. Dit hoeft niet breed te worden uitgemeten, het zit meer van binnen. • Luisteren is een geschenk aan de ander. Het gevoel gehoord en begrepen te worden door een zorgverlener leidt tot het toedichten van meer deskundigheid aan deze persoon: investeer vooral in deze relatie. • Goed afscheid nemen in het leven van alles wat zich voordoet is een goede voorbereiding op het ‘grote afscheid’. • Zorgdriehoek: cliënt – naasten – zorgverlener. • Na verlies ontstaat er een andere rol voor de achterblijver: geen partner/minnaar meer zijn, geen broer/zus meer, niemands kind meer zijn. 4
28-1-2014
Je sterft gedeeltelijk mee. Veranderde familierelaties. • Angst voor de dood bij zorgverlener doet afbreuk aan zorg voor de stervenden (EKR). • Woede = liefde • ook overlevingskracht: (Vaatstra) fysiek en relationeel soms schadelijk. • 136.000 overlijdens per jaar in ons land: rond iedere stervende vier dierbaren dan al… rouwenden; per dag sterven 360-370 mensen • De dood reist ons hele leven (in herinneringen aan andere sterfbedden) met ons mee tot aan onze eigen dood. • Troost moet je zoeken, het komt niet naar je toe; Michelangelo: rotsblok met daarin een engel die er ‘alleen maar’ uitgehaald hoeft te worden • In dankbaarheid terug denken kan helpen, de liefde voor de overledene verdwijnt nooit uit je lijf/ziel. • Rondkijken in je huis/tuin naar herinneringen aan overleden geliefden. Cliënten hiertoe uitnodigen. 5
28-1-2014
• Om je verlies heen groeien (Riet Fiddelaers, blz 170) • Oude ervaring pas veel later begrijpen (beppe plakte tekst pake in mijn album, hij hoort erbij) • Zonder de dood heb je geen leven (Bert Keizer) Soorten verlies die rouwreacties geven: Echtscheiding; ongewenste kinderloosheid; geen partner; opname hospice/ziekenhuis/ verpleeghuis Verlies gezondheid/ zelfstandigheid Miskraam/doodgeboorte/abortus Toelaten (terminale) zorg ouder worden, ander perspectief ook: verhuizing (zelf of een dierbare) inbraak, verkrachting, of een combinatie verlies van werk/reorganisatie, vluchteling zijn, kind uit huis, pensioen overgangsverliezen: huwelijk, puberteit, geboorte, ouders sterven, kind uit huis Ook bij vreugde komen fasen voorbij. Versie voorjaar 2014 – Trudy Willems
6
