Detector ,
INHOUD:
magazzne Detector Magazine is een verenigingsblad van "De Detector Amateur" en verschijnt elke 2 maanden. Redactiead res:
De schatvondst van Serooskerke
De Detector Amateur Hanebalken 153 9205 CL Drachten Tel. 05120-30403 Fax 05 I 20-30403(7)
Advertenties: Tarieven op aanvraag bij de redactie. Het bestuur behoudt zich het recht voor advertenties zonder opgave van redenen te weigeren.
Kelten en hun mysteries 4
Redactie: eB. Leenheer (hoofdredacteur) N. Leenheer
R. de Heer A. Folkerts G. Gesink D. Eekhof W. Kuypers
Adviseurs en medewerkers redactie: j. van Bergen HE). van Beuningen R). Bos D. Dijs B. Dubbe Dhr. KP.H. Faber e van Hengel MA Holtman Dr. Ir. G.MM. Houben L. de Moulin Vormgeving en layout: AM. W Leenheer N. Leenheer
Druk: Necumdruk. Drachten © Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotografIe. microftlm ofop welke wijze dan ook, zonder voorafgaande. schriftelijke toestemming van de redaetJe.
Een snoek was het begin
2I
Van het bestuur en de redactie 3 Binnengekomen brieven 9 Gouden munt van Karel V II Voor u gelezen 13 Romeinse bevestigingsknoppen 14 Het geheim van "de vijf eiken" 25 Zoeken in Zeeland, Luctor et Emergo 27 Nota voor twee trouwringen.... totaal f 19,28 Vermeende koperdraad bleek Romeins chirurgisch instrument 29 Zoekdag DuinreIl 30 Vraagbaak 32 Opgravertjes, Detector nieuws en Occasions 2
I UJ
Z
~
l?
<: L
~
Sluitingsdatum kopij 23 september a.s.
Foto's omslag: Links: Een gouden munt van Karel V, een niet alle daagse vondst van J. Bol. Rechts: De doorsnee vondsten die zoal gevonden worden.
8u UJ
IUJ
o
VAKANTIE WEER VOORBIJ Bij het verschijnen van dit magazine ga ik ervan uit, dat de meesten van u hun vakantie "genuttigd" hebben. Dit hopelijk tot tevredenheid en allemaal weer gezond terug. Mocht u op uw vakantieadres nog gebruik gemaakt hebben van uw detector en aardige vondsten hebben gedaan, of iets anders hebben beleefd tijdens uw zoektochten, laat de redactie dit dan weten. Gezocht in het buitenland? Hoe waren uw ervaringen in positief en hopelijk niet negatief opzicht? Mogelijk kan een ander daar t.Z.t. zijn/haar voordeel mee doen. Vermeld natuurlijk wel welk land of welke streek u bezocht hebt. En u weet, dat de hobby voorop moet staan, spectaculaire of kostbare vondsten zijn prachtig, maar het plezier beleven aan het zoeken, de (ont)spanning en het gezond buiten zijn, zijn wel het allerbelangrijkste.
2 UJ
Z
~\:J
<:
Voor spanning en ontspanning zorgt onze activiteitencommissie ook nog eens tijdens het zoekweekend te Duinrell. De belangstelling is groot en minder duur dan het lijkt. Alleen voor de entree zou u in de "normale" situatie al 21,50 p.p. per dag kwijt zijn. Dit is echt een gelegenheid voor het hele gezin.
I: ct::
~
U
UJ
f-
UJ
o
N u de vakantie weer voorbij is, gaat het bestuur
"geboerd" hebben, kunnen wij nog steeds nieuwe leden gebruiken.
de aandacht wederom richten op die zaken, die voor u en ons belangrijk zijn, met het oog op de zoek-toekomst. De opgave voor een jaarvergadering loopt niet bepaald storm, met andere woorden; zelfs slecht. Hebben de meeste leden hier geen belang bij of doen wij als bestuur ons werk zo goed, dat men een jaarvergadering overbodig vindt? Ik kan mij dat moeilijk voorstellen. Op een jaarvergadering kan men vragen stellen, suggesties doen, kortom uw eigen belangen behartigen. En alhoewel wij in twee jaar tijd, niet slecht
Niet in bestuursbelang, want dat betekent voor ons extra werk, maar in het algemeen belang is een grote, sterke vereniging onontbeerlijk. Dus maak iedereen, al dan niet in het bezit van een "pieper" (benaming van een bevriend archeoloog, die de detectoramateur goed gezind is) lid van onze "club". Mensen, dat was het voor deze keer, hopelijk tot ziens tijdens het zoekweekend en/of jaarvergadering.
Gtector.AMATW. BESTUUR
Voorzitter.
L. Haak
Vice-voorzitter.
T. Kolkman
Secretaris:
A.j. folkerts
Penningmeester.
W. Woudstra
Ie Bestuurslid:
D. Eekhof
Hoofdredacteur.
e.B. leenheer
letveld 12 Tel. 05120-22804 Rembrandtstraat n Tel. 05112-72837 Ridderspoor20 Tel. / fax 03451-18067 Helkemastate 16 Tel 058·661818 Pealskar 47 Tel. 05138-16670 Hanebalken 153 Tel. / fax 05120-30403
Terwijl ik dit stukje op een warme zolderkamer zit te schrijven, gaat er konstant dezelfde gedachte door mij heen. Nog een paar dagen en dan .... vakantie; lekker zoeken enz.. De afbeeldingen nog bij de artikelen plakken, vervolgens moet het omslag nog gemaakt worden en dan kan het geheel weer naar de drukker. Nu u dit leest, zit onze en waarschijnlijk ook uw vakantie er weer op en zijn er veel mensen bezig met de organisatie van het zoek-weekend op Duinreil. Zo'n weekend is voor onze vereniging iets nieuws, we hebben tot nu toe alleen zoekdagen georganiseerd. We hopen hier een weerkerend festijn van te maken. maar dat kan natuurlijk alleen maar als er genoeg animo is en u dus met uw hele gezin naar DuinreIl komt.
9202 lH Drachten 73 91 BB Twello 4143 Gl leerdam 8925 AP leeuwarden 850 I Tl joure 9205 Cl Drachten
LJDMAATSCHAP - - - - - - - Het lidmaatschap van deze veren~ing loopt akijd per kalenderjaar en wordt zonder opzegging akijd stilzwijgend verlengd met een jaar. Degen.n die in de loop van het jaar toetreden, ontvangen alle reeds eerder verschenen nummers van het lopende jaar. Opzegging dient uiterlijk op I augustus schriftelijk binnen te zijn. Oe contributie per lid bedraagt f 47,50 per jaar. Voor gezinsleden geldt een aantrekkelijke korting.
Giro: 1675000. Bank: ING nr. 67.80.04.900. t.n.v. De Detector Amateur. Leeuwarden. Ledenadministratie : Wim Woudstra. Melkemastate 16. 8925 AP Leeuwarden. 05~61818
Op deze dagen kunt u contact leggen met medezoekers, spreken met uw bestuur en natuurlijk zijn ook dan de ringbanden en de oude nummers weer te koop. Nu eerst met vakantie en hopelijk tot ziens op Duinreil. Kees Leenheer en familie
Geachte redactie. Het artikel over opgegraven'vingertïoeè;len , in Detector 'Magaii,{e van, december 1'992. nr.'6. verdient een kleine aanvulling. Bij de'vinget1'qed op foto 7 vroeg ik of iemand mij meer kon vertellen over deze ' vingerhoed. Ik bebgeen reactie ontvangen. maar ben zelf ook verder op onderzoek g~ga~ bij musea In Ams.terda,!, en bij qe Univensiteitald.aar. tJ ~l'
geschreven FIDELTI. Iemand van het Alard PIersop m!Jseum in Amsterdam~,~ertelde' mij. ~ , na enige tijd. dat de woorden anders gelezen moesten worden n.l.: TI SARO FIDEl. Het is oud Italiaans. d~ ~g. Rom' taal. gebruikt door zigeuners en het betekent IK ZAL JE TROUW ZIJN.
Mt!t vriendel!j,ke gr;.öeten. Meyr. Swart
W:
.;,
3 UJ
Z
~l.?
<{
I: et:.
o IU
UJ
IUJ
o
DE SCHATVoNDSTVAN SEROOSKERKE Frans Breibach
Zo af en toe vinden we in
ellicht komt dat, omdat iedereen graag veel geld wil bezitten en omdat veel mensen denken, dat ze onmiddellijk rijk zijn, als ze een verborgen "schat" hebben gevonden.
kranten of tijdschriften berichten betreffende "schatvondsten". Het is voor geïnteresseerden
Dat het ook werkelijk voorkomt, hebben we pas nog in Detector Magazine kunnen lezen. Logisch natuurlijk, omdat de recen tel ij k gedane "schatvondsten" veelal m.b.v. geavanceerde "hightech" metaaldetectoren tot stand kwamen. Wordt er nu bij renovatie of bij afbraak van oude pandjes "toevallig" een vondst gedaan, dan wordt er al snel een "detectorpiloot" bijgehaalt, om het eventuele "kruimelwerk" niet over te slaan. Dat het niet altijd zo gaat en zeker in het verleden niet ging, wordt in de nu komende bijdrage
zoals u en ik toch een nieuwsmelding waar men "even goed voor gaat zitten". Verborgen schatten hebben al sinds onheuglijke tijden tot de verbeelding der mensen gesproken en dat zal ook altijd wel zo blijven.
Een Rijder van Gelderland
4 UJ
Z
~l.?
<: L et:.
~
duidelijk. Soms zijn de "vondsten" van een dusdanig imponerend kaliber, dat het voor een gewone simpele ziel wel altijd een droom zal blijven om ooit iets dergelijks "naar boven" te mogen halen ..... Een van de bekendste schatvondsten die geheel Nederland in de media volgde, werd gedaan in 1966. In het kleine Zeeuwse plaatsje Serooskerke ten westen van Veere op het voormalige eiland Walcheren, werden vele honderden goudstukken gevonden. De enorme belangstelling van wwel radio als televisie en uiteraard de schrijvende pers hield aan vanwege het feit, dat de "schatvondst" niet in één keer geborgen werd. Iedere keer als er weer de nodige m un ten waren gevonden, dacht men, nou zal het wel "over" zijn. Maar neen, steeds weer werden er nieuwe goudstukken bovengehaald. Vanwege de vorst kon er enige tijd niet gegraven worden. Maar toen de vorst eenmaal uit de grond was, kon men verder gaan met het georganiseerd "klauwen" en "graaien" in moeder aarde.
~ U
UJ
~
UJ
o
Metaaldetectoren waren nog niet z6 in de mode als op dit
daarvan werden de m un ten ontdekt. De omvang van de "schat" spreekt tot de verbeelding vanwege het feit dat er uitsluitend gouden muntstukken werden gevonden. De enorme belangstelling van de media heeft de gemoederen in dit Zeeuwse dorpje dan ook maanden lang bezig gehouden.
moment. Althans niet voor amateurgebruik. Ook wist men .toen uiteraard nog niet, wat nog te wachten stond. In totaal kwamen er, schrik niet, bijna 1200 goudstukken tevoo rsch ij n. Gewoon onvoorstelbaar... Maar laten we bij het begin beginnen. Enkele jaren eerder waren op de plaats van de vondst een paar oude huisjes afgebroken en was er machinaal geëgaliseerd, waarbij de "klomp" munten geraakt moet zijn, en de goudstukken over het terrein zijn verspreid. Op het braakliggende veldje werd vervolgens prei verbouwd en tijdens het oogsten
De "schat" die vermoedelij k in 1622 in een perceel in het dorpscen trum van Serooskerke aan de bodem moet zijn toevertrouwd, kwam zoals eerder omschreven, namelijk slechts zeer geleidelijk te voorschijn. In de loop van 1965 zijn vermoedelijk al zo'n 100-tal munten opgeraapt, wat toen echter niet "aan de grote klok" is gehangen. Logisch mischien, al konden de munten later wel achterhaald worden. Ditmaal, op 3 januari 1966, werd de vondst wel o~ereenkomstig de bestaande wettelijke verplichting aangemeld. Toen was het echt "bingo". Daarop werd door de gemeen te, als grondeigenaar en de vinders gezamelijk, de bij de egalisatie verplaatste grond, systematisch onderzocht, zodat in de loop van een half jaar geleidelijk 1023 munten tevoorschijn werden gebrach t, waar later nog 6 stuks bijkwamen. Tezamen met de lI8 al eerder gevonden muntstukken bracht dit het totaal van de "Schat
van Serooskerke", zoals hij in de media bekend stond, op tenminste lI47 goudstukken. De "schat", waarvan de oorspronkelijke bezitter evenals de reden van verberging, zoals gebruikelijk niet of nauwelijks te achterhalen valt, heeft in die tijd, de 17e eeuw, zeker een aanzienlijk kapitaal vertegenwoordigd. De totale waarde in toenmalig geld, berekend naar het in 1622 geldende officiële munttarief door de StatenGeneraal gepubliceerd, bedroeg ruim 7000 gulden. Voor die tijd een fabelachtig bedrag waarvan men een kapitaal huis of een aanzienlijke boerderij kon kopen.
LU
Z
~
l?
«
I: ~
2u LU
f-
LU
o
Bij de keuze van zijn zorgvuldig begraven geldbezit is de eigenaar met overleg te werk gegaan. Hij heeft niet alleen zilvergeld totaal uitgesloten van zijn ((spaarpot)), doch was ook secuur met het selecteren van de goudstukken. Alleen stukken die ((goed in de markt)) lagen zaten in de muntvondst.
de vinders en door de gemeente voor het museum te Veere - waren behouden of aan het Koninklijk Penningkabinet afgestaan, is op 15 en 16 november' 66 in een openbare veiling verkocht, zodat de munten thans grotendeels in openbare en particuliere verzamelingen in binnen- en buitenland zijn overgegaan.
•
Dubbele Albertijn
:SCHAT SE.ROOSKERKE IS ,VONDST VAN DE .EEUW' i
.
Schatgravers
h.ebben
Spaanse Escudos
vorstverlet Van een onzer verslaggevers - Dr. H. Enno MIDDELBURG van Gelder, directeur van het Koninklijk penningkabinet in Den Haag, noemt de schal van Serooskerke. die hij gistertn aan een vluchtige inspectie onderwierp, de vondst van de ; eeuw. . De schat, inmiddels uitgegroeid tol 724 gouden munten. is volgens hem ecn ....""... _"t. .,.ln"'.Do",h",,;n H"t ie MP
De ((jongste)) munt die in de schatvondst aanwezig was, is van het jaartal 1622. De Spaanse escudo's zijn van goud gemaakt, dat de Spanjaarden uit Amerika betrokken. De escudo's werden nogal slordig gefabriceerd, het enige dat telde was het gewicht en gehalte, zodat het er niet veel toe deed of de afdruk van de muntstempel wel goed op het muntplaatje overkwam. De onregelmatige omtrek van deze munten was het gevolg van ruw knippen van de muntplaatjes, niet van ((snoeien)) (=een randje van de munt afsnijden). Een heel groot deel van de Spaanse escudo's bleef overigens niet in omloop, maar verdween in de smeltkroes en werd gebruikt als grondstof voor sieraden en andere munten, bijvoorbeeld de Nederlandse rijders en dukaten. Het gros van de gevonden munten, voorzover deze niet door
Voor de nieuwsgierigen onder u: de verkoop van de munten bracht voor toen (1966) het gigantische bedrag op van méér dan een half miljoen gulden ..
•
Gouden 112 Reaal, Philips 11
Tot zover de ((story)) van de méér dan 3 eeuwen verborgen gebleven ((SEROOSKERKSE SCHAT)).
•
Uteratuur: Munten in muntvondsten: dr. H. Enno v. Ge/der! drs. joh. S. Boersma, Muntvondsten uit I9 eeuwen: drs. A Pol,
1
Koninklijk Penningkabinet, Muntvondsten in Nederland:
LU
Z
drs. H. W. jacobil
~
dr. j. P. A vld Vin,
l?
Zeeland in oude kaarten:
1:
Franz Gittenberger!
2 U
oe(
~
LU
Helmut Weiss, Diverse catalogi muntvei/inghuizen.
I-
Gouden Rijder
LU
o
GOUDEN MUNT VAN KAREL V wel op tijd terug om mee te kunnen dingen naar de vondst van het jaar (catagorie munten).
ierbij wil ik Dick Eekhof bedanken voor het oplossen van het mysterie rond onze gesp (Detector Magazine nr. 15). Dit maal heb ik na aanmelding (K.P.K. en archeologische dienst Den Haag) mijn recente vondst
Met mijn in april aangeschafte Treasure Baron verdiende ik in mei deze detector met één toon terug. In de afgevoerde grond van het Spui in
Den Haag kwam deze gouden munt tevoorschijn. Het gaat hier om een Franc a pied uit 1365 van Karel V. Deze datering was belangrijk voor de archeologische dienst, die een paar jaar geleden een opgraving had op zo' n 5 meter afstand van de betreffende locatie. Met vriendelijke groeten Jan Bol
•
9 w
Z
~ l? « L et:.
o
I-
U w Iw
o
EN
Wandelen in archeologisch Nederland Eindelijk eens een boekje in "gewone mensentaal" over het boeiende verleden van ons landje.
ree-Iance journalist Joost Vermeulen laat zijn lezers dertien keer kennis maken met het landschap, cultuurhistorie en archeologie in zakformaat. Mooie kaartjes en duidelijke routebeschrijvingen van voettochten tussen 8 en 38 kilometer voeren door de meeste provincies en altijd in de vrije natuur. Hunebedden en grafheuvels, maar ook vliedbergen, wierden en ringwallen worden van tekst en uitleg voorzien, benevens een gedegen behandeling van de archeologische stand van zaken in onze streken met de nadruk op wat er nog zichtbaar is uit de verschillende peroden. Uitgever Guus Kemme van Architectura en Natura geeft aan dat dit boekje gezien moet worden als een aanvulling op de bestaande literatuur. Daar wordt dan ook uitdrukkelijk naar verwezen in een aparte literatuurlijst, hoewel daar boeken bij zitten, die vanuit een ivoren toren geschreven zijn, of alleen maar antiquarisch verkrijgbaar. Belangrijk is echter, dat het Archeologische vademecum, wie, wat en waar niet vergeten is.
Helaas heeft men verzuimd de secretariaatsadressen van de belangrijkste amateurverenigingen te vermelden. Dat zijn de Nederlandse Jeugdbond ter Bestudering van de Geschiedenis (N.] .B.G.), tel. 0183°-21061 in Gorinchem, Archeologische Werkgemeenschap Nederland (A.W.N.), tel. °3451 -12442 in
Heukelum en vereniging De Detector Amateur (DDA.), tel °3451-12442 in Leerdam. Het aardige van di t nieuwe boekje is, de vraagprijs van f 19,5° en de wel zeer duidelijke kaartjes. Een wandelgids, die in geen enkele boekenkast van historisch gen teresseerden mag on tbreken.
II UJ
Z
~\.? «
L
et:.
~
U
UJ
tUJ
o
mdat ik zelf enkele van deze voorwerpen 10 mijn bezit heb, besloot ik over deze voorwerpen nader informatie in te winnen en na enig speurwerk kwam ik erachter,
ROMEINSE BEVESTIG INGSKNOPPEN
Dit zijn dus twee verschillende voorwerpen, waarvan later blijkt, dat ze dezelfde functie hadden. Deze knoppen werden in de vorige eeuw gevonden en toen beschreven als decoraties voor militaire strijdwagens.
op van Berkel
Bij het doorlezen van het vorige blad (nr. 14) zag ik bij het stukje van Albert Folkerts over Arie Bogerd uit Leerdam op pagina I I afb. nr. IS een drietal voorwerpen, die volgens Albert als Romeinse zegelstempels dienden.
of ronde steel in verschillende lengtes, met aan de bovenkant van de steel een doorboring. En afb. 2 heeft een grote (tot 60 mm) kop in de vorm van een omgekeerde schaal met aan de voorzijde een verzonken cirkelvormige versiering. Eveneens met rechthoekige steel en aan de bovenkant een doorboring (op de foto net niet te zien).
dat van zegelstempels totaal geen sprake is, maar dat het gaat over belvormige bevestigingsknoppen.
Enkele jaren geleden (1979) zei men, dat het om deurknoppen of onderdelen daarvan zou gaan, omdat deze vaag afgebeeld staan op bijv. een sestertius van keizer Nero, daarop de voorstelling van een gesloten deur van een tempel van Janus op de keerzijde.
Over deze bevestigingsknoppen is in Nederland niet zoveel bekend, echter in Engeland zijn er verschillende gevonden en beschreven onder de naam "Bellshaped studs".
Maar pas in 1982 werd het probleem rond de knoppen opgelost, want in de plaats Walheim in Duitsland werd tijdens een opgraving een complete houten kist gevonden met ..... jawel, de beruchte bevestigingsknoppen.
De bekende knoppen uit Engeland en mijn collectie bestaan uit twee types namelijk zoals afb. 1. Deze heeft een belvormige knop (onderzijde) met een rechthoekige
Deze knoppen werken eigenlijk hetzelfde als onze schroef/slotbouten maar dan zonder moeren (afb. 3).
Afbeelding 2
~
I3 UJ
Z
~
l?
«
L
et:.
~
Afbeelding I
o ~ U
UJ ~ UJ
o
Op deze manier kan men verschillende verbindingen maken en voor diverse doeleinden. Inmiddels is bekend, dat de bevestigingsknoppen zijn gebruikt voor de bevestiging van sleutelplaten op houten deuren en kisten, maar ook als bevestiging van houten handvaten bij dolken en zwaarden. Volgens de schrijver van het Engelse artikel, dhr. H.C. Bishop, werden de bevestigingsknoppen gedurende de gehele Romeinse tijd gebruikt.
UJ
Z
~1..7 « L et:.
o
I-
U
UJ ~
ou.'
f en toe achterom kijkend of ik 'm niet kwijt was, vervolgden wij onze weg wat dieper de jungle in. Op een wat minder dichtbegroeid gedeelte besloten we dan maar ons geluk te gaan beproeven. De piepers aan en 'vooruit met de geit'. De muggen en andere insekten hadden het vanwege het broeierige zomerweer beter naar hun zin dan wij. Het gegrom en de blijken van afkeuring stegen met regelmaat uit de mond van m'n kollega op, die het liefst direkt terug zou zijn gegaan naar veiliger oorden. Nou viel er buiten wat 'toeristenafval' ook niet veel te 'rapen' op de bewuste plek. Dan maar terug naar de auto en een andere lokatie gezocht. Maar wacht effe. .. toch 'n redelijk hard signaal op m'n koptelefoon. Het bladerdek een beetje opzij met m'n hooivorkje en nogmaals de pieper erover. En ja hoor, nog steeds signaal, dus m'n
Met deze informatie eindigt mijn stukje en ik hoop, dat u weer iets wijzer bent geworden betreffende de gebruiksvoorwerpen van onze voorvaderen.
Afbeelding 3
HET GEH EIM VAN "DE VIJF EIKEN" Langs de 'oude' rijksweg Tilburg-Breda ter hoogte van de vliegbasis Gilze-Rijen parkeerden we op een zomerse dag onze auto op de daarvoor aangelegde strook. Grenzend aan de weg kun je daar ook zonder bewegwijzering het bos "DE VIJF EIKEN" betreden. Ook wij deden dat dus. Wij, d.w.z. m'n zoekmaat van die dag - een nog altijd vitale 65- plusser - en schrijver dezes, beide gewapend met detector, waarbij m'n zoekmaat nogal tegensputterend en bukkend voor de laaghangende takken achter mij aan slenterde dwars door een wirwar van afgewaaide takken, omgeknakte denneboompjes en de nodige rotzooi van bermtoeristen(!).
'spontaan' z'n hulp aan. Even vergat hij z'n belagers. Op z'n knieën zittend naast 'de muntenbron', hielp
al die moeite om zoiets in een bos te gaan verbergen? Het zal voor mij altijd: "Het geheim van "DE VIJF
hij bij het verzamelen van de 'oogst', maar had niet in de gaten, dat er een nieuwe aanval werd ingezet tegen hem. Nu waren het rode bosmieren die over z' n ten ue kropen, wat hem weer tot 'n lichte aanval van razernij bracht. Maar ja, wie gaat er nou ook op z'n knieën midden in een bos op de grond zitten!!
blijven. Met m'n zoekmaat is alles ook nog goed afgelopen hoor, ... wat bulten en schrammen. Dit voorval moet ik in zijn bijzijn niet 'ophalen', want dan krijgt hij spontaan jeuk.
gravertje kon in de grond. M'n zoekmaat had alleen nog oog en oor voor de vliegende bosbewoners. Al vloekend bedreigde hij alle aanvallers met de dood. Intussen haalde ik een gave 'leeuwen cent' van 1883 naar boven. Leuk natuurlijk als je verder nog 'niets' hebt gevonden. Gewoontegetrouw nog even de schotel over de uitgegraven grond plus het putje. Hé ... nog een signaaltje.... nou dan nog even verder peilen. En ja hoor, nog een cent. Niet meer zeker van mijn zaak zijnde herhaalde deze procedure zich een aantal keren. Geloof het of niet, steeds wéér 'n signaal. Dus besloot ik het grover aan te gaan pakken, want hier kon meer liggen. Rondom werd al het gebladerte verwijderd en het putje werd nu 'een put'. Ik kwam nu bijna handen te kort. De ene na de andere cent kwam naar boven. Naast me stond de inmiddels aardig bezwete kollega nog steeds met z' n armen te zwaaien naar z'n vijanden. "Wat ben je toch allemaal aan 't doen man" bromde hij. Het plastic doosje waar normaliter m'n gevonden muntjes ingaan was reeds tot aan de rand toe gevuld met hoe is 't mogelijk - alleen 1 cen t stukken. Het was mij wel opgevallen dat de jaartallen van de munten nogal uiteen liepen. Praktisch alle centen waren van uitstekende kwaliteit, wat je niet altijd ziet bij koperen munten uit bos(zand)grond. De 'put' van zo'n 30 cm doorsnede en idem aan diepte leverde nog steeds nieuwe 'aanvoer' van geldstukken, hoe weinig ook aan toentertijdse waarde. Wanneer kwam het einde? Mijn zoekmaat naast mij bood
Uiteindelijk was het totaal van de 'schat' in dat ene putje die middag 215 muntstukken. Allemaal 1 cen t typen vanaf 1878 met het 'jongste jaar' 1948. Zelf verzamelde ik eigenlijk helemaal geen munten, maar op dat ogenblik had i'k in één klap, 'n meer dan leuke sortering. Al met al, een leuke 'mini schatvondst', maar met de munten 'op zich' kon ik die middag nog geen ijsje kopen. Voor de numismaten onder u: van het jaar 1924 zaten er bij de vondst 4 stuks!! Deze muntjes 'doen' toch altijd in perfecte kwaliteit nog zo'n honderd piek of meer per stuk. Leuk toch!! De vraag waar ik nu al vele jaren mee zit is natuurlijk: "Waarom en wanneer verstopt iemand geld in 'n bos - en waarom alleen cen ten? Een kapi taal heeft het nooit vertegenwoordigd, behalve voor een verzamelaar. Waarom dan
EIKEN"
•
Frans Breibach
ZOEK NOOIT OP ARCHEOLOGISCHE OBJECTEN
VRAAG ALTIJD TOESTEMMING AAN DE LANDEIGENAAR OM OP ZIJN LAND TE MOGEN ZOEKEN
UJ
Z
~l..?
<:
I: IX
o
I-
U
UJ
I-
UJ
o
KELTEN EN HUN MYSTERI ES 4
verplettering door de Kelten in 387 v. Chr. zat er nog diep in. "Vae Victus" kregen ze te horen van Bran, de Keltische hoofdman "Wee de overwonnenen", toen ze met de gewichten geknoeid hadden bij het wegen van het losgoud; hij gooide er gewoon zijn zwaard bij. De hele Keltische nachtmerrie van vechtende berserkers, koppensnellers,
I<ELTEN LANGS DE MAAS Drs. KPH Faber
ij Caesar was de Rijn de "limit"; grens tussen de Galliërs (Kelten) en de Germanen. De Galliërs waren al een beetje bedorven door de cultuur, maar de Germanen waren de "echte" jongens. Vol nobele vechtlust, liefst maagd tot na hun 20e om hun volledige "potentie" te bewaren; dit met een vermanend
Afbeelding 3
~
oog naar wat de jeugd in Rome deed natuurlijk; het thema van de "nobele wilde" gaat ook bij
Tacitus verder spelen. Feit blijft, dat Caesar aan het Germaanse gevaar een excuus ontleende om zijn troepen bij zich te houden, een nuttige troef achter de hand bij de strijd tegen zijn vijanden in Rome. Bovendien kon hij als "sterke man" gelden tegen de "Kelten" en voor de toekomst ook al tegen de "Germanen", onbedorven en wachtend op een kans Rome te verpletteren. Het trauma van de
woestelingen, voor geen rede vatbaar, wordt verdubbeld in de heilige huiver voor de Germanen, nog "echter" als de jongens links van de Rijn. Feit blijft echter, dat de Romeinen uiterlijk geen onderscheid konden maken tussen de Germanen en de Kelten; Caligula laat na zijn "veldtocht" tegen Germanie, Gallische krijgsgevangenen opdraven in Rome. Uit alles blijkt stamverwantschap links en rechts van de Rijn. De Menapiers, een volk in het rivierengebied en langs de Rijn in ons land had aan beide zijden van de rivier bezittingen. Todd noemt Keltisch: munten gebruiken, oppida bezitten (soort forten op hoger terrein) en gebruik van bepaalde soorten aardewerk (t.g.v. de Germanen, die hij behandelt). Ons gebied is tot de volksverschuivingen voor hem een "noordelijke" uitloper van de Latènecultuur (Keltisch) .
I6 ...........
......
........
Afbeelding 2
nachtmerrie voor Rome en Caesar. De Menapiers vinden we na de oorlogen terug in België, Van Es
meer ((geciviliseerd". Misschien was de herinnering aan de eindeloze zwerfpartijen met paard en wagen
Kennelijk is de Rijn letterlijk zowel als figuurlijk veel minder een waterscheiding dan Caesar, die dat nodig had voor zijn politiek, stelde. En de Maas? voor Caesar lag de rivier aan de perferie van het vijandige gebied. Aan het eind van zijn avonturen stuit hij op volken als de Eburonen en de bevriende Menapiers, die vlak bij de Rijn zaten en over de rivier versterkingen konden halen van andere gretige plunderaars en dus heel veel moeilijkheden veroorzaakten. De Eburonen woonden grotendeels tussen de Rijn en de Maas, hoofdplaats Atuaca, geïdentificeerd met het latere Tongeren van de Tungri dat ongeveer in het midden van hun gebied lag. De Menapiers zaten ach ter hun krans van bossen en moerassen in het huidige Brabant en rivierengebied. Beide volken waren niet groot, gezien hun contingenten die ze leverden aan het coali tieleger van de Galliërs tegen Caesar.
'.
~~f.,~.l
../
"'~"'
,
.I'l•. ( '
\.
•
Afbeelding 13
vermoedt aan de kust van Zeeland.
De Bataven komen later in het rivierengebied (insuia Batavorum) . Ze zijn als Romeinse Import te
•
Afbeelding 4
beschouwen; speerpuntvolk tegen eventuele invallers. Juist die mobieliteit van deze volken was een
Het zijn geen rustige boertjes, die gezapig hun akkertjes verbouwen en lekker sedentair bezig zijn en ook geen grote boeren, die de kleintjes wegpesten, maar de jacht en krijg zijn eervol voor ze, zo observeerde Caesar. Het mobiele elemen t, de voorkeur voor de veeteel t, het eeuwige zwerven lijken echo's uit het oorspronkelijke Indo-Europese verleden. Hier sterker hoorbaar, dan in Gallië, waar men wel was gaan ((zitten" en voor Rome dus gold als
uit de grote Euraziatische vlaktes levendiger bij de bewoners hier.
'Y
Afbeelding 5
I7 LU
Z
~
l?
4: 1: ct::
or-
U
LU
r-
LU
o
Afbeelding 6
T
i'
Kunnen de vondsten wat zeggen over de bevolking hier? De archeologen durven het niet aan om een bepaalde aardewerkcultuur gelijk te stellen met een bewoning. De munten? Scheers wijst een type stater toe aan de Eburonen. Afb. I toont het: Vz een losverbonden triskelos en Kz een paardje; gezien het circulatiegebied (afb. 2) maar ook omdat het type stylistisch verwant is aan de «regenboogschoteltjes" van over de Rijn (vondsten van Irsching, Gaggers (Beieren) en Düren (bij Aken) lijkt dit te verdedigen.
....
UJ
Z
~
l?
<{
L
a::
of-
U
UJ
f-
UJ
o
schutspatronen de Hercules van Diessen (Deusonis) en Magusanus. De tempel van Empel wordt met hem in verband gebracht. In Westkapelle werd een marmeren beeldje gevonden van deze god met in de rechterhand een . do lfijn; di t zo u dezelfde ontwikkeling kunnen zijn als bij Nehalennia (Domburg) oorspronkelijk een vruchtbaarAfbeelding I 0
~
heidsgodin, een mater, krijgt zeesymbolen door de handel overzee In zout.
Afbeelding 7
Langs de Brabantse Maas zijn door Jan van Bergen (Engelen) twee staters gevonden (afb. 3). Inmiddels zijn er meerdere exemplaren in hetzelfde gebied opgedoken.
I8
befaamde offerplaatje met de met Caesar krijgen ze het zwaar te vermelding van Hercules Magusano verduren (evenals hun (afb. 8). De god is ons bekend bondgenoten, de Eburonen). Het grootste deel wijkt uit naar van de munten van keizer bossen en moerassen, later vinden Postumus (afb. 9). Hijzelf (afb. 10) ~.~... we de naam in België. Een late was 'f.'l. . ~ ~ echo is de Menapier " l"k ' ~«..." ~ .~~ C arauslus . (afb . II, ) d'Ie waarschIJn IJ "'..,-.')~.';';"~ zelf een Bataaf en ~~ ~.. tijdelijk de Noordzee liet munten slaan voor zijn ~., -....,..J' .......
Op hetzelfde terrein een vondst van regenboogschoteltjes (afb. 4 tlm 7), na eerdere vondsten toegewezen aan de Bataven (het metaal loopt van zilver met een beetje goud naar brons met een beetje goud en zilver). De Bataven (afkomstig uit Hessen) namen het type mee uit hun stamland. Jan vond op hetzelfde terrein het
Aan de Menapiers worden nog geen types toegewezen (evenals tot voor kort het geval was met de Eburonen en Bataven). In de oorlog
Afbeelding I I
beheerst. Heel toepasselijk voor een «piraat" is het schip op de keerzijde van zijn munten (afb. 12). Ook bij Caesar, een 300 jaar eerder, worden de Menapiers vermeld als schepenbezi tters. Tenslotte een groep bronzen muntjes, door Jan van Bergen gevonden op hetzelfde terrein. Scheers kent ze als het AYAYCIA-type. Afb. 13 toont de verspreiding. In Vechten zijn er ettelijke gevonden, kennelijk
Afbeelding 8
T
pasmunt voor inheems gebruik.
Afb. 14 toont het oorspronkelijke type; een paardje met AVAVCIA en Kz toont een vierbeen van paardebustes (mogelijk elders geïmiteerd?). Op grond van de verspreiding wordt gedacht aan de Eburonen. Atuatucia heeft kennelijk verband met Atuaca, hun hoofdplaats.
~
~
Afbeelding 12
Afbeelding 15
Afbeelding 14
~
Afbeelding 9
r-----------------------------, BEWAAR NU UW Detector ,
:
(),. ~
magazzne
(),.:
NUMMERS IN EEN SPECIALE VERZAMELBAND EN U HEEFT EEN PRACHTIG NASLAGWERK IN· DE BOEKENKAST
L
De verzamelband is voorzien van een 12 pens mechaniek, waardoor u 12 bladen zonder te beschadigen makkelijk kunt bevestigen. De buitenkant is uitgevoerd in blauw-zwarte bedrukking en voorzien van een milieuvriendelijke folie.
I
I I I I I I
U kunt deze verzamelband bestellen door overmaking van f 19,95 (incl. verzendkosten) op girorekening 1675000 of ING bankrekening 678004900 t.a.v. De Detector Amateur, onder vermelding van "Verzamelband". Tevens te verkrijgen bij enkele dealers/importeurs voor f 15,-
UJ
Z
~
l?
<
1: et:. ~
~ U
UJ
~
UJ
o
EEN SNOEK WAS H ET BEGIN
belangstelling allengs voor al wat historisch was. Arjan verhuisde van IJ muiden naar Monnickendam en werd daar lid van de historische vereniging. «Mijn eerste detector
A. Folkerts De tweede detectoramateur
waarvan ik in januari 1994 een aantal vondstmeldingen ontvangen heb, is Arjan Ouwehand uit Monnickendam en omdat een droge opsomming van vondsten niet zo aantrekkelijk is voor "ons" lijfblad heb ik een gesprekje met hem gehad over onze hobby. Toevalligerwijze was dat op zijn 37e verjaardag, begin februari.
~
rjan is wel op een heel bijwndere , man ier aan de detectorhobby geraakt. «Van jongs af aan heb ik een passie voor vissen en het moet een jaar of tien geleden zijn, dat ik met mijn maat door een heldere boerensloot hier in de buurt aan het snoeken was, toen mijn oog viel op de vele witte pijpekopjes, die je op de bodem zag liggen door het water heen. (Iedere visser weet, dat snoek alleen in helder water zit, omdat het een zichtjager is.)
Muntgewicht ryal of rozenobel 1470-1525. Gemaakt te Vlaanderen (klimmende leeuw in schUd met de staart naar binnen gekrold). Afmetingen 19 x 18 x 2,5 mmo XXXII geeft aan dat er hiervan 32 munten uit een Troois mark gemaakt konden worden.
We hadden niet veel geluk en namen daarom maar een paar van die pijpekopjes mee uit nieuwsgierigheid." Via die pijpekoppen groeide de
kocht ik acht jaar geleden, dat-was een eenvoudige White's. Och, je vindt wel wat en je gaat je ervoor interesseren. Dus vijf jaar geleden nam ik de grote stap en kocht een Tesoro Golden Sabre, die bevalt tot op heden uitstekend. Ik gebruik gewone oplaadbare batterijen en dat gaat goed. Je moet ze zo nu en dan ontladen, tot ze helemaal leeg zijn, maar dat doen de kinderen wel voor mij met hun speelgoed" lacht hij.
ijzeren dissel, afmetingen 170 x 60 mmo 16 eeuw? ".
2I LU
Z
~l.?
«
I:
a::
o
I-
U
LU
I-
LU
o
de weg te vinden. «Dat is een pré voor mijn hobby, wan t je ziet alles. Dat is dan ook in wezen het werk van de politie. En zie ik ergens een nieuwe bouwput of een andere interessante plek, dan ga ik er in mijn eigen tijd eens een kijkje nemen en lopen pieperen."
À
De meest waardevolle vondsten bewaart hij overigens niet thuis, maar gaan in bruikleen naar het museum «de Speeltoren". Geen wonder, dat hij zitting heeft in de inrichtingscommissie. Het oudheidkundige museum is gevestigd in het voormalige stadhuis op Noordeinde. De collectie heeft vooral betrekking op de ontstaansgeschiedenis van Monnickendam en omvat ondermeer oudhollandse tegels en majolica, oude ansichten en uiteraard archeologische vondsten uit de omgeving. Voorts is er een diavoorsteling over de mon urnen ten van het oude Zuiderzeestadje. Het museum is dagelijks geopend van I april tot I oktober. Arjan is eigenlijk een
22 LU
Z
~I..?
<{
L ~
~ U
LU
ILU
o
À
Een muntgewicht postulaatgulden. I 6e eeuw. Gemaakt te Antwerpen. De postulaatgulden werd uitgegeven door Rudolfvan Diepholt 53e postulaat van bisschop van Utrecht 1423-1455. Voorzien van het snede getal 81 (LXXXI) (81 munten uit een Troois mark goud).
Unks een steelgraap of kromsteerd (geheel gaaf) 1600-1650. Rechts een 17e-eeuwse kookpot, gezien de dikke laag zwarte aanslag op de onderzijde kennelijk zeer intensief gebruikt Rechtsonder: een bord met zgn. slipversiering. Rechts een loden schijfgewicht, voorzien van een monnik in Pij met over zijn schouder een knuppel (stadswapen van Monnickendam) en de gothische letters C C. Gelijk aan 1/8 (Amsterdams) pond te weten 61.6 gram. ± 16e eeuws. Unks een schijfgewicht van 1/4 pond, afmetingen 34 x 13 mmo Verdere gegevens onbekend. T
bevoorrecht man voor wat betreft het ontdekken van vindplaatsen. Tijdens zijn dagelijkse werk als hoofdagen t van politie is hij veel bij
Unks een messing montuur indusief ovale glazen. Helaas zijn de poten afgebroken. Rechts een tinnen wijzerplaat, doorsnede 36 mm, met Romeinse cijfers en in het midden een bloemmotief. (18e eeuw?) T
A Tinnen lepel, zeer vroeg model. Ronde bak, platte steel, aan de achterzijde de naald niet doorlopend op de bak. Vroeg hamermerk met de letters UV" en uF" boven aan de steel. 15e eeuws.
Miniatllur graap (kinderspeelgoed). Afmetingen 30 x 20 mmo 15e eeuw.
~
ünks boven een schoengesp met gevlochten beugel. Mist tlIssenstij, zilver, I675-1 725 Afmetingen 43 x 37 mmo ünks onder een gegoten hanger (lood/tin). Eikelmodel voorzien van een meegegoten oog. Te dateren rond 1500. Midden onder een Franse lelie van messing, afmetingen 25 x 24 mmo Helaas is de (unctie en ouderdom mij tot op heden onbekend. Aan de achterzijde bevinden zich twee (afgebroken) bevestigingspunten (leerbeslag?). Rechts onder een ring gevlochten uit een stllk koperdraad, afhechtingen links en rechts van rozet 17-eeuws. Rechts midden een gegoten ring van (massief) messing. Mogelijk voorheen voorzien geweest van steentjes.
A Profaaninsigne voorstellende een miniatllur van een bloem. (Een wan werd gebruikt om het kaf van het koren te scheiden). Afmetingen 35 x 25 mmo Mogelijk heeft de bloem op de wan de symbolische betekenis van het goede van het kwade te scheiden. Een soortgelijk insigne is o.a. in Nieuwlande gevonden (zonder bloem). Te dateren 1450.
Recht boven een hanger van messing, een opengewerkt tolmodel. Bestaande uit twee delen door en door verbonden middels een draadoog. ücht ingedeukt I 7e eeuws? A Mantelhaak. Messing gegoten. Te dateren 1450. Soortgelijke mantelhaken zijn o.a. gevonden te Nieuwlande en staan afgebeeld in uSchatten uit de Schelde", blz. 46.
~
UJ
Z
~ 19 « 1: et:.
~
U
UJ
IUJ
o
Onlangs heeft hij de collectie Beuningen bekeken in Rotterdam en concludeert, dat er de laatste tien jaar toch spectaculair veel naar boven is gekomen, dankzij de detectoramateurs. Wat dat betreft, vindt hij dat de vaderlandse archeologie noch steeds op twee gedachten hinkt. "Ze willen wel het voordeel van de meldingen, maar veroordelen tegelijkertijd het zoeken." Hij kan dat niet rijmen. In zijn ogen is het vaak redden wat er te redden valt, want vandaag is er een bouwput en morgen is het beton al gestort en zijn de zaken van historische waarde voorgoed verloren gegaan.
•
Boven een insigne/hanger voorstellende een botter in lauwerkrans, materiaal lood/tin gegoten. I 7e/ 18e-eeuws (gezien de bijvondsten). Helaas is mij van dit voorwerp ook weinig bekend.
Unks een insigne van lood/tin voorstellende de verrijzende Christus. Doorsnede 15 mmo 15~ eeuws. Aan een zijde staat Maria met kind alsmede een (moeilijk leesbare) tekst in Gotische letters. Aan de andere zijde de verrijzende Christus met diverse martelwerktuigen en zuilen. Rechts een insigne/hanger van lood/tin. halfronde boog met aan de bovenzijde een oog. In het midden een ~ngelkopje met vleugels. Verder zitten er op de boog diverse "ogen". Achterzijde glad. Volgens dhr. L Hopstaken uit Bergen op Zoom stelt dit mogelijk een van Christus Tronen voor. Tronen zijn de engelen, die de steun van God waren. Volgens Daniël en Ezechiël waren zij ook de levende wielen van Gods wagen. Zij hebben geen lichaam meer, maar een hoofd te midden van een wiel en het wiel was vol ogen. Qua vorm zou het 15~uws kunnen zijn, (aanvullende informatie is zeer welkom). UJ
Z
~ \..9 « I: oe.
~
U
UJ ~ UJ
o
"De archeologie heeft heel vaak de mankracht niet om even te komen kijken. Het is erg moeilijk
om met deze materie om te gaan, omdat er geen duidelijke richtlijnen bestaan en de interesse van de R.O.B. is ook niet altijd te peilen. De lokale historie is hierbij duidelijk in het gedrang." Arjan heeft daarom geregeld con tact met de heer Westerman. Deze haalt op zijn beurt weer informatie bij de R.O.B .. "Ik vind dat de ontwikkeling in de regio niet ophoudt in de middeleeuwen, maar daarna gewoon doorgaat. Ook uit latere tijd moet materiaal verzameld en bewaard worden." Hij stelt zich overigens zeer terughoudend op voor wat betreft publiciteit over vondsten in zijn omgeving, omdat illegaal detectorgebruik nu nog wel mee valt in die regio. In de omgeving van Amsterdam en Hoorn zie je veel meer mensen "piepen" op de akkers. "Mijn vondsten worden allemaal gedocumenteerd in een kaartsysteem en worden alle aangemeld." Bijwndere vondsten in het museum zijn bijvoorbeeld pelgrimsinsignes en verder een I8-eeuwse kattekopfles met de wijn er nog in. Dat is iets wat wel aanspreekt. Verder houdt hij zich bezig met de schijfgewichten van plaatselijke makelij, waarover eigenlijk nog niets bekend is. De basis hiervoor werd gevormd door het Amsterdamse pond uit de 17e eeuw. Baken- en vuurloodjes worden hier aan de rand van het IJsselmeer ook nog wel gevonden en ik heb tot dusver nog maar één gouden munt gevonden, die was van de. Franse Zonnekoning." Verder heeft hij bergen duiten en centen en wat zilveren munten, gewichten, schrijfstiften, tapkranen, sieraden en ringen en gereedschap, ook van ijzer, bijvoorbeeld een dissel, naar het. museum gebracht. C]e hebt er drie keer lol van", zo stelt hij, "eerst bij het zoeken, dan
bij het schoonmaken en conserveren." Hierover heeft hij con tact gehad met de conservator van het scheepvaartmuseum te Amsterdam, die hem tips gaf over wassoorten, paraffine, soms zuurvrije vaseline en nagellak bij glas als dat iriserende laagje los wil laten. En tot slot de boeken in. "Ik heb anderhalve meter boeken over het onderwerp, het meeste standaardwerken, zoals "Opgraven in Amsterdam", "Klein zilver", een lepelboek, duitenboekjes enz.. Verder heb ik contacten met bijvoorbeeld de heer Kussendrager, de heer Appel, een specialist op de archieven in deze streek, de heer Holtman in Odijk over gewichten, de heer Hopstaken voor de insignes en het Muntenkabinet." Op de vraag of hij wel in het bestuur wil van de historische vereniging of schrijven over zijn vondsten is Arjan duidelijk: "Ik ben meer praktijkgericht en niet zo'n schrijver en ik wil zeker niet in het bestuur, hoewel me dat wel gevraagd is. Ik heb het veel te druk, want mijn andere passie is vissen, maar als we door een pas geschoond slootje varen om te snoeken, kan ik het niet laten even de detector aan te zetten boven het baggerslip." Met dank aan de heer Holtman, Odijk. Arjan Ouwehand
ZOEKEN IN ZEELAND, LUCTOR ET EMERGO Zeeland. Bij het horen van die naam denken velen van ons aan een dagje naar het strand van Domburg, de camping van Nieuwvliet of de dijk bij Westkapelle. Het is vergeleken met de rest van ons land een betrekkelijk jong gebied, maar daarom niet minder interessant voor de detectoramateur. Graag zou ik mijn mede-clubleden uit willen nodigen mij in een serie artikelen te volgen op zoektochten door een landje, dat veroverd is op de zee.
e zee, voor de Zeeuwen een vijand en bondgenoot, brenger van ongekende welvaart en anderzijds veroorzaker van rampen en eindeloos leed. Heden ten dage zijn er nog steeds mensen,die bij het bericht "beperkte dijkbewaking ingesteld" met hun hele hebben en houwen op ~older gaan bivakkeren en daar de storm laten overrazen, w diep zijn de wonden van de laatste ramp nog. Buiten de hoge Delta-dijken kan men als bewijs van deze al eeuwen durende strijd talloze verschillende verdronken kernen aantreffen: dorpen, boerderijen, kastelen, kerken, abdijen en een vergane stad (Reimerswaal). Sommige daarvan met bijna al vergeten namen zoals: Tolsende, Scoudee, Nieuwlande, Duvenee, Ooitas en Lodijke. Weer andere namen leven wel voort in nieuwe dorpen, als naam voor een gemeente, polder of een buitendijks
gebied wals Saeftinghe, de gemeenten Hontenisse en Reimerswaal en de polder van Valkenisse. Ook kan het voorkomen dat een verdronken dorp wel weer werd veroverd op de zee, maar niet meer ter plaatse herbouwd is. De naam van dit verdronken dorp kan ondertussen toch zijn overgegaan in een ander oord. Een voorbeeld hiervan is oud
Lamsweerde, gelegen bij het huidige Lamswaarde in ZeeuwschVlaanderen. Veel van deze dorpen zijn zonder kennis van het gebied waarin ze liggen en de eb- en de vloedbewegingen van de zee en/of door de wet niet voor buitenstaanders toegankelijk. Laatst is di t nog gebleken ui t de commotie ontstaan rond oudValkenisse, dit dorpje gelegen in de Westerschelde ten zuidoosten van het huidige Waarde, is door bepaalde veranderingen in het stromingspatroon geheel bloot komen te liggen. Nu echter dreigt het complete dorpsgebied definitief in de vaargeul te verdwijnen. Mensen, die nog enige voorwerpen (aardewerk) probeerden te redden, werden in de kraag gegrepen. De door de officiële instanties geplande inventarisatie, in het najaar van 1994 zal hoogst waarschijnlijk te laat komen. Degenen, die tot de gelukkigen behoren wel eens een
Grape en pispot, ± 1500 T
25 LU
Z
~l.?
«
I: ~
~ U
LU
ILU
o
L.U
Z
~l:J «
L
et::
oru
L.U
r-
L.U
o
verloren dorp te mogen bezoeken, kunnen het allemaal beamen; ze zijn werkelijk prachtig. Je hebt er het gevoel over een reuze plattegrond te wandelen. Duidelijk zijn vaak alle oude fundamenten, wegen, waterputten, bomenrijen, dorpsplein en kerkhof te onderscheiden. Zoeken met de metaaldetector is hier nagenoeg onmogelijk. De grond is hier zwaar gemineraliseerd, elke verzilte baksteen geeft een signaal, alleen de apparatuur van het merk Minelab voldoet hier redelijk. Deze detectors zijn uitgerust met het zogenaamde BBs-systeem en wisselen tijden het zoeken steeds van frequentie. Hierdoor schakelt men de mineralen grotendeels uit. Zoektechnieken die men hier toe kan passen zijn, naast het zeven van materiaal uit een lukraak gegraven groot gat, het prikken. Je gaat net zo te werk als de redders in Zwitserland, die na een lawine naar slachtoffers zoeken. Op interessante plaatsen prik je met een lange, dunne, ijzeren staaf in de bagger, stoot je hierbij op iets hards, dan ga je het voorwerp aftasten. Denk je dat het raak is (een kwestie van gevoel) dan graaf je het gewoon boven. De heer Ed Steyns uit Kloosterzande heeft met deze methode vele voorwerpen en vroeg 16e- en 15e-eeuws aardewerk gered (zie foto).
Voor het dateren van de meeste voorwerpen kan men er van uitgaan, dat ze van voor de definitieve overstroming zijn. Hieronder staat een lijst van een paar belangrijke overstromingen en gebieden, die daarbij verloren zijn gegaan. Het verloren land van Saeftinghe: vele malen geïn udeerd, 1404 (Ie St. Elisabethsvloed), 1421 (2e St. Elisabethsvloed), 15II, 1530 (St. Felixvloed), 1570 (Allerheiligenvloed). Polders van Hontenisse: in drie achtereenvolgende vloeden vergaan, 1508 (St. Gallen Avond), september 1509 (Cosmas en Damian usvloed), 14 december 1511. Het verdronken land van Zuid-Beveland: achtereenvolgens in 1421 (St. Elisabethsvloed), 5 november 1530 (St. Felixvloed). De stad Reimerswaal is vele malen overstroomd, definitief aan zee overgelaten in het jaar 1634Op deze manier is het met een beetje kennis van de geschiedenis vrij eenvoudig voorwerpen juist te dateren. Het leuke aan deze gebieden is, dat je aan de hand van de (stenen) vondsten een heel compleet beeld kunt krijgen van het alledaagse leven in de periode van vergaan.
De drie ringen met een diameter van 8 meter.
De verscheidenheid aan huisraad is enorm. Toch kan men voor verrassingen komen te staan: wie heeft er een verklaring voor de drie mysterieuze cirkels in een verdronken dorpskern (zie foto)? Iemand met een idee, graag reageren bij de redactie van dit blad. Jammer is het wel, dat veel van deze verloren dorpen voor amateurs niet toegankelijk zijn en de wetenschap niet in staat lijkt op de zeer snelle veranderingen, die een getijde water nu eenmaal veroorzaakt, in te spelen. Hierdoor gaat dus echt veel belangrijk historisch materiaal voorgoed verloren. Het besef, dat de amateurs de oren en ogen van de wetenschap zijn, loopt nog veel te vaak vast op onnodige onwil en bureaucratie. Net als wveel anderen zal ook ik blijven pleiten voor een hechtere samenwerking (in en buiten mijn provincie) tussen onze vereniging en de instanties.
•
w. C. M. Capello
NOTA VOOR TWEE TROUWRINGEN .... TOTAAL F 19,chter de kerk in Hoogeloon staan een aantal bejaardenhuisjes. In één daarvan woont mijn eigen moeder van 84 jaar. Een paar deuren verder woon t één van haar kaartvriendinnen, Dieneke, 87 jaar. Om haar draait het volgende verhaaltje. Zij is al vele jaren weduwe en draagt sindsdien beide trouwringen om één vinger. De voor haar veel te grote ring van wijlen haar man heeft ze als eerste over haar vinger geschoven en deze vervolgens opgesloten met die van haar. Wat er gebeurd is, laat zich raden. Na het rooien van een paar bossen aardappels in haar eigen moestuin tje, bemerkte ze, dat beide ringen verdwenen waren. Het arme mens raakte-totaal in paniek, zo werd me later verteld. Met een achttal buurtbewoners is urenlang driftig naar de ringen gewcht. Niet alleen in de tuin, maar ook haar beddegoed werd twee maal doorwcht. Ook de kliko werd op zijn kop gezet en de inhoud werd secuur uitgeplozen, doch alles bleek tevergeefs. Toen opperde mijn moeder, het idee: laten we onze Wil in Hapert eens bellen, die heeft toch w'n ding, ... eh ... zo'n geldzoeker, misschien kan hij daar die ringen wel mee vinden. Alle omstanders, inclusief Dieneke, vonden elk idee welkom,
al hadden ze geen van allen veel vertrouwen in mijn .... ding. Enfin, ik werd telefonisch van bovenstaande op de hoogte gebracht en toog direct met mijn C-Scope 990B richting Hoogeloon. Wat ik daar aantrof, was zielig om te zien. Dieneke stond lijkbleek en totaal overstuur, als een klein hoopje verdriet tegen haar huisje, terwijl alle omstanders probeerden haar te troosten. Lies, ook al dik in de 80 en naaste buur van Dieneke, keek mij bedenkelijk aan terwijl ik mijn detector afstelde en zei hoofdschuddend: "We vinden 't verduld fideel van je Wil, dat je direct gekomen bent, maar je gelooft toch zeker zelf niet, dat je met dat rare geval die ringen kunt vinden?" Ik antwoordde: "Lies, ik durf niemand iets te beloven, maar laten we het toch maar eens proberen." Ik overdrijf niet, als ik u meld, dat Dieneke binnen twee min uten beide ringen terug had. Plotsklaps was volgens Lies mijn 'ding' letterlijk en figuurlijk goud waard, terwijl ze haar handen ten hemel hief, riep ze: "'t Is een wonder, 't is een wonder!"
inhoud eruit, een briefje van 25 en een vijf gulden munt, legde die voor mij op tafel en zei: "Sorry, maar meer heb ik niet in huis." Ik zei: "Ja, maar dat is de bedoeling niet, met een bakje troost ben ik al dik tevreden hoor." "Ja, maar jonge", zei ze, "ge moest eens weten hoe blij ik ben, niet zeuren verder, aanpakken dat geld." Hoe vaker ik weigerde, hoe kwader ze werd. Mijn moeder fluisterde in mijn oor: "Pak het nou aan, ik ken haar, als je nog langer weigert, dan krijgt ze er nog wat van." Zodoende had mijn geldzoeker weer 30 gulden opgeleverd. Terwijl Dieneke met duim en wijsvinger van haar ene hand de twee ringen om de ringvinger van haar andere hand ronddraaide, vertelde ze, dat ruim 60 jaar geleden de ring van haar man f I l , - had gekost en de hare f 8,-. Ik zei: "Maar menske, besef je wel, dat je nu meer betaald hebt om ze terug te vinden." "Mond dicht" zei ze, "geen woord meer over dat geld en drink je kopje leeg, dan kan ik nog eens inschenken!" Laatst toen ik bij mijn moeder op visite kwam, zaten de dames, waaronder Dieneke, onder 't genot van een borreltje een kaartje te leggen. Meteen toen ze me zag, stak ze haar hand op en zei: "Kijk, Wil, ik heb ze nog, alle twee. " Ik zei lachend: "Hou ze Dieneke, hou ze en niet alleen die twee, maar ook die andere vijf en alsjeblieft netjes op een rij!" L.LJ
Dieneke werd gefeliciteerd alsof ze jarig was. De hele bubs moest bij haar mee naar binnen en er werd een flinke pot koffie gezet. Dieneke haalde vervolgens haar beurs te voorschijn, haalde de
W Biessen, Hapert
Z
~t:J
< L a:.
o
~
U
L.LJ ~ L.LJ
o
VERMEENDE KOPERDRAAD BLEEK ROMEINS CHIRURGISCH INSTRUMENT p zaterdag 16 april jl. besloot ik een terrein te prospecteren dat als Romeins was aangeschreven. Hierbij dient te worden vermeld, dat op dit met gras begroeide terrein nogal wat zwerfvuil te vinden was. Na een uurtje had ik twee totaal geoxydeerde Romeinse munten gevonden, vermoedelijk assen uit de Ie eeuw. Toen ik, nadat ik al enkele stukken koperdraad had opgediept, weer een signaal ontving, bukte ik mij met het schepje in de hand om het voorwerp op te graven en het leek alsof er weer een stuk koperdraad uit de grond stak (op dat moment wist ik nog niet, dat dit een deel van het lepeltje was).
UJ
Z
~
l?
<:
L
Zoals elke goede detectorist neem ik afval mee om het thuis in de vuilnisbak te deponeren, dus trok ik aan het stuk vermeende koperdraad en tot mijn verbazing zag ik een Romeinse oorsonde. Ik herkende dit omdat tijdens periodes van regen mijn aandacht vooral uit gaat naar documentatie over vondsten. Overigens heb ik nog een gouden raad: GOOI NOOIT IETS WEG, DAT JE NIET KENT.
et:.
~ U
UJ
f-
UJ
o
Dit was een moment voor mij om een vreugdedans te maken,
À
Romeinse oorsonde, 15 cm lang, groene patina, de laatste 3 cm in een hoek van 90 graden omgebogen.
voor mij zat het zoeken er die dag op. Deze oorsonde werd gebruikt om bij patienten, die plotseling slecht hoorden, na een behandeling van het oor met warm water, de substan tie die de obstructie veroorzaakte (met het lepeltje) te verwijderen. Vanwege de fijne afwerking was dit voorwerp ook geschikt voor operaties. Het uiteinde is knobbelvormig om het han teren te vergemakkelijken. Deze oorsonde zal worden gepubliceerd in een archeologisch tijdschrift en is door mij geschonken aan het museum
van de gemeen te van de vindplaats, waar het publiek de mogelijkheid heeft deze te bezichtigen. H. van Caelenberghe, Melsele, België
MELD BIJZONDERE VONDSTEN ALTIJD AAN
duinreli
Wassenaar Holland
Gezien de belangstelling tot nu toe, belooft het een heel gezell ig weekend te worden. Spannende zoekwedstrijden met uiteraard schitterende prijzen, gezellig keuvelen met medezoekers over vondsten, zoekplekjes en andere detectorwetenswaardigheden. De stands van de importeurs bezoeken, voor een demonstratie. En natuurlijk volop plezier voor het hele gezin in het attraktiepark Duinreil. Om iedereen de gelegenheid te geven zich eerst te installeren op het kampeerterrein, de Duingalows of het Duinhóstel is de eerste zoekwedstri;d gepland om 11.30 uur. Bi; de campingreceptie van DuinreIl is een speciale kassa voor het zoekweekend.
INSCHRIJVING EN BETALING Inschrijfkosten aan de zaal: f 22,50 p.p. (weekend) " " " f 12,50 p.p. (per dag) Deelnemers die niet overnachten op DuinreIl dienen wel de toegangsprijs van het attractiepark (f 21,50) en f 5,parkeerkosten, bij aankomst, te betalen. Ook deze mensen moeten zich inschrijven bij de campingreceptie voor het zoekweekend. Voor deelnemers die overnachten op DuinreIl, is de toegangsprijs van het attraktiepark inbegrepen. Betaling van Duingalows, Duinhostel of camping dient u rechtstreeks aan DuinreIl te voldoen.
Alleen leden kunnen deelnemen aan de wedstrijden. De mogelijkheid bestaat om ter plaatse lid te worden. De contributie en het inschrijfgeld dienen ter plaatse te worden voldaan. Belangrijk: De campingprijzen zijn per nacht, als u van vrijdag tot zondag wilt overnachten moet u twee nachten betalen.
WILT U ZOVEEL MOGELIJK UW LEGITIMATIEPAS MEENEMEN, OM HET INSCHRIJVEN TE VEREENVOUDIGEN
Dit zoekweekend is mede mogelijk gemaakt dankzij de inzet van
MARO METAALDETECTOREN in Noordwijk.
n a v d i l r u u n e t t a m A Word tor
c e t e De D
Wordt nu lid en krijg het nieuwste Detector Magazine om de twee maanden in de bus! Kijk voor meer informatie op www.detectoramateur.nl
duinreli
Wassenaar Holland
Voor de in het volgende nummer te plaatsen rubriek "Vraagbaak" kunt u tekeningen entof foto's van voorwerpen of munten, waarvan u zelf niet weet wat het is, sturen naar Dick Eekhof, Pealskar 47, 850 I TL Joure
Geachte heer Eekhof, Mag ik u enkele puzzles voorleggen m.b.t. kleine meest loden plaatjes, die in in de afgelopen 25 jaar gekocht heb als zijnde gewichten, maar waarvan ik nu vrijwel zeker ben, dat het er geen zijn. Waar ze gevonden zijn, weet ik niet.
3° UJ
Z
~
l.?
«
:r: ex:
o
I-
U
UJ
IUJ
o
Er bestaan enkele loden muntgewichten, die door hun opschrift en massa kunnen worden gedetermineerd. Andere loden precisiegewichten ken ik niet, tenzij primitieve eigengemaakte. Loden gewichten zijn vrijwel zonder uitzondering tweetallig ingedeeld (Zuid-Europa laat ik buiten beschouwing) en moeten ongeveer corresponderen met een Gents pond van 434 g, een Brugs van 464 g, een Branbants van 469 g, een Keuls van 468 g, een Parijs van 490 g of een Amsterdams van 494 g. Slechts oude gewichten van
voor 1350 corresponderen met de Livre de Charlemagne van 367, die twaalftallig werd ingedeeld. Tijdens de bijeenkomsten van de Gewichten en Maten Verzamelaars Vereniging en ook telefonisch krijg ik zelf vaak de vraag "wat voor gewicht is dit?" Ik weet hoe moeilijk het soms is om op zo'n vraag een antwoord te vinden en stel uw hulp des te meer op prijs.
Franse lelie.
mm, massa 20,2 g. Midden op de bovenkant een vrij groot wapen, waarin bovenaan twee bloemen en daar onder twee kepers waarbinnen een bloem?
/Î~",t'
\,'
\ .. ,
: 'c~ .. ,', '
"---
,
.' ,_.'
Afb. b Taps rond; diam. 22/24 mm, hoogte 7Y2 mm, massa 35,6 g. Op de bovenkant staan een grote en een kleine cirkel en excentrisch een handje. Het handje zou op Antwerpen kunnen duiden, maar 35,6 x 8 = 285 g, hetgeen niet als gewicht in aanmerking kan komen.
r---J"--r
I
I
Afb. a Taps vierkant met 4 nokjes in het midden van de zijkanten; diam. 18 / 22 mm, hoogte 7 / 9 mm, massa 38,7 g. Bovenop is een grote vierpas waarbinnen een kruis of een
\..
\,
..--.
j.~
\~W
\I
I
./
Afb. c Rond, afgerond naar beneden; diam. 34 mm, dikte 212
Afb. d Ovaal; diam. 21/25 mm, dikte 2Y2 mm, massa 11,6 g. De rand is verhoogd, bovenaan staan binnen een ovalen puntjesrand een v en daar doorheen een tweede v op zijn kop; onderaan staat binnen een opstaande cirkel rand de gothische kleine letter i of I? Afb. e Rond; diam. 23 mm, dikte 212 mm, massa 11,2 g. Midden boven staat een wapen met puntjesrand, waar-
binnen twee gekruiste staven?, waarboven een zespuntige ster, beneden een rondje en opzij onduidelijk een kleine ster.
Afb. f Vierkant; 21 x 18 x 2 mm, massa 9,0 g. Bovenop staat in het midden een grote H ingeslagen.
ruim 10, het is dus geen lood maar tin. Bovenop een gekroonde Tudor-roos, die vaak voorkomt op tin, met de letter I en M in de kroon.
Afb. j Vierkant; 16 x 16 x % mm, massa 3,6 g. In cirkel een wapen met een lelie, waarboven twee kepers, (zie c), boven het wapen CDP, geflankeerd met 7-3·
Afb.k Rechthoekig plaatje; 80 x 30 mm, massa 39,8 gr. Bovenop driemaal een wapen met een grqte X geflankeerd door twee kleinere leters x en driemaal een ruitvorming wapen met bovenin drie zespuntige sterren in een driehoek, in het midden twee geblokte dwarsbalken, beneden drie bloemen, met hun stelen naar de benedenpunt. Dit zijn wellicht pro~fstem pels. X IY2
Afb.h Vierkant; 23 x 22 x I mm, massa 5,1 g. Bovenop staat een groot gekroond wapenschild met een soort gaande leeuw n.r. en een P.
Wat afb. a betreft denken wij aan een armenloodje van een kerkelijke instantie. Een Franse lelie is hier niet duidelijk aanwezig, een kruis wel. Functie van zo'n armenloodje: Tijdens de mis of kerkdienst kreeg men deze uitgereikt, dan kon men deze door de weeks weer inleveren voor eten of kleding. Datering 17e/18e eeuw.
Met vriendelijke groet, G.M.M. Houben
Voor afb. d geldt hetzelfde verhaal als onder b, maar dan nu voor een Amsterdams pijlgewicht. Afb. e is een Saksisch wapen, ook voorkomend op een zinken cent uit de oorlog; twee paardekoppen met opkomende zon.
Afb. k UU? Hierbij nogmaals een oproep aan de leden. Wie kan ons meer duidelijkheid verschaffen? Met vriendelijke groet, Dick Eekhof
Geachte vraagbaak, In vervolg op ons telefonisch onderhoud stuur ik u het bewuste stukje lood. U vroeg om een foto, ofeventueel een potloodafdruk, maar het voorwerp zelf leek mij het
beste. Kunt u mij vertellen wat voor soort lood dit is? Tj. Hoogeveen, Heerenveen
Geachte mijnheer Hoogeveen, Dit lood is een loden gewicht. Harlingen, 13,3 gram. Ijker H.T. I 674? Jaartal is onduidelijk. De ijker is te vinden onder de tingieters van Friesland.
Afb. f een eigendomsloodjeUU Afb. g, als afb. a, ook gelijkend op een laken lood van Kampen. Afb. h ?UU
Afb. i Ovaal; diam. 16!I9 mm, dikte 2+ mm, massa 4 g; de soortelijke massa is ruim 7 i.p.v.
Afb. j ???U
Afb. b Volgens ons is hier inderdaad het handje van Antwerpen te zien. Kan het niet zo zijn, dat deze gegoten is in een bakje van een pijlgewicht, waarschijnlijk als opvulgewicht. Zelf bezit ik namelijk een dergelijk gewicht gegoten in een pijlgewichtbakje. Afb. c is vermoedelijk een huismerk en wel van Jelle Annes te Leeuwarden.
Afb.g Vierkant; 17 X 17 x 1Ih mm, massa 5,1 g. Bovenop een groot kasteel met drie bewimpelde torens, wellicht Kampen.
Hoewel we niet al uw vragen kunnen beantwoorden, plaatsen we ze allemaal in dit magazine, omdat wij denken dat er heel wat kennis aanwezig is onder onze leden. Wij hopen dan ook reacties te krijgen van mensen, die wel kunnen vertellen wat iets is.
3I UJ
Z
~
I...?
-<
L
et::
Geachte heer Houben,
Afb. i lijkt op het tingietersmerk van Pieter Nannes uit Leeuwarden.
~ U
UJ
IUJ
o
