8.1.2
Risk management- Een praktische beschrijving
In deze bijdrage zal rvordengetracht een praktischebeschrijvingte gezonder te vervallen in theoretiven van het risk-management-proces, sche beschouwingen.Uiteraard zullen we daaraan niet geheel ontkomen, een beperkte mate van theoretisch inzicht is ook hier nodig. Achtereenvolgenszullen de volgendehoofdpuntenworden behandeld. 1. Enige definitiesnoodzakelijkvoor een goed begrip. 2. Een korte beschouwingover de ontwikkeling van risk management. 3 . H e t b e l a n gv a n r i s k m a n a g e m e n vt o o r o r g a n i s a t i e sm, e t n a m e v o o r i n d u s t r i ë l eo n d e r n e m i n g e n . 4. Het risk-management-proces, een beschrijvingvan de verschillende f a s e nd i e d o o r l o p e n( k u n n e n )w o r d e n . 5. Praktischeuitvoering,een kort overzichtvan de onderzoekendie uitgevoerdkunnen worden.
1. Definities Risk rnanagementkan het beste verduidelijkt worden door een nadere beschouwingvan de twee woorden waaruit de term is opgebouwd.We zullen achtereenvolgens de betekenisvan de woorden risk, of in het Nederlands risico, en het woord managementbespreken.Gezien het feit dat het eerstewoord met name bepaaltwaar men zich mee bezighoudt, zullen we aan dit woord de meesteaandachtbesteden. Risico 'gevaar 'gevaarlijke van schade kans' of Risicowordt o.a. beschrevenals of verlies'.Andere definities, die ontleend zrjn aan de verzekeringswereld, zijn bijvoorbeeld: - potentieel voor het ontstaan van ongewilde,negatievegevolgenvan -
een gebeurtenis; variatiesin de mogelijke uitkomsten die bestaanin een gegevensituatie.
B e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 3 )
8.1.2-01
E e n b r u i k b a r ed e f i n i t i ei s : r i s i c oi s m o g e l i i k h e i dt o t v e r l i e s . In deze definitie spelentwee groothedeneen rol, namelijk de kans dat. of de frequentie waarmee een verlies optreedt en de omvang van het verliesdat kan plaatsvinden.Met anderervoorden:risico (r) : frequent i e ( f ) x o m v a n g( o ) Dit betekent dat het risico afhangt van twee groothedendie kunnen var i ë r e n , n a m e l i j k d e f r e q u e n t i ew a a r m e ee e n b e p a a l di n c i d e n t ( b i j v o o r b e e l d b r a n d , d i e f s t a l ,e n z . ) o p t r e e d te n d e o m v a n g v a n h e t v e r l i e sd a t kan ontstaanals gevolgvan het incident. In figuur I wordt dit nader belicht om aan te geven met welke risico's we ons nu bezighouden.Voor de discussiekijken we naar de extreme situaties. In eersteinstantie de combinatievan een hoge frequentiemet een grote omvang-Een dergelijkesituatie zal in de praktijk nooit lang kunnen bestaan, want dat zou bijvoorbeeldbetekenendat een fabriek ieder jaar afbrandt.Men mag aannemendat in een dergelijkgevalactie zal worden ondernomenen de problematiekwordt aangpakt. E e n a n d e r e x t r e e m i s e e n s i t u a t i e w a a r i n e e n z e e r k l e i n e s c h a d ez e e Í VOORVALLEN
E
FREOUENTIE
o
HOOG
L E
OMVANG
F KoMEN NIET vOoR
N
LAAG F RISICO',S ..,,r::r:;r;r::::r: E V e * l e i n i n go ó v à n g : : r : l : : h Bep"'kt1"""""""""""""" L E e n m a l ibge s l u !i t! : : : : : : ; r r j l E T*hnitgh K ".'"' """''" "".','" E
GROOT
lncidenteel optredend
h
E N
KLEIN
S C H A D E N ,;;;;::11,:1; , , t : : i t , ' , : : : t , , , : : V e r k l e i n i nÍ g requentÍer:; V o o r k ó i n ê r ' : : , , l r :rr: :ir::::r' : r B e i . r . e q 1 9; ;91 n,;;;, ; ; ; 1 ; : : : Mánagèóeni,!ir::il : : t t t : 1 tj .l l! : t : t : : : l ! l : : ! : l i : l : : : : : ;l : : l i l i i '
NIET BELANGRIJK
BEDRIJFSKOSTEN Veelvuldig oprreoen0
Figuur 1. De systematische behandelinguan mogelijke bedrijfsstoringen, risico's,schadenin het risk managment 8.t.2-02
z e l d e nv o o r k o m t .M e t a n d e r er v o o r d e ne, e n z e e rl a g ef r e q u e n t i eg e c o m b i n e e r dm e t e e n z e e r k l e i n e o m v a n g v a n d e s c h a d ed i e k a n o n t s t a a n . E e n d e r g e l i j k es i t u a t i ei s v o o r o n s n i e t v a n b e l a n go m d a t h e t e f f e c tv a n is. dergelijkerveinigvoorkomenderisico'ste verrvaarlozen Naast deze trvee uitersten kennen we nog twee extremen,te \'vetendie m e t e e n l a g e f r e q u e n t i ee n e e n g r o t e o m v e n gv a n d e m o g e l i j k es c h a d e en die lvaarin de omvang klein is en de frequentie hoog. De eerstevan d e z et w e e i s d e g r o t e s c h a d ed i e w e i n i g v o o r k o m t ,z o a l sb r a n d ,e x p l o s i e e.d. lvaarbij men vaak denkt aan verzekering.De tr'veedesituatie is die . e z ev e e lv o o r k o m e n d es c h a v a n d e v e e lv o o r k o m e n d ek l e i n e r es c h a d eD 'het hoort er nu eenden worden vaak beschourvdals bedriifskosten,, maalbij'. Als risico's zich manifesterenzijn het ongevallen,schadenen verliezen, dat rvil zeggenongewenste(en vaak onnodige)kosten. I n d e p r a k t i j k h e b b e nw e t e m a k e n m e t r i s i c o ' sd i e v a r i ë r e nv a n d e v e e l voorkomende kleinere schade (die r,veldegelijk het bedrijfsrendement schak u n n e n b e i n v l o e d e nt)o t d e i n c i d e n t e evl o o r k o m e n d ec a t a s t r o f a l e d e d i e i n e e n k l a p h e t n e r k v a n v e l e i a r e nt e n i e t k a n d o e n e n t e g e l i j k e r t i j d v e l e m e n s e n l e v e nksa n e i s e n .H e t i s b e l a n g r i j kd i t i n t e z i e n o m d e t n o g a l e e n sd e i n d r u k b e s t e a td o t r i s k m a n a g e m e n zt i c h a l l e e nm e t d e laatstecategorierisico'szou bezighouden.De enige verklaring hiervoor zou zijn dat risk managementmet name vanuit de verzekeringswereld naar voren is gekomen,een wereld rvaarinde grote schadenu eenmaal 'wiskundige' meer aandachtkrijgt. Logischis het echter niet. Er is geen reden voor. Wel is deze (onjuiste)beperkingvan risk managementer de oorzaakvan. dat risk managementin de regel wordt gepraktizeerddoor d e v e r z e k e r i n g s f u n c t i o n a ri ins h e t b e d r i j f e n n i e t o f i n v e e l m i n d e r e mate door de lijnfunctie. vanwegehet zeer incidentelekarakter van de grote schade,dat rveinigenaanspreektin de alledaagseactiviteiten. E e n o n d e r s c h e i dd a t i n d e v e r z e k e r i n g s r v e r evl a d a k w o r d t g e m a a k t ,i s dat tussen speculatieveen niet-speculatieverisico's (de laatste n'orden 'pure'risico's g e n o e m d ,z i e o o k h o o f d s t u k8 . 2 ) ,w a a r b i jr i s k m a ook r,vel nagement zich met de iaatstecategoriezou bezighouden.Het niet-speculatieverisicb is een risico zonder kans op rvinst,alleenverliesdus. Een speculatiefrisico echter heeft naast de kans op verliesook een kans op r , r ' i n s tz.o a l se e n c o m m e r c i e erl i s i c o o f g o k k e n .w a a r m e eo r e r i g e n sn i e t is gezegddat die twee hetzelfde zijn. Een ander onderscheiddat wel wordt gemaakt.is dat tusseneen dynamischen een statischrisico,waarmee in principe hetzelfdervordt bedoeld als hierboven aangegeven. De g r e n s t u s s e n s p e c u l a t i e v er i s i c o ' s e n n i e t - s p e c u l a t i e v ies n i e t a l t i j d scherpte trekken. Bovendienrvordt de indruk gevestigddat speculatíeve r i s i c o ' sn i e t b e h e e r s kt u n n e n w o r d e n .D i t i s o n i u i s t .E e n b e t e r eb e n a d e B e d r i i f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 1 )
8.t.2-03
ring is dan ook te sprekenvan beheersbareen niet-beheersbare risico's. Dat sluit ook beter aan bij het tlveedelvoord uit de term risk management,nameiijk'management'.
Manqgement Hierover zullen we kort ziin. Miins inziens heeft dit woord hier twee betekenissen. In de eersteplaats betekent het dat we hier sprekenover risico's die te managen,te beheersenzijn. Met anderelvoorden,hier zijn dezelfdebeproefdemethoden mogelijk als in andereacriviteirenvan de organisatie. Toepassingvan professioneelmanagementdus met betrekking tot risico's, schaden.verliezen:planning,organiseren,leiding gevenen beheersen. Het betekent dat bij het plannen van activiteiten rekening gehouden dient te rvorden met risico's, met toekomstige verliezen, dat de activiteitenzodaniggeorganiseerdmoeten worden dat de risico'sop een bepaald,van te voren vastgesteld,niveau gehouden (beheerst)kunnen worden; dat mensen moeten worden opgeleid,gemotiveerdom dit te bereiken en dat beheerscriteriamoeten worden opgesteid,zodanig dat beheersing(d.i. regeling ten opzichte van vooraf ingesteldewaarden) kan plaatsvinden. Ten tweedebetekenthet rvoordmanagementdat het beheersenvan risico's een taak is van het management,eventueel daarbij ondersteund door staffuncties.Risk managementis zeker niet het alleenrechtvan de verzekeringsfunctionaris in het bedrijf, zoals dat vaak wordt gedacht. Het kan zelfs niet alleen de taak van deze functionaris zijn, omdat de oorzakenvan schadengelegenzijn in de wijze rvaaropwerkzaamheden worden gestructureerden uitgevoerd.Dat is vooral een taak van het management,van hoog tot laag.
Riskmanagement Na de bespreking van de afzonderlijke woorden, zoeken we nu een bruikbare definitie van risk management.Bij risk managementspelenin principe twee zaken (afzonderlijkof zoals meestal,in combinatie) een rol,te weten: - het beheersenvan risico's (m.a.w.voorkomen dat het incident plaatsvindt en beperkenvan de schademocht het onverhoopt toch gebeuren); en - het financierenvan de schadedie ontstaat: het geledenverlies moet gecompenseerdworden. 8.r.2-04
Op beide zaken komen we uitvoerigerterug bij het beschrijvenvan het Nu eerstenige definitiesuit de literatuur. risk-management-proces. - Risk management is de systematischeioepassingvan professionele managementprincipes,technieken'envaardighedenom de nadelige (financiële)gevolgenvan risico'ste minimaliseren. - R i s km a n a g e m e ni ts e e nc o n t i n up l a no m : 1. gebeurtenissenen omstandighedendie kunnen leiden tot schaden te voorkomen, gevolgen van de niet te voorkomen 2. de operationele,/financiële schadente beperken. Dit allestegen de laagstmogelijkekosten. Uiteraard z11ner meer definitiesvoorhanden,maar het zou te ver voeren om die allemaalin onze beschouwingop te nemen. Het is ook niet nodig. Uit bovenstaandedefinitieskomt een aantaltrefwoordennaar voren die de moeite waard zijn genoemdte worden. - Systematisch/continu.Dit betekent dat risk management geïntegreerddient te zijn in de onderneming.Dat het geen ad-hoc-activiteit dient te zljn, maar continu en systematischdient plaatste vinden in -
besluitvormingen uitvoering van werk. Hierover hebben Managementprincipes,techniekenen vaardigheden. z i j n : d e z e l f d eb e p r o e f d em a k o r t w e h e t a l g e h a de n k u n n e n w e h i e r nagement-activiteitendie ook in andere gebiedenworden gebruikt, spelenhier een rol: plannen, organiseren,leiding gevenen reguleren
of beheersen. Risico's./s chadengevenhet gebiedaan waaroverhet gaat.We zien dat hier schadenen risico's in een adem worden genoemd.Logisch ook: een risico is immers een schade die nog niet is voorgevallen,een schadeis een risico dat zich heeft gemanifesteerd. - Operationele/financiële gevolgen.Het belangrijkstehierbij is het acgevolgen. Dit betekent geenszinsdat anderegecent op de financiële volgen niet belangrijk zouden zijn, zoals bijvoorbeeldletsel, mensevan de lijk leed e.d.! Wel is het strevengericht op het kr,vantificeren eenheid: geld. Dit is beiangrijk gevolgenin een gemeenschappelijke omdat zo de gevolgenvan schaden,letselsen andereverliezendirect kunnen worden vergeleken met bedrijfsresultaten,budgetten e.d. waardoor een belangrijk motivatiemiddelverkregenkan worden om
-
de activiteitente stimuleren. Wanneer we de verliezendie ontstaan door ongewenstegebeurtenissen zien als problemen,komen we tot de volgendepraktischedefinitie van risk management. - Risk managementis het systematischen continu oplossenvan proBedrijfsveiligheid (afl. 13)
8.1.2-05
blemen (risico's, schaden en andere nier noodzakelijkekosten) die ( k u n n e n )o n t s t a a nd o o r o n g e w e n s t e gebeurtenissen. Het op deze manier definiëren is belangrijk omdat het de relatie legt tussen risk managementen probleemoplossing. Dit is het uitgangspunt voor de latere beschrijvingvan het risk-management-proces.
2. De ontwikkeling van risk management O n g e v a l l e ns, c h a d e ne n r i s i c o ' sh e b b e na l t i j d b e s t a a nz, o l a n gd e w e r e l d e n d e m e n s h e i de r i s . D e g e v o l g e nv a n d e r i s i c o ' sd i e b e s r o n d e nw , aren veelal acceptabel,of men kon niets of weinig doen om de gevolgente b e h e e r s e nD . e r i s i c o ' sb e t r o f f e n v o o r n a m e l i j kn a t u u r l i j k e z a k e n z o a l s o v e r s t r o m i n g e na, a r d b e v i n g e nz, i e k t e , e p i d e m i e è ne . d . D e r i s i c o ' sd i e d o o r d e m e n s i n h e t l e v e ng e r o e p e nw e r d e n ,n a m e n e e r s tg o e de e n a a n vang met de industrièlerevolutie.In het begin daarvanlvaren de acti'u'iteiten beperkt,zowel in omvang als wat betreft het gevaar.Men kon het zich meestal permitteren om te wachten tot het ongeval of de schade optrad om vervolgensmaatregelente nemen, zo dat gewenstwas of verplicht. Vooral in dezeeeuw is daar veranderingin gekomen.Door schaalvergroting van activiteiten,introductie van steedsmeer chemischeen andere activiteiten met steedsgrotere risico's, accumulatievan waarden, een groter wordende schaarste(vooral de laatste decennia)en het stijgen van produktiekosten. Daarnaast ook een maatschappelijkeontwikkeling: een mondiger wordend publiek, een veranderendeopinie ten opzichte van bijvoorbeeldmilieuwaarden,de vorming van consumentengroepen en een steeds strakker wordende rvetgeving. Kortom, de 'fout gevolgenvan het gaan' van activiteitenwerden en worden steeds minder acceptabelvoor steedsmeer mensen.Zowel voor het individuele bedrijf als voor de maatschappij.Het gevolgdaarvanis dat ad-hoc-maarregelen niet meer voldoende zijn en dat continue maatregelenvereist zijn. Daarnaastis van belangdat men niet meer kan wachten op het incident om daarnabij te sturen - veelalzal het nodig zijn om van te voren reeds te bepalenwat er fout kan gaan, hoe groot de risico's zi;n en welke maatregeleningebouwdmoeten worden om de risico'sacceptabel te maken (identificatie- evaluatie- beheersing). Hoewel we hiervoor gezegdhebben dat risk managementeen onderdeel is - en moet zijn - van ieders taak en werk, kan het toch vaak nodig zijn om te komen tot een bepaaldespecialisatie. De mate waarin zal onder andereafhangenvan de aard van het bedrijf en de groome.Speciali8.1.2-06
satie is gewenst door de vergrote aandacht(door o.a. wetgevingen pub l i e k e o p i n i e ) . h e t ( f i n a n c i ë l e )b e l a n g v o o r d e o n d e r n e m i n g . d e noodzaakom een geïntegreerdprogramma te coórdineren,maar vooral ook om de bijzonderc mentaliteit die vereist rvordt lvanneerwe te mak e n h e b b e nm e t r i s i c o ' s .Z e k e r w a n n e e rh e t g a a t o m d e i n c i d e n t e eol p t r e d e n d er i s i c o ' sd i e o n s r v e r k i n é é n k l a p o n g e d a a nk u n n e n m a k e n . Daarvoor is een mentaiiteit vereist die zoekt naar de mogelijke problemen. naar oorzaken.naar hetgeenfout kan gaan,ook al is de kans klein. H e t i s d a a r b i jn i e t n o o d z a k e l i j kd a t m e n e e n p e s s i m i s its . m a a r d e e e u rvigeoptimist, die slechtshet positievekan zien. zal mijns inziensbesiist n i e t d e j u i s t e m e n t a l i t e i th e b b e n .P e r s l o t v a n r e k e n i n gm o e t g e k e k e n w o r d e nn a a r ' h e t g e e nf o u t k a n g a a n ' .
3. Het belangvan risk managementvoor de organisatie Om te bepalenwat het belangvan risk managementvoor de organisatie k a n z i i n , z u l l e n r v e i n e e r s t ei n s t a n t i em o e t e n k i j k e n n a a r h e t d o e l v a n d e o r g a n i s a t i eI.m m e r s ,h e t b e l a n gv a n r i s k m a n a g e m e n to, f v a n i e d e r e andere activiteit, zal bepaaldworden door de mate waarin bijgedragen wordt tot het doel van de organisatiein haar geheel. Laten we voor een eersteinschattingvan dit belang eenskijken naar de en schrijvers. uitsprakenvan tlvee management-adviseurs Het hoofddoel van een organisatieis te overleven.Het richtinggevende principe daarbii is het uermiidenvan verliezen,niet het maximeren uqn winst. (PeterDrucker, 1980)' Een organisatiezal slechtsbliiuen bestaanzolang men doet wat nodig is om te ouerleuen.(Ferd.Fournies,1978)'z De uitspraak van Peter Drucker is zeker van toepassingin de huidige t e r u g g a n gV . e e l b e d r i j v e nz i j n i m m e r s a l l a n g n i e t tijd van economische meer in staat om hun marktaandeelte vergrotenen zijn ook niet in staat om de prijs te bepalendie zij voor hun produkt kunnen krijgen. Prijzen r v o f d e ni m m e r s d o o r v e l e ng e m a a k t .d e n k t u m a a r a a n d e c o n c u r r e n t i e . In een dergelijke situatie r,vordthet rendement van de onderneming in eersteinstantie bepaalddoor de kosten die gemaaktrvordenom het produkt te vervaardigenen aan de man te brengen.Deze kosten omvatten , ankracht, z o w e l d e u i t g a v e nd i e n o d i g z i j n , d u s g r o n d s t o f f e ne, n e r g i e m produktiemiddelene.d. Daarnaastook de uitgavendie (moeten)lvorden g e d a a no m d a t e r n u e e n m a a fl o u t e n w o r d e ng e m a a k t , s c h a d eonp t r e d e n e n a n d e r ev e r l i e z e nr v o r d e ng e l e d e nd i e n i e t n o o d z a k e l i j kz i j n v o o r h e t B e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . l 3 )
8.I.2-07
maken van het eindprodukt, maar 'er nu eenmaal bijhoren'. Het zijn d e z ev e r l i e z e nw a a r o v e rD r u c k e ro n d e r m e e r s p r e e k t .O f d e h i e r b e d o e l 'bijhoren' de kosten er werkelijk is overigensnog maar de vraag - veel van deze veriiezenzullen beheersbaarblijken te zijn, wanneer we maar de moeite nemen om er de juiste aandachtaan te besteden. De uitspraakvan Ferd Fourniesis een open deur maar toch wel goed om even bij stil te blijven staan.Veel ondernemingenhebben in het verleden immers bewezen,en bewijzen dit overigensnog steeds,dat zij niet in staat zijn te overleven,en blijkbaar niet datgene hebben gedaan,in het verleden,dat nodig was. Veel bedrijven (en ook andere maatschappelijke instellingenoverigens)blijken niet in staat om vooruir te zien en maatregelente treffen om te voorkomen dat zij morgen, volgend jaar of over vijf jaar in de problemen komen te zitten. Doet men nu niet wat nodig is om te overleven(d.i. het vermijden van verliezen- Drucker) dan zal de kans op overlevenminder groot zijn en meer afhangenvan 'externe' gebeurtenissen.Met andere woorden men heeft de eigen toekomst niet of minder in de hand. De noodzaaktot het vermijden van verliezengeldt overigenszowel voor commerciëlebedrijvenals voor instellingenzonder rvinstoogmerk.Deze laatstecategoriezal immers ook binnen haar budget moerenblijven, een budget rvaaraan,in een periode van economischeteruggang,zeker gek n a b b e l dz a l w o r d e n . Praktisch gezien zal het doel van een organisatiezijn het maken van winst, om datgene te kunnen voortzetten waarvoor zij in het leven is g e r o e p e nt,e w e t e n h e t o m z e t t e nv a n i n p u t ( g r o n d s t o f f e ne . d . )i n o u t p u t (het eindprodukt of de dienst). De organisariezal trachten dit te doen met het hoogst mogelijke rendement.Dat is haar taak: het meest doelmatig gebruik maken van beschikbaremiddelen. N.B. Dit moet uiteraardook gezienworden in het licht van de tijdsduur dat een onderneming wil blijven bestaan.Kortstondigeondernemingen kunnen zich andere dingen permitteren dan ondernemingendie voor 'altijd' in het leven zijn geroepen.In ons betoog houden we uitsluitend r e k e n i n gm e t d e l a a r s t ec a t e g o r i e . In de organisatieof het bedrijf brengenwij een aantal elemenren(mensen, machines,materiaal,methoden, milieu) samen,die optimaal moeten samentreffenom het beoogderesultaatte bereiken.Uiteraard,gegeven de bestaande restricties. Een en ander wordt in figuur 2 verduidelijkt.Waar het doel van de organisatieis om een zo hoog mogelijk rendementte verkrijgen,is het vooral een taak van het management om daarvoorte zorgen. 8.r.2-08
N.B. Het verkrijgen van een zo hoog mogelijk rendementlijkt in tegenspraak tot hetgeen Drucker hierboven zegt. Dit is echter niet zo. Juist door het vermijden van verliezenwordt de lvinst gemaximeerdouer lang e r et i i d ( h e t n a j a g e nv a n e e n z o h o o g m o g e l i j k ew i n s t p r r i a a r - d a a r over worden rve immers beoordeeld- zal ons vaak beletten om verder te kijken dan onze neus lang is. Op dezemanier ruilen wij een winst op korte termijn in voor verlies.en misschienwel faillissement,op langere t e r m i i nl . D O E LO R G A N I S A T I E
H O O G SM T O G E L I JRKE N D E M E N T
BES_rj!qr_r!9 . . , .
I
Outpul
economrsch soclaal politiek technisch
rnnr vAN I\IANAGEI\4ENT
I
. nergie r a d i o ' s .b r a a d k i p p e n . f i e t saeunt.o ' s e e ensen a f g e s t u d e e r d.egne z o n d m
F i g u u r2 . O r g a n i s a t i e - e l e m e n teennh u n s a m e n t r e f f e n Het rendement van een bedrijf wordt beïnvloeddoor een aantal factoren, zowel positieveals negatieve.Een negatievebeïnvloeding(de verliezen die Drucker noemt) lvordt gevormd door alleswat niet absoluut nodig is om te komen tot het eindprodukt.In figuur J rvordt een aantalvan deze onnodige kosten opgesomd.Deze lijst kunt u naar behoefte aanvullen of aanpassenaan uw eigen organisatie.Daarbij dient u uiteraard niet te vergeten,dat het kan zijn dat sommige van de genoemdekosten B e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 1 )
8.r.2-09
n o g n i e t z i j n v o o r g e k o m e nD . a t b e t e k e n te c h t e r n i e t d a t h e t n o o i t z a l g e b e u r e nw : a t k a n , z a l g e b e u r e n( r v e tv a n M u r p h y ) . Hoe groot dergelijkekosten in het totaal zljn,zal afhangenvan het bedrijf in kwestie.Het totaal van dezekosten kan echter enorm ztjn. Daarvoor bestaangeen vaste regels-- sommige bedrijven zijn immers beter dan andere,sommige zijn ook slechter.Er zrjn indicatiesdat dergelijke 'onnodige' kosten 5 tot 10010 van het bruto nationaal produkt van een l a n d z o u d e nk u n n e n b e d r a g e nA . n d e r eb r o n n e ng e v e na a n d a t v o o r b e drijven dergelijkekosten kunnen oplopen tot 200/o van de totale produkt i e k o s t e n .K i j k e n r v e a l l e e nn a a r d e l e t s e l o n g e v a l l eenn m a t e r i ë l es c h a den die plaatsvinden,dan zien we aan de hand van studiesdat dit soorr 'ongevallen'veel g r o t e ri n a a n t a li s d a n h e t a a n t a lg e b e u r t e n i s s edni e r , r i j normaal als ongeval zien (namelijk het letsel). De resuitaten van een dergelijk onderzoekzijn r,veergegeven in figuur 4. Daarin zien rve dat het aantal onger,'allen met materiële schadedertig maal zo groot is als het aantal ongevallenmet verzuim. Deze materiëleschadenr,r'ordenniet als 'ongeval'aangemerkt e n v e r d r v i j n e no n d e r p o s t e nz o a l so n d e r h o u d ,r e paratie.materiaal-uitgiftee.d. De rverkelijkekosten tengevoigevan ongevallen zijn dan ook vele malen grorer dan men denkt. Dit rvordt in figuur 5 r'erduidelijkt. Uit onderzoekenis gebleken dat de rverkelijke k o s t e nv a n o n g e v a l l e nl v e l t o r 5 0 m a a l g r o t e r k u n n e n z i j n d a n d e k o s t e n d o o r l e t s e l o n g e v a l l e(nm e d i s c h ek o s t e ne n l o o n c o m p e n s a t i eD ) .e t o t a l e Beinvloeding r e n d e m e ndt o o r o . a O o o o I I o o o o o o o o o a r o
Storingen Schaden Produktiestilstand Krvaliteitsproblemen Leleringsproblemen Ongevallen Verzuim Beroepsziekten Aansprakelijkheidsschaden Verspilling D i e fs t a l Fraude Inbraak Brand Natuur'"erschijnselen Fouten. r'ergissingen Inefficiëntie Enz.
KosLenper iLt.1r
Figuur 3. Liist t,an onnodigekostendie het rendementvan de organisatie k u n n e nb e i ' n v l o e d e n 8.1.2-10
o n g e v a l s k o s t ezni j n n o g s l e c h t se e n d e e lv a n a l l e ' o n n o d i g e ' k o s t e nz o a l s die in figuur I rverdenopgesomd.
n e tv e Í z u r m e t s eoln g e v a l l em
l10\ 30
L e t s e l o n g e v a lzl eonn d e vr e r z u i m
- - O n g e v a l l em n e t m a t e r i ë lsec h a d e
600
- - l n c i d e n t ezno n d e lre t s eol f s c h a d e
. I R D( l N A )- 1 9 6 9 . B r o n :F . EB 1 7 5 34 9 8o n g e v a l l e n 2 9 7b e d r i j v e n 21bedrijfstakken
F í g u u r1 . D e t ' r e q u e n t i w e d a r m e er , e r s c h i l l e n doen g e r d l l e nu o o r k o m e ni n h u n o n d er l i n g er e r h o u d i n g Het zal in de praktijk niet mogelijk zijn om al deze kosten tot nul te reduceren.Wel is het mogelijk om te trachten deze kosten op een bepaald niveau te beheersen.En dan zijn rve al een heel eind. Immers, als rvij onze kosten kunnen beheersen,zullen rve ook in staat zijn om de n'inst te beheersen.De rvinst rvordt immers bepaald door inkomen m i n u s k o s t e ne n o p d a t i n k o m e n k u n n e n w e m a a r i n b e p e r k t em a t e l n v l o e d u i t o e f e n e n z, e k e ri n e e n m a r k t d i e e c o n o m i s c hs t a g n e e r tB. e h e e r s i n g v a n d e z ev e r l i e z e ni s n o o d z a k e l i j kv o o r e e n c o n t i n u p o s i t i e fr e s u l taat van onze bedrijven en voor het voortbestaan ervan. Risk managementhoudt zich bezig met de beheersingvan deze verliezenen is als zodanigvan groot belang voor het voortbestaanvan het bedrijf of de organisatie.Zeker ook voor het midden- en kleinbedrijf dat vaak niet de financiële armslagheeft om een grote schadete overleven,ook al is de verzekeringgoed geregeld.Het behoudvan het marktaandeelkan rmmers niet verzekerdworden. N.B. Er zullen lezerszijn die zeggendat de beheersingvan verliezenniet 'risk manager'. of niet alleen het terrein is van risk managementof de Deze mening heeft mijn volledigeinstemming. Het beheersenvan verliezen is inderdaadeen taak van iedereenin de organisatieen zeker niet 'risk manager'.Dat bleek overigensook al uitsluitend het gebiedvan de 'onnodige'verliezen (figuur 3). Risk manageuit de opsomming van alle B e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . l l )
8.1.2-11
S c h a d ea a ng e b o u w e n S c h a d ea a n m a c h i n e es n geree0scnappen Schadeaan materiaalen produkt Produktiestilstand
,Kosteni.v.m.onderzoekongeval, tijd verlorendoor omstanoers, verminderdeefficiëntieoveruren, traininEplaatsvervanger, a d m i n i s t r a te i e. d .
F i g u u r 5 . D e w e r k e l i i k ek o s t e nu a n o n g e v a l l e n ment is een taak van iedereenin het bedrijf. in besluitvormingzowel als in de uitvoering van het werk (dus uiteindelijk ook van de man op de werkvloer).Afhankelijk van de aard en grootte van her bedrijf zal daarnaast behoeftebestaanaan iemand die de risk-management-activiteiren coórdineert.Deze functionaris wordt ten onrechte wel de risk manager genoemd.Een beterebenaming zou mijns inziens zijn risk management coórdinator.Deze functionaris assisteert,coórdineert.stimuleert, voert eventueleonderzoekenuit al dan niet met hulp van derden.Het belangrijkste doel van de risk managementcoórdinatoris een bijdragete leveren tot het beter functioneren van de organisatieen een verhoging te bereikenvan het risicobewustziinvan allen in de orsanisatie.
8.t.2-12
4. Het risk-management-proces 1 . 1 Y o l g o r d er a n s t a p p e n 'oplosZoals we eerderzagenheeft risk managementte maken met het sen' van problemen.In dit geval uiteraardproblemendie te maken hebvolgt dan ben met risico's, schadene.d. Het risk-management-proces ook de normale volgorde van stappen die bij probleemoplossingalgem e e n i s , n a m e l i j k ( z i eo o k f i g u u r 6 ) : 1 . a n a l y s ev a n h e t p r o b l e e m ; 2. opstellenvan alternatieveoplossingen; J. keuzevan de besteoplossingof combinatievan oplossingen; 4 . u i t v o e r i n gv a n d e k e u z e ; 5 . m e t e n e n e v a l u e r e nv a n r e s u l t a t e n : 6. bijsturen,indien gewenstof nodig. In de zin van risk managementhebben deze stappende volgendebetek e n i se n i n h o u d . 1.1.1 Analysevan het probleent Dit is de identificatie en evaiuatievan de risico's waaraaneen onderneming bloot staat. Dit zowel kwalitatief ais (indien en voorzovermogelijk) kwantitatief.' Onder kwalitatief veïstaanwij hier de soort risico'swaaraanhet bedrijf is bloot gestelden waardoor schadeen verliezenkunnen optreden.Dus bijvoorbeeldbrand, overstroming,schadedoor auto's, vliegtuigen e.d.; schadeten gevolgevan handelingenvan personeel;aansprakelijkheidsschadenuit activiteitene.d. Een checklistvoor het bepalenvan kwaiitatieve risico's is als bijlage 1 opgenomen.Deze checklistis een hulpmiddel en dient te worden aangepast aafl de behoeften van de d e s b e t r e f f e n doen d e r n e m i n g . Identificatie van risico's in kwantitatievezin is meestalveel moeilijker. Wel kan vaak nog de maximaal mogelijke schade(maximum possible loss) bepaaldworden en een indruk worden verkregenover de schade 'normale' omstandighedenkan optreden (maximum probable die onder loss). Het wordt echter veel moeilijker wanneer het er om gaat de frequentie te bepalenwaarmeedie schadenkunnen optreden.Daartoeontbreken meestal de gegevensdie nodig zijn, naast een gedegeninzicht van de oorzakendie kunnen leiden tot het incident.Vaak zal het er in de praktijk op neer komen, dat de risico's kwalitatief worden bepaald,met een redelijke indicatie van de mogelijke schadedie kan optredenen een indicatie omtrent de mogelijkheiddat dit kan gebeuren.
B e d n j f s v e i l i g h e i d( a f l . t l )
8.1.2-13
ldentiÍicatie E v aIu a t i e B e éni d i gin g B e h e e rnsgi F i n an c i e rni g
B e h e e rnsgi F in an c i e rni g
METING & EVALUATIE
Keuze Inpur Resultaten - output
F i g u u r6 . D e s t a p p e ny a n h e t r i s k - m a n a g e m e n t - p r o c e s 1 . 1 . 2D e a l t e r n d t i e v e n Met betrekkingtot het oplossenvan de vastgestelderisico'szijn de alternatievenin de uitvoering velerlei.Zij kunnen in principe worden onderverdeeldin een beperkt aantal categorieën.Heeft men eenmaaleen risico geïdentificeerd,en naar beste kunnen gekwantificeerddan kan men in principe kiezen uir trvee dingen: het risico kan worden beëindigdof niet. wordt het risico beëindigd dan betekent dit dat het risico in feite te groot \,verdgeacht voor het bedrijf (ook na eventuelemaarregelen)en dat men er verstandigeraan deed het risico niet aan te gaan. Dit kan betekenen dat het risico absoluur r'vordtbeëindigd,bijvoorbeelddoor een bepaaldprodukt niet te maken, door een ander proceste gebruiken, door niet te exporterennaar een bepaaldland of door geen fabriek te bouwen op een bepaaldeplaats.Het risico kan ook worden overgedragen aan derden zodat het voor het bedrijf zelf niet meer bestaat.Echter wel voor degeneaan wie het risico werd overgedaan.Dit kan bijvoorbeeld door bepaaldegevaarlijkewerkzaamheden,die niet in het eigen bedrijf passen,uit te bestedenaan derden,die voor die werkzaamheden beter zijn uitgerust.ook kan de aansprakelijkheidvoor een bepaaldrisico rvordenovergedaanaan derden ('hold-harmless'-overeenkomst). Is men echter niet in staat of niet bereid om het risico te beëindrgen (leven en ondernemenzonder risico'sis niet mogelijk en ook niet wenselijk) dan heeft men in feite het risico geaccepteerd en zal men er mee 8.1.2-14
moeten (leren) leven.Men kan dan twee dingen doen. namelijk trachten het risico zo klein mogelijk te maken en proberen te zorgen voor een financieringvan de schademocht die optreden. Het risico kunnen rvij zo klein mogeiijk maken door de irequentieen/of d e o m u a n gv a n d e s c h a d et e b e p e r k e n . De frequentie kunnen we beïnvloedendoor de kans op het incident zo k l e i n m o g e l i j k t e m a k e n .D u s b i j v o o r b e e l dd o o r d e k e u z ev a n h e t p r o d u k t i e p r o c e sd; o o r k e u z ee n i n k o o p v a n n i e t b r a n d g e v a a r l i j koep l o s m i d d e l e n : d o o r h e t v e r r i c h t e n v a n i n s p e c t i e so m e v e n t u e l ep r o b l e m e n vroegtijdig op te sporen: door voorkomendeincidentente onderzoeken tegen herhaling te treffen, door keuze en opleidingvan en maatreÉlelen p e r s o n e e lK . o r t o m d o o r h e t v o e r e nv a n e e n d o e l t r e f f e n db e l e i dg e r i c h t op het voorkomen van risico's,schaden.ongevallenen andereongewens t ev e r l i e z e n . De omvang van de schade(het incident zal immers optredenlvanneerde k a n s n i e t g e l i j k i s a a n n u l d . i . w a n n e e rh e t r i s i c on i e t b e ë i n d i g di s ) k u n n e n ! \ r eb e p e r k e nd o o r o . a . s c h e i d i n gv a n p r o d u k t i e - e e n h e d ebni j v o o r b e e l dd o o r r u i m t e , b r a n d m u u re . d .z o d a tn i e t i n e e n k e e r d e g e h e l ea c t i v a n b r a n d v r i j eb o u 6 ' m a t e r i a l e nd;o o r v i t e i t v e r l o r e ng a a t , h e t t o e p a s s e n h e t i n s t a l l e r e nv a n d e t e c t i e -e n r e g r e s s i e - a p p a r a t u(uzro a l ss p r i n k l e r s ) z o d a t e e n s n e l l ee n d o e l t r e f f e n d ea c t i e m o g e l i j k w o r d t e n d o o r h e t v a n te voren opstellenvan een plan voor wederopbourvof alternatieveproOok het kiezen van diverseleveranduktie en leveringsmogelijkheden. ciers betekent spreidingvan risico'sen een verminderingvan de schade m o c h t e r m e t e e n v a n d e l e v e r a n c i e rise t s g e b e u r e n . Uiteraard zullen wij altijd trachten het risico op een of andere wijze te beheersen(d.i. frequentie of omvang beperken).Vaak echter is dit geen erg bewust procesen n,orden meer verliezengeledendan noodzakeiijk is. Toegegeven.sommige maatregelenzijn kostbaar.zoais bijvoorbeeld is, het installeren van sprinklers.Wanneer dit financieel niet l-raalbaar dit in zoals zijn, kostbaar minder die alternatieven vaak zijn er echter geval het verminderenvan de frequentie,waardoor het ontstaanvan de brand wordt Voorkomenof verminderd.Zeker bij kleinerebedrijven,die niet de financiëlearmslaghebbenals hun grotere broers,zijn dergelijke alternatievenvaak de enige oplossing. Hebben wij het risico niet beëindigd (mogelijk omdat we het niet hebben onderkend)dan is het zeker dat het incident zal optreden (zelfsal is d e k a n s k l e i n ) . H e t e n i g ed a t n i e t z e k e ri s , i s h e t m o m e n t v a n o p t r e d e n . 'gunstig' zljn maar ook ongunstig, zoals brand in een opslagDit kan in november.Dat moment kunnen rvij niet ruimte van chocoladeletters, van te voren bepalen.Wel kunnen we zorgen voor een passendefinanB e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f J .1 3 )
8.r.2-15
ciering van het mogelijke verlies, waardoor de financiële gevolgen (meestalvoor het groorsredeel) gedekt zljn (maar niet het verlies van het marktaandeelwanneerlangeretijd niet geproduceerdkan lvorden of het marktverlies door negatievepublikatie over ons produkt - al dan niet terecht). Betreffendede financieringvan mogelijke verliezen zljn er diversemogelijkheden,die zijn rerug re voeren op een beperkt aantal hoofdvormen. l. Financiering u i t d e l o p e n d em i d d e l e n( ' O u t - o fp o c k e t ' ) De schadewordt betaaldwanneer die plaatsvindt.Daarbij bepaaltde financiële positie en het inzicht van het managementwaar de grens ligt van de schadendie op deze wijze worden gefinancierd.Deze wijze van financiering is zeer gebruikelijk en vindt plaats voor alle schadendie niet op een van de volgendeandere wijzen worden gefinancierd.Deze manier van financiering is vooral geschikt voor de kleinere schadedie frequenter optreedt. Uiteraard zal men hier moeten trachten het totale verlies per periode, bijvoorbeeldper jaar, binnen bepaaldegrenzen te houden door met name de frequentiete beheersen. 2. Fondsvorming. Met anderewoorden om de zoveeltijd wordt een bepaaldbedragin een daarvoorbestemdpotje (het fonds) gestoptwaaruit ook de schadenworden betaald.Dat houdt in dat het fonds een bepaaldeomvang moet hebben om daar de schadenuit te kunnen betalen. Deze wijze van financiering zal in de regel slechts toegepastkunnen worden wanneer het schadeverloopvan te voren min of meer bekendis zoalsbijvoorbeeldbij de pensioenverzekering, ziekteverzekering (tot een jaar) e.d. Normaal niet geschikt voor bijvoorbeeldbrand omdat de te verwachtenschadeover een te lange tijd moet worden inbetaaldin het fonds. Met anderelvoorden de kans is groot dat de schadeoprreedtlang voordat het fonds groot genoegis. Slechtswanneer een concernbedrijf beschikt over een voldoendespreidingvan risico'skan een dergelijkefinancieringworden overwogen.Op die wijze wordt al gauw het karakter verkregen van een verzekeringwaarbij de diverse dochterondernemln'premie') gen een bijdrage (de betalenaan her fonds dat door her moederbedrijf wordt beheerd. Fondsvormingkan zowel binnen de eigen ondernemingplaatsvindenals daarbuiten (bijvoorbeeldin beheer door een verzekeringsmaatschappij) waardoor de belastingaftrekbaarheid van de bijdrage aan het fonds gehandhaafdzou kunnen blijven. Uiteraardzal de verzekeringsmaatschappij de kosten voor het beherenvan het fonds en voor eventueleandere diensten in rekening brengen. Een variatie op de fondsvorming is de 8.t.2-16
rvaarbij het concernbedrijf er toe Captive verzekeringsmaatschappij, op te richten. Het fonds is overgaateen eigen verzekeringsmaatschappij verzekeringsmaatschappij in regulaire een dan echter wel overgegaan met dien verstandedat er slechtséén klant is, namelijk het eigen moederbedrijf. 3. Verzekering Van oudsher de belangrijksteen meest gebruikte manier van risicofinanciering (zie hoofdstuk 8.2). Hierbij wordt de toekomstige schade voorgefinancierddoor betaling van een premie. Het verschil met de fondsvorming is vooral het feit dat velen een premie betalen in het 'fonds' wordt beheerd.Men hoeft dat door de verzekèringsmaatschappij 'potje' vol is een schadewordt vanuit daarom niet te wachten tot het pot betaald.Naast betaling van de schadekrijgt de gemeenschappelijke een vergoedingvoor de kosten. Dit betede verzekeringsmaatschappij kent dat van iederegulden die aan premie wordt betaaldslechtseen deel zal worden uitgekeerdin de vorm van schaden.Daardoor is deze vorm van financiering in feite dan ook niet geschiktvoor de veel voorkomende kleinere schaden. 1. De lening De laatste hoofdvorm van financiering is de lening. Daarbij r'vordthet risico achterafgefinancierddoor het betalenvan rente over het geleende kapitaal.Bij deze vorm van financieringmoet men er r'velrekening mee houden dat de bereidheidtot het verstrekkenvan een krediet in de regel beperkt zal zijn nadat bijvoorbeeldeen bedrijf door brand is verwoest. In de praktijk zal meestalvoor de financiering van mogelijke verliezen voor een mengvorm worden gekozen,zoalsbijvoorbeeldeen verzekering met een eigen risico,al dan niet door een fonds ondersteund. Resumerendekunnen we zeggendat, wanneer we een risico niet beëindigd hebbenwe twee activiteitenzullen (moeten)ondernemen,namelijk het beheersenvan het risico (frequentieen omvang) en de financiering van de mogelijke schade.Ook hier geldt dat in de regelbeide activiteiten zullen bestaan.Een voorbeelddaarvanis de verzekering,met eigen risico, van een bedrijf dat voorzien is van branddetectieen sprinklers,met daarnaasteen goed uitgevoerd,gepland inspectieprogrammaorn ongervenstesituatiesvroegtijdigop te sporenen te corrigeren. nog eens schemaIn figuur 7 en 8 wordt het risk-management-proces tisch weergegeven.Wij zien dat risk management in feite bestaat uit twee hoofdactiviteitente weten beheersingen financiering.Daarbij dieBedrijfsveiligheid (afl. 13)
8.t.2-17
Niet absoluul
F i g u t t r7 . S c h e m a t i s c hwee e r g a v ve a n h e t r i s k - m a n a g e m e n t - p r o c e s n e n w e n l e r r e v e r g e r e nd a t d e f i n a n c i e r i n g s c o n d i t i ei ns b e l a n g r i j k e mate afhangen van het schadeverloopen dus van de mate van succes v a n d e b e h e e r s a c t i v i t e i t eDn i.t m e c h a n i s m ei s e c h t e rn i e t z o d u i d e l i j ki n een situatie met hoge rentesranden,waarbij de verzekeringsbedrijven 'technisch' e n h u n w i n s t h a l e n u i t d e i n t e r e s td i e v e r l i e sa c c e p t e r e n een de wordt verkregendoor het beleggenvan de ontvangenpremies' Wat is te onderscheiden deze dat vermeld nog hier beheersingbetreft wordt 'management' of in twee hoofdgebiedennamelijk een organisatorisch g e d c e l t e( z o a l s i n s p e c t i e p Í o g r a m m a ' isn. k o o p c r i t e r i a .o n 6 t ' e r p c r i t e r i a ' o p l e i d i n g s p r o g r a m m ae' s. d . )e n e e n r e c h n i s c hg e d e e l t e( z o a l sd e t e c t i e apparatuur,sprinklersenz.)'
8.1.2-18
R I S KM A N A G E M E N T l d e n t i f i c a t i ee n e v a l u a t i e risico's/schaden/verliezen
F i g u u r8 . D e h o o f d a c t i r i t e i t e rna n h e t r i s k - m a n a g e m e n t - p r o c e s N . B . I n f i g u u r T l v o r d t e e n a n d e r ei n d e l i n gg e b r u i k td a n n o r m a a lg e h a n die veelal vanuit de verteerd rvordt in de risk-management-literatuur, zekeringsrvereld afkomstig is. Zo rvordt in de literatuur gesprokenover risico-acceptatiewanneer het risico niet rvordt verzekerd.Bij verzeke'overdragen van het risico'. Mijns inziens ring spreekt men dan van het geeft een dergelijke terminologie een verkeerd beeld. Het risico lvordt g e a c c e p t e e radl s h e t n i e t b e é i n d i g dw o r d t . H e t b e s c h o u w e nv a n v e r z e k e 'overdragen' van het risico zou kunnen doen vermoedendat ring als het het risico er dan niet meer is. Niets is echterminder waar. komt de financiering.vaak verzekeN.B. In het risk-management-proces r i n g , g e h e e la c h t e r a a nD . i t i s o o k j u i s t , a a n g e z i e nd e b e h e e r s m a a t r e g e len vaak bepalendzijn voor de wijze van financieringdie zal rvordengekozen. Bij een nieulv te vormen activiteit of onderneming zal men op dezelvijze te werk kunnen gaan. Bij bestaandeactiviteitenzal het in de bestaaten dat men verregel zo zijn dat reedseen verzekeringsdekking m o c h t dat mogelijkof wensef i n a n c i e r i n g s v o r m a a n p a s t , v o l g e n sd e z e e lss l i j k b l i j k e n t e z i j n , n a u i t v o e r i n gv a n h e t r i s k - m a n a g e m e n t - p r o c a h i e r b o v e nb e s c h r e v e n . g f c o m b i n a t i er , a no p l o s s i n g e n 1 . 1 . 1K e u z ev a n d e b e s t eo p l o s s i n o Bij de keuze uit de alternatievendie werden opgesteld,dient te worden gekekennaar zorvelde kosten die gepaardgaan met de maatregelendie zullen worden toegepastals naar de resultaten die mogen worden verr,vacht.Daarbij dient niet alleen te worden gekeken naar de initiële investeringenen resultatenmaar dient te worden gelet op de tijdsduur dat een en ander van kracht moet zijn. Toekomstigeveranderingenspelen daarbii uiteraardook een rol. B e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 l )
8.1..2-19
niet alleen Zo zal bij een investeringin brandbeschermingsapparatuur moeten worden gekeken naar de besparingop de verzekeringspremre die kan rvordenverkregen.Ook dient rekening te worden gehoudenmet het feit dat het risico, in dit geval brand, zich over een bepaaldeperiode kan manifesterenlvaardoorde schadebeperkendewerking van de appar a t u u r g a a tm e e t e l i e n H . e t k a n b e s tm o g e l i j kz i j n d a t s p r i n k l e r sn i e t v e r antwoord lijken wanneer alleen gekeken wordt naar de premiebesparing. Het mogeliike verlies van het marktaandeel. bij langere produktiestilstandten gevolgevan brand, dient ook een rol te spelen. 4 . 1 . 1U i t v o e r i n gt , a nd e k e u z e als de financieringsZowel met betrekking tot de beheersmaatregelen m e t h o d e n .G e l e td i e n t t e w o r d e no p d e j u i s t e w i j z e r , a nu i t v o e r i n g . 1 . 7 . 5M e t e ne n e v a l u e r e n Van zowel de lvijze waarop de gekozenalternatievenworden uitgevoerd als van de resultatendie worden bereikt. er op Zo zal bij een gekozeninspectieprogrammaals beheersmaatregel, gelet moeten worden dat dit programmavolgensde opgestelderegelsof criteria wordt uitgevoerd. Immers er kunnen geen resultaten worden verwacht als de maatregelenniet naar behoren in de praktijk worden gebracht. Daarnaastzal moeten worden nagegaanof resultaten worden bereikt. Deze resultatenkunnen zorvelbetekenenhet verminderenvan incident e n a l s o o k h e t n i e t v o o r k o m e ne r v a n . 4 . 7 . 6B i i s t u r e n Wordt vastgestelddat de gekozenmaatregelenniet goed worden uitgevoerd dan zal dit leiden tot een bijsturen van de uitvoering. Worden geen bevredigenderesultaten gehaald dan kan dit leiden tot een opnieuw uitvoeren van het gehelerisk-management-proces of een andere (zie combinatievan mogelijke oplossingen ook figuur 6).
5. Praktische uitvoering Zoals bij iedere probleemanalysezal ook bij risk managementin eerste instantie informatie dienen te worden verzameldom een indruk te krijgen van de omvang van de problemenen om een analysete kunnen uitvoerenwelke vervolgenskan leiden tot een oplossing. De belangrijke vraag is hier; waar halen wij onze informatie vandaanl Zowel kwalitatief, voor analysevan oorzaken en het opstellenvan beals kwantitatief met betrekking tot de omvang van heersmaatregelen, 8.t.2-20
het probleem (gemetenin geld), de motivatie (van met name besluitvormers),en een mogelijke invloed op de bedrijfsresultaten. Voor het verzamelenvan de nodige informatie onderscheidenwe de vol'niveaus'. gendedrie verschillendebronnen of liever - Het incidentnivear.r. Wat is er gebeurd?Welke schaden,verliezen,incidenten hebben er plaatsgevondeniHetgeen in het verleden is gebeurd is een indicatie voor wat in de toekomst kan gebeuren. - Het risiconiveau.Wat kan gebeuren?Welke schaden,verliezene.d. zouden er kunnen plaatsvindenlHier kan men zich niet alleen baseren op bestaandeincidenten- het risico heeft zich mogelijk nog niet gemanifesteerd!In de regel zal het hier om de grotere risico's gaan die incidenteelvoorkomen.De meer frequent voorkomendeschaden, v a a k o o k d e k l e i n e r e .z i j n i m m e r s t e r u g t e v i n d e n i n h e t i n c i d e n t n i veau. - Het beheersniveau. Welke beheersmaatregelen bestaaner in de organisatie om dezezo optimaal mogelijk te laten functionerenl De overgang tussen dit niveau en het voorgaandeis niet zo duidelijk te trekken. In het volgendezal duidelijker blijken wat de relatie is. In figuur 9 worden deze niveausnog eens schematischlveeígegevenen hun onderlinge samenhang enigszins verduidelijkt. Achtereenvoigens worden de verschillendeniveaus kort behandelden zal tevens worden aangegevenlvat daaronderin de praktijk wordt verstaan.
1. BEHEERSACTIVITEITEN Beheersniveau
r_______ I
2, ORGANISATIE H an d eiln g e n en condities
. mensen . machines
materaaal methoden
Risiconiveau
. milieu
Schaden, o n g e v ar e r n, incidenten
lncidentniveau
Figuur 9. De samenhangtussende verschillendeinformatieniueausuoor het onderkennenDanproblemenin eenorganisatie
B e d r i j t s v e i l i g h e i d1 a f [ .1 1 ]
8.r.2-21
5.1 Het incidentniuequ Hierbij gaat het om de ongevallen,schaden,incidenten,verliezendie in het verledenzijn opgetredenen die nu optreden. Daarbij maken we een onderscheidtussen de incidenten die geregistreerd zijn en die welke niet zijn geregistreerd.Dit onderscheidis belangrijk omdat een groot aantal incidenten,schadene.d.r'velvoorkomen maar niet of niet als zodanigworden onderkenden geregistreerd. De geregistreerdeincidenten kunnen r,vordenachterhaalddoor een onUiteraard derzoekvan de desbetreffendedossiersof registratiesystemen. zal hetgeenwe kunnen doen met dezeinformatie afhangenvan hetgeen er geregistreerdis. Hebben we weinig gegevensdan zullen we daar in de regel ook weinig mee kunnen doen. De niet-geregistreerdeincidenten zijn slechts te achterhalendoor er naar te gaan vragen bij de mensen die geacht kunnen worden er van af te weten. Dergelijkevragenkunnen schriftelijk dan lvel mondeiing rvorden gesteldwaarbij dit soort interviews uiteraardgoed voorbereidmoet lvorden. O m i n c i d e n t e nd i e n u p l a a t s v i n d e no p e e n j u i s t e w i j z e t e o n d e r z o e k e n en dezeinformatie niet voor de toekomst verloren te laten gaan,zijn lve aangewezenop het bestaandeprogramma en de methoden van onderzoek. In feite praten we hier dan over het ongevallen-of incidentenonderzoekprogramma. Wat betreft de soort incidenten waarnaarlve zoeken,kan rvorden verwezen naar figuur ], w-ààÍnodig aangevuld.Dergelijke informatie kan worden verkregen bij zowel produktie- als stafafdelingen.maar ook ( e v e n t u e e l )b i j l e v e r a n c i e r e s n z e k e r a f n e m e r sw a n n e e r h e t g a a t o v e r produktklachten. De op deze wijze verkregen informatie kan op verschillendemanierenworden verwerkt. Incidenten kunnen zorvelindividueel worden onderzochtals groepsgewijs. Welke wijze wordt gekozen,zal afhangenvan o.a. de ernst van het incident dat is opgetreden(waarbij ook gekeken moet rvorden naar de mogelijke schadedie had kunnen optreden onder enigszinsandereomstandigheden)en de hoeveelheidinformatie die beschikbaaris. De wijze waarop de onderzoekenzullen worden uitgevoerd hangt daarnaasttevens af van de kwaliteit van de onderzoekers. Het individueelonderzoekkan plaatsvindenmet behulp van een daartoe ontworpen formulier dat vaak eenvoudig, maar wel doeltreffend kan z i j n , v o o r g e b r u i k d o o r m e t n a m e d e l a g e r el i j n - m a n a g e m e n t - n i v e a u s (voorlieden,/bazen) of door gebruik te maken van verschillendeter be'change schikking staandemethodieken(zoalsde foutenboom, analysis', MORT) die in de regel zullen worden toegepastdoor een daartoeopgeleide staffunctionaris. 8.t.2-22
Het groepsger,vijze onderzoek zal in de regel door staffunctiesworden u i t g e v o e r dm , o g e l i j k m e t b e h u l p v a n e e n c o m p u t e ri n d i e n d e h o e v e e l heid informatie groot is of rvordt. M e t b e t r e k k i n gt o t h e t o n d e r z o e kv a n i n c i d e n t e n ,i n f e i t e n i e t s a n d e r s kan helaasgesteldworden dat daar in bedrijven dan probleemoplossing. nog rvel eenshet een en ander aan mankeert.Naast het feit dat dergelij'problemen' vaak niet op de juiste lvijze rvordenopgelost(vaakalleen ke s v m p t o o m b e h a n d e l i n gr)v,o r d e nd e o n d e r z o e k e nr v e i n i gg e c o ó r d i n e e r d . r v o r d e no n d e r z o c h td o o r d e k r v a l i t e i t s a f d e l i n g . De knaliteitsproblemen d o o r d e v e i l i g h e i d s f u n c t i o n a r idse, m a t e r i ë l e de 'ze "'eiligheidsproblemen i sl sd a t a l g e d a a nr v o r d t s c h a d e nd o o r d e v e r z e k e r i n g s f u n c t i o n a (r a z i j n i m m e r s v e r z e k e r d ' )d, e v e r z u i m p r o b l e m e d noor de personeelsafdel i n g e n z . J a m m e r ,n ' a n t d e o o r z a k e nv a n d e z e v e r s c h i l l e n d ev e r l i e z e n 'follorv up' om z i j n v a a k i d e n t i e k .O o k o n t b r e e k th e t n o g a l e e n sa a n d e t e z o r g e n d a t v o o r g e s t e l d em a a t r e g e l e no o k i n d e r d a a dn ' o r d e n u i t g e v o e r d - d e i n v e s t e r i n gi n h e t o n d e r z o e kg a a td a n g r o t e n d e e l s ' u e r l o r e n . D e n i e t - g e r e g i s t r e e r ds e c h a d e ne n i n c i d e n t e nz u l l e ni n d e r e g e lk l e i n e r e , v a k e r v o o r k o m e n d e s. c h a d e nz i j n . D e z e z i j n v a a k t e a c h t e r h a l e nd o o r m i d d e l v a n i n t e r v i e r v sB. i j d e v e r n e r k i n gv a n d e z ei n f o r m a t i ek a n d e r v e t v a n P a r e t o( 2 0 - 8 0r e g e l )r v o r d e nt o e g e p a sot m t e k o m e n t o t d e v a s t s t e l 'kritieke' p r o b l e ' m e nw. a a r n ad e z eo p g e l o s tk u n n e n r v o r d e n ling van de en desdoor een daartoete vormen groep van betrokken meder'verkers 'krvaliteitsk u n d i g e n .H i e r b i j k a n o . a . g e b r u i k r v o r d e ng e m a a k tv a n d e c i r k e l s '( e e n g e s t r u c t u r e e r daea n p a kl v a a r b i jm e n s e n .o p b a s i s' u a nv r i j mee te lvilligheid,de problemenoplossen\\'aarze.in de eigenr'r'erksfeer, m a k e nh e b b e n ) .
5 . 2H e t r i s i c o n i r e a u Bij het risiconiveau w o r d t g e k e k e nn a a rh e t g e e ne r f o u t k a n g a a nt i j d e n s het produktieproces.Daarbij dient in principe te rvordengekeken naar . r h e t g e f e l e s y s t e e md a t l v o r d t b e s c h o u w de n d e o n d e r d e l e nd a a r v a n E kan zowel gerverktn'orden van buiten naar binnen (dus vanuit het sysn n c o m p o n e n t e n a) l s v a n b i n t e e m e n v e r v o l g e n sn a a r d e s u b s y s t e m e e n e n n a a r b u i t e n ( d u s Y a n u i tc o m p o n e n tV i a s u b s y s t e e mn a a r s y s t e e m ) . De grens van het systeemdat rvordt bekeken,rvordt bepaald door de omstandigheden. Bijvoorbeeldkan r,vordengekekennaar het niet goed functionerenof fal e n v a n e e n i n s t a l l a t i e - o n d e r d eeenl d e m o g e l i j k eg e v o l g e nv o o r d e t n s t a l l a t i e d, e o r g a n i s a t i e n h e t m i l i e u . B i j s o m m i g ea s p e c t e nd i e n e nz e e r wijde grenzen te u,orden genomen, zoals bijvoorbeeldbij de beïnvloeB e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 3 )
8.t.2-23
ding van freonen op de atmosfeeren de gevolgendaarvanvoor het leven op aarde. In de regel kan de grens niet rvijd genoeglvorden genomen.voorai ook \ \ ' a n n e e rh e t g a a t o m a c t i v i t e i t e no f p r o d u k t e n m e t e e n z e e r l a n g e l e v e n s d u u r .B i i h e t b e s c h o u r v ern, a nd e v r a a gw a t e r f o u t k a n g a a n ,d i e n t deze levensduurzeker in acht te rvordengenomen,zorvelrvat betreft de a c t i v i t e i ta l s o o k h e t p r o d u k t ( d e n k t u m a a r a a n m o g e l i j k ea a n s p r a k e l i j k h e i d u i t p r o d u k t e nd i e j a r e n g e l e d e nr v e r d e nv e r v a a r d i g d ) . '\'vat De vraag kan er fout gaan' (met als doel acceptabelesituaties te s c h e p p e n )d. i e n t r e e d si n e e n z e e rv r o e gs t a d i u mv a n ( p r o d u k to f a c t i r i t e i t e n ) o n t r , v i k k e l i n tge r v o r d e ng e s t e l d .D i t s l u i t a a n b i j s y s t e e m v e i l i g h e i d s c o n c e p t e nD.a a r b i jr v o r d e nd e v o l g e n d ef a s e no n d e r s c h e i d e n . - Conceptfase.Het idee n'ordt geboren. - Ontlverpfase.Het idee wordt verder uitgerverkten getest. - Constructie,/testfase. De (produktie)faciiiteitenworden vervaardigd. - O p e r a t i o n e l ef a s e .D e p r o d u k t i el o o p t . - Vernietigingsfase. zorvelvan installatiesals van produktcn. Bij de analysesdie zullen plaatsvinden,zal in de regel r,vordengekeken naarde meer catastrofale r i s i c o ' s .D i t i s z e k e rz o w a n n e e rh e t g a a t o m ne , k l e i n e r es c h a d e nz u l l e n b e s t a a n d es y s t e m e no f p r o d u k t i e p r o c e s s e d z i c h i m m e r s r e e d sg e m a n i f e s t e e rhde b b e nw a n n e e rh e t p r o c e sa l l a n g e r e t i j d b e s t a a tB . i j d e o n d e r z o e k i n g eonp h e t r i s i c o n i v e a u k e n n e nl v e o n d e r a n d e r ed e v o l g e n d eo n d e r z o e k e nd i e u i t g e v o e r dk u n n e n u ' o r d e no m n a te gaan '"velkerisico'ser bestaan. Processtudies / llow charts Hiermee worden bedoeld de studies rvaarbij voor iedere component rvordt gevraagdwat er fout kan gaan en rvelke consequenties(voor het g e h e l es y s t e e m d ) a a r m e ev e r b o n d e nz i j n ( ' F a i l u r eM o d e a n d E f f e c tA n a lysis'). 'bottlenecks'. Gezochtwordt naar de Een dergelijkeanalysekan al aanvangen bij de grondstoffenmarkt en vervolgens alle bewerkings- en transportfasendoorlopen tot aan de levering van de grondstoffen (of diensten) aan het bedrijf. Vervolgenswordt eenzelfde gang gemaakt d o o r h e t b e d r i j f .v a n a fh e t i n k o m e n dm a t e r i a a lv, i a o p s l a g ,i n t e r n t r a n s port, produktiemiddelenen via opslagen transport naar afnemers,waarbij tevensgekekendient te worden naar de afhankelijkheidvan bepaalde afnemers. Dergelijke analysesdienen te worden uitgevoerd voor alle grondstoffen,hulpmiddelen.dienstene.d. Steedsdient te rvordengekeken naar de belangrijkeaspectenvan kwaliteit, beschikbaarheiden kost e n . D i t z o w e lv o o r d e p r o d u k t e nz e l f a l s d e p r o d u k t i e -e n t r a n s p o r t m i d 'passeren d e l e nd i e z i j . 8.1.2-24
B i j d e r g e l i j k ea n a l y s e sd i e n t t e v e n st e w o r d e n g e k e k e nn a a r b e ï n v l o e invloed op en door de mens e.d. ding van en door omgevingsfactoren. Waar mogelijk of noodzakelijk zal gestreefdr,vordennaar een vastlegging van het risico in kwantitatieve zin, vooral waar het de maximaal mogeiijke schadedie kan ontstaan betreft. Daarnaastzal ook gekeken m o e t e n w o r d e n n a a r d e m o g e l i j k eo o r z a k e n z. o d a t b e h e e r s m a a t r e g e l e n kunnen rvordenopgesteld. L a y - o u t - s t u d i ei s Dit is de bestuderingvan de ligging van de bedrijfsgebouwenonderling en ten opzichte van hun orhgevingom na te gaan u'elke risico's zich k u n n e n v o o r d o e ne n w a t d e m a x i m a l es c h a d ek a n z i j n . D a a r b i jg a a th e t zorvelom de beïnvloedingvan de omgevingop het bedrijf als die van het b e d r i j fo p d e o m g e v i n g . H i e r b i j s p e e l to . a . e e n r o l d e m o g e l i j k eb r a n d s c h a d e die kan ontstaan d o o r o v e r s l a gv a n b i j v o o r b e e l de e n b r a n d i n d e o p s l a g g e b o u w enna a r d e p r o d u k t i e h a l l e n .O f e v e n t u e l ea a n s p r a k e l i j k h e i d s s c h a ddeono r l o z i n g r,an bepaaldeprodukten op oppervlaktewaterrvaaruit elders door een tuinder rvater rvordt gehaaldvoor besproeiing.Of bijvoorbeeldinvloed van een fabriek in de buurt van een rvoonrvijkmet het mogelijke gevolg van overlasten klachtenin de toekomst. l n l o r m a t i eu i t h e t i n c i d e n t n i v e a u H e t g e e ni n h e t v e r l e d e ni s g e b e u r d .k a n r v e e rp l a a t s v i n d e nt ,e n z i j e r a f d o e n d em a a t r e g e l e nz i j n g e t r o f f e n .H e t i s d a a r b i jz e e rr v e l m o g e l i j k d a t i n c i d e n t e nd i e i n h e t v e r l e d e nt o t e e n k l e i n es c h a d eh e b b e ng e l e i di n d e toekomst, onder enigszinsandereomstandigheden.een catastrofekunn e n v e r o o r z a k e nD. i t g e l d t o o k v o o r d e i n f o r m a t i ed i e r v o r d t v e r k r e g e n u i t d e b e s t a a n d er a p p o r t e r i n g se- n o n d e r z o e k p r o g r a m m ae' sn i s e e n r e den r,vaaromook bij kleinere schadegekeken dient te worden naar het p o t e n t i e e vl a n h e t i n c i d e n t . Pr o d uktin rtentar isatie De inventarisatievan de produkten in het bedrijf kunnen een indruk geven van de mogelijke gevaren die met die produkten zijn verbonden. Daarbij dient naar alle produkten gekekente worden. Zowel grondstoff e n a l s h u l p p r o d u k t e n ,t u s s e n p r o d u k t e ne, i n d p r o d u k t e ne n a f v a l . T e vens dient te rvorden nagegaanwelke produkten kunnen ontstaan, s i e t g e h e e l ,o f g e h e e ln i e t v e r l o p e na l s d e m o c h t h e t p r o d u k t i e p r o c en b e d o e l i n gw a s . Fu nct ie/ t aa k i nr e nt a r i s a t ie Hier gaat het om twee dingen,namelijk een inventarisatievan alle funcB e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 3 )
8.r.2-25
t i e s , o m n a t e g a a nr v e l k ev o o r h e t b e d r i j f ' k r i t i e k ' z i j n e n e e n i n v e n t a r i satie van alle n'erkzaamhedenof taken die moeten r,vordenuitgevoerd. B i j d e f u n c t i e sg a a t h e t e r m e t n a m e o m o m d i e f u n c t i e st e b e p a l e nd i e k u n n e n l e i d e nt o t b e l a n g r i j k es c h a d em o c h t d e p e r s o o no f d e p e r s o n e n produkvoor het bedrijf rvegvallen.Dit kan bijvoorbeeldgespecialiseerd 'stijl' of de t i e p e r s o n e ebl e t r e f f e n ,o f e e n o n t w e r p e Ím e t e e n b i j z o n d e r e van de taken gaat het er directeur van het bedrijf. Bij de inr,'entarisatie o m d i e t a k e n t e i d e n t i f i c e r e nd i e z o u d e nk u n n e n l e i d e nt o t b e l a n g r i j k e 'problemen': 'kritieke'taken de dus. s c h a d e nl,e t s e lo f a n d e r e I w e n t a r i s q t i er a n p r o c e d u r e sm/ e t h o d e nr a n w e r k e n 'kritieke' proceduH e t d o e l v a n d e z ei n v e n t a r i s a t i e is om mct namede passen res,/methodente identificerenen aan te aan de situatieszoalsdie s e s c h i e d e tne g e l i j km e t d e h i e r . i t k a n g r o t e n d e e lg t e r p l e k k eb e s t a a nD 'kritieke'taken. b o v e ng e n o e m d ei n v e n t a r i s a t i m e e t b e t r e k k i n gt o t d e I n y e n t a r i s a t i rej a nc o n t r d c t e n Het doel hiervan is na te gaan lvelke verplichting.enuit bestaandecont r a c t e n v o o r t k o m e ne n o f d a a r b i j o n n o d i g a a n s p r a k e l i j k h e d eknu n n e n b e s t a a nD . i t r v e r k t t w e e k a n t e n o p , z o w e l n a a r h e t b e d r i j f t o e , z o a l sb i j v o o r b e e l dt o e l e v e r i n g s c o n t r a c e n. d . ,a l s v a n h e t b e d r i j f a f , z o a l sc o n tracten met betrekking tot verkoop en levering van gclederenen,/of diensten. D e h i e r b o v c ns t a a n d ei n v e n t a r i s a t i eesn a n a l ls e sd i e n e nr e g e l m a t i gt e w o r d e nh e r h a a l do m e r z e k e rv a n t e z i j n d a t d e g e g e v e n su p t o d a t e z i j n . I m m e r s n a v e r l o o p v a n t i j d k u n n e n v e r a n d e r i n g e no p t r e d e n d i e h e t noodzakelijkmaken om aanpassingenaan te brengen.Zo kunnen door i n k o o p v a n a n d e r e p r o d u k t e n o f g e r e e d s c h a p p eann d e r e r i s i c o ' so n t p r o c e d u r e st e s t a a nr v a a r d o o h r e t m i s s c h i e nn o d i g w o r d t o m o p g e s t e l d e veranderen. Wat betreft de bovengenoemderisico-analyses kan nog gezegdr,vorden dat die in de regel niet compleet kunnen 211n.Zo kunnen risico's over h e t h o o f d w o r d e n g e z i e n( ' o v e r s i g h t s 'e) n k u n n e n z i c h ,d o o r o n t w i k k e I i n g e n .i n d e t o e k o m s tr i s i c o ' sv o o r d o e nd i e n i e t b e s t o n d e nt e n t i j d e v a n d e a n a l y s e sB . e i d e m o g e l i j k h e d e nz i j n o o k w e e r a r g u m e n t e nv o o r h e t opstellenvan een continu programma,voor het integrerenvan risk man a g e m e n ti n d e o r g a n i s a t i e . 5 . 1H e t b e h e e r s n i y e a u Hierbij kijken rve rraarde beheersmaatregelen die in de organisatiebestaan om 8.I.2-26
'goed eenzo m o g e l i j k e 'o r g a n i s a t i e t e s c h e p p e nI.s d e d o o r o n s i n h e t g e r o e p e n leven o r g a n i s a t i er v e l z o o p t i m a a lm o g e l i j k m e t b e t r e k k i n g 'doelmatig t o t r i s i c o ' s .s c h a d e ne . d . i ( H e t f u n c t i o n e r e no v e r l a n g e r e t i j d ' . ) H i e r b i j d i e n e nr v e u i t e r a a r dt e k i j k e n n a a r d e v e r s c h i l l e n de l e m e n t e n ,m e n s e n ,m a c h i n e sm , a t e r i a l e nm , e t h o d e ne n m i l i e u ; d e z ei n s t a n dt e h o u d e n .H e t ' o n d e r h o u d ' v a nd e o r q a n i s a t i e , te leren van de dingen die toch fout gaan. Daarbij geldt dat hetgeen rve doen (activiteiten)om risico's, schaden, l e t s e l s i,n c i d e n t e ne . d .t e v o o r k o m e ne n t e b e p e r k e n( b e h e e r s e nu)i t e i n d e l i j k b e p a a l th o e v e esl c h a d e ne . d .z u l l e no 4 t s t a a n . De beheersmaatregelen die hier bedoeldrvordenzijn een indicatie voor de r'vijzelvaarop risk managementin de organisatieis geïntegreerd,in besluitvorming en uitvoering van het u'erk. Deze beheersactiviteiten omvatten o.a.de volgendegebieden. - S c h t ' 1 t 1 t tI n an de org,lriisulie + * * + *
ontwerp inkoop s e l e c t i ev a n m e n s e n opleiding risico-inventarisatie C installaties,/machines C materialen C taken C methoden,/procedures - I n s t o n d h o u d i n gy a n d e o r g a n i s a t i e * inspecties * taakobservaties + heropleiding * noodplanning/organisatie - L c r e n r : a nd e i o u t e r r * o n d e r z o e ke n a n a l y s ev a n i n c i d e n t e n Het geheelvan beheersactiviteiten wordt uiteraardgesteunddoor zaken als beleid,communicatieen motivatie.In het kader van dit betoog zal op deze belangrijke beheersactiviteitenniet verder rvorden ingegaan.Wat dat betreft wordt vern'ezennaar hoofdstuk 1.1.,1. ing. W. N. fop directeurInternationalLoss Control lnstitr.rteB e n e l u xR o t t e r d a m . Noten 1. Drucker, P., Managingin Turbulent Times Harper and Row, 1980. 2 . F o u r n i e s ,F e r d . . C o a c h i n gf o r i m p r o v e d work performance,Yan Nostrand Reinhold,1978. B e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 3 )
8.t.2-27
Bijlage 1 Checklist kwalitatieverisico's A B C D E
Risico inventarisatie 1 . L e t s e la a n e m p l o y é s I n v e n t a r i s a t ivea n v e r l i e z e nd o o r : 1 . 1 . O n g e v a l l e nt i j d e n sr , v e r k L l. I.
I.2. l.).
1.4. 1.5.
1.6.
Letsel
1.1.2. Beroepsziekte L e t s e lo f b e r o e p s z i e k tien d i e n s tv a n a n d e r e n L e t s e lo f z i e k t eb u i t e n h e t w e r k Recreatie 1 . 3 l. . I.3.2. Verkeer l.l.l. Thuis Letsel in br"ritenland V e r m i n d e r d ec a p a c i t e i t 1.5.1. Alcohoi 1.5.2. Drugs Medicijnen L5.). 1.5.4. Verzuim 1.5.5. Stress Letsel tijdens afrvezigheidvoor: 1.6.1. Vervullingdienstplicht
2 . M a t e r i ë l es c h t d ea a n e i g e no r g a n i s a t i e Inventarisatievan verliezendoor: 2.1. Normale slijtagevan machinesen apparatuur 2.2. Abnormaleslijtage 2.). Vroegtijdigedefecten
R-
ItF-
geïdentificeerd geër,alueerd behandeld finencierino
niet van toepassing
8.r.2-28
B
D E
2.4. Vroegtijdigeveroudering 2.5. Werkonderbreking 2.5.f. Wegvallenenergie 2.5.2. Verminderingenergie 2.53. O n d e r b r e k i n gl e v e r a n t i e sv a n grondstoffen 2 . 5 . 1 . C o n t a m i n a t i et o e l e v e r i n gg r o n d s t o f f e n 2 . 6 . N a t u u r l i j k f e n o m e e no f r a m p 2.6.1 Brand extern 2.6.2. Storm,/rvind 2.6.3. (Lucht)vervuiling 2.6.4. Overstroming 2.6.5. Landverschuiving 2 . 7 . B r a n d- i n t e r n 2 . 8 . C h e m i s c h er v e r k r n g 2.9. Lekkageof explosievan drukvaten 2 . 1 0 . B u r g e r l i j k ea c t i e 2.10.1. Oorlog 2.10.2. Opstand/rel 2.f0.). Vandalisme 2.10.4. Industriëlesabotage 2 . 11 . G e b o u w e n / s t r u c t u u r , / i n s t a l l a t i e 2 . 1 1 . 1 . B r e k e nv a n g l a s 2.I1.2. Instortingdooroverbelasting 2.11.3. Drukverandering 2.II.4 D o o r c o n t a c tm e t : 2.1I.4.1. voorwerp 2.11.4.2. voertuig 2.11.4.). vliegtuig 2.11.4.4. schip 2.11.5. Natuurlijke achteruitgang 2.11.6. Explosie: 2.11.6.I. procesmaterialen 2.I1.6.2. overigematerialen 2.71.7. Gevarente land 2 . 1 1 . 8 . G e v a r e nt e r z e e 2.11.9. Gevarenin de lucht 2 . 1I . 1 0 . C o n t a m i n a t i e : 2 . 1 1 . 1 0 . 1 . d o o r v r e e m d es t o f f e n 2.I1.I0.2. door temperatuur of drukverandering Bedrijfsveiligheid (afl. 13)
8.r.2-29
B (- D E 2.1I.1,03. door straling 2.I7.I0.4. door corrosievematerialen 2.11.1i Produktie-afval,/uitval 2 . I l . l l . l . T e r e p a r e r euni t v a l Afgedankt materiaal 2.ll.lL2. 2.11.1,.3. Vernietiging afvai 2.tr.r2.Hogere reconstructiekosten 2 .t1 ..r)Hogere vervangingskosten 2.77.14.Hogere reparatiekosten 2.rr.t5.Verliesvan knorv holv, blaulvdrukken. gegevens,procesbijzonderheden 3 . L e t s e la a n p u b l i e k I n v e n t a r i s a t ivea n v e r l i e z e nd o o r : 3.1. Gebruikprodukten 3.1.1. Normaalgebruik ).1.2. Abnormaalgebruik ) . 2 . L e t s e lo f z i e k t ev a n b e z o e k e r s 3 . 2 . 1 . F y s i e kl e t s e l 1.2.2. Giftige stoffen J.23. Straling ) . 2 . 1 . G e l u i d ,t e m p e r a t u u re . d . ) . ) . O n b e h e e r s tp r o c e s 1.4. Gebruikvoertuigen ).5. Gebruik vaartuigen ).6. Gebruik vliegtuigen ).7. Handelingenvan r,verknemers 1 . 8 . H a n d e l i n g e nv a n d i e r e n ).9. Brand en,/of expiosie 1.10.Constructie 1 . 1 1 .V e r a n d e r i n g e n 3.12.Sloopwerkzaamheden 3 . 1 1 .A f v a l v e r w e r k i n g J . 1 4 . B e s t a a nv a n i n s t a l l a t i e so f g e b o u w e n( h i n d e r ) 1 . 1 5 .H a n d e l i n g e n : 1.15.1. doorpersoneel tlt t.r)./.. ooor oeroen 3 . 1 6 . S p o n s o r e nv a n : 1.16.1. recreatieve venementen ) . 1 6 . 2 . p u b l i e k ea c t i v i t e i t e n 8.r.2-30
D D
C D
F
).16.3. opleidingsprogramma's 1 . 1 7 . S m a a de n l a s t e r 3 . 1 8 . A a n s p r a k e l i j k h e iddo o r d i p l o m e r e n / c e r t i f i c e r e n 1 . M t t t e r i ë l es c h a d ea a n p u b l i e k In'"'entarisatie van verliezendoor : 1.1. Nalatigheid 4 . 2 . B o t s i n go f c o n t a c t : 4.2.1. doorhandelingenvan'"verknemers 4 . 2 . 2 . d o o r g e h u u r d eo f g e l e e n d eg o e d e r e n 1.23. doormachines,/installaties 1.2.4. door voertuigen 4.2.5. doorvaartrrigen 4.2.6. doorvliegtuigen 4 . 2 . 7 . d o o r h a n d e l i n g e nv a n d e r d e n 4.). Brandof explosie 1 . 1 . A f v o e r v a n g e c o n t a m i n e e radf v a l 4.5. Milieurerontreiniging 4.6. Aanvaardeaansprakelijkheidvan anderen 4.7. Gebruik produkten 4.7.1. Normaalgebruik 4.7.2. Misbruik,/verkeerdgebruik 4 . 8 . G e b r u i k g e v a a r l i j k es t o f f e n : 4.8.1. voor produktie 4.8.2. afvalverrverking goederen ont'u'reemde 4.8.l. 4 . 9 . H a n d e l i n g e nv a n a a n n e m e r so p b e d r i j f s t e r r e i n 4 . 1 0 . H a n d e l i n g e nd o o r g e s p o n s o r ddee r d e n ,t.11.1. Recreatief 4.1L2. Anderszins 5 . \ ; e r l i e su a n k a p i t a a le n i n k o m e n Inventarisatievan verliezendoor: 5 . 7 B e d r i j f s o n d e r b r e k i ndgo o r o n g e v a l 5 . 1 . 1 . P r o d u k t i e m a c h i n eesn - i n s t a l l a t i e s 5 . 1 . 2 . P e r s o n e e lv,a s to f t i j d e l i j k 5 . 2 . T e k o r t k o m i n gl e v e r a n c t e r s 5 . 3 . F a l e ne n e r g i e v o o r z i e n i n g 5 . 4 . E n e r g i eb e p e r k i n g B e d r i j f s v e i l i g h e i d( a f l . 1 3 )
8 . 1 . 2)-1
A B C D 5 . 5 . S c h e n d i n gp a t e n t r e c h t e n 5.5.1. Nationaal 5.5.2. lnternationaal 5 . 6 . V e r l i e sv a n R e g i s t r a t i e s y s t e m e n 5.6.I. Financieel 5.6.2. Produktieproces 5.6.3. Personeel 5 . 7 . N i e t w a a r m a k e nv a n v e r o n d e r s t e l dm e arkt 5 . 8 . T e k o r t k o m i n g e n( v e r g i s s i n g een. d . ) D i r e c t i e ,c o m m i s s a r i s s e n 5 . 8 l. . l e. d e nR v B 5.8.2. Managers 5.8.l. Werknemers 'sleutel 5 . 9 . D o o d o f i n c a p a c i t e ivt a n personeel' 'sleutel personeel' 5 . 1 0 . V e r l i e sv a n 5 . 1 1 . A a n s p r a a ko p s c h u l d 6. Contractueleverliezenen aansprakelijkheid I n v e n t a r i s a t i vea n v e r l i e z e nd o o r : 6 .l . l n a d e q u a t pe l a n n i n go. r g a n i s a t i eu.i t v o e r i n g . beheersing 6 . 2 . H a n d e l i n g e nv a n a a n n e m e r s 6 . 3 . H a n d e l i n g e nv a n g e v o l m a c h t i g d e n 6.4. Handelingenvan licentiehouders 6 . 5 . H a n d e l i n g e nv a n a f n e m e r s 6 . 6 . H a n d e l i n g e nv a n i n k o p e r s 6.7. Handelingenvan rverknemers 6 . 8 . N a t u u r l i j k eo o r z a k e n 6.9. Handelingenvan schuldenaren 6 . 1 0 . H a n d e l i n g e nv a n h u u r d e r s 7. Kostent,an uitkeringene.d. Inventarisatievan verliezendoor: 7.7. Compensatievoor ziekte of invaliditeit 7.2. Compensatievoor dood of verliesvan ledematen e.d. 7.3. Pensionering 7.4. Arbeidsongeschiktheid 'sleutel personeel' 7 . 5 . V e r z e k e r i n gv a n
8.t.2-32
F
B C D E 8 . C r i m i n e l eu e r l i e z e n I n v e n t a r i s a t i vea n v e r l i e z e nd o o r : 8 . 1 . H a n d e l i n g e nv a n w e r k n e m e r s 8 . 1 . 1 . D i e f s t a lv a n g e l d o f w a a r d e p a p i e r e n 8 . 1 . 2 . D i e f s t a lv a n m a t e r i a l e n 8.1.1. Diefstalvangereedschappen 8 . 1 . 4 . D i e f s t a lv a n p r o d u k t i e p r o c e s / m e t h o d e n 8 . 1 . 5 . V e r v a l s i n gv a n d o c u m e n t e n 8.1.6. Acceptatie van waardelozebetalingsmid delen 8 .1 . 7 . T e k o r t k o m i n g e n 8.1.8. Sabotagehandelingen 8.2. Handelingenvan anderen 8 . 2 . 1 . D i e f s t a lv a n g e l d o f r , v a a r d e p a p i e r e n 8 . 2 . 2 . D i e f s t a lv a n g e r e e dp r o d u k t D i e f s t a lv a n m a t e r i a a l 8.23. 8.2,4. Diefstalvangereedschappen 8 . 2 . 5 . S c h e n d i n gp a t e n t r e c h t e n 8.2.6. 8.2.7. 8.2.8. 8.2.9. 8 . 2 .1 0 . 8.2.11.
Schendingauteursrechten Vandalisme Brandstichting Sabotage O n t v o e r i n gv a n p e r s o n e e l B e d r e i g i n gv a n p e r s o n e e l
Bron'.Leadershipin Safety,Kunloan' Findlay,Institute Press.1980.
B e d r i j f s v e r t i g h e i (da f l . l ] )
8.1..2-33
