xvll.3.1 Risk Management 'A little risk is a
ioy in life'
In g .W. N . T o p .
Risk Management ir rr', geo:,rgonirrrrd procestlat in feite in iedere organisatiezou dienenplaats te ainden. In essentieis bet nietsanders dan vast stellenuaar problemen(tn de aorm L)anpotentiëleaerliezen : risico)zich .-oorb.unnendoen, om ver",;olgens maatragelente treffen. In feite is Risk Managementgebaseerdop het universeleprob leem oplossin gsmodel. Dit artibel beoogtniet in alle aspecten aan RiskManagementcompleet te zijn. Daarnaar te streaen zou een onderschattingzijn r.,anhet omvangrijke geb ied eraan: - bet bebeersen aan (alle)ongea,enste risico's,scbadenen ongeueilste gebeurtenissendie (bunnen) aoorkomen op alle niv-causin een organisatiezou,elin beslwitaormingals in de uttvoeringvan t;.,erk.zaamheden; - zorg dragencoor eenadcquate financieringvan risico's,dc schaden en t,erltezen?an rnorgen. I n dit artikeI rrordt getracbteenoaerzicbtte gevenr.,ande v-erschilLendc aspectendie binnen bet hader Rish Management aan de orde bomenen zpordeneenaantal handr.tatten gebodenom gestaltete geven (potentiëaaztde nooclzakelijkeactiaiteitengerichtop beheersing',-an le)probLenen.In het bierop uolgendeartikelu,ordt oob getracbteen ouerzicbtte geaenvatt de belangrijksterisicofinancieringsmethoden.
1. Doelstelling van de risic,-o's cen Het is goeddat wij ons realisercn dat de beheersing ' ' l n g . W . N . T o p i s d i r c c t c u rv a n L o s sC o n t r o l C e n t r eI n t e r n a t i o n aBl V t c B r c c l aH . ct L C C h o u d t z . i c hb c z i gm c t : r d v i s c r c cn n b e g c l e i d c vn a n o r g a n i s a t i ebsi j h e t v e r k r i j g c n van t:enhogcr niveauvan veilighcidszorg. P r a k t i i k b o e kl r i n : r n c i c c M a n a g e nnrteà f l . 8 ( i u n i l 9 9 C )
x v l L 3 . l- 0 l
belangrijk deel is van de managementfunctie:het verwezenlijkenvan de doelstellingen van de organisatiemet zo weinig mogelijk fouren, vergissingen, storingen,problemen,schaden,ongevallen,verliezen, enz. Bewust wordt niet ingegaanop de vraag 'Welke risico's zrjn (maatschappelijk)acceptabel?'Deze vraag loopt uiteraard als een rode draad door hetgeenwij als mensendoen. Een eenvoudiganrwoord te gevenop eendergelijkevraagis niet mogelijkdan wel niet mogelijkin het bestekvan dit artikel. In toenemendemate is de maatschappij in de afgelopenjaren geconfronteerd met het verschijnselverspilling.Verspilling van materialen, milieu, geld,tijd, enz.In toenemende mateook werd men geconfronteerd met de gevolgen van niet goed functionerende systemen en organisaties. Namen die wat dat betreftde pershaaldenomvatteno.a. Bhopal,Mexico City, Chernobyl,Challenger,Herald of FreeEnterprise,OceanRanger,ThreeMile Island,Seoveso, Sandoz,enz.Daarnaasttal van minder schokkendegebeurtenissen in binnenen buitenland die aandachtrichten op zakànals milieu, veiligheide.d. Het gevolghicrvanis een toenemendepubliekeen overheidsbelangstellingvoor veiligheiden milieu en eenstcedsverdergaanderegelgeving m.b.t. het voorkomenvan dergelijkeongewensre gebeurtenissen. Vaarbij o.a. in Nederland het besefgroeit dat dit laatstein eerste instantieeen zaak is van de desbetreffende bedrijvenzelf en derhalve afhangtvan de internesrrucruuren activitcitengerichtop het voorkomen van ongevallenen andereongewensteincidenten.De vraagdie daarbij centraal sraaris "$í'at wordt gedaanmer berrekking tot het beheersen van risico's,ten aanzienvan Risk Managemcnten beheersing van ongewenstegebeurtenissen (Loss Control)?' Het is niet mogelijk eeneenvoudigerelatiete gevenrussende functie van de financieelmanageren Risk Management/verzekeringen.Zeker is dat eenopvattingals'wanneereenrisicoverzekerdis dan is het geen risicomeer' (eenopvattingdie eenaantaljarenzekernog in bepaalde accountantskrinqen bestond)niet tot iuiste inzichtcn en actie kan leiden.In hoeverrede financieelmanagerzich betrokkenzalvoelenbil Risk Managementzal onder meer afhangenvan zijn eigeninzichten. Daarbijdient er van tc worden uitgegaan dat de beheersing van risico's voor een bclangrijkdeel identiek is aan het beperkenvan onnodige k o s t c n ,c e nh o o f d t a a kv a nm a n a g e m e netn s u p c r v i s i ien e e no r g a n i s a tie. De functie van de financieelmanageris daarmeegrotendcels geïntegreerd,waarbij hij managementen supervisieter ztjdezal staan door middel van systemenen middelen om deze onnodige kosten
xvII.3.1-02
'risico's) kaart te brengenen te beheersen. in (ook die van morgen:de Tevenszalhij betrokken (kunnen) zrlnbrj het kiezenen vinden van de juistc risico financieringsmethodieken, zowel intern alsextern.Onder de laatstevalt veelalde verzekerins.
2. Toepassing Enige definities De hiernavolgendedefinitieszullenniet noodzakelijkovereenkomen De moeilijkheiddie met die wclke door de lezerworden gehanteerd. begrippengeen daaraanten grondslagligt is dat voor de gehanteerde In sommigegevalienzijn in de literabestaan. eenduidige betekenissen dan tuur 10 tot 20 definitieste vinden,de eennog wetenschappelijker definitieseenwerkzame de andere.Gestreefdwordt in onderstaande handleidingte vinden,zonder daarbijte veelte vervallenin eenmate van beperktheiddie het hanterenvan definitiesvaak met zich mee Drengt. Risico- de mogelijkheidtot verlies In dezedefinitiespelenvooral twee groothedeneen rol, te weten de kans dat de betrokken ongewenstegebeurteniszal optreden en het mogelijke gevolg, de omvang van het verlies dat kan optreden. Met anderewoorden: risico(R): frequentie(F) x mogelijkeomvang(O) In Figuwr -1wordt getrachthet spectrumvan risico's aan te gevendat binnen het kader van Risk Managementaan de orde kan komen. Vij zien dat het gebiedzich uitstrektvan de veelvoorkomendegebeurtenissenmet gering gevoig, tot de zelden optredendevoorvallen met catastrofalegevolgen (Vaarbij wij ons realiserendat de gebruikte termen subjectiefzljn en de betekeniser van zal afrtangenvan degene zullen vaak die het risico beschouwd.)De laatstegebeurtenissen verzekerdzijn, terwijl de eerstecategoriein de regelterug te vinden is 'normaal'vinden. onder de bedrijfskosten, de zakendie wij Als risico's zich manifesterenzijnhet ongevallen,schaden,verliezen, e.d. Risico is derhalveeenpotentieelverlies. In onzebeschouwingen met betrekkingtot Risk/LossControl Manadie zelden voorkogcment gaan wij er vanuit dat de gebeurtenissen l ' r a k t r i k b o e k I r i n a n c i e ell! Í a n a q e m e n a t fl. 8 (juni 1990)
xvlI.3.1-0_l
men en slechtskunnenleiden tot eenklein verliesniet van belangzijn. Daarnaastgaanwij er ook van uit dat gebeurtenissen die catastrofale gevolgenhebbenniet frequentzullen voorkomen. voorva en G
\
e
f r e o r e n te
Omvarg
FF
\
foog -+
Kcmef n et voor
q e
Groot
Laag
R S r c oS V e r ke r nn g o m v a n g Beperken Ë e n m ag b e su r t T e c h ns c h
nc dene tee z k
: e n Schadei Áen
Verk e nrngÍreq!ent e vcorkomen Beheersen Management
o
N el be angr lk
B e i , ' lrí s k o s t e . V e ev u l dg optredenC
Iiguur 1. Risicospectrum In de praktijk is het belangrijkom in te ziendat Risk Managementzich in principebezighoudt met eenbreedspectrumvan risico'sen verliezcn, van veel voorkomendekleinercverliezen(die wel degelijkinvloed kunnenuitoefencnop de bedrijfsresukaren en het voortbestaan van het bedriif) tot en met de zeldenvoorkomendegebeurtenisdie mogelijk in een keer een einde maakt aan het b"t.okke.t bedriff o{ organisatie.Het lijkt vooralsnogniet juist voor te stellendat Risk Managementzich uitsluitend bezig zou dienen te houden met de srotererisico's.Deze gedachteis mogelijkontstaandoor het feit dat Risk Management(althansin het verleden)met namevanuirde verzekeringswereld werd gestimuleerd, eenwereldwaarinde grotereschade nu eenmaalmeer aandachtkrijgt dan het kleinereverlies.Deze voorstellingvan zakenis niet juist maarheefter wel toe geleiddat Risk Managementin bedrijven veelaibij de verzekeringsfunctieterecht is gekomenterwijl zij juist onderdeelzou dienente zljn van besluitvorming en uitvoering.van werkzaamhedenin iederefunctie en op ieder nlveauln oe organlsatle. Overigensrealiserenwij ons dar er ook een positieveuitleg aan het woord 'risico' kan worden gegevenin de zin van 'kans op winst'
xvIL 3 .1 -0 4
(speculatieve of dynamischerisico's).Binnen het kader van Risk betekenis, Managementwordt echteruitsluitendgeletop de negatieve de kans op verlies(pure of statischerisico's). Management- bet behalenr.,anresuhaten met nametwee In combinatiemet'Risk'heefthet woord management betekenissen: 1. het gaathier over risico'sen verliezendie te managen,te beheersen zijn en dit kan bereiktworden middelsdezelfdebeproefdemethoworden gebruikt; den die op anderegebiedenvan management en 2. het beheersen van risico'sen verliezenis eenmanagementfunctie een taak van leidinggevenden,daarbij ondersteunddoor staffuncties. Verlies - ieder gebruik of aerbrwih r.,anmiddelen (geld, tijd, moeite, noodzarnateriaal,grondstoffen,energie,omgeving,enz) niet besList belijk z.,oorhet bereiken adn het einddoel pan de desbetreffende organisatieof afdeling Voorbeeldcnvan verliezenzljn o.a.: - schadeaan goederen,gebouwen,installaties, e.d. tengevolgevan bijvoorbeeidbrand,explosie,andersdan normaleslijtage,verkeerd overstroming,storm, onvoldoendeonderhoud, gebruik,sabotage, v e r k e e r d0 n t w e r p : - schadeaan milieu; - letselaan personen; - pro.dukticstoringen..vertragingen : - verltesvan lnlormane; - veriiesaan imago; - aansprakelijkheidsschaden; - kwaliteitsproblemen; - afleveringsproblemen ; - verliesof vermissingvan goederen; - verliesaanklantendoor bijvoorbeeldleveringvan oniuisteof defecte produkten; - verliesvan markt of marktaandeel: - verzuim; - personeelsverioop; - enzovoorts. Verliezenbeperkenzich zeker niet tot uitsluitend materiëlez-akenen kunnen optredenbinnen de uitvoeringvan werk en het nemerrvan besluitenop iederniveauin de organisatie en binneniederediscipline. Zokan het niet goeduitvoerenvan werk bij de éénbetekenendat hii P r a k t i j k b o c kl r i n a n c i e eN l Í a n a g e m e nat f l . 8 ( i u n i l 9 9 O )
XVII.3.1-OJ
zijn duim er af zaagt,bij de anderdat hij eenongunstigcontractafsluit, de derdeneemt onnodigerisico'sdoor het op de markt brengenvan eenniet voldoendeuitgetestprodukt, de volgendeontwerpt een onveiligprodukt en weereenanderkoopt onnodigerisico'sin. Verliezen ziin de risico'svan gisterenwaarmeeRisk Managemenrzich bezig houden. Risk Managernent- (het behalenaan resultatenmet betrehbing tot) het beheersenvan risico's/verliezen door toepassingaan beproefde rnanagementconceptenen methodiek en Onder Risk Managementwordt versraande bewusteen gestrucrurcerdemana€iementactiviteiten gerichtop het beheersen van risico's. S l e u t e l w o o r d edna a r b i jz i j n ' b e w u s r 'e n ' g e s t r u c t u r e e r d ' . Risk Managementis op te splitsenin eentweetalhoofdactiviteiren, re \1'eten: - het beheersenvan risico's/verliezen- loss control manallemenr; - risico financiering- zorgenvoor adequatefinancieringmocht het ongewensteincidentzich toch voordoen. Het beheersen van risico'sof verliezenvalt uiteenin: - het beheersen van de oorzaken(preventie); - het beheersen van de gevolgen(repressief). Het is daarbij goed dat wij ons realiserendat de gevolgenvan een ongewenstegcbeurtenisvaak niet van te voren zijn te voorspellen maar in de regelzullen afhangenvan de omstandigheden die heersen op het moment dat het incidentoptreedt.Zo zalvante voren moeilijk zijnte bepalenwat de gcvolgenzijn van het uit de bocht vliegenvan eenvorkheftruck.Daarbii spelenzakeneen rol als: - w c l k eb o c h t ? - hoe hard zal hij uit dc bocht vliegen? - rijdt hij dan tegeneen gebouw aan en welk is dat dan? - wat kan er daardoorkapot gaanaan het gebouw? - kan daardoor een secundairongeval(bijvoorbeeldbrand) oprreden? - wat is dan het gevolgdaarvan? - welk materiaalwordt er vervoerd? - wat kan er kapot gaanaan dat materiaal? - voor welke opdrachtzou dat materiaalnodig kunnen zijn? - is het materiaalgemakkelijk vervangbaar? - kan de bestuurdergekwetstworden? - wat kan dan de ernstdaarvanzijn? - kunnen er andereslachtoffersziin?
xvl i .3 .1 -0 6
wat kan dan de aardvan de kwetsurenzijn? wat kan de eventuelegevolgschadezlin? ziin? wat kunnen eventueleaansprakelijkheidsschaden bestaater kans op het verliesvan een opdracht? bestaater kans op verliesvan een contractof klant? En risico niveauvan nul (absoluteveiligheid)is alleendan mogelijk wanneereen bepaaideactiviteitniet wordt ondernomcn.Vanneer men niet het risicowil lopenom benente brekenmet skiën- dan niet gaanskiën.Geen ongevallenin het verkeer- dan ook geenverkeer. Geen ongevallenin de industrie- enzovoorts. Uiteindelijkis absoluteveiligheidalleenmogeliikin de dood - dan kan er nietsmcer gebeuren(voor z.overbekendaithans).Geheelleven(en werken) zonder risico'sis niet mogeiijk. Wel kunnen wii bepaalde of kunnen wif de frequentievan risico'selimineren,of niet aangaan, verkleinen(door het verbeterenvan beongewenstegebeurtenissen heersmaatregele n bi;voorbeeld)of de gevolgenbcperken(o.a.door te zorsenvoor eenefficiëntchulpverleningin gcvalvan nood). RisicoFinanciering- betfinancierenvan tlc gei:olgenvdn ongcl;enste gcbeurtenissen n naastleed cn ongemakvaak veroorz-ake Ongewenstegebeurtenissen ook financieelverlies.Risicofinancieringomvat alleactiviteiten,Jieer te op gerichtzijn dit vcrlicsvoor de betrokkenorsanisatiedraaglraar rnakenzodat de continuïteitvan de organisrtienict in gc\'.rJrkonrt. Risbtrlanagentcnt- bcbeersingr.)anristco'sen 't'erliezen In clcpraktijk zal het niet mogelilk zijn om allc onnodisekostenen gebeurtenisscn onge\\''enste tot nul te reducercn.Vel is het mogelijk verliezenop cenbepaaldniveaute handhavenhetgeennodig om dez-e en langscen llestructureerde is orn ook de s'inst te kunnen beheersen u'eg tc komentot eenzo groot mogelijkecontinuïteit en s,vstematische Zodat in iedergevalbedriifsin de behcersingvan de bedrijfskosten. interne r.oor*'aardenworden geschapenvoor hct overlevenen het produccrcnvan ccn maximaalrendement.jaer-injaar-uit. Risk/LossControl Manasementhoudt zich bezigmet de beheersing van verliezen op alleniveausin de organisatie en is derhalvevan groot Zeker ook voor het van een organisatie. belangvoor het voortbestaan rnidden-cn klein bcdrijf dat vaak niet de financiëlcarmslagheeftonr belangrijkeschadete overleven.Ook al bestaater eengoedeverzekering. Marktverliesis immers niet te vcrzckeren.
I ' r a k t i j k b o e ' kI i i n : r n c i e c1l \ l r n . r g c m c nat f l . 8 ( i u n i l 9 9 O )
xvII.3.1-0l
Risk Managernent- plaats in de organisatie Risk Managementis seen nieuwe activiteit,Het is zeker ook geen n'ondermiddel.Risico beperkendeactiviteitenwerden en worden door iedereorganisatiebedreven.Nieuw is dat de huidige situatie (economie,concurrentie,wetgeving,publiekemondighcid,e.d.; het noodzakelijkmaaktdat aanhet beheersen van bestaande en potentiële vcriiezcn bewuste aandachtwordt geschonkenwaarbij ook hoort coórdinatievanuit eencentraalpunt.Velke organisatie daarbijwordt gekozenen hoe'en door wie die coórdinatiezal plaatsvindenhangt gehcclaf van de specifiekesituatievan de desbetreffende organisatie. Daarbij spelenbedrijfsaard,omvang, spreidingvan lokaties,complcxiteitvan organisatie, e.d. een rol. De Risk Managementorganisatie kan eenvorm aannemen zoalsweergcg,cven tn figuur 2. In welke mate functiesworden verenigdin eenof enkelepersonenzal afhangenvan de specifiekebedrijfssituatie.
R r s r c ol r n a n c e r n g
Prod!ktve ghe d
A a n s p r a k e l r l K h de
Liguur 2. Plaatstan Risk Managementin de organisatie Het is z.ckerz,
xvli.3.1-08
3. Methode Het Risk ,ManagementProces Het procesvan Risk Managementvolgt in principedezelfdescquentie of opeenvolgingvan stappendie deel uit makenvan probleemoplosslng.
I)aarbij is l-retbclangrijkdat q'ii ons realiseren dat biijvendercsultaten van eengedeslcchtskunnen v'ordenverkregendoor het aanbrcngen van activiteitengerichtop het beheergen structuurin de organisatie senvan ongewenste gebeurtenissen. Wondermiddelenz;jn er - helaas 'wonder' - niet. Ook hct zogenaamde lijkt eerdertot stand Japansc door degekomendoor consequcnte en continueprobleemoplossing scnendie daartoeeenbijdragckunnen leverendan door kunstgrepen of wondermiddelen. Hct is belangrijkdat rvij ons dit realiseren omdat mensen- en irr het bijzondermanallers vaak zoekennaar die wondermiddelen,zaken dic op korte termijn resultaatopleveren.Dit komt mogelijkdoor het feit dat vaakte iang wordt gewachtmet het zoekennaaroplossingen. Eerstwanneercieproblemente ver zijn ontwikkeld wordt getrachter icts aan te doen. Maar dan wel sncll tslijvendc,structurele,oplossinscn kunnen echtcrnict gevondcnworden in, op korte termijn gcrich'wondermiddelen' te, maarzijn het resultaatvan werk - van gerichte arbcid over een aantaljaren. Probleemoplossing in het kader van Risk Manasementkent de volg c n o es t a p p e n : l. identificatievan risico's.Dc kwalitatieveinschattingvan het risico. Hier vindt de essentiële waarnemingen besluitvormingplaats: 'hcbben we te maken met een risico of niet?' 2. evaluatievan risico's.Hoe groot is het?In principespeelthierbij de omvangvan de gevolgen(schade, verliezen)eenrol en de kans dat dezc zullen ootreden. B e s l u i t v o r m i n c' h: e b b e nw e t e m a k e nm e t e e nr i s i c ow a a r a a nw e i e t sm o e t e nd o e n ? ' I s h e t a n t w o o r d ' n e e ' d a nh o u d t h e t p r o c e s hier op. Is het risicozodanigdat wel ietsgedaandient te worden dan gaanwe naar de volgendestap: het ondernemenvan actie'beheerse het n' van het risico: 3. elimineren/analyse: a. bcsluitvormingt.a.v.elimincrenvan het risico of niet; Indien eeeneliminatiemogelijk of gewenstdan: á. analysevan oorzaken; 4. opstelienvan alternatieven ter behandeling van het risico,techniI ' r a k t i j k b o e k I r i n a n c i e e\l ' I a n r g e m c n ta f l . 8 ( i u n i 1 9 9 0 )
xvlI.3.1- 09
scheen organisatorische maatregelen, voorkomen en beperken; - iDíttban gedaanritorden? Identificatie van bebeersmaatregelen Criteria opstellendaaruoor- TLtaaraan dienendeze bebeersmaatregelente aoldoen? 5. keuze van de bcste maatregelen- meestaleen combinaticvan technischeen organisatorische aspecten; 6. uitvoeringvan de keuze; Z. cvaluatievan de uitvoering- pcriodiek nagaanof de gekozen maatregelen ook naar behorenworden uitgevoerd; Meten zpat in de praktijk gedaan ri.,ordt Evalueren aan de hand v-angesteldecriteria 8. zonodigbijsturingalsmaat.egelen niet overeenkomstig de gestelde critcriaworden uitecvoerd; C orrectie bij afuijking 9. evaluatievan resuhaten- worden de gewensteresultaten(in de zin van verminderingvan ongevallenc.d.) ook behaald? 10. zonodig bijsturing,uitbreidingvan bestaandebeheersmaarregelen of toevoegingvan activiteitenom tot de gewensteresultatente KOmen.
Deze probieemoplossing sequentie, met betrekkingtot Risk Management, v'ordt weergegeve n in figwwr 3. Met betrekkingtot Risk Managemenr hebbcndezestappende volgende betekenisen inhoud: ad 1. Identificatie aan risico's Ku alit atiepe v ast stellin g L)an (pot entiële) pro b lem en Dc problemenztjn hier risico's,de mogelijkhedcndat er verliesoptrecdt.Dat verliesis in principeniet beperkttot eenbepaaldecategorie - alleswat niet beslistnodie is om het maarkan iederverliesbetekenen gewcnsteeindproduktte maken of de gewenstedienstte leveren.In essentickomt dit neer op het stelienvan de vraag '\lat kan er fout eaan?\X/elkveriieskunnen wij lijden bij een bepaaldbesluit,uitvoeringvan werk, het aangaan van eenbepaaldconrracr,enz.'Daarbij is het goedte realiseren dat er geenwezenlijkverschilbestaattusseneen risicoen eenverlies.De tijdsfactoris hier bepalend- eenrisico is een tockomstigverlies,eenverlicswas het risico van gisteren. Risico-identificatie is eendvnamischDroces.Het is zekerniet ietsdat slechtsccnmaalgedaanwordt en uei'volgens kan worden vergeren. Risico-identificatieprocessen zijn meestalniet 100% en niet geïdenti-
xvlI.3.r-10
R s c o b e w u s l zt n
n d e n t i cÍ a t i e E v a l u a et Beerndrgrng B e h e e r sn g F n a n ce r n g
Beheersrng Frnancleíng
N4ellfg en eva uatre
Keuze F e s ut a t e n
rnpul outpul
bij Risk Management Figuur 3. Probleemoplossing ficeerderisico'skunnen zich in de toekomstvoordoen.Daarnaastis het zeer wel mogelijk dat risico'smorgen ontstaanterwijl ze er vandaagniet zijn. Bijvoorbeelddoor veranderingin wetgeving,toenemendc kcnnis ten aanzienvan het gedragvan chemicaliènin het menselijkorganisme,veranderingenin het gedragvan afnemersen consumenten. Risico-identificatie is eencontinueprocesdat dient te ziin gestructureerd middels periodiekeherhalingenervan maar ook middels biir.'oorbeeldontwerprichtlijnen,inkooprichtlijnen,richtlijnen bij de selectievan personeel,onderzoek van ongewenstegebeurtenissen zoaisonp;evallen, schaden,storingen)enz. van verliezendie zich (het kwalitatiefvaststellen Risico-identificatie kunnen voordoen) kan o.a. uitgevoerd worden aan de hand van op ervaringendie elderszijn opgedaan. die ziin gebaseerd checklijsten checklist In bijlage1 (ziebIz.XVII.3.1-20e.v.)wordt eeneenvoudige kan helpen. gesevendie daarbij ad. 2. Eualuatie aan risico's Vaststelling,Lande omnang van de risico'sen defrequentie 'waarmee zij kunnen optreden De omvangvan de risico's,zekerde maximaleomvangvan het verlies is vaak nog relatief bij het optredenvan de ongewenstegebeurtenis, eenvoudigvast te stellen,vergelekenmet de problemen die gaan ontstaan bij het berekenenvan de kans dat een dergelijke verlies optreedt.Om die kans vast te stellenzullen wij immers de gehele P r a k t i j k b o e k I r i n a n c i e eM l a n a g e m e n ta f l . 8 ( j u n i 1 9 9 0 )
xvII.3.1-11
opeenvolgingvan stappendienen te analyserendie kunnen leiden tot het mogelijk incident.Daarbij zullen wij aan iederestap een waarde moeten toekennenzodanig dat uit al die waarden de kans op het beschouwdegevoig za| zíjn te berekenen.Betrokken (betrouwtare) gegevens ontbrekendaarbijveelal. In bijlage 2 (zie blz. XVIL3 .1-27) wordt een relatief eenvoudige methodiekgegevenom risico'ste berekenenin een risicocijfer.Dit risicocijferis opgebouwduit de (waarschijnlijkemaximale)omvang van de schadeenerzijdsen de kans daaropanderzijds.Deze methodiek werd opgestelddoor Fine en Kinney en dient door de gebruiker zonodig te wórden aangepasraanzrjn/haar specifiekesit.riie. Deze methode kan worden gebruikt voor her rangschikkenvan risico's zodat dezenaar prioriteit kunnen worden behandeld.Daarbij is het mogelijk om een ondergrensin te bouwen waarondermogelijk geen actienodig is (hier gedaanvoor eenrisicocijferlagerdan 20). Daarbij dientechterniet te worden vergerendat ook eencatastrofale gebeurtenis met eenzeergeringekansaandachtbehoeft,zelfsal is het risicocijfer gering.De methodiek van Fine en Kinney geefttevenseen ingang voor het bepalenof eeninvesteringtot risicobeperking acceptabel is. ad 3. Eliminatie/analyseaan oorzaken De besteoplossingm.b.t. risico'sis het eliminerenervan.Echteris dit vaakniet mogelijkdan wel niet gewenst- men wil nu eenmaalactiviteiten ondernemen,iets produceren,e.d. Is eliminatieniet mogelijk dan restnog slechtshet risicote beheersen. Daartoeis het noodzakelijk om de (mogelijke)oorzakente kennendie kunnen leidentor de ongewenstegebeurtenis of het verlies. Voor het nemenvan e\renruele actieis het noodzakeliikna re gaanwar de oorzaken(kunnen)zijn dat het risicozich manifesreert. Met andere woorden 'waardoor kan de desbetreffende ongewenstegebeurtenis optreden?' Daarbij dienenwij er rekeningmec re houdendat er nooit eencnkele oorzaakzalrztjn maarsteedsdat meerdereoorzakenaanleidingzullen geventot het optredenvan de ongewenste gebeurtenis. Ook zullendie gcbeurtenissen vaak in de tijd gescheiden zilnen leidt het eentot her ander.Zo zal een niet goed opgezettepersoneelsselectie, gekoppeld aan een nict voldoendeopleidingsprogramma, kunnen leidentot de aanwezigheidvan mensendie niet geschiktzijn om het werk uit te vocren.Hctgeendan later blijkt door het optredenvan ongewensre gebeurtenissen zoalsongevallen,schaden,kwaliteitsproblemen, verzutm, enz. Het niet hebbenvan een voldoendeaantaliuiste beheerscriteria zal
xvII.3 .t-1 2
leiden tot het optreden van ongewenstesituatiesen handelingenvan mensendie vervolgenskunnen leiden tot het optreden van ongewenstegebeurtenissen. Met gevolgendie afhangenvan de omstandigheden die heersenop het moment dat een en anderplaatsvindt.Een recent 'Herald voorbeeldi, Êet ongeualmet de of Free Enterprise'.Onvoldoendebeleid,onvoldoendebeleidsuitvoering, onvoldoende(veiligheids)criteriain het ontwerp, inadequateregelgeving,onvoldoende toezicht, enz. Het gevolg was rampzalig maar had nog veel erger kunnen zijn indien een en anderwas gebeurdin dieperwater, of met meer mensenaan Dooro. ad 4. Opstellenvan ahernatieaenter bebeersingvan risico's Hier dient onze aandachtzowel uit te gaannaarde oorzakenvan het ongewenste incident(gerichtop voorkoming)alsnaarde maatregelen die getroffenkunnenworden ter beperkingvan de nadeligegevolgen. Hoewel er tal van mogelijkealternatieven zíjn,laten deze zich toch onderbrengenin eenbeperkt aantalcategorieèn.Heeft men na identificatie en evaluatiehet risico in kaart gebracht danzrjn er in principe slechtstwee dingenmeete doen: er meete levenof trachtenhet risico te beëindigen. Beëindigenvan het risico komt vooral ter sprakeindien het te groot wordt geachtdan wel niet past binnen bijvoorbeeldeen bepaalde organisatieof produktie. Een van de meesteffectieveoplossingenis uiteraardhet eliminerenvan het risicoin absolutezin, z.odit mogelijk is. Bijvoorbeeldhet niet producerenvolgenseen bepaaldproces,het niet gebruiken van bepaaldegevaarlijkestoffen, niet te exporteren naar een bepaaldland, of niet te bouwen op een bepaaldeplaats. Ook kan men trachten het risico over te dragen aan anderendie mogclijk beteruitgerustzijn voor de behandelingdaarvan.Een voorbeelddaarvanis het door derdenlatcn uitvoerenvan bepaalde(gevaarlijke)werkzaamheden waarbijechtcrniet vergetendientte wordendat dit op zich weer andererisico's kan introduceren,zoals eventuele uitval van de leveranciervan de betrokken dienst. Ook kan men trachteneventueleaansprakeliikheid voor bepaalde risico'scontractu'hold-harmless' eel over te dragen aan derden via een zogenaamde (afstandvan verhaal)overeenkomst. Men kan trachtenhet risicote beoerkendoor biivoorbeeldhet vervanvloeistof uoor.h., schoonmakenvan Hen vJn een brandgevaarlijkc nctalen onderdelendoor een middel dat onbrandbaaris, of althans minder brandbaar. Yaakzal men echterniet willen dat eenrisicowordt geëlimineerd, of dat niet kunnen.Het aanvaarden van risico'sheeftimmersook posiI ' r a k t i j k b o e k l r i n a n c i e e lM r n a g c m c n t a f l . t l ( i u n i 1 9 9 0 )
XVII.3.1_1J
tieve kanten. Men kan niet gaan skiën zonder de kans een been te breken.Je kunt nu eenmaalniet aan het verkeerdeelnemenzonder kansop aanrijding.En auto'srijden ook niet zonder (brandgevaarlijke) brandstof die r.ervaardigddient te worden in raffinaderijendie overigensook voor werkgelegenheid zorgen,enz. Derhalvezullen wij veel risico'swillen en moetenaanvaarden omdat wij zonder niet kunnen leven,althansniet op de manierzoalswij dat doen.Vcl kunnenwij trachtende kansenop de ongewenste gebeurtenissente verkleinendoor het treffenvan maatregelen die dat (kunnen) voorkomen.Daarnaastkunnen wij ook zorgenvoor efficiëntehulpverleningen andcreactiviteitenom te zorgenvoor beperkingvan de schade,mochtenongewensteincidentenzich, ondanksonze preventievezorg,toch voordoen.In de regelzullenwii dit ook altijd doen,op de eenof andere wijze. Somsbewustmaarvaakook minderbcwusten gestructureerd en worden (veel)meerverliezengeledendan noodzakeliik is. De alternatieven die ons ter beschikkingstaanbetreffen: - het verminderenvan de frequentievan het ongewenste incident.Dit kan geschiedcndoor o.a. keuze van produktieproces,maar ook door te zorgenvoor eengoedeselectievan personeel,zorgenvoor adequatecriteria bij inkoop van diensten,goederen,produkten, criteriabij ontu'erpvan installaties, machines,e.d.,en goedeopleiding van leidingger.enden en personeel.Maar ook door zorg te dragen voor goede werkprocedures,regelmatigeevaluatievan wcrkzaamheden, het plegenvan dc juistefeedbackdaarover,en7..; - verminderenvan de nadeligegevolgenindien het ongewensteincident toch optreedt.O.a. door te zorgenvoor eengoedeorganisatie met betrekkingtot bcstrijdingvan bijvoorbeeidbrand, mogelijk ook installatievan detectic-apparatuur en sprinklers,het verlenen van hulp aan slachtoffersvan ongevallene.d. Maar ook door de juisteactiete ondernemenna bijvoorbeeldbrand zodat de markt weer zo sncl mogelijk kan worden voorzien van produkt of dienstwaardoorde gevoigschade kan worden beperkt, inclusiefmogelijk verliesaan marktaandêel. Of het treffenvan maatregelen, mocht onverhooptworden vastge stelddat er ietsaanhet produkt mankeertwaardooraansprakelijkhcidsclaims zouden kunnenontstaan(en dus wetenwat te doen om de rnarkt te informerenover eventueleprodukt defecten.inclusief eventucelterug halenvan de produkten uit de markt). Naast dezetwee categorieën van maatregeien, blijft ons nietsanders over dan tenslottenog te zorgenvoor eenadequatefinancieringzodat clegeledenverliezenook kunnen worden gecompenseerd. Ook daar-
xvII.3 .1 -1 4
toe staanons een beperkt aantalbasisvormenter beschikkingdie later zullen worden toegelicht. ad 5. Keuze van de bestemaatregelen In de regel zal er niet één beste maatregelbestaanmaar zal een combinatie worden gekozen. Zoals rcn aanzienvan het mogelijk verliesvan een produktie eenheiddoor brand bijvoorbeeld: - keuze van zoveelmogelijk niet, of slechtbrandbaarmateriaalvia ontwerp en inkoop; - goedeselectievan vakbekwaampersoneel; - goede interne opleiding van personeelom de, geïdentificeerde, naar behorente kunnen uitvoeren; werkzaamheden - eeninspectieprogrammater opsporingen correctievanongewenste situatiesdie mogelijk tot brand zoudenkunnen leiden; - installatievan detectieapparatuurenlof sprinklers; - procedurevoor inschakelingvan brandweer; - eigenbedrijfshulpverleningsorganisatie; - overeenkomstmet collegabedrijf voor toeleveringvan markt; - verzekeringvoor f-inanciering van materiëleschadet.g.v. brand en b e d r i j i s s c h a dm e ,e t c i g e nr i s i c o . Of zoalsmet bctrekkingtot het voorkomenof beperkenvan produktschaden: - onderzoeknaar toepassingsdoeleinden van produkt; - opstellenvan adequateproduktspecificaties; - opstellenvan daarmeesamenhangende inkoopcriteria; - goedeselectiecritcria voor vakbekwaampersoneel ; - opstellcnvan juistewerkprocedures; - opstcllen van juistecontrolesen aanschaf van betrouwbaremeetapparatuur; - inkoop van juisteproduktiemiddelen; - goedeopleidingvan personeel; - juisteverpakkingen gebruiksaanwiizing; - adequateopslagen transport; - systeemvoor behandelingvan klachten,incidenten,e.d. - registratievan afnemers; - produktidentificatie voor eventueelterugroepenvan produkt; - p r o d u k t v c i l i g h e i d s c o m m i s; s i e - verzekeringvoor kostendekkingvan eventueleterugroepvan produkt; - verzekeringvoor financieringvan eventueleaansprakelijkheid met noog elgenrlsrco. P r a k t i l k b o c k l r i n a n c r c cN i Í a n a g e m c nat f l . 8 ( i u n i l 9 9 O )
XVII.3.1-1'
ad 6. Uttaoering van de gekozenmaatregeLen N:rclateen selectieis gemaaktvan de te treffcn maatregelendiencn dez-ete wordcn uitgevoerd,conform de richtlijnendie daartoezijn opgestclcl, om tc zorgenvoor het gcwensteresultaat. ad 7. Eoaluatie aan uit,,-ocringaan gekoz,enmaatregelen N a g a a no f b i j v o o r b e e l di n s p e c t i ep r o g r a m m a ' so p d e j u i s t c w i l z e u'ordenuitgcvoerd,oplcidincgeschiedtzoalshet moer,de criteriabij pcrsonee lsselectie rl''ord..n gehanteerd, dc"werkprocedurcs op de luistc wijz.e'worclengcvolgd(door brjvoorbeeldhet uitvoerenr.antaakobservlties),dc inzetbaarheidvan de Lredrijfshulpvcrleningsorganisatie op niveau bliift. acleqr.r;rte verz-ekeringsdekkrng blijÍt besraan, juiste sprinklers op cle wijz-cu'ortlenonderhouden,produktklachten naar behclrenworden onr.lerzocht, enzovoorts. l)cz-ecvalu.rtie, cn dc er.entue.le bijsturingdie daaruitvolgt, is van zcer groot belanÍrom vasttc stellenc,feencn anderjuist worcituitgevoerd. - zonderjuisteuin..'ering I{ct is het hart van goed(Risk)JVlanagenrent van de vercistcs'erkzaamheclerr kan gc-enblijvend gewenstrcsultaat wordcn verkregen. dd 8. Bijsturing inrlien nodig V'orclt niet voldaan aan de criteria gesteldvoor uirvoerins van de gekozenbcheersmaatregelen dan kunnen ook de gewensteresultaten niet worc-len vcrwacht.Derhalvedient bij vastgestclde en niet acceprabelc afwilkingenre worden bijgestuurdom re voldoenaande criteria gcstcldvoor de betrokkcn beheersactiviteit. ad 9, L'o-aluatie aan resultaten Uiteraarclgaathet uiteindelijkhicrom: r'aststellen of schaden,storingen, ongevallen,klachten,e.d. niet boven een bepaaldniveauuitkomcn. Gebeurtdit toch dan zai bijsturingnodig zijn in de maatregelen die wij hebben genomen.Dit kan betekenendat bijvoorbeeldde inspcctiefrequentiemoet worden opgcvoerd,werkprocedures dienen te worden aangepast, e.d. Ecn aantekening is hier welop zijn plaats.In tal van bedrijfstakkenis een lageongevalsfrequenrie niet noodzakelijkeen indicatiedat allcs goed onder controle is. Vooral in bedrijfstakkenmet bijvoorbeeid hogekapitaalsinvestering en eenhogegraadvan automatisering, zoals biivoorbeeldde proccsindustrie, is ecn lage ongevalsfrequentie (die
xvlI.3.1-16
richt zich immersop letselongevallen met verzuim)geengoedeindicator voor de 'veiligheid'van de betrokkenorganisatie. ad 10. Bijsturing indien nodig \Wordende gewensteresultatenniet bereikt maar worden wel de beheersmaatregelen uitgevoerdvolgensde gesteldecriteriadan is het nodig de behecrsmaatregelen aan te passen,te veranderenof uit te breidenzodat de beoogderesultatenwci kunnen worden verkregen. ad 11. ContinueonderzoekvAn 'missers' Tenslottczai het Risk Managementprocessteedsonderhevigzíin aan veranderingen en dienenwij gebruik te makenvan de voorvallendie plaatsvinden om eenen anderaante passen. Vij zijn in de regelniet in staatom svstemen, organisaties, te makendie zonderstoringen,ongevallen,schade,e.d. kunnen functioneren.'Missers'zullen derhalve biijven voorkomen. Zaakis hct dezeongewenste gebeurtenissen, die wij waarnemendoor hun gevoleen,grondigte analyseren zodat maatregelen kunnen worden genomenom herhalingvan dezelfde , of soortgelijke,vcrliezente voorkomcn. Belanerijkdaarbijis de wijze waarop het onderzoeken analyseren van dergelijkeverliezenin de organisatie is gestructureerd. Essentieel in het kader van Risk Managementis het risicobewustzijn van mensen.Uiteindelijkvan iedereenin de organisatie,maar in de eerstcplaatstoch het risicobeu,'ustzijn en de attitudeten opzichtevan risico van het topmanagement. Daarbij dient dit zich niet te uiten in r.ritsluitend sloÍrans('SafetvFirst') maar juist in het structurercnvan het Risk Managementproces,in de activiteitengerichtop het beheersen van risico's. Het Risk Managementprocesalshierbovenbeschreven laatzrch ook weergevenalstn figuur 4. Uitgangspuntin figuur 4 is het risico, de potentiëieschade,storing, ongeval,enz. Dit risico kan al dan nier geïdentificeerd en geëvalueerd zijn. Wannecrdit niet het gevalis dan kan dit zijn door het feit dat de door ons gebruikteidentificatie/ cvaluatiemethodiekenniet fi)"/" zijn, dan wel dat het hier gaatover risico'sdie tcn tijde van de identificatie/evaluatie nog niet bestonden. Dit pleit er voor om het identificatie/evaluatie procesin de structuur van onze organisaties in te bouwen, o.a. via activiteitenals inkoop, ont$'erp,ongevallen/incidenten analyse, taakobservaties, enzovoorts.
P r e k t i j k b o c kI i i n r n c i e e,l r n : r q c n r e nr tf l . 8 ( i u n i l 9 9 O )
xvII.3.t- 17
0verdragen actvlet
0 v e r dr a g e na a n s p r a k e l r l k hd e
Ftgwwr4. Activiteiten in Risk ManaRementproces 4. Beoordeling Toepassing van Risk Managementconceprenkan (en dient)plaats(te) vindenin iederefunctieen disciplinein de orsanisatie. Het is daarmee eenintegraalonderdeelvan besluitvormingen uitvoeringvan werk op iederniveau.Beslissingen r.a.v.de wijze van risico financiering(o.a. verzekering)dienenin de regelplaatste vinden op top managemenr niveau, dan wel door de staffunctiedie zich daarmeebezig houdt, binnen de richtlijnendie door topmanagemenr worden gegeven.De reden van deze betrokkenheid van topmanagementwordt vooral g e v o n d e ni n d e b e s l i s s i ntg. a . v .h e t r i s i c o n i v e a d u a td o o r d eo r g a n i s a tie zal worden geaccepteerd (de financiëlerisico'sdie door de organisatie zelf worden gedragen)enerzijds en anderzijds de kosten die gepaardgaanmet het 'overdragen'vanhet financiëlerisico aanderden (de verzekeraar). Risico Beheersingsluit in het bijzonder aan bij veiligheid en beheer-
xvII.3.1-18
singvan schaden.Het is daarmeevan groot belangt.a.v.risicofinanwaarbijmogelijk ciering,juist ook bij het inkopenvan verzekeringen gunstigeconditieskunnen worden verkregenafhankelijkvan de maatte voorregelendie worden genomenom ongewenstegebeurtenissen komen dan wel de gevolgenervan te beperken. Verzekeringkan voor velerisico'sworden gebruiktalsfinancieringsvorm. Of men tenslotteovergaattot verzekeringenzal afhangenvan 'XVII.3.2 Risicofinancieeen aantalfactorendie kort in hoofdstuk ring' zuilen worden toegelicht. In het algemeenzal verzekeringen voor de meesteorganisaties de gebruikelijkevorm van risicofinanciering blijken te zijn. Een simpeleformuleechteris niet voorhanden- of men de risico's zelf draagtdan wel onderbrengt bij een verzekeraar hangt o.a. af van de individuelebereidheid(en mogelijkheid)om risico'ste acceDteren. Risk Managementwerd (en wordt) zeker vanuit de verzekeringswereld onder de aandachtgebracht.In de praktijk zal Risk Management echtcrveelverderblilken te gaanen het uitgangspuntkunnen zijnvan een meer omvattende structuur waarin beheersingvan verliezen en risico'skan plaatsvinden. Daarmeezou Risk Managementeenbelangrijke plaatsin nemenbinnen het kadervan financieelmanagement. Is het risicobekend,kwalitatiefen kwantitatief,dan kunnenwij er in principe twee dingen mee doen: wij kunnen het eliminerenof niet. Eliminatiekan absoluutgeschieden, dan wel kan het risicoop eenof anderewijze worden overgedragen aan derden(met alle risico'svan dien overiecns). Kunnen (of willen) wij het risico niet eliminerendan zullen wij in de regeltrachtende frequentievan de ongewenstegebeurteniste beïnvloeden(door de oorzakenaante pakken)enlof de gevolgener van te beperken,mocht het voorval toch optreden.Daarnaastdienenwij te zorgen voor een adequatefinancieringom het geledenverlies te comDenseren.
l ' r e k t i j k b o e k I ] i n a n c i c c lN { a n ; r g e m e natf l . S l j u n i t f l O l
xvlI.3.1-l9
Bijlage 1 - Checkliist Kwalitatieve Risico's Onderstaande tabellenkunnen dienenter bepalingvan de risico'svan een Een en ander dient te worden aangcpastaan dc .organisatie.. speclllcKcorganlsatle. Per punt dient te worden nagegaan: A. ziin mogelijkcverliezengeïdentificeerd? - bestaathet betrokkenrisico? B. z,iinzii scëvalueerd? - wat is de mogeiijkeomvang? - \\'at dc kans? (- zijn maatregelen getroffenter behandeling? - climinatie? - r'ernrinderingvan de kans? - 'n'crrninclering van de omvang(vooraf,achtcraf)?
D . n'erd gezorgdvoor adequatefinanciering? - eigenbeheer,verzekering? E. of is dit punt misschiennict van toepassing?
L Scbade LtLtneigen iiterkncmers l n v e n t a r i s a t i e v ; r n v e r l i e z - ne d o o r : 1.1. Onsevallcn tijdenshct w.erk 1 . 1 .l . l e t s c l 1 . 1. 2 . b e r o e p s z - i e k t c
1.2. letsclof beroepsziekte tijdenswerk voor derden 1 . 3 . l e t s eo l f z i e k t eb u i t e nh e t u , e r k 1 . 3L. r r j d c n sr e c r c . r t i r . 1 . 3 . 2 .i n h e t v e r k e c r l '
l.J.J. tnuls
1 . 3 . 4 .t i j d e n sv a k a n t i c 1 . 3 . 5 i.n b i j b a e n r j c 1.4. letsclof ziektetijdensverblijf in een ancicrlancl I . 5 . r t ' r m i n d c r d ec a p a c i r e i r 1 . 5 . 1 .t e n e c v o l g vea n a l c o h o l 1 . 5 . 2 .t e n g e v o l gvea n e e b r u i kv a n d r u g s
xvlt.3.1-20
I I
L6.
1 " 5 . J .t c r - r g e v o l vgaen g c b i r r i kn r e t l i iej n . r r I . i.'1. r'erzr-r ii-r-' 1 . 5 . 5 s. t r c s s lctsclo1 zreLietijdcnsafu'ezighcirl','.r<.lr: 1 . 6 . 1 r. ' c r v u l l r ndgi en s t p l i c h t i . 6 . J .r ' c r l u l l i n u. r n , l c r b c u r u . cpr l i c h t c n 1. 6 . 3 .I r t i : r j a d r s l , c i d s w c r k
i1E!EI: iii
ii ii
t;
il
lí,ilt't ti:lt' st:l.t,trit'{ i!!.t'ti t)r'!iilrstlic
I l i r t ' r . r t r i r r r ; r tvi a c n v c r i i e z c nc l o o r : j.1 n l r n r . l I g s l i j t . l : . ". t , t l tl t t . t c l t i t t c \ -, l p J ) a r a t u u r ).2.. l . - 1. :.1. L5.
r r l ' r r o r r n a l cs l r i t e g c \ l ' r ) L ' - t i j t l r q, itt t , r t t ' r r v r o r t : t i i d i g t '\ ' f r ' ( ) i l r i t r ; ï l g , , n t l c r b r ek i r . i { . , . r 1p1r o e l u k t i c : . 5 . i . . . i o , r rt ' e g v a l l er r v a n en e r g ; e o . . ' 1 . ' rkit. i t . i r o
st()rltll
. luihi . ,-lr.rrl, o,vl,atet. e
I6.
(rf\ F"
3 cnz-ovottrts 1 . 5 . 2 . r . ' c r r . n i n t l c r i n\ 'q. r nc n c r g i t .t o e ' u ' o e r 1 . 5 . 1 " i l n c j e r l r r e k i n gv a l r I e v c r a n t r c sv a r ' . grontlstofier.r . huipstoffcr-r o vcrpakkingsnrateriaal . c'lienstcu o cnz_()\'oorts 2 . 5 . 1. c o n t a m i n a t i ev a n g e l e v e r d eg o e d c ' r e n r r . r t u u r l i i ikc n o n r c c n . , f r r m p 2.6.1. brand - cxtcrn (buiten bedriif ontstailn) 2.6.2. storr-n/rvind i.O.J.
tt1 DllK\('l'll
1.6.+. ()\'er\tr()nting 2.6.5. larclbo'rng I t r r k r r i k b t , c Ll i n r r . i , , , 1\ 1 r n : . , . ' n r t n tr l l . S í i u n i l 9 9 C
x v t I . l .1- 2 1
A 11
2.6.6. aardverschuiving 2.6.7. vervuiling(lucht/water) 2.6.8. neersiag(hagei/sneeuw/regen) 2 . 7 . brand - intern (binnenbedrijf ontstaan) 2 . 8 . chemischereacties 2 . 9 . lekkageof explosievan drukvaten 2 . 1 4 .maatschappelijke onrust I
l. lv. t. oorlog
2 .I 0 . 1 . o p s t a n d r r e l l e t l e s 2 . 1 0 . 3 .v a n d a l i s m e 2.10.4.industrië1e sabotage 2 . 1 1 bezwijkcn van structuren 2 . 1 1 . 1 .b r e k e nv a n g l a s 2 . 1 1 . 2 ,i n s t o r t i n gv a n g e b o u w e ne . d .d o o r o v e r belasting 2.11.3. tengevolgevan drukverandering 2 . 1 1 . 4 .d o o r c o n t a c rm e r : 2 . 1 1 . 4 . 1v. o o r w e r p 2 . 1 1 . 4 . 2 v. l i e g t u i g 2 . 1 1. 4. 3. v o e r t u i g 2 . 1 1 . 4 . 4s. c h i p 2.12. natuurlijk verval/achteruitgang 2 . 1 3. e x p l o s i e 2 . 1 3 . 1 .g r o n d s t o f f e n 2 . 1 3 . 2 .e i n d p r o d u k t e n 2.13.3.hulpstoffen 2 . 1 3 . 4 .t u s s e np r o d u k t e n 2 . 1 4 . g e v a r e nt e l a n d 2.15. gevarenter zee 2.16. gevarenin de lucht 2.17. contaminatic 2 . 1 7 . 1 .d o o r v r e e m d es t o f f e n 2 . 1 7. 2 . d o o r t e m p e r a t u uvr e r s c h i l l e n 2 . 1 7 . 3d. o o r s t r a l i n g 2.17.4 door corrosieveprocesmaterialen 2.18. produktie afvalluitval 2 . 1 8 . 1 .t e h e r s t e l l e ng o e d e r e n 2 . 1 8 . 2 .o n b r u i k b a a rm a t e r i a a l 2.18.3.afval materiaal 2.19. verhogingconstructickosten 2.2A. verhogingvervangingskosten
xvlI.3.1-22
B C D r.
A B CD
L
2.21 verhogingreparatiekosten 2 . 2 2 . v e r l i e sv a n : 2 . 2 2 . 1 i.n f o r m a t i e 2 . 2 2 . 2 .k n o w - h o w 2 . 2 2 . 3 .r e c e p t u r e n ' 2 . 2 2 . 4 .b l a u w d r u k k e n 2 . 2 2 . 5 .m o d e l l e n
B CD 3. Persoonlijkeschadeaan Pwbliek van veriiezendoor: Inventarisatie 3.1. gebruik van produkten 3 . 1 . 1. n o r m a a lg e b r u i k 3 . 1 . 2 . a b n o r m a agl e b r u i k 3.2. letselof ziektc bezoekers 3 . 2 . 1 . f y s i e kl e t s e l 3 . 2 . 2 . t . g . v .g i f t i g es t o f f e n
L
I
l '
t.g.\'. stralln!;
J.l.J.
3 . 2 . 4 . t . g . v .g e l u i d 3 . 3 . nict behcersteprocessen 3 . 4 . gebruikvan voertuigen 3 . 5 . gebruik van vaartuigen 3 . 6 . gebruikvan vliegtuigen 3 . 7. handelingenvan personeei 3 . 8 . handelingenvan dieren 3 . 9 . brand of explosie 3 . 1 0 .constructicwerkzaamheden
3 . 1 1 ., , - - . - t - . ; - , , - 3 . 1 2 .sloopwerkzaamheden 3 . 1 3 .afvalverwerking 3 . 1 4 .bestaanvan gebouwenof installaties(hinder) 3 . 15 . handelingenvan vLr
(lrlull
IrlhLrr
1 . 1 5 . 1b. e z o e k e r s l l
J.l).2. deroen 3 . 1 6 .s P o n s o r e nv a n :
3 . 1 6 . 1 .r e c r e a t l e veev e n e m e n t e n 3 .| 6 . 2 . p u b l i e k ea c t i v i t e i t e n 3 .I 6 . 3 . o p l e i d i n g s p r o g r a m m a ' s J . l / . s m a a ol,a s t c r middelscertrficatie 3.1U. aansprakeliikheid tt
l { a n ; r g c n r e natf l S ( j u n i 1 9 9 0 ) P r . r k t i i k b o c k[ ] r n a n c i e cN
xvII.3.1- 2- l
4. ,Vateriëleschadeaan publieh trnverntarisatie van .,.eriiczen door: 4.l. n;rlatigheid 4 . 2 . b o t s i n go f c o n r a c tc l o o r / m e t / t . g . v . : 4 . 2 . 1 . h a n d c l i n g e vna n p c r s o n e e l 4.2.2. appararrlurin hr.rurof lease 4 . 2 . 3 . p r o c e si n s t a l l a t i e s 1.2.4. voertuigen 4.2.5. vaartuigen 4.2.6. i'licgtuigen 4 . 2 . 7 . h a n d e l i n g e vna n d i e r e n . + . J . brand, explosic + . + . afvocr gccontamineerd materiaal 4 . 5 . m i l i e u v e r o n t r eiigni n g 4 . 6 . ranr.aardeaansprakelilkheid van derden + . / . g e b r u i kv a n p r o d u k t e n : 4 . 7 . 1 . n o r m a : rgl eb n r i k 1.7.2. abncirmaalqebruik 4 . 1 1 . e e b r u i kv a n s e v a a r l i j k se t o f t e n : 1 . 8 .i . v o o r p r o c e s +.u.2. afvalver$'e rkins 4 . 8 . 3 . o n t v r e e m c lqeo e d e r e n 4.9. h:rndelingcn van rilnncmcrsop bedrijfsterrein 4 . 1 0 . s p o n s o r evna n : + . 1 0 . 1r. e c r c r r i t . I I : . : . p u b l i . k e. r ei i \ i r ( ' i r c n t. \:erliast,an kay;itaa/cn tnkomen I n v e n t a r i s r r tvi ca n r er l i ez c n d o o r : 5 . 1. b c c i r i t f s o n d e r b r e k itn. g q . r , v. e r l i c sv a n : 5 . 1 .l . p r o c l u k t i c r n a c h i n e s , / i n s t a l l a t i e s 5 . 1. 2 . p e r s o n cle, r , . r sor i r i i d el i i k 5 . 1 . 3 . s o e d er e n . c l i c n - s t ccn..r i . 5 . 2 . r erliesvan levcr:rnties 5 .i . verliesencrgicvoerrzicnrng 5 . . + . be'perkir-rgcn encrgicvoorzicni ng 5 . 5 . inbreuk op parenrcn - 5 . 5 . 1 .n a t i o n a a l 5.5.2. intcrnationaai
XVII ).
| -:1
-i-t-
l-t,
5.6. r'erliesaan rcgistratie/informatiesvstemcn 5.6.1. financiercl 5 . 6 . 2 . p r . r d u k t i c g c l {ccn\ s 5.6.3. personcclsgeEïevens 5 . 7 . n i e t v e r k r i j g c nv a n s e w e n s t em a r k t 5.8. tekortkorningcn(foutievc handelingcn,vergissingen) 5 . t ' i . 1 .d i r e c t i c c. o m m i s s a r i s s el ne ,d e nR v B 5.8.2. nlanagcrs 5.8.3. staffunctics 5.8.1. pcrsonccl 'sleutcl'pcrsoncel ling 5.9. cloociof uitscl-rake 5 . 1 C .r ' e r l i c s ' s l c u t cpl c' r s o n e e i 5 . 11 . . r a n s p r a aokp v c r p l i c h t i n g e n
6 . l ' e r l t c z , e nt g . . ' . c o i l ! r a c t u c l ea a n s p r a k e l i i h b e i d i n l ' e r . r t a n s a t i cv a n v c r l i ez e n d o o r : ( r . 1 , i n , r r i c q u . r tpcl . r l r r r i n g 6 . 2 . h a n c i e i i n g eI 1 \ : A n a a n n e m c r s 6..i. h;rndclingcnr rin gevolmachtrgdcn 6.'+. handelingen ran liccntiehor-rtlers 6 . 5 . 1 - , a n . l t ' i i t t g c t . t ' ul'cavne r a n c i e r s 6 . 6 . h a n . l e l i n q c n" l n i n k o p e r s 6 . 7. h a n d e l i n g en \ ' t n p c r s o n e c l 6.8. natuurliikeoorzaken 6 . 9 . h , r n d c i i n g c nv a n d c b i t e u r e n 6 . 1 C . h a n d c l i n g c rvr a n h u u r d e r s 6 " 11 . k o s t e n v a n a r b c i t l s v o t t r w a a r d e l t 6 . I 1. 1 . c í . ) n r p c n s a t ri e, ' < t ozr i e k t e i ' i n v a l i d i r e i t 6 . 1i . 2 . c o n r p c n s l t i ev o o r d o o d i v c r l i c s
l i c h , r a m s d cnl e 6 . 11 . 3 .compensrrtic voor arbeiclsongeschihthcid 6 . 1 1 . 4p. e n s i o nrei n { 'sleutcl'pcrsonee I kcring, 6 . 1I . 5 . verz-e
I ) r r k t i r k i . o e i i i i r r r n c r e e l\ l r n a g c t r t e n t r f l . S t r u n i 1 9 ! l C l
xvll.3.1-2t
A B CD 7. Verliezent.g.a. crimineleactiaiteiten Inventarisatie van verliezendoor: 7.1. handelingenvan personeel: 7.1.1. diefstalvan geld of waardepapieren 7.1,.2. diefstalvan goederen 7.1.3. diefstalvan appararuur 7.1.4. dicfstal van recepruren/produktiemethoden 7.l .5. vervalsingvan documenten 7.1.6. acceprarie van waardelozebetalingen 7. 1 . 7 . n a l a t i g h e i d 7. l . 8 . s a b o t a g e 7.2. handelingenvan derden: 7.2.1. diefstalvan geld of waardepapiercn 7.2.2. diefstalvan gereedprodukt 7.2.3. diefstalvan goederen 7.2.4. diefstalvan apparatuur 7 . 2 . 5 . s c h c n d i n gv a n p a r e n r c n 7.2.6. schendingaureursrechten 7.2.7. vandalisme 7.2.8. brandstichting 7. 2 . 9 . s a b o t a g e 7 . 2 . 1 0 .o n t v o e r i n gv a n ' s l e u t e lp' e r s o n e e l 7.2.11.bedreigingvan personeel
A
8. Immatcriële aerliezen- aerliesaan gooduill Inventarisatie van verliezendoor: 8.1. verliesvan afncmers 8 . 2 . v e r l i e sv a n l e v e r a n c i e r s 8.1. verliest.g.v. wetgevingof privilegesten gunsrc 8.4. verlicsvan goedearbeidsverhoudingen
xvII.3.1-26
BCD
I,
Biflage 2 - Relatieve kwantitatieve risicobepaling M etbodevan Fine/Kinney De methode die hieronder wordt beschrevenstreeft er naar om risico's uir te drukken in een getal.zodoende wordt het mogelijk om risico's. eenrangschikkingte makennaarde groottevan verschillende behandebij Dit is ván direct bela.rgvoor het stellenvan prioriteiten ling van de risico's.Daarnaastgeeftdezemethodeook richtlijnenmet betrekkingtot de acceptatievan risico'sen het waarderenvan maatregelengerichtop het verminderenvan de risico's. Het bóhoeft geenbetoog dat de methodezal dienente worden aangepast aan de specifiekeomstandighedenvan de betrokken organisatie, met name ten aanzlenvan het niveauvan risico'sdat men wenst te accepteren. Hoervel een risicocijfer klein kan zrjn kan dit toch een catastrofale gebeurtenisbetreffen met een zeer kleine kans van optreden. ook dezerisico'sbehoevenechterbijzondereaandacht' Risico'sworden in dc methodeuitqedruktin een risicocijfer. Het risicocijfer Dit cijfer is opgebouwduit drie bestanddelen: 1. Factor voor de (waarschiinliike)geaolgen(G) Omschrijving Catastrofe- talrijke doden, of schade boven US $ 1 0 O 0 O0 0 0 enkele doden, of schade boven US ramp $ 1 000 000 zeerernstig- dode,of schadebovenUS $ 100 000 ernstig- blijvendeinvaliditeit,of schade boven US $10000 belangrijk- letselmet verzuim,of schadeboven US $ 10OO aandachtvereist- letselzonderverzuim,of schade boven US $ 1C0
l ' r e k t i l k b o c k l ] i n a n c r c c lN { a n a g e m e nat f l . 8 ( j u n i 1 9 9 0 )
100 40 15 7 3 .1
xvII.3.r-27
2. Iiactor voor blootstelling(B) Omschrijving continueblootstelling frequenteblootstelling(1 maal per dag) af en toe (1 maal per week) soms (1 maal per maand) zelden(enkelemalenper jaar) zeerzelden(1 maal per jaar)
10 6 2 1 nÁ
3. Factor voor 'íilaarscbijnlijkheidvan optreden incident tijdens blootstelling(W,) Omschrijving I | i |
Waarde
te verwachten goed mogelijk ongewoonmaarmogelijk enkelmogelijkin grensgeval denkbaarmaaronwaarschijnlijk praktischonmogelijk bijnanietdenkbaar
10 6 3 .1 0,5 0,2 0,1
Het risicocilfer(R) wordt berekerndals het produkt van de drie rvaarden,dusR:G xBx!ï/ A a n d e ! ï r o o t t e v a n R w e r d e n d e v o l g e n d e u , a a r d e r i n g e nn e c g e g c v e n :
I i
Risicocijfer(R) >400
i
I zoo- +oo 70 - 200 20- 70 <20
Waarderingvan het risico zeerhoog risico- overweegalgehelestopzetting van activiteiten hoogrisico- onmiddellijke actieter verbetering is vereist belangrijkrisico- maatregelenvereist risico- aandachtvereist risico- mogelijkaanvaardbaar
Rcch to aar digingsfactor Vereisthet risic. dar maatregelen worden getroffenter verbetering van de situatiedan kan een indruk worden verkregenten aanzienvan het rendemenrvan de voorgesteldemaatregele.r] Dit kan door het beschouwenvan de volgendepunten: 1. het uitgangsRisicociffer(dus R : G x B x V4
xvÍI.3.1-28
([ uitgedruktin proccnten' 2 . de risicovermindering via de formule: (K) uitgedrukt 3 . de kostenfactor
, -
1\:
^'tT \ /v -t o t a l c k o s t e n ( U S $ )
100
(R\,f laat zich dan als volgt berekenen: Dc rechtvaardigingsfactor Ry:RXV
K
Bij een waardevan .RV: > 20 - wordt de investeringals zeerrendabelbeschouwd; 10- 20 - gerechtvaardigd; < 1O- -o.dt h"t reÀd"rnenrvan de investeringals twijfclachtig beschouwd. Een en ander laat zich ook langs grafischewes berekenenzoais in de bij dezebijlagehorendefiguren I en 2' aangegeven
l { a n a g c m e nrtf l . 8 ( i u n i l 9 9 O ) P r . r k t r j k b o e kI ' i n a n c r e eN
xvll.,l.r - 29
io
q olo
G
o
q-
-o
x=; ;,q
R óo
m>
IO;
OU CO
-
o ;7
e'
a
:
i
ll
I
-1 r9a
n
3
"Is
>6
Ë:r Ëtr $; r; Ër ;=; ;ï: ;iË {: ;Ë Ë: :íe
j_=ó
>
;i
àà
tts
(, z -
U
Yiz:.
Z [;
G
o_
i,r ; oË :"t. -,. r
óq
Ë eq 9 Ë o Y o -.È : I À;
9Í : d Ë< r;
Fá;Ë
iï!*:5ióË
H ó o :
I o-
i
S
i
I
@
5 o
ó € o
2 f I
a+ 3r
Figuur 1. Kinney risicocijfer
xvII.3 .1 --1 0
-: :: ;;
;i33t
d :
a
o z I o
cc t!l tl AO
F I (J U E.
Y z v=
>!l ztUU i:cÊ oil Y>
ÓO
OO OO OO -o
o
OO OO OO rÓ
o z cr U o ^z
5=
o
cc>
! l ;
co: iË=
-3
-EÀO OO
cc U I
=
O
3 3 o$o^-\\ |l l |
3 ||
3 ||
3 ,|
;
t.t
rrr
3
3 r
?\
Ir r r t \
=@
R \
|
|
|
|
ltll
r
o
O a cf
Fíguur 2. f actorenvoor kostenefficiëntie I ) r r k t i j k b o c kI i n : r n c i e ci !l Í a n r g e r n c nat l l . 8 ( i u n i i 9 9 C )
xvIi.3.t- - r 1
