Risico’s van Tropenziektes (uit de CEASE opleiding van Tinus Smits/2009)
HEPATITIS A De ziekte Hoewel hepatitis A geen speciale tropenziekte is bespreek ik deze wel als zodanig omdat het vaccin ertegen eigenlijk alleen maar aan tropenreizigers gegeven wordt, vaak in combinatie met het Hepatitis B vaccin. Hepatitis A komt in derde wereldlanden door gebrek aan hygiëne vel meer voor. Dit virus wordt overgedragen via voedsel en vervuild water. De incubatietijd is twee tot zes weken. Het is een goedaardige ziekte. Vaak verloopt hij zonder symptomen of in de vorm van een banale griep. Slechts in een minderheid van de gevallen treedt er geelzucht op. In ontwikkelingslanden kan hepatitis A als een kinderziekte beschouwd worden. Meer dan 90% van de volwassenen hebben een natuurlijke weerstand tegen de ziekte tegen ongeveer 40% in de Westerse landen. Het besmettingsrisico voor toeristen in ontwikkelingslanden wordt groter naarmate de toeristische circuits verlaten worden. Bij korte reizen zal de ziekte bij terugkeer pas klachten geven.
De behandeling Behalve rust en een dieet met licht verteerbare kost is er geen specifieke behandeling voor deze ziekte. Natuurgeneeskundig en homeopathisch kan de duur van de ziekte verkort worden.
Het vaccin Het vaccin is gemaakt van op humane cellen gekweekt en geïnactiveerd virus. Afhankelijk van het merk kan het aluminiumhydroxide en formol bevatten. Er zijn twee vaccins nodig met een interval van zes tot twaalf maanden. De werkzaamheidduur wordt geschat op tenminste 10 jaar.
Bijwerkingen Het kan acuut een locale ontstekingsreactie en een grieperig gevoel geven. In hoeverre het ook chronische klachten kan veroorzaken is moeilijk te zeggen, omdat dit vaccin meestal samen met andere tropen vaccinaties gegeven worden. Persoonlijk heb ik er geen ervaring mee.
Wat is wijs? Het is onmogelijk om met behulp van een vaccin hepatitis A uit te roeien, omdat de mens niet de enige drager is. Bij sommige apensoorten komt het virus ook voor. Omdat hepatitis A geen gevaarlijke ziekte is en geen serieuze complicaties geeft, kan er ook op verantwoorde wijze voor andere oplossingen gekozen worden. Zorgvuldig omgaan met drinkwater, alleen geseald flessenwater, ook geen tanden poetsen met
kraanwater, altijd frisdrank in uw aanwezigheid open laten maken, geen rauwkost, fruit eerst een half uur in zout water, dan drogen en schillen, behalve bananen. Goed handen wassen voor u iets eet. Eventueel kan er ook gekozen worden voor homeopathische verdunningen van de hepatitis A. Hoe goed dit werkt is niet duidelijk, maar uit jarenlange ervaringen met homeopathische verdunningen van het griepvaccin, van malaria (zie malaria) en andere ziekteproducten (nosodes) blijkt dat er zeker een beschermende werking van uitgaat. U dient dan te beschikken over 4 buisjes met vier verschillende potenties in granulen: Hepatitis 30K, 200K, MK en XMK (merk Dolisos). De korrels moeten onder de tong smelten en u mag een half uur voor en na inname niet eten, drinken, roken of tanden poetsen. De eerste dag neemt u twee korrels van de 30K, de tweede dag 2 korrels 200K, de derde dag 2 korrels MK en de vierde dag 2 korrels XMK. U hoeft dus de korrels niet mee te nemen en een eenmalige serie is voldoende. Gebruikt u ook de malariapreventie dan is het verstandig op tijd te beginnen en tenminste een week tussen de beide serie te laten, zo mogelijk 2 weken. Begin bij voorkeur dan met de Hepatitis A en als laatste de malaria korrels. Reist u regelmatig naar de tropen dan is het verstandig de Hepatitis A kuur elk jaar te herhalen.
Literatuur 1. Dr. François Choffat, Le droit de choisir; Jouvence Editions, ISBN 2-88353-222-2
BUIKTYPHUS of TYPHOID De ziekte Buiktyphus wordt veroorzaakt door een bacterie die via voedsel en met menselijke uitwerpselen besmet water overgedragen wordt. De incubatietijd is 12 tot 14 dagen. De ziekte wordt gekenmerkt door hoge koorts gedurende 2 weken, pijnlijke, soms bloederige diarree, een vergrote milt, intense moeheid, hoofdpijn, slapeloosheid, duizeligheid, bloedneuzen en een langzaam herstel. Deze ziekte is vrijwel uit onze streken verdwenen door verbeterde hygiëne. In Frankrijk komen per jaar nog 200 tot 300 gevallen voor. Men schat wereldwijd het aantal doden door buiktyphus op 600.000 per jaar. De sterfte is vooral het gevolg van een slechte gezondheid ten gevolge van ondervoeding, infecties en chronische parasitose (wormen, e.d.) in combinatie met een gebrek aan de juiste specifieke behandeling (antibiotica). De ziekte behoort tot de familie van de salmonellosen. Goedaardigere vormen komen in de Westerse landen ook voor als gastro-enteritis (maag-darmontsteking) door besmette rauwe groenten, melk, eieren, kippen en schaaldieren.
De behandeling De behandeling met antibiotica werkt goed. Het probleem zit hem echter in de diagnose, die alleen door een goed laboratorium gesteld kan worden. In geval van twijfel dient elke ernstige diarree als buiktyphus behandeld te worden. Steeds vaker blijkt ook deze bacterie resistent te zijn tegen bepaalde antibiotica. De homeopathische behandeling vraagt een grote deskundigheid. Cathérine Gaucher
geeft in haar boek Cahiers de Médecine Homéopathique, pathologie tropicale et homéopathie, interessante informatie voor de homeopathische arts.
Het vaccin/bijwerkingen Er bestaat een vaccin met gedode typhoid bacterien, waarvan één inenting voldoende is, maar de bescherming is slechts 70%. Vaak bevat het restanten van formol en fenol. Het vaccin geeft nog al een lokale en algemene reacties. Tegenwoordig beschikt men ook een vaccin met verzwakte ziektekiemen en die oraal (via de mond) ingenomen wordt, die zich dan in de darmen ontwikkelen en zo voor antilichamen zorgen tegen de ziekte. Het verklaart ook de eventuele bijwerkingen: hoofdpijn, braken, kolieken, koorts en huiduitslag. Dit vaccin is even effectief als het gespoten vaccin. Waarschijnlijk is zo’n vaccin veiliger dan het gespoten vaccin, omdat het de natuurlijke besmettingsweg respecteert. Van dit vaccin dienen drie capsules met een interval van 48 uur ingenomen te worden. De bescherming treedt na 10 dagen in. Tijdens de kuur mogen geen antibiotica of antimalariamiddelen ingenomen worden.
Andere salmonellosen Ook andere salmonellosen zijn zeer frequent in de tropen, ook wel de tourista genoemd. Ze worden op de mens overgedragen via dieren, die gezonde dragers van deze bacteriën zijn. De behandeling met antibiotica is hier niet op zijn plaats omdat het tot dragerschap van de bacterie kan leiden en de resistentie tegen sulfa preparaten maakt het er niet gemakkelijker op. Ik adviseer reizigers om preventief 3 gram vitamine C per dag te slikken en te zorgen een goed darmflorapreparaat mee te nemen. Zodra de eerste tekenen van een darminfectie beginnen dient zo snel mogelijk gestart te worden met de inname. Dit voorkomt vaak veel ellende.
Wat is wijs? De toerist die derde wereld landen bezoekt in hotels en moderne restaurants loopt geen groot risico. Maar wie de brousse intrekt loopt meer risico via besmet water of rauwkost. De voorkeur gaat dan uit naar het orale vaccin. Net als voor hepatitis A geldt hier zorgvuldig omgaan met drinkwater, alleen geseald flessenwater, ook geen tanden poetsen met kraanwater, altijd frisdrank in uw aanwezigheid open laten maken, geen rauwkost, fruit eerst een half uur in zout water, dan drogen en schillen, behalve bananen. Goed handen wassen voor u iets eet. Kiest u voor het vaccin dan bent u niet vrijgesteld van dit soort voorzorgsmaatregelen, anders loopt u het gevaar uw unieke en duurbetaalde vakantie in het water te zien vallen door een ernstige diarree. Diarree blijft met of zonder vaccins het grootste gezondheidsrisico in tropische landen. Eventueel kan er ook gekozen worden voor homeopathische verdunningen van typhoid. Hoe goed dit werkt is niet duidelijk, maar uit jarenlange ervaringen met homeopathische verdunningen van het griepvaccin, van malaria (zie malaria) en andere ziekteproducten (nosodes) blijkt dat er zeker een beschermende werking van uitgaat. U dient dan te beschikken over 4 buisjes met vier verschillende potenties in granulen: Typhoid 30K, 200K, MK en XMK (merk Dolisos). De korrels moeten onder de tong smelten en u mag een half uur voor en na inname niet eten,
drinken, roken of tanden poetsen. De eerste dag neemt u twee korrels van de 30K, de tweede dag 2 korrels 200K, de derde dag 2 korrels MK en de vierde dag 2 korrels XMK. U hoeft dus de korrels niet mee te nemen en een eenmalige serie is voldoende. Gebruikt u ook de malariapreventie en Hepatitis A preventie dan is het verstandig op tijd te beginnen en tenminste een week tussen de verschillende series te laten, zo mogelijk 2 weken. Neem dan als laatste serie de malaria korrels. Reist u regelmatig naar de tropen dan is het verstandig de Typhoid kuur elk jaar te herhalen.
Literatuur 1. Dr. François Choffat, Le droit de choisir; Jouvence Editions, ISBN 2-88353-222-2 2. Cathérine Gaucher, Cahiers de Médecine Homéopathique, pathologie tropicale et homéopathie, Masson 1995, p.59-63
CHOLERA De ziekte Cholera is een bacteriële darminfectie, die overgedragen wordt door vervuild water en voedingsmiddelen, net als bij de buiktyphus en de hepatitis A. Vroeger kwam deze ziekte ook in Europa voor, de laatste epidemie is van 1832. Cholera epidemieën komen periodiek voor in India en omliggende landen, het MiddenOosten, in Afrika en Zuid-Amerika, met name in overbevolkte gebieden waar de hygiëne slecht is zoals in vluchtelingenkampen, bij natuurrampen, e.d.. Cholera begint heel plotseling met heftige buikpijn, braken en heftige diarree, wat zeer snel tot een levensgevaarlijke toestand kan leiden. De patiënt kan in een dag 5 tot 10 liter, zelfs 20 liter vocht verliezen, waardoor zeer snel ernstige uitdrogingsverschijnselen ontstaan als niet op tijd het vocht aangevuld kan worden. Gebeurt dat wel dan herstelt de zieke zich spontaan na 3 tot 5 dagen. In gebieden waar de ziekte endemisch (regelmatig enige gevallen) voorkomt zijn de bewoners voor het grootste gedeelte gezonde dragers van de bacterie en beschermd tegen een epidemie. Het doormaken van cholera geeft een immuniteit van nauwelijks 3 maanden.
De behandeling Bij een verzwakte bevolking en bij gebrek aan een goede behandeling, is de sterfte al gauw 50%. Indien voorradig geeft men antibiotica, maar dat verandert het verloop van de ziekte niet echt. Het per infuus toedienen van vocht doet het sterftecijfer echter tot minder dan 1% dalen. Maar in de meeste gevallen is het innemen van een zout-glucose oplossing (ORS) voldoende en het is praktisch overal beschikbaar. Ook een homeopathische behandeling kan hier uitstekende hulp bieden, zoals homeopathen in de negentiende eeuw al rapporteerden..2
Het vaccin Sinds 1893 is er een vaccin, maar het vaccin was weinig efficiënt en werd slecht verdragen. In de meeste landen is nu een oraal (via de mond) vaccin beschikbaar dat eveneens weinig werkzaam is. Het beschermt ongeveer de helft van de personen
die het innemen en heeft slechts een werkingsduur van maximaal 6 maanden. Het vaccin wordt niet meer aanbevolen door de WHO, maar sommige landen stellen het echter nog steeds verplicht.
Wat is wijs? In het algemeen loopt een toerist weinig risico, mits hij de algemene hygiënische maatregelen die ook voor Hepatitis A, buiktyphus en de toeristendiarree (de tourista) gelden in acht neemt. (Zie hepatitis A) Bovendien is deze ziekte met ORS goed behandelbaar en indien beschikbaar kan ook een goed gekozen homeopathisch middel daarnaast uitkomst bieden.3 Gaat u naar een land waar het vaccin verplicht is dan kunt u bijwerkingen zoveel mogelijk voorkomen door een homeopathische verdunning van het cholera vaccin in 200K voor en na het vaccin te nemen. (zie handleiding bij de Hepatitis A)
Literatuur 1. Dr. François Choffat, Le droit de choisir; Jouvence Editions, ISBN 2-88353-222-2 2. Homéopathes sans frontières, HSF France, Place St-Martin, F-31160 Aspet. www.assoc.wanadoo.fr/hsf-france 3. Cathérine Gaucher, Cahiers de Médecine Homéopathique, pathologie tropicale et homéopathie, Masson 1995, p.11-13
GELE KOORTS De ziekte Zoals malaria is gele koorts een echte tropenziekte. Het virus wordt door een mug overgedragen en de wilde dieren fungeren als reservoir. De ziekte manifesteert zich door een ernstige leverinfectie met geelzucht, een nierontsteking en er treden allerlei bloedingen op. De ziekte komt voor in Afrika en Zuid en Midden Amerika, merkwaardig genoeg niet in Azië. De incubatietijd is 3 tot 6 dagen. De patiënt wordt ernstig ziek met hoge koorts, pijn en soms met braken. Het aantal gevallen met dodelijke afloop is hoog voor toeristen, maar laag voor mensen die in die gebieden wonen en voortdurend aan het virus blootgesteld worden. (gemiddeld 20-30%) De ziekte is tegenwoordig zeldzaam. (de aanleg van het Panamakanaal werd aanvankelijk gestopt in 1880 toen 50.000 van de 80.000 arbeiders aan gele koorts overleden waren.) Maar de ziekte kan periodiek in een bepaald gebied op een geheel onverwachte manier de kop weer opsteken en dan vooral de toeristen treffen. De ziekte kent 2 fasen, de rode fase en de gele fase. Tijdens de rode fase is het gezicht erg rood en gezwollen met 39-40 graden koorts. In dit stadium treden vaak al bloedingen op. De vierde vijfde dag begint de gele fase met 40 graden koorts. Er is geelzucht en er zijn bloedingen (neusbloedingen, darmbloedingen, onderhuidse bloedingen, etc.) met heftige buikpijnen en algehele verzwakking. De kritieke fase ligt tussen de 4 en de 11 dagen. Daarna knapt de patiënt na een lang ziekbed weer volledig op en is verder levenslang immuun tegen deze ziekte.
De behandeling Er is geen specifieke behandeling voor deze ziekte. Als er een epidemie uitbreekt is het meestal niet mogelijk de intensive care zorg te geven die noodzakelijk is om overleving in de kritieke fase te waarborgen. De ziekte kan wel homeopathisch behandeld worden, maar de vraag is of u tijdig een deskundig homeopathisch arts kunt vinden. Cathérine Gaucher geeft in haar boek Cahiers de Médecine Homéopathique, pathologie tropicale et homéopathie, interessante aanwijzingen voor een homeopathische behandeling.2
Het vaccin Het huidige vaccin is effectief gedurende 10 jaar en hoeft slechts eenmaal gegeven te worden.
Bijwerkingen Het eerste vaccin dat van 1930 dateerde , werd uit de handel genomen omdat het veel neurologische afwijkingen gaf. Het huidige vaccin is echter ook niet zonder soms ernstige bijwerkingen zoals met name neurologische bijwerkingen, allergieën en aandoeningen van de nieren. In een verslag van de WHO werden zeer ernstige reacties, encefalitis (hersenontsteking), zelfs de dood, gemeld tijdens een massacampagne in Afrika.3 Contra-indicaties voor dit vaccin zijn kinderen jonger dan 9 maanden, zwangere vrouwen, mensen die allergisch voor eieren zijn, mensen met nierziektes en mensen met neurologische aandoeningen in de familie. Het vaccin is vaak verplicht voor landen waar de ziekte voorkomt.
Wat is wijs? Gezien de ernst van deze ziekte en de verplichting om zo’n land binnen te komen, is het van belang de schadelijke effecten van het vaccin zoveel mogelijk te beperken. Zorg voor een tijdige inenting en niet samen met andere inentingen. De eventuele bijwerkingen zijn dan beter te voorkomen en zo nodig te behandelen. Vermijdt altijd om virale en bacteriële vaccins tegelijk te laten enten. Neem preventief 2 dagen voor het vaccin de homeopathische verdunning van het vaccin in een 200K en tevens na het vaccin op de dag dat u het vaccin gekregen heeft. Dus 2 granulen Gele koorts 200K (merk Dolisos) 2 dagen voor en de dag zelf na het vaccin. Zijn er dan toch klachten of klachten op langere termijn, neem dan contact op met uw homeopathisch arts of een van de homeopathische artsen die u op mijn website vindt. Deze methode, hoewel nog niet systematisch en wetenschappelijk onderzocht, heeft in de praktijk bewezen uitstekend te werken, hoewel daarmee geen garantie bestaat dat er geen bijwerkingen zullen optreden.
Literatuur 1. Dr. François Choffat, Le droit de choisir; Jouvence Editions, ISBN 2-88353-222-2 2. Cathérine Gaucher, Cahiers de Médecine Homéopathique, pathologie tropicale et homéopathie, Masson 1995, p.81-84 3. Lutte contre la fièvre jaune en Afrique, OMS 1987
MALARIA De ziekte Malaria kwam tot halfweg de vorige eeuw nog in Europa voor. Nu is malaria een echte tropenziekte geworden. Er zijn vier varianten van de malaria-parasiet: Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale en Plasmodium falciparum. Bij besmetting met een van de eerste drie blijven de symptomen meestal beperkt tot de typische malariasymptomen zoals koude rillingen, koorts en algehele verzwakking. De Plasmodium falciparum (malaria tropica) is zonder behandeling echter dodelijk bij 50% van de besmette patiënten. Met een goede medische behandeling sterft slechts 1%. De parasiet wordt overgedragen door de Anophelesmug. De muggen steken na zonsondergang. De parasieten tasten de rode bloedcellen aan, waardoor bloedvaatjes verstoppen en vitale organen als hersenen, nieren en lever uitvallen.
Besmettingskans De grootste besmettingskans loopt men in Afrika, daar is de kans 160 maal groter dan elders en 9 van de 10 mensen die aan malaria overlijden wonen in Afrika, vooral kinderen tussen de 1 en 5 jaar worden het slachtoffer. Het aantal doden wordt op meer dan 2,5 miljoen per jaar geschat. (Malaria Foundation International). Door de introductie van DDT na de Tweede Wereldoorlog liep het aantal malaria besmettingen snel terug, maar door resistentie steeg het aantal weer snel na 1970. Boven de 1500-2000 meter kan malaria zich niet meer ontwikkelen. Zonder beschermende maatregelen loopt een toerist een kans van 1op 50 om besmet te raken. Door gebruik te maken van een muskietennet en muggenwerende middelen loopt het risico met de helft terug.
Preventie Het is belangrijk zich te beschermen tegen besmetting met malaria. Op de eerste plaats kan dat door te vermijden dat men gestoken wordt vanaf de late namiddag, dus lange broek en lange mouwen en muggenwerende middeltjes. Ik adviseer echter geen DEET te gebruiken daar dat nogal ongezond is. Verder is het op de eerste plaats voor uw nachtrust belangrijk onder een klamboe te slapen en natuurlijk ook om niet gestoken te worden. Deze methode alleen is echter onvoldoende als verantwoorde malariapreventie, zeker als men langer dan enkele dagen in een malariagebied verblijft. Je kunt immers toch niet helemaal vermijden gestoken te worden en een steek van een besmette mug is voldoende om malaria op te lopen. Daarom is een preventie met medicijnen absoluut noodzakelijk. Het grote probleem met de traditionele malariamiddelen is dat er binnen enkele jaren al resistentie ontstaat en dat die middelen daarom onveilig worden. Bovendien hebben ze in het algemeen nogal wat bijwerkingen, vooral het middel Lariam is/was daarom berucht. Het kan naast allerlei lichamelijke klachten, maar soms ook ernstige psychische klachten veroorzaken zoals paranoia en psychoses. Hierdoor stoppen veel reizigers met het innemen ervan om hun reis niet helemaal te verpesten en lopen dan een
extra risico toch met malaria besmet te worden. ook het nu gebruikte Malerone geeft steeds minder bescherming.
Homeopathische preventie Gelukkig is er ook een goed alternatief. Hoewel er in de homeopathie verschillende methodes gehanteerd worden, beveel ik de methode aan die al meer dan 20 jaar effectief bescherming heeft geboden tegen deze ziekte en waar ikzelf veel ervaring mee heb. De methode is eenvoudig, nagenoeg vrij van bijwerkingen, gemakkelijk uit te voeren en efficiënt. Op de eerste plaats dient de Nosode Malaria in vier verschillende potenties ingenomen te worden voor vertrek. Dit medicijn bevat de verschillende soorten malaria in gepotentieerde vorm. Tijdens het verblijf in een malariagebied dient het homeopathische middel Chininum arsenicosum D6 ingenomen te worden,1 tablet per dag tot 3 weken na vertrek uit het malariagebied. Voor het juiste gebruik zie: malariaprotocol (hieronder). De methode is niet perfect en merkwaardig genoeg zijn besmettingen alleen in Afrika opgetreden, nooit in andere delen van de wereld. Wijs patiënten die deze methode willen gebruiken altijd erop dat de methode, net als de reguliere methode, geen 100% bescherming biedt, zoals ook in het malariaprotocol aangegeven staat. Vraag patiënten nadien wel melding te maken van hun verblijf en de resulaten van de preventie. Stuur deze gegevens door naar mij, zodat we een beter beeld van de effectiviteit kunnen krijgen of laat ze rechtstreeks naar ons centrum melden.
Wetenschappelijk bewijs Hoewel de homeopathische methode succesvol blijkt en de methode maar zelden faalt, is het aantal nog te gering om er duidelijke conclusies aan te verbinden. Wel registreer ik al jaren de resultaten van de methode en hebben reeds meer dan 300 personen te kennen gegeven dat zij gezond teruggekeerd zijn van hun verblijf in een tropengebied na correcte toepassing van de homeopathische methode. Hoeveel personen de methode succesvol toepasten hebben en verzuimd hebben dit te berichten is natuurlijk onduidelijk. Tot nog toe zijn er 5 gevallen van besmetting, uitsluitend in Afrika. De methode is goedkoop, volkomen veilig, nagenoeg zonder bijwerkingen en kan door iedereen gebruikt worden, volwassenen, kinderen en zwangeren. De dosis is voor iedereen gelijk. Wel is het belangrijk de methode correct toe te passen zoals in het protocol beschreven.
Behandeling Het middel bij uitstek voor de behandeling van malaria is Artemisia. Het kan malaria in enkele dagen genezen. In Nederland verkrijgbaar als Artemisia complex N114, AOV-Nutri Innova. Er vindt op het ogenblik ook onderzoek plaats om te zien hoe goed dit middel preventief werkt. De vraag is alleen of het middel niet hetzelfde lot beschoren is als de vele andere antimalariamiddelen, waartegen de muggen in sneltreinvaart resistentie ontwikkeld hebben. De eerste gevallen van resistentie schijnen al geconstateerd te zijn. Misschien is het gebruik van gepotentieerde middelen wel het ontwoord op alle ellende met resistentie, de toekomst zal het leren.
Literatuur 1. L.P. Huijsen;Malaria, preventie en homeopathische behandeling; Similia Similibus Curentur 24/4 (1994); p.20-23. 2. Pim Martens; Malaria in een warmere wereld; Natuur & Techniek wetenschapmagazine-juli-aug 2000 ; p.30-32 3. Peter Raeymaekers; Ruiken als de beste; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000 ; p.34. 4. Peter Raeymaekers; DDT, pest en zegen; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000 ; p.35-36 5. Peter Raeymakers; alternatieven voor DDT; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000; p.37-38 6. Peter Raeymakers; Malaria, probleem van ontwikkelingslanden?; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000; p.27-29 7. Peter Raeymaekers; Malaria niet in opmars in Lage Landen; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000; p.32-33 8. Peter Raeymaekers; Medicijnkastje vraagt om aanvulling; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000; p.39-40 9. Peter Raeymaekers; Moeilijke zoektocht naar nieuw geneesmiddel; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000; p.41-42 10. Peter Raeymaekers; Waar blijft het vaccin?; N & T wetenschapmagazine-juli-aug 2000; p.42-43
