Economisch Bureau Sector & Commodity Research Mathijs Deguelle | +31 203 442179
Retail - sectorupdate 18 februari 2013
Herstel balans huishoudens doet volumes retail dalen
Consumentenvertrouwen & koopbereidheid Seizoensgecorrigeerde indicatoren
Besteedbaar inkomen Nederlandse huishoudens daalt, wat zijn weerslag heeft op de bestedingen. 0
De laatste jaren hebben zij hun afzet fors zien afnemen, en het aantal faillissementen fors zien
-10
stijgen. Als oorzaak wordt, ook door ons, snel gewezen naar een onzekere consument, die de
-20
hand op de knip houdt, of naar de sterke opkomst van online spelers. Hiermee wordt echter niet
-30 -40
het volledige beeld geschetst.
-50
De huidige situatie in de non-food retail is niet bepaald rooskleurig. Zoals in de figuur rechts te
3mnd voortschrijdend gemiddelde
periode van (lichte) groei. Per saldo liepen in de non-food retail de volumes sinds het begin van de economische crisis met ruim 14% terug. Ook het aantal faillissementen is fors gestegen, tot tot 0,77% in 2012. Fors hoger dan het langjarig
2012
2013
Koopbereidheid
Bron: CBS
0
Is het de onzekere consument?
-2
Op basis van deze gegevens lijkt het inderdaad
-4 -6
voor de hand te liggen dat de teruggang in afzet
-8
te wijten valt aan een onzekere consument, die aankopen liever uitstelt en zijn geld oppot. Toch
-10 2008
2009
2010
2011
2012
is dit niet het volledige verhaal. De Nederlandse vrije spaarquote (het aandeel van de vrije
Bron: CBS; ABN AMRO Sector Research
leven als geheel (0,69%). Niet alleen de volumeontwikkeling in de detailhandel valt tegen, ook
waardes sinds 2003. Naast het vertrouwen toont
het consumentenvertrouwen bevindt zich op een
ook de koopbereidheid van de Nederlandse
dieptepunt. Deze indicator van de stemming van
consument een forse daling, zoals zichtbaar in
de Nederlandse consument is al sinds 2008
de figuur rechts.
negatief en bereikte eind 2012 de laagste
2011
2
gemiddelde (0,6%) en ook fors hoger dan de faillissementsratio voor het Nederlands bedrijfs-
2010
Consumentenvertrouwen
4 Mutatie j-o-j (%)
zichtbaar. Alleen eind 2010 was er een korte
2009
6
zien is, is sinds de tweede helft van 2008 een duidelijk negatieve ontwikkeling in de volumes
2008
Volumeontwikkeling fysieke non-food retail
1
besparingen in het beschikbare inkomen) is immers al enkele jaren op rij negatief, zie ook de figuur beneden. Dit betekent juist dat de 1
Vrije besparingen: die besparingen die niet contractueel
zijn vastgelegd, zoals b.v. pensioeninleg of een spaarhypotheek, en die op ieder moment opneembaar zijn.
Nederlandse consument eerder ontspaart. Kort
aan producten van webwinkels met maar liefst
De belangrijkste oorzaak is waarschijnlijk het
gezegd: er wordt door Nederlandse huis-
123%, ofwel een toename van 2,2mld naar een
simpele feit dat het reëel beschikbaar inkomen
houdens meer uitgegeven dan dat er
verwachte 4,9mld in 2012. Een groei die naar
van Nederlandse huishoudens de laatste jaren
binnenkomt. Hoewel de consument dus wel
verwachting nog zal doorzetten, nu mobiele
enkele flinke klappen heeft gekregen (zie de
onzeker is, lijkt dit vooralsnog niet ertoe te leiden
apparaten ervoor zorgen dat webwinkels steeds
figuur beneden). Anders gezegd: Nederlandse
dat er een groter deel van het beschikbaar
sneller en makkelijker te bereiken zijn. Hoewel
huishoudens hebben over het algemeen steeds
inkomen wordt aangewend om te sparen en de
online verkoop indrukwekkende groei laat zien,
minder te besteden. Sinds begin 2008 is het
consument uit onwil de hand op zijn knip houdt.
kan deze op zichzelf niet de teruggang in
reëel beschikbaar inkomen gedaald met ruim
volumes voor de retailmarkt verklaren: zelfs na
2%. Vooral 2012 kende een forse daling van
deze sterke groei bedraagt het totale aandeel
2,5%. Een teruggang in de bestedingen aan
van online non-food retail slechts 5,6% van de
duurzame goederen is hier een logisch gevolg
totale markt. Daarnaast blijkt uit cijfers van het
van.
2
Vrije spaarquote NL huishoudens 3% 2%
HBD dat in die sectoren waar het online aandeel het grootst is, zoals consumenten-elektronica,
0% -1%
de volumeterugval vooralsnog beperkt blijft en er
-2%
eerder een sterke prijsdruk ontstaat. Dit lijkt een
-3%
direct causaal verband tussen online retail en
-4%
een volumedaling in fysieke detailhandel te 2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
Bron: CBS; DNB
Of is toch online retail de oorzaak? Een tweede reden die vaak wordt genoemd als oorzaak van teruglopende volumes bij retailers is het toenemend marktaandeel van online verkopers. Deze laten inderdaad nog steeds een enorme groei zien. Sinds 2008 groeide de omzet 2
ontkrachten. Andere oorzaken De teruggang in volumes in de retailsector kan niet volledig toegedicht worden aan een weifelende, onzekere consument die massaal
beschikbaar inkomen van Nederlandse huishoudens.
5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 2007
2008
2009
2010
2011
2012
Bron: CBS
aan het sparen is geslagen. Ook de opkomst van online retail is (nog) te miniem om een sterke volumeteruggang bij fysieke non-food retailers te verklaren. Welke oorzaken kunnen dan wel gevonden worden voor de forse
Aandeel van vrije besparingen ten opzichte van het
Ontwikkeling reëel beschikbaar inkomen
Volumemutatie j-o-j (%)
1%
teruggang in non-food retail volumes?
Naast een vermindering van het beschikbaar inkomen is ook een ander fenomeen zichtbaar: Een algemene schuldreductie bij Nederlandse huishoudens. Consumptieve kredieten zijn sinds het begin van de economische crisis uit de
gratie en worden vooral de laatste drie jaar fors
Alles op een rijtje
daling van het reëel beschikbaar inkomen van
teruggebracht, zoals ook zichtbaar is in de figuur
Om voorgaande kort samen te vatten: aan de
huishoudens de voornaamste aanjager is. Deze
beneden. Sinds augustus 2010 is het totaal aan
ene kant daalden de volumes in de fysieke non-
daling drukt op zichzelf al op de bestedingen,
uitstaand kredietvolume teruggebracht met ruim
food detailhandel, met ruim 14% sinds het begin
maar dit drukkend effect wordt nog eens
10%, ofwel ruim 2,7mld. Een trend die niet
van de economische crisis in 2008. Online retail
versterkt door factoren als het historisch lage
beperkt blijft tot consumptieve schulden, maar
kende een enorme groei en zag de resultaten
consumentenvertrouwen, toenemende
die volgens De Nederlandsche Bank ook
meer dan verdubbelen. Toch blijft het effect
werkloosheid en de heersende malaise op de
zichtbaar is bij uitstaande hypotheken, waar de
hiervan beperkt, gezien het geringe aandeel van
huizenmarkt en in de bouw. De consument
aflossingen ook fors zijn toegenomen de
online retail in de totale detailhandel. Dit is
reageert op dit alles door het eigen
afgelopen jaren. Dit leidde in november 2012
onvoldoende om het verlies in de fysieke retail
huishoudboekje op orde te brengen en zijn
zelfs tot de allereerste krimp van het totale
te compenseren. Oorzaken voor het
schuldposities af te bouwen om zo meer
uitstaande Nederlandse hypotheekvolume ooit.
volumeverlies in de fysieke retail moeten dan
zekerheid te verkrijgen over de eigen financiële
gezocht worden bij de consument: die is minder
situatie. Kort gezegd: toch al schaarse middelen
gaan uitgeven. Niet uit onwil, maar vanwege een
worden deels aangewend om schulden af te
daadwerkelijke daling van het reëel beschikbaar
bouwen, waardoor er nog minder ruimte voor
inkomen (met ruim 2%); gekoppeld aan een
overige bestedingen overblijft.
Saldo in EUR mln
Kortlopende schulden NL huishoudens
3
27.000 26.500 26.000 25.500 25.000 24.500 24.000 23.500 23.000 22.500 22.000 21.500
drang tot schuldreductie: consumptieve
2010
2011
Totaal van consumptieve kredieten, creditcardschulden en
roodstanden
Wat betekent dit nu voor retailers?
10% (2,5mld). Dat betekent niet alleen dat er
De voornaamste conclusie voor retailers van dit
inkomen is gebruikt om schuld af te lossen,
alles is dat de dynamiek achter teruglopende
maar ook dat er minder nieuwe schuld-
volumes lastiger te bestrijden is dan “simpelweg”
instrumenten zijn afgesloten. Dit tikt direct door
proberen voorzichtige consumenten over de
in de bestedingen.
streep te trekken of de concurrentie met online
2012
Bron: DNB
3
schulden namen de laatste twee jaar af met ruim
aanbieders aan te gaan. Deze zaken zijn voor De beweringen dat de Nederlandse consument
retailers bekend terrein, en zouden via prijs-
uit onzekerheid de hand op de knip houdt, of dat
beleid (aanbiedingen, acties) en loyaliteits-
online retail de doodsteek is voor non-food retail,
programma’s goed kunnen worden aangepakt.
zijn op zichzelf dan ook te kort door de bocht. Er
De rem die nu zichtbaar is in bestedingen heeft
is een complexer samenspel van factoren
echter fundamentelere oorzaken. Het is niet zo dat de consument niet wil besteden, er is
gaande, waarin volgens ons de genoemde
simpelweg minder ruimte om te besteden. Dit
de consument zal de consumptie nog geruime
haalt het initiatief weg bij retailers. Groei van de
tijd remmen. Daarnaast is het niet ondenkbaar
consumptie (en daarmee van de retailvolumes)
dat schuldreductie zal overgaan in spaardrift, als
blijkt grotendeels afhankelijk van factoren die zij
de huidige onzekerheid aanhoudt. Hierdoor zal
niet kunnen beïnvloeden. Belangrijk is vooral
er wel herstel in de spaarquote optreden, maar
een terugkeer van groei van het beschikbare
zal er nog langere tijd een drukkend effect op de
inkomen. Hierdoor ontstaat meer financiële
private consumptie zichtbaar zijn. Daadwerkelijk
armslag en zal de consument zich weer eerder
duurzaam herstel van de non-food retailmarkt
geneigd voelen (meer) te gaan besteden.
zal dan ook nog wel even op zich laten wachten.
Helaas is er geen “quick fix” om het beschikbaar inkomen te verhogen, maar zal eerst de Nederlandse economie als geheel een verbetering moeten vertonen. Momenteel zien we de mondiale economie langzaam aantrekken en dit zal ook zijn effect hebben op de Nederlandse economie, voornamelijk in die sectoren die exportgedreven zijn. ABN AMRO verwacht vanuit de export in de loop van 2013 weer een lichte groei van de Nederlandse economie. Vanuit deze groei zullen uiteindelijk ook de binnenlandse sectoren langzaam aantrekken en kan er ook een voorzichtig herstel van de koopkracht optreden. Dit kan dan een opmaat zijn voor een geleidelijk en duurzaam herstel van de retailmarkt. Het huidige overheidsbeleid, met een focus op bezuinigingen en herstel van de begroting, zal echter de komende jaren blijven drukken op de koopkracht. Ook de trend naar schuldreductie bij
.
Spaarzaam volk? Het lijkt misschien vreemd om te zien dat de Nederlandse vrije spaarquote de afgelopen jaren negatief was. Nederlanders staan toch juist bekend als spaarzaam volk? Het collectieve spaarsaldo van Nederlanders stijgt inderdaad nog steeds, ook als “verplichte” spaarconstructies als pensioeninleg of een spaarhypotheek buiten beschouwing worden gelaten. Dat lijkt op eerste gezicht een paradox, gezien het feit dat de vrije spaarquote negatief is. Deze schijnbare tegenstelling kan echter grotendeels verklaard worden door twee factoren. Enerzijds kunnen gezinnen schuiven tussen verschillende liquide activa op de balans. Wordt er bijvoorbeeld een beleggingsportefeuille verzilverd, dan komt dit geld wel op een spaarrekening, maar heeft dit geen invloed op de spaarquote (De toename van de spaarrekening komt immers niet uit het beschikbaar inkomen). De tweede belangrijke reden is het verzilveren van de overwaarde op woningen, dat tot het begin van de economische crisis erg populair was. Op deze manier werd consumptie gefinancierd dmv (hypotheek)schuld. Zo konden Nederlanders als collectief meer geld uitgeven dan zij verdienden. Voor meer informatie hierover, zie dit bulletin dat De Nederlandsche Bank onlangs over dit onderwerp schreef.
Economisch Bureau | Sector & Commodity Research
Contactgegevens ABN AMRO | Economisch Bureau | Sector & Commodity Research: Aandachtsgebied
Telefoonnummer:
E-mailadres:
Jacques van de Wal (hoofd)
Algemeen
020 628 0499
[email protected]
Eric Huliselan
Industrie
020 628 2138
[email protected]
Casper Burgering
Delfstoffen & dienstverlening
020 383 2693
[email protected]
Nadia Menkveld
Transport & logistiek
020 628 6441
[email protected]
Thijs Pons
Food, agribusiness &, agri-grondstoffen
020 628 6437
[email protected]
Mathijs Deguelle
Detailhandel, horeca, recreatie, sport & cultuur
020 344 2179
[email protected]
Hans van Cleef
Energie
020 343 4679
[email protected]
Madeline Buijs
Bouw & onroerend goed
020-383 8201
[email protected]
Theo de Kort
Informatieanalist, autohandel
020 628 0489
[email protected]
Ingrid Kroeze
Research ondersteuning
020 383 5161
[email protected]
Disclaimer This document has been prepared by ABN AMRO. It is solely intended to provide financial and general information on the energy market. The information in this document is strictly proprietary and is being supplied to you solely for your information. It may not (in whole or in part) be reproduced, distributed or passed to a third party or used for any other purposes than stated above. This document is informative in nature and does not constitute an offer of securities to the public, nor a solicitation to make such an offer. No reliance may be placed for any purposes whatsoever on the information, opinions, forecasts and assumptions contained in the document or on its completeness, accuracy or fairness. No representation or warranty, express or implied, is given by or on behalf of ABN AMRO, or any of its directors, officers, agents, affiliates, group companies, or employees as to the accuracy or completeness of the information contained in this document and no liability is accepted for any loss, arising, directly or indirectly, from any use of such information. The views and opinions expressed herein may be subject to change at any given time and ABN AMRO is under no obligation to update the information contained in this document after the date thereof. Before investing in any product of ABN AMRO Bank N.V., you should obtain information on various financial and other risks and any possible restrictions that you and your investments activities may encounter under applicable laws and regulations. If, after reading this document, you consider investing in a product, you are advised to discuss such an investment with your relationship manager or personal advisor and check whether the relevant product –considering the risks involved- is appropriate within your investment activities. The value of your investments may fluctuate. Past performance is no guarantee for future returns. ABN AMRO reserves the right to make amendments to this material.
© ABN AMRO, 2013
