Renale denervatie (RDN) Patiëntenhandleiding
Symplicity™ -systeem voor renale denervatie
Inhoud Verhoogde bloeddruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Oorzaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Diagnose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Mogelijke behandelingen voor verhoogde bloeddruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Aanpassing van leefgewoonten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Geneesmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Mogelijke behandelingen voor verhoogde bloeddruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Waarom heeft het een positief effect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Hoe werkt het? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Onderzoeksresultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Mogelijke risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Wat kan u verwachten tijdens de ingreep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 RDN-behandeling met het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Ingreep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Nazorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Hoe verder met uw verhoogde bloeddruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Veelgestelde vragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Verklarende woordenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 Deze brochure wordt verstrekt aan artsen ter ondersteuning bij de voorlichting van hun patiënten over de mogelijke behandelingen voor verhoogde bloeddruk. Deze informatie is geen vervanging voor medisch advies. Alleen een arts kan een diagnose stellen over uw gezondheidsprobleem en bepalen welke behandeling voor u het meest geschikt is.
1
Verhoogde bloeddruk
Hoge bloeddruk, ook wel hypertensie genoemd, is de (hoge) kracht waarmee het bloed tegen de wanden van de bloedvaten drukt terwijl het door het lichaam wordt gepompt. Bij iedereen schommelt de bloeddruk elke dag, maar deze schommelingen zijn gewoonlijk van tijdelijke aard en hebben geen blijvend effect op uw gezondheid. Het is volkomen normaal dat de bloeddruk van persoon tot persoon varieert en dat deze in de loop van de dag met veranderingen in activiteit of gemoedstoestand stijgt en daalt. Bij sommige mensen is de bloeddruk echter gedurende langere tijd verhoogd. Een dergelijke, verhoogde bloeddruk dwingt het hart om boven zijn kunnen te werken en kan uw leven in gevaar brengen. Zoals te veel luchtdruk schade kan toebrengen aan een autoband, zo kan hoge bloeddruk schade toebrengen aan de slagaders. Verhoogde bloeddruk is een ernstige aandoening die kan leiden tot hart- en nierfalen, beroerte, hartziekten aan de kransslagaders en andere gezondheidsproblemen.1
Oorzaken Hypertensie kan bij iedereen voorkomen, maar slechte eetgewoonten, stress, hormonen en gebrek aan beweging kunnen bijdragen aan het ontstaan ervan. Er zijn ook geneesmiddelen die de bloeddruk kunnen verhogen. Misschien heeft u familieleden met een verhoogde bloeddruk: hypertensie wordt vaak van generatie op generatie doorgegeven. Verhoogde bloeddruk kan ook te maken hebben met overactieve zenuwen in het sympathische zenuwstelsel, waartoe ook de belangrijkste organen behoren die verantwoordelijk zijn voor het regelen van de bloeddruk: hersenen, hart, nieren en bloedvaten. Abnormaal verhoogd zenuwverkeer tussen nieren, hart en hersenen kan de bloeddruk verhogen.2
Diagnose Veel mensen weten niet dat ze een verhoogde bloeddruk hebben. Omdat het maar weinig symptomen geeft, wordt hypertensie vaak een sluipmoordenaar genoemd. Gelukkig bestaan er verschillende testen waarmee verhoogde bloeddruk kan worden vastgesteld. De bloeddruk wordt gemeten als bovendruk (systolische druk) en onderdruk (diastolische druk). Bovendruk is de bloeddruk die gemeten wordt wanneer het hart slaat en het bloed door het lichaam pompt. Onderdruk is de bloeddruk die gemeten wordt wanneer het hart tussen de slagen door in rust is. De bloeddrukwaarden worden meestal genoteerd met eerst de bovendruk en dan de onderdruk, bijvoorbeeld 120/80 mmHg. De eenheid mmHg verwijst naar millimeter kwik, de eenheid die wordt gebruikt om de bloeddruk te meten.
2
Mensen met een bloeddruk van 140/90 mmHg of hoger, gemeten op ten minste twee momenten, hebben een verhoogde bloeddruk. Mensen met een bloeddruk van 200/120 mmHg of hoger moeten direct worden behandeld. Diabetespatiënten worden meestal behandeld bij bloeddrukwaarden vanaf 130/80 mmHg, aangezien zij door hun ziekte een hoger risico lopen op hartziekte. Als de bloeddruk hoog blijft, wordt meestal gestart met een voorbehandeling.
Mogelijke behandelingen voor verhoogde bloeddruk Patiënten met een verhoogde bloeddruk krijgen altijd het advies om gezond te leven en dienen vaak bloeddrukverlagende geneesmiddelen in te nemen. Een strikte opvolging de behandeling is belangrijk om de problemen aan te pakken die te maken hebben met de verhoogde bloeddruk.
Aanpassing van leefgewoonten Om de verhoogde bloeddruk onder controle te houden, zijn gezonde leefgewoonten nodig, onder andere:
• • • • • • • •
Beperkt alcoholgebruik Op peil houden van een gezond gewicht Voldoende beweging Minder zout gebruiken Veel groenten en fruit eten Minder vet eten Stoppen met roken Verstandig omgaan met stress
Geneesmiddelen Ernstige gevallen van hypertensie worden behandeld met geneesmiddelen. De bloeddrukverlagende geneesmiddelen van nu zijn ontwikkeld om de bloeddruk op verschillende manieren te verlagen: sommige geneesmiddelen zorgen voor extra afvoer van vocht en zout uit het lichaam, andere geneesmiddelen vertragen de hartslag en nog andere geneesmiddelen ontspannen de bloedvaten zodat deze wijder worden. Voor sommige patiënten werkt het gebruik van meerdere geneesmiddelen beter dan één geneesmiddel om de verhoogde bloeddruk onder controle te brengen.3 Voor ongeveer de helft van alle behandelde patiënten zijn aanpassingen van leefgewoonten en het gebruik van geneesmiddelen helaas niet voldoende om de verhoogde bloeddruk onder controle te brengen. Bij sommige mensen met ongecontroleerde hypertensie spreekt men van resistente hypertensie, dat wil zeggen dat de bloeddruk boven aanvaardbare waarden blijft ondanks het gebruik van drie of meer bloeddrukverlagende geneesmiddelen, waaronder een vochtafdrijvend middel. Voor personen met resistente hypertensie is een intensievere behandeling nodig.
3
Het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie
Mensen met hypertensie hebben meestal overactieve (nier-)zenuwen, een aandoening waardoor de bloeddruk stijgt en schade aan hart, nieren en bloedvaten kan toebrengen. Bij het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie wordt gebruik gemaakt van een techniek, renale denervatie (RDN) genaamd, om de hyperactieve nierzenuwen selectief tot rust te brengen. Hierdoor vermindert de hormonenproductie die de bloeddruk verhogen in de nieren en wordt ook verdere schade aan hart, nieren en bloedvaten voorkomen. Het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie biedt artsen een innovatieve behandeling voor ongecontroleerde hypertensie met diverse voordelen waaronder:
• Significante verlaging van de bloeddruk • Veilige, korte behandeling waarvoor geen algehele verdoving nodig is • Snel herstel met minimale complicaties
RDN-behandeling met het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie geeft hetzelfde resultaat als niet-selectieve sympathectomie: het verlaagt de bloeddruk effectief. Deze behandeling wordt echter uitgevoerd met een veiligere, minder invasieve en meer selectieve techniek waarbij complicaties en bijwerkingen veel minder vaak voorkomen.
Hoe werkt het? Het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie bestaat uit een kleine bestuurbare behandelkatheter en een automatisch werkende generator die de behandeling uitvoert. Voor deze behandeling is geen open operatie nodig. In plaats daarvan maakt uw arts een kleine snede in uw lies en brengt dan een kleine buis, die een huls wordt genoemd, in de slagader in uw dijbeen. Vervolgens wordt er een geleidekatheter in de huls gebracht om de Symplicity™-katheter naar de nierslagader te brengen. De Symplicity™-katheter geeft hoogfrequente radiogolven, RF-golven, op 4 tot 6
Waarom heeft het een positief effect? Het werkingsmechanisme van de RDN-behandeling wordt ondersteund door een bestaande vorm van operatieve behandeling van hypertensie: niet-selectieve chirurgische sympathectomie. Dit was een zeer invasieve behandeling waarvoor een open operatie om de sympathische zenuwen naar de nieren los te maken, nodig was. Deze operatie verlaagde de bloeddruk aantoonbaar, maar had ernstige bijwerkingen. Sinds de bloeddrukverlagende middelen betaalbaar en toegankelijk zijn, wordt deze techniek niet meer toegepast.
4
Afbeelding 1. Hyperactiviteit van de zenuw tussen hersenen, hart en nieren kan verhoogde bloeddruk veroorzaken. Het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie is ontwikkeld om deze zenuwen tot rust te brengen en zo de bloeddruk te verlagen.
Afbeelding 2. De SymplicityTM-katheter geeft RF-golven af op 4 tot 6 plaatsen in elk van beide nierslagaderen om de zenuwen te ontregelen en zo de bloeddruk te verlagen.
5
Wat kan u verwachten tijdens de ingreep
plaatsen in elk van beide nierslagaderen af. De geleverde energie bedraagt ongeveer 8 watt, vergelijkbaar met het verbruik van een zaklamp. Deze energie wordt gebruikt om de zenuwen te ontregelen en zo de bloeddruk te verlagen.
RDN-behandeling met het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie Op basis van uw medische voorgeschiedenis, testresultaten en symptomen kan uw arts beoordelen of de RDNbehandeling met het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie voor u een geschikte behandeling is.
Onderzoeksresultaten Het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie heeft al veelbelovende resultaten opgeleverd en is een veelbesproken onderwerp op belangrijke medische bijeenkomsten en in internationale medische vakbladen.4 In een groot onderzoek werd de helft van de hypertensiepatiënten behandeld door middel van een aanpassing van de leefgewoonten en geneesmiddelen, terwijl de andere helft een RDN-behandeling kreeg met het SymplicityTMsysteem voor renale denervatie. Bij de eerstgenoemde groep was een stijging van de bloeddruk te zien met 1 mmHg, terwijl bij de groep die een RDN-behandeling kreeg de bloeddruk gemiddeld met 32 mmHg daalde.5 In geen van beide groepen kwamen ernstige complicaties of ongewone bijwerkingen voor.
Ingreep De ingreep duurt meestal 40 tot 60 minuten en wordt uitgevoerd in een gespecialiseerde ruimte van het ziekenhuis, het cardiale katheterisatielaboratorium. Voorafgaand aan de operatie krijgt u een infuus voor het toedienen van vloeistoffen en geneesmiddelen en worden uw bloeddruk en hartritme gecontroleerd. Dan wordt uw bovenbeen geschoren en ontsmet met een antiseptische oplossing, vervolgens worden er steriele doeken rond dit gebied gelegd. U krijgt een plaatselijke verdoving in de bovenkant van uw dijbeen om het gebied gevoelloos te maken. Het kan zijn dat u enige druk en een branderig gevoel op die plaats ervaart, maar dit duurt slechts een paar seconden. Deze ingreep gebeurt enkel onder plaatselijke verdoving. U kan wel een slaapmiddel krijgen om u te helpen ontspannen, en indien nodig krijgt u pijnstillers.
Mogelijke risico’s Ingrepen zoals het inbrengen van een katheter in de lies om toegang te verkrijgen tot slagaders worden veelvuldig toegepast in de cardiovasculaire zorg; de toediening van energie is nieuw. Bij de RDN-behandeling doen zich erg weinig complicaties voor, de risico’s bij deze behandeling zijn vergelijkbaar met de risico’s bij alle diagnostische ingrepen waarbij de slagaders gekatheteriseerd worden. Het gaat onder meer (maar niet uitsluitend) om: Verlaagde of vehoogde bloeddruk Hartritmestoornissen (bijvoorbeeld een langzame hartslag) Hartstilstand Bloedstolsels Overlijden Letsel aan de slagader waarvoor wellicht een operatie nodig is Complicaties in verband met de gebruikte contrastvloeistof Complicaties in verband met de toegediende pijnstillende en kalmerende middelen Bijkomende risico’s die mogelijk te maken hebben met de RDN-behandeling zijn onder meer, maar niet uitsluitend:
6
Nierschade Letsel aan de slagader Complicaties door te lage bloeddruk of te snelle verlaging van de bloeddruk Pijn Infectie Brandwonden aan de huid Bloed of eiwit in de urine Veranderingen in elektrolytenverhoudingen
Uw arts brengt een korte, holle huls in een slagader in het voorbereide gebied van uw dij. Door deze buis wordt een langere buis, een geleidekatheter, ingebracht. De katheter wordt naar de slagaders geleid die uw nieren van bloed voorzien en dient als route voor de SymplicityTM-katheter. Via de geleidekatheter wordt speciale contrastvloeistof in uw bloedbaan gebracht, zodat de arts uw aders op een monitor kan zien. Nadat de geleidekatheter naar de slagader is gebracht die naar een van uw nieren loopt, begint de arts met de behandeling door RF-golven af te geven aan verschillende plaatsen in uw slagader. Elke behandeling duurt ongeveer twee minuten. U kan tijdens de behandeling een ongemakkelijk gevoel in uw buik krijgen, maar dit is slechts van korte duur en kan met pijnstillers verholpen worden. Zodra de eerste slagader is behandeld, brengt uw arts de geleidekatheter opnieuw in positie om toegang te krijgen tot de slagader die naar uw andere nier loopt en dan begint de behandeling aan de andere kant. Wanneer alle behandelingen zijn afgerond, worden de behandel- en de geleidekatheter uit uw been verwijderd.
7
Hoe verder met uw verhoogde bloeddruk
Nazorg Na de ingreep wordt u naar een ruimte gebracht waar verpleegkundigen uw herstel controleren. Vervolgens kan de huls uit uw dijbeen worden verwijderd en moet druk worden uitgeoefend op de plaats waar de huls zat (soms wordt er hechtmateriaal aangebracht) tot het bloeden is gestopt. U moet een aantal uur in bed blijven liggen en uw been gestrekt houden om te voorkomen dat de wonde weer open gaat. De plaats waar de huls heeft gezeten wordt nauwgezet gecontroleerd op eventuele bloeding. Als u bloed ziet of warmte voelt op of rondom de plaats waar de huls heeft gezeten, waarschuw dan meteen uw arts. Er wordt gecontroleerd of de kleur, de temperatuur of het gevoel in uw been verandert. Eenmaal terug op uw ziekenhuiskamer mag u, zodra uw arts dit toestaat, opnieuw eten en drinken en bezoek ontvangen. Uw arts zal u ook meedelen wanneer u uit bed mag komen en mag rondlopen. Veel patiënten mogen snel na de ingreep weer naar huis. De tijd die u in het ziekenhuis moet doorbrengen is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder hoe goed uw wond heelt en het advies van uw arts. Na de RDN-behandeling is het van groot belang dat u gezond leeft. Behalve het zorgvuldig opvolgen van de voorschriften van uw arts moet u de juiste keuzes maken voor uw gezondheid:
Stop met roken. Roken verhoogt uw hartslag en uw bloeddruk, waardoor het risico op een hartaanval of een beroerte toeneemt. Als u wilt stoppen met roken, vraag uw arts dan om advies of hulpmiddelen. Beperk uw alcoholgebruik. Het nuttigen van meer dan drie alcoholische consumpties per dag kan de bloeddruk tijdelijk verhogen. Regelmatig grote hoeveelheden drinken kan leiden tot langdurige verhoging van de bloeddruk. Meer bewegen. Uw arts kan advies geven over een activiteitenprogramma dat geschikt is voor uw situatie. Regelmatig bewegen helpt bij het verlagen van uw bloeddruk en bloedcholesterol en om op een gezond gewicht te blijven. Het kan het omgaan met de dagelijkse stress van een veeleisend leven gemakkelijker maken.
Kies voor gezonde voeding. Een voedingspatroon met weinig verzadigde vetten en zout, en veel magere eiwitten, vers fruit, verse groenten en volkorenproducten, helpt u om een gezond gewicht te bereiken en om uw bloeddruk en cholesterolgehalte onder controle te houden. Blijf stress de baas. In ons dagelijks leven valt nauweljks nog aan stress te ontkomen, maar u kunt de negatieve effecten ervan op uw gezondheid zelf beperken door ontspanningstechnieken aan te leren. Onderzoek heeft aangetoond dat u met ontspanningstechnieken uw vermogen om met stressvolle gebeurtenissen om te gaan, kunt vergroten, terwijl u uw hartslag, bloeddruk en stresshormoonspiegel verlaagt.
Blijf uw bloeddrukverlagende middelen gebruiken. Blijf de geneesmiddelen innemen die uw arts u heeft voorgeschreven. Bloeddrukverlagende middelen werken alleen als u ze inneemt. Verander de dosering niet en stop niet met het innemen van het geneesmiddel zonder uw arts te raadplegen. Als u stopt met het innemen van het middel, zal uw bloeddruk weer omhoog gaan. Overleg met uw arts als u vragen hebt over bepaalde bijwerkingen. Er zijn veel verschillende soorten bloeddrukverlagende middelen en u kunt samen met uw arts onderzoeken welk middel het meest geschikt is voor u.
Werken mijn nieren nog hetzelfde als voor de ingreep?
8
9
Veelgestelde vragen
Verklarende woordenlijst
Klinische onderzoeken met het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie tonen aan dat de nieren normaal blijven functioneren zonder complicaties van de ingreep. Ook bij geslaagde niertransplantaties is aangetoond dat deze nierzenuwen niet nodig zijn voor een normale nierfunctie. Door de nierzenuwen te deactiveren, wordt de bloeddruk verlaagd en zo worden hart, nieren en bloedvaten juist beschermd tegen verdere schade door hypertensie.
Bloeddruk. De kracht waarmee het bloed tegen de wanden van de bloedvaten drukt terwijl het door het lichaam wordt gepompt. Tijdens elke hartslag varieert de bloeddruk tussen de bovendruk (systolische of maximale) en de onderdruk (diastolische of minimale).
Doet de ingreep pijn? Hoewel u gedurende de volledige ingreep bij bewustzijn bent, zal u nauwelijks pijn voelen. De plaats waar de huls wordt ingebracht, wordt met behulp van plaatselijke verdoving gevoelloos gemaakt en indien nodig worden pijnstillers toegediend via een infuus. Als de katheters zijn ingebracht, voelen de meeste patiënten alleen een lichte druk of een wat trekkerig gevoel, maar omdat er binnen de slagaders geen zenuwuiteinden zijn, kunnen patiënten die worden gekatheteriseerd de katheters niet voelen bewegen.
Katheter. Een slang die in een lichaamsholte, buis of bloedvat kan worden ingebracht om vloeistoffen of gassen af te voeren of toe te dienen, of om toegang te verschaffen aan chirurgische instrumenten. Klinische onderzoeken. Bij nieuwe medische technologie duidt ‘klinisch’ op gecontroleerd onderzoek bij mensen, terwijl eerder (preklinisch) onderzoek niet bij mensen plaatsvindt maar bij dieren (in vivo) of in laboratoria (in vitro).
Hoe weet de arts dat de katheter op de juiste plaats zit?
Denervatie. Het aanpassen of onbruikbaar maken van een verbinding tussen een orgaan of structuur en de
Met behulp van een techniek die fluoroscopie heet, wordt er door de katheter contrastvloeistof geïnjecteerd die vervolgens door de nierslagaderen stroomt. Uw arts kan de contrastvloeistof zien op een monitor en zo de beweging van de katheter in uw slagaders precies volgen.
zenuwen die in contact staan met het centraal zenuwstelsel.
Dijbeenslagaders. Bloedvaten in het dijbeen die zorgen voor de bloedtoevoer naar het gebied rond de lies.
Wordt er iets in mijn lichaam geïmplanteerd?
Nier. Een van de twee identieke organen hoog en diep in de buik die bloed filteren en zorgen voor het
Bij deze ingreep worden geen implantaten gebruikt.
beheer van vocht, afvalstoffen verwijderen en de bloeddruk helpen regelen.
Hoe lang duurt de ingreep? De volledige ingreep duurt ongeveer 40 tot 60 minuten.
Renaal. Met betrekking tot de nieren. De renale slagaders of nierslagaders zorgen voor toevoer van bloed naar de nieren.
Wanneer kan ik mijn gewone bezigheden weer hervatten?
Sympathectomie. Het chirurgisch onbruikbaar maken van sympathische zenuwen door deze af te snijden
Uw arts adviseert u hierover. Veel patiënten kunnen al heel snel na de ingreep weer aan het werk en hun gewone dagelijkse bezigheden weer opnemen.
of door ablatie met hitte of radiofrequente energie.
Kan ik na de ingreep stoppen met het innemen van mijn bloeddrukverlagende middelen? Uw arts zal u informeren over de mogelijkheden om de dosis van uw geneesmiddelen te verlagen of het gebruik helemaal te stoppen. Overleg altijd met uw arts voordat u stopt met uw geneesmiddelen of de dosering aanpast.
Slagader. Een bloedvat dat uw lichaam van zuurstofrijk bloed voorziet.
10
11
Referenties
1, 3
National Heart Lung and Blood Institute DiBona GF, Esler MD. Translational medicine: the antihypertensive effect of renal denervation. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2009. 4, 5 Symplicity HTN-2 Investigators. The Lancet. 2010;376:1903–1909. 2
12
www.medtronic.com www.medtronicRDN.com
Europa Medtronic International Trading Sàrl Route du Molliau 31 Case postale CH-1131 Tolochenaz www.medtronic.eu Tel. +41 (0)21 802 70 00 Fax +41 (0)21 802 79 00 België Medtronic Belgium N.V. Burgemeester Etienne Demunterlaan 5 BE-1090 Brussel www.medtronic.be Tel. +32 (0)2 456 09 00 Fax +32 (0)2 460 26 67 Nederland Medtronic Trading NL B.V. Earl Bakkenstraat 10 NL-6422 PJ Heerlen www.medtronic.nl Tel. +31 (0)45 566 80 00 Fax +31 (0)45 566 86 68
Alleen voor verspreiding in landen waar het SymplicityTM-systeem voor renale denervatie is goedgekeurd. Niet voor verspreiding in de Verenigde Staten of in Japan. © Medtronic, Inc. Alle rechten voorbehouden. Gedrukt in de EU. UC201201127aNL 12/11
