Rationeel bouwen 7 juli 2010 Jeroen van Nieuwenhuizen en Wijnand Beemster
De woningbouwproductie loopt door de kredietcrisis forse klappen op. Maar er zijn segmenten die het goed doen. Vooral de markt voor starterswoningen zit in de lift. Super rationele woningbouw voor weinig geld. Almere zet de toon. Als de voortekenen niet bedriegen wordt het Homeruskwartier in Almere straks het modeldorp van het wilde (en betaalbare) wonen. Het barst in Nederland van de door ontwikkelaars op de markt gebrachte rationele ‘woningconcepten’ voor starters. Maar het blijft uiterst vaag wat die concepten inhouden. Soms niet meer dan een standaard bouwsysteem met verschillende afbouwopties, soms pure catalogusbouw, soms ‘totaalconcepten’.
Internet Toch hebben die concepten een paar dingen gemeen. Zoals de rol van internet. Je tikt in, je googlet wat – en daar verschijnen je droomwoningen op het scherm. Een paar muisklikken en je zit er midden in (‘at random’ twee voorbeelden: www.tkitho.com en www.rocioromero.com). Via de nationale portal van conceptwoningen, conceptueelbouwen.nl, werkt het web niet anders. Weliswaar rijp en groen door elkaar maar toch: in een vloek en een zucht ontsluit internet hier een breed overzicht van concept woningen, en krijgt de consument de actuele stand van zaken voorgeschoteld. Maar er is nog iets wat de meeste van die concepten gemeen hebben. Omdat ontwikkelaars, bouwers en ontwerpers de consument steeds meer tegemoet willen komen is er een verschuiving zichtbaar naar meer maatwerk. Woonconsumenten en particuliere opdrachtgevers moeten worden verleid met aantrekkelijke producten. Weliswaar industrieel vervaardigd maar toch ‘custom made’. Dat heet dan ‘mass customization’, een term ontleend aan de automobielindustrie, wat zoveel wil zeggen als: in massa geproduceerd maar toch afgestemd op de individuele wensen.
Bouwen met hout In de concurrentiestrijd om de gunst van de consument zijn drie belangrijke strategieën te ontdekken. Marktpartijen onderscheiden zich op kosten, ze bieden unieke producten, of ze focussen zich op een regio of consumentengroep. Een andere belangrijk onderscheid is: materiaalgebruik. Grofweg drie materiaalgroepen zijn te onderscheiden: hout, beton en staal. Om met hout te beginnen. Bij houten bouwsystemen zijn er verschillende ‘bloedgroepen’ te onderscheiden: massieve houtstapelbouw, houtskeletbouw en logbouw. Er worden door bedrijven als VG Loghouses, Massiefhoutbouw en Finnhouse verschillende typen woningen aangeboden. Daarbij kan gekozen worden uit verschillende houtsoorten, uit diverse profielen van de logs en uit een scala aan afwerkingen. Ook Finnla levert houtskeletbouw woningen evenals logbouw of massiefhoutbouw woningen. In dezelfde categorie horen ook de door Finnforest geleverde Kerto liggers, Lignatur vloeren of Lenotec wanden. Gebaseerd op het samenstellen van houten elementen volgens de platform methode is het Maskerade bouwsysteem. Veel belangstelling trekt architect Edwin Smit, MIII architecten in Rijswijk, al enige jaren met zijn Q woningen. Ook weer houtbouw gebaseerd op het vierkant
stijlen systeem met houten verdiepingsvloeren. Nog niet in Nederland gebouwd is het BoKlok woningconcept. BoKlok huizen, van IKEA en Skanska, zijn een voorbeeld van sterk op een doelgroep gerichte geprefabriceerde en gestandaardiseerde woningen. Samen met Skanska, de grootste bouwonderneming ter wereld, rolt IKEA een netwerk over Europa uit waar consumenten een huis kunnen kopen. In Scandinavië en Engeland zijn reeds 3500 BoKlok wooneenheden (appartementen en villa’s) gebouwd. In Nederland is het superduo nog aan het warmlopen. Maar ook hier is succes verzekerd. Daarvoor is het concept te aantrekkelijk: wonen voor een betaalbare prijs, voor singles, mensen die gaan samenwonen en startende gezinnen — doelgroepen die juist nu aan de beurt zijn.
Bouwen met beton Bij betonsystemen gaat het meestal niet om geheel afgebouwde woningen, maar om cascosystemen die nog afgebouwd moeten worden. Voorbeelden zijn de systemen van onder andere BestCon, Alvon en Heembeton. Deze leveranciers produceren allerlei soorten dragende en niet-dragende wanden, en gevels die gecombineerd kunnen worden met prefab vloeren of in het werk gestorte oplossingen. Prefab beton cascobouw heeft de reputatie niet flexibel te zijn en nogal tijdrovend vanwege de engineeringstrajecten (al gauw 13 tot 15 weken). Zeker bij projecten van minder dan 15 woningen wordt prefab beton nogal eens voorbijgestreefd door andere bouwmethoden zoals die met kalkzandsteen. Maar de branche werkt hard aan een inhaalslag. Zo ontwikkelde Heembeton SmartBeton©, een vernieuwende, simpele manier van bouwen met prefab casco (inclusief prefab dak). De woning is niet gestandaardiseerd, maar het proces om tot een unieke woning te komen is dat wel. Hoeksteen is ook hier de software waarmee woonconsumenten in enkele stappen een woning kunnen modelleren. De programmatuur genereert de benodigde tekeningen inclusief een kostenoverzicht van de ruwbouw.
Flexcasco en EcoPrefab Grote bekendheid in de Nederlandse woning- en utiliteitsmarkt verwierven de twee VBI casco’s: Flexcasco en EcoPrefab. Ook weer bijzondere prefab systemen met als voordeel dat ze zeer courant zijn en bijdragen aan een zuinige energiehuishouding (EcoPrefab). De twee VBI casco’s zijn echter minder geschikt voor de particuliere zelfbouwer en meer gericht op het bouwen van een serie woningen met binnen die serie een zekere mate van keuzevrijheid. Vanwege het hoge gewicht is prefab beton wat minder aantrekkelijk. Dat nadeel wordt omzeild door het prefab cascosysteem van Spaansen. Net als Porolite van Alvon verwerkt Spaansen lichte toeslagstoffen om het gewicht te verlagen in de beton. Een kanttekening bij dit prefab casco’s betreft ook de flexibiliteit. Die is in de gebruiksfase sterk afhankelijk van de gekozen oplossing, maar is in het algemeen minder dan staalframebouw of houtskeletbouw.
Allianties Om een totaalconcept aan te kunnen bieden vormen zich allianties. Zo is het Innit Seriecasco een gezamenlijke ontwikkeling van Calduran (wanden), Unidek (dakelementen) en Dycore (vloeren). Het systeem is een alternatief voor gietbouw vanwege zijn logistieke voordelen op de bouwplaats. Bovendien is de flexibiliteit van leidingen in kalkzandsteen groter dan in betonwanden. De dragende wanden worden opgetrokken uit 250 millimeter dikke hoogbouw elementen van kalkzandsteen. De verdiepingsvloer is een breedplaatvloer en de vloer op de begane grond is een verzwaarde geïsoleerde kanaalplaatvloer. In verband met flankerend geluid is de dakdoos van Unidek voorzien van een verzwaarde beplating. Er worden op de juiste plaats akoestische ontkoppelingen voorzien, zodat het concept aan dezelfde geluidseisen als de concurrerende casco’s voldoet.
Totaalconcept Een totaalconcept levert ook Bouwbedrijf Kooi uit Appingedam. Kooi maakt woningen geheel in de fabriek uit betonnen units, inclusief leidingen, riolering, kozijnen en sanitair. Het bedrijf bouwt de 1-2-3 Woningen binnen vijf dagen in een fabriekshal, waarna het huis binnen een dag geplaatst kan worden. Deze methode bespaart vijftig procent aan bouw- en restafval en maakt de woningen gemiddeld twintig procent goedkoper. De bouwvakkers werken niet meer in weer en wind, maar in de fabriek onder veel betere omstandigheden. Volgens het bedrijf moet de bouw: goedkoper, sneller, consumentgerichter, flexibeler, energiezuiniger en duurzamer. Het bedrijf houdt daarom de ontwikkeling van de woningen zelf in de hand en werkt met aanpasbare standaardcomponenten. Kooi heeft zich tot doel gesteld begrippen als meerwerk en opleverpunten te laten verdwijnen en deze te vervangen door voordelen voor de klant en een goede garantie op industrieel in de fabriek vervaardigde woningen. Het gaat dus niet om ambachtelijk, maar om industrieel maatwerk. Kooi heeft inmiddels verschillende projecten opgeleverd.
Prijzenregen In de industriële woningbouw heeft staal vanouds een vooraanstaande rol gespeeld. Tot op de dag van vandaag zijn het architecten geweest die zich door staal hebben laten inspireren. Van Nederlandse bodem — en van recente datum — noemen we: cepezed, Benthem Crouwel en Robert Winkel. Aan dat rijtje kan Lars Courage worden toegevoegd. Opgeleid aan de TU Delft en in het verleden werkzaam geweest bij cepezed, maakte Courage een vliegende start in Apeldoorn zijn plaats van vestiging (na een jarenlang verblijf in de
Randstad). In en rond Apeldoorn heeft hij in enkele jaren een indrukwekkend portfolio bij elkaar gebouwd. Een paar highlights: zijn eigen woning annex kantoor (2007). Superstrak gedetailleerd, uiterst rationeel (want systematisch) gebouwd, met veel glas, veel staal, en extreem lichtgewicht. Een specimen van betaalbaar design dat even verderop in de straat van Courage een vervolg kreeg: drie woningen in ensemble gegroepeerd en volgens dezelfde principes gebouwd. Kort daarop realiseerde Courage een woning in Wenum Wiesel. Bewoners, opdrachtgevers en — niet het minst — de lokale architectuurliefhebbers zijn enthousiast over de prestaties van Courage. Tijdens de 15e Nacht van de Architectuur in Apeldoorn — op de website van de architect bestempeld tot de ‘Nacht van COURAGE’ — waren de publieksjury en de vakjury unaniem: het ontwerp van de woning in Wenum-Wiesel ontving in beide categorieën de eerste prijs. De drie woningen aan de Veenhuizerweg kregen de tweede prijs van de publieksjury.
Bouwen op een hoger plan De drijfveer van Courage om rationeel te bouwen is: het bouwen op een hoger plan brengen. Door: heel precies te kijken naar de materialisatie, door – dat is twee -tot op de millimeter nauwkeurig te detailleren en – drie - het gehele bouwtechnische proces als een machine in elkaar te steken. Met dat laatste raak je aan een van de fascinaties van Courage: werktuigbouw. Op zijn kantoor staat tegen de glazen binnengevel een motor (ontwerp Philippe Starck). Kan het ook anders dat de automotives een belangrijke inspiratiebron voor hem zijn? Het is de (automobiel) techniek die hem boeit, maar nooit – zegt hij zelf – de techniek om de techniek. “Het gaat erom dat je techniek inzet om een beter gebouw te maken zonder dat de kosten uit de bocht vliegen. De kwaliteit/prijsverhouding moet passen in het budget, ook van starters op de woningmarkt.” Vandaar dat Courage goed ligt bij ontwikkelaars en particuliere opdrachtgevers. Binnenkort bouwt hij in Apeldoorn twintig woningen in collectief particulier opdrachtgeverschap, echte Courages: conceptuele bouw in staal en glas en super energiezuinig.
Bag-a-Box De aanpak van Courage was voor Almere aanleiding om contact op te nemen. Wilde hij niet mee doen aan het project ikbouwbetaalbaar.nl, particuliere woningbouw in het Homeruskwartier in Almere? Courage Architecten zei ja. Met Corus Starframe Solutions ontwikkelde hij op basis van starframe betaalbare starterswoningen. “Met starframe profielen bouwen we een doos (naar keuze 9-12 meter lang, 5.40-6 meter breed en 6 meter hoog), met een verdiepingsvloer (22 centimeter Quantum vloer inclusief leidingen, 5 centimeter dekvloer en gips plafondafwerking). Alles kan in deze Bag-a-box woningen — optimale vrijheid voor de consument. Maar één ding staat — letterlijk en figuurlijk — vast: een verdiepingshoge schacht in de gevel met daarin alle techniek, sanitair etc. Die schacht zit geïntegreerd in de gevel en kan in alle mogelijke kleuren, designs, prints worden uitgevoerd.” Kijk, zegt Courage. Hij toont een catalogus van www. ikbouwbetaal.nl, met daarin de Bag-a-Box. In één oogopslag zie je wat de keuzemogelijkheden zijn. Wil je een hippe woning? Meer vloeroppervlak, andere plattegrond? Kan allemaal, in een handomdraai voor elkaar. “Het is alsof je een auto uitkiest,” bladert Courage door de catalogus. En hij vervolgt: “Woningen zijn in het domein terecht gekomen van design, van lifestyle. Je kiest wat bij je past. Daarom is marketing ook zo belangrijk, met internet als belangrijk medium.” In zijn favorieten heeft hij op zijn laptop www.ipad.net ingevoerd. “Kijk, zo moet het. Vanachter het beeldscherm bepaalt de consument wat ie wil hebben. Een kant en klaar product, via internet samen te stellen, als je dat aan kunt bieden, dan zit je goed.”
Themanummer Bouwinnovatie 2010 Het magazine Stedebouw & Architectuur staat 1x per jaar volledig in het teken van het thema Bouwinnovatie.
Stedebouw en Architectuur is een uitgave van Weka Uitgeverij. © 2010 www.stedebouwarchitectuur.nl - alle rechten voorbehouden.
