Rapportage SEB | december 2011
Rapportage SEB
Opdrachtgevers hechten aan kennis en kwaliteit; SEB kan hierin een rol vervullen
Inhoud
Inhoud
Inleiding ............................................................................................................................... 4 SEB anno 1993 en 2011. . .............................................................................................. 5 Maakbaarheid in achterhoede .. .................................................................................. 6 Spanningsveld ontwerp - civiele techniek . . ......................................................... 6 Sturing in kwaliteit .......................................................................................................... 7 Beoordeling SEB............................................................................................................... 7 Wanneer komt SEB aan bod?...................................................................................... 8 SEB als mediator . . ............................................................................................................ 8 SEB: eerste veranderingen .......................................................................................... 9 Mechanisch (her)straten .............................................................................................. 9 SEB gemeente of RAW gemeente? .......................................................................... 10 Ontzorgen ............................................................................................................................ 10 Statements .. ......................................................................................................................... 11
3
Inleiding
Opdrachtgevers hechten aan kennis en kwaliteit; SEB kan hierin een rol vervullen Koers omgooien, diensten specificeren of overbodig als SEB, that’s the question, niet alleen voor SEB zelf, maar juist voor alle marktpartijen betrokken bij straatwerk.
In 1993 was de introductie van de onafhankelijke Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf (SEB) vooruitstrevend. Als één van de eerste bedrijfssectoren in Nederland kwam er een registratiesysteem van en voor de bestratingbranche met toelatingseisen, verplichtingen en controle gericht op de bedrijfsvoering. Het voldoen aan voorwaarden voor opname in het Register Erkende Bestratingsbedrijven betekende een signaal dat marktpartijen (opdrachtgevers) mochten vertrouwen op serieuze aandacht voor arbeidsomstandigheden, veiligheid, kwaliteit van het werk, opleiding en vakbekwaamheid van de deelnemende bedrijven. De regeling heeft gefunctioneerd en functioneert nog altijd. In de praktijk blijkt de Erkenningsregeling echter in een beperkte behoefte te voorzien. Veel opdrachtgevers willen in hun bestekken de Erkenningsregeling niet voorschrijven als gunning- en/ of uitvoeringscriterium, hoewel het aantal gemeenten dat dit doet licht groeit. Sommige deelnemende bedrijven vinden dat zij van oudsher voldoende gekend zijn. Voor een aantal bedrijven gaan de eisen van de regeling niet ver genoeg. Vanuit de deelnemers rijst dan ook de vraag hoe verder te gaan met de Erkenningsregeling. Bovendien zijn de tijden sinds 1993 veranderd. In een markt waarin de prijs is gaan domineren, staat men anders tegenover het selectiecriterium kwaliteit. Daarom vraagt het bestuur van Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf (SEB) zich af hoe de toegevoegde waarde van de SEB-erkenning kan worden versterkt. Betekent dit aanscherping van de bestaande opzet, verandering van diensten of is er geen behoefte meer in de markt aan de regeling. Door middel van ruim twintig interviews door de hele bestratingketen van ontwerp tot en met beheer van straatwerk is een beeld naar voren gekomen hoe ‘de markt’ tegen straatwerk en SEB aankijkt en wat de verwachtingen zijn. In deze rapportage zijn de bevindingen verwoord. Voorts hebben de geïnterviewden gezamenlijk in een levendige interactie in Harderwijk de resultaten bediscussieerd. Het bestuur van SEB benut de informatie bij het uitzetten van de verdere koers van SEB. Met als inzet dat proces en resultaat van straatwerk beantwoorden aan de vooraf gestelde eisen en wensen. En zeker geen beunhazenkwaliteit…
4
aanleiding Erkenningsregeling
SEB anno 1993 en 2011 De directe aanleiding voor de Erkenningsregeling vormde het vervallen van de Vestigingswet. De Erkenningsregeling is met steun van het Ministerie van Economische Zaken tot stand gekomen. Het doel van de Stichting is het opzetten en in stand houden van een erkenningsregeling voor de uitoefening van het bestratingbedrijf en het bevorderen van een stipte toepassing van die regeling. Sinds 1993 hebben zich vele maatschappelijke ontwikkelingen voorgedaan die een invloed hebben op het vak van bestraten. Gedacht moet worden aan onder andere een gewijzigde Arbowet, vergrijzing, instroom, terugtrekkende overheid, afnemende kennis en ervaring, inschrijvingseisen aanbestedingen, mechanisch straten, clustering van werkzaamheden, beeldbestekken grijs/groen, duurzaamheid en recent de AOW discussie. Daarom wordt kritisch gekeken naar de houdbaarheid van SEB. Overigens is dit niet alleen een kwestie van sec kijken naar de Erkenningsregeling, maar naar de betekenis en toekomst van straatwerk in breed maatschappelijk verband. Tenslotte draagt straatwerk in belangrijke mate bij aan onze dagelijks leven, van een voor de hand liggende functie als transport tot de opwaardering en leefbaarheid van woonwijken, zoals de aanpak van de Vogelaar-wijken. De vragen die leven zijn: - Wat is de essentie van straatwerk? - Wat willen we bereiken in het straatwerk? - Wat zijn de kritieke succesfactoren? - Welke eisen vanuit maatschappelijke, (opleiding)technische en organisatorische oogpunten worden gesteld aan het straatwerk, het proces van het straatwerk, de bestratingbedrijven en de straatmakers? De antwoorden vanuit de geïnterviewde ketenpartijen zijn niet alleen van belang voor het bepalen van de koers van SEB, maar bieden ook aanknopingspunten voor de branche. Daarom is dit rapport ook openbaar gemaakt en wordt deze verspreid onder belanghebbenden en belangstellenden.
5
Uitkomsten Rapport
Kennis & eachterhoede rvaring in de branche Maakbaarheid in
Keuze straatwerk
10%
5%
24%
12% 12%
20% 17%
Beeldvorming/visueel (kleur en formaat) Bepaald door architecten/stedenbouwkundigen Leefomgeving/sociale omgeving verbetering wijken Waardevermeerdering vastgoed Gemeenten leidraad voor ontwerp Aanbrengen van nutsvoorzieningen
Eén van de opvallendste uitkomsten van de interviews is dat de keuze voor straat9% 9% 30% werk in overgrote mate wordt bepaald door esthetische aspecten. Een bestrating 12% 7% 16% plaats mooi zijn, zo komt uit de interviews uit de keten duidelijk moet in de eerste 12% naar voren. Als tweede criterium geldt de functionaliteit en pas op plek 7 wordt de 18% 18% prijs genoemd. Dit werpt meteen al een ander licht op de uiteindelijke bestekbe- 23% schrijving op grond waarvan doorgaans de prijs regeert. Dit terwijl het bestek bij uitstek het instrument is om zaken als schoonheid, kwaliteit en functionaliteit goed te regelen, bijvoorbeeld via de SEB-erkenning. Kennis & ervaring in de branche Invloed op onderschei BestraNngbedrijven goed
handmaNg) straatwerk Specialiseren verbeter
Even opvallend is dat de maakbaarheid geen rol lijkt te spelen bij de keuze voor Afname door vergrijzing straatwerk. De maakbaarheid werd in elk geval niet genoemd als criterium. TijdensKabel-‐ en leidingsleuve mechanisch onvoldoende de evaluatie van Kennis de interviews instraten het bijzijn van de geïnterviewden gaven de aanwe-Natuursteen / Sierbest zige vertegenwoordigers van gemeenten ook aan: “We willen mooi, daarna dalen weVanuit Arbowet Opdrachtgevers en ingenieursbureaus versus maakbaarheid af naar andere wensen.” Hogere funcNes en maakbaarheid
MechanisaNegraad be
Afname bij toezicht
Budget/prijs
Invloed op onderscheid handma
Voor vakman niet nod
Spanningsveld ontwerp - civiele techniek
SEB kan met behulp van de grote kennis van zaken over de maakbaarheid deze eerder ten dienste stellen van de keten, met name in het voortraject bij het ontwerp.
6
De constatering dat de maakbaarheid weinig aandacht krijgt bij de keuze, dus in het voortraject van het bestratingsproces, wordt door de diverse partijen in de keten onderschreven. De meeste gemeenten spreken van een spanningsveld tussen architecten, ontwerpers en civiele technici. Opmerkingen van landschapsarchitecten die over de uitvoering zeggen: “Ze ruïneren de beeldkwaliteit van ons werk” en omgekeerd van civiele technici die vragen of in het ontwerp meer rekening kan worden gehouden met de maakbaarheid en beheer, geven aan dat er nog een wereld te winnen is in de relatie tussen ontwerp en uitvoering. Instrumenten daarbij zijn onder andere standaardisatie en CROW-richtlijnen. Voor SEB kan hier een aanknopingspunt liggen: van diverse kanten wordt gewezen op de grote kennis van met name bestratingsbedrijven ten aanzien van de maakbaarheid. Geopperd wordt om een zekere ‘switch’ te maken binnen de rol van bestratingsbedrijven en meer adviezen te geven in het voortraject van het ontwerp. Een simpel voorbeeld: visueel kan de ontwerper straat of trottoir invullen, maar de breedte is zeker met het oog op mechanisch straten een goed gegeven bij dat ontwerp.
n
Beoordeling SEB
Kennis & ervaring in de branche
9%
9%
30%
16% 18%
18%
Kennis & ervaring in de branche BestraNngbedrijven goed Afname door vergrijzing Kennis mechanisch straten onvoldoende Opdrachtgevers en ingenieursbureaus versus maakbaarheid Hogere funcNes en maakbaarheid Afname bij toezicht
Marktpartijen kennen grote waarde toe aan de specifieke rol van SEB inzake de (eind) kwaliteit van het bestratingsproces. Mogelijk kan de kwaliteitsinbreng nog meer verschuiven van product naar proces. Het is én én: product én proces.
op onderscheid (mechanisch / Sturing inInvloed kwaliteit
Toegevoegde w
handma
Bij de kritische succesfactoren voor een bestrating wordt door de geïnterviewden 7% 9% 5% 23% Hierbij wordt de maakbaarheid al snel wel de maakbaarheid als criterium genoemd. 12% 9% synoniem gesteld aan kwaliteit. Met name opdrachtgevers beogen sturing van kwa12% 9% liteit. Ze wijzen erop dat bestratingsbedrijven niet zomaar hun gang kunnen gaan en 23% 11% dat kritisch toezicht en een goede oplevering belangrijk zijn. Opvallend is dat vooral 23% in eerste instantie instrumenten tijdens het uitvoeringsproces worden genoemd tijdens de evaluatie (toezicht) en minder de ingang van kwaliteit: de bestekbeschrijving en de selectie-,Invloed gunningen uitvoeringscriteria. Toegevoegde waarde SE op onderscheid (mechanisch / handmaNg) straatwerk Specialiseren verbeterd kwaliteit
Kabel-‐ en leidingsleuven Beoordeling SEB Natuursteen / SierbestraNng
Er moet iets zijn om de k
Streng maar rechtvaardi Geen of beperkt
Borging maatschappelijk
Het uitvoeringsproces en de daarmee samenhangende kwaliteit raken ook SEB, volVanuit Arbowet Waarborg uit gevoerde w gens de geïnterviewden. Opdrachtgevers willen kwaliteit. Ze willen ook vakmensen, toekomst MechanisaNegraad bestraNngproces Controle door ervaren in omdat ze er dan zekerder van zijn dat die kwaliteit wordt gehaald. De toegevoegde Voor vakman niet nodig Deskundige inspecteurs waarde van SEB is dat het kaf van het koren is gescheiden. Dan gaat het zowel om het proces als het eindproduct. De essentie voor SEB is de bijdrage aan het borgen van de kwaliteit. Elke opdrachtgever en gemeente heeft hierbij haar eigen werkwijze. De positie van SEB wordt wel van groot belang geacht. Enkele citaten van gemeentelijke opdrachtgevers tekenen dit belang: - “SEB staat voor kwaliteit.” - “Onderscheidend vermogen zoals via SEB is belangrijk.” - “SEB staat voor vertrouwen en dus voor minder toezicht en zekerheid van bepaalde niveaus.” - “Vroeger had je de huisaannemers waarvan je de kwaliteit kende, nu moet je die kwaliteit op een andere manier vinden en borgen.” - “Hoe pas je kwaliteit toe in je aanbestedingsbeleid? Dat kan via SEB.” - “Meer en meer gemeenten schrijven SEB voor, meestal alleen voor de hoofdaannemer, soms ook voor de onderaannemer.” - “Als je ziet hoe met herstraatwerk na het leggen van kabels en leidingen wordt omgesprongen, dan zou een rol van SEB daarbij niet misstaan.” - “Als grote aannemer hebben wij al met 105 certificaten rekening te houden, een SEBerkenning moet zich dan duidelijk onderscheiden en een meerwaarde hebben.” - “Maak gebruik van elkaars sterke kanten en dus ook van de sterke kanten van SEB.” - “SEB zou in sommige taken kunnen aanhaken bij CROW.”
7
WANNEER SEB?
Wanneer komt SEB aan bod?
SEB kan het arbitraire kwaliteitswerk mogelijk uitbreiden naar preventie onder het motto voorkomen is beter dan genezen.
De roep om SEB neemt de laatste jaren toe door discussies in de praktijk. Partijen hebben onenigheid over de (eind)kwaliteit en komen er niet uit. Via onafhankelijke arbitrage wordt dan een oordeel geveld. Ook in rechtszaken wordt de deskundigheid van SEB ingeschakeld. Daarbij is het een misverstand om te denken dat SEB de club van de aannemers is. Met nadruk wordt gewezen op de onafhankelijkheid van SEB. SEB is er echter niet alleen voor het eindresultaatverhaal. Partijen zouden SEB niet moeten bellen als het werk al aan de gang is, maar eerder in het proces, het liefst bij het ontwerp maar zeker bij de bestekbeschrijving en aanbesteding. Vroegtijdige inschakeling van SEB kan problemen voorkomen.
SEB als mediator
De vraag werd gesteld of SEB zich moet specificeren in taken en diensten. Andere marktpartijen zaten meer op de lijn van: schoenmaker blijf bij je leest.
Voor een soepel bestratingsproces met als uitkomst een hoogwaardig eindproduct is het onderling vertrouwen en de communicatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer van wezenlijk belang, zo werd door vrijwel alle geïnterviewden onderstreept. SEB kan helpen om de samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer te verbeteren. In de eerste plaats via de erkenningsregeling, maar mogelijk ook als een soort mediator, zo werd geopperd. Juist omdat er zoveel kennis aanwezig is en de keten veel vaker dan voorheen gezamenlijk moet optrekken om doelen te bereiken. Wel is het zo dat opdrachtgevers elke aannemer toetsen en dus zouden moeten weten wat voor vlees ze in de kuip hebben. In elk geval werd aan SEB de raad meegegeven om zich nadrukkelijk te presenteren aan zowel architecten, ontwerpers als aan opdrachtgevers. Onbekend maakt onbemind, viel te horen. Er is kennis van bestek, proces, kwaliteit en toezicht. SEB kan een instelling worden voor de problematiek in de bestratingsbranche, met oog voor terreinen als mechanisatie, producten, sierstraatwerk, kabels en leidingen om maar enkele voorbeelden te noemen.
8
Veranderingen
Invloed op onderscheid (mechanisch / handma
12%
7%
23%
12% 23% 23%
Invloed op onderscheid (mechanisch / handmaNg) straatwerk Specialiseren verbeterd kwaliteit Kabel-‐ en leidingsleuven Natuursteen / SierbestraNng Vanuit Arbowet MechanisaNegraad bestraNngproces Voor vakman niet nodig
Toegevoegde waarde SEB SEB: eerste veranderingen
SEB heeft de afgelopen twee jaar niet stilgezeten. De stichting groeide behoorlijk qua 9% 5% aantal deelnemers.9% Echter, om de borging van 35% de arbeidsomstandigheden, veiligheid, kwaliteit en vakmanschap op het vereiste hoge niveau te blijven invullen, heeft 9% SEB zelf als organisatie een kwaliteitsslag ingezet. Dit heeft erin geresulteerd dat 11% kritisch is gekeken naar de deelnemende 22% bedrijven aan de Erkenningsregeling, die waren opgenomen in het Register Erkende Bestratingsbedrijven. De opschoningsactie die hieruit voortvloeide leidde ertoe dat van 32 bedrijven de Erkenningsregeling is ingetrokken en deze zijn uit het Register. De overgebleven Toegevoegde waarde SEB geschrapt 120 deelnemers, Er waaronder bestratingsbedrijven, voldoen aan de moet iets zijn veel om de nieuwe kwaliteit te borgen normeringen en eisen. Het Register van deelnemende bedrijven wordt regelmatig Streng maar rechtvaardig gepubliceerd in Cobouw. Geen of beperkt
Borging maatschappelijke en technische zaken
SEB bepleit nogmaals dat het een onafhankelijke stichting is: geen slager die zijn Waarborg uit gevoerde werk nu en in de eigen vlees keurt.toekomst SEB streeft ernaar de kwaliteit in de bestratingsbranche ook in Controle door ervaren inspecteurs algemene zin te verhogen, getuige de recente uitgave ‘De kunst van Straatbouw & Deskundige inspecteurs arbitrage n rechtszaken Straatwerk’ samengesteld door ing. Hans de eVaan, SEB 2011.
Mechanisch (her)straten
SEB zou zich kunnen toeleggen op de problematiek van het mechanisch (her)straten, mede omdat ook voor mechanisch (her) straten vakmensen en kwaliteit essentieel zijn. Er werd echter ook een tegengeluid opgetekend dat dit niet thuishoort bij SEB.
Mechanisch straten kan openingen bieden voor SEB, zonder het handmatige ambachtelijke straatwerk uit het oog te verliezen. Voor nieuwe werken is de mechanisatie grootdeels ingeburgerd, getuige de inmiddels 65% levering van ‘mechanische pakketten’ voor nieuwe bestratingsprojecten. Bij de evaluatie werd nog nadrukkelijk aangegeven dat mechanisch straten vandaag de dag wordt ‘verkocht’ voor de hoge snelheid en minder overlast voor de omgeving, maar dat het oorspronkelijke doel verlichting van de arbeidsomstandigheden is. Er wordt ook gesproken over het voordeel van minder benodigde vaklieden, maar ook voor mechanisch straten zijn vaklieden nodig. De beste mensen blijken vaak oud-straatmakers die tot machinist zijn opgeleid. Met nadruk wordt gesteld dat een machinist nog geen straatmaker is en een straatmaker geen machinist. Er zijn een goede opleiding en ervaring nodig. De afgelopen decennia is er veel bereikt met mechanisch straten. Veel gemeenten werken moeiteloos met de methodiek en de bestratingsbedrijven. MKB-bedrijven moeten wel meedoen. Het gaat in de regel om hoge investeringen, maar de MKBbedrijven kunnen ook huren. Wel is het zaak dat architecten, ontwerpers en op-
9
Ontzorgen
Toegevoegde waarde SEB
9%
9%
5%
35%
9% 11%
22%
Toegevoegde waarde SEB Er moet iets zijn om de kwaliteit te borgen Streng maar rechtvaardig Geen of beperkt Borging maatschappelijke en technische zaken Waarborg uit gevoerde werk nu en in de toekomst Controle door ervaren inspecteurs Deskundige inspecteurs arbitrage en rechtszaken
drachtgevers nauwer betrokken raken bij mechanisch straten. Ze moeten meer en beter meedoen, aldus de geïnterviewden. Iets anders is het mechanisch herstraten. Hoewel ook hierbij vorderingen worden gemaakt, aldus enkele gemeenten, heerst daar nog de nodige problematiek. Geopperd werd dat SEB hierin een rol zou kunnen spelen. Bijvoorbeeld in samenwerking met CROW. Opdrachtgevers vragen om vakmensen en die zijn ook nodig bij mechanisch (her)straten.
SEB gemeente of RAW gemeente? De geïnterviewden gaven tot slot SEB een goede raad mee: “SEB, denk goed na want in luttele procenten van de gemeenten en van de vierkante meters bestratingen wordt SEB voorgeschreven.” Gemeenten zouden zichzelf de vraag moeten stellen of zij een RAW gemeente willen zijn (met alle zorg voor kwaliteit) of een SEB gemeente (met meer zekerheid over kwaliteit). Van SEB wordt verwacht dat de stichting een goede mix kiest aan taken, passend bij de wensen van de marktpartijen. Dat daarbij het borgen van kwaliteit hoog in het vaandel moet blijven staan, werd door de interviews en evaluatie met verschillende partijen uit de keten wel duidelijk.
Ontzorgen In het kort enkele richtingen die voor SEB werden geopperd, die samen te vatten zijn onder de noemer ‘het verder ontzorgen van opdrachtgevers’: - Toegevoegde waarde vanuit de SEB-bedrijven in de vorm van kennis en advies. - Dankzij de kennis meer als instelling voor actuele problematiek in de markt opereren. - Eerder in het voortraject aanwezig zijn, bijvoorbeeld in de ontwerpfase. - Niet alleen het eindresultaat moet worden geborgd, maar juist ook het proces. - SEB gaat dieper in op mechanisch (her)straten. - Betere presentatie en kennisoverdracht richting ontwerpers. - Betere presentatie en kennisoverdracht richting opdrachtgevers. - SEB in de rol tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers.
10
statements
Statements
1. Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf (SEB) helpt marktpartijen om hun doelstellingen in straatwerk te realiseren! 2. SEB kan met behulp van de grote kennis van zaken over de maakbaarheid deze eerder ten dienste stellen van de keten, met name in het voortraject bij het ontwerp. 3. SEB moet oog hebben voor het proces en minder voor het product, bij proces ligt crux van goed straatwerk. 4. SEB moet zich toeleggen op de problematiek van het mechanisch (her)straten, mede omdat ook voor mechanisch (her)straten vakmensen en kwaliteit essentieel zijn. 5. SEB: schoenmaker blijf bij je leest, geen andere taken voor SEB
Rapportage SEB
Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf Ceintuurbaan 2, Gebouw 20 Postbus 402 3840 AK HARDERWIJK Tel.: 088 - 6055467 Fax: 088 - 6055499 KvK nummer: 41185929 Doelstelling: De SEB is een stichting, waarbij deelnemers zijn aangesloten, die zich onderscheiden ten aanzien van de kwaliteit van hun werk en bedrijf. De SEB-deelnemers hebben maatstaven aangelegd voor arbeidsomstandigheden, alsook de opleiding en vakbekwaamheid van de medewerkers. Na toekenning van het predicaat ‘Erkend bestratingsbedrijf’ moet blijvend voldaan worden aan de verplichtingen, die de erkenningsregeling inhoudt. Hiertoe worden de deelnemende bedrijven elk jaar in het kader van de erkenningsregeling getoetst.
12
