1
Opleiding – debat voor sociale werkers:
De sociale energiebegeleiding (SEB)
2
Aanpak SEB REG-gedrag & Verbetering EPB gebouw
Interne organisatie
Seminaries 3&4
SEB-proces
Seminarie 2 Sensibilisering
3
Globale doelstellingen Ø Een SEB methodologie delen Ø Een aantal informatie over de uitvoering van SEB doorgeven Ø De uitvoering van SEB aandrijven
Inhoudsoverzicht (1/2) Ø Context Ø Definitie Ø Doelstellingen Ø Interventieprincipes Ø Vormen Ø Stappen in het werk
5
Inhoudsoverzicht (2/2) Ø Grenzen Ø Succesfactoren Ø Resultaten o Effecten o Brusselse ervaringen 2006-2007
Ø Instrumenten o Documenten o Nuttige adressen
Ø Sensibilisering 6
Context
(1/3)
Situering Ø Schommelingen in de energieprijzen o Sterke opwaartse trend
Ø Liberalisering van de energiemarkt Ø Brusselse vastgoedpark 11%
42% Bewoond door eigenaar Privé-huurders
47%
Sociale huurders
7
Context (2/3) Ø Nieuwe EPB-wetgeving ‘Energieprestaties van gebouwen’ o Geheel van eisen met betrekking tot thermische isolatie, verluchting, verlichting, verwarming en klimaatregeling o Verplicht Ø Huisvestingscode o Minimale vereisten aangaande veiligheid, gezondheid en uitrusting
Ø Belangrijke werkloosheidsgraad: 17%
8
Context (3/3) Ø Lucht- en Klimaatplan Brussel o vermindering van uitstoot door vervoer o vermindering van de uitstoot door energieverbruik van de gebouwen, belangrijkste producenten van broeikasgassen, door een REG-beleid o promotie van duurzame energie o .... o met gekwantificeerde verminderingsdoelstellingen 2010/1999 • • • •
CO2: -15% SOx: -27.9% NOx: -32.7% VOS: -49.8%
Ø Energiepremies 2009
9
SEB-proces
10
SEB – Definitie (1/2) Ø Geheel van momenten die passen in een gestructureerde aanpak waarin o een professioneel sociaal werker, ‘energiebegeleider’ genoemd, in het kader van zijn functies en ondersteund door zijn hiërarchie, o mensen die kwetsbaar zijn en/of betalingsmoeilijkheden hebben, gaat begeleiden, o via acties die mikken op aanpassing van het energieverbruik en van energiegedrag, ook van hun gezin, teneinde het energieverbruik te stabiliseren of te verminderen en hun uitgaven te beheersen. (Bestek BE E08-004, december 2008)
11
SEB – Definitie (2/2) Ø SEB komt niet in de plaats van de energieverbetering van de huisvesting en van de uitrustingen. Ø SEB vormt ook geen structurele analyse van de huisvesting.
12
Doelstellingen Ø Kwetsbare gezinnen leren hoe ze de energie moeten gebruiken om tegelijk minder te verbruiken én hun comfort te behouden of zelfs te verbeteren. Ø Het energieverbruik stabiliseren of beperken. o Te evalueren volgens het verbruikniveau (vergeleken met het verbruik van een gezin dat in een vergelijkbare huisvesting woont of met het gemiddelde verbruik in de regio) • Een doelstelling van vermindering van het verbruik met 20% is realistisch.
13
SEB – Actiedomein Ø Factuur o Uitleg o Hulp o Bemiddeling
Ø Advies rond REG o o o o
Verwarming Elektriciteit Warm water En verluchting
Ø Werking van de installatie o Thermostaat en thermostatische kranen o Temperatuur van de ketel of van de heetwaterinstallatie o Controle van de werking van de verwarmingsinstallatie 14
Voor wie? Ø Gezinnen die kwetsbaar zijn en/of moeilijkheden hebben om hun energiefactuur te betalen. o Deze vragen een gedifferentieerde benadering o De anderen? http://www.defi-energie.be/
Ø Welke? o Afhankelijk van het beleid van de sociale dienst, doelstellingen vs middelen • Preventieve of curatieve benadering?
o Gezinnen die hiertoe bereid zijn • Met een groot verbruik: het besparingspotentieel is groot – Verwarming – Elektriciteit – Gas- + elektriciteitsfactuur
: = 200 kWh/m2*jaar : = 2 800 kWh/jaar : = 125 euro/maand
(2006 cijfers) 15
Voor wie? Ø Wat dergelijke gezinnen vertellen … VOORAF o o o o o o o o o o o o o o o
Het is te moeilijk om te veranderen Ik heb geen tijd Het moet warm zijn voor de baby Ik ben ziek, en daarom wil ik 25°C De kinderen luisteren immers toch niet Mag ik in mijn privéleven niet meer doen wat ik wil? Wij letten daar al op De schuld van de eigenaar: deze woning is in slechte staat En u? Wat doet u? Waarom zou ik erop moeten letten? Wat doen de anderen? Ik heb daar geen geld voor Ik ben die facturen kwijt Ik heb dat vergeten… Ze hebben me niet begrepen ……
16
Voor wie? Ø Kenmerken (fragmenten uit een onderzoek naar de afbakening van de gezinsprofielen voor het REG (Wallenborn, Rousseau, Thollier) - PADD II, 2006)
o Motieven om REG-investeringen te doen en/of –gedrag over te nemen, zijn gevarieerd: • • • •
comfort zoeken financiële besparingen educatief weinig om redenen rond het leefmilieu
o Het is zeer moeilijk om de mensen te bereiken via informatie-instrumenten indien ze zelf nog geen energiemotivatie hebben ontwikkeld
17
Voor wie? o Energie besparen vraagt een dagelijkse inspanning: energie is een onderwerp van discussie en van actie, vooral indien structuur van het gebouw en verwarmingsinstallatie 0 o De mensen die vermoeden langere tijd in hun woning te blijven, gaan vaak meer investeringen doen om energie te besparen. Investeringen vooral gemotiveerd door het streven naar comfort. o De motivatie voor REG-gedrag is meer van financiële orde. o Voor mensen met een kortetermijnrelatie met geld: grotere gevoeligheid met REG-gedrag, maar grote terughoudendheid om investeringen te doen. o Voor mensen die actief zijn in hun gedrag rond energie: grotere ontvankelijkheid tegenover REG-info; de mensen die passief zijn, hechten hier weinig aandacht aan en zullen de neiging hebben de verantwoordelijkheid af te wentelen op anderen, vooral de openbare overheden. 18
Voor wie? Ø Waar informeren zij zich? o Vooral bij de verwarmingsinstallateurs, met het oog op een nieuwe verwarmingsinstallatie o Grote invloed van ‘ze zeggen dat…’ op het dagelijks gedrag tegenover de energie.
Ø Het streven naar comfort en welbehagen stimuleert tot wijziging van het verwarmingssysteem en de isolatie. Ø De persoon die zich over de facturen ontfermt, is degene die meer aandacht heeft voor energieverbruik (en voor isolatie); dit klopt echter niet altijd. Ø De meest kouwelijke persoon van het gezin bepaalt de omgevingstemperatuur binnen, overdag en ‘s nachts. Zonder discussie. Ø De persoon die het meest aandacht schenkt aan verwarming, is vaak ook degene die op de elektriciteit let. Ø De aanwezigheid van kinderen maakt het beheer van het energieverbruik complexer en wisselvalliger. 19
Interventieprincipes (1/2) Herinnering: Het beoogde publiek met zijn kenmerken en zijn behoeften is bepalend voor de basisprincipes en voor de benaderings- en opvolgingstechnieken.
Ø Ø
De begeleiding toespitsen op wie dat nodig heeft Persoonlijke benadering o o
Ø
Naar de gezinnen stappen o o
Ø Ø
Gezamenlijke infosessie: weinig succes Eerst een vertrouwensrelatie opbouwen
Mét hen de stand van zaken van de woning opmaken Opvoeding tot intelligente reflexen o o
Ø
De begeleiding aanpassen aan de behoeften van de geselecteerde gezinnen Hen bewust maken, wakker schudden rond hun verbruik
Minder energie verbruiken zonder aan het gewenste comfort of welzijn te raken De link tussen graden en kWh of m3, kWh en euro, licht en teller, enz. leren te begrijpen
De evolutie van het verbruik meten; de effecten van de begeleiding op het verbruik evalueren o
Overzicht van de indexen 20
Interventieprincipes (2/2) Ø De aandacht vestigen op de scharniermomenten in het bestaan van gezinnen (werken, scheiding, ziekte, geboorte, werkverlies, enz.) Ø Besparen op energie, hoe doe je dat? o Dat is zelfs in een woning van het ‘gruyère-type’ mogelijk. • Los van de verwarming blijft er nog het warm sanitair water, de huishoudtoestellen, de verlichting en het koken ...
o En concreet?
1.De energiefacturen kennen en begrijpen 2.De woning observeren (tekens van ongerieflijkheid, tocht, te koud, te warm, vochtigheid/condensatie, …) 3.De woning kennen (soort verwarming, productie van warm water, elektrische apparaten) 4.Bewust worden van de impact van gedragingen van de huurders op het verbruik (temperatuur van de woning, correct gebruik van de apparaten, …) 21
Vormen (1/2) Ø Begeleidingstechnieken o De eerste 5 maanden: individuele begeleiding, daarna afwisseling o Combinatie tussen groepswerk en een individuele, gepersonaliseerde aanpak • ofwel in de verblijfplaats van het gezin • ofwel op de werkplaats van de ‘energiebegeleider’ (zijn ‘permanentie’)
o Het collectieve werk zou veeleer van preventieve aard zijn, terwijl het gepersonaliseerde werk veeleer van curatieve aard zou zijn, prioritair gericht op de zware verbruikers o Door te werken in een netwerk met wijkverenigingen kan men het aantal deelnemers aan de infosessies verhogen.
22
Vormen (2/2) o Welke? Kosten
ABEA
Individuele en gepersonaliseerde benadering Audit+adviezen + opvolging van verbruik “Individuele benadering” Permanentie Analyse v. het verbruik op basis v. de facturen Adviezen om het verbruik te verminderen Verdeling van adviesfiches “Collectieve benadering, op aanvraag “ ~ ‘Tupperware’-avonden, infosessies in sociale huisvestingen enz…. Adviezen om het verbruik te verminderen Uitwisseling van tips en trucjes + Verdeling van adviesfiches “Collectieve benadering” Info-atelier, thema-atelier ‘s avonds of overdag Interactief, ludiek, … … Adviezen om het energieverbruik te verminderen Verdeling van energieadviezen, uitwisseling van tips en trucjes
OCMW’s Collectif Solidarité contre l’exclusion / dienst Info Gas & Elektriciteit
Tables du Logement (H&R, ..)
# gezinnen 23
Stappen (1/5) Ø 6 stappen Voorbereiding Selectie & rekrutering van de gezinnen Technische inventaris Referentieverbruik (index)
Sensibilisering voor REG Verwerking van de gegevens Evaluatie
Resultaten 24
Stappen (2/5) Stappen
Beschrijving
Voorbereiding
Gespreid over 2-3 maanden Aantal te volgen gezinnen Afstelling van de instrumenten Opleiding van de SW’s Soort begeleiding per gezin
Selectie & Rekrutering van de gezinnen
Gespreid over 2 maanden Contact opnemen met meer gezinnen dan gepland, wegens terugkrabbelen en afhaken Met het oog op verbruik Via wijkverenigingen of andere Inzameling van de jaarlijkse facturen
Technische inventaris en referentieverbruik
3 u. per gezin voor de energie-audit en het opnemen van de meterstanden Het referentieverbruik berekenen Nagaan of het overgebruik een structureel antwoord eist rond de kwaliteit van de woning 25
Stappen (3/5) Stappen
Beschrijving
Sensibilisering voor REG
1,5 u. per gezin 1e adviezen moeten steunen op de audit. 3-5 adviezen per maand; herhaling is nodig. Maandelijkse opname van de meters, overzicht per kwartaal van de calorimeters door de SW, daarna door het gezin. Overzicht van de G-tellers keuken en warm water indien beschikbaar. Ontmoeting met de kinderen, indien nodig. Elk bezoek vooraf voorbereiden: 15 min./gezin.
Verwerking
15 min. per gezin. Invoering van de opnames in het Excel-bestand. Normalisering van het verbruik (graden - dagen)
26
Stappen (4/5) Stappen
Beschrijving
Evaluatie
Maandelijks! Onmisbaar! Dé kans om het gezin dat zijn inspanningen al dan niet beloond ziet, te motiveren. Altijd de verschillen uitleggen aan het gezin.
Resultaten
Vergelijking met de jaarfacturen uitleggen aan het gezin. De balans opmaken; de gegevens controleren. De cirkel sluiten: de resultaten voorleggen aan het gezin, en zijn tevredenheid meten. Een totaaloverzicht opstellen om trends te ontdekken. Lessen trekken om het proces te verbeteren.
27
Stappen (5/5) Ø Aanbevolen duur o Min. 2 jaar, indien mogelijk 3 jaar
Ø Frequentie van de huisbezoeken o Afhankelijk van het gezin, zijn snelheid van assimileren en van absorberen van de adviezen o Tijdens de eerste 5 maanden: maandelijkse bezoeken om energietips te geven en om de meters op te nemen o Daarna 1 bezoek om de twee maanden o En snelle bezoekjes om specifieke problemen te regelen o Afgewisseld met prikjes ter herinnering, in het collectieve werk Hoe regelmatiger de opvolging, hoe beter de bereikte resultaten
Ø Wanneer beginnen? o Op het moment dat de jaarlijkse factuur wordt ontvangen o Bij het begin van de verwarmingsperiode 28
Resultaten (1/5) Ø Kwalitatieve effecten o Sensibilisering voor energiebesparingen o Verwerving van ‘energie’-reflexen o Het gezin krijgt een beter inzicht in zijn verbruik: het gezin is in staat te vertellen of het weinig, normaal of veel verbruikt. Het ziet ook het verband tussen zijn gedrag en zijn verbruik. o Responsabilisering van het gezin tegenover zijn verbruik
Ø Kwantitatieve effecten o Verwarming • Duidelijke vermindering bij de grote verbruikers • Goede technische diagnose is doorslaggevend
o Elektriciteit • Stabilisering van het verbruik (verminderen is veeleer moeilijk) • Sensibiliseringswerk is doorslaggevend
o Om de motivatie van de gezinnen te handhaven • Maandelijks geactualiseerd overzicht • Eenvoudig gebruik met medewerking van de gezinnen
29
Resultaten (2/5) Ø Voorbeeld van bereikte resultaten (proefproject 2006-2007) o Globale vermindering van verbruik bij 50% v. d. gezinnen o Verwarming Petits consommateurs consommateurs AlleTous - Kleine verbruikers -Gros Grote verbruikers
80%
Pourcentage des Percentage v.d.ménages gezinnen
70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% plus de -50%
-50% à -10%
-10% à +10%
+10 % à +50%
plus de +50%
Evolution dehet la consommation de chauffage normalisée p/r p/r referentie référence Evolutie van genormaliseerde verwarmingsverbruik
•3% van de gezinnen zagen hun genormaliseerd verwarmingsverbruik met meer dan 50% dalen. (1 gezin vond begin 2007 werk, zodat het huis tijdens de werkuren niet meer verwarmd werd.) • 50% van de gezinnen verminderden hun verbruik met 10 tot 50 % • Bij 19% van de gezinnen bleef het verwarmingsverbruik onveranderd • 25% van de gezinnen zagen hun verbruik stijgen met 10 tot 50% • Bij 3% steeg het verbruik met meer dan 50% 30
Resultaten (3/5) o Elektriciteit Tous - Petits consommateurs Alle Kleine verbruikersGros - consommateurs Grote verbruikers
80%
Pourcentage des ménages Percentage v.d. gezinnen
70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% plus de -25%
-25% à -5%
-5% à +5%
+5 % à +25%
plus de +25%
Evolutie genormaliseerde elektriciteitsverbruik p/r referentie Evolutionvan de het la consommation d'électricité p/r consommation de référence
•17% van de gezinnen zagen hun elektriciteitsverbruik met meer dan 25% dalen. • 22% van de gezinnen verminderden hun verbruik met 5 tot 25% • Bij 42% van de gezinnen bleef het elektriciteitsverbruik onveranderd • 17% van de gezinnen zagen hun verbruik stijgen met 5 tot 25% • Bij 3% steeg het verbruik met meer dan 25%
31
Resultaten (4/5) o Globale energiefactuur 30%
Pourcentage des ménages Percentage v.d. gezinnen
25% 20% 15% 10% 5% 0% R R R R R R UR UR UR EU EU EU EU EU EU 0E 0E 0E 00 25 25 00 00 50 5 1 10 25 -50 5 + 2 à + + + + à < à à > ... UR Rà UR Rà Rà ... UR UR 0E EU EU EU 5E 0 0E 0E 2 5 0 0 1 5 0 0 5 -5 -2 +2 +1 +2
•34% van de gezinnen bespaarden 250 euro of meer • 29% bespaarden 25 tot 250 euro • 9% zag geen verschil • 16% van de gezinnen zagen hun globale energiefactuur met 25 tot 100 euro toenemen • 12% van de gezinnen zagen hun factuur met meer dan 100 euro toenemen.
Evolution de la facture énergétique annuelle à tarifs 2007 constants
Evolutie van de jaarlijkse energiefactuur bij constante tarieven 2007
Het gemiddelde resultaat voor de hele SEB 2006-2007 toont een gemiddelde daling van de jaarlijkse globale energiefactuur met 87,18 € all in. 32
Resultaten (5/5) Ø Hoe hebben ze dat gerealiseerd? o o o o o o o o o o o o
Herschikking van meubilair om de radiatoren vrij te maken Lagere temperatuur op de thermostaat Regeling van de thermostatische kranen Regeling van de verwarmingsketel Regeling van de temperatuur: dag/nacht, aanwezig/afwezig Lagere temperatuur bij het wassen van het linnengoed Minder gebruik van de droogtrommel IJsvrij maken van de koelkast Uitschakelen verlichting in kamers waar niemand is Uitschakelen van de tv wanneer niemand kijkt Uitschakelen van de sluimerstanden (het gemakkelijkste om uit te voeren, maar zeer weinig effect op factuur) Verminderd gebruik van warm water 33
Succesfactoren Ø Steun van de directie Ø Een energie-audit uitvoeren om de staat van de woning beter te kennen en aangepast, persoonlijk advies te geven; Ø Samenwerking tussen sociale en technische spelers Ø De verantwoordelijkheden, rollen en interventielimieten van alle betrokken partijen goed afbakenen en verhelderen; Ø De te helpen gezinnen goed afbakenen o Naar de gezinnen gaan o Geval per geval werken
Ø Een complementaire relatie met de gezinnen ontwikkelen Ø Regelmatig evalueren Ø Mond-tot-mondreclame & publicatie van getuigenissen 34
Grenzen en remmen (1/2) Ø SEB betreft vooral gedrag. Dit beïnvloedt maximaal 30% van de factuur o Staat van het gebouw en van de woning bepalen minstens 70% van het verbruik.
Ø Respect voor privacy, individuele keuzes, snelheid waarmee het gezin de verandering doorvoert Ø Respect voor de gezondheidstoestand Ø Financiële middelen van het gezin Ø De gezinnen bewaren hun energiefacturen niet: probleem om facturen en ISTA/caloribel-overzichten in te zamelen Ø Centrale regeling van de verwarming Ø Respecteren van afspraken, vooral bij gezinnen die werken 35
Grenzen en remmen (2/2) Ø Het aantal sociale banden, beperkt bij bejaarden en gehandicapten Ø Grootte van de gezinnen Ø Gebrek aan stimulerende prikkels Ø Bereikbaarheid van de meters Ø Warm gehuisvest zijn, is ook een kwestie van standing
36
Instrumenten (1/4) Ø Dossier per gezin met daarin: o Audit o Overzicht van de maandelijkse bezoeken • Toegepaste adviezen • Niet-toegepaste adviezen
o Opvolging van het verbruik • Uitleg vanwege het gezin
o Kopie van de facturen van de voorbije drie jaar
Ø Energie-audit o => seminarie 3 en 4, check-up van energie Abea
Ø Economisch gedrag wat energie betreft o => seminarie 3 o brochures BIM voor de sociale werkers en voor de gezinnen
Ø Tabel voor vermogen / soort toestel en kosten volgens verbruik
37
Instrumenten (2/4) Ø Overzicht voor opvolging van het verbruik o Cf. voorbeeld o 1 Excel-bestand C o n Maandelijks s o m m a t i o n s verbruik m e n s u e lle s
Verwarming
[ k W h / m ² / a n n é e n o r m a le ]
(kWh/m² / normaal jaar)
500 400 300 200 100 0 GSE
O ct
Nov
Déc
Jan
Fév
Mar
Avr
C o n Maandelijks s o m m a t i o n s verbruik m e n s u e lle s
Elektriciteit
[kW h/pers. / an] ((kWh/pers./jaar) 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 GSE
O ct
Nov
Déc
Jan
Fév
Mar
Avr
38
Instrumenten (3/4) Ø http://www.defi-energie.be o Rekenmodule, praktische adviezen, tips en trucs, uiteenzettingen
Ø Binnenmilieu vervuiling: huisvesting – gezondheid – energie o http://www.ibgebim.be/Templates/Professionnels/informer.aspx?id =2934&langtype=2067&detail=tab3 o “PEST in huis”: diagnosehulpmiddel om uw anamnese te vereenvoudigen, voor een patiënt geconfronteerd met een gezondheidsprobleem dat veroorzaakt kan zijn door binnenhuisvervuiling. o De kaart van de sociale actoren “Huisvesting en gezondheid”: overzicht van de actoren die op het vlak van binnenhuisvervuiling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest actief zijn. Inhoudt volledige contactgegevens, korte beschrijving van de activiteit o De RCIB (Regionale Cel voor Interventie bij Binnenhuisvervuiling): de vervuilingsbronnen in de woning van uw patiënt op te sporen die de oorzaak kunnen vormen van zijn of haar gezondheidsproblemen. “Groene ambulance” om de diagnose te vervolledigen met een milieuonderzoek en monsterneming. 39
Instrumenten (4/4) Ø “Verluchting en natuurlijke ventilatie van bestaande woningen en renovaties in Brussel » o informatiehulpmiddel bedoeld om dokters, verzorgend personeel, huurders en huurderverenigingen, renovatieadviseurs, enz., te informeren over de impact op de gezondheid van de natuurlijke ventilatie en verluchting van bestaande en te renoveren gebouwen. o Geef praktische tips per thema, per type van vertrek (keuken, kamers, enz.) of per situatie
Ø Nuttige adressen o Facilitator collectieve huisvesting: 0800 / 85 775 (gratuit) o Brussels energieagentschap ABEA:
[email protected], 02/512.86.19 o Leefmilieu Brussel: http://www.ibgebim.be
Sensibilisering (1/4) De motivatie om energie te besparen is het resultaat van een dialoog die vooraf en uit vrije wil wordt aangegaan om nieuwe gewoonten aan te nemen.
Ø De snelheid en de waarden van het gezin respecteren Ø Realistische doelstellingen definiëren, rekening houdend met het verbruik Ø Luisterbereidheid tonen Ø Duidelijke en eenvoudige uitleg Ø Enkele adviezen per maand om het gezin niet te overspoelen met te veel informatie of adviezen Ø De adviezen mogen niet dogmatisch zijn, vooral wat de comforttemperatuur aangaat Ø Leiden en begeleiden, dat is tonen! De werking van een thermostatische kraan, een thermostaat, een boiler, enz. Ø Tonen dat de sociaal werker thuis ook een inspanning doet Ø Tips en trucs met elkaar delen 41
Sensibilisering (2/4) Ø Communicatie die aangepast is aan het publiek en die geen schuldgevoel geeft: o Veel beeldmateriaal o Eenvoudige lay-out, makkelijk leesbaar
Ø Kernachtige boodschappen o Positief denken: de huurders leren de standaarden van het systeem te gebruiken om te kunnen inwerken op dat systeem o Besparingen!! Maar dan berekend op basis van de index, niet in euro’s o Koppeling met gezondheid op vraag van de huurders o De temperatuur in de kamer indien nodig objectiveren met een thermometer
Ø De follow-up van het verbruik waarborgen om te motiveren Ø Enkele werkingsregels vastleggen: • Regelmatig overzicht van de meters, bv. zelfde dag, zelfde tijdstip • Respecteren van de afspraken
42
Elektriciteitsfactuur beperken Maak koelkast en diepvriezer om de 3 maanden ijsvrij
Geef voorrang aan natuurlijk drogen in plaats van in de droogtrommel
Dubbel voordeel
2 mm ijs = 10% méér verbruik
Gratis én beter voor het linnen 43
Sensibilisering (4/4) Ø Het gezin luistert niet; past de adviezen niet toe? o Vragen wat het gezin belet om deze adviezen toe te passen (een familielid, een geloof, een gezondheidsprobleem, …) o Andere adviezen geven o Waar het op aankomt, is dat het gezin gestaag adviezen begint toe te passen en zich in staat voelt dit te doen.
Ø Het gezin naar andere vormen van hulp loodsen indien dit nodig is Ø Een beroep doen op de sociale groep (familie, vrienden, enz.) Ø Gebruik maken van getuigenissen
44
Pascal ONS Rue de Liège, 66 4347 Fexhe-Le-Haut-Clocher Tel.: 04.250.43.45 Gsm: 0497.811.658
Caroline GRÉGOIRE ibam Eggestraat 27 Av. Général Michel 1E, B-1170 Brussel 6000 Charleroi Tel.: 071.270.353 Tel.: 02.374.72.34 Gsm: 0486.496.501 Gsm: 0473.953.007 www.ibam.eu
... Vragen ?
[email protected] 0473 953 007
