RAPPORTAGE ONDERZOEK KWALITEITSERVARINGEN CLIËNTEN STICHTING NEDEREIND

RAPPORTAGE ONDERZOEK KWALITEITSERVARINGEN CLIËNTEN STICHTING NEDEREIND

2014

MEI 2014

Colofon Rapportage Onderzoek Kwaliteitservaringen Cliënten Stichting Nedereind, 2014 Dit rapport en het onderzoek waarop het is gebaseerd werden gerealiseerd door het onderzoeken adviesbureau Buntinx Training & Consultancy in opdracht van Stichting Nedereind, Nieuwegein. Buntinx Training & Consultancy Postbus 1684 6201 BR MAASTRICHT Tel 0620798066

[email protected] www.buntinx.org

Mei 2014 © Buntinx Training & Consultancy en Stichting Nedereind

Rapportage Onderzoek Kwaliteitservaringen Cliënten Stichting Nedereind 2014

2


VOORWOORD EN LEESWIJZER

In mei 2014 werd in opdracht van Stichting Nedereind te Nieuwegein een onderzoek naar de ervaringen van cliënten gehouden met betrekking tot de kwaliteit van zorg en ondersteuning. Deze ‘Rapportage Onderzoek Kwaliteitservaringen’ doet verslag van de opzet, bevindingen en conclusies van het onderzoek. Het inleidende hoofdstuk 1 beschrijft waarom, waar, bij wie en op welke manier het onderzoek plaatsvond. Hoofdstuk 2 doet verslag van de uitkomsten van het cliëntenonderzoek. Hoofdstuk 3 behandelt de conclusies en aanbevelingen. Een woord van dank is op zijn plaats aan alle cliënten die tijd en moeite namen om deel te nemen aan de focusgroepen om hun persoonlijke ervaringen en meningen te delen ten behoeve van het onderzoek. Met hun inbreng werd zorgvuldig omgegaan bij het opstellen van deze rapportage.

Dr. W.H.E. Buntinx Directeur Buntinx Training & Consultancy


3


4


Inhoudsopgave pagina Hoofdstuk 1. 2. 3. 4. 5.

1. Inleiding Vraagstelling Achtergrond bewoners, zorgprofiel en visie Nedereind Methode en focusgroepen Toepassen van de focus groepen Verwerking

Hoofdstuk 1. 2. 3.

2. Uitkomsten Uitkomsten domeinen Samenvatting uitkomsten Kwaliteit-Verbeter-Kaart Rapportcijfers

7 7 7 9 10 10

11 11 12 17

Hoofdstuk 3. Conclusies 1. Conclusies uit het cliëntenonderzoek 2. Tot slot

19 19 21

Bijlagen

23


5


6


HOOFDSTUK 1. INLEIDING 1. Vraagstelling De vraagstelling van het onderzoek kwaliteitservaringen bij Stichting Nedereind luidt: 1. Hoe waarderen cliënten de kwaliteit van de zorg en ondersteuning die door Stichting Nedereind wordt geboden? 2. Welke verbeterpunten kunnen op basis van de antwoorden op vraag 1 worden geformuleerd? 2. Achtergrond bewoners, zorgprofiel en visie Nedereind

Achtergrond bewoners Om het onderzoek en de reacties van de cliënten van Nedereind met betrekking tot het kwaliteitsonderzoek goed te kunnen situeren, verdient de doelgroep enige toelichting. Mensen met een licht verstandelijk handicap worden vaak te hoog ingeschat en overvraagd, omdat ‘aan de buitenkant niet zoveel te zien is’. Daarenboven schatten zij hun eigen competenties consequent te hoog in, hebben zij een lager risico-besef en schatten zij hun behoefte aan ondersteuning lager in dan professionals (Edgerton, 1993; Snell et al., 2009; Greenspan et al., 2011)1. ‘Normaal zijn’ is de norm en de verwachting van de omgeving die met hen om gaat; ‘normaal zijn’ is ook de verwachting en de norm voor hun eigen gedrag en zelfbeleving. Ze kunnen door hun cognitieve beperking echter niet voldoen aan de eisen van deze snelle, ingewikkelde, moderne wereld; zij hebben onvoldoende zelfcontrole en kunnen hun gedrag niet zonder hulp veranderen. Ouders hebben veel moeite om deze kinderen op te voeden. De licht verstandelijk gehandicapten die in de problemen raken hebben daarenboven vaak een geschiedenis van verwaarlozing, mishandeling en seksueel misbruik. Velen hebben bijkomende aandoeningen zoals ADHD, aan autisme verwante stoornissen, psychiatrische stoornissen zoals angststoornissen, stemmingsstoornissen of psychotische stoornis. Ook verslaving komt veel voor. Veel van deze cliënten hebben ook traumatische ervaringen gehad. Sinds de mobiele telefoon en internet zijn de verleidingen groot, vaak komen ze in de schulden. Verkeerde vrienden leiden vaak tot criminaliteit. Ze zijn kwetsbaar en beïnvloedbaar en worden gebruikt als katvangers, drugkoeriers, diefstal of bij heling. Meer informatie over de doelgroep is opgenomen in bijlage 3.

1

- Edgerton, R.B. (1993). The cloak of competence (revised and updated). Berkeley: University of California Press. - Greenspan, S., Switzky, H.N., Woods, G.W. (2011). Intelligence involves risk-awareness and intellectual disability involves riskunawareness: implications of a theory of common sense. J Intellect Dev Disabil, 36 : 242-253 - Snell M.E., Luckasson, R., Borthwick-Duffy, S., Bradley, V., Buntinx, W.H.E., L. Coulter D. (2009). Characteristics and Needs of People With Intellectual Disability Who Have Higher IQs. Intellectual and Developmental Disabilities, 47 (3): 220–233


7

Zorgprofiel: verblijf, huur en zorg gescheiden, VPT. Nedereind heeft verschillende locaties waar men ondersteuning kan krijgen. De mensen met de zwaarste indicaties wonen aan de Nedereindseweg (402 of 503). Op de locatie aan de Nedereindseweg 402 zijn er 10 veblijfsplaatsen en 3 ‘huur en zorg gescheiden’ plaatsen. Een verblijfsplaats betekent dat er 24 uur zorg wordt verleend in nabijheid. Je hebt dan gratis kost en inwoning, maar je moet wel een eigen bijdrage betalen naar rato van je inkomen. Huur en zorg gescheiden betekent dat je je huur betaalt en je eigen voedingskosten betaalt. Dit is ook van toepassing voor mensen die met een Volledig Pakket Thuis (VPT) wonen. Voor de laatste twee groepen mensen is het tevens zo dat je verantwoordelijk bent voor je eigen huis. Dat je bijvoorbeeld gas, water en licht betaalt, je eigen inboedel en dergelijke aanschaft. Visie Nedereind Stichting Nedereind heeft tot doel het bieden van een woonplek en indien nodig dagbesteding aan jong volwassenen vanaf 18 jaar met een licht verstandelijke beperking en/of een autismespectrumstoornis. De woonplek kan een permanent karakter hebben. De dagbesteding kan op locatie worden gerealiseerd; er kan ook een traject voor begeleid werken worden ingezet waarbij het doel is dat cliënten elders aan de slag gaan. Stichting Nedereind beschouwt het als haar opdracht die ondersteuning te bieden en voorwaarden te realiseren opdat cliënten: • kansen krijgen zelf keuzen te maken voor hun levensomstandigheden en persoonlijk leven • kansen krijgen aanwezig te zijn in en deel te nemen aan de (lokale) samenleving • kansen krijgen zich te ontwikkelen • hun vaardigheden kunnen gebruiken • relaties kunnen opbouwen en onderhouden met familie, kennissen en vrienden • gerespecteerd worden door anderen en hun waardigheid hebben en kunnen behouden. Uitgangspunten van de ondersteuning • Vraaggestuurd: de vraag van de klant bepaalt de inhoud van de begeleiding. • Competetentiemodel: in de ondersteuning wordt gewerkt vanuit het competentiemodel. De belangrijkste redenen daarvoor zijn dat: - het gericht is op het aanleren van vaardigheden die haalbaar zijn omdat alle factoren meegenomen worden zowel binnen als buiten het system; - het uitgaat van mogelijkheden - het gericht is op evenwicht Empowerment: dat betekent dat wordt uitgegaan van de krachten die aanwezig zijn: deze worden benut, versterkt en uitgebreid • Draagkracht en draaglast


8

Centraal in de ondersteuningsstrategie van Nedereind staat de ontwikkeling van de cliënt. Er is sprake van een kleine basisset van algemene regels/afspraken. Veruit de meeste afspraken worden op individueel niveau gemaakt. Nedereind!levert!zorg!op!maat.!Ter!

illustratie:!als!Pietje!met!alcohol!en/of!drugs!kan!omgaan,!mag!hij!dat,!als!Jantje,!die!een!kamer! naast!hem!heeft!dat!niet!kan,!mag!hij!dat!niet.!Er!is!door!deze!individualisering!van!ondersteuning! niet!vanzelfsprekend!sprake!van!‘dezelfde!regels!voor!iedereen’.!Dat!vergt!veel!van!de!begeleiders! maar!leidt!ook!tot!(tactisch)!‘onbegrip’!van!sommige!cliënten.!De!cliënten!moet!dit!consequent! uitgelegd!krijgen.!Want,!“waarom!mag!hij!wel!drinken!en!gebruiken!en!ik!niet”.!Uiteindelijk!is!het! de!bedoeling!van!iedere!cliënt!om!op!zichzelf!te!gaan!wonen.!Dan!komen!alle!verleidingen!toch! ook!voorbij.!De!cliënt!moet!dan!toch!ook!om!kunnen!gaan!met!drugs!en!alcohol.!!

3. Methode en focusgroepen Methode Gekozen werd voor de methode ‘Quality Qube’. Deze methode maakt deel uit van de waaier van kwaliteitsinstrumenten VGN 2014 (kwaliteitskader 2.0). De uitgangspunten van de Quality Qube zijn opgenomen in bijlage 1. De Quality Qube methode steunt op wetenschappelijke en evidence based uitgangspunten en technieken. Voor een verantwoording wordt eveneens verwezen naar bijlage 1. De Quality Qube is een methode van onafhankelijk onderzoek, uitgevoerd en gerapporteerd door externe onderzoekers. Met de Quality Qube methode wordt onderzocht op welke manier cliënten van een zorgaanbieder, de zorg ervaren. Het gaat daarbij om de subjectieve beleving van de respondenten; de rapportage weerspiegelt dan ook deze subjectieve belevingen van de zorg in de drie dimensies van de Quality Qube. In het geval van Nedereind werd uitsluitend gewerkt met open vragen. De gerapporteerde uitkomsten geven een beeld van de antwoorden van cliënten in de gehouden focusgesprekken. Voor de organisatie vormen deze antwoorden de input die gebruikt kan worden om te komen tot consolidatie- en verbeteracties op de punten waar de teams van de zorgaanbieder dat binnen hun opdracht en mogelijkheden wenselijk en haalbaar vinden. Bij cliënttevredenheidsonderzoek worden de antwoorden van de cliënten niet verder getoetst op ‘juistheid’. Bij cliënttevredenheid gaat het om de relatie tussen de door de cliënt verwachte versus ervaren zorg en ondersteuning. Het gaat niet om geobjectiveerde criteria. De interpretatie dient dan ook plaats te vinden in de context van de Nedereind bewoners. Daarbij spelen factoren die hun verwachtingen beïnvloeden een rol (zie 1.2 en ook de kritische kanttekeningen in 3.1). Opzet van het onderzoek Vanwege de kleinschaligheid van de voorziening Nedereind werd gekozen om te werken met focusgroepen voor het verzamelen van de cliëntendata. Met deze methode is het mogelijk om via een semi-gestructureerd groepsgesprek, relevante data te verzamelen. Door gebruik te maken van de nominale groepstechniek komen de punten en onderwerpen die voor de cliënten het belangrijkst zijn naar voren. Voor het houden van een focusgroepgesprek werd 1 uur gereserveerd. Dit was voor alle groepen voldoende tijd om verzadiging van onderwerpen te bereiken. Er werden vijf focusgroepen gehouden. De groepen bestonden uit een onderzoeker en tussen 5 tot maximaal 7 cliënten. Het groepsgesprek bestaat uit drie onderdelen. Eerst wordt aan de cliënten gevraagd waarover men in de ondersteuning bij Stichting Nedereind tevreden is; wat als positief wordt ervaren. Vervolgens wordt er gevraagd naar verbeterpunten in de zorg bij Stichting Nedereind; wat als negatief wordt ervaren. Tot slot kan men een rapportcijfer geven aan Stichting Nedereind; dit cijfer kan liggen tussen de 1 en de 10. De onderzoeker noteert alle de antwoorden en rangschikt deze naar relevantie cq belangrijkheid op grond van de weging van uitkomsten door de deelnemers in de focusgroep.


9

In het gesprek krijgt elke cliënt per onderdeel een beurt om zijn of haar mening te geven. Dit brengt structuur aan in het gesprek en daarnaast krijgt iedereen een gelijkwaardige kans om zich te uiten. Deze ronden worden herhaald tot geen nieuwe onderwerpen meer worden genoemd. Vervolgens worden de genoemde onderwerpen samengevat en gewogen.

4. Toepassing van de focusgroepen Het onderzoek vond plaats in de namiddag en vooravond op woensdag 14 mei 2014. Alle 37 cliënten waren uitgenodigd om op die dag aan een focusgesprek deel te nemen. Elf cliënten hebben geen gehoor gegeven aan de uitnodiging; 26 cliënten gaven wel gehoor. Het opkomst- resp. responspercentage is daarmee 70%. Er werden in totaal vijf focus groepen gehouden door twee onderzoekers: twee groepen met 6 cliënten, twee groepen met 5 cliënten en één groep met 4 cliënten. De gesprekken vonden plaats op twee locaties van Stichting Nedereind. Dit zorgde voor een vertrouwde omgeving voor de cliënten. De 26 participerende cliënten maakten gebruik van vier verschillende zorgfuncties bij Stichting Nedereind: VPT Utrecht, verblijf Nieuwegein, extramuraal Vosseweide en extramuraal Iep/Violier & Schakelstede. In de meeste groepen namen cliënten deel vanuit dezelfde functie. Indien een groep uit cliënten vanuit meerdere functies bestond, werd dit bijgehouden zodat de data bij verwerking binnen de juiste functie kon worden gevoegd respectievelijk in de juiste Kwaliteit-Verbeter-Kaart worden opgenomen.

5. Verwerking De belangrijkste punten die in de gesprekken naar voren kwamen, werden gecodeerd naar kwaliteitsdimensie (Inhoud – Voorwaardenscheppend – Relationeel) en kwaliteitsdomein (bijlage 1). Aan de hand van deze codes kan de frequentie worden weergegeven waarmee een domein werd genoemd. Deze uitkomsten worden bij de resultaten getoond in figuur 1. Daarnaast werd de verzamelde uitspraken samengevat in de Kwaliteit-Verbeter-Kaarten. Deze kaarten bestaan uit twee kolommen: één kolom met positieve belevingen, ‘wat men bij Nedereind waardeert’ en één kolom met verbeterpunten, wat men vindt dat er beter kan’. De verwerking en analyse van gegevens en de rapportage werden onafhankelijk uitgevoerd door Buntinx Training & Consultancy.


10

HOOFDSTUK 2. UITKOMSTEN

1. Uitkomsten domeinen Aan elke geïnterviewde cliënt werd gevraagd om spontaan aan te geven (in eigen woorden) wat hij/zij het meest waardeert in de begeleiding van Stichting Nedereind en welke dingen hij/zij graag verbeterd zou willen zien. Dit leverde bij de 26 geïnterviewde cliënten in totaal 100 uitspraken ‘waardering’ en 91 uitspraken ‘voor verbetering vatbaar’ op. Voor beide categorieën antwoorden werden de reacties gecodeerd naar de domeinen van het kwaliteitsmodel dienstverlening (bijlage 1). 0"

5"

10"

15"

20"

25"

Inhoudelijk" 2" 2"

Ontwikkeling" Zel<epaling" Sociale"RelaBes" 0"

12"

7" 1"

Sociale"Inclusie"

14"

2"

Rechten/Belangen" EmoBoneel"Welzijn"

19" 7"

1"

Fysiek"Welzijn"

14"

7" 8"

Materieel"Welzijn"

21"

Voorwaarden" CompetenBe"medewerkers"

5"

Teamsamenwerking"

1" 1"

Indivdueel"Plan"

1"

Veiligheid" 0"

3" 2"

Beschikbaarheid"ondersteuning"

6"

7"

1"

InformaBe"organisaBe" 0" ConBnuïteit" 0"

1"

CoördinaBe"en"management"

2"

RelaBoneel" Responsiviteit"

1"

4"

Vertrouwen" InformaBe"cliënt" Zorgzaamheid" Empathie"

9" 2"

10"

3" 11"

3" 4"

5" Waardering"

Verbetering"

Figuur 1


11

In figuur 1 wordt de procentuele verdeling getoond van de domeinen waarop de antwoorden van de cliënten Van Nedereind betrekking hadden. Het totaal van de ‘waardering’ antwoorden (groen) is 100%. Het totaal van het aantal antwoorden ‘voor verbetering vatbaar’ (rood) is eveneens 100%. Hierna worden de domeinen genoemd die in tenminste 10% van de reacties voorkwamen. Deze domeinen verwijzen naar de belangrijkste trends in de antwoorden. Voor een meer gedetailleerd overzicht van genoemde onderwerpen verwijzen we naar de Kwaliteit-Verbeter-Kaarten per groep. Per groep zijn er namelijk verschillen in concrete waarderingspunten en verbeterpunten. Uit figuur 1 blijkt dat vrije antwoorden relatief frequent (14%) uitdrukking geven aan waardering voor de ondersteuning met betrekking tot ‘inclusie’. Hieronder moet worden verstaan: de mogelijkheid tot actieve participatie in de samenleving en de beleving van zinvolle activiteiten (boodschappen doen; hulp bij geldzaken; hulp bij gesprekken; werk). Eveneens 14% van alle spontane waardering antwoorden had betrekking op de ondersteuning op gebied van gezondheid en conditie (mee naar ziekenhuis gaan; gelegenheid en ondersteuning op gebied van sportieve activiteiten) die men ontvangt van de begeleiders van Stichting Nedereind. Ook wordt relatief vaak genoemd (12%) dat men waardering heeft voor de mogelijkheden voor ‘eigen regie’ of zelfbepaling die men ervaart bij Stichting Nedereind. Verder worden relatief frequent (11% en 10% van alle reacties) de zorgzaamheid van de begeleiders genoemd en het vertrouwen dat men in de begeleiders heeft (‘doen wat ze zeggen’). Antwoorden op de vraag ‘voor verbetering vatbaar?’ hebben volgens de uitspraken van de deelnemers aan de focusgesprekken vaker betrekking op het domein ‘materieel welzijn’ (21%) waarbij vaak wordt verwezen naar de woonomgeving of het gebouw waar men woont. Vaak gaat het om kleine ergernissen (bijvoorbeeld een te korte doucheslang), over het schoonhouden van de woning en over de kwaliteit van het meubilair. In dit domein gaat het ook om financiële regelingen en wijze waarop het beheer van eigen geld is geregeld en verloopt. Een tweede domein met veel ‘kritiek’ omvat reacties op gebied van ‘rechten’ en ‘belangen’. Men voelt zich door regels ingeperkt; leiding verwijst naar ‘protocollen’ waarvan sommigen zeggen dat ‘die niet van te voren met hen besproken zijn’; ‘de een mag dit en de andere dat’; men wil meer aandacht voor privacy; ‘meer vrijheid’. Andere domeinen scoren niet boven de 10% van het totaal aantal antwoorden. Zoals eerder opgemerkt worden de uitspraken van de cliënten niet verder getoetst en gaat het om belevingen zoals die worden gerapporteerd in het groepsgesprek. Bij de gevoeligheid voor alles wat met regels te maken heeft speelt zowel de ontwikkelingsleeftijd als de problematiek van de bevraagde cliënten een rol. 2. Samenvatting uitkomsten Kwaliteit-Verbeter-Kaart Hierna volgt de samenvatting van de uitkomsten in Kwaliteit-Verbeter-Kaarten. Per locatie werd een kaart gemaakt. Op de kaarten staan de meest markante waarderingspunten en de verbeterpunten die de cliënten zelf in de gespreksgroep naar voren brachten. Achter de Kwaliteit-Verbeter-Kaarten worden de gegeven rapportcijfers vermeld.


12

Locatie:))Nedereind)402)) ) ) ) ) ) ) ! ! Samenvatting!van!onderwerpen!die!in!de!beleving!van!de!cliënten!als!punten!van!‘waardering’!respectievelijk! als!‘voor!verbetering!vatbaar’!in!het!groepsgesprek!naar!boven!kwamen.! ! ! Genoemde)punten)van)waardering)…)) Genoemde)punten)voor)verbetering...))) • De!leuke!en!goede!begeleiding! • Aandacht!voor!privacy!aspecten!–!‘je!vertelt! persoonlijke!dingen!aan!begeleiders!die!soms! • De!begeleiders!bieden!een!luisterend!oor! kort!blijven!maar!ze!weten!wel!veel!van!je’! en!helpen!bij!problemen! • Tijd!om!rustig!met!de!cliënt!te!praten!(één!op! • De!begeleiders!komen!de!gemaakte! één!tijd)! afspraken!goed!na! • Duidelijkheid!aan!de!cliënt!over!het!feit!dat!in! • De!geboden!structuur!en!veiligheid!! het!zorgplan!de!eigen!doelen!van!de!cliënt!zijn! • De!hulp!die!de!cliënt!krijgt!bij!het!zoeken! opgenomen!en!dat!men!daarover!afspraken! naar!werk! heeft/maakt!! • De!motivatie!die!de!cliënt!krijgt!om!zichzelf! • Ondersteuning!met!betrekking!tot!onderhoud!/! te!ontwikkelen!en!zelfstandiger!te!worden! schoonhouden!van!de!kamer!! • De!eigen!kamer! • Eigen!verantwoordelijkheid!voor!de!cliënt;! • De!leuke!activiteiten!die!georganiseerd! bijvoorbeeld!zelf!de!pinpas!hebben! worden! • Variatie!in!maaltijden! • (Nog)!meer!duidelijkheid!met!betrekking!tot!de! ‘regels’!die!begeleiders!toepassen:!niet!voor! iedereen!gelden!dezelfde!regels!! ! ! !

Locatie:)Vosseweide) ) ) ) ) ) ) ) ) ! Samenvatting!van!onderwerpen!die!in!de!beleving!van!de!cliënten!als!punten!van!‘waardering’!respectievelijk! als!‘voor!verbetering!vatbaar’!in!het!groepsgesprek!naar!boven!kwamen.! ! ! ! Genoemde)punten)van)waardering)…)) Genoemde)punten)voor)verbetering...))) • De!goede!ondersteuning!en!aandacht!voor! • ‘Respect!voor!privacy’!–!‘minder!regels’!–! de!individuele!cliënt! ‘minder!controle’!! • De!goede!ondersteuning!door!de! • ‘Luisteren!naar!de!wensen!en!behoeften!van!de! persoonlijke!begeleider/!mentor! cliënt‘! • De!goede!zorg!bij!ziekte!van!de!cliënt;!de! • ‘Meer!ondersteunen!en!minder!controleren’!! begeleider!gaat!vaak!mee!naar!het! • Nakomen!van!gemaakte!afspraken!–!meer! ziekenhuis! aandacht!voor!vertrouwensband!tussen!cliënt! en!begeleider’! • De!begeleiders!stimuleren!de! zelfstandigheid!en!persoonlijke! • Meer!rust!bij!de!persoonlijke!gesprekken!! ontwikkeling!van!de!cliënt! • Snellere!reactie!m.b.t.!onderhoud!van!de! • De!begeleiders!zijn!betrokken!en!ervaren! woning!(aandachtspunt!voor!de! woningbouwvereniging)! • De!begeleiders!denken!goed!mee!met!de! cliënt! • Communicatie!tussen!begeleiders!onderling! • De!hulp!bij!het!regelen!van!administratieve! • ‘Duidelijkheid!over!contract!en!regels!met! en!financiële!zaken! betrekking!tot!de!huurwoning’.! • De!leuke!groepsactiviteiten! • Aankondiging!en!planning!van!activiteiten!en! uitstapjes!eerder!bekend! • Het!ondersteuningsplan! ! ! ! ! !


14

Locatie:))Iep/Violier)&)Schakelstede) ) ) ) ) ) ) ) ! Samenvatting!van!onderwerpen!die!in!de!beleving!van!de!cliënten!als!punten!van!‘waardering’!respectievelijk! als!‘voor!verbetering!vatbaar’!in!het!groepsgesprek!naar!boven!kwamen.! ! ! Genoemde)punten)van)waardering)…)) Genoemde)punten)voor)verbetering...))) • De!begeleiders!zijn!betrouwbaar,!geduldig! • Nakomen!van!gemaakte!afspraken;!met!name! en!bieden!goede!ondersteuning!(‘ze!weten! het!op!tijd!op!de!afspraak!komen!(van! ook!wanneer!ze!je!met!rust!moeten!laten’)! begeleiders)! –!begeleiders!zijn!‘diplomatiek’! • Rol!voor!de!cliënt!in!beheer!van!administratie!en! financiën! • De!hulp!bij!het!zoeken!naar!werk! • De!leuke!activiteiten!en!uitstapjes!(Parijs,! • Duidelijker!grenzen!stellen!en!meer!op!de! Efteling…)! strepen!staan!door!de!begeleiders!–!nog!meer! structuur!aanhouden!–!‘eerder!zeggen!“tot!hier! • De!mogelijkheid!bij!Nedereind!om!met! en!niet!verder”!;!‘ze!zijn!soms!te!geduldig‘.!! andere!mensen!samen!te!wonen!en! vrienden!te!maken! • Flexibiliteit!in!het!maken!van!afspraken,!met! aandacht!voor!de!wensen!van!de!cliënt!! • De!zinvolle!persoonlijke!gesprekken! • De!cliënt!even!met!rust!laten!als!hij!of!zij!dat!wilt!! • Het!stimuleren!van!de!persoonlijke! ontwikkeling!en!!de!zelfstandigheid!van!de! • Gezondere!maaltijden!met!meer!variatie!! cliënt! • Uitstraling!van!de!woning,!bijvoorbeeld!!m.b.t.! • De!stabiliteit!in!het!team!van!begeleiders! meubilair!! • Het!ondersteuningsplan!! • ‘Nedereind!bepaalt!niet!mijn!leven,!dat! doe!ik!zelf’!–!eigen!regie!kan!voldoende! gevoerd!worden! ! !


15

Locatie:)503) ) ) ) ) ) ) ) ) ! Samenvatting!van!onderwerpen!die!in!de!beleving!van!de!cliënten!als!punten!van!‘waardering’!respectievelijk! als!‘voor!verbetering!vatbaar’!in!het!groepsgesprek!naar!boven!kwamen.! !! ! Genoemde)punten)van)waardering)…)) Genoemde)punten)voor)verbetering...))) • Ondersteuning!bij!ontwikkeling!van!de! • Levenservaring!bij!begeleiders!–!‘meer!gezag’! cliënt,!m.n.!naar!zelfstandigheid! • Ondersteuning!met!betrekking!tot!onderhoud!/! • De!activiteiten!die!je!hier!kunt!doen! schoonhouden!van!de!woning!! (zorgen!voor!kippen;!atelier;!schuur!voor! • ‘Meer!kennis!bij!begeleiders!over!autisme!en! brommers!en!knutselen)! handicaps’!! • De!dagbesteding! • ‘Meer!middelen!voor!dagbesteding!–!beloning! voor!dagbesteding’!! • Mogelijkheid!om!te!bewegen!! • De!kamer! • ‘Koelkast!voller’!–!meer!(aandacht!voor)!eten!en! drinken!!–!zelf!koken! • Begeleiders!gaan!mee!naar!ziekenhuis;! geven!hulp!bij!nood.! • ‘Opvang!bij!ziekte’!! ! • ‘Hulp!bij!financiën!van!de!cliënt’! • ‘Meer!tijd!voor!leuke!(bord)spelletjes’! • ‘Luisteren!naar!de!cliënt!–!begrip’! ! ! ! !


16

3. Rapportcijfers In elke groep werd aan het eind van het gesprek aan elke deelnemer gevraagd om een rapportcijfer te geven voor de ‘algemene kwaliteit van zorg’ zoals men die ervaart. Opvallend is dat er in sommige groepen een grote diversiteit van cijfers wordt gegeven waarbij een ‘1’ niet wordt geschuwd. De motivering van de cijfers is zeer uiteenlopend. Niet uitgesloten kan worden dat bepaalde actuele persoonlijke ergernissen bij het geven van het cijfer de beleving van de kwaliteit van de zorg in het algemeen hebben beïnvloed. De hoge mate van ‘idiosyncrasie’ in de antwoorden (respondenten baseerden hun cijfer op zeer individuele en vaak atypische situaties) en de kleine omvang van de groep maakt het lastig deze cijfers als een gemiddelde te behandelen als maat voor de algemeen ervaren kwaliteit van zorg.

! De!gegeven!cijfers! !

402: 8; 7,5; 4,5; 4; 5; 6; 5; 6 Vosseweide: 6; 7,5; 7; 3; 7; 7; 4; 6,5; 5 Iep, Violier, Schakelstede: 6; 9; 7 ;7,5; 8 503: 1; 1; 6; 3


17


18

HOOFDSTUK 3. BESCHOUWING

EN CONCLUSIES

1. Beschouwing

De uitkomsten van het cliëntervaringsonderzoek bij Stichting Nedereind steunen op vijf gesprekken met in totaal 26 cliënten. Dat is 70% van het totaal aantal cliënten. In deze gesprekken werd gelegenheid gegeven om vrijelijk te spreken over zowel positieve als negatieve ervaringen met betrekking tot de kwaliteit van ondersteuning. Het gaat bij Stichting Nedereind over een groep jongere cliënten met lichte verstandelijke beperking en een hoge mate van sociale kwetsbaarheid cq complexe sociale situaties. De begeleiding is gericht op het leren van structuur, het leren (zelfstandig) wonen en leven. In de rapportage van de gesprekken in de Kwaliteit-Verbeter-Kaarten zijn de uitspraken van de cliënten omschreven en samengevat. Bij het kennis nemen van deze belevingen dient duidelijk te zijn dat het hier gaat om de eigen, subjectieve belevingen van de cliënten en niet om geobjectiveerde constateringen in functie van objectieve criteria met betrekking tot de kwaliteit van zorg of eigen meningen van de onderzoekers. De gemelde punten dienen te worden bekeken tegen de achtergrond van de kenmerken van de doelgroep van Nedereind, van interindividuele verschillen tussen cliënten en van het spanningsveld tussen de eigen cliëntverantwoordelijkheid en de professionele opdracht (visie) van de begeleiders. Als zodanig gaat het bij de uitkomsten om startpunten voor discussie en weging, in aanloop naar te formuleren actiepunten door de zorgaanbieder (bijlage 2). Bij het onderzoek naar cliëntervaringen bij Nedereind bemoeilijkten drie factoren het formuleren van generaliserende uitspraken. Ten eerste werden de cliëntervaringen verzameld in zeer kleine groepen. Dit brengt met zich mee dat de uitspraken sterk individueel gekleurd zijn en niet leiden tot een duidelijk ‘gemiddeld’ of trendmatig beeld. Daardoor treedt (meer dan bij onderzoek in grotere groepen, clusters of voorzieningen) het effect op dat waar respondenten duidelijk positief zijn over een zorgaspect, anderen in de zelfde groep hierover negatief kunnen zijn. Hoewel dit soort interindividuele verschillen in belevingen in kwaliteitsonderzoek normaal zijn, komen deze verschillen in kleine groepen markanter naar voren. Het moge duidelijk zijn dat daarmee geen objectieve kwaliteitsoordelen over een specifieke locatie worden gegeven. Ten tweede is kwantitatieve verwerking van data in zeer kleine groepen bezwaarlijk omdat een enkele uitschieter onevenredig invloed kan hebben op het gemiddelde. Daarom worden geen gemiddelde rapportcijfers getoond en werden ook geen andere kwantificeringsmethoden gebruikt. Ten derde treedt in groepsgesprekken een priming effect op wanneer één deelnemer een onderwerp (in positieve of negatieve zin) aansnijdt en anderen daarin meegaan of nog sterker voorbeelden willen noemen. Met andere woorden, de leden van de groep beïnvloeden elkaars antwoorden. In het kader van cliëntervaringsonderzoek in groepen kunnen deze effecten niet worden uitgesloten; de weergegeven onderwerpen maken niettemin deel uit van het geheel van cliëntbelevingen waarnaar we op zoek waren. Een en ander leidt er toe dat de uitkomsten van dit cliëntervaringsonderzoek geen meet-oordelen zijn maar eerder een signaalfunctie hebben. In het vervolgtraject (verbeter-acties) zullen de uitkomsten in de betreffende teams verder moeten worden geduid.

2. Conclusies Op basis van alle antwoorden uit alle groepen samen kan een beeld worden geschetst van meest markante onderwerpen tegen de achtergrond van het kwaliteitskader (figuur 1).


19

Als sterke punt van de begeleiding melden cliënten spontaan vooral zorg om hun fysiek welzijn (gezondheid; lichamelijke conditie); de ruimte en ondersteuning op het gebied van zelfbepaling (keuzen maken; eigen regie); de aangeboden activiteiten (dagbesteding, uitstappen) en activiteiten in de samenleving; het vertrouwen dat ze hebben in de begeleiders en de zorgzaamheid en inzet van hun begeleiders. Deze punten liggen in lijn met de opdracht die Nedereind zich stelt (p. 8): - kansen voor eigen keuzen - deelnemen aan de samenleving - gerespecteerd worden (door begeleiders i.c.) De reacties van cliënten op de open vragen naar verbeterpunten hebben vooral betrekking op materiële aspecten van de woonsituatie (eigen kamer; schoonmaak) en financiële zaken. Er worden opmerkingen gemaakt met betrekking tot privacy (toegang begeleiders tot de eigen kamer; aankondiging controles) en inzicht in de regels (‘protocollen’) die worden toegepast en waarvan soms wordt aangegeven dat men deze niet kent of zegt dat deze niet in het IOP zijn opgenomen. De punten van kritiek betreffen vaak zaken die te maken hebben met het uitoefenen van invloed op eigen situatie / leven. Het is opvallend dat anderen dit juist als een positief punt in de begeleiding beleven. Het is duidelijk dat individuele situaties en een pedagogisch spanningsveld een rol spelen. Niettemin signaleren de respondenten ook positieve punten met betrekking tot structuur en ontwikkeling; sommigen wensen zelfs ‘strengere’ regels of vooral het handhaven van duidelijke regels en minder ruimte voor onduidelijkheid. Meer individuele tijd met de begeleiders wordt zeer gewaardeerd en biedt een goed uitgangspunt om over de kritische punten te communiceren. Hoewel cliënten regelmatig een positief oordeel over de communicatie met hun begeleiders geven is ook hier sprake van grote interindividuele verschillen. Dat betekent dat individuele situaties van cliënten een grote rol spelen en individuele ondersteuning bij Nedereind een essentieel kwaliteitscriterium dient te blijven. Het is bekend dat dialoog en het opbouwen van een goede relatie tussen begeleiders en cliënt, belangrijke voorwaarden zijn voor een goede kwaliteit van zorg. Het is vooral van belang dat jongeren zich begrepen voelen, dat zij zich serieus genomen voelen, dat ze het gevoel hebben dat de begeleiders er voor hen zijn, en dat begeleiders cliënten laten uitspreken. Bij de doelgroep van Nedereind is ook van belang dat correcties op gedrag niet als straf worden ervaren of als een poging van begeleiders om ‘de baas’ te zijn of ‘het laatste woord te hebben’. Deze relationele voorwaarden voor goede zorg verdienen constant aandacht, vooral met betrekking tot competenties en coaching van begeleiders. Om de gerapporteerde positieve relaties tussen cliënten en begeleiders vast te houden verdient het aanbeveling deze punten bewust te blijven bewaken. Hoewel het doel van dit onderzoek zich beperkt tot het beschrijven van kwaliteitservaringen van cliënten binnen Nedereind, werd een vergelijking gewaagd met twee Quality Qube onderzoeken in vergelijkbare situaties (ambulante zorg / VPT) waarbij het ging om (volwassen) cliënten met een lichte verstandelijke beperking (N=36 en N=29). De dataverzameling vond, in tegenstelling tot bij Nedereind, in deze gevallen plaats via individuele interviews. Een globale vergelijking van profielen laat zien dat de domeinen ‘sociale inclusie’ en ‘vertrouwen in begeleiders’ bij Nedereind op gelijk niveau scoren als in de twee andere voorzieningen. Domeinen die elders vaker in kritische zin worden genoemd (‘meer rood’) – en dus bij Nedereind gunstiger naar voren komen – betreffen: •

tevredenheid met de beschikbaarheid van begeleiders (elders wordt negatiever aangekeken tegen het aantal beschikbare begeleiders en de individuele tijd die wordt besteed met de cliënt);


20

•

• •

de beschikbaarheid van informatie over de eigen organisatie (wat er aan ondersteuning mogelijk is binnen de organisatie is bij Nedereind beter bij de cliënten bekend – mogelijk speelt de kleinschaligheid hierbij een rol); tevredenheid met coördinatie en management (negatieve opmerkingen over de leiding en over bureaucratie e.d. werden bij Nedereind nauwelijks geuit); continuïteit van zorg (reacties met betrekking tot wisselingen in begeleiders en discontinuïteit in zorg werden bij Nedereind nagenoeg niet geuit in tegenstelling tot andere voorzieningen waar dit een veel voorkomende klacht is).

Bij Nedereind vermeldden de cliënten vaker het domein ’ondersteuning op het gebied van zelfbepaling’ als positief punt in de zorg. 2. Tot slot Het onderzoek kwaliteitservaringen bij Stichting Nedereind werd gehouden om een beeld te krijgen van de wijze waarop cliënten de geboden ondersteuning ervaren. Met de uitkomsten van het onderzoek wil Stichting Nedereind verbeterpunten formuleren met als uiteindelijke doel de zorg en dienstverlening (nog) effectiever aan te laten sluiten bij zorg en ondersteuningsvragen van de cliënten. Nu de ervaringen van cliënten bekend zijn, is het van belang deze binnen het begeleidend team te bespreken, te wegen en een verbetertraject op te starten in een PDCA planningscyclus. De effectiviteit van deze verbeterslag blijkt aanmerkelijk groter wanneer niet alleen de medewerkers maar ook cliënten zelf en waar mogelijk, ook het netwerk van de cliënten daarbij worden betrokken. De Kwaliteit-Verbeter-Kaarten vormen het uitgangspunt voor het maken van een programma voor de verbeterslag (zie ook bijlage 2). Gezien de specifieke doelgroep van Stichting Nedereind dient de leiding zelf te oordelen welke punten zich lenen voor een groepsgewijze discussie en afspraken en welke zaken eerder individueel worden besproken met de cliënten.


21


22

BIJLAGEN

Bijlage 1: Beknopt overzicht van de drie dimensies Kwaliteit van Dienstverlening met bijhorende domeinen – Literatuuroverzicht methode QUALITY QUBE Bijlage 2: Instructie Kwaliteit-Verbeter-Kaarten Bijlage 3: Beschrijving van de doelgroep jongvolwassenen met een lichtverstandelijke beperking


23

Bijlage 1 Overzicht kwaliteitsdimensies en literatuur verantwoording

Beknopt overzicht van de drie dimensies Kwaliteit van Dienstverlening met bijhorende domeinen Dimensie I: Inhoudelijke kwaliteit (Quality of Life – Schalok & VGN/IGZ) Dimensie II: Voorwaardenscheppende kwaliteit (VGN / IGZ) Dimensie III: Relationele kwaliteit (Zeithaml / Servqual) © Buntinx Training & Consultancy – 2014

Kwaliteitskader Professionele ondersteuning van mensen met verstandelijke beperkingen © Buntinx Training & Consultancy 2006-2011

INHOUD

VOORWAARDEN

Persoonlijke ontwikkeling Zelfbepaling Inter-persoonlijke relaties Sociale inclusie Rechten en belangen Emotioneel welzijn Fysiek (lichamelijk) welzijn Materieel welzijn

Competenties van medewerkers Teamsamenwerking Individuele OndersteuningsPlan Beschikbaarheid van ondersteuning Veiligheid Informatie over organisatie Bereikbaarheid Continuïteit

RELATIES Responsiviteit Vertrouwen Informatie (persoonlijk) Zorgzaamheid Inleven en luisteren


24

Uitgangspunten van de Quality Qube 1. Zorg en ondersteuning worden opgevat als interactionele processen waaraan cliënten, hun vertegenwoordigers (verwanten, familie) en medewerkers van de dienstverlenende organisatie deel hebben. In dit onderzoek bij Stichting Nedereind werden de familieleden niet betrokken: het gaat om zelfstandige en wilsbekwame cliënten. 2. Kwaliteit is multidimensioneel. Het gaat in de eerste plaats om ‘inhoudelijke aspecten’ die verwijzen naar de (gewenste) uitkomsten van zorg en ondersteuning op niveau van de cliënt. Deze inhoudelijke aspecten worden uitgedrukt in termen van ‘Kwaliteit van Bestaan’. In de tweede plaats gaat het om ‘voorwaardenscheppende aspecten’. Dit zijn geen doelen op zich maar middelen en instrumenten om de inhoudelijke kwaliteit te realiseren zoals ‘medewerkers’, ‘competenties’, ‘zorgplannen’, ‘continuïteit’... In de derde plaats gaat het om ‘relationele aspecten’. Dit gaat over de kwaliteit van de dialoog tussen de betrokken actoren in termen van ‘vertrouwen’, ‘responsiviteit’, bejegening, empathie, ‘zorgzaamheid’ en ‘informatie’. 3. De methode Quality Qube is gericht op verbeteren van kwaliteit binnen de eigen organisatie. De rapportage vindt plaats op organisatieniveau en daarnaast op divisie- of regioniveau en op teamniveau, zo dicht mogelijk bij de plaats waar ‘zorg tot stand komt’. Dit laatste gebeurt in de vorm van KwaliteitVerbeter-Kaarten waarin de uitkomsten van de kwaliteitservaringen worden samengevat. Terugkoppeling van ervaringen ten behoeve van het ondersteuningsplan is eveneens mogelijk. 4. De Quality Qube methode onderzoekt en rapporteert op elk niveau zowel positieve kwaliteitservaringen (waardering) als ervaringen met betrekking tot zaken die voor verbetering vatbaar zijn.


25

Literatuur met betrekking tot de methode QUALITY QUBE Wetenschappelijke basis

Methodiek (algemeen) -Abma, T., & Widdershoven, G. (2006). Responsieve methodologie. Interactief onderzoek in de praktijk. Amsterdam: Boom -Abma, T.A., Bos, G.F., & Meininger, H.P. (2011). Perspectieven in dialoog. Responsieve evaluatie van beleid voor mensen met verstandelijke beperkingen en hun omgeving. Nederlands Tijdschrift voor de Zorg aan mensen met verstandelijke beperkingen. (37) 2, 2011, p. 70-87. -Grol R, & Wensing M. (2006). Implementatie: Effectieve verbetering van de patiëntenzorg. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg. -Havenaar J., Van Splunteren P., & Wennink J. (Red.) (2008). Koersen op kwaliteit in de GGZ. Assen: Van Gorcum. -Lighter, D.E., & Fair, D.C. (2004). Quality Mangement in Health Care. Principles and Methods. Boston: Jones and Bartlett publishers. -Schalock, R., & Verdugo Alonso, M.A. (2002). Handbook of Quality of Life for Human Service Practitioners. Washington: American Association on Mental Retardation. Validiteitskader -Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) (2013). Visiedocument Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg 2.0. Utrecht: VGN et al. -Inspectie Gehandicaptenzorg (2008). Overzicht Kwaliteitsindicatoren Gehandicaptenzorg. Den Haag: IGZ -Schalock, R.L., Bonham, G.S., & Verdugo, M.A. (2008). The conceptualization and measurement of quality of life: Implications for program planning and evaluation in the field of intellectual disabilities. Evaluation and Program Planning, 31(2), 181-190. -Zeithaml, V.A., Bitner, M.J., & Gremler, D.D. (2006), Services Marketing: Integrating Customer Focus across the Firm. New York: McGraw-Hill.

Publicaties en presentaties

-Buntinx, W. & Benjamins, C. (2010). Content analysis of client, family and staff perceptions of service quality. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 23 (5), 486. -Buntinx, W., & Slisser, S. (2010). Systematische kwaliteitsverbetering in de praktijk. Markant Kenniskatern, 3/2010, 4-7. -Buntinx, W. (2010). Kwaliteit Verbeteren. Een methode via inhoudsanalyse van cliënt-, familie-, en medewerkerservaringen. Kennismarkt, Bussum, 27 mei 2010. -Buntinx, W. H. E. (2009). Quality Assessment and Quality Improvement in Long Term Disability Services and Nursing Homes. HOPE seminar series # 74. Maastricht: Maastricht University -Buntinx, W.H.E. (2008). Quality of life based evaluation of support service performance. Journal of Intellectual Disability Research, 52 (8/9), 794. Vergelijking met andere methoden -Schuurman, M. & Finkenflügel, H. (2011). Instrumenten voor de bepaling van cliënttevredenheid naast elkaar geplaatst. Nederlands Tijdschrift voor de Zorg aan mensen met verstandelijke beperkingen. (37) 1, 2011, p. 35-48.


26

Bijlage 2

HOE OMGAAN MET DE KWALITEIT-VERBETER-KAART? Samen de kwaliteit van ondersteuning verbeteren. Dat is het doel van deze Kwaliteit-Verbeter-Kaart (KVK). Het kwaliteitsonderzoek 2014 heeft niet alleen informatie opgeleverd over aspecten waarover cliënten van Stichting Nedereind tevreden zijn, maar ook over aspecten die in hun beleving verbeterd kunnen worden. Deze informatie werd geanalyseerd en samengevat in een KVK. De kaarten kunnen als volgt met ‘de zevensprong’ worden behandeld. 1. Bekijk in het team de uitkomsten: zijn deze herkenbaar? Kunnen er voorbeelden of meer details worden gegeven? Wat zijn de sterke en de zwakke punten van het team. 2. Bereik overeenstemming over één of twee thema’s die verbeterd kunnen worden en beargumenteer waarom. Kies vervolgens één of twee duidelijke doelen en formuleer ze SMART (Specifiek; Meetbaar; Aanvaardbaar; Realistisch; Tijdgebonden). 3. Stel prioriteiten: welk doel is het belangrijkste of urgentst volgens cliënten en team. Wat is het tweede verbeterdoel? 4. Ga na wat nodig is om die doelen te bereiken (hulpbronnen, voorwaarden, methodieken? Medewerking van cliënten, vertegenwoordigers, eigen medewerkers, vrijwilligers, facilitaire zaken, management…? Zijn de benodigde hulpbronnen beschikbaar)? 5. Maak een concreet plan per gekozen doel (wie doet wat; welke acties zijn nodig; tijdpad; hoe bewaken we de voortgang; wanneer en hoe evalueren we?). 6. Start acties en plan momenten waarop tussentijds nagegaan wordt of voldoende aandacht wordt besteed aan de uitvoering. 7. Evaluatie: wat is er veranderd m.b.t. het gekozen doel? Is dat een verbetering? Trek conclusies en plan vervolgacties. Ga weer naar 2: formuleer nieuwe doelen.

Let op: • De onderwerpen in de Kwaliteit-Verbeter-Kaart zijn een steekproef van subjectieve cliëntbelevingen. Ze geven niet noodzakelijk de mening weer van ‘alle’ cliënten of van iedereen die bij de betreffende groep is betrokken. Het zijn dan ook geen absolute uitspraken! •

De onderwerpen in de kaarten zijn vertrekpunten voor het interne gesprek over kwaliteitsverbetering. De Kwaliteit-Verbeter-Kaart zegt niet wat moet veranderen en hoe dat zou moeten maar vermeldt aandachtspunten die in de gesprekken met de cliënten naar boven kwamen.

•

Antwoorden van individuele respondenten kunnen in de praktijk aanzienlijk van elkaar verschillen. Binnen eenzelfde groep kunnen sommigen positieve ervaringen rapporteren, terwijl anderen juist negatieve ervaringen rapporteren over het zelfde onderwerp. Dat kan soms zichtbaar zijn in de Kwaliteit-Verbeter-Kaart.


27

Bijlage 3 Beschrijving van de doelgroep jongvolwassenen met een licht-verstandelijke beperking Een grote groep kinderen en jongeren in Nederland ondervindt ernstige problemen doordat zij een lager IQ en beperkte sociale redzaamheid hebben. We spreken dan van een Licht Verstandelijke Beperking (LVB). Mensen met een LVB begrijpen anderen vaak verkeerd en schatten hun reacties niet goed in. Hierdoor kunnen ze in de problemen komen, raken daar gefrustreerd over en veroorzaken daardoor weer nieuwe problemen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat LVB-jongeren vaker dan gemiddeld met justitie in aanraking komen. Naar schatting behoort ongeveer een kwart van de jongeren in de justitiële inrichtingen tot deze groep. LVB-jongeren met een justitieel verleden hebben extra veel moeite om aansluiting te vinden in de maatschappij. Adequate begeleiding is daarom noodzakelijk. Met speciale hulp hebben zij een redelijke kans op een zekere mate van zelfstandigheid als volwassene. Nederland telt zo’n 400.000 jongeren tussen de 12 en 25 jaar. Ongeveer vijftien procent daarvan heeft een IQ tussen de 50 en 85. Bij een IQ onder de 70 is er sprake van een verstandelijke beperking. Een score tussen 70 en 85 duidt op zwakbegaafdheid. Een deel van de zwakbegaafde jongeren redt zich redelijk tot goed. Al leidt het gebrek aan sociaal aanpassingsvermogen vaak toch tot problemen. Naar schatting 10.000 LVB-kinderen en –jongeren voldoen aan de volgende kenmerken waardoor er een verhoogde kans is op risicogedrag: Deze LVB kinderen/jongeren voldoen aan de volgende kenmerken: 1. Verstandelijke beperking (laag intellectueel functioneren (IQ-score van 50 tot 85) en beperkte sociale redzaamheid) 2. Bijkomende problematiek 3. (Langdurige) Behoefte aan ondersteuning. Bijkomende problematiek • Leerproblemen LVB-jongeren hebben over het algemeen moeite met lezen en leren uit boeken, zelfstandig werken en abstract denken. Hierdoor ontstaan op school, zeker op het voortgezet onderwijs, problemen. • Psychiatrische stoornis Mensen met een verstandelijke beperking hebben drie tot vier keer zoveel kans op een psychiatrische stoornis. Bij LVB-jongeren gaat het vaak om ADHD, autisme, depressieve en angststoornissen, persoonlijkheidsstoornissen en antisociaal gedrag. • Medisch-organische problemen Veel LVB-jongeren hebben ook specifieke medisch-organische aandoeningen. Het gaat dan bijvoorbeeld om hyperactiviteit, impulsiviteit, slaapstoornissen en emotionele instabiliteit. • Gezinsproblematiek Veel LVB-jongeren komen uit gezinnen waarin verslaving, financiële problemen, mishandeling en misbruik voorkomen. Hun ouders hebben vaak zelf een laag IQ en zijn daardoor nauwelijks in staat hun kind te ondersteunen. • Verslaving LVB-jongeren gebruiken net als veel andere jongeren in Nederland alcohol en drugs, met name cannabis. Zij geven vaak aan dat dit gebruik helpt om 'erbij te horen'. Toch heeft middelengebruik bij mensen met LVB eerder dan bij andere mensen negatieve gevolgen: de jongeren raken sneller verslaafd, ze vertonen sneller buitensporig of grenzeloos gedrag waardoor ze vaker in de problemen komen. Juist bij jongeren en jongvolwassenen met een LVB leidt gebruik van


28

•

•

alcohol en drugs sneller tot problemen in de thuissituatie, op school of op het werk en zijn de risico's op gezondheidsschade waaronder verslaving groot. Behoefte aan ondersteuning Omdat LVB-jongeren zichzelf regelmatig overschatten en niet willen onderdoen voor leeftijdsgenoten, hebben ze de neiging hulpverlening te mijden. Maar ook de omgeving herkent de problematiek lang niet altijd en schat de capaciteiten van deze jongeren vaak te hoog in. Door overvraging ontstaan weer meer problemen en frustraties, met onhandelbaar gedrag als gevolg. Passende zorg en ondersteuning zijn noodzakelijk om deze neerwaartse spiraal tegen te gaan. Overlast en criminaliteit De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat veel jongeren die deel uitmaken van een overlastgevende of criminele jeugdgroep een LVB hebben. Zo kwam uit de Amsterdamse Top 600 aanpak naar voren dat maar liefst 40 procent van de doelgroep bestond uit LVB’ers. Ook blijkt uit onderzoek dat veel veelplegers een licht verstandelijke handicap hebben. Over de precieze relatie tussen deze beperking en het ontstaan van jeugdcriminaliteit is nog weinig bekend. Wel kan geconcludeerd worden dat jongeren met een LVB extra kwetsbaar zijn voor het ontwikkelen van crimineel gedrag. Zij worden namelijk met meer risicofactoren geconfronteerd en beschikken over minder beschermende factoren dan andere jongeren. Door hun moeite met sociale vaardigheden en gebrekkige zelfvertrouwen zijn zij zeer ontvankelijk voor de invloed van delinquente vrienden. LVB wordt dan ook als extra risicofactor gezien, bovenop algemene risicofactoren die gelden voor het ontstaan van criminaliteit bij jongeren.

Risicofactoren Twee belangrijke risicofactoren voor crimineel gedrag, zijn: • Overvraging: op school, thuis en gedurende stages wordt de verstandelijke beperking te weinig onderkend, waardoor deze jongeren te hoog ingeschat en overvraagd worden. • Vrije tijd: jongeren met een LVB hebben vaak weinig omhanden, bijvoorbeeld omdat ze geen hobby’s hebben en nergens lid van zijn. Interventies De aanpak van criminaliteit gepleegd door LVB-jongeren is niet eenvoudig. Dat komt onder andere doordat er voor deze doelgroep niet veel interventies zijn ontwikkeld, laat staan dat ze op effectiviteit zijn onderzocht. Wel is er een aantal criteria te noemen dat de werkzaamheid van interventies voor deze doelgroep verhoogt: Aanleren van sociale vaardigheden en opbouwen van zelfvertrouwen. • Empowerment door aansluiting op sociaal emotioneel functioneren en niveau van de jongere. • Veel herhaling, kleine stappen, structuur, veiligheid en concretisering. • Extra aandacht voor generalisatie, door nabootsen natuurlijke situatie (rollenspel) of zelfmanagementtechnieken (eventueel in combinatie met video-opnamen). • Meer en langdurige ondersteuning. http://www.wegwijzerjeugdenveiligheid.nl/onderwerpen/lvb-jongeren


29

RAPPORTAGE ONDERZOEK KWALITEITSERVARINGEN CLIËNTEN STICHTING NEDEREIND

Recommend Documents