RAILTHEATER AMSTERDAM

RAILTHEATER AMSTERDAM programma seizoen 2014-2015

september-december 2014

Correspondentie-adres: R.T.A., Postbus 1215, 1000 BE Amsterdam Zaal: Slootermeerschool, Burgemeester Fockstraat 85 te Amsterdam-Slotermeer Aanvang alle avonden: 20.00 uur Zaal open: 19.40 uur Toegangsprijs: € 4,00 per persoon

Te bereiken: Per trein: Per metro:

Station Sloterdijk en ± 800 m. lopen (in zuidelijke richting) óf 6 haltes met bus 64 GVB ringlijn 50: station De Vlugtlaan; vervolgens één halte per tram/bus óf ± 400 lopen (in westelijke richting) Per tram/bus: Met GVB-tram 7, 14, GVB-bus 21, 64 of CXN-bus 80 naar halte Burg. Fockstraat Per auto: Vanaf ringweg A10 via afslag S 104 richting Slotermeer en na ± 800 m. 89 bij de verkeerslichten rechts

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

RAILTHEATER AMSTERDAM. Het afgelopen seizoen toonde een stabilisatie van onze bezoekersaantallen. Dank, vooral aan de trouwe groep van bezoekers die frequent de RTA-avonden blijft bezoeken en zich ook niet laat afschrikken door de in de media als maar groeiende onheilspellende weerswaarschuwingen. De inkomsten uit de exploitatie van onze avonden vormen onze enige inkomstenbron, een voldoende bezoekersaantal is dan ook essentieel voor de continuïteit van onze activiteiten. Dat zijn evenzeer de leden van onze kleine medewerkersgroep die er voor zorgen dat u telkens weer tijdig ons programmablad ontvangt en tijdens de avonden een goede presentatie verzorgen of begeleiden. Helaas ontbreekt daarbij voortaan Paul Dernison die op 21 juni jl. is overleden. Tientallen jaren heeft hij op verschillende manieren bijgedragen aan het succes van het R.T.A., waarvoor onze dank. In dit komende 45e RTA-seizoen blijven wij dus door gaan met de bevordering van de belangstelling voor het railvervoer, door het op regelmatige tijden verzorgen van audio-visuele producties voor spoor- en trambelangstellenden. Voor de toegang is geen vorm van lidmaatschap vereist, de RTA-voorstellingen zijn voor een ieder toegankelijk. Hopelijk komt u dit najaar (weer) één of meer avonden kijken in het RAILTHEATER AMSTERDAM.

ONZE VOORPAGINA. Met als eerste wagen de als HTM 2 vermomde Amsterdamse 72, reed op 5 juli jl. in Den Haag een parade met historisch materieel, waarmee 150 jaar tram in ons land werd herdacht. René van Lier maakte deze foto van de oudste deelnemers uit 1904 resp. 1908. Meer beelden van dit jubileum in onze jaaroverzichten begin 2015. 100 jaar tram in Den Haag kunt u zien in ons programma van 30 oktober a.s.

DAMPFSPEKTAKEL/MUSEUMTRAMS IN AMSTERDAM/2 JUBILEA. donderdag Dat zijn de onderdelen van het gevarieerde filmprogramma waarmee wij vanavond het nieuwe RTA-seizoen 2014-2015 openen. 18 september Dampfspektakel 2014. Na het succes van het stoomspektakel in 2010 werd dit jaar in het westen van Duitsland opnieuw een stoomfeest georganiseerd. Van 28 mei t/m 1 juni 2014 kwam een tiental stoomlocomotieven in actie als trekkracht bij frequente stoomtreindiensten in de regio Pfalz-Rhein-Neckar. Het station en stoomdepot Neustadt (Weinstrasse) fungeerde hierbij 5 dagen lang als centrum voor dit grote spoorwegnostalgie evenement. In dit verslag volgen wij de stoomtreinen en ziet u o.a. locomotieven van de Baureihe 01, 41, 52 en 58 op diverse punten in actie in het gebied tussen Alzey, Darmstadt, Heilbronn, Karlsruhe en Kaiserslautern. Diverse andere organisaties haakten in en boden aansluitende diensten aan. Zo ziet u naast de treinen ook museumtrams in actie in Darmstadt, Bad Dürkheim (RheinHaardtbahn) en Mannheim (O.E.G.). Museumtrams in Amsterdam in 2013. Het afgelopen jaar waren bij bijzondere gebeurtenissen in Amsterdam ook weer museumtrams te zien op het stadsnet. Wij zien tweeassers in de stad bij gelegenheid van het eeuwfeest van de tramlijnen 16 en 17 en de opheffing van tramlijn 25. De donateursdag van de Elektrische Museumtramlijn bracht in september het historische NBM-tramstel, maar o.a. ook ex-GVB drieassers en een gelede op de baan, waarvan enkele na jaren van restauratie voor het eerst weer in de passagiersdienst werden ingezet. BLS 100 jaar. Op 7 en 8 september 2013 werd op het bergtraject Goppenstein-Brig het eeuwfeest gevierd van de Lötschbergspoorweg. Een kwartierdienst bracht niet alleen regulier modern materieel op de baan, maar ook diverse historische locs en rijtuigen, zoals de Ae 6/8 205 en 251, BN motorwagen 761 en de Rote Doppelpfeil ‘Churchill’ (1939). Op de emplacementen van enkele stations stond nog meer, veelal historisch, materieel opgesteld. 125 jaar tram in Halberstadt. Het kleine trambedrijf van het Oost-Duitse Halberstadt moet al jaren vechten voor het voortbestaan. Desondanks heeft het de afgelopen jaren baan en materieel weten te vernieuwen. Maar men is de oude tijd zeker niet vergeten en grijpt elke gelegenheid aan om het behouden oude materieel ook weer eens op de baan te brengen. Zo ook op 30 juni 2012 toen ‘125 jaar tram in Halberstadt’ werd gevierd. Tijdens een Openhuis dag in de remise reden naast de moderne Leoliners ook Lindnermotorwagen 31 (1939), Gotha 36 (1956), het Gothastel 39+61 (1960/69), Reko 29 (1975) en de Esslinger GT4 167 (ex Freiburg 110 uit 1965) ritten over het gehele tramnet, inclusief de ‘buitenlijn’ naar Klus. Een digitaal RTA-filmprogramma van Hans Vos.

SPOORTIJDEN EN STATIONS. donderdag Reeds in het jaar 70 na Christus werd ontdekt dat stoom een beweging op gang kon brengen. Toch duurde het tot laat in de 18e eeuw dat er 2 oktober een stoomwagen in elkaar werd gezet. In de eerste helft van de 19e eeuw liep de locale tijd in Amsterdam uiteen: de Westertoren gaf een andere tijd aan dan de toren van het Paleis op de Dam. Rond 1860 werd daarom de z.g. Amsterdamse tijd ingevoerd, in Amsterdam althans. Bussum bijvoorbeeld sloot zich daarbij aan, Hilversum niet. In 1892 werd voor de spoorwegen de Greenwich tijd ingevoerd, d.w.z. 20 minuten later dan de locale tijd die toen in Amsterdam gold. Maar trambedrijven in het land hielden een eigen tijd aan. In 1900 bleek het in Leeuwarden 5 minuten vroeger dan in Amsterdam. In 1909 ging eindelijk voor heel Nederland de Amsterdamse tijd gelden. Bovendien moest op elk station een duidelijk zichtbare klok opgehangen worden, die ’s avonds verlicht was. Zo konden reizigers op een gegeven moment ervan op aan dat zij op hun bestemming konden komen en niet misschien onderweg uren moesten wachten door een andere tijdrekening. Want er gold toen nog geen klokvaste dienstregeling. Na allerhande ontwikkelingen komen we in een rondgang door Nederland allerlei bijzonderheden tegen, met mooie en lelijke klokken, oude en nieuwe stations, personen- en goederenvervoer. Presentatie van dit digitale diaprogramma: Jan Willem Oosting.

TRAMS ROND DE OOSTZEE. donderdag Frits van der Gragt neemt ons met zijn digitale filmbeelden mee op een in juni van dit jaar gemaakte reis langs tramsteden rond de Oostzee. 9 oktober Gestart werd in de Letse hoofdstad Riga waar de afgelopen jaren nieuwe geledes werden geleverd door Skoda. De in het oosten van het land gelegen stad Daugavpils annuleerde na de komst van de eerste nieuwe geledetram de bestelling en nu gaat het trambedrijf voorlopig gewoon verder met het bestaande oude materieel, waaronder de laatste RVZ-6 stellen (type Riga). Tijdens het bezoek aan Tallinn, de hoofdstad van Estland, werden slechts 2 van de 4 tramlijnen geëxploiteerd, met KT4 materieel. Per boot gaan we verder naar Rusland, waar we binnenvaren in de haven van Sint Petersburg. Hier bezoeken wij o.a. het trammuseum, dat zijn oudste 4-assers inzette. Eens had de stad het grootste trambedrijf van de wereld, maar men heeft fors ingekrompen en de tramlijnen fungeren nu veelal als aanvoerlijnen voor de metro. Desondanks is de tram nog altijd van groot belang. Met zo’n 700 (van de eens 2500) trams behoort het trambedrijf nog altijd tot de grootsten. 39 lijnen worden geëxploi-

teerd vanuit 6 remises, waarvan 3 ook met een onderhoudstaak. Het merendeel wordt gevormd door circa 400 gelede zesassers, maar ook nieuwe lagevloertrams met Z-beugels behoren tot het straatbeeld. Na de vernieuwing in de binnenstad ontstond een nieuwe, zeer druk gebruikte lijn 3, waarvan de trams buiten de binnenstad echter vele uren van de dag vastlopen in hardnekkige files. Per boot gaan we verder naar Helsinki. In de Finse hoofdstad hebben de nieuwe Vario trams voor veel problemen gezorgd. Inmiddels heeft het trambedrijf naar eigen inzicht 2 proefwagens laten bouwen die na een langdurige testperiode moeten leiden tot een bestelling van beter functionerende nieuwe trams. Met een boot als een scheepskathedraal varen we verder naar de Zweedse hoofdstad Stockholm waar Tvärbanan 22 zijn laatste dag beleefde voor een langdurige sluiting i.v.m. de installatie van een nieuw beveiligingssysteem. We ontmoeten er zowaar ook nog een tram die eerder ingezet werd door de HTM op Gouda-Alphen. Natuurlijk komt ook de door de museumorganisatie geëxploiteerde lijn 7 in beeld. Met de hogesnelheidslijn gaan we tenslotte naar Zwedens tweede stad, Göteborg. Hier wordt de dienst voor een groot deel uitgevoerd door 80 geledes met lagevloer middendeel. Omdat van de 60 door AnsaldoBreda geleverde nieuwe trams er hooguit 20 kunnen rijden zijn er op de meeste lijnen ook nog steeds 4 tot 5 oude vierassers in dienst. Dit programma biedt zowel het oudste als nieuwste op tramgebied en geeft een zeer actueel beeld van trambedrijven in 5 landen rond de Oostzee!

OP ZOEK NAAR TRAMS IN ZWITSERLAND - 2. donderdag Dacht U dat U met de trambedrijven van Basel, Zürich, Genève en Bern de trams in Zwitserland kende...? Dan hebt U het mis. In meerdere 23 oktober boeken, tijdschriften, ansichtkaarten en foto's zijn meer dan vijftig trambedrijven bewaard gebleven voor het nageslacht. Niet meer om mee te rijden, maar wel om van te genieten in dit programma van vanavond. René Platjouw heeft al de trambedrijven in Zwitserland eens bij elkaar gezet. Vele bedrijven werden opgeofferd aan DE oplossing van de jaren vijftig, de autobus. Ondanks alle milieubewustzijn van tegenwoordig, men dacht er toen niet aan dat dieselbussen en het toenemende autoverkeer een probleem zouden gaan vormen. Samen vormen al de plaatjes het verhaal van vele verdwenen trambedrijven in Zwitserland. Het gaat om tientallen bedrijven, in Luzern, Altdorf, Biel, Lausanne, St.Moritz, Chiasso, Schaffhausen, Winterthur, St.Gallen, Trogen, Alleman, Gland, Martigny, Rheinthalische, Spiez, Thun, Zug en nog vele andere. Misschien is het al bekend dat René, uw presentator van vanavond, een echte “Zwitserland gek” is. In januari toonde hij deel 1 van dit digitale diaprogramma. Vanavond gaan we verder. Misschien komt alles wat hij wil tonen aan bod, misschien is er zelfs een derde avond nodig...

UIT AAD DE WOLF’S RTV-FILMARCHIEF. donderdag Voor het programma van vanavond hebben wij een selectie uit deze rijke collectie gemaakt met beelden uit de jaren 1946 t/m 1967. 99% van de 30 oktober materieeltypes die u ziet zijn inmiddels verdwenen of nog slechts aanwezig in museumcollecties. Voor de pauze blijven we in eigen land. Railjournaal 1964. Spoor en tramnieuwtjes van 50 jaar geleden, met veel aandacht voor Den Haag: PCC’s, 800-en, oud buitenlijnmaterieel, aanleg en in gebruikname van ‘tijdelijke’ sporen op Laakkade/weg, LRTL-excursie met tramstel 265+505+614, trambotsing, Prinsjesdag en 100 jaar tram in Den Haag. Verder aandacht voor het oude station Staatsspoor. Rotterdam: oude vierassers en Allans bij omleidingen voor de metrobouw en een ontsporing op het Stationsplein. Bezoek MOROP Congres aan RTM. Het Spoorwegmuseum ontvangt de gerestaureerde HSM-lok 89 ‘Nestor’. De stoomtram in het Gooi. Een film van J.F.S. Esser met opnames uit 1946/1947. Na de pauze komt het buitenland aan bod. Trammagazine. Duitsland: de tram van Reutlingen, dieseltractie bij de Wittinger Kreisbahn; België: de tram van Gent, motortrams naar de Grotten van Han, stoomtractie bij het kolenvervoer met rolwagens op de lijn Warsage-Trembleur. Freie Fahrt durch Österreich. Wiener Lokalbahn, stadstram Wenen, de tram van Innsbruck o.a. met lijn naar Solbad Hall, stoomtractie op de Achenseebahn. De tram van Valenciennes. 15 minuten tramhistorie uit Noord-Frankrijk, Presentatie: Railtheater Amsterdam.

WINTERWONDEREN IN LAPLAND. donderdag Een digitale filmpresentatie van Ruud Kohlen over de natuur in Lapland, waarin het ertsvervoer van Kiruna naar Narvik als een rode draad door 13 november de film verweven is. In Lapland, met bergen tot 2200 meter, ligt een van de meest noordelijke spoorlijnen ter wereld. Hoogwaardig ijzererts wordt van Kiruna in Zweden over ruim 170 km naar Narvik in Noorwegen over het spoor getransporteerd met de sterkste locomotieven van Europa, welke in exploitatie zijn bij Luossavaara-Kiirunavaara AktieBolag (LKAB). De ertstreinen doorkruisen de laatste wildernis van Europa: mensen wonen er praktisch niet. In barre weersomstandigheden met temperaturen tot wel -33/C is Ruud er in geslaagd om unieke beelden te schieten van een diepgevroren landschap. Beelden die elkaar afwisselen met bijzondere natuurverschijnselen en bijzondere tracties. U zult genieten van prachtige natuuropnamen, dramatische zonsopkomsten, het Noorderlicht (Aurora Borealis) en veel meer dingen, die men alleen in Lapland kan waarnemen. Elanden en rendieren zijn uiteraard ook van de partij.

Kortom, een film die ook de natuur-liefhebber zal boeien. Vele opnamen konden alleen worden gemaakt na kilometerslange voettochten door deze onherbergzame natuur. TIP: Neem vanavond ook uw partner, vriend of vriendin mee, want zij zullen ook zeker genieten van deze schitterende natuurfilm!

HOE DE AMSTERDAMSE TRAM OVERLEEFDE, DEEL 2. donderdag Een (interactief) digitaal diaprogramma van Karel Hoorn over het wel en wee van de laatste 65 jaar van de Amsterdamse tram (in meer delen). 20 november Deel 2: Tijdvenster 1962 - 1980. Tijdens de eerste vertoning bleek al snel dat dit programma een interactieve wending kreeg (d.w.z. vragen of aanvullingen uit het publiek worden meteen beantwoord of toegelicht). We gaan dan ook interactief verder met de geschiedenis van de Amsterdamse Tram van 1945 tot heden. Het programma belicht de geschiedenis niet alleen met foto’s maar ook met folders, krantknipsels en andere artikelen. Deel twee zal zich toespitsen op de ruimere invoering van de gelede tram en het verdwijnen van de tweeassers en een deel van de drieassers. De houding van de politie blijft echter anti tram, steeds weer duiken plannen op waarbij de tram uit bepaalde straten moet wijken. Acties pro tram (die eerst door een enkeling gevoerd werden) worden algemener en in de gemeenteraad worden nota’s tot wijziging van het tramnet een echt discussiepunt. Er zijn rellen in de hoofdstad. De nieuwe directeur, Ir.Ossewaarde vecht voor vrije banen en wint veel. 1971 vormt een keerpunt met de nieuwe lijn 1. Grijze trams vergelen. Er komt geen tram naar de Bijlmer maar een metro. De enkelgelede verdwijnt. De oliecrisis zorgt voor weer wat meer tramdenken. De inzet van drieassers kent toppen en dalen. De overheid neemt de tekorten op de exploitatie voor haar rekening en draagt fors bij in nieuwe railinfrastructuur. Feest in 1975. De metro gaat rijden maar levert ook twee nieuwe tramlijnen op. Het net wordt uitgebreid. Om het zwartrijden te beteugelen komt de conducteur terug. Winter 1979 brengt de hele pekelvloot op straat. Een programma om uw herinneringen op te halen, ook wat het stadsbeeld betreft.

GEVARIEERD FILMPROGRAMMA. donderdag Skjoldenaesholm. In de zomer van 2013 was uw presentator op bezoek in het fraaie Deense trammuseum in Skjoldenaesholm en kreeg daarbij 11 december een scala aan museumtrams gepresenteerd. Maar liefst 13 verschillende tramwagens werden ingezet en gaven een zeer afwisselend beeld.

Naast de eigen Kopenhaagse modellen, waaronder de fameuze dubbeldekkertram, werden trams uit Arhus, Den Haag, Düsseldorf, Rostock, Oslo en Melbourne ingezet. Ook het lieve kleine trammetje van Odense was present. Das Müngstener Brückenfest. Een impressie van het jaarlijkse Müngstener Brückenfest op 24 oktober 2009. Ook de museumtramlijn van de Bergische Museumsbahnen in Wuppertal deelde mee in de feestvreugde, maar hoogtepunt waren natuurlijk de stoompendelritten met de 78-er en de fameuze P8 van de Baureihe 38, waarbij de passage van de beroemde spoorbrug niet mag ontbreken. 110 Jahre Schwarzatalbahn. Op 14 augustus 2010 vierde de Schwarzatalbahn, van Rottenbach naar Katzhütte, haar 110e verjaardag. Op deze lijn werd die dag een speciale dienst onderhouden met gastmaterieel, waaronder de fameuze U-Boot van de Baureihe 219. Enkele gast-dieseltreinstellen werden ingezet en de bekende Oberweissbacher Bergbahn zette haar open kabelbaanrijtuig in. Vanuit Berlijn kwam een stoomtrein met 65 1049 naar de festiviteiten voor een retourrit naar Katzhütte. Feest bij de SHM en MBS. In 2008 werd bij de Stoomtram Hoorn-Medemblik stilgestaan bij haar eerste spoorwegstapjes 40 jaar eerder. Op 1 mei werd de excursie uit 1968 herhaald en werd met de Gooische stoomtramloc 18 en Stoomtramloc 30 met NS-Blokkendoosrijtuigen een rit gemaakt over de lijn naar Medemblik en terug. Tijdens Nationale Stoomtreindag 2009 waren bij de Museumbuurtspoorweg in Haaksbergen maar liefst 3 treinen op de baan, waarvan tevens een impressie. 125 jaar U.I.T.P. in Brussel. In 2010 vierde de U.I.T.P. haar 125e verjaardag met een tramfeest bij het trammuseum van Brussel. Op 3 oktober, de laatste rijdag van het seizoen, werden de gasten nog éénmaal ingezet, alvorens de wagens retour zouden gaan naar de diverse musea en bedrijven in Europa. Op de lijn naar Tervuren zien we museumwagens uit Nantes, München, Den Haag, Parijs, Wenen, Luik, Rotterdam en natuurlijk onze drieasser 533 uit Amsterdam langsrijden. Een digitaal RTA-filmprogramma van René van Lier. ******************************************************* Vooraankondigingen jaaroverzichten van het RTA-Journaalteam. Binnen- en buitenlandse spoor- en tramactualiteiten uit 2014 ziet u in het RTA op: 8 januari 2015: 2014 OP RAILS (dia); 5 maart 2015: RAILJOURNAAL 2014 - deel 1. (film); } (Data voorlopig nog 16 april 2015: RAILJOURNAAL 2014 - deel 2. (film). } onder voorbehoud). Meer info over deze- en andere programma's in de maanden januari t/m april 2015 ziet u in ons eind december 2014 verschijnende volgende programmablad. ******************************************************* R.T.A.-CONTACT / INFORMATIE: postaal: RAILTHEATER AMSTERDAM, POSTBUS 1215, 1000 BE AMSTERDAM e-mail: [email protected] internet: Dit programmablad vindt u ook online via de nieuwe website van de Tramshop van de Museumtramlijn: www.traminfo.nl/railtheater.html