Eenzaamheid bij Ouderen
Dr. Martin G. Kat Psychiater-psychotherapeut MCAlkmaar/Amsterdam
[email protected]
Eenzaamheid: definitie Het gevoel dat de contacten met anderen in aard en/of intensiteit minder zijn dan men wil • Sociale eenzaamheid: kleiner sociaal netwerk dan gewenst • Emotionele eenzaamheid: kwaliteit vd contacten schiet tekort, uitwisseling niet of onvoldoende mogelijk m.g.kat 2015
culturen: ´samen, ja gezellig!´
Van Rijn (tijdens werkbezoeken) “Als ik aan mensen vraag hoe ze oud willen worden, is het antwoord steeds weer: In mijn eigen omgeving en zonder eenzaam te zijn” (elkaar kunnen blijven ontmoeten en (daarmee) het gevoel v eigenwaarde behouden)
Geldt ook voor Mantelzorgers! CAVE. m.g.kat 2015
Eenzaamheid Schattingen (fokkema, v. tilburg: 2005) 32% vd 55+ is eenzaam 28% hiervan matig eenzaam 3% hiervan ernstig 1% uiterst eenzaam Veel boven de 75 vanwege kleiner worden netwerk, minder vaak uitwisselen v emotionele steun, afname v gezondheid. m.g.kat 2015
Eenzaamheid verv. • Eenzame ouderen voelen zich meer geïsoleerd dan niet-eenzame • Eenzame ouderen hebben kleinere netwerken • Minder vaak contact met netwerkleden • Vaker geen partner
m.g.kat 2015
Eenzaamheid: risicofactoren • • • • • •
Ziekte of overlijden vd partner Een psychische aandoening Een lichamelijke beperking Chronische ziekte (of ouderdom!?) Het verlenen v mantelzorg Scheiding, armoede, werkloosheid, schulden, huiselijk geweld, gepest worden (wordt niet altijd makkelijk over gesproken) m.g.kat 2015
Interactie tussen soma en sociale context bij ziekteprocessen SOMA: hersenen, andere organen
SOCIAAL
kat 2015
Het biopsychosociale ziektemodel Verleden Biol./som.
Psychol. Sociaal
Heden
Toekomst
Gedragsverandering bij ouderen • • • • • •
we worden/zijn introverter de activiteiten nemen in aantal af vermindering van initiatieven minder impulsief handelen verandering in controle van emoties meer op ons hoede
100 jarigen: persoonlijkheidskenmerken: enigszins dominant weten mensen voor zich te winnen op een sympathieke wijze
m.g.kat 2015
Hoe te handelen als POH, huisarts? • • • • • • •
Moet je wel handelen? Signaleren en dan? Doorsturen? Rol POH, rol H.A. Sociale kaart: informatieverstrekking Psycho-educatie oudere (familie?), IPT? Monitoren, preventie Medisch-psychiatrische evaluatie beloop m.g.kat 2015
Eenzaamheid komt vaak niet alleen bij Ouderen! Sec of in combinatie (of als onderdeel van) met andere problematiek: • Somatische aandoeningen, • Psychiatrische aandoeningen: depressie, angststoornis, dementie • beiden
m.g.kat 2015
Psychiatrische symptomen bij Alzheimer frequentie (% patiënten)
100
80 Agitatie Dag/nacht ritme
60
Prikkelbaar
Depressie
Agressie Doelloos rondlopen
Terugtrekken
40
Hallucinaties
Angst
Paranoïdie
Stemmingsverandering
20 Suïcidale gedachten
Sociaal onaangepast Wanen Seksueel ontremd
Beschuldigend
0 40
30
20
10
0
maanden voor diagnose
10
20
30
maanden na diagnose (Jost & Grossberg, ‘95, ‘96)
kat 2012
Gedragsproblemen bij verzorgers van dementiepatiënten • verhoogde kans op depressie, paranoïdie en angst • deze kans wordt groter als dementie gepaard gaat met gedragsproblemen (Pot, 1996) • vroege herkenning maakt vroege ondersteuning mogelijk!
kat 2012
kat 2012
Gevolgen eenzaamheid Maatschappelijk: belemmering om deel te nemen welzijnstekort gevaar voor gedragsproblemen Somatisch: slechtere zelfzorg ( +/- alcohol etc.) vaker (te vaak?) een beroep op de HA: daar waar anderen eerder goed werk hadden kunnen doen! m.g.kat 2015
Specifieke aandachtspunten voor de POH, Huisarts • De signalering, taken? Vroege associaties met eenzaamheid in de H.A. praktijk • Wie als bron van informatie • Actief of passief aan de slag? Knelpunten
m.g.kat 2015
Hoe te handelen als POH, huisarts? • • • • • •
Signaleren en dan? Doorsturen? Rol POH, rol H.A. Sociale kaart: informatieverstrekking Psycho-educatie oudere (familie?), IPT? Monitoren, preventie Medisch-psychiatrische evaluatie beloop m.g.kat 2015
einde
