PSYCHIATRIE TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN IN DIT NUMMER : Site St.-Elisabeth. Site St.-Michiel. Site 2 Alice

Nr 6 • September 2005 AFGIFTEKANTOOR : BRUSSEL X VERANTWOORDELIJKE UITGEVER : DR PIERRE NYS EUROPA ZIEKENHUIZEN V.Z.W. DE FRÉLAAN, 206 – 1180 BRUSSEL

TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN

IN DIT NUMMER :

PSYCHIATRIE Site 2 Alice

Site St.-Michiel

Site St.-Elisabeth

www.europaziekenhuizen.be • [email protected]

Wenst u inlichtingen over

Overschakelen naar een vennootschap Neem contact op met onze specialist voor de medische sector : Patrice YVON Tel. : 02 674 47 65 Fax. : 02 674 46 18 E-mail: [email protected]

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Dr Pierre Nys

INHOUD EDITO

04

EURONEWS - Nieuwe medewerkers - Raadpleging “Bambi ” - Uw contactpersoon in het ziekenhuis - Raadpleging voor tabakontwenning - Klinische paden in de orthopedie : Joint Care® - Urologische kinesitherapie - Praktische informatie voor de huisarts - Evenementen: Wees erbij - Wie zijn wij ? De spoedgevallendienst

05 05 06 06 06 07 07 08 09 10

DOSSIER : PSYCHIATRIE - Wat maakt de psychiatrie zo specifiek ? Dr Denis Hers - Psychiatrische verpleegkundige Sylvie Poncelet - Het werk van de verpleegequipe Dr Paul De Hertogh - De ontmoeting met het eigen lichaam Christian Lusschentier - De vzw “ Addictions ” - Ouderdom en mentale gezondheid Dr Bernadette Sprimont - Het gebruik van de psychiatrie - in hospitaalmilieu Dr Paul De Hertogh - Daghospitalisatie Dr Denis Hers - Psychiatrische dienst aangesloten bij APSY-UCL - Psychiatrie ”Liaison” Dr Caroline Defer - Theatrale rhapsodie in psychiatrie Viviane Wansart

12 12 13 13 15 18 18

VOEL JE GOED IN JE VEL Toepassingen van de fotodynamische therapie

22 Dr Véronique Van den Haute

WAARVOOR DIENT DEZE “MACHINE ” ? Het EEG

Dr Françoise Piéret

HOOFDREDACTEURS Dr Roxane Audistère Dr Pierre Nys COÖRDINATIE Chantal Dekempeneer LEESCOMITÉ Dr Gaëtane Boon, Dr Sabine Deckers, Dr Frank De Wolf, Dr Leopold Ghijselings, Dr Frédéric Haven, Dr Daniel Hublet Dr Carl Salembier, Dr Annick Sauvage, Dr Charles Scheid, Dr Jean-Marie van Caster, Dr Frederike Van Raemdonck, Dr Guy Vielle, Dr Gaëtan Willemart.

19 20 20 21 21

LOGISTIEK Delphine Castelain An De Decker

GRAFISME & DRUK Drukkerij - Uitgeverij DEMOL Krommeweg 31 B-1640 Sint-Genesius-Rode Tel. : 02.380.43.50 – Fax : 02.380.86.31 e-mail : [email protected]

26 28

IN DE SCHIJNWERPER

29

HARTEDIEF Een schilderatelier op Psychiatrie ?

Marie Desbarax

UW MENING 18 seconden !

Dr Philippe Joyeux

REDACTIE ADRES Euroscoop Site St.-Elisabeth De Frélaan 206 1180 Brussel Tel. : 02.373.16.93 – Fax : 02.373.18.96 e-mail: [email protected]

30

VOLGEND NUMMER : Tabacologie

30

2 Alice

St.-Michiel

St.-Elisabeth

Tijdschrift voor het medisch korps. Geneesheren die Euroscoop niet ontvangen en toch geïnteresseerd zijn, mogen contact opnemen met de redactie De inhoud van de artikels valt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de auteurs. Alle rechten voorbehouden, met inbegrip van

De Frélaan 206 1180 Brussel Tel. : 02.373.16.11 Fax : 02.373.18.96

Linthoutstraat 150 1040 Brussel Tel. : 02.737.80.00 Fax : 02.737.80.01

Spoedgevallen 24u/24 : 02.373.16.00

Spoedgevallen 24u/24 : 02.737.89.00

Groeselenberg 57 1180 Brussel Tel. : 02.373.45.11 Fax : 02.373.46.86

vertalingen.

03

EDITO

Zorgen voor geestelijke gezondheid betekent Laten we samen hun beschouwingen delen… voornamelijk nauw samenwerken in ploegverband, een multidisciplinaire aanpak door psychiaters, psychologen, verpleegkundigen, animatoren en sociale begeleiders. In ons dossier komen hun getuigenissen, hun wijze van werken en hun belevenissen met patiënten aan bod. Wij wensen eveneens onze patiënten te danken die met woorden, beelden of gebaren hun steentje hebben bijgedragen tot de verwezenlijking van deze Euroscoop.

04

NR 6 - SEPTEMBER 2005

Dr Pierre Nys Hoofdredacteur

Dr Roxane Audistère Hoofdredacteur

Dr Marc Van Campenhoudt Afgevaardigd Beheerder Hoofdgeneesheer

Dr Myriam De Bie Afgevaardigd Beheerder Algemeen Directeur

EURONEWS

Nieuwe medewerkers Nefrologie-Dialyse

Dr Frank Vanneste UG 1992 Site St.-Elisabeth Interesse : klinische chemie, hormonologie, toxicologie

Dr Gaëtan Clerbaux UCL 1998 Site 2 Alice Interesse : peritoneale dialyse, glomerulopathieën, nefrolithiase

Urologie

Health Care Dr Jean Geurts ULB 1975 Site 2 Alice Interesse : gezondheidsbilan

Laboratorium

Orthopedie Dr Jo Baeten RUG 1996 Site St.-Michiel Interesse : handchirurgie, pols elleboog, urgentie traumatologie handen

Dr Jan Benijts KUL 2004 site St.-Elisabeth - 2 Alice Interesse : algemene urologie, laparoscopie, oncologie


05

EURONEWS

Raadpleging “Bambi” Onlangs werd op de site St.-Elisabeth een nieuwe, ambulante pediatrische raadpleging geopend die luistert naar de naam “Bambi”. Deze raadpleging ontvangt alle kinderen, van groot naar klein, die allerlei bijkomende onderzoeken nodig hebben ( vb. bloedanalyses, urinetesten, allergietesten, enz…), een korte medische behandeling of een korte observatie (vb. een commotio-patiënt met monitoring en opvolging van de neurologische parameters.)

Een aangename omgeving evenals een goede pijnbestrijdiging door bijvoorbeeld het gebruik van Emla of meopa-gas verzekeren de kleine patiënt en zijn familie van de beste zorgen in optimale omstandigheden.

Open van maandag tot vrijdag van 09u30 tot 17u30 Tel. : 02.373.16.17

Uw contactpersoon in het ziekenhuis Tussen de huisartsen en de artsen van het ziekenhuis… U zoekt een collega voor een advies, een resultaat van een onderzoek… U wenst een kamernummer van een patiënt te kennen… U wenst een datum te kennen van een heelkundige ingreep of deel te nemen aan een staff… Vanaf heden, hoeft het contact niet meer te gebeuren via centrale of secretariaat !

Indien de collega die u wenst te contacteren niet bereikbaar is, zal zij alles in het werk stellen om hem op de hoogte te brengen van uw oproep en hem verzoeken u zo snel mogelijk te contacteren. Ze weet waar en hoe geneesheren te bereiken op de 3 sites.

Delphine Castelain Contactpersoon huisartsen Tel. : 02.373.84.40 Delphine Castelain helpt u om al deze proVan maandag tot vrijdag van 9 tot 17uur blemen zo vlug mogelijk op te lossen. e-mail : [email protected]

Raadpleging voor tabakontwenning Sinds de maand januari van dit jaar bestaat er een raadpleging voor tabakontwenning in onze ziekenhuizen. Deze dienst kan zowel door patiënten in de primaire en secundaire preventie als door zwangere vrouwen of adolescenten worden geraadpleegd. De dyna-

06


miek van de ontwenningskuur wordt door de patiënt zelf bepaald. Bij de tabaksontwenning worden de chronologie en het ritme aan de noden en behoeften van elke patiënt aangepast. Dit thema is het onderwerp van een uiteenzetting in de volgende Euroscoop.

Dr Pierre Nys, De raadpleging vindt plaats op de sites St.-Elisabeth (02.373.17.10), 2 Alice (02.373.47.10), en St.-Michiel (02.737.84.30).

Klinische paden in de orthopedie: Joint Care® De vraag naar gewrichtsvervangende chirurgie stijgt onder meer door de toenemende vergrijzing van de bevolking die anderzijds wel zolang mogelijk actief wil blijven. Binnen de Europa Ziekenhuizen op site St.-Michiel werd er intensief gewerkt aan de eerste praktische uitwerking van een klinisch pad: Joint Care®. Het Joint Care® programma werd op punt gesteld om het operatief verloop met betrekking tot het plaatsen van een totale heup- of knieprothese te optimaliseren. De belangrijkste doelstellingen van dit programma zijn een verbetering van de kwaliteit en de continuïteit van de zorgverlening gekoppeld aan een vermindering van de hospitalisatieduur. Het grootste belang wordt gehecht aan een betere informatie van de patiënt, van zijn familie en van de huisarts, en dit vanaf het ogenblik van de operatieve beslissing op de raadpleging tot de terugkeer naar huis na de operatie. Hiervoor werden een groot aantal hulpmiddelen ontwikkeld : folders, video’s en posters met informatie over de ingreep, over de revalidatie en betreffende “ vaak gestelde vragen ”. Tijdens de hospitalisatie ontvangt de patiënt iedere dag informatiefiches met het dagprogramma en de doelstellingen voor die dag. Bovendien werd er een individueel patiëntendossier ontwikkeld waarvoor we uitdrukkelijk om de medewerking van de huisarts verzoeken voor de preoperatieve onderzoeken. De dinsdag vóór de operatie wordt er nog een informatienamiddag georganiseerd en de vrijdag vóór de operatie een kinesitherapiezitting. Op deze manier worden de operatie, het ontslag en de revalidatie optimaal voorbereid.

De drie basisprincipes van het Joint Care® programma zijn : • Een goed gecoördineerde, multidisciplinaire aanpak. • Het revalidatieprogramma in groepsverband. • De onontbeerlijke aandacht voor de specificiteit en de individuele noden van iedere patiënt. Om gans deze procedure efficiënt en transparant te laten verlopen werden gestandaardiseerde protocollen opgesteld met betrekking tot de preoperatieve oppuntstelling, de anesthesie, de orthopedische chirurgie, de pijncontrole en de postoperatieve revalidatie. Dankzij deze protocollen bereiken we een betere samenwerking tussen het verplegend personeel van de afdeling en dat van de operatiezaal, het personeel van de sociale dienst en van de dienst fysische geneeskunde, en natuurlijk de anesthesisten en de orthopedisten.

zich toeleggen op het hoofddoel, zijnde het “welzijn” van de patiënt met een revalidatie op maat. Het Joint Care® programma heeft immers niet enkel betrekking op het ziekenhuisgebeuren, ook het ontslag en de postoperatieve periode krijgen de nodige aandacht. Als blijkt dat er bij ontslag problemen zouden kunnen zijn in verband met thuiszorg, opvang of aangepast materiaal, dan kan dit reeds op voorhand geregeld worden.

Het is voldoende bewezen dat de begeleiding in groep een snellere revalidatie mogelijk maakt. Door deze dynamische aanpak wordt de stimulerende sfeer geschapen die nodig is voor een gezonde onderlinge wedijver. Voor deze gezamenlijke revalidatie werd op de verpleegIndien de hierboven vermelde principes van afdeling een leefkamer ingericht: de groepshet Joint Care® programma toegepast worden, dynamiek motiveert op deze manier de patiënherwint de patiënt zeer snel zijn volledige ten om niet onder te doen voor hun lotgenoten. zelfstandigheid en is de terugkeer naar huis mogelijk na één week. Toch wordt er van bij de aanvang van het programma rekening gehouden met het persoonlijk profiel van iedere patiënt. Door al Dr Raf De Vloo deze specifieke parameters vanaf het begin Orthopedie goed te controleren, kunnen de zorgverleners St.-Michiel, 02.737.84.00

Urologische kinesitherapie Nieuwigheden op gebied van perinatale uro- latie (indien nodig) ondersteund met biofeedback, alsook een juiste blaastraining. sexuele dysfunctie. De prenatale begeleiding bestaat uit zowel praktische als theorielessen. De lessen worden in groep gegeven en starten rond de 20 ste week van de eerste zwangerschap.

Behandeling van sexuele dysfunctie vangt aan na een grondige anamnese, waarop het klinisch onderzoek volgt en daarna de kinesitherapeutische behandeling.

De postnatale gymnastiek wordt ook in groep gegeven en dit na een gynaecologisch onderzoek ongeveer vier weken na de bevalling. Urine-incontinentie Volledige genezing is meestal mogelijk na het stellen van de juiste diagnose, door een correcte revalidatie van de bekkenbodemspieren. Dit kan gebeuren door middel van electrostimu-

Site St.-Elisabeth : Mr Benoit Kervyn Tel : 02.373.17.61 Site St.-Michiel : Mw Erna Schellens Tel : 02.737.85.45


07

EURONEWS

Praktische informatie voor de huisarts Sedert verschillende jaren heeft de directie van de Europa Ziekenhuizen regelmatig contact met de lokale huisartsenkringen met als doel de problemen te bespreken die zich voordoen binnen de medische en/of administratieve diensten. Deze contacten laten toe de nodige maatregelen te treffen en hebben meestal positieve gevolgen. Zij hebben eveneens als doel de relaties tussen huisartsen en specialisten van de ziekenhuizen te optimaliseren. AANVRAAG VOOR BIJKOMEND ADVIES Dr Patrick CEUPPENS behandelt, vooral op de dienst Orthopedie, de internistische problemen bij de geopereerde patiënten (site St.Elisabeth). Voor informatie over uw patiënten of wanneer u bijkomende onderzoeken wenst te laten uitvoeren kan u Dr Ceuppens contacteren. Dr Patrick Ceuppens Rechtstreekse lijn Via de centrale

Tel : 02.373.19.35 Tel : 02.373.16.11

LABONIEUWS (site St.-Elisabeth) Oproepnummer Het telefoonnummer 02.373.17.81 is strikt voorbehouden voor externe oproepen. Het is alleen in gebruik tijdens de werkuren (van 9u tot 17u30). Buiten de werkuren belt u naar het nummer 02.373.17.80. Dit is het wachtnummer van het labo. Het is dus mogelijk dat de lijn op het ogenblik van uw aanmelding bezet is. Men zal u dan, zoals gebruikelijk, vragen om even te wachten tot de lijn vrij is. Om de buitenlijnen te ontlasten werd voor inwendig gebruik een nieuw nummer ingevoerd. Laboratorium Tel: 02.373.17.81

van 9u tot 17u30

UW CONTACTPERSOON Dr Frank VANNESTE (bioloog) werd aangesteld als contactpersoon tussen de huisartsen en het laboratorium. Wanneer een ziekenhuisarts een labo-onderzoek laat uitvoeren en vraagt een copij naar de huisarts te sturen, zal deze laatste voortaan ook de uitslagen electronisch ontvangen (Medibridge). Dr Frank Vanneste

08

Tel : 02.373.17.81


EVENEMENTEN WEES ERBIJ Elke eerste woensdag van de maand:

WORKSHOPS INWENDIGE GENEESKUNDE Site St.-Michiel

PROGRAMMA :

09/11/2005 Spoedgevallen in de laatste levensfase Dr M. STROOBANT Palliatieve Zorgen – Europa Ziekenhuizen (ethiek en economie)

07/12/2005 Behandeling doorligwonden: medisch of heelkundig ? Dr J. DE WAN Plastische Heelkunde – Europa Ziekenhuizen


09

EURONEWS

Wie zijn wij? De spoedgevallendienst • de MUG-arts oordeelt dat de patiënt een instelling met specifieke diagnostische en therapeutische mogelijkheden vereist (bijvoorbeeld een ziekenhuis met neurochirurgie voor een vermoeden van cerebrale bloeding) • de MUG-arts verneemt dat een patiënt een volledig dossier heeft in een ander ziekenhuis • in afwezigheid van een MUG, de huisarts ter plaatse (of vertrokken) een attest opstelt dat het bestaan van specifieke eisen of van een medisch dossier bevestigt. De eenheid “M.U.G.” (Mobiele Urgentie Groep) bestaat binnen de spoedgevallendienst van de site St.-Elisabeth sinds 1992.

Het personeel van de spoedgevallendienst is multidisciplinair. Het onthaalpersoneel schrijft de patiënten in en is het eerste aanspreekpunt voor de patiënten en hun familie. De meerderheid van de verpleegkundige equipe is drager van de beroepstitel in Spoedgevallenen Intensieve Zorgen verpleegkunde. De medische staf bestaat uit twee specialisten urgentie-artsen en vijf ervaren geneesheren, houder van het Brevet Acute Geneeskunde. Zij staan in voor de goede werking van de dienst, m.n. een snelle opvang, diagnosestelling en behandeling van de patiënten die zich aanbieden. Geneesheer-specialisten in opleiding vullen de ploeg aan. Er zijn permanent een assistent heelkunde en een assistent geneeskunde aanwezig ; zij worden gesuperviseerd door de specialisten van wacht. De assistenten van pediatrie, gynecologie, urologie, psychiatrie en neurologie zijn steeds bereikbaar via het oproepsysteem om de patiënten op te vangen die hun werden verwezen. Op elk ogenblik kunnen de spoedartsen de specialisten van wacht oproepen voor bijkomend advies.

gende medische hulpverlening in openbare plaatsen, door een eenvormig oproepsysteem in te voeren. In 1998 wordt deze wet uitgebreid naar de privé plaatsen. Naargelang de ontvangen informatie, zal de aangestelde van het hulpcentrum “ 100 ” beslissen om een ziekenwagen, al dan niet gevolgd door een gemedicaliseerde ziekenwagen of een snel interventievoertuig, ter plaatse te sturen. Een gewone ziekenwagen wordt bemand door twee ambulanciers met een brevet van ambulancier-hulpverlener (badge “ 100 ”). Een Mobiele Urgentie Groep (MUG) bestaat uit een geneesheer en een verpleegkundige, elk voorzien van een specifieke opleiding. Een snel interventievoertuig brengt dit medisch team ter plaatse. Eens de patiënt gestabiliseerd is, wordt deze door een “ 100 ”-ziekenwagen vervoerd, al dan niet vergezeld door het medisch team.

De chauffeur van het interventievoertuig is een ervaren ambulancier, drager van de badge “ 100 ”. Zijn taak bestaat eruit de medische teams snel naar de plaats van de interventie te brengen. Daarnaast draagt hij De bestemming van een patiënt wordt bepaald bij tot het correct functioneren van de door verschillende koninklijke besluiten : de spoedgevallendienst. patiënt wordt naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis gebracht, tenzij : U zegt MUG ? • in geval van collectief incident het dichtstIn 1964 organiseert een nieuwe wet de drinbijzijnde ziekenhuis verzadigd is

10


Onze MUG rukt per jaar meer dan 2300 keer uit, aan een gemiddelde van zes interventies per dag, veelal in privé woningen en minder op openbare plaatsen. Een eerste vertrek wordt voorzien 24u/24u, terwijl een tweede vertrek mogelijk is op weekdagen tussen 9u en 17u. De MUG komt uitsluitend tussen op vraag van de hulpcentra van Brussel en Vlaams Brabant en bestrijkt op deze manier een grote regio binnen Brussel-Hoofdstad, Brussel-Zuid en een deel van Vlaams Brabant. Eén vertrek gebeurt met een reanimatieziekenwagen van de Brusselse Brandweer en het tweede met het snelle interventievoertuig. De bedoeling van de MUG is het medisch team snel ter plaatse te brengen, om hun toe te laten vitale handelingen uit te voeren die de patiënt kunnen stabiliseren tot in het dichtstbijzijnde of meest geschikte ziekenhuis. De opvang op de spoedgevallendienst Gedurende weekdagen van 9u tot 17u zijn er vijf verpleegkundigen en vijf geneesheren aanwezig op de spoed om de opvang van alle patiënten én twee MUG-vertrekken te garanderen. ‘s Nachts en in het weekend is dit aantal gereduceerd en is er ook slechts één MUG-vertrek. Bij aankomst op de spoed wordt de patiënt ingeschreven door een personeelslid van het onthaal. Het dossier wordt vervolgens afgegeven aan de spoedarts die belast is met de “ triage ”. Hij zal de dringendheid van het geval beoordelen en zal het dossier dan doorgeven aan een collega spoedarts of aan een assistent. De spoedgevallendienst bestaat uit 12 onderzoekslokalen, waarvan twee voorzien zijn voor de kritieke gevallen (reanimatieboxen), twee voor de traumatologie, twee voor pediatrie en zes voor de andere pathologieën

(voornamelijk inwendige geneeskunde). De dienst beschikt eveneens over zes transitbedden. Een centrale monitoring staat toe de vitale parameters van alle patiënten te volgen vanuit het (para)medisch lokaal.

De vijf verpleegkundigen verdelen gedurende moeten wachten: over het algemeen worden de dag de verschillende taken : MUG, reani- zij onmiddellijk opgevangen. matieboxen, chirurgieboxen,… Zij installeren de patiënten en nemen hun parameters. Afgezien van het uur van aankomst, wordt een prioritaire volgorde toegekend aan de De arts komt vervolgens de patiënt ondervragen patiënten. Op deze manier wordt voorrang en onderzoeken en vraagt eventueel bijkomen- verleend aan: de onderzoeken aan (bloedafname, radio- • elke patiënt met een levensbedreigende grafieën, echografie, CT scan en zo nodig aandoening die snelle opvang vereist specialistisch advies). • elke patiënt met een belangrijk trauma : hevig bloedende wonde, open of verDe duur van het verblijf op de spoedgevallenplaatste fracturen dienst zal dan ook afhangen van verschil- • elke patiënt welke werd doorgestuurd door lende factoren: de aangevraagde onderzoede huisarts ken, specialistisch advies, verlengde observatie • elke patiënt welke per ziekenwagen aanindien de spoedarts dit nodig acht, transfer gekomen is. naar de hospitalisatie afdelingen, ... Projecten Na het verblijf op de spoed kan de patiënt Onlangs heeft de spoedgevallendienst terug naar huis keren of wordt hij opgenomen, belangrijke structurele wijzigingen ondergaan afhankelijk van de beslissing van de behande- om de opvang van de patiënten verder te lende geneesheer. De behandeling wordt verbeteren. steeds ingesteld op de spoedgevallendienst zelf. De dynamische spoedgevallenploeg heeft U zegt spoedgeval ? verder als belangrijkste doel de snelheid van de "Waarom wordt die patiënt vóór mij behan- opvang te optimaliseren en de samenwerking deld ?" is een vraag die vaak wordt gesteld tussen de ziekenhuisgeneesheren en de huisdoor onze patiënten. artsen te verbeteren. Er bieden zich gemiddeld 65 patiënten per dag aan op de spoedgevallendienst. De dienst beschikt over de organisatorische middelen om te vermijden dat patiënten

Dr Cécile Denis Urgentie-arts St.-Elisabeth

Wat indien men beroep doet op de dienst 100 (of 112) ?

Waarom doet de ziekenwagen mij niet naar het ziekenhuis van mijn keuze ?

• Duidelijk uw naam en het adres van tussenkomst vermelden • Eventuele aanrijroutes doorgeven aan de centralist indien de plaats moeilijk bereikbaar is • Vermelden over welk probleem het gaat • Eventueel doorgeven hoeveel slachtoffers betrokken zijn • Antwoorden op de vragen van de centralist “is de patiënt bewust? ademt hij nog?” • Rustig de hulpdiensten afwachten en de eventuele raadgevingen van de centralist opvolgen.

• De wet op de Dringende Geneeskundige Hulpverlening van 1964, uitgebreid in 1998, verplicht de ziekenwagen van de “100” zich te begeven naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis met een “ 100 ”-erkenning • Een ziekenhuis moet voldoen aan strikte normen om deze erkenning te krijgen • Een MUG-arts ter plaatse kan ook oordelen dat een ander ziekenhuis meer aangepast is om de patiënt op te vangen • Een huisarts kan beslissen dat de patiënt naar een ander ziekenhuis moet worden vervoerd en dient hiervoor een verwijsbriefje te schrijven (als de patiënt bijvoorbeeld een dossier heeft in dat ziekenhuis, ook indien het geen erkenning “ 100 ” heeft)

• Doorgaans beslist de 100-centralist of een MUG wordt meegestuurd met de ziekenwagen • De huisarts kan ook rechtstreeks MUG-begeleiding vragen

• Voor niet-dringende problemen, kan de patiënt zich laten vervoeren naar een ziekenhuis van zijn keuze, indien hij beroep doet op een privatieve ziekenwagen. TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN

11

DOSSIER PSYCHIATRIE Wat maakt de psychiatrie zo specifiek ? Psychiatrie wordt dikwijls beschouwd als aan creatieve activiteiten, gespreks- en uitwiseen bijzondere vorm van geneeskunde, in selingsgroepen, mogelijkheden tot expressie, zekere zin zelfs eigenzinnig en marginaal. waarover u in dit nummer verschillende verslagen zal vinden. Wat er in die wereld omgaat, lijkt duister en als de wereld van psy’s van zich laat horen wordt deze wereld nog vreemder en don- De behoefte aan interdisciplinair teamwerk kerder. Een ander ontmoeten vereist beschikbaarheid en een zeer persoonlijke creativiteit. Het beeld buiten de normen van patiënten in crisis lijkt besmettelijk te zijn voor de begelei- Tijdens een ontmoeting engageert iedereen ders. Het volksgeloof wil dat de psychiater zich meer dan hij zich inbeeldt en gebruikt hij “zotter” is dan zijn patiënt, verantwoordelijk zijn eigen kennis bewust en onbewust. voor wat hem overkomt. Waanzin laat niemand onverschillig, ze bevindt zich voorbij een grens Hierbij zijn we ver af van het toepassen van die ieder hoopt nooit te moeten overschrijden een richtlijn of een bepaalde techniek. Het en die toch niet ver van ons ligt. De mogelijk- is noodzakelijk een beroep te doen op de heid om vaste grond te verliezen bestaat voor subjectiviteit van elk teamlid en hem toe te iedereen en is een onderdeel van het mens- laten zich zo goed mogelijk te ontplooien ten zijn. Het is een mogelijkheid die men liefst behoeve van het collectief. Vandaar de noodterzijde wil laten en diegenen die er zich zaak aan frequent overleg tussen verzorgers, bevinden, zijn uitgesloten uit de wereld van de aan synthesevergaderingen om een éénduidige anderen en uit het normaal functioneren. aanpak t.o.v. elke patiënt te bewaren. Ze worden representatief voor iets totaal anders dat het verbeeldingsvermogen te boven gaat. Om beter onze eigenheid te verwoorden, wil ik enkele bedenkingen formuleren over de krachtlijnen van ons werk.

Het ziekenhuis als ontmoetingsplaats Werken in de psychiatrie is eerst en vooral het ontmoeten van de andere. De andere in zijn eigenheid, in zijn uniek zijn. Elke persoon die wij ontmoeten is zeer specifiek, elk individu wordt gevormd door zijn eigen ervaringen en de problemen die hij ontmoet kunnen enkel worden ontcijferd aan de hand van hetgeen hij erover kan zeggen. Tijdens de crisissituaties die leiden tot een hospitalisatie, blijft de eerste remedie een welwillend luisterend oor dat zal toelaten zin te geven aan wat geen zin meer zou hebben. Deze ontmoeting die aan onze patiënten toelaat zichzelf te herontdekken en herboren te worden, is niet programmeerbaar, is geen automatisme en gebeurt dikwijls waar en wanneer men het niet verwacht. Een psychiatrische afdeling is dus een plaats waar men probeert de mogelijkheden te optimaliseren om een ontmoeting mogelijk te maken ongeacht of het is met de dokter, de verpleegkundige, de animatoren of de andere patiënten. Vandaar de verscheidenheid

12


onbehaaglijk gevoel te kunnen uiten. De kwetsbaarheid van de sociale banden in onze maatschappij, het isolement, de eenzaamheid werken de decompensatie van onze patiënten in de hand en dwingen ons ertoe met die dimensie rekening te houden.

Werken met families De meerderheid van de zorgvragers heeft een familie die onder de situatie lijdt en die soms heel het gemeenschappelijk leven hebben gereorganiseerd in functie van de ziekte van de patiënt. Toch krijgen veel symptomen hun echte betekenis pas in functie van de context waarin ze ontstaan zijn. De familie neemt alle rollen op zich, die van steun, van toevlucht, van slachtoffer, van aanklager, van schuldige,…

Het ontmoeten van de families gedurende de hospitalisatie is van grote hulp bij het tot stand brengen van een coherent therapeutisch project en biedt de mogelijkheid rekening te houden met belangrijke factoren ten aanzien De bijzondere relatie tussen de patiënt en van de evolutie van de patiënt. Dit instrument zijn symptomen hanteren we dus heel vaak. Onze medische en paramedische studies hebben ons gevormd om rekening te houden met de symptomen van de patiënten en om In een netwerk werken ons in te zetten om deze te doen verdwijnen. Ideaal gezien is de hospitalisatie slechts een beperkte schakel in het gevarieerde therapeuGenezen is één van de idealen die ons tische traject van onze zorgvragers. Na de hospitalisatie is een ambulante opvolging gemotiveerd heeft om dit werk te doen. Toch herinnert de dagelijkse ontmoeting vaak nodig en deze vereist de samenwerking met de patiënten ons steeds weer aan hun tussen verscheidene medespelers: de huisarts, gehechtheid aan hun symptomen, wat in diensten voor psychiatrische zorg, sociale tegenspraak lijkt met hun verlangen om te diensten. genezen. We hebben een regelmatige samenwerking met Het symptoom is een manier om een ‘levens- veel andere hulpdiensten, die heel complemenmoeheid’ uit te drukken, dat niet anders kon taire functies hebben ten opzichte van de onze. worden verwoord of dat nooit kon worden Contacten tussen de verschillende instellingen gehoord. Vandaar het belang te luisteren, te vergemakkelijken de overgang van patiënten begrijpen en te ontcijferen wat er zich bij die van de ene instelling naar de andere en verruipersoon afspeelt, op dat bepaald moment van men hun evolutiemogelijkheden. Deze moeten zijn leven, in samenhang met zijn eigen geschie- dus aangemoedigd worden. denis. In veel gevallen is het symptoom een oplossing alvorens een probleem te worden. Dat is vooral opvallend bij alcoholisme of druggebruik. In het begin geeft het gebruik van het product een ontspannend gevoel, rust, bevrediging , troost… Pas in een latere fase wordt het effectief een probleem en een ontwenning vereist het zoeken naar andere oplossingen en naar het op een andere manier verwoorden van het lijden. Dr Denis Hers De sociale dimensie is steeds aanwezig Psychiater De psychiatrie is dikwijls de plaats om een Site St.-Michiel

Psychiatrische verpleegkundige: is het in godsnaam mogelijk? bevinden, die werkelijk als zodanig erkend zijn, situeren we ons nog ver van gevaarlijke personen, in de war zijnde, met een somber en een agressieve blik, met psychopathische gedachten, die niemand zich zou kunnen inbeelden of die bepaalde regisseurs inspireerden in hun films. Op de zevende verdieping van de Europa Ziekenhuizen site St.-Michiel kom je niet En nochtans is er niets heldhaftig of verrassend terecht in “ Vlucht over een koekoeksnest ” aan. Het is een bewuste keuze en, wat elk van en men riskeert niet de echtgenote van Mr. mijn collega’s betreft, is er geen enkele druk Rochester - “ Jane Eyre ” - tegen te komen. geweest vanwege de directie om “ op de Naast de mentale ziekten die natuurlijk aanwepsychiatrie te werken ”. zig zijn op deze afdeling, zijn er ook de verschilMaar ja, aangezien deze specialisatie van de lende levensfasen die soms moeilijk te verwerken geneeskunde doordrenkt is door een “asielaire zijn. We komen Dhr. X en Mevr. Y tegen die zeer cultuur”, blijft de psychiatrie voor de buiten- moeilijke familiale of sociale situaties beleven, staanders verbonden met de angst voor de die hen totaal weerloos maken. Er zijn de erfgenamen van ervaren ongelukken die hier “ waanzin ”. op de eerste plaats een luisterbereidheid komen Nochtans, op een dienst als de onze, een open opzoeken, een kader waarin droefheid, spanafdeling met 30 bedden, in een algemeen ning, uitputting kunnen losgelaten worden. ziekenhuis, staan we ver weg van het afschrik- Sommigen komen hier even uitblazen, hun wekkend beeld van de geestesziekte. Hoewel koffer vol wanhoop afzetten, hun rugzak vol er zich op onze dienst mentale ziektebeelden eenzaamheid, hun tas met allerlei stressvormen.

- “…En op welke dienst ben je verpleegster?” - “Op de psychiatrie.” - “Ah!” antwoordt hij met wijd opengesperde ogen en met een bleek gezicht. - “ Is dat niet te moeilijk?… Dat lijkt me zo moeilijk !… Ik zou het niet kunnen ! U hebt nogal wat geduld !…”

“ De verdwaalden uit het dagelijks leven ” komen hulp zoeken om het leed te verzachten, dat door onze maatschappij, gezien haar huidige structuur, niet steeds verlicht wordt. We staan klaar op het perron om deze bijzondere reizigers op te vangen en hun ongewone lasten te helpen dragen, om naar hun levensverhaal te luisteren, om ons luistergedrag en onze dialoog aan te passen aan de persoonlijkheid of aan de pathologie van eenieder. Samen denken we na over hoe we het best kunnen leven met ons verleden, met een ziekte of met de medicatie die soms zeer confronterend is. Wij steunen en relativeren te ideale projecten, wij gaan op zoek naar realistische middelen (volgens het individueel vermogen en de sociale omgeving van de patiënt) met als doel : “ de zon door de wolken laten schijnen ” Sylvie Poncelet Gegradueerde psychiatrische verpleegkundige Site St.-Michiel

Het werk van de verpleegequipe hospitalisatie d.w.z. : als een gast ergens ontvangen worden. Dit woord hospitalisatie is minder zwaar dan het oorspronkelijk woord asiel doordat ze verwijst naar de diensten die aan een zieke worden aangeboden tijdens zijn Het woord asiel is hier een goed voorbeeld van. verblijf in het betreffende instituut. Ethymologisch was dit een gewijde plaats die door zijn onaantastbaar karakter een bescher- Het accent ligt dus minder op het aspect van ming bood aan diegene die er zich bevond. exclusie uit de maatschappij dat deze bescherHet is binnen deze context dat deze term werd mingsmaatregel van opname inhoudt, exclusie gebruikt voor de psychiatrische instellingen die die door een patiënt juist als zeer moeilijk wordt indertijd een plek waren waar geestesgestoorden ervaren. werden samengebracht. Natuurlijk is het instituut dat de patiënt op een Heel snel echter verloor dit woord asiel haar acuut moment van zijn lijden opvangt niet enkel originele betekenis en kreeg een pejoratieve te herleiden tot een plaats van herbergen. betekenis beïnvloed door een collectieve verbeelding in die mate dat het woord werd Een psychiatrische hospitalisatiedienst houdt dus meer in dan enkel een opvang maar is ook geschrapt uit het psychiatrisch jargon. een plek waar er interactie is. Vanaf het begin De beschermende maatregel die erin bestond van zijn opname op een psychiatrische dienst de geestelijke gestoorden buiten de maatschap- is de patiënt opgenomen in een systeem waar pij, waarin zij moeilijk kunnen functioneren, hij enerzijds een heel individuele relatie heeft te plaatsen, bleef desalniettemin bestaan. Het binnen een psychotherapeutisch perspectief, woord asiel werd vervangen door een ander maar anderzijds ook terechtkomt in een instiwoord : hospitaal, wat wil zeggen : gehospi- tutionele werking. Beide aspecten bieden hem taliseerd worden, kunnen genieten van een de mogelijkheid om enerzijds aan een reconSommige woorden hebben in hun semantische evolutie een totaal andere en zelfs tegengestelde betekenis gekregen in vergelijking met hun oorspronkelijke betekenis.

structie van zichzelf te werken en anderzijds aan de resocialisatie die zo belangrijk is voor hem. Het is binnen deze dynamiek dat de verpleegequipe zich positioneert als draaischijf waar het beleven van de patiënt en het functioneren van de dienst samenkomen. Door hun permanente aanwezigheid vertegenwoordigt de verpleging een centrale rol door enerzijds de cohesie tussen het kader en het respect van het reglement waarbinnen de dienst en zijn patiënt evolueren te vertegenwoordigen en anderzijds de patiënt te begeleiden in zijn dagelijks leven. Deze permanente aanwezigheid van de verpleging voor de patiënt is enkel mogelijk binnen het kader van een permanente aandacht voor het respect en de erkenning van de ander in, of ondanks, zijn lijden. Deze permanente aanwezigheid staat toe aan de verpleging verschillende klinische taken waar te nemen die we als volgt kunnen beschrijven : • Het continu verzamelen van informatie over symptomen van de patiënten wat het voor de equipe mogelijk maakt op een adequatere manier de problemen te begrijpen en de


13

DOSSIER PSYCHIATRIE Het werk van de verpleegequipe (vervolg) •

•

•

•

•

•

therapeutische aanpak individueel aan te sloten is gedurende zijn hospitalisatie. Het is passen. evident dat de dagelijkse bezoeken van de De patiënt helpen bij zijn dagelijkse zorgen vaste omgeving van de patiënt niet zonder in de optiek hem zo snel mogelijk zijn autobetekenis zijn daar zij vaak een belangrijke nomie terug te doen vinden. dimensie vertegenwoordigen van het affectieMedische zorgen toedienen wat vaak nodig ve en het relationele waarbinnen de patholois binnen een fragiele populatie die meestal gie van de patiënt kan begrepen worden. lijdt aan een zeer belangrijke en gevarieerde De verpleger bevindt zich hier in de rol van pathologie met co-morbiditeit. “een derde”. Zijn rol bestaat erin simpelweg Het begeleiden van de patiënt in zijn hospigetuige te zijn van het bezoek en de gevolgen talisatieproject dat is afgesproken met de hiervan voor de patiënt, of aangesproken behandelende equipe en dit steeds met het te worden door deze bezoekers, of meer oog op het zoveel mogelijk terugvinden nog genoodzaakt te zijn tussen te komen van de eigen autonomie. in bepaalde gevallen. Het beheer van de medicatie-inname wat een • Zij zijn verantwoordelijk voor het “ korte zeer belangrijke dimensie brengt in de relatie termijn”- geheugen van de gebeurtenissen van de verpleger met de patiënt daar het op de dienst om zo de continuïteit van de gebruik van psychotropica enerzijds belangrijk functie van de dienst te garanderen. Het is op zowel symbolisch als op somatisch vlak ritme van de dagtaak van de verpleegkundige en anderzijds een risico inhoudt bij afwijkend wordt bepaald door de dagelijkse overdracht medicatiegebruik. tijdens de overgang van de ene verpleegHet geconfronteerd worden met acute sympploeg naar de andere, samengaand met de tomen en emoties, al dan niet intens en passage van de verschillende professionelen overweldigend, die plots kunnen opduiken die samenwerken met de equipe: de psychiaen waar hulp moet geboden worden aan de ters, de psychologen, de sociale assistenten, patiënt in de zoektocht naar een psychisch de animators, de kinesisten en geneesheren evenwicht. De verpleging kan hier hulp buiten de dienst. Tijdens deze verschillende bieden door te luisteren en het moeilijke ontmoetingen, al dan niet gepland, verzamelt moment met de patiënt te delen binnen een de verpleegequipe alle informatie en geeft correcte therapeutische afstand. Het kennisze door aan de betrokken professionelen van kader dat de verpleging heeft over het leven de dienst. Zonder een dergelijk en degelijk van de patiënt maakt het mogelijk de huidige beheer van de informatie zou de samenhang symptomen van de patiënt te helpen ontop een psychiatrische dienst onmogelijk cijferen. behouden kunnen blijven. Het contact met de buitenwereld garanderen, een buitenwereld waarvan de patiënt afge- Naast deze opsomming van specifieke taken voor de verpleegequipe bestaat er nog een ander fundamenteel aspect belangrijk voor de werking op de dienst. Dit aspect staat in nauwe verbinding met bovenvernoemde elementen en zorgt voor het onmisbaar vangnet, nodig voor het therapeutisch proces dat de patiënt doorloopt, binnen het therapeutisch aspect.

van de equipe bestaat erin een omgeving te creëren waarin de patiënt kan evolueren zonder zich te stoten aan bestaande contradicties. Dit betekent dat de patiënt de ervaring kan opdoen dat er een coherente realiteit bestaat waar er een plaats is voor hem en de gesprekspartners die hij ontmoet, een ervaring waarbinnen zijn verlangen zich kan afstemmen op een dwingende realiteit zonder dat deze realiteit door allerlei tegenstrijdige gevoelens continu in vraag wordt gesteld. Zijn levensdrang kan zodoende een plek vinden waarbinnen hij kan evolueren. De verpleegequipe is dagdagelijks in contact met de leefwereld van de patiënt. Het is de verpleegequipe die op de meest onmiddellijke manier wordt geconfronteerd met de symptomen van de patiënt. Het is de equipe die op dat moment de omgeving waarin de patiënt evolueert, vertegenwoordigt. Ze speelt op die manier een primordiale rol, door de attitude die ze aanneemt tegenover de patiënt, in het bestaan van de logische samenhang voor de patiënt, wat hem moet toestaan om terug voeling te krijgen met de realiteit. Bijkomend is het ook van belang dat zo men wil dat de patiënt kan genieten van een gunstig effect van zijn omgeving om terug een adequaat beleven te verkrijgen en dit milieu zelf niet door allerlei incoherenties binnen de structuur zelf wordt beïnvloed. Met andere woorden: de therapeutische equipe bestaat uit personen die zelf afhangen van hun eigen drijfveren. Alhoewel deze persoonlijke pulsies van elkeen gekaderd worden door hun professionele functie binnen de therapeutische equipe, zullen deze onvermijdelijk zorgen voor momenten van een gebrek aan consistentie binnen de equipe. Deze momenten van gebrekkige samenhang zijn te wijten aan de verschillende persoonlijkheden binnen de equipe, maar ook aan de verschillende zienswijzen van deze persoonlijkheden die beïnvloed worden door hun verschillende functies. De benadering van de psychiater is niet dezelfde als deze van de verpleger, de sociale assistente, een stagiaire, een psychologe of een buitenstaander. Gelijkaardige meningsverschillen kunnen bestaan tussen collega’s van dezelfde discipline over het idee dat men heeft over de functie die men uitoefent.

De patiënt als subject leeft in zijn thuismilieu vaak binnen een context die doordrongen is van contradicties, om niet te spreken van incoherenties. Deze zorgen voor de confrontaties binnen hemzelf of tussen hemzelf en de omgeving of personen van die omgeving. Het therapeutische aspect van de psychiatrische hospitalisatie bestaat erin om de patiënt uit zijn gebruikelijk milieu te halen, waarbinnen hij gevangen zit met zijn lijden om hem zodoende te plaatsen in een ander, een verschillend Al deze verschillen die zowel samenhangen milieu : de psychiatrische dienst. met de persoon als met de functie en de ervaring kunnen zich vertalen in excessieve Eén van de doelstellingen van de hospitalisatie spanningen, machtsmisbruik, passies of enige is om binnen de dienst niet hetzelfde gebrek andere vorm van dysfunctioneren binnen een aan samenhang te laten voorkomen zoals ze therapeutische equipe. Het is evident dat zo’n voorkomen in het oorspronkelijk milieu van dissonant kader niet de mogelijkheid biedt de patiënt. De doelstelling en de bezorgdheid aan de patiënt om in een serene context zijn

14


stabiliteit terug te vinden. De therapeutische equipe heeft dus als taak haar eigen efficiëntie te kunnen blijven garanderen en zodoende ook haar therapeutisch heilzaam effect, dat zij haar eigen contradicties en uitingen daarvan moet opvangen en metaboliseren.

equipe toestaat zijn werking aan te passen en zijn eigen contradicties te metaboliseren. De kwaliteit van zo'n debat, waar geen enkele therapeutische equipe mag op besparen, is de maatstaf voor de kwaliteit van de omgeving waarin de patiënt kan evolueren.

Het is op dit niveau dat de verpleegequipe een rol speelt. Haar aanwezigheid, haar continu luisterend oor en haar permanente interventies op de dienst maken dat zij als eerste geconfronteerd wordt niet alleen met de malaise van de patiënt maar ook met de eventuele malaise die binnen de dienst zelf zou kunnen heersen.

De hierboven beschreven dynamiek die de werking van de verpleegequipe beschrijft is de basis van de institutionele opvang van de patiënt.

Dr Paul De Hertogh Psychiater De verpleegequipe ziet zich dan steeds in de positie geplaatst om deze malaise aan te kaarten Site St.-Elisabeth - 2 Alice en een debat te openen dat de therapeutische “volgens een collectieve beschouwing van de ploeg”

De ontmoeting met het eigen lichaam… (en misschien ook met de inhoud ervan) Op een afdeling geestelijke gezondheid werken een verschillend aantal professionelen. We zouden ons kunnen voorstellen dat er op deze afdeling gesproken wordt over het “mentale”, dwz. de psychologie die emotie en intelligentie verklaart en verbindt. Aangezien deze concepten zeer “abstract” zijn is er een vitale noodzaak om hen te concretiseren. Ze moeten dus voorgesteld worden door een fysiek element dat toestaat om reëel, voelbaar, zichtbaar te worden, zelfs als getuige. Zou het niet het lichaam zijn die als enige deze functie kan vervullen ? Wat toont het lichaam ons ? Wat heeft ons lichaam ons te vertellen, ons te zeggen. Misschien als de informatie niet via de logische “ weg ” kan verwoord worden, zal het lichaam haar communiceren. En hoe zit dat juist met dat lichaam? Is er een reële toenadering, een reële ontmoeting? Als dat zo is, wat doen we dan en wie houdt zich daar dan mee bezig? Het lichaam is niet enkel een synoniem voor deze concrete limiet ten opzichte van dit abstracte potentieel, maar is ook synoniem voor beweging, animatie, actie. Zo kunnen we enerzijds spreken van ons lichaam als object, maar anderzijds ook over de inhoud van het lichaam, dit wil zeggen zijn verhaal, wat het heeft meegemaakt en de emotionele geladenheid van dit alles. Waarom zou ons lichaam als object dan geen invloed kunnen hebben op de inhoud ?

Sedert lange tijd worden er specifieke lichamelijke zorgen toegediend aan iemand met een geestelijk lijden en dit alles met de hoop dat dit zou leiden tot een verbetering. De geschiedenis toont ons dat de fysieke benadering van het psychische gebeuren bestaat onder verschillende vormen. Zo kennen we o.a. de aderlatingen, de snelle rotatie ter plekke, hete of ijskoude baden, de dwangbuis, het lichaam onderwerpen aan ondraaglijke temperaturen, enz… Eigenlijk kunnen we deze “barbaarse” praktijken van vroeger aanzien als de voorlopers van de huidige moderne kinesitherapie. Gelukkig zijn deze oude folteringen verdwenen en zijn andere technieken geboren. Dit gezegd zijnde; wat kan de plaats zijn dat een kinesitherapeut neemt binnen het project van de geestelijke gezondheidszorg? Het lijkt me evident dat de professioneel die zich bezig houdt met het lichaam dit niet kan doen zonder rekening te houden met het inhoudelijke aspect (het abstracte potentieel van het emotioneel beleefde). Zodoende stel ik voor de term “KINESITHERAPEUT” te herdefiniëren. Kinesitherapie betekent de beweging genezen. De enige beweging die wij als menselijk wezen, vastverbonden aan de aarde kennen, is de fysische beweging. Waarom zou het niet mogelijk zijn om via de beweging van het lichaam ook het inhoudelijke te laten bewegen ?

Het zal ook belangrijk zijn om het individu voor te bereiden op een contact met de ander; voor te bereiden op het herkennen van zijn eigen lichamelijke limieten (zonder de inhoudelijke limieten te vergeten). Het herkennen van het “ik ben, jij bent, hij is…”, die het individu kunnen helpen om zijn lichaam te herdefiniëren ten opzichte van het uitwendige, om de sensatie van eenheid in het lichaam te herkennen en te kunnen onderkennen dat zijn lichaam uit verschillende segmenten bestaat. Dit betekent een reële reorganisatie van de communicatie met zichzelf om zodoende beter in relatie te komen met de andere. Wij proberen zodoende om een lichaam te benaderen waarin ondergeïnvesteerd was, lijdend was, zelfs uit elkaar gereten, om zo te komen tot een zekerheid, een herstel, een herleren of een analyse. Elke actie ondernomen betreffende inhoud en object vindt enkel zijn zin als we ook de emotionele, mentale en motorische structuren van het subject mobiliseren. Zegt een gekend citaat niet : “ Mens sana in corpore sano ? ”. In elk geval, in deze optiek, is het noodzakelijk een goede strategie te gebruiken. Deze bestaat onder de vorm van activiteiten van gymnastiek tot hydrotherapie, activiteiten buiten het hospitaal, lichamelijke en verbale expressie en ook relaxaties. Hierdoor zet men even het inhoudelijke tussen haakjes om de mogelijkheid


15

DOSSIER PSYCHIATRIE De ontmoeting met het eigen lichaam… (en misschien ook met de inhoud ervan) (vervolg) te bieden opnieuw het plezier, het zich goed van plezier maken, dat leidt tot het gevoel te voelen, te herontdekken, zodanig dat dit kan hebben dat het goed is te bestaan, te spreken, leiden tot een terugvinden van een zelfzekerte verstaan, te aanvaarden, te handelen en heid die kan maken dat men iets anders kan zodoende zijn mogelijkheden te mobiliseren. beleven dan alleen zijn lijden. Dit lichamelijk beter voelen zal een zekere kracht bieden die • in een derde fase, wanneer de persoon heeft kan maken dat men een betere benadering van ontdekt dat er een geestelijk en een lichamede “ inhoud ” kan voorstellen. We zouden lijk kennen is, kunnen wij de persoon verder kunnen stellen dat de uitspraak “de koe bij de begeleiden in een mobilisatie van het diepehoorns vatten” niet altijd het meest aangewere bewustzijn. Hiervoor stellen wij o.a. een zen is en dat het voorzichtiger is ze eerder bij specifieke relaxatiemethode voor, die “CAYhaar staart te nemen. CEDIENSE SOFROLOGIE ” genoemd wordt. Deze heeft als objectief de activatie van Het spreekt voor zich dat elke vorm van compositief denken te bewerkstelligen. municatie (non-verbaal, pre-verbaal, verbaal) de draaischijf zal zijn van het therapeutisch Zij laat o.a. toe de persoon zijn blik op gebeuren. Parallel met deze communicatie zichzelf, de anderen, de dingen en de wereld wordt een vertrouwensband gecreëerd. Vanaf te veranderen. Deze capaciteit van ons dit moment, wanneer dit vertrouwen er is, kan bewustzijn activeren betekent zichzelf toestaan de persoon zich uiten, zich toevertrouwen. Vanaf zich te verplaatsen op een adequate manier dit moment kan mobilisatie op verschillende in een tridimensionele tijd: d.w.z. proberen niveaus gebeuren. zich beter te voelen hier en nu, wat ook toestaat zich voor te stellen zich beter te Binnen een zeker theoretisch kader dat voor voelen ergens anders morgen en wat een ons een houvast biedt, kunnen we zeggen dat meer open en positieve kijk op het verleden er een zekere hiërarchie is, een zeker protocol, geeft. Deze techniek van relaxatie geeft de een zekere rangorde binnen onze benadering mogelijkheid te evolueren naar een beter die gerespecteerd wordt. zijn en dus te evolueren naar een zekere existentiële evolutie. Het is dan ook interessant om te weten dat : • het in eerste instantie noodzakelijk is dat de Het concept “ REAGEREN ” komt dan ten persoon kan zeggen dat hij een LICHAAM en tonele. Dit is natuurlijk zeer belangrijk, want een GEEST heeft die hem leiden tot het concept bewust reageren is bewegen nadat men de van het bezitten, dit wil zeggen het ontdekinhoud van deze bewustwording heeft aanken van zijn lichamelijk en geestelijk kapitaal. vaard, niet alleen wat betreft ons intern functioneren, maar ook en vooral in ons • het in tweede instantie interessant is binnen contact met de omgeving. deze entiteit lichaam-geest, de persoon terug te leren een zeker plezier, een zeker goed • in een vierde fase komt de notie van het voelen te herontdekken. Dit maakt dat de zijn ter sprake, wat een eventuele transpersoon zijn mogelijkheden kan herontformatie kan toestaan. Dit is misschien een dekken. groot woord, maar dit zegt goed wat het wil zeggen, nl. “ vorm veranderen ”. Dit primaire stadium (en dit is niet pejoratief bedoeld) is elementair en wordt teruggeMisschien is de enige vorm waarvan wij vonden in ELK van onze activiteiten, of het nu bewust zijn en waar wij 100% meester over gaat om een uitstap buiten het hospitaal, een zijn, ons zijn. Dit zal het vertrekpunt zijn van gewone wandeling, een sportieve wandeling, deze transformatie. lichaamsoefeningen onder al zijn vormen (aerobic, stretching, fitness), klassieke relaxatie De Caycediense sofrologie is dus niet enkel of hydro-therapie, waar alle noties van identi- een techniek die toestaat om te relaxeren teit, lichamelijke eenheid worden uitgediept. (zelf al moet men hiermee beginnen), maar het is een globale en coherente methode die Misschien dat het proces van “ ik beweeg, door het symboliseren van de stap van het dus ik voel, dus ik leef en ik heb nog zin om te hebben naar het zijn, toestaat het gevoel te voelen” ons BESTAAN in beweging brengt… bestaan te versterken. Dit is de reden waarom Waarom zou de mentale mobilisatie niet be- we niet meer praten over het beginsymptoom, ginnen bij de fysieke mobilisatie? Misschien we er afstand van nemen, het opzij zetten, het als het verlangen bestaat om zichzelf goed te tussen haakjes zetten, opdat we ons zouden doen, dat men zich misschien dan ook al beter bezighouden met ons lichaam in zijn totaliteit, begint te voelen? Dit betekent dat men terug d.w.z. het onlosmakelijk concept geestcontact moet aanknopen met een zekere vorm lichaam.

16


Op te merken is dat het zelfvertrouwen hierdoor wordt versterkt, de stress en emoties beter worden beheerst en dat sommige fysieke en geestelijke capaciteiten verbeteren. Als we denken aan communicatie is een ander concept niet te verwaarlozen met name de EXPRESSIE. “ EX-PRESSIE ” : EX wil dit niet zeggen “buiten” en “PRESSIE” is dit niet synoniem voor druk? Dit is dus ook de verwoording van een sensatie, van een gevoel. Of de expressie nu geleid is of vrij, ze zal gekaderd worden. Algemeen gezien is de vrije lichamelijke expressie zeer geprivilegieerd, want ze kan niets verbergen en kan dus echt een reflectie zijn van de toestand van een persoon. Meer nog, zij kan ons toestaan ons een indruk te geven van de sociabiliteit van een patiënt, zekere problemen waarmee we werken en trachten te verhelpen in het daglicht te stellen, zodanig dat het zelfvertrouwen kan verbeterd worden bij deze personen waarvan het zelfvertrouwen juist zo aangetast is. De meest representatieve activiteit hier is het MIME-atelier waar wordt voorgesteld om een woord met het lichaam en het gezicht uit te drukken zonder enige vorm van geluid, zonder enige hulp van een object. Nog diepgaander is het atelier “DE ONTDEKKING VAN ZIJN EIGEN CLOWN ”, waarin een nog radicalere en misschien fundamentelere aanpak wordt voorgesteld, en waar het accent wordt gelegd op het ontwikkelen van het expressie- en creativiteitspotentieel van eenieder. Het spelen van emoties, verborgen dimensies, fragiliteiten die het leven geven aan een gevoelig, naïef en imaginair personage, zijn in directe relatie met de persoon die het speelt. Het is ook een manier om onze aanwezigheid, ons gehoor, onze blik, onze mogelijkheid tot spel, communicatie en creatie, het aanvaarden van onszelf en de ander, ons gevoel voor humor en zelfspot te kunnen cultiveren. Het brengt ons in direct contact en zonder oordeel met alles wat een clown voelt en waarneemt (in zichzelf, op de plek waar hij zich bevindt of met diegene met wie hij samenspeelt). Het publiek is hiervan getuige. Dit wil bv. zeggen dat als een persoon die voor de eerste keer op podium komt en zich angstig voelt, deze angst zal doorgeven aan zijn clown, die het zal tonen aan het publiek. Het dragen van een rode neus is niet te verwaarlozen, daar dit dienst doet als een soort van bescherming, afscherming. We hebben sympathie voor de clown omdat hij ons laat meevoelen wat hij voelt op een zeer open manier.

Hij raakt ons, omdat hij uiteindelijk zijn realiteit aanvaardt zonder schaamte en zich durft te tonen zoals hij is. Dit wil zeggen menselijk, fragiel en kwetsbaar, maar ook optimistisch, kalm en ongebonden. We lachen dus niet MET hem, maar DOOR hem, want hij staat ons toe ons van onze dagelijkse druk te ontdoen. Het feit zijn gevoelens te uiten is reeds een manier om afstand te nemen, wat helpt om uiteindelijk in contact te blijven met de huidige realiteit. Daarenboven neemt de clown de vrijheid om te spelen met zijn gevoelens. En het is juist deze manier van afstand nemen ten opzichte van zijn gevoelens die toestaat dat het wordt geaccepteerd door het publiek. Het “afstand nemen” lucht zowel het publiek op, als de persoon die zich achter de rode neus bevindt. Deze opluchting dankzij het toneelspel is als het ware de reddingsboei, die toestaat dat de acteur in plaats van zich te verliezen in zijn emoties, juist beter zijn emoties kan exploreren. De clown en zijn kwetsbaarheid ontdekken betekent dus de stereotypes van de clown achterwege laten en anderzijds stoppen met proberen een goed beeld van zichzelf te behouden. De neus

van de clown opzetten betekent te aanvaarden dat men zichzelf en zijn eigen imago in vraag stelt en afstand kan nemen van zichzelf. Dit betekent natuurlijk een risico nemen, maar een risico dat beperkt blijft door het beschermend speelkader en door het creativiteitsplezier en de verrassing te zien dat we aangenaam zijn zoals we zijn…

Van hieruit gezien is het dan ook interessant de persoon in kwestie te behandelen in zijn geheel, zijn totaliteit, zijn uniteit, wat ook de maturatie of het deficiet van elk van deze composanten betekent: het lichaamsschema, de structuratie, de organisatie en spatiotemporele oriëntatie, de algemene dynamische coördinatie, het visueel geheugen, het auditief geheugen, de ademhaling, de neuroOp een ander niveau, m.b.t. verbale en lichame- musculaire ontspanning, de aandacht en de lijke expressie, is er het belangrijk “IMPRO- concentratie, het ritme. VISATIE”-atelier. In dit atelier is elke vorm van expressie welkom en dit zonder enig oordeel, Conclusie integendeel, een begeleiding is noodzakelijk Al deze vormen zijn ingangspoorten om de om een verbetering van de expressie in al zijn lijdende persoon te leren kennen, in hem te vormen te kunnen bewerkstelligen en er investeren en onze observatie te verrijken. wordt belang gehecht aan elke expressie Lichaam en geest, onlosmakelijk verbonden, gegeven zoals die komt. Geen enkel negatief worden tezamen bekeken, gehoord en gezien. waarde-oordeel zal in overweging worden Lichaam en geest, de 2 fundamentele elegenomen, enkel indien dit therapeutisch geïn- menten, die weliswaar een vredige, evendiceerd is. wichtige, en harmonieuze dualiteit zijn. Het is een onzichtbare dualiteit en daarom spreken Het is evident dat elk van deze activiteiten we misschien van een individualiteit waarspecificiteiten heeft, niet enkel in hun be- mee we rekening houden in al onze vormen schrijving, maar ook in hun karakteristieken en van expressie. ook in de benadering van de lijdende persoon, met zijn doelstellingen en eventuele contra- We moeten natuurlijk steeds waakzaam blijven indicaties. Al deze waarden refereren naar de voor elke gemakkelijke interpretatie en oordeel, directe band tussen ons lichaam en onze geest. en daarom is voor ons één van de belangrijkste concepten de OBSERVATIE, zo puur en simpel mogelijk. Dit laat ons toe, in samenspraak met de equipe en bij het samenrapen van de gemeenschappelijke observaties, de pure disciplinaire aanpak te verfijnen en zo ook de begeleiding van de persoon. Dit alles binnen de medische optiek die als doelstelling heeft een eventuele diagnose en dus ook een aangepaste behandeling uit te voeren, zodanig dat de persoon in kwestie meer en beter kan EVOLUEREN, met zijn woord en zijn gebaar.

Christian Lusschentier Kinesitherapeut Site 2 Alice


17

DOSSIER PSYCHIATRIE De vzw “Addictions” Sinds 1983 startte de psychiatrische afdeling van de Europa Ziekenhuizen Site St.-Michiel met een specifieke begeleiding van patiënten met afhankelijkheidsproblemen : alcohol-, medicatie- of drugafhankelijkheid. Deze patiënten vertegenwoordigden 60 % van de opnames in de dienst psychiatrie: (één derde van deze groep waren harddrugsgebruikers, goed voor een honderdtal hospitalisaties per jaar). Vanaf juli 1994 subsidieert het COCOF (Commission communautaire française) een team gespecialiseerd in begeleiding van verslaafden en samenwerkend met de dienst psychiatrie van de Europa Ziekenhuizen site St.-Michiel. De verleende subsidie van de Franse Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zorgde voor een verlenging en ondersteuning van het reeds jaren verrichtte werk naar drugsverslaafde patiënten toe. In 1996 mondde dit project uit in een zelfstandige vzw : de vzw “ INB Addictions ”. In Februari 1998 fusioneerden de vzw “ INB Addictions ” en de “ verslavingscel van de crisiseenheid van het St.-Luc ziekenhuis ” tot

de vzw “Addictions”. Sindsdien spreidt de • klinisch-theoretisch onderzoek van verslavingsproblematiek. werking zich uit over twee ziekenhuissites, de Site St.-Michiel en de site St.-Luc. De sociale zetel van de vzw bevindt zich in de De vzw “Addictions” is een instelling erkend en gesubsidieerd door de Franse GemeenLantsheerestraat 50, 1040 Brussel. schapscommissie. SITE ST.-MICHIEL De vzw “ Addictions ” heeft als belangrijkste doelstelling een band te creëren tussen het netwerk van ambulante zorg en de dienst psychiatrie van de Europa Ziekenhuizen Site St.-Michiel. De vzw vergemakkelijkt de zorgbereikbaarheid voor verslaafden, dikwijls lijdend aan ernstige ziektebeelden. De belangrijkste activiteiten zijn : • opvang en doorverwijzing bij elke zorgvraag, afkomstig van druggebruikers • sociale en psychische begeleiding van Sociale zetel : de Lantsheerestraat 50 te 1040 Brussel patiënten en hun familie tel : 02.734.04.47 - fax : 02.734.09.92 • hospitalisatie voor ontwenningsproblee-mail : [email protected] matiek en psychische decompensatie • ambulante nazorg met of zonder verEuropa Ziekenhuizen - Site St.-Michiel vangmiddel Linthoutstraat 150 te 1040 Brussel • uitzonderlijk bezoek aan gedetineerde tel : 02.737.85.60 - fax : 02.737.85.69 druggebruikers

Ouderdom en mentale gezondheid Het “ouder worden” is een bijzonder heterogeen verschijnsel. De verklaringen van de grote verscheidenheid aan individuele verschillen bij bejaarden leggen de nadruk op de invloed van hun persoonlijke ontwikkelingsgeschiedenis en op de effecten van de contextuele factoren. De demografische, economische, sociale en medische factoren spelen een rol in de dagelijkse ervaring met het ouder worden. Ze dragen ook bij tot het scheppen van bepaalde factoren, die de bejaarde mens de bekwaamheid geven om te gaan met de dagelijkse problemen, die verbonden zijn met het ouder worden. Aangaande de klinische problemen van het ouder worden kunnen dergelijke contextuele factoren risicofactoren tot stand brengen. Volgende factoren beïnvloeden duidelijk de ervaring van het ouder worden: de leeftijd, de gezondheidstoestand, het geslacht en de factoren die in relatie staan met de socioeconomische situatie en de burgerlijke staat. Het verouderen wordt gedefinieerd als een proces inherent aan elk bestaan, dat echter niet door ieder individu op dezelfde wijze en op hetzelfde tijdstip wordt ervaren. Verouderen overstijgt het terrein van de sociale en biologische realiteit, en ankert zich vast aan de psy-

18


chische werkelijkheid. Het “ouder worden” houden en zich hieraan aanpassen om beter tegemoet te komen aan lijdende bejaarden stelt het klinische in vraag. met een zorgvraag. Vanaf de 18de eeuw wordt de bejaarde stilaan erkend in zijn specificiteit maar slechts omstreeks In de Europa Ziekenhuizen, en in het bijzonder 1960 wordt in Frankrijk de grondslag van de in St.-Michiel, hebben we sinds een tiental gerontologische psychiatrie gelegd. Dit resul- jaar naast een algemene consultatie, ook een teert in 1986 tot de oprichting van de vereniging gespecialiseerde consultatie voor geriatrische voor psychogeriatrie van de franse taal. psychiatrie en voor psychotherapie tot stand Het werkveld van de psychiatrie van de bejaarde gebracht, met een zorg die aangepast is aan de is complex en kan vele vormen aannemen. verschillende problemen (depressie, angst, Het gaat hier om een grensdiscipline die vaak verschillende vormen van dementie…). nauwe contacten vereist met de geriatrische, Soms maakt de patiënt een persoonlijke stap, inwendige geneeskunde om een holistische die vaak in een crisissituatie te plaatsen is. Het benadering van de patiënt toe te laten en om kan tevens gebeuren dat de patiënt via een elke therapeutische actie te coördineren. andere arts of via de familie, die ook professioneel gesteund kan worden, hier naartoe Om beter te beantwoorden aan het specifieke verwezen wordt. karakter van de problemen van het verouderen en om het werkterrein uit te diepen, dient de Hiernaast kunnen de patiënten, die op vraag geronto-psychiatriekennis verscheidene soorten van de geriater gehospitaliseerd worden op een en onderzoeken op het epidemiologische vlak geriatrische afdeling, eveneens genieten van te combineren. een diagnostische en therapeutische oppuntstelling via de linkpsychiatrie om hen te helpen in In de mate waarin de maatschappij een onbe- hun psychisch lijden. twijfelbare plaats toekent aan de bejaarde – heden ten dage worden de psychische probleDr Bernadette Sprimont men op federaal vlak ingedeeld per leeftijdsPsychiater-gerontoloog categorie – moet de psychiatrie, alsook de Psychotherapeut (DES) geneeskunde in zijn geheel, hiermee rekening Site St-Michiel

Het gebruik van de psychiatrie in hospitaalmilieu De hospitalisatie op dienst psychiatrie verloopt anders dan de hospitalisatie op de andere diensten. Dit wil zeggen dat in het geval van een psychiatrische hospitalisatie, deze op zich reeds een behandeling is. Het is evident dat dit aspect natuurlijk niet de enige behandeling is tijdens de opname van de patiënt. Zo zijn er onder meer de farmacotherapie en de verschillende vormen van psychotherapie die worden aangeboden. Het is een feit dat de initiële stap van een hospitalisatie in psychiatrisch milieu op zich zorgt voor het creëren van een afstand tussen de patiënt en zijn oorspronkelijk milieu. Deze afstand zorgt vaak voor een onmiddellijke opluchting voor de op dat moment beleefde moeilijkheden voor de patiënt of zijn omgeving. Het is de psychiater die gaat moeten evalueren of deze vraag naar afstand creëren tussen patiënt en zijn milieu geïndiceerd is. Deze evaluatie is een bijkomend aspect dat men niet terugvindt bij de psychiatrische opvolging tijdens de consultatie. Het effect dat een hospitalisatie kan hebben op een patiënt geeft direct de aanleiding tot de vraag welke diagnose moet gesteld worden bij deze patiënt met vraag voor een hospitalisatie. Het stellen van een psychiatrische diagnose is zeer verschillend in vergelijking met de diagnosestelling in andere medische disciplines daar men niet kan terugvallen op een anatomisch element zoals in de somatische geneeskunde gebruikelijk. Er zijn natuurlijk theoretische concepten voor sommige psychiatrische diagnoses die terugvallen op een neurobiologisch, dus somatisch, substraat maar dit kan enkel op experimentele basis aangetoond worden binnen onderzoekslaboratoria van de industrie en universitair milieu. Bijvoorbeeld een acute psychotische decompensatie wordt gekarakteriseerd door een overmaat van activiteit van dopamine D2. Binnen de klinische context kunnen deze anatomo-biologische gegevens enkel verondersteld worden door evocatie van de diagnostiek en het effect van de gebruikte medicamenteuze moleculen. Dit wil zeggen dat in de realiteit de diagnose in psychiatrie volledig gebaseerd is op de subjectieve interpretatie van de clinicus van het subjectieve beleven van de patiënt. Zo dit subjectieve beleven het voornoemd neurobiologisch aspect omvat, zo zal zij ook het geheel van functioneren bepalen dat dan weer op zich dit subjectieve beleven bepaalt. Dit geheel van functioneren wordt vertaald binnen het discours en de symbolische constructies die de patiënt brengt, zijn gedrag, de emoties waardoor hij overspoeld is, zijn verlangen en de mogelijkheden die hij gebruikt om deze te volbrengen of te verdringen. Al deze functies behoren tot het domein van de menselijke communicatie en zijn dus vatbaar voor investigatie door de behandelende arts die dit enkel kan doen door in

communicatie te treden met de patiënt. Het beleefde, bestaande uit de functies die juist werden opgesomd, is niet noodzakelijk pathologisch op zich. Het is het inadequaat beleven van de exterieure of interieure realiteit van de patiënt, en hoe dat beleefd wordt door de patiënt zelf en zijn entourage, het is dat wat maakt dat we op het terrein van het pathologische komen. Een psychiatrische diagnose stellen betekent dus dat we het beleefde door de patiënt moeten onder de loep leggen. De complexiteit van deze oefening stelt ons voor het probleem van uit welk gezichtsveld de diagnose moet gesteld worden en meer nog wat we er nadien mee kunnen doen. Voor eenzelfde patiënt zullen we de dingen niet noodzakelijker wijze op eenzelfde manier definiëren wanneer we ons tot een adviserend geneesheer van de mutualiteit of tot de familie of tot een behandelend arts richten. Elke keer zal de verwoorde diagnose beantwoorden aan een specifiek gebruik en daarvan afhankelijk een specifieke zienswijze en zodoende een specifieke logica hieraan verbonden. Bij het stellen van een indicatie voor een hospitalisatie zal de diagnose een aantal bijzondere prioriteiten opleveren. De leidraad bij het maken van deze beslissing blijft het inadequaat zijn van het beleefde door de patiënt ten opzichte van zijn omgeving. Dit inadequaat zijn is enerzijds de reden en/of de consequentie die maakt dat de patiënt in de onmogelijkheid is zich aan te passen aan zijn omgeving en er te verblijven. Geconfronteerd met de noodzaak tot opname op een psychiatrische dienst moeten er dus voorzorgen genomen worden die de adequaatheid van deze dienst zelf garanderen. De psychiatrische dienst zal als objectief hebben, de mogelijkheid te bieden aan de patiënt om een valabel alternatief te zijn in vergelijking tot zijn oorspronkelijk milieu door, enerzijds, een antwoord te bieden op de vragen van de patiënt of, anderzijds, een mindere kwetsbaarheid te vertonen ten opzichte van de problemen waarmee de patiënt geconfronteerd wordt. Tijdens een opnamegesprek is het heel belangrijk alert te zijn voor het potentiële destabiliserende effect dat een patiënt kan betekenen voor een psychiatrische afdeling. Zo zullen veel psychiatrische afdelingen vaak maar één patiënt met een zwaar verslavingsprobleem tegelijk opnemen om te vermijden dat een overmaat aan dit soort patiënten zou leiden tot een potentialiseren van de symptomen verbonden aan deze specifieke pathologie. Een ander voorbeeld betreft het opsporen van de psychopate persoonlijkheidsstoornis in de brede zin van het woord en een diagnose die vaak noodzakelijk maakt een hospitalisatieduur te verkorten of in sommige gevallen zelfs af te wijzen. Bij het stellen van een indicatie van een hospitalisatie is het evident dat er in de eerste plaats geëvalueerd wordt in hoeverre

deze nuttig is. Het is soms zo dat in sommige gevallen, ondanks het voorkomen van majeure symptomen die de patiënt naar de kliniek doen komen, deze symptomen enkel de expressie zijn van een crisissituatie en dat er niet noodzakelijk sprake moet zijn van een reële psychiatrische pathologie. De acute decompensatie kan een normale reactie zijn binnen sommige situaties en lost zich vaak snel vanzelf op. In dat geval kan een gewoon contact met een psychiater of één nacht opname in het ziekenhuis buiten de psychiatrische afdeling maken dat de patiënt snel terug binnen zijn milieu kan functioneren. In andere gevallen wanneer de symptomatologie wijst op een reeds lang bestaande chronische pathologie zal de hospitalisatie enkel een herbergen betekenen zonder dat men een reëel therapeutisch proces kan verwachten. Soms is het in deze gevallen zelfs therapeutisch de hospitalisatie te weigeren en de nadruk te leggen op psychotherapeutische opvolging teneinde de patiënt te helpen te evolueren. Het zijn al deze bovenvermelde aspecten die men onder de loep moet nemen, alvorens een patiënt te hospitaliseren. De beslissing tot een hospitalisatie omvat volgende drie elementen : Eerst moet men proberen te begrijpen wat er gaande is betreffende de omstandigheden die geleid hebben tot het optreden van de acute symptomatologie. Nadien wordt de vraag gesteld of er een pathologische persoonlijkheid aanwezig is, samengaand met de klinische diagnose en de daarvoor noodzakelijk voor te schrijven behandeling. Het aspect van de omstandigheden is vaak de directe aanleiding tot vraag voor hospitalisatie. Tijdens de hospitalisatie zal het therapeutisch werk er dan ook in bestaan de patiënt te helpen uit de destabiliseringssituatie te geraken daar deze maakt dat hij niet in zijn oorspronkelijk milieu kan blijven en zijn malaise onderhoudt. De onmogelijkheid om zich in betreffende situatie staande te houden vindt vaak zijn directe oorzaak in de fragiliteit die wordt veroorzaakt door de pathologie waar de patiënt eventueel aan lijdt en waar men de diagnose zal kunnen stellen in een tweede fase van hospitalisatie. De beslissing om een patiënt in een psychiatrische afdeling op te nemen is dus zeer belangrijk in het breder therapeutisch proces daar zij zowel een klinische als een situationele diagnose noodzaakt. Deze beslissing staat toe aan de patiënt en aan de behandelende dokter om de hospitalisatie in een breder kader te plaatsen met name het kader van wat de patiënt heeft ervaren. Deze manier van doen bereidt de patiënt voor om nieuwe keuzes te maken, keuzes die hem geboden worden door een therapeutisch proces tijdens de hospitalisatie. Dr Paul De Hertogh Psychiater Site St.-Elisabeth - 2 Alice


19

DOSSIER PSYCHIATRIE Daghospitalisatie De psychiatrische dagkliniek van de Europa leven aanleiding geven tot een verrijkende Ziekenhuizen site St.-Michiel is een therapeu- ervaring. tisch, artistiek en sportief centrum. Onthaal en gastvrijheid zijn essentieel. Het is een plaats waar jonge volwassenen en volwassenen terecht kunnen die aan hun Het team staat in de eerste plaats in dienst van de dynamiek van elk individu. levensproblemen willen ontsnappen. De dagkliniek en haar multidisciplinaire ploeg stellen tijd en plaats ter beschikking waar activiteiten, projecten, uitvindingen en creaties mogelijk zijn, die aan iedereen de gelegenheid kunnen bieden om de eigenheid van zijn verlangen te (her)uiten. Het verblijf van ieder die in de dagkliniek dag na dag komt zal via het gemeenschaps-

Theys, zijnde psychologen, en nadien met Dr Maldague, de psychiater. Na deze twee gesprekken wordt de beslissing van het team aan de patiënt meegedeeld.

De patiënten krijgen de keuze om drie tot vijf dagen per week te komen al naargelang De voorgestelde activiteiten zijn schilderen, de afspraak met de ploeg. De dagkliniek is werken met klei, ceramiek maken, koken, alle werkdagen open tussen 9u en 17u. muziek spelen, tuinieren, klimmen, joggen, stretchen, relaxeren, turnen, dansen, toneel Het dagverblijf kan beginnen. spelen en andere activiteiten die de patiënten wensen te doen. Dr Denis Hers Psychiater De opnameprocedure bestaat uit twee gesprekken met Benedict Amory of Nancy Site St.-Michiel

Psychiatrische dienst aangesloten bij APSY-UCL De psychiatrische afdeling gelegen op de site St.-Michiel is stichtend lid van de APSYUCL, een vereniging van geestelijke gezondheidscentra en psychiatrische afdelingen van de UCL. Deze vereniging heeft als doel het samenbrengen en het coördineren van de geestelijke gezondheids-centra en de psychiatrische afdelingen verbonden aan de UCL. Het objectief van dit verbond is vooral de ethische en theoretische georiënteerde psychiatrie, de klinische methoden, de opleiding en het onderwijs, wetenschappelijk onderzoek, sociale en politieke integratie en een internationale uitwisseling. “ De bestaande vereniging baseert haar werking op de kliniek als ontmoetingsplaats, telkens weer origineel, met 1 of meer mensen die psychisch lijden, en dit met respect voor hun geschiedenis, keuzes en overtuigingen. Zij wil de mens steunen als wezen in de maatschappij, drager van verlangens en proberend zichzelf te uiten. ” (uit het charter van de APSY-UCL)

20


Psychiatrie “liaison” DIENST PSYCHIATRIE Site St.-Michiel De psychiatrie ”liaison”, ontstaan in de jaren ‘20 in de Verenigde Staten, wordt steeds meer geïmplementeerd in onze ziekenhuizen. Zij zorgt voor verbindingen tussen verschillende invalshoeken: de geneeskunde, de psychiatrie en de patiënt. De verschillende bevoegdheden die nodig zijn voor de psychiatrie “liaison” zijn de volgende: een gedetailleerd mentaal onderzoek en het interpreteren van de verschillende gegevens in samenhang met de aanvullende onderzoeken; het inschatten van de risico’s van suicidair, agressief en geagiteerd gedrag op een verpleegafdeling in het algemeen ziekenhuis; de kennis van de wettelijke, etnische en medische beginselen, die nodig is voor de zorgvragers die opgenomen zijn om somatische redenen en tenslotte de bekwaamheid om in

een netwerk te kunnen werken met collegageneesheren, paramedici, maatschappelijk werkers en families. Meerdere studies toonden anderzijds aan dat de hospitalisatieduur sterk beïnvloed wordt door de co-morbiditeit van psychiatrische en algemene ziekteverschijnselen.

Een nieuwe trend in de opvolging van de patiënt zijn de consultaties voor tabaksontwenning of als voorbereiding van een schoonheidsoperatie.

De psychiatrie “liaison” van de Europa Ziekenhuizen site St.-Michiel tracht de patiënt vanuit een medisch en psychisch holistisch perspectief te benaderen, alsook een multidisciplinaire De meest voorkomende psychiatrische patholo- omkadering te verzekeren. gieën zijn stemmingsschommelingen, angststoornissen, psychosomatische aandoeningen, afhankelijkheidsproblemen (alcohol-, drug- en medicatiemisbruik) en psychotische stoornissen. Naast deze gekende ziektebeelden komen eetstoornissen, chronische ziekten (dialyse), problemen verbonden met het levenseinde en mengvormen van pathologieën (bv neuropsychiatrische aandoeningen) voor.

Dr Caroline DEFER Psychiater Site St.-Michiel

Theatrale rhapsodie in psychiatrie Alle donderdagvoormiddagen wordt, in de zwijgen, aanwezig zijn zich laten gidsen, aanvaarden, zich verzetten, dienst psychiatrie, een theaterworkshop herbeginnen, vol vertrouwen van anderhalf uur aangeboden aan alle iets beters te doen hebben dan gewoon iets patiënten. doen zoeken, vinden, verliezen, terug ontdekken, herbeginnen vol enthousiasme Men zoekt er de kunst van “ het loslaten ”… niet in het middelpunt zijn noch de mooiste balancerend op zijn achterpoten vertellen en zich vragen waarom eerst ademen in stilte daar zijn waar het gebeurt de familie vergeten, met onbekenden spelen zich uitstrekken als een kat na een lange slaap daar zijn, voelen, trillen en aanvaarden spelen inademen, geeuwen, de mond opensper- sterk en zacht zijn soms de clown uithangen ren, kijken, zien, luisteren, de ogen sluiten zich laten raken door een tekst, een voorstel spelen zich losgooien, snuiven, stampen, slaan, stappen zich laten veranderen, verruimen genieten, fonkelen, loslaten en dan lachen nog stappen, de ruimte verzorgen, alleen de tekst dromen, zijn muziek, ademhaling en lachen en anderen horen lachen, applaudisseren en met anderen, klaar, alert taal beleven en toch aanvaarden onaantastbaar en betastbaar

niets naar zich toetrekken, forceren, de woorden smaken

tijd hebben, omwegen maken met een ritme, een bal, muziek de woorden kauwen en herkauwen dansen, zingen, lopen, lachen, grote gebaren fluisteren, weerstaan, herbeginnen, zweten, maken en hele kleine boeren, kotsen

Viviane Wansart Verpleegster Site St.-Michiel Leraar in dramatische kunsten


21

VOEL JE GOED IN JE VEL

Toepassingen van de fotodynamische therapie in de dermatologie geproduceerde fotons, er door de lichtbron vijf Fotodynamische therapie (FDT) is een behan- gebruikt gaan worden om radicalen te prodeling waarbij een combinatie van een foto- duceren, vier voor warmte en één voor fluosensibiliserende stof met een aangepaste rescentie. belichting toegepast wordt. Het fotosensiSamenvatting : biliserend middel moet zich zo specifiek mogeFototherapie bestaat uit drie fasen: lijk gaan concentreren in het doelwitweefsel. Opgestapeld fotosensibilisator + specifieke golflengte van licht = De belichting lokt dan een fotodynamische geactiveerd fotosensibilisator. reactie uit die een oxidatieve stress induceert Geactiveerd fotosensibilisator + met de dood van de cellen als gevolg. moleculaire zuurstof = fotosensibilisator + geactiveerde zuurstof. Het fotosensibiliserend middel Geactiveerde zuurstof + doelwitcel = Huidig worden precursors van de porfyrines geoxideerd doelwit. lokaal gebruikt als fotosensibiliserend middel. Men gebruikt voornamelijk 5 aminolevulinezuur (5-ALA) en meer recent een esterderivaat, methyl aminolevulinaat (MAL), van nature meer lipofiel (Metvix®). Deze kleine moleculen, tegen- INDICATIES VAN FOTODYNAMISCHE overgesteld aan de grote porfyrine moleculen, THERAPIE kunnen als ze lokaal aangebracht worden de De belangrijkste indicaties zijn: abnormale lagen van het epidermis indringen Multipele en recidiverende actinische keratoen zich specifiek gaan opstapelen in de dysplas- sen, basocellulaire carcinomen, spinocellulair tische en neoplastische cellen waar ze dan carcinoom in situ of Morbus Bowen. gemetaboliseerd worden in protoporfyrine IX, het actief fotosensibiliserend middel. • Actinische Keratosen (AK) De gezonde cellen worden gespaard.

FDT-PRINCIPE

22


10 MAANDEN

Deze dioden produceren weinig warmte en eisen maar een korte belichtingstijd van het doelweefsel. Het gaat hier over een rood zichtbaar licht met een golflengte van 630 nm, verenigbaar met de absorptiepiek van het In zonnige landen wordt AK gediagnosticeerd fotosensibiliserend middel. bij tachtig procent van de bevolking ouder dan zestig jaar, met een blanke huid. De Het dringt vijf mm diep in de huid. Simpel toenemende tijd die besteed wordt aan gesproken beschouwt men dat, van tien buitenactiviteiten, sport, enz… en de huidige

1 JAAR

Actinische keratosen komen heel frequent voor. Ze zijn niet alleen precursors van spinocellulair carcinoom (precancereuse letsels) maar ook markers voor een verhoogd risico om een fotocellulair of spino-cellulair carcinoom te ontwikkelen. Ze worden veroorzaakt door chronische blootstelling aan zonlicht bij mensen met een gevoelige, lichte huid.

3 MAANDEN

Na 3 behandelingen 4 februari 2005

DAG 1

In onze dienst wordt de AKTILITE®-lamp gebruikt als lichtbron (lichtemitterende dioden - LED).

Na 3 behandelingen 11 maart 2005

5 maart 2004 3 MAANDEN 1/2

DAG 1

Blootstelling aan de lichtbron

Na 3 behandelingen 26 november 2004

DAG 1

5 MAANDEN

DAG 1

15 oktober 2004

• Spinocellulair carcinoom in situ of Morbus BOWEN

3 september 2004


1ste oktober 2004

Sinds 1990 hebben verschillende studies in Europa de efficiëntie van fotodynamische therapie bewezen met resultaten tot 88 procent genezing. Een recente multicentrische studie met MAL heeft bewezen dat fotodynamische therapie even efficiënte resultaten oplevert als cryotherapie maar in combinatie met een beter cosmetisch resultaat.

DAG 1

Na 2 behandelingen 14 mei 2004

16 januari 2004

AK vindt men specifiek ter hoogte van blootgestelde zones zoals het gelaat, de handrug en schedel bij kale patiënten. Het zijn korstachtige, grijze, keratotische ruw onscherpe begrensde maculae. Bij een patiënt met talrijke letsels is het onmogelijk te voorspellen welk letsel tot een kankerletsel gaat uitgroeien. Daarom moet men alle letsels als precancereus beschouwen en ze dusdanig gaan behandelen.

4 MAANDEN

DAG 1

Lichtbronnen Het fotodynamisch effect wordt bekomen als het doelweefsel wordt belicht met een lichtbron waarvan de golflengte overeenstemt met de stimulatiegolflengte van het fotosensibiliserend middel dat gebruikt wordt.

mode voor een gebruinde huid maken de blootstelling aan de zon steeds groter met als gevolg de beschadiging van de huid en het toenemend aantal precancereuze letsels en huidkanker bij jongere mensen.

7 mei 2004

Na 3 behandelingen 15 oktober 2004

Morbus bowen is een "in situ" vorm van spinocellulair carcinoom (intra-epitheliaal carcinoom). De evolutie gebeurt zeer traag. Een invasief spinocellulair carcinoom komt pas laattijdig voor, na maanden of jaren evolutie. Morbus Bowen is zeldzaam voor de leeftijd van vijftig jaar, de meeste letsels worden vastgesteld na de leeftijd van zestig met een piek rond de zeventig jaar. Het letsel is meestal uniek aanwezig. Morbus Bowen verschijnt meestal als een donkerrode vlek met een scherp begrensde, doch onregelmatige rand. Ze kan geïnfiltreerd

Klinische Casus Dr Véronique Van Den Haute Dermatologe Sites St.-Elisabeth - 2 Alice

zijn of niet en breidt heel langzaam centrifugaal uit zonder centrale opklaring. Men vindt vaak korstjes of schilfers terug. Morbus Bowen komt meestal voor op zones die blootgesteld worden aan de zon. Localisatie op het been komt voor in zestig procent van de gevallen. Talrijke studies hebben duidelijk gemaakt dat therapeutische resultaten (genezing van de letsels) en het aantal recidieven na drie à zes maanden beter waren met fotodynamische therapie dan met cryotherapie evenals met 5-fluoro-Uracil.

Er bestaan verschillende vormen van basocellulair carcinoom : • Vlakke vorm met parelachtige rand. • Nodulaire vorm • Oppervlakkige vorm (“ pozetoïd ”) • Geülcereerde vorm (“ ulcus rodens ”) • Sclerodermiform • Gepigmenteerde vorm Wat de oppervlakkige vormen betreft, hebben studies bewezen dat er een heel goede respons tot fotodynamische therapie was.

enz… Fotodynamische therapie zou ook een indicatie kunnen zijn in de esthetische geneeskunde, op het vlak van “ fotoverjonging ”.

FOTOTHERAPIE IN DE PRAKTIJK De behandeling bestaat uit volgende fasen : 1.Voorbereiding van de letsels Vooraleer men METVIX® gaat aanbrengen, is het belangrijk korstjes en schilfers te verwijderen door curettage. Het aanbrengen van keratolytische preparaten 10 tot 15 dagen maakt dit nog gemakkelijker. Zeer keratotische letsels maken de verspreiding van het fotosensibiliserend middel in de tumor moeilijker en zijn ook een belemmering voor een goede penetratie van het licht.

DAG 1 - 3/09/2004

6 MAANDEN - 25/02/2005

Fotodynamische therapie blijkt dus de beste behandeling te zijn voor grote en talrijke Er waren minder neveneffecten voor dezelfde superficiële basocellulaire carcinomen, met even pijn en ook een beter cosmetisch resultaat. goede resultaten als cryotherapie maar met 2.Aanbrengen van METVIX® een beter cosmetisch resultaat. METVIX® wordt in een dun laagje van één mm • Basocellulair carcinoom dik op het letsel aangebracht en vijf tot tien mm Wat de nodulaire vormen betreft, moet men op de huid rondom. eerst de tumor kleiner maken met curettage

basocellulair oppervlakkig carcinoom

Na 3 behandelingen 1 JAAR

DAG 1 - 16/04/2004

- 18/04/2005

basocellulair oppervlakkig carcinoom

Na 3 behandelingen 7 MAANDEN - 20/10/2004

DAG 1 - 19/03/2004 basocellulair oppervlakkig carcinoom

Na 3 behandelingen 3 MAANDEN 1/2

DAG 1 - 22/10/2004 basocellulair nodulair carcinoom


Een basocellulair carcinoom is een kwaadaardige tumor die vooral voorkomt bij mensen met een bleke huid. Het is niet alleen de meest voorkomende huidkanker, maar ook de meest voorkomende van alle kankers. Basocellulair carcinoom komt meestal voor op zonblootgestelde zones en specifiek ter hoogte van het gelaat. Blootstelling aan UV-stralen is belangrijk, deze blootstelling induceert DNA-mutaties in het epidermis maar gaat ook het imuunsysteem onderdrukken met als gevolg dat het organisme de kwaadaardige cellen niet meer kan herkennen noch vernietigen.

om een goede respons met fotodynamische Het letsel wordt bedekt met een occlusief therapie te bekomen. verband met daarover een ondoorschijnend verEen gerandomiseerde studie gepubliceerd in band om de te behandelen zone tegen het licht 2004, vergeleek de FDT met heelkunde en te beschermen. toonde aan dat : • Drie maanden na behandeling was er een complete klinische respons in 91 % van de groep die behandeld werden met fotodynamische therapie tegen 98% die behandeld werden met heelkunde. • Na twaalf maanden was er 86 % genezing in de groep fotodynamische therapie en 98% in de groep heelkunde. • Na vierentwintig maanden 76% genezing in de groep fotodynamische therapie tegen 96% in de groep heelkunde.

Daglicht zou METVIX® binnen het uur kunnen beschadigen. Na het aanbrengen van METVIX® moet men drie uur wachten vooraleer het letsel mag belicht worden. De patiënt kan gedurende die drie uur wachten of naar huis gaan. 3.Belichting Voor de belichting wordt het occlusief verband verwijderd en de resterende crème verwijderd.

Neveneffecten vermeld door de patiënten De belichtingstijd is afhankelijk van het lamptijdens de procedure waren meer frequent met type, de vereiste dosis en de lichtintensiteit. fotodynamische therapie, maar het cosmetisch Met de AKTILITE® LED (LIGHT EMITTING DIODES) resultaat is beter. die wij gebruiken is de belichtingstijd ongeveer Sclerodermiforme basocellulaire carcinomen en acht tot tien minuten. gepigmenteerde basocellulaire carcinomen zijn geen indicaties voor fotodynamische therapie. Door het feit dat ze diep in de dermis dringen en gezien de fibrose bij de sclerodermiforme basocellulaire carcinomen kan het fotosensibiliserend middel niet goed in de tumor verspreid worden en zijn doel dus niet bereiken. In de gepigmenteerde basocellulaire carcinomen kan het zichtbaar licht precies wegens de pigmentatie onvoldoende diep in het weefsel binnendringen om het therapeutisch effect uit te oefenen.

De patiënt mag dan het ziekenhuis verlaten en zijn bezigheden hervatten. 4.Vereiste behandelingen Volgens de literatuur en onze eigen ervaring zijn de volgende behandelingen nodig: • matige dysplastische, actinische keratosen: 2 behandelingen • ernstige dysplastische, actinische keratosen: 3 behandelingen • basocellulair carcinoom : 3 behandelingen • Morbus Bowen : 3 behandelingen Het interval tussen 2 behandelingen bedraagt 7 tot 15 dagen.

Andere indicaties De meest bestudeerde indicaties zijn: psoriasis, 5.Controle na behandeling acne, condylome acuminata, verruca vulgaris, Controle wordt na één, drie, zes maanden TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN

23

VOEL JE GOED IN JE VEL

Toepassingen van de fotodynamische therapie in de dermatologie (vervolg) en één jaar gepland en daarna jaarlijks. Bij INDICATIES EN CONTRA-INDICATIES VAN DE twijfel wordt er een biopsie verricht. TECHNIEK “ Evidence based ” indicaties NEVENEFFECTEN • Niet hyperkeratotisch actinische keratosen Neveneffecten zijn meestal akuut en weinig • Oppervlakkige basocellulaire carcinomen uitgesproken. • Morbus Bowen (epidermoïd carcinoom in situ) • Nodulair basocellulair carcinoom alleen maar Pijn : als de andere behandelingen niet gebruikt Tijdens de behandeling wordt door veel kunnen worden en mits de juiste voorbepatiënten een pijnsensatie waargenomen reiding gaande van een prikkend tot een hevig brandend gevoel. Contra-indicaties : • Hypersensibiliteit aan 5 ALA, MAL of excipiens Pijn is evenredig met de te belichten oppervlak- • Porfyriën (veralgemeende fotosensibiliteit) te en meer uitgesproken bij een behandeling • Sclerodermiform basocellulair carcinoom van het gelaat en décolleté. Deze pijn wordt (te diep) toegeschreven aan de zenuwstimulering en • Gepigmenteerde basocellulaire carcinomen de vernietiging van zenuwvezels als gevolg (het pigment gaat de lichtpenetratie blokkeren) van de techniek. • Spinocellulair carcinoom (metastaseringsrisico is te hoog) Verstuiving van koud water tijdens de belichting • Melanoom (het pigment gaat de lichtpenewordt systematisch uitgevoerd in combinatie tratie blokkeren + een te hoog metastasemet inname van klassieke pijnstillers voor ringsrisico) matige pijn.

huid • Uitgebreide letsels (groter dan 10 mm diameter) • Recidiverende letsels De specialist-geneesheer in de dermatologie stuurt een omstandig verslag naar de controlerende geneesheer waarin hij bewijst dat de patiënt wel aan de bovenvermelde criteria beantwoordt. Hij moet ook een foto van de letsels in het rapport beschikbaar houden. Metvix® wordt voorlopig enkel terugbetaald in het ziekenhuis. De terugbetaling wordt gedaan op basis van een tarificatie-eenheid van 0,2g terwijl de totale inhoud van de tube 2g is.

CONCLUSIE Topische fotodynamische therapie is een nietinvasieve behandeling die ambulant gebeurt zonder anesthesie, noch heelkundige ingreep. Ze moet beschouwd worden als een interessant

TERUGBETALINGSMODALITEITEN EN CRITE- alternatief in de behandeling van actinische RIA VAN FOTODYNAMISCHE THERAPIE IN keratosen, Morbus Bowen en oppervlakkige Erytheem, vesikels, korsten : basocellulaire carcinomen. Erytheem is aanwezig op het einde van de BELGIË belichting, rond de behandelde zone. Het neemt maximaal toe tijdens de eerste dagen na de behandeling en kan soms enkele weken aanwezig blijven. Vesikels, blaren, ulceraties met korsten komen bij ongeveer 5% van de patiënten voor als gevolg van de brandwond die de techniek aanricht. Een antiseptische behandeling tweemaal daags is hier nodig om infectie te voorkomen. Hyper-/ Hypo pigmentatie : Hyperpigmentatie of hypopigmentatie kunnen voorkomen na de behandeling, meestal trekt dit weg na enkele maanden. Fotoprotectie van de behandelde zones is nodig gedurende twee maanden na de behandeling.

Belgisch staatsblad van 19/02/2004 - p 9977 paragraaf 294 : De specialiteit Metvix® (methylaminolevulinaat 160 mg/g – firma Galderma) wordt enkel terugbetaald als zij wordt gebruikt bij volwassenen voor de behandeling van : • Dunne, niet hyperkeratotische en niet gepigmenteerde actinische keratosen van het gelaat of de hoofdhuid en tegelijk : • Ofwel een behandeling met cryotherapie of 5FU onvoldoende resultaat heeft opgeleverd • Ofwel de patiënt minstens 10 letsels vertoont • Ofwel de letsels recidiverend zijn • Ofwel van oppervlakkige en/of nodulaire basocellulaire carcinomen als de andere beschikbare therapieën niet geschikt zijn omwille van mogelijk aan de behandeling gerelateerde morbiditeit en/of slechte cosmetische resultaten zoals : • Letsels centrofaciaal of ter hoogte van de oren • Letsels op een door de zon ernstig beschadigde

De aantrekkingskracht van deze techniek ligt vooral in het sterke onderscheid dat ze maakte tussen tumoraal weefsel en gezond weefsel. Heel goed verdragen en beter aanvaard op cosmetisch vlak, lijkt deze nieuwe en gemakkelijke techniek een veelbelovende dermatologische toekomst tegemoet te zien. Te volgen...

Dr Véronique Van Den Haute Dermatologe Sites St.-Elisabeth - 2 Alice Tel. : 02.373.17.20 - 02.373.47.20

Dienst Dermatologie

24

Sites St.-Elisabeth - 2 Alice

Site St.-Michiel

Tel. : 02 373 17 20 - 02 373 47 04

Tel. : 02 737 84 55

Dr Véronique VAN DEN HAUTE Dr Francis AUPAIX Dr Geneviève PHILIPPART

Dr Béatrice FOLLET Dr Anne-Françoise LECLERC Dr Isabelle TROMME



25

WAARVOOR DIENT DEZE MACHINE ?

Het EEG WAT IS NOG HET NUT VAN HET EEG NAAST DE MODERNE TECHNIEKEN VAN CEREBRALE BEELDVORMING? Het EEG is een niet-invasief onderzoek dat op elk ogenblik toelaat de functionele toestand van de hersenen te evalueren. Enerzijds onvervangbaar in geval van epilepsie, laat het EEG anderzijds ook toe in bepaalde klinische situaties (confusie, bewustzijnsstoornissen, coma) een cerebraal dysfunctioneren aan te tonen. Afwijkingen, al dan niet specifiek, kunnen worden vastgesteld terwijl morfologische onderzoeken normaal zijn. Voornaamste indicaties van het EEG : - Epileptische manifestatie - Onverklaard bewustzijnsverlies - Confusionele toestand - Cognitieve stoornissen - Delirante opstoot - Bewustzijnsstoornissen, coma - Hepatische encefalopathie - Bepaalde infecties van het centraal zenuwstelsel - Diagnose van hersendood

WAT

IS EEN ELECTRO-ENCEFALOGRAM

?

De electrische hersenschors-activiteit (cfr. infra) wordt geregistreerd met behulp van 10 à 20 electroden die op de hoofdhuid worden geplaatst. Over elke hemisfeer worden zo meerdere afleidingen mogelijk (prefrontaal, frontaal, centraal, temporaal, pariëtaal, occipitaal en mediaan). Meerdere montages maken het mogelijk het geheel van de schedeloppervlakte te onderzoeken volgens verschillende assen. De registratie duurt 15 à 20 minuten. De reactiviteit van de EEG-activiteiten wordt geëvalueerd door het openen der ogen (verdwijnen van het alpha-ritme). De standaard gebruikte activatiemethoden zijn de hyperventilatie (gedurende 3 minuten) en de intermittente lichtstimulatie. Reeds aanwezige afwijkingen kunnen hierdoor geaccentueerd worden en typische epileptiforme afwijkingen kunnen worden uitgelokt bij een overigens normaal tracé. De hersenactiviteit wordt geregistreerd als golven die elk hun specifieke frequentie, amplitudo, morfologie, stabiliteit, topografie en reactiviteit hebben. Ze worden ingedeeld volgens hun frequentie: - alpha-ritme : frequentie tussen 8 en 13 Hz. - thêta-ritme : frequentie tussen 4 en 7,5 Hz.

Normaal EEG: patiënt 29 jaar Overwegende alpha-activiteit 10 c/s, posterior, regelmatig, goed actief bij het openen van de ogen.

26


- delta-ritme : frequentie lager dan 3,5 Hz. - bêta-ritme : frequentie hoger dan 13 Hz.

zich steeds meer. Het is pas rond de leeftijd van 4-5 jaar, dat het EEG van het kind zich structureert naar het volwassen model, en Het EEG kan enkel worden geïnterpreteerd het blijft evolueren tijdens adolescentie tot binnen een gekende klinische context. de leeftijd van 18 jaar. Het is onmogelijk om te bepalen of een EEG-activiteit normaal of pathologisch is indien men geen rekening houdt met de leeftijd, de bewustzijnstoestand en de fysiologische conditie van de persoon. Het normale EEG van een volwassen individu van middelmatige leeftijd, tijdens kalme waaktoestand, met ogen gesloten (uitsluiten sensoriële input) is gekarakteriseerd door een posterieur alpha-ritme dat, door een beta-ritme dat vooral geregistreerd wordt over de frontale en rolandische regio’s en door een intermittent thêta-ritme dat dikwijls aanwezig is over de temporale regio’s. Variaties in de waakzaamheid veroorzaken veranderingen van het EEG. Tijdens het inslapen verdwijnt het alpharitme met desynchronisatie van het tracé.

EEG van de bejaarde : boven de leeftijd van 60 jaar, vertraagt het alpha-ritme met 1/2 à 1/4 c/s per decade. Bij 40% van de personen ouder dan 60, kunnen deltagolven worden vastgesteld in de temporale regio’s, meestal meer links dan rechts. In geval van epilepsie kunnen verschillende paroxystische activiteiten worden vastgesteld: pieken, piekgolven, polypieken en polypiekgolven.

WANNEER

IS HET

EEG

ABNORMAAL ?

Ofwel omdat het paroxystische activiteiten bevat (cfr. supra), ofwel omdat het elementen bevat die, rekening houdend met de leeftijd en bewustzijnstoestand, er normaal gezien niet zouden mogen in optreden (bv deltaactiviteit), ofwel omdat normale elementen Tijdens de trage slaap vertraagt het EEG, en in overmatige hoeveelheid aanwezig zijn meerdere slaapstadia kunnen met hun speci- (thêta-activiteit, puntige elementen). Deze fieke EEG-kenmerken worden onderscheiden. afwijkingen kunnen diffuus, gelateraliseerd of gelocaliseerd optreden EEG van het kind : de registratie van de electrische hersenactiviteit is een simpel en waarde- Het EEG speelt een cruciale rol in geval van vol diagnosemiddel, bijvoorbeeld om de epilepsie. Het kan toelaten de diagnose te normale of pathologische cerebrale maturatie bevestigen alsmede de epilepsie te classifiëren, te evalueren. Bij de prematuur worden snelle, waardoor het determinerend kan zijn voor laaggevolteerde, en niet-gesynchroniseerde de keuze van een aangepaste behandeling. activiteiten geregistreerd. Bij de à term pas- Elk bewustzijnsverlies bij een volwassene of geborene, is de EEG-activiteit hoogge- bij een kind, zeker indien de beschrijving ervan volteerd, traag en instabiel. Tot het 2de-3de een epileptisch insult laat vermoeden, is een levensjaar, versnelt en organiseert het EEG formele indicatie voor een EEG.

Dr Françoise Piéret Neurologe Sites St.-Elisabeth - 2 Alice

Enkel de registratie van een crisis kan de diagnose met zekerheid bevestigen, doch dat is slechts uitzonderlijk mogelijk in de praktijk. Doorgaans wordt dus het interkritisch EEG gebruikt. Wanneer het geregistreerd wordt in minder dan 12 uur na de crisis, is de rentabiliteit ervan groter. De dienst neurologie is beschikbaar om een EEG uit te voeren in urgentie. Meerdere activatiemethoden worden gebruikt om het EEG te sensibiliseren : de hyperventilatie en de intermittente lichtstimulatie worden systematisch uitgevoerd (voor fotosensibele epilepsie). Het 24 uren EEG, net als het EEG na slaapdeprivatie, zijn nuttig in de diagnose van epilepsie wannneer het standaard EEG normaal is. Het 24 uren EEG laat bovendien toe de slaap te registreren, tijdens dewelke de afwijkingen in alle typen van epilepsie méér kunnen worden teruggevonden, en nog het meest in geval van de gegeneraliseerde en de psychomotorische vormen. Wanneer het standaard EEG normaal is en de anamnese laat niet toe te differentiëren tussen een epileptische aanval en een “ pseudo- ” (psychogene) crisis, kan een langdurige videoEEG registratie geïndiceerd zijn. Andere activatiemethoden, zoals de slaapdeprivatie en het toedienen van epileptogene medicatie kunnen dan worden toegepast.

paroxystische afwijkingen te testen of een de patiënt op te volgen met een EEG in geval focalisatie terug te vinden wanneer het EEG van een hepatische encefalopathie dan met diffuse afwijkingen vertoont. de ammoniakspiegels. In de oppuntstelling van een confusionele toestand waarvan de oorzaak niet duidelijk is, speelt het EEG eveneens een belangrijke rol. Dankzij het EEG kan de diagnose worden georiënteerd naar bijvoorbeeld een aspecifieke encefalopathie, een niet-convulsieve status, een metabole encefalopathie, een intoxicatie, een postkritische toestand. Een niet-convulsieve status wordt vaak gekenmerkt door polymorfe en discrete klinische manifestaties, zoals confusie samengaand met automatismen, spraak- en/of geheugenstoornissen; vandaar het nut van het EEG dat, in tegenstelling tot de kliniek, typische afwijkingen kan vertonen. Te vermelden dat een dergelijke status bij de bejaarde kan veroorzaakt worden door de plotse sevrage van Benzodiazepine. In geval van een delirante opstoot is het EEG nuttig om het onderscheid te maken tussen een acute confusie en een psychiatrische pathologie. Specifieke EEG-afwijkingen zijn er bij de metabole en toxische encefalopathie: diffuse vertraging, vertraging van het alpha-ritme, trage polymorfe en trifazische trage thêtagolven. In de meest ernstige aandoeningen, ontstaat er een globale vermindering van de voltages van de EEG-activiteit, een vermindering van reactiviteit op stimuli, burstsupression gevolgd door een nul-tracé (electrocerebrale inactiviteit).

Het EEG is eveneens waardevol voor het evalueren van de therapeutische respons op anti-epileptica evenals voor het beslissen een behandeling te stoppen. In geval van refractaire epilepsie laat de injectie van een benzodiazepine toe de reactiviteit van Het is meer betrouwbaar om de toestand van

Bij bepaalde infecties van het centraal zenuwstelsel heeft het EEG eveneens zijn nut : herpetische encefalopathie, ziekte van Creutzfeldt-Jakob, subacute scleroserende panencefalitis. Karakteristieke afwijkingen zoals periodische complexen met trifazische golven kunnen worden geregistreerd. In geval van coma, is het EEG belangrijk in de identificatie van de oorzaak, om de diepte van de coma te evalueren en om de prognose te bepalen. Het EEG speelt een cruciale rol in de diagnose van cerebrale dood. In de psychiatrie is het EEG geïndiceerd om organische psycho-syndromen uit te sluiten in geval van delirium, hallucinaties, geheugenverlies, mentale confusie… Psychische manifestaties van een epileptische aanval zijn immers niet zeldzaam (somatosensoriële, visuele, auditieve, olfactieve, gustatieve, vertigineuse hallucinaties, cognitieve stoornissen, motorische automatismen,…). Verschillende exploratie-techieken van het EEG: - standaard EEG. - ambulante 24-uurs EEG-regisistratie (Holter EEG) - video-EEG registratie - slaap-EEG (polysomnografie : EEG, EMG deltoïdeus/kin, ECG, thoraco-abdominale bewegingen, zuurstofsaturatie) - semi-invasieve en invasieve EEG exploratietechnieken (sphenoïdale of intracerebrale electroden); bij de pre-chirurgische exploratie van partiële epilepsie Ook al moet het electro-encefalogram imperatief worden getoetst aan de klinische gegevens, het blijft een essentieel instrument voor de diagnose van cerebrale aandoeningen. Het blijft het meest belangrijke aanvullend onderzoek in de exploratie van epilepsie. Dr Françoise Piéret Neurologe Sites St.-Elisabeth - 2 Alice 02.373.17.50 - 02.373.47.50

Epilepsie - “Absence” : patiënt van 16 jaar Geïsoleerde bewustzijnswijziging met onderbreking van de hersenactiviteit gedurende enkele seconden. Veralgemeende bilateraal synchrone en symmetrische piekgolven van 3,5 HZ.


27

IN DE SCHIJNWERPER

Psychiatrie In de Europa Ziekenhuizen wordt sinds jaren een psychiatrie uitgeoefend die sociaal gericht is en enorm groot belang hecht aan éénieders persoonlijkheid en diens risicofactoren.

De Psychiatrie op de site St.-Michiel is stichtend lid van de APSY-UCL, en bestaat uit 4 eenheden die een entiteit vormen : de hospitalisatie-afdeling, het daghospitaal, de dienst “psychiatrisch advies” in medische en Het ziekenhuis streeft ernaar dat iedere patiënt heelkundige afdelingen en de raadplegingen. zo snel mogelijk zijn levenscapaciteit terugvindt in zijn eigen sociale omgeving. De De Psychiatrie op de site St.-Elisabeth – 2 diensten werken nauw samen met tal van Alice werkt ; enerzijds, in het kader van de ambulante diensten. crisiscel in St.-Elisabeth nauw samen met de

MUG en acute hospitalisatiebedden en heeft, anderzijds, een dienst psychiatrische hospitalisatie in 2 Alice. Een medische psychiatrische permanentie wordt steeds verzekerd voor beide functies. Daarenboven heeft een raadpleging plaats na afspraak en de linkdienst wordt verzekerd door de andere medico-chirurgicale diensten van de sites.

Site St-Michiel Psychiatrische ploeg St.-Michiel HOSPITALISATIES : Dr Lutger Hebborn - Tel. : 02.737.85.60 Dr Denis Hers - Tel. : 02.737.83.80 RAADPLEGINGEN : Dr Tony CLAUS Dr Caroline DEFER Dr Lutger HEBBORN Dr Denis HERS Dr Daniel MALKA Dr Robert PFEIFFER

Dr Dominique VOSSEN Tel. : 02.737.85.60 RAADPLEGING PSYCHIATRIE VOOR BEJAARDEN Dr Bernadette SPRIMONT - Tel. : 02.737.85.60 DAGHOSPITAAL Dr Patrick MALDAGUE - Tel. : 02.737.84.02 INTRA MUROS ADVIES Dr Caroline DEFER - Tel. : 02.737.85.60 1. Dr Patrick Maldague 2. Dr Denis Hers 3. Dr Daniel Malka 4. Dr Caroline Defer 5. Dr Franz Lutger Hebborn

1

2

3

4

5

Sites St.-Elisabeth - 2 Alice Psychiatrische ploeg St.-Elisabeth - 2 Alice SPOEDGEVALLEN – CRISISCEL : St.-Elisabeth - Tel. : 02.373.16.00 HOSPITALISATIES : 2 Alice - Tel. : 02.373.16.00

RAADPLEGINGEN : St.-Elisabeth - 2 Alice Tel. : 02.373.17.50 - 02.373.47.04 Dr Paul DE HERTOGH Dr Ignace LINDEMANS Dr Frederike VAN RAEMDONCK 1

1. Dr Paul De Hertogh 2. Dr Ignace Lindemans 3. Dr Frederike Van Raemdonck

28


2

3

HARTEDIEF

Een schilderatelier op Psychiatrie? Afgezien van de technische vaardigheden is de schilderkunst bovenal een soort van kijk op de wereld en een manier om je innerlijke energie te ontdekken. Het is een taal die iets zegt over de ziel, die zich slechts zo kan uiten. Het is een gevoelstaal.

gedaan?”, zal hij dan zeggen. De werken zelf Er is geen enkele verplichting deel te zijn dikwijls weinig overtuigend maar mogen nemen...De patiënten worden uitgenodigd er zijn. Het gaat er vooral om dit creatief proces zich in te schrijven. aan te vatten en om af te rekenen met dooddoeners als “schilderen is moeilijk”, “ik kan niet tekenen”, of “het zou toch niet mooi zijn”.

Soms is er niemand. Dan ga ik zelf aan het werk of laat ik iemand poseren… Er gebeurt iets… Men komt kijken… Het werkt aanstekelijk: de magie werkt of ze werkt niet. Iemand vergezellen in dit creatieproces, is hem Dit schilderatelier is dus geen bezigheidsdeze taal van gevoelens helpen ontdekken. therapie. “N. heeft deelgenomen aan meerdere ateliers. Ze begon wolken te schilderen. Eerst een Het is hem helpen de beelden uit zijn innerlijke monotone achtergrond, na een tijdje enkele wereld op een rijtje te zetten. Het is hem wolken. Ze is niet tevreden. Ik toon haar de uitnodigen tot een dialoog met de materie, wolken door het raam : er zijn meerdere kleur, ritme, dit alles in één penseelstreek. lagen, sommigen glijden voor de anderen. Nu kan ze diepte geven aan haar tekeningen. Beetje bij beetje wordt het schilderij rijker aan texturen. N. begint te spelen met verdunningen, strijkt meerdere malen haar penseel over diezelfde plaats en… ‘ verven ’ wordt ‘ schilderen ’.” Zijn deze schilder- of boetseerateliers therapeutisch ? Het is een taal, die van de schilderkunst. We spreken over het warme en het koude, het vlakke en het ruwe, het lege en het volle, het ronde en het rechte… nooit geven we een analyserende of psychologiserende interpretatie. De begeleiding in de eerste stappen van de schilderkunst, is immers voor iedereen verschillend en vergt een sociaal en technisch engagement. Dit kan dankzij het vertrouwen dat het ziekenhuis stelt in het werk van een artiest in zijn dienst psychiatrie.

Het is de patiënt helpen zich te durven laten gaan om hem mee te nemen naar een toestand van verrassing. Zich storten in een speels avontuur om zich te laten verrassen, niet op voorhand weten wat men gaat doen… Zich in beweging zetten, gewoon “ doen ” en “kunnen” aan de kant laten. Het gaat er niet om iets "moois" te maken met de patiënt maar om een naakte expressie aan te moedigen. Wij beperken ons tot schilderen en boetseren. Zijn werk verwelkomen, aanmoedigen en Dit laatste is een andere vorm om zich emotiohem als persoon te waarderen. “ Heb ik dat neel uit te drukken.

Wij denken dat zij dat kunnen zijn indien zij spontaan of ‘ niet geforceerd ’ ontstaan. Het is alsof men is beginnen schilderen bij toeval. Het therapeutisch effect is dan meegenomen.

Marie Desbarax Schilder animatrice op de site 2 Alice

TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKZNHUIZEN

29

UW MENING Dr Philippe Joyeux Huisarts

18 seconden!… Het is verbazend te weten dat de huisarts zijn patiënt gemiddeld 18 seconden na het begin van de raadpleging onderbreekt. (“ Louvain Médical 2004 – volume 123 – p S292 “). Er blijft niet veel tijd over voor de patiënt om zich uit te drukken !

Een doeltreffende anamnese zal ons immers in 80% van de gevallen de diagnose geven. Laten we nadien de klinische denkwijze, de bijkomende onderzoeken en het doel van deze onderzoeken uitleggen.

Laten we daarom onze relatie huisarts-specialist verbeteren : laat het contact niet louter schriftelijk blijven maar ook via loc-vergaderingen, workshops en andere bijeenkomsten gebeuren.

Waarom niet vragen of hij alles goed begrepen In deze eeuw van intense communicatie via heeft, wat hij begrepen heeft, of hij verder nog telefoon, fax, e-mail, SMS,… is het noodza- vragen heeft ? kelijk om onze communicatie met de patiënt tijdens de raadpleging te herzien. Woorden maar ook schema’s, tabellen en brochures kunnen ons hierbij helpen. Sinds een vijftigtal jaren verlaat de geneeskunde het paradigma van de acute genees- In vele gevallen zullen we de binaire relatie met kunde (diagnose - behandeling - genezing of de patiënt moeten verlaten om de familie in overlijden) voor de meer chronische genees- het therapeutisch proces in te schakelen, bijkunde (diabetes mellitus, cardiovasculaire-, voorbeeld in het geval van drugsverslaving bij respiratoire- of gewrichtsaandoeningen, een tiener, bij diabetespatiënten om het kankergezwellen,…), aandoeningen die niet opvolgen van het dieet en de glycemieregegenezen maar wel een levenslange behan- ling te bevorderen, bij chemotherapie,… deling vergen, hetgeen een optimaal begrip en een actieve medewerking van de patiënt Dit is nog onvoldoende, het is noodzakelijk eist. De patiënt is niet meer het voorwerp van om deze drieledige relatie uit te breiden naar de behandeling, maar wel het onderwerp. de specialist. De patiënt moet voelen dat het doorverwijzen naar een collega-specialist Laat ons opnieuw leren naar de patiënt te geen uitvlucht is maar wel het raadplegen van luisteren, niet alleen met onze oren maar een bijkomende competentie. ook met onze ogen : de patiënt moet zien dat de arts naar hem luistert. Laat ons pro- Dit impliceert wel dat de relatie huisarts-speberen hem niet vroegtijdig te onderbreken cialist collegiaal verloopt in de zin dat twee (18 seconden!) en laat ons wachten vooraleer confraters voor hetzelfde doel werken : de nota’s te nemen of op ons toetsenbord te typen. gezondheid en het welzijn van de patiënt.

Dit is de uitdaging : een nieuwe vierledige relatie “ patiënt-familie-huisarts-specialist ” scheppen ! In de geneeskunde mag de communicatie niet enkel technische middelen gebruiken, onze menselijke bijzonderheden moeten naar voor komen: onze aandacht, onze blik, onze woorden, onze gevoelens, onze gebaren, onze collegialiteit.

OPROEP Andere ideeën, rubrieken, voorstellen,…? Uw suggesties zijn welkom op het redactieadres : EUROSCOOP Site St.-Elisabeth

30

De Frélaan 206 • 1180 BRUSSEL

VOLGEND NUMMER :

[email protected]

TABACOLOGIE


Dr Philippe Joyeux Huisarts

PSYCHIATRIE TIJDSCHRIFT VAN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN IN DIT NUMMER : Site St.-Elisabeth. Site St.-Michiel. Site 2 Alice

Recommend Documents