PSA-screening To do or not to do?
Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog
CIJFERS VLAANDEREN 2010 - MANNEN
AANTAL
STERFTE OVERLEVING STERFTE 5 JAAR > 80 JAAR
PROSTAAT
5651
916
93%
54%
LONG
3348
2937
14%
25,6%
DIKKE DARM
2894
981
63%
BLAAS
1079
388
58,8%
45,4%
NIER
651
220
67%
25%
TESTIS
165
5
96,2%
0%
ERSPC – European Randomized Study of Screening for Prostate Cancer 162 388 mannen, 50-69 jaar De helft gescreend om de 2 à 4 jaar met PSA. De helft controle groep. Na 13 jaar: 27% minder kans op dood door prostaatkanker. Na 13 jaar: per 1000 mannen 1,28 minder prostaatkankerdoden. Voor een stad van 100 000 inwoners (Brugge): 128 minder doden op 13 jaar.
ERSPC Na 13 jaar moeten er 781 mannen gescreend worden. Hierbij vinden we 27 prostaatkankers en wordt 1 overlijden verminderd.
ERSPC Waarom is er dan geen advies voor screening ? Omdat screening leidt tot overdiagnose en overbehandeling en dit heeft ook zijn nadelen op psychisch en organisch vlak (incontinentie en/of impotentie).
PROSTAATCARCINOOM - Laag risico 50% - Intermediair risico 25% - Hoog risico 25%
De prostaatkankers die sterfte veroorzaken zijn de intermediaire en hoog risico tumoren.
= KILLERS
PROSTAATCARCINOOM LAAG RISICO • PSA < 10 µg/l • Gleason ≤ 6 • < 3 biopten aangetast • PSA densiteit < 0,2 In ons centrum de helft van de tumoren.
PROSTAATCARCINOOM INTERMEDIAIR RISICO • PSA 10 tot 20 µg/l of • Gleason 7
PROSTAATCARCINOOM HOOG RISICO • PSA > 20 µg/l of • Gleason 8,9 of 10
Is geen screening terug naar af ? Geen PSA Geen rectaal onderzoek Natuurlijk niet
ADVIES EAU voor vroegtijdige opsporing prostaatkankers bij wel geïnformeerde mannen (gepubliceerd september 2013).
ADVIES EAU 1a. vroegtijdige opsporing van prostaatkanker vermindert de kans op sterfte. 1b. grootste voordeel van PSA onderzoek komt slechts na 10 jaar of langer. • dus hoe jonger de patiënt hoe beter. • enkel bij levensverwachting > 10 jaar. • vanaf 70 jaar steeds te bediscussiëren en afhankelijk van fysiologische leeftijd en comorbiditeit (andere ziekten).
ADVIES EAU
1c. Vroegtijdige diagnose moet niet noodzakelijk leiden tot overbehandeling. Actieve opvolging voor patiënten: • PSA < 10 • Gleason ≤6 • Maximum 2 biopten positief. • PSA densiteit < 2.
ADVIES EAU
2. Vroegtijdige opsporing van prostaatkanker leidt tot reductie van lokaal uitgebreide of metastatische prostaatkanker (30 tot 48% minder).
ADVIES EAU
3. Vroegtijdige PSA controle aan 45 jaar is nuttig. Zo de PSA > 1 ng/ml: verhoogde kans op tumor. Zo de PSA > 2 ng/ml op 60 jaar: ook verhoogde kans op tumor.
ADVIES EAU
4. Controles van de PSA: • om de 2 à 4 jaar zo de PSA > 1 µg/l tussen 45 en 55 jaar. • om de 8 jaar zo de PSA < 1 µg/l. Bij PSA controle is rectaal toucher steeds noodzakelijk.
ADVIES EAU
5. Enkel PSA screening bij asymptomatische mannen zo de levensverwachting meer dan 10 jaar is. Bij symptomatische mannen steeds PSA controle.
HOE PROSTAATKANKER VOORKOMEN ? Levensstijl 1. VETARME VOEDING • Scandinavische landen toppen in aantal prostaatkankers door vetrijke voeding op jonge leeftijd. • Alle soorten vet, ook oliën, ook omega 3- vetzuren.
HOE PROSTAATKANKER VOORKOMEN ? Levensstijl 2. Sport, restenrijke voeding met groenten en fruit. 3. Tomaten, lycopeen, soja extracten en andere voedingssupplementen: tot nu toe geen bewezen nut.
HOE PROSTAATKANKER VOORKOMEN ? Medicatie 5-alfa-reductaseremmers worden gebruikt om de prostaat kleiner te laten worden bij goedaardige prostaathypertrofie.
HOE PROSTAATKANKER VOORKOMEN ? Medicatie 5-alfa-reductaseremmers: • Finasteride (R/PROSCAR) • Dutasteride (R/AVODART, COMBODART) Na gebruik van 7 jaar van finasteride en 4 jaar van dutasteride ± 25% minder kans op LOW RISK prostaatca.
HOE PROSTAATKANKER VOORKOMEN ? Medicatie In de studie van finasteride wel één groot risico-tumor meer op 180 patiënten. In de studie van dutasteride werd dit niet gezien.
Nu zijn jullie goed geïnformeerde patiënten. Wat raden we nu aan? 1. Plasklachten: Huisarts raadplegen en PSA controle en rectaal toucher laten doen. Uw huisarts zal u verwijzen naar een uroloog zo nodig.
Nu zijn jullie goed geïnformeerde patiënten Wat raden we nu aan? 2. Geen plasklachten: • Op 45 jaar PSA controle + RT Zo PSA < 1: controle om de 8 jaar Zo PSA >1: controle om de 2 à 4 jaar • Op 60 jaar PSA controle + RT Zo PSA < 2: controle om de 8 jaar Zo PSA > 2: controle om de 2 à 4 jaar
WELKE PSA IS NORMAAL ? Het PSA is normaal als het PSA gedeeld door volume van de prostaat < 0,1 µg/l is. Bv. PSA 3,0 µg/l • Prostaatvolume 25 cc: 3,0/25 = 0,12 ⇒verdacht • Prostaatvolume 60 cc: 3,0/60 = 0,05 ⇒ niet verdacht Dus bij verhoogde PSA best echo prostaat uit te voeren.
Zijn er andere testen die meer specifiek zijn om een “KILLER” te vinden?
1. Vrij PSA op bloed. Zo dit <10% is het meer verdacht. 2. PCA3-test op urine: zo test meer dan 35. 3. MRI scan prostaat: PIRADS letsels 4 en 5. 4. Verhardingen bij rectaal toucher. Vooral nuttig bij lage PSA. Sommige agressieve tumoren maken geen PSA.
Welke patiënten hebben een verhoogd risico op prostaatkanker? 1. Erfelijke belasting: één of meerdere familieleden die prostaatkanker hadden of eraan gestorven zijn. 2. Zwarte huidskleur: meer tumoren op jongere leeftijd die agressiever zijn. 3. Zo PSA op 45 jaar > 1. 4. Zo PSA op 60 jaar > 2. 5. Patiënten met High Grade PIN of ASAP (atypische kleine klierbuisproliferatie). 6. Patiënten met Gleason 6 adenocarcinoom (actieve opvolging).
