Projectplan. juni 2014 TwentseWelle

Projectplan

juni 2014

© TwentseWelle

Inhoudsopgave

02

Projectpl an K adinl ar

1. Inleiding

04

2. Projectgroep

05

3. Expositie

07

4. Samenwerkingspartners

07

5. Doelgroepen en communicatie

08

6. Publieksactiviteiten

09

7. Praktische voorwaarden/kwaliteitsbewaking

10

8. Bijlagen

10

Bijlage A De tien vrouwen

11

Bijlage B Tien hedendaagse vrouwen en tien hedendaagse kunstwerken

19

Bijlage C De Begroting

21

Bijlage D Profiel Twentse Welle

22

Bijlage E

23

Comité van Aanbeveling

03


Met de expositie ‘Kadınlar’ richt museum TwentseWelle zich in 2015 op de rol van de vrouw in opeenvolgende culturen in Anatolië en Turkije. Enkele van die vrouwen waren godinnen. Aan anderen werden goddelijke eigenschappen toegedicht. Weer anderen hadden kwaliteiten ontwikkeld die alom bewondering afdwingen. Of, zoals Fikri Sağlar, een vroegere Turkse minister van cultuur, het eens heeft verwoord: ‘Kadın, Anadolu’nun en büyük zenginliğidir’ (De vrouw is de belangrijkste rijkdom van Anatolië). Aan tien vrouwen, hun erfenis en de tijd waarin ze leefden wordt deze opmerkelijke expositie gewijd.

vruchtbaarheid naar een meer complexere bijdrage

• Er zal bijzonder cultureel erfgoed worden getoond, dat nooit eerder in Nederland was te zien.

aan een door mannen gedomineerde samenleving. Daarmee wil de expositie ‘Kadınlar’ uitstijgen bo-

• De bruiklenen zijn afkomstig uit twintig musea-

ven het eendimensionale debat en de vastgeroeste

le instellingen, de meeste uit Turkije, aangevuld met objecten uit musea elders in Europa.

denkpatronen over vrouwen en Turkije. Conform de filosofie van het museum zal TwentseWelle met dit

• De expositie geeft een andere kijk op de geschie-

project opnieuw een plek zijn voor een bijzondere

denis van Turkije, waaruit duizenden immigranten

interculturele ontdekkingstocht. TwentseWelle wil

hun bestaan en toekomst aan weerszijden van de Nederlands-Duitse grens hebben gevonden.

immers een pleisterplaats zijn, die steeds weer fascineert en inspireert, waardoor men op nieuwe ideeën

1. Inleiding

worden betrokken bij dit project, vooral als het

en tot nieuwe inzichten komt.

gaat om begeleiding van publiek en bezoekende scholen.

De tentoonstelling onderscheidt zich in positieve zin van eerdere aan Turkije gewijde exposities:

04

• De Turkse gemeenschap in Twente zal nauw

• De expositie zal bestaan uit een uitgebreide pre-

• De tien gekozen vrouwen zijn nooit eerder in een

sentatie van tien historische vrouwen. Daarnaast

Gelegen aan de zijderoute, die Azië met Europa heeft

van de vrouw centraal stond, maakte plaats voor een

expositie bij elkaar gebracht.

(Experts in Turkije

zullen er tien werken van hedendaagse kunste-

verbonden, is Anatolië bij uitstek een regio waar

patriarchaal systeem, ook al zou de verering van de

hebben intussen hun enthousiasme en goedkeuring

naars te zien zijn (vrouwelijke kunstenaars van

de vrouw voortdurend een bron van creativiteit en

vrouw als moedergodin met deze ontwikkeling nog

over concept en keuze uitgesproken).

Turkse afkomst). Tenslotte worden er tien in-

vruchtbaarheid is geweest. In de smeltkroes van be-

niet verdwijnen. Voorbeelden daarvan zijn de van oor-

• De tentoonstelling loopt van het verleden door

spirerende vrouwen van nu van Turkse afkomst

schavingen en culturen was Istanbul - het vroegere

sprong Phrygische godin Cybele en de godin Artemis

Constantinopel - de hoofdstad van het Byzantijnse

van Ephese, die later beiden een plaats zouden krijgen

en Osmaanse Rijk. Veel verder terug in de tijd - in

in het Griekse en Romeinse pantheon.

het Paleolithicum en het Neolithicum - vond tussen

De voor deze expositie gekozen vrouwen behoren tot

de Bosporus en de bovenloop van de Eufraat de ont-

de categorie van rolmodellen en voorlopers: een moe-

wikkeling plaats van een matriarchale cultuur naar

dergodin, een vruchtbaarheidsgodin, de moeder van

een patriarchale samenleving. Archeologische vond-

Jezus Christus, de echtgenote van een keizer, de leider

sten tonen aan dat de mens, na duizenden jaren van

van een stam, een poëet, de moeder van een sultan,

nomadisch bestaan, zich in nederzettingen vestigde.

een componist, een vrijheidsstrijder en een archeo-

De rol van de vrouw was in die fase van essentieel

loge, allen maakten de weg vrij voor toekomstige ge-

Binnen het project zijn de volgende taken verdeeld:

belang. Zij baarde kinderen, zaaide, oogstte en gaf

neraties, niet alleen in Turkije, maar ook wereldwijd.

• Opdrachtgever: Kees van der Meiden

• Facilitaire dienst: Joanna Biccai (TwentseWelle)

• Publieksbegeleiding/tekstredactie/vertalingen:

leiding aan het dagelijkse leven. Uit de talloze ge-

geportretteerd.

tot in het heden.

05

2. Project groep

(directeur-bestuurder TwentseWelle)

vonden vrouwenbeeldjes zijn de suprematie van de

Uitgangspunt van de tentoonstelling is beeld en

• Projectleiding: Edwin Plokker

vrouw en het sacrale karakter van het moederschap

verbeelding. Het gaat vooral om sociaal-culturele

te herleiden.

aspecten, meer dan om louter wetenschappelijk en

Wilma Tempelman (TwentseWelle)

Loes Schippers (TwentseWelle)

• Gastcurator: Lotje de Lussanet*

*

Lotje de Lussanet is beeldend kunstenaar en heeft het concept van de expositie ontwikkeld.

(conservator TwentseWelle)

kunsthistorisch onderbouwde criteria. Door met kun-

• Consult/eindredactie catalogus: Henk Boom**

Nieuwe uitvindingen, zoals het bewerken van metaal

stobjecten en voorwerpen een beeld te schetsen van

• Research hedendaagse kunst: Conny Kuilboer

** Henk Boom is journalist en de auteur van het boek De Grote

en de komst van het schrift, veroorzaakten ingrij-

de tijd waarin ieder van de tien uitgekozen vrouwen

pende sociale verschuivingen. Er kwamen steden.

leefde, krijgt de bezoeker inzicht in de wijze waar-

• Adviezen inhoud: Aukje Krommendijk

vertaald in het Duits en het Turks) en van het boek Onze Man

De man nam de heerschappij van de samenleving

op de positie van de vrouw in de loop der eeuwen is

in Constantinopel.

op zich. De lange traditie waarin de vruchtbaarheid

verschoven van een metafoor van moederschap en

• Marketing/PR/evenementenwerkgroep:


(TETEM Kunstruimte) (conservator TwentseWelle)

Turk (genomineerd voor de AKO-literatuurprijs en intussen


3. Expositie

06

De expositie vindt plaats van 14 maart tot en met

de opdracht krijgen om de tentoonstelling vorm te

16 augustus 2015. De expositie zal worden vergezeld

geven, gebruik makend van de bruikleenstukken uit

door een meertalige publicatie en zal een oppervlak-

Turkse musea, hedendaagse kunst, fotografie, en di-

te krijgen van circa 1000 vierkante meter.

gitale technieken. De focus van het ontwerp en uit-

Om de aandacht te kunnen vestigen op de expositie

voering zal, zoals gezegd, liggen op de sociaal-cultu-

zal vóór het museum een metershoog, hedendaags

rele aspecten van de vrouwen in hun tijdsperiode.

beeld van de godin Cybele, worden geplaatst. Bij

De tien vrouwen zijn de inspiratiebron voor de zoek-

binnenkomst in de hal van het museum zal op een

tocht naar werken van hedendaagse kunstenaars uit

15 meter brede wand een interactieve landkaart van

Turkije, op deze wijze wordt de dialoog tussen heden

Europa, Azië en Noord-Afrika worden geprojecteerd

en verleden versterkt. Onderliggende thema´s als

met daarop de afbeeldingen van paleo- en neolithi-

moederschap, sekse, creativiteit, religie en migratie

sche vrouwenfiguurtjes en de plekken waar ze wer-

krijgen op deze wijze een extra dimensie. De bezoe-

den opgegraven. Door de plekken aan te wijzen zal de

ker krijgt bovendien een idee op welke wijze heden-

bezoeker meer informatie krijgen. De tien vrouwen

daagse Turkse kunstenaars zich laten inspireren door

worden verbeeld met fotografie, video, sculpturen,

voorgangers uit hun eigen geschiedenis.

schilderijen, kalligrafie, mode, kunstnijverheid, poë-

Tenslotte worden tien inspirerende vrouwen van nu

zie en proza, miniaturen en muziek. Bij iedere vrouw

van Turkse afkomst geportretteerd. Deze tien vrou-

zal een geografische aanduiding en een korte film

wen blinken allen uit op één of meerdere terreinen,

te zien zijn met informatie over haar en het tijdperk

en vormen de inspiratie voor een tiental activiteiten,

waarin ze leefde. Een tentoonstellingsontwerper zal

gekoppeld aan de expositie.

4. Samenwerkingspartners


De expositie wordt geproduceerd door museum

(specialiste in de invloed van westerse kunst op de

TwentseWelle (voor een profiel zie www.twentse-

Osmaanse cultuur), schrijfster Ipek Calislar, profes-

welle.nl en bijlage D). Diverse deskundigen in Turkije

sor Sehvar Besiroglu (specialist op het gebied van

hebben hun medewerking toegezegd, om de samen-

oude muziek en muziekinstrumenten), prof. Tomur

stellers van de expositie van advies te voorzien en

Atagök (hoogleraar museologie en beeldend kun-

de expositie op inhoudelijke juistheid te controleren.

stenaar), prof. Huriye Reis (expert in poëzie van het

Onder hen bevinden zich prof. Günsel Renda

Osmaanse Rijk) en Fokke Gerritsen (directeur van Projectpl an K adinl ar

07

het in archeologie gespecialiseerde Nederlandse

IZNIK

Archeologisch Museum.

Instituut in Istanbul).

SELÇUK

Ephesus Museum

KÜTAHYA

Archeologisch Museum.

MANISA

Archeologisch Museum

Musea en bibliotheken die medewerking hebben

6. Publieksactiviteiten

toegezegd aan de expositie zijn: ISTANBUL Topkapi Palace Museum, Museum

De expositie wordt aangevuld met bruiklenen

Gedurende de looptijd van de expositie (vijf maan-

zullen rondleidingen in het museum in het Turks

van Turkse en Islamistische Kunst,

uit Berlijn (Bode Museum, Museum für Vor- und

den) zal er met een vast ritme een tiental publieksac-

plaatsvinden. Voor Turkse vrouwen worden specia-

Pera Museum, Nationale Bibliotheek

Frühgeschichte),

tiviteiten plaatsvinden. Activiteiten die een direct

le introductiemiddagen georganiseerd. In het kader

Istanbul

Zentral

Mainz

(Römisch

Germanisch und

raakvlak hebben met de verschillende thema’s van de

van de Troje-expositie uit 2012 in het Allard Pierson

Sammlung Ludwig), Wenen (Kunsthistorisch Museum

tentoonstelling, met als doel de aandacht op de expo-

Museum in Amsterdam groeiden deze middagen on-

Beschavingen, Etnografisch Museum,

en

Uppsala

sitie te blijven vestigen. De activiteiten hebben een

verwacht uit tot een groot succes. Verder zal worden

Museum van Beeldhouwkunst en

(Uppsala

(Venice

zo gevarieerd mogelijk karakter met als uitgangspunt

gestreefd naar samenwerking met het Nederlands

Schilderkunst, Algemeen Directoraat

Biblioteca Nazionale Marciana), Athene (Benaki

de tien inspirerende vrouwen van Turkse komaf van

Instituut in Münster en met Turkse verenigingen in

van Stichtingen met Nationaal

Museum) en Léon ((Instituto Bíblico y Oriental).

nu. Deze zullen waar mogelijk uitgenodigd worden.

het Duitse grensgebied. Voor deze expositie worden

Het ene weekend zal dan een lezingencyclus plaats-

kijkwijzers ontwikkeld voor het lager- en middelbaar

vinden, andere weekenden een modeshow, symposi-

onderwijs die vooral gericht zullen zijn op cultuurhis-

um, culinair festijn, sport, muziekcyclus. etc. etc.

torie en op hedendaagse vrouwen in de wetenschap,

ANKARA Museum van Anatolische

Museum),

Österrechische University

Basel

(Antikenmuseum

Nationalbibliothek), Library),

Venetië

Erfgoed

5. Doel groepen en communicatie

sport, cultuur, zakenwereld, hedendaagse kunst en Overige mogelijke activiteiten:

politiek.

• Concordia Kunst- en Cultuur beheert het film-

08

huis in Enschede en zal parallel aan de expositie

Om deze kijkwijzers te activeren, organiseren we di-

De specifieke doelgroepen waarop het publiciteits-

geografische reikwijdte van de tentoonstelling

een filmprogramma samenstellen en vertonen.

rect na de opening van de expositie twee speciale

budget wordt gericht, zijn de volgende:

(Anatolië/Byzantijnse Rijk/Osmaanse Rijk), geïn-

Interessante films zouden bijvoorbeeld Zenne

middagen voor docenten waarin wij hen suggesties

• De regelmatige museumbezoeker, geïnteres-

teresseerd in die geschiedenis.

(2012) en Almanya (2011) kunnen zijn.

meegeven hoe zij met de kijkwijzers in het onder-

seerd in kunst en cultuur.

• Scholen (voortgezet onderwijs)

• De hoger opgeleide vrouw, geïnteresseerd in de positie van de vrouw in de samenleving. • De Turkse gemeenschap in de regio (Oost-

• een lezersreis naar Turkije in samenwerking met het dagblad Tubantia/Twentsche Courant.

wijs kunnen omgaan. De Volksuniversiteit Enschede zal in samenwerking met TwentseWelle een aan-

De volgende media zullen benaderd worden, en de

tal cursussen ontwikkelen welke altijd aansluiten

volgende acties zullen uitgezet worden om boven-

Deze activiteiten worden geïnitieerd door een evene-

bij de thematiek van de expositie, voor een aantal

Nederland en Duitse grensgebied), oorspronke-

staande doelgroepen te bereiken:

mententeam met medewerkers van TwentseWelle,

specifieke doelgroepen. Voorbeeld zijn een cursus

lijk merendeels immigranten voor de textielin-

• Alle media die zich richten op of circuleren bin-

waarbij delen van het programma worden uitge-

“Empowerment rolmodellen”, Ebru (schildertech-

dustrie, nu eerste, tweede en derde generatie

nen de Turkse gemeenschap in Oost-Nederland

voerd door de ‘Vrouwenbeweging Sofia’ (een net-

niek) en een cursus Nederlands.

Nederlanders, trots op hun afkomst en aange-

en de Duitse grensstreek

werk van hoogopgeleide vrouwen, verbonden met

sproken door het thema. • De

in

kunst

en

cultuur

die

De samenwerking is gezocht met een aantal regio-

mediairs ingeschakeld worden, afkomstig uit de

onder andere lezingen en symposia organiseren) en

nale kunst- en cultuurinstellingen. De Nederlandse

doelgroep.

door Volksuniversiteit Enschede. Uitgangspunt van

Reisopera zal bijvoorbeeld op basis van het verhaal

al deze activiteiten is, dat zij kostendekkend zijn.

en thematiek van de tentoonstelling een kleine ope-

• Om de doelgroepen te bereiken, zullen intergeïnteresseerde

Nederlander van Turkse afkomst uit de overige delen van Nederland, extra geïnteresseerd in

• De media voor cultuurminnend Nederland

Turkse kunst en cultuur.

• De landelijke en regionale media

• In Nederland wonende personen met (oorspronkelijke) nationaliteiten die heden ten dage vallen binnen de grenzen van de historische en Projectpl an K adinl ar

• Persreis naar de bruikleengevende musea in Turkije voor Nederlandse journalisten • Folders, posters, website TwentseWelle

Worldconnectors

(www.worldconnectors.nl),

ra ontwikkelen, deze zal uitgevoerd worden geduDe Turkse verenigingen in Twente worden ingezet

rende de looptijd van de expositie. Ook TETEM kun-

om de Nederlands-Turkse bewoners in de regio te

struimte en Concordia Kunst- en Cultuur zullen hun

bereiken. In samenwerking met die verenigingen

programma afstemmen op de expositie “Kadınlar”. Projectpl an K adinl ar

09

Voor Universiteit Twente is de expositie „Kadınlar”

informatie van- en over minderheden, en specifiek

Bijlage A

aanleiding om een wetenschappelijk onderzoek op

vrouwelijke minderheden onthouden. De resultaten

te starten. Voor dit onderzoek zullen de interac-

van dit onderzoek zullen gedurende de expositie ge-

tieve installaties van TwentseWelle gebruikt wor-

presenteerd worden.

De tien vrouwen

den. Onderzocht zal worden in welke mate mensen

7. Praktische voorwaarden/kwaliteitsbewaking

1. Cybele Phrygische Moedergodin (ca. 800 - ca. 400 v.Chr.)

zijn uit het Neolithicum, een beeldje van de moedergodin Cybele uit de Phrygische tijd en een beeld van Cybele uit de Hellenistische periode.

Als Phrygische moedergodin in Centraal Anatolië belichaamt zij de oerkracht, de onverbiddelijke natuur. Ze noemde haar Matar, d.w.z. Moeder. Ook wel

2. Artemis van Ephese Vruchtbaarheidsgodin (ca. 500 voor Chr.)

Bij de opdrachtverstrekking aan externe partijen

minstens drie weken voor opening van de exposi-

werd zij aangesproken met Matar Kubileya, oftewel

worden de volgende voorwaarden gesteld:

tie aan vertegenwoordigers van de betrokken in-

Moeder van de berg. De naam Cybele is hiervan

• Voor alle AV (Audio/Video) uitingen in de exposi-

stellingen (projectleider, directeuren). Hiervoor

herleid. De moedergodin, die dan ook geassocieerd

Oorspronkelijk was zij een inheemse godin. Uit op-

tie wordt gebruik gemaakt van de reeds aanwezi-

wordt de apparatuur gebruikt waarop de applica-

werd met heilige bergen, had de leeuw en de roof-

gravingen in het oude Ephese kan worden opge-

ge hardware.

ties in de expositie te zien zijn. De omstandighe-

vogel als haar symbolen. Voor de cultus aan Cybele

maakt dat zij voortkomt uit de Moeder-verering die

den komen zoveel mogelijk met de omstandighe-

werden indrukwekkende monumenten opgericht. De

daar wortel had geschoten. Beelden van Artemis

den in de expositie overeen.

Grieken en daarna de Romeinen namen Cybele op in

en Cybele zijn naast elkaar gevonden en tonen in

hun eigen pantheon. Haar naam veranderde respec-

sommige gevallen opmerkelijke overeenkomsten.

tievelijk in Kybele en Magna Mater. Opvallend daarbij

Daarmee mag worden verondersteld dat er een dui-

is dat beelden van haar uit de Griekse/Hellenistische

delijk verwantschap bestond tussen beide godinnen.

• Producties (films, animaties, computerprogramma’s, etc.) worden altijd getest en vertoond,

10

8. Bijla gen

en later uit de Romeinse periode overeenkomsten

A De tien vrouwen B Tien hedendaagse vrouwen en tien

vertonen met het beeld uit de neolithische neder-

Artemis van Ephese was niet alleen vruchtbaarheids-

zetting Catalhöyük: een vrouw zittend op een troon,

godin, maar ze heerste ook over het dierenrijk. Ze

geflankeerd door twee leeuwen. In de expositie zul-

had geen mannelijke partner. De Grieken, die het

len onder meer een beeldje van een vrouw te zien

noord-westen van Klein-Azië hadden gekoloniseerd,

hedendaagse kunstwerken

C De begroting D Profiel Twentse Welle E Comité van Aanbeveling

Cybele met spoel.

Cybele.

Vrouwelijk idool,

Artemis.

Privé collectie.

Terracotta.

6000 voor Chr.

Romeinse kopie,

Kalksteen, ca. 6e

Hellenistische

Speksteen.

2e eeuw na Chr.

eeuw voor Chr.

periode.

Phrygisch Projectpl an K adinl ar


11

Bijlage A - De tien vrouwen

zagen een vergelijking met hun Artemis, de godin van de jacht. De bekende beelden van Artemis met de vele ‘borsten’ tonen echter geen enkele gelij-


3. Maria Moeder van God (ca. 15 voor Chr. tot ca. 50 na Chr.)

kenis met die van de Griekse Artemis en de latere

en de menselijkheid van Christus kwam opnieuw ter sprake bij Maria. De aardse vrouw Maria was toch zeker niet de moeder van God geweest, maar alleen de moeder van de mens Jezus?

Zo er sprake was van een overgang van Cybele naar

Romeinse Diana.

Keizerin Theodora vertegenwoordigt het Byzantijnse Rijk. Haar levensloop is opmerkelijk. Als klein meis-

Artemis, zo kan ook worden gesproken van een over-

Na het Concilie van Ephese groeide de Mariaverering

je, geboren in Constantinopel, moest ze noodge-

Het Artemision, de tempel, die de Grieken ca. 550

gang van Artemis naar Maria. In 394 maakte keizer

snel. Haar iconografie veranderde. Op iconen, moza-

dwongen al vroeg de kost verdienen, aanvankelijk

vóór Chr. voor Artemis in Ephese bouwden (vol-

Theodosius het Christendom tot staatsgodsdienst.

ïeken en fresco´s zien we de Heilige Maagd afgebeeld

als danseres en toneelspeelster, later als prostituee.

gens een legende gesticht door de Amazones), werd

Alle heidense rituelen werden verboden. In Ephese,

niet alleen met haar kind in de arm of op haar schoot,

Dankzij haar charme en fysieke kwaliteiten werd ze

destijds als één van de zeven wereldwonderen

waar de cultus van de vruchtbaarheidsgodin eeu-

maar ook zittend op een troon, als koningin van de

geïntroduceerd bij Justinianus, de latere keizer van

beschouwd.

wenlang had geprevaleerd, werd in 431 een Concilie

hemel omgeven door engelen.

het Romeins–Byzantijnse Rijk. Na hun huwelijk gaf

gehouden waar Maria officieel de titel van Theotókos

12

4. Keizerin Theodora (ca. 497-548)

Justinianus opdracht tot de bouw van de beroem-

In de expositie zullen onder meer een beeld van

(moeder van God) werd toegekend. Zo vond de oude

In de expositie zullen onder meer te zien zijn het

de Hagia Sophia (nu Ayasofya). Als keizerin had

Artemis van 3 meter hoog en een gouden broche te

Artemis-cultus een voortzetting in de verering voor

middenpaneel van een ivoren triptiek van Maria met

Theodora grote invloed op haar echtgenoot en gaf

zien zijn.

de goddelijke Moeder Maria. Tegelijkertijd ver-

kind, uit de 11e eeuw, en fragment van een grafreliëf

ze herhaaldelijk blijk van haar eigen politieke inzich-

spreidde zich het gerucht dat Maria de laatste jaren

van Maria.

ten en van ambitieuze energie. Zij was het ook die

van haar leven in Ephese zou hebben doorgebracht.

zich inzette om de prostitutie te reguleren. Zowel

Haar huis is nog steeds een bedevaartsoord voor

Justinianus als Theodora zijn opgenomen in de heili-

christelijke- en moslimvrouwen.

genkalender van de Orthodoxe Kerk. In de expositie zullen onder meer een buste van

Het Concilie van Ephese kende vele tegenstanders.

Theodora te zien zijn en een gouden halsketting met

De eerder gevoerde discussie over de goddelijkheid

edelstenen.

Gouden broche met kop van een leeuw.

Maria hodegetria.

Fragment van een

Keizerin Theodora,

Gouden halsketting

Archaïsche periode, 7e eeuw

Ivoor.

marmeren grafreliëf,

kopie van Byzantijns

met edelstenen,

voor Chr. Ephese.

Middenpaneel van een triptiek, 10e-11e eeuw.

Byzantijns.

marmeren buste.

6e - 7e eeuw.

Byzantijns


Byzantijns.


13



5. Malike Mama Hatun Stamleidster (ca. 1200)

Osmaanse kroonprinsen hun opleiding genoten.

die destijds aan de zijderoute lag, een moskee, een

Dientengevolge was er in Amasya niet alleen een ko-

hammam (een badhuis) en een brug. Het mausole-

ninklijke huishouding, maar ook een grote culturele

um waarin haar stoffelijke resten zijn bijgezet, is een

uitwisseling, met name op het gebied van kalligrafie

Malike Mama Hatun is de representant van het tijd-

magnifiek voorbeeld van de eerste Turkse architec-

en poëzie. Dankzij particulier onderwijs en doorzet-

Kösem Sultan is de tweede vertegenwoordigster

perk van de Seljuken. Zij was de enige vrouw die

tuur in Anatolië.

tingsvermogen wist Mihri Hatun zich een prominente

van het Osmaanse Rijk. Zij is een ware metafoor van

leiding gaf aan een beylik (te vergelijken met een

plaats te verwerven in literaire kringen. Zij stuurde

macht in een samenleving waarin de mannen domi-

emiraat) in Anatolië. Haar geschiedenis is nauw gere-

In de tentoonstelling zullen onder andere een gou-

enkele van haar gedichten naar sultan Bayezid II, die

neerden. Het waren immers de zonen van de sultans,

lateerd aan de komst van de Turken in Anatolië, die

den ring uit ca. 1200 na. Chr. te zien zijn en een kleed

ze had leren kennen tijdens zijn verblijf in Amasya.

die hun vaders in een vrijwel onafgebroken lijn op-

begon met de migratie van de Seljuken. De Seljuken,

waarmee de bagage op de kameel werd afgedekt.

De sultan was zo gecharmeerd dat ze als beloning

volgden op de troon. Maar tegelijkertijd namen sta-

van oorsprong Turkse herders die vanuit de steppen

een fors bedrag uitbetaald kreeg. Mihri Hatun, die

tus en autoriteit van de moeder van de sultan - de

van Centraal Azië westwaarts waren getrokken, be-

ongetrouwd bleef, bekwaamde zich vooral in het

valide sultan - in de loop der eeuwen toe. Van hen

schrijven van ghazels, liefdesgedichten waarin zij zich

was Kösem Sultan de meest invloedrijke vrouw aller

verplaatste in de rol van de man. Critici omschrijven

tijden. Zij was niet alleen de favoriete concubine van

haar poëzie nu als opmerkelijk door eenvoud en ori-

sultan Ahmed I maar ze had ook een enorme invloed

ginaliteit. Haar gedichten zijn inmiddels verzameld

op hem.

keerden zich in 960 tot de Islam.

14

7. K ösem Sultan Moeder van sultan Murad IV (1589-1651)

de zijderoute van en naar het Verre Oosten volgden),

Malike Mama Hatun regeerde van 1191 tot 1200 over

6. M ihri Hatun Dichteres (??-1506)

de beylik Saltuklu, een gebied in het oostelijk deel van Anatolië. Ondanks haar relatief korte regeerpe-

Na het Rijk van de Seljuken volgde het Osmaanse

en te lezen in verschillende bibliotheken in Istanbul.

riode liet ze in de stad Tercan, die in vroegere tijden

Rijk, van de 14e tot 20e eeuw. Na de verovering van

In de expositie zullen de verzamelde dichtwerken (de

Na het overlijden van de sultan wist Kösem haar

Mamahatun werd genoemd, imposante bouwwer-

Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse

zogenaamde “divan”) van Mihri Hatun worden voor-

positie binnen het paleis nog verder uit te breiden.

ken achter waarvoor zij de bouwopdrachten had

Rijk, werd deze stad het politieke centrum van het

gedragen en er zal ondermeer een prachtige pen-

Pogingen van andere troonpretendenten om Ahmed

verstrekt. Daaronder een karavanserai (een herberg

Osmaans Rijk. Mihri Hatun maakte geschiedenis

nendoos uit de 15e-16e eeuw worden getoond.

I op te volgen mislukten. De nieuwe sultan werd haar

voor reizigers en handelaren die met hun kamelen

met haar gedichten in Amasya, de stad waar veel

zoon Murad IV. Maar omdat hij nog minderjarig was,

Ring, goud,

Geweven dekkleed

Osmaans

Divan (verzamelde gedichten)

Pennendoos met edelstenen,

Ets “Optocht van de

Gouden sieraad voor in het

Seljuks, ca. 1200.

voor bagage op

Mausoleum in

van Mihri Hatun (kopie) 15e eeuw.

15e – 16e eeuw.

Valide Sultan”,

haar, 17e eeuw.

kamelen 19e eeuw.

Tercan van Malike

Osmaans.

M. d’Ohsson,

Osmaans Ivoren riem, 16e eeuw.

1790.

Osmaans.

Mama Hatun.



15



werd Kösem aangesteld als regent. Daarmee was zij

Perzische viool) en de miskal (Osmaanse panfluit).

de eerste vrouw in de Osmaanse geschiedenis die

Veel van de oude Turkse muziekinstrumenten zijn in-

de-facto het rijk bestuurde (van 1623 tot 1640).

tussen verdwenen. Tegen het einde van de achttien-

9. Halide Edip Adivar Schrijfster 1884-1964.

openbaar een menigte toesprak. In de expositie zal onder andere een filmfragment worden getoond van de toespraak die Halide Edip in 1919 hield op het

de eeuw - tijdens het sultanaat van Selim III - kwam In de expositie zullen ondermeer verschillende ob-

er meer belangstelling voor westerse invloeden en

Halide Edip is de negende en ook bekendste vrouw.

en persoonlijke objecten van Halide Edip worden ge-

jecten uit het Topkapi Museum worden getoond,

werden Europese instrumenten geïntroduceerd.

Zij leefde in de jaren dat Mustafa Kemal Atatürk aan

toond alsmede een schilderij van de ontvangst van

de macht kwam waarmee het Osmaanse Rijk in 1923

Atatürk in Istanbul.

waaronder een ets met de koets van de moeder van

16

Sultanahmet plein in Istanbul. Verder zullen foto’s

de sultan, alsmede enkele sieraden en een ivoren

Wat bleef, is de klassieke muziek uit het Osmaanse

plaats moest maken voor de Turkse republiek. Van

riem.

Rijk, een vermenging van Perzische, Arabische,

huis uit was zij schrijfster. In haar romans, waarvan

Byzantijnse, Griekse, Joodse, Armeense en Turkse

de eerste in 1909 verscheen, zijn de hoofdpersonen

klanken zoals Dilhayat Kalfa die verwerkte in haar

intellectuele en krachtige vrouwen. Veel van haar

composities.

werk werd vertaald in verschillende talen (ook in het

8. Dilhayat Kalfa Componiste (ca. 1710 - ca. 1780)

10. Halet Çambel archeoloog (1916-2014)

Nederlands: De dochter van de pias). Tegelijkertijd In de expositie zullen onder meer een schilderij te

werden een aantal romans van haar verfilmd. In het

Halet Çambel was in haar werkbare leven een van

zien zijn van een jonge musicerende vrouw en diver-

dagelijkse leven rebelleerde zij tegen de macht van

de meest vooraanstaande archeologen die onder-

se historische muziekinstrumenten.

de mannen. Ze sprak zich uit tegen het polygame

zoek heeft gedaan naar de Turkse prehistorie en

muziek die nog steeds in concertzalen wordt ver-

huwelijk en richtte in 1910 de eerste vrouwenorga-

de Hettieten. Bovendien was ze een verdienstelijke

tolkt. Van haar privéleven is vrijwel niets bekend.

nisatie op: Teali-i Nisvan (De verheffing der vrouw).

sporter. Çambel werd in 1916 in Berlijn geboren.

Aangenomen wordt dat ze haar muzikale opleiding in

Haar reputatie als nationale held verkreeg ze in

Ze studeerde archeologie en prehistorie aan de

de harem genoot. De concubines werden onderricht

1919 nadat ze had geprotesteerd tegen de landing

Sorbonne Universiteit in Parijs.

in zang en dans en bespeelden de çeng (Osmaanse

van het Griekse leger in Izmir. Zij was daarmee de

Direct na de stichting van de Turkse republiek in

harp), de kemançe (een kleine, van oorsprong

eerste vrouw in de Turkse geschiedenis die in het

1923 verhuisde ze met haar ouders naar Istanbul.

Dilhayat Kalfa componeerde gedurende haar leven


Kanun, 19e eeuw.

Schilderij “Portret van een vrouw met tamboerijn”,

Foto van Halide Edip tijdens

Schilderij ‘De ontvangst

Osmaans.

Olieverf op doek Pierre Désiré, 1875.

haar redevoering in Istanbul,

van Atatürk’ Olieverf op doek

1919.

Mehmet Ruhi Arel, 1927

Halet Çambel.


17


Tien hedendaagse vrouwen

Bijlage B

Tien hedendaa gse vrouwen en tien hedendaa gse kunstwerken

18

Op twintigjarige leeftijd vertegenwoordigde ze haar

Waren de oudste beeldjes van vrouwen symbolen

“cultuurhistorische” expositie leidend zijn. Thema’s

land als eerste vrouwelijke schermer tijdens de

van vruchtbaarheid en moederschap, vandaag de dag

die in de hedendaagse kunstwerken naar voren zul-

Olympische spelen.

zien we Turkse vrouwen afgebeeld in de krant, op de

len komen, zijn bijvoorbeeld moederschap, migratie,

televisie en op internet als metaforen van succes. De

macht, religie, identiteit en rolpatronen.

In 1946 werkte ze samen met de Nederlandse ar-

prominente moederrol heeft plaats gemaakt voor res-

cheologe Emilie Haspels in het gebied waar ooit de

pectabele activiteiten in de wetenschap, het bedrijfs-

De Turkse kunstwereld heeft lang een andere visie

Phrygiërs woonden. Na het behalen van haar docto-

leven of de showbusiness, ook al is er, als het om het

gehad op de “hedendaagse” kunst. Traditie en islam

raat werd ze met haar benoeming aan de Universiteit

rollenpatroon van de vrouw gaat, nog een aanzienlijk

botsten met meer vrijdenkende, westers georiën-

van Istanbul in 1960 de eerste vrouwelijke hoogle-

verschil tussen het platteland en een stad als Istanbul.

Hale Tenger, School of Simiden

teerde Turkse kunstenaars. Dit leidde ertoe dat enke-

raar in Turkije. Haar belangrijkste archeologische

Opmerkelijk is het aandeel vrouwelijke hoogleraren

Assa Kasimpasa, 1990

len onder hen hun moederland verruilden voor een

werk verrichte ze in de Hettitische stad Karatepe

aan Turkse universiteiten: dat is beduidend hoger dan

waar ze het eerste Turkse openluchtmuseum op-

in Nederland. Bovendien staat er intussen menig vrouw

De expositie wordt uitgebreid met portretten van

richtte. Tevens had ze een sleutelrol in de ontcijfe-

aan de top van het Turkse bedrijfsleven.

deze 10 inspirerende vrouwen van nu. Deze vrou-

ring van het Hettitische schrift. Halet Çambel werd

Diezelfde trend is waarneembaar in Nederland. Nu het

wen spelen eveneens een centrale rol het activitei-

vele malen onderscheiden, ondermeer met een

in 2014 vijftig jaar is geleden dat de eerste Turkse immi-

tenprogramma, de keuze van deze vrouwen zou af

eredoctoraat aan de Eberhard Karls Universiteit in

granten naar Nederland kwamen, zien we dat een derde

kunnen hangen van de beschikbaarheid tijdens het

Tübingen en met de Prins Claus Prijs.

generatie Turkse vrouwen belangrijke posities vervullen

activiteitenprogramma.

In de expositie worden foto’s, persoonlijke gebruiks-

in het Nederlandse bedrijfsleven en in de politiek.

voorwerpen en schetsen van Halet Çambel opgeno-

Het is nog te vroeg voor al die hedendaagse vrouwen

“Anadolu Tanricalari”,

men, alsmede publicaties van- en over haar.

om verzekerd te kunnen zijn van een blijvende ereplaats

2006.

Halet Çambel overleed op 12 januari 2014.

in de geschiedschrijving. Maar de kandidaten zijn er on-

(tijdelijk) bestaan in steden als Berlijn, Amsterdam, Parijs en New York.

19

Tomur Atagök,

miskenbaar. Uit die lange lijst zullen we tien vrouwen kiezen die op dit moment groot aanzien genieten in de Turkse samenleving binnen en buiten Turkije. Zij zijn de inspiratiebronnen van nu in sport, cultuur, zakenwereld

Door deze migratie, maar ook door ontwikkelingen

en wetenschap. Wij denken bijvoorbeeld aan:

als internet vindt er steeds meer onderlinge beïnvloeding van ideeën plaats in Turkije. Tegenwoordig

Neslihan Darnel (volleybalspeelster) Turkije,

Pinar Yolacan, Untitled, from the mother goddess series, 2009

Olcay Gülsen (modeontwerpster - zakenvrouw) Nederland,

keren veel kunstenaars weer terug naar Turkije. Hierdoor is in de Turkse hedendaagse kunst een in-

Hatice Akyün (journalist en schrijfster) Duitsland,

Tien hedendaagse kunstwerken

teressante versmelting te zien tussen „westerse”

Reliëf met musici en danser

Güler Sabanci (zakenvrouw) Turkije,

Tetem Kunstruimte zal een selectie maken van tien

en „oosterse” kunststijlen. De te selecteren kunste-

Openluchtmuseum Karatepe.

Nilgün Yerli (cabaretiere) Nederland

kunstwerken, gemaakt door hedendaagse Turkse

naars slaan thematisch een brug tussen beide cultu-

of Karsu Dönmez (zangeres en pianiste) Nederland.

vrouwelijke kunstenaars. Bij de keuze van de he-

ren en dienen tegelijkertijd in de tentoonstelling als

dendaagse kunstwerken zal de thematiek uit de

verbinding tussen geschiedenis en heden.



Bijlage B - Tien hedendaagse vrouwen en tien hedendaagse kunstwerken

Bijlage C

De Begroting Voor informatie over de begroting kunt u contact opnemen met: Edwin Plokker, projectleider [email protected] 053-480 76 87 / 06 - 22836424

Günes Terkol, Desire Passed

Inci Eviner, Harem, 2009

by Band, 2010

20

21

Sukran Moral, “Bordello”, 1997



Bijlage D

Bijlage E

Profiel TwentseWelle

Comite van Aanbeveling Meral Akkent

Fokke Gerritsen

TwentseWelle is een museum waarin historische en

Naast de semipermanente expositie, ontwikkelt

Conservator Women’s Museum Istanbul /

Director Nederlands Instituut, Istanbul

eigentijdse collecties worden verzameld, beheerd,

TwentseWelle jaarlijks kleine en grote wisselexpo-

Director Dutch Institute, Istanbul

bestudeerd en gepresenteerd op het gebied van na-

sities, in een eigen wisselexpositieruimte. Sinds de

Curator Women’s Museum Istanbul /

tuur, techniek en cultuur.

opening van het museum in april 2008 is daar een

oprichtster Women’s Culture Foundation Istanbul

founder Women’s Culture Foundation Istanbul

grote variatie aan wisselexposities getoond. De cre-

22

Dit bijzondere museum in de wijk Roombeek in

ativiteit en vindingrijkheid van de mens staat ook

Tomur Atagök

Enschede vertelt in de semipermanente expositie

steeds centraal bij de keuze van onderwerpen voor

Beeldend kunstenaar/ hoogleraar Museologie,

“Het Grote Verhaal” over de creativiteit en vinding-

de wisselexposities. Grote wisselexposities waren:

Yildiz Universiteit Istanbul

rijkheid van de mens. Van de vuursteenbijl uit de

“DDR, impressies van een verdwenen republiek”

Painter / professor Museology, Yildiz University Istanbul

prehistorie tot aan de laatste ontwikkelingen op de-

(2009), Beter dan God (over schoonheid en plasti-

sign en techniek. De mens heeft door uitvindingen,

sche chirurgie, 2010), Ontrafel, breiwerk in de mode

Bahadir Ateş

creativiteit en ontdekkingen zijn omgeving weten

(2011), Zeemonsters in Twente (2012), Twentse

te veranderen. Die nieuwsgierigheid leidt tot een

Kunstkring (2013) en O’Hanlons Helden (2014).

voortdurende zoektocht naar verbetering en ver-

Jeroen Hatenboer

Wethouder Cultuur, Enschede

Alderman culture, Enschede

Ria Oomen-Ruijten Voormalig lid Europarlement, rapporteur Turkse toetreding tot EU

CEO GarantiBank International, Amsterdam

Karen van Oudenhoven-Van der Zee

Ank Bijleveld

fraaiing en is te beleven door middel van spannende

TwentseWelle is gevestigd in het Rozendaal, een

Commissaris van de Koning, provincie Overijssel

films, verrassende spelvormen en boeiende objecten

bijzonder gebouw, waar de overgebleven delen

Provincial governor of the King in Overijssel

in het museum. De expositie “Kadınlar” past in het

van de oude, in verval geraakte textielfabriek zijn

profiel van het museum, de expositie gaat immers

opgenomen in de eigentijdse architectuur van

Henk Boom

over inspirerende vrouwen die zich door hun talent

Bjarne Mastenbroek van SeARCH-artchitecten.

Journalist / auteur De Grote Turk (Büyük Türk) en

Former European Parliament Turkey Rapporteur

Decaan faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam

Dean of the faculty of Social Sciences, VU University Amsterdam

Günsel Renda,

Hoogleraar Kunstgeschiedenis, Koç Universiteit Istanbul

Professor History of Art, Koç University Istanbul

en doorzettingsvermogen staande wisten te houden

Onze Man in Constantinopel

Eveline Sint Nicolaas

onder moeilijke omstandigheden.

Journalist / author The Great Turk (Büyük Turk) and

Conservator Geschiedenis en Turks Kabinet, Rijksmuseum Amsterdam

Our Man in Constantinople

Curator History and Turkish Cabinet, Rijksmuseum Amsterdam

Emine Bozkurt

Görgün Taner

Voormalig Europarlementariër, lid Commissie voor Vrouwenrechten

Former member of the European parliament, member Commission

Directeur Istanbul Foundation for Culture and Arts

General Director Istanbul Foundation for Culture and Arts

Women’s Rights

Erik-Jan Zürcher Levent Çalıkoğlu

Professor Recent Turkish History, University of Leiden

Hoofdconservator Istanbul Modern

Hoogleraar Recente Turkse Geschiedenis, Leiden Universiteit

Chief curator Istanbul Modern

Ron Keller


Nederlands ambassadeur Ankara

Dutch ambassador, Ankara Projectpl an K adinl ar

23

Projectplan. juni 2014 TwentseWelle

Recommend Documents