Projectplan aanpak woninginbraak 2012-2014
Inhoudsopgave Projectplan aanpak woninginbraak 2012-2014................................................................ 1 1. Inleiding: reden tot zorg ................................................................................................ 4 2. Cijfermatige ontwikkelingen: een flinke stijging ......................................................... 5 2.1 Woninginbraken Gouda breed .................................................................................................................. 5 2.2 Woninginbraken in Goudse wijken ........................................................................................................... 7 2.3 Geprioriteerde wijken: de hotspots .......................................................................................................... 7
3. Doelstelling: realiseren van een trendbreuk .............................................................. 12 3.1 Doelstelling Actieplan IVB 2012-2013 ..................................................................................................... 12
4. Activiteiten: een palet aan maatregelen tegen woninginbraak ................................ 13 4.1 Activiteiten gericht op Gouda breed ....................................................................................................... 13 4.1.1 Inzet burgernet......................................................................................................................................... 13 4.1.2 Actief gebruik van twitter ......................................................................................................................... 13 4.1.3 Uitdelen besmettingsbrieven ................................................................................................................... 14 4.1.4 Actief bekendmaken subsidieregeling Rijk .............................................................................................. 15 4.1.5 Inzet Woninginbraken coördinatiepunt van politie ................................................................................... 15 4.1.6 Laptopproject Prey Projects .................................................................................................................... 16 4.1.7 Is dit van jou ?.......................................................................................................................................... 16 4.1.8 Vakantieproject: Op vakantie… waarschuwen! ....................................................................................... 16 4.1.9 Buurtpreventie in Gouda .......................................................................................................................... 17 4.1.10 Poortverlichting subsidiëren .................................................................................................................. 18 4.1.11 Extra inzet Openbaar Ministerie ............................................................................................................ 18 4.2 Activiteiten gericht op de hotspots ........................................................................................................ 19 4.2.1 Schouwen ................................................................................................................................................ 19 4.2.2 Gerichte inzet toezichthouders ................................................................................................................ 20 4.2.3 Installeren Mobeyes................................................................................................................................. 20 4.2.4 Witte voetjes ............................................................................................................................................ 20 4.2.5 Organiseren bewonersavonden .............................................................................................................. 21 4.2.6 Preventiestand in een winkelcentrum ...................................................................................................... 22 4.2.7 Samenvattende aanpak bij een inbraakgolf ............................................................................................ 22 4.3 Bouwtechnische maatregelen: PKVW voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw ........................23 4.3.1 Nieuwbouw zoveel mogelijk volgens de principes van PKVW ................................................................ 23 4.3.2 Bestaande bouw ...................................................................................................................................... 25 4.3.3 Woningcorporaties en PKVW .................................................................................................................. 26
5. Communicatiehoofdstuk ............................................................................................. 30 5.1 Inleiding ..................................................................................................................................................... 30 5.2 Communicatiedoelgroepen ..................................................................................................................... 30 5.3 Communicatiedoelstellingen ................................................................................................................... 30 5.4 Communicatieboodschap ........................................................................................................................ 30
pagina 2
5.5 Communicatiemiddelen per doelgroep .................................................................................................. 30
6. Evaluatie ....................................................................................................................... 32 6.1 Effectevaluatie .......................................................................................................................................... 33 6.2 Procesevaluatie ........................................................................................................................................ 33
7. Bijlagen ......................................................................................................................... 33 7.1 Voorbeeld besmettingsbrief .................................................................................................................... 34 7.2 Vakantie controlekaart ............................................................................................................................. 34 7.3 (wit) voetje ................................................................................................................................................. 34
pagina 3
1. Inleiding: reden tot zorg Onder het motto: Gouda Veilig, dat doen wij samen! werkt de gemeente nauw samen met bewoners, politie, het Openbaar Ministerie en een veelheid aan andere veiligheidspartners, bijvoorbeeld brandweer, woningcorporaties, etc., om de criminaliteit terug te dringen. Waar een aantal typen misdrijven in Gouda de afgelopen periode een dalende trend tonen, blijft het aantal woninginbraken hoog. In de Kadernota Gouds Veiligheidsbeleid 2010-2014 is het terugdringen van woninginbraak benoemd en in het Actieplan Gouds Veiligheidsbeleid 2012-2013 (hierna kortweg IVB actieplan) heeft het thema extra prioriteit gekregen. Het projectplan Woninginbraken vloeit hieruit voort. De reden hiervan is dat de cijfermatige ontwikkeling aanleiding is tot grote zorg bij ons en bij onze partners. In 2011 zijn er in Gouda 640 inbraken gepleegd, terwijl dit er in 2010 448 waren. Hoewel er sprake is van een landelijke trend, is de Goudse situatie zorgelijk. Want juist dit delict raakt de Goudse inwoner direct: thuis waar iemand zich het veiligst moet voelen. Dit projectplan vertaalt de doelstellingen van het IVB actieplan naar een praktische uitwerking. De veiligheidspartners in Gouda willen de woninginbraken fors terugdringen. Vanwege de inbreuk op de privacy van slachtoffers en de enorme impact die een inbraak heeft op de slachtoffers, blijven we investeren in een gezamenlijke aanpak van woninginbraken door politie, Openbaar Ministerie, gemeente en woningeigenaren zoals woningcorporaties. De maatregelen (proactief, preventie, preparatie, repressie en nazorg) dienen hun uitwerking te hebben op zowel de daders en de slachtoffers als de woonomgeving en de woningen van (potentiële) slachtoffers. Dit is de meest succesvolle aanpak gebleken. De gemeente zal daarbij de boodschap uitdragen dat de verantwoordelijkheid voor het voorkomen van diefstal en inbraak dan wel het verkleinen van de kans hierop in eerste instantie bij de bewoner zelf ligt. Bij incidentpatronen brengen gemeente en politie dit onder de aandacht bij bewoners en eigenaren van woningen, zodat zij extra alert kunnen zijn. Waar nodig en mogelijk komen er dan ook extra ondersteunende activiteiten. Eén van de doelstellingen van dit projectplan is dat bewoners van bestaande woningen zich beter beschermen tegen inbraken. Dit kan enerzijds door bewoners op hun eigen gedrag aan te spreken zodat bijvoorbeeld woningen goed worden afgesloten en beter worden beveiligd (fysieke aanpassingen). Daarnaast willen we bewoners ook aanspreken op hun kennis van de buurt. Door het vroegtijdig signaleren en melden van verdachte situaties en informatie met de buren te delen kunnen veel inbraken worden voorkomen (oog en oorfunctie). Conclusie: De aanpak van woninginbraken moet intensiever of op onderdelen anders, slimmer en met (nog) meer focus om de negatieve trend om te buigen.
pagina 4
2. Cijfermatige ontwikkelingen: een flinke stijging 2.1 Woninginbraken Gouda breed Het is een landelijke trend dat het aantal woninginbraken is gestegen. Ook voor Gouda geldt deze ontwikkeling. De laatste jaren is het aantal woninginbraken gestegen. Met name is er een stijging in de tweede helft van 2011. De onderstaande grafiek laat dit ook zien. Grafiek 1: het aantal woninginbraken per maand door de jaren heen
Bron: Politie Hollands-Midden
Zoals in de inleiding is verwoord is in 2011 het aantal woninginbraken in Gouda flink gestegen ten opzichte van het jaar ervoor. In 2011 zijn er in totaal 192 inbraken meer geweest dan in 2010. Dit is een stijging van 43%. Dit valt hieronder in de tabel te zien. Tabel 1: Woninginbraken in aantallen per maand van de jaren 2010 en 2011
Gouda 2010 2011 Verschil
Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Totaal
58 44 -14
66 50 -16
38 31 -7
24 34 10
32 42 10
26 36 10
32 63 31
37 40 3
27 90 63
28 81 53
28 58 30
52 71 20
448 640 192
Bron: Gemeente Gouda, afdeling Veiligheid en Wijken
pagina 5
Het aantal woninginbraken verschilt behoorlijk per maand. In 2011 zijn vooral in de maanden juli, september, oktober, november en december het aantal inbraken flink gestegen ten opzichte van 2010. Van oudsher is met name de herfst- en wintermaanden traditioneel verantwoordelijk voor hogere aantallen. Een hoger aantal in de zomermaanden heeft te maken met het feit dat veel mensen op vakantie zijn. In grafiek 2 is het aantal inbraken per maand te vinden. Ook is de toe- of afname hierin weergeven. Grafiek 2: Aantal woninginbraken in Gouda per maand in 2010 en 2011
90 80 70 60 50
2010
40
2011
30 20 10 0
Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Bron: Gemeente Gouda, afdeling Veiligheid en Wijken
Per wijk is er ook een duidelijk verschil in het aantal woninginbraken. In de volgende paragraaf is te zien hoe de cijfermatige ontwikkelingen per wijk liggen.
pagina 6
2.2 Woninginbraken in Goudse wijken Uit onderstaande grafiek is te zien is dat er in Gouda Oost, Goverwelle en Korte Akkeren absoluut gezien veel inbraken zijn. In Korte Akkeren heeft in 2011 een lichte daling plaatsgevonden ten opzichte van 2010. Het hoogste aantal inbraken vinden we in Goverwelle met een totaal aantal van 136 inbraken in 2011. Echter zegt het aantal woninginbraak niet altijd alles. De wijk Goverwelle is veel groter dan bijv. de wijk Stolwijkersluis en dus logisch dat daar meer woninginbraken plaatsvinden. In 2010 waren er in de wijk Goverwelle ook al de meeste inbraken, maar dit jaar is het aantal nog eens 20,4% gestegen. Gouda Oost is de wijk waar het totaal aantal woninginbraken het sterkste is toegenomen. In deze wijk is een stijging te zien van 121% ten opzichte van het jaar ervoor. Dit is de grootste absolute en relatieve stijging op wijkniveau in Gouda. Ook Plaswijck en Nieuwe Park kennen een grote procentuele stijging. Beide wijken kennen een stijging van 114%. Het aantal inbraken in Plaswijck en Nieuwe Park is in 2011 respectievelijk 60 en 30 . Absoluut gezien hebben Plaswijck en Nieuwe Park een klein aandeel in het totaal aantal inbraken ten opzichte van Goverwelle, Gouda Oost en Korte Akkeren. Korte Akkeren laat in 2011 een lichte daling te zien in vergelijking met 2010 Grafiek 3: Aantal woninginbraken in Gouda per wijk in 2010 en 2011
140 120 100 80 60 2010
40
2011
20 0
Bron: Gemeente Gouda, afdeling Veiligheid en Wijken
2.3 Geprioriteerde wijken: de hotspots De focus van de aanpak, zoals in dit projectplan beschreven, ligt op de zogeheten ‘hotspots’, de plaatsen waar sprake is van concentratie van deze vorm van criminaliteit. Zo zorgt ongerichte politiesurveillance niet voor minder woninginbraken, maar gerichte surveillance op hotspots
pagina 7
daarentegen wel. Ook zorgen vrijblijvende preventieadviezen, nieuwsbrieven en folders door de brievenbus of via internet niet voor meer preventieve maatregelen door bewoners. Gerichte acties in gebieden met veel woninginbraken, in samenwerking met politie en woningcorporaties, echter wel. Hieronder is de kaart van Gouda te zien waarop te zien is hoe de dichtheid van de woninginbraken is. Kaart Gouda: hotspots woninginbraken
Bron: Politie Hollands-Midden
Deze kaart laat de grove contouren zien in welke gebieden de meeste inbraken plaatsvinden. Als we verder inzoomen en de hotspots gaan berekenen komen we tot het volgende. De geprioriteerde wijken zijn berekend op basis van het aantal inbraken in verhouding met het aantal woningen in de wijk. We realiseren ons dat de berekening arbitrair is. De resultaten zijn: Tabel 1: Aantal woninginbraken, bestaande woningen en woninginbraken per 1000 woningen in Gouda per wijk in 2011
2011 Achterwillens Binnenstad Bloemendaal Gouda Noord Gouda Oost Goverwelle Kort Haarlem
Inbraken Aantal Woningen 24 37 45 39 115 136 59
Aantal inbraken per 1000 woningen
1724 2797 4177 2666 1598 4186 2803
pagina 8
13,92 13,23 10,77 14,63 71,96 32,49 21,05
Korte Akkeren Nieuwe Park Plaswijck Gouda
93 30 60 640
4096 663 5501 30730 1
22,71 45,25 10,91 20,83
Bron: Politie Hollands-Midden
In de bovenstaande tabel is te zien dat het gemiddeld aantal inbraken per 1000 woningen in Gouda op ruim 20 inbraken ligt. Gouda Oost valt in negatieve zin op met een gemiddelde van bijna 72 inbraken per 1000 woningen. Ook de wijken Nieuwe Park en Goverwelle liggen boven het Goudse gemiddelde. Korte Akkeren (22,71) en Kort Haarlem (21,05) zijn nagenoeg gelijk aan het Gouds gemiddelde. De overige wijken liggen redelijk tot ruim onder het Gouds gemiddelde. In de vorige paragraaf is geconcludeerd dat er in heel Gouda het aantal woninginbraken in 2011 flink is gestegen ten opzichte van het jaar ervoor. De top vier wijken wat betreft inbraken per 1000 woningen zijn de wijken Nieuwe Park, Oost, Goverwelle en Korte Akkeren en zullen worden benoemd als hotspots voor de looptijd van dit plan. Dit omdat hier relatief de meeste woninginbraken plaatsvinden. Voor een gerichte aanpak is het noodzakelijk om de verschillen in de wijken goed te realiseren. Niet in elke buurt is het woninginbraak even hoog. Om deze reden is hieronder op CBSbuurtniveau het aantal inbraken weergegeven. Daarnaast is schematisch weergegeven welke buurten in de wijken het meest ongunstig qua woninginbraak zijn. Tabel 2: geprioriteerde wijken op cbs-buurtniveau Nieuwe Park GOUDA STATIONSPLEIN/V BERGEN IJZENDOORNPRK EO(140) Korte Akkeren GOUDA KORTE AKKEREN NOORD EMMASTR/TOLLENSST (200) GOUDA KORTE AKKEREN ZUID EMMASTR/TOLLENSSTR (210) Oost GOUDA OOSTERWEI OMG VERZETSLN/VRIJHEIDSLN (600) GOUDA OMGEVING VOORWILLENSEWEG (620) GOUDA VREEWIJK OMG DUNANTSINGEL (610) Goverwelle GOUDA MOLENBUURT GOVERWELLE (710) GOUDA GOVERWELLE OMG MARATHONLN/ESTAFETTEWG (700) GOUDA COMPONISTENBUURT GOVERWELLE (740) GOUDA MUZIEKBUURT GOVERWELLE (750) GOUDA POLDERBUURT GOVERWELLE (720) GOUDA WEIDEBLOEMKWARTIER INCL. DONK-STR (240) GOUDA VRIJHEIDSBUURT GOVERWELLE (730)
1
28 70 18 50 31 28 54 27 17 14 14 7 5
In dit schema zijn de kleinere wijken buiten beschouwing gelaten. Hierdoor is het totaal aantal woningen hoger dan de som van de wijken.
pagina 9
Kaartje: Spreiding inbraken wijk Nieuwe Park
\ Kaartje: Spreiding inbraken wijk Gouda Oost
pagina 10
Kaartje: Spreiding inbraken wijk Goverwelle
Kaartje: Spreiding inbraken wijk Korte Akkeren
pagina 11
3. Doelstelling: realiseren van een trendbreuk 3.1 Doelstelling Actieplan IVB 2012-2013 In het Goudse IVB actieplan staat bij het thema woninginbraak als doelstelling opgenomen dat de politie de heterdaadkracht vergroot door daadkrachtiger op te treden na een woninginbraak en bewoners gerichter informeert als er een verhoogde kans op een woninginbraak is. Met de veiligheidspartners willen we dit aanscherpen. Doelstellingen 1. Aantal woninginbraken verlagen: We willen de negatieve ontwikkeling van woninginbraak ombuigen. We streven in 2014 naar een daling ten opzicht van het jaar 2011 (640) 2. Willen we dit bereiken dan moet nog meer prioriteit gelegd worden bij dit thema. Immers is er de laatste jaren al veel ondernomen om woninginbraak te voorkomen; 2. Verdachtenratio omhoog: landelijk is het doel om het verdachtenratio van ‘high impact’ misdrijven (overvallen, straatroof, inbraak woning, geweld) van de afgesproken 34,5% voor 2012 te laten stijgen naar 37,5% in 2014. Voor Gouda willen we deze ratio ook aanhouden. De aanpak kenmerkt zich door een bovengemiddelde politie inzet, samenhangende preventie en repressie gedurende een langere periode en eendrachtige samenwerking van politie, gemeente en woningcorporaties tezamen. Het doel is om de hotspots krachtig aan te pakken en om de veiligheid op de hotspots te vergroten. Het volgende hoofdstuk zal hier verder op ingaan.
2
In 2012 is een ook weer een toename te zien ten opzichte van 2011.
pagina 12
4. Activiteiten: een palet aan maatregelen tegen woninginbraak Om woninginbraken in de toekomst te verminderen nemen de veiligheidspartners in Gouda een palet aan maatregelen. Hieronder zijn de verschillende activiteiten benoemd die de veiligheidspartners zullen toepassen om woninginbraken te verminderen. Allereerst worden er maatregelen opgesomd die voor Gouda breed van toepassingen zijn en maatregelen specifiek voor de geprioriteerde wijken. Vervolgens volgen de bouwtechnische maatregelen. Deze zijn zowel voor nieuwbouw als bestaande bouw.
4.1 Activiteiten gericht op Gouda breed 4.1.1 Inzet burgernet In 2008 is het proefproject Burgernet gestart in Gouda. In dit project zijn de bewoners de ogen en oren van de politie. Burgernet kan helpen bij de opsporing van daders maar zou ook voor preventieve doeleinden ingezet kunnen worden. Burgernet is een samenwerkingsverband tussen inwoners, gemeente en politie om de veiligheid in woon- en werkomgeving te verbeteren. Burgernetdeelnemers krijgen een ingesproken bericht of sms bij een bepaalde gebeurtenis. Denk hierbij aan gebeurtenissen als woninginbraak of een vermist kind. In deze melding wordt het signalement van de dader beschreven en gevraagd of de inwoner oplettend wil zijn. Vanaf 2012 gaat de gemeente Gouda Burgernet op een actievere en preventieve manier inzetten. Burgernet kan voor meer gebruikt worden dan enkel de opsporing. Burgernet kan ook worden ingezet voor positieve berichtgeving, over bijvoorbeeld een sterke afname van woninginbraken in een wijk waar veel werd ingebroken. Andersom kan natuurlijk ook. Een bericht naar bewoners om extra alert te zijn omdat in hun buurt veel wordt ingebroken. Om deze reden gaan wij onder andere Burgernet inzetten voor preventieve acties in het kader van woninginbraken. Actie Tijdkritische actie nav. woninginbraak 3 preventieve acties burgernet per jaar 2 preventieve actie mail burgernet per jaar Aandacht voor woninginbraak in de nieuwsbrief burgernet
Doel Opsporing mogelijke dader(s) Bewustwording bij burgers Bewustwording bij burgers
Wie Politie
Kosten Bestaand beleid
Gemeente, politie
Prioriteren werkzaamheden Prioriteren werkzaamheden
Bewustwording bij burgers
Gemeente, politie
Gemeente, politie
Prioriteren werkzaamheden
4.1.2 Actief gebruik van twitter Het grote voordeel van twitter is dat belangrijke informatie razendsnel bekend kan worden bij een grote groep twitteraars. Vooral die snelheid maakt twitter populair als nieuwsbron. Twitter kan prima naast andere communicatie-instrumenten worden ingezet bij het voorkomen van
pagina 13
woninginbraken (alert maken van bewoners en het delen van informatie over preventie). Twitter is nog wel een beperkte groep. Nog lang niet iedereen zit op twitter. Wel kan twitter werken als spinoff naar media (die lezen wel twitter en pakken ‘nieuws’ op). Tweets van wijkagenten en politie worden gebruikt om burgers te waarschuwen voor woninginbraken en opgeroepen om uit te kijken naar inbrekers. Actie Tijdkritische actie nav. woninginbraak Bekend maken aanhoudingen van verdachten woninginbraak Bekend maken straffen bij daders woninginbraken 2 preventieve acties via Twitter per jaar
Doel Opsporing mogelijke dader(s) Burgers: vertrouwen in system.
Wie Politie
Kosten Bestaand beleid
Politie
Bestaand beleid
Daders: misdaad loont niet. Burgers: vertrouwen in systeem. Bewustwording bij burgers
Openbaar Ministerie, Politie
Bestaand beleid
Gemeente, politie
Geen extra kosten
4.1.3 Uitdelen besmettingsbrieven 3 Besmettingsbrieven zijn brieven die na een inbraak in de buurt/straat bij bewoners in de brievenbus worden gedaan om hen hierover te waarschuwen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat na een inbraak de kans op herhaling in dezelfde straat reëel is. De besmettingsbrieven worden nu nog door de politie uitgedeeld. Vanwege de kostbare capaciteit die dit in beslag neemt voor de politie, kan er ook voor gekozen worden om de brief per post te versturen. Daarnaast kunnen mensen van Stadstoezicht worden ingezet om de brieven uit te delen. Uitgangspunt is wel dat deze brief zo spoedig mogelijk wordt verspreid na een woninginbraak. Het is daarom van belang om de informatie over woninginbraken direct door te geven aan de gemeente. Actie Informatie over woninginbraak zsm naar gemeente Besmettingsbrief uitdelen
Besmettingsbrief uitdelen
Besmettingsbrieven 3
Doel Volledig en snel geïnformeerd zijn.
Wie Politie
Kosten Geen extra kosten
Opsporing mogelijke dader(s), bewustwording burgers Opsporing mogelijke dader(s), bewustwording burgers Bewustwording
Politie
Bestaand beleid
Gemeente (Stadstoezicht)
Prioriteren werkzaamheden
Gemeente
Circa €50,- per 50
Voor een voorbeeld: zie bijlage 1
pagina 14
versturen 4
burgers
verzonden brieven.
4.1.4 Actief bekendmaken subsidieregeling Rijk In mei 2010 is het ministerie van Veiligheid en Justitie gestart met een subsidieregeling voor slachtoffers van onder meer woningovervallen. Met behulp van deze subsidie kunnen de slachtoffers beveiligingsmaatregelen nemen om in de toekomst niet weer slachtoffer te worden hiervan. Het gaat om een bedrag van maximaal €1.000,- per aanvraag en geldt voor bewoners of bedrijven die in 2010, 2011 of 2012 slachtoffer zijn geworden van een overval. Er moet sprake zijn geweest van geweld of bedreiging met geweld. Als iemand slachtoffer is geweest van een inbraak of diefstal waarbij geen geweld is gebruikt of met geweld is bedreigd, dan komt deze persoon dus niet in aanmerking voor subsidie. We willen via websites, inbraakpreventieavonden, lokale kranten actief bekend maken dat deze subsidie bestaat. Actie Informatie op website plaatsen
Doel Verbeteren beveiliging huis
Informatie in lokale media opnemen
Verbeteren beveiliging huis
Wie Gemeente, politie, woningcorporaties, wijkteams Gemeente, woningcorporaties, wijkteams?
Kosten Prioriteren werkzaamheden Prioriteren werkzaamheden
4.1.5 Inzet Woninginbraken coördinatiepunt van politie Het Woninginbraken coördinatiepunt (WIC) is een informatiepunt dat sinds juli 2012 binnen de districten Gouwe IJssel en Rijn en Veenstreek operationeel is. De gemeente Gouda bevindt zich in het district Gouwe IJssel. In dit informatiepunt zijn diverse disciplines vertegenwoordigd, zoals informatieanalisten en rechercheurs. De kracht van het WIC is dat het districtoverschrijdend informatie over woninginbraken verzamelt, analyseert en veredelt. Woninginbrekers houden zich ook niet aan de gemeentegrenzen. Het WIC verzamelt informatie over modus operandi, dadergroepen etc.. Ook heeft het nauwe contacten met verschillende partners zoals gemeenten en woningcorporaties, zodat de aanpak integraal van aard is. Actie Instellen WIC
Delen informatie door WIC
Doel Informatiepunt verbeteren rondom inbraken Betere informatie (aard, omvang, locatie, mo, etc) naar gemeente en woningcorporaties
Wie Politie
Kosten Geen extra kosten.
Politie, gemeente en woningcorporaties
Geen extra kosten.
4
Naar verwachting heeft het uitdelen meer impact dan het versturen van deze brieven. Dit omdat tijdens het uitdelen bewoners direct vragen kunnen stellen.
pagina 15
4.1.6 Laptopproject Prey Projects Om de pakkans van daders te vergroten maakt de politie onder andere gebruik van software waarmee laptops, tablets of smartphones zijn te beveiligen tegen diefstal. Door als gebruiker deze software te installeren is het voor de politie mogelijk via GPS de gestolen laptop zeer nauwkeurig te lokaliseren. Inwoners worden via diverse communicatiekanalen benaderd dit te doen. Er is veel software op het internet te vinden. Hierbij kan gedacht worden aan Preyproject, te downloaden via www.preyprojects.com, maar ook aan mobile security lite app. Actie Informatie op website plaatsen
Doel Gestolen waar lokaliseren
Wie Gemeente, politie, woningcorporaties
Informatie in lokale media opnemen
Gestolen waar lokaliseren
Gemeente, woningcorporaties
Kosten Geen extra kosten. Prioriteren werkzaamheden Geen extra kosten. Prioriteren werkzaamheden
4.1.7 Is dit van jou ? Via de website www.isditvanjou.nl worden gestolen goederen weer bij de rechtmatige eigenaar gebracht. Vaak is het voor de politie lastig om bij een verdachte aangetroffen goederen te herleiden naar de juiste eigenaar omdat bijvoorbeeld sieraden niet goed door de eigenaar worden omschreven. Dit levert een probleem op voor het herleiden van een inbraak aan een bepaalde verdachte. De genoemde website voorziet in dit probleem. Actie Informatie op website plaatsen
Doel Gestolen waar lokaliseren
Wie Gemeente, politie, woningcorporaties
Informatie in lokale media opnemen
Gestolen waar lokaliseren
Gemeente, woningcorporaties
Kosten Geen extra kosten. Prioriteren werkzaamheden Geen extra kosten. Prioriteren werkzaamheden
4.1.8 Vakantieproject: Op vakantie… waarschuwen! Vakantiegangers kunnen het hele jaar een vakantiekaart 5 inleveren bij de politie of men kan online een vakantieformulier invullen om gebruik te maken van de vakantieservice. Deze vakantieservice houdt in dat als er voldoende capaciteit is, de politie in samenwerking met de gemeente de woning van de vakantieganger controleert. Het inleveren van de vakantiekaart betekent echter niet dat de woning permanent wordt bewaakt. De politie inventariseert de adressen van de vakantiewoningen en geeft deze aan de gemeente door. De gemeente, specifiek Stadstoezicht, maakt een overzicht van de afwezigheidsmeldingen aan de hand waarvan zij bij een ‘vakantiewoning’ diverse zaken nagaat zoals wel of niet goed afgesloten ramen en deuren en andere bijzonderheden. Na controle wordt de
5
Voorbeeld in bijlage 4
pagina 16
vakantiecontrolekaart 6 achtergelaten, zodat de bewoners bij thuiskomt zien dat de politie en/of Stadstoezicht tijdens hun afwezigheid hun woning heeft gecontroleerd en wat zij daarbij heeft aangetroffen. Bureau Communicatie van Politie Hollands Midden brengt de vakantieservice via persberichtgeving, een special op politie.nl, digitale nieuwsbrief en twitter onder de aandacht van de inwoners van Hollands Midden. Hierin wordt overigens duidelijk gewezen op het feit dat gebruik maken van de vakantieservice geen garantie is op één of meerdere controles door de politie en ook dat de politie niet kan garanderen dat er na het inleveren van een afwezigheidsmelding niet wordt ingebroken. Wij zullen de vakantieservice voortaan ook onder de aandacht van burgers brengen via diverse communicatiekanalen. Actie Politie bezoekt ‘vakantiewoning’ Stadstoezicht bezoekt ‘vakantiewoning’ Project onder de aandacht brengen van inwoners Gouda via lokale krant Project onder de aandacht brengen van inwoners Gouda via Twitter Project onder de aandacht brengen van inwoners Gouda via website
Doel Preventieve toezicht ter voorkoming woninginbraak Preventieve toezicht ter voorkoming woninginbraak Informeren
Wie politie
Kosten Prioriteren werkzaamheden
Gemeente
Prioriteren werkzaamheden
Gemeente
Prioriteren werkzaamheden
Informeren
Gemeente, politie
Prioriteren werkzaamheden
Informeren
Gemeente, politie
Prioriteren werkzaamheden
4.1.9 Buurtpreventie in Gouda Buurtpreventie is er voor het creëren en in stand houden van een veilige en leefbare buurt. Bewoners, politie en gemeente zorgen er samen voor dat bepaalde vormen van criminaliteit (zoals woninginbraak) worden bestreden. Dit kan door extra op te letten en meer betrokken te zijn bij de straat, buurt of flat waar men woont. Buurtpreventieteams worden opgezet vanuit eigen initiatief van de buurtbewoners. Een buurtpreventieteam kan bijdragen aan een zowel veiligere leefomgeving als een groter veiligheidsgevoel.
Actie Folder 6
Doel De opstart van een
Wie Gemeente
Voorbeeld in bijlage 5
pagina 17
Kosten Prioriteren
buurtpreventie ontwerpen met stappenplan voor opstart. Keuzekaart ontwerpen voor buurtpreventie Project onder de aandacht brengen van inwoners Gouda via website
buurtpreventieteam toegankelijker maken
Overzichtelijk maken mogelijkheden buurtpreventieteam Informeren
werkzaamheden
Gemeente
Prioriteren werkzaamheden
Gemeente
Prioriteren werkzaamheden
4.1.10 Poortverlichting subsidiëren Inbrekers vinden veel licht niet prettig, daarom kunt u een bijdrage van 50% van de kosten van het aanbrengen van energiezuinige poortverlichting met een maximum van 50 euro per aansluitpunt ontvangen. De bijdrage poortverlichting werkt op basis van declaratie kosten voor het aanbrengen van poortverlichting. Meer informatie over de “Bijdrage Poortverlichting” vindt u op www.gouda.nl/poortverlichting. Actie Bijdrage Poortverlichting promoten
Doel Burgers bewust maken van de regeling.
Wie Gemeente
Kosten Bestaande regeling
4.1.11 Extra inzet Openbaar Ministerie Door de persoonsgerichte aanpak is maatwerk in het strafrecht mogelijk en kan het OM zichtbaar, merkbaar en herkenbaar optreden voor daders, slachtoffers en hun omgeving. De aanpak van onder andere woninginbraken is hiermee geïntensiveerd en netwerkbreed opgepakt. Hiermee wil het Openbaar Ministerie zorgen dat intern de afhandeling van deze soort zaken efficiënter, effectiever en eenduidiger gaat. Uitgangspunt is dat er meer aandacht is voor de maatschappelijke impact van woninginbraak. Actie Er is een vaste officier van justitie met de portefeuille Woninginbraken om te zorgen voor een gecoördineerde aanpak van woninginbraken Een verdachte van woninginbraak wordt altijd voorgeleid, tenzij de wet daar geen mogelijkheden toe ziet. Als er geen voorlopige hechtenis kan worden gevraagd, dan wordt de verdachte altijd voorgeleid aan de Ovj op het Paleis of op de ZSM locatie en wordt de dagvaarding aan verdachte uitgereikt. Bij schorsing van de voorlopige hechtenis of heenzending door de Ovj wordt bezien of er in het kader van de Overlastwet mogelijkheden zijn om de verdachte een gedragsaanwijzing te geven. Bij recidiverende woninginbrekers wordt een reclasseringsrapportage aangevraagd, om richting bijv. een ISD-maatregel te werken. In het requisitoir wordt de impact en de maatschappelijke context van de woninginbraak en van de verdachte (is het een veelpleger en/of lid van een criminele jeugdgroep) standaard
pagina 18
meegenomen. Op zitting wordt bij de strafeisen aangesloten bij de richtlijnen van het LOVS [1], te weten: First offender: gevangenisstraf van 3 maanden; 1x recidive: gevangenisstraf van 5 maanden; Frequente recidive: gevangenisstraf van 7 maanden. Waar mogelijk wordt (super)snelrecht ingezet. Hierdoor is een lik-op-stuk-reactie mogelijk en treedt het OM slagvaardig op tegen woninginbrekers. Bij iedere woninginbreker wordt zo mogelijk wederrechtelijk verkregen voordeel ontnomen. Het OM communiceert actief over vervolging en afdoening van verdachten van woninginbraken.
4.2 Activiteiten gericht op de hotspots Het is van cruciaal belang dat bij de aanpak van woninginbraken direct te reageren bij een piek in het aantal woninginbraken: ‘het ijzer smeden als het heet is’. Veel mensen schatten de kans dat zij zelf slachtoffer van een inbraak worden namelijk laag in en stellen het nemen van preventiemaatregelen uit. Slachtofferenquêtes wijzen uit dat wanneer iemand daadwerkelijk slachtoffer is geworden van inbraak, hij of zij wél overgaat tot het nemen van maatregelen. Hetzelfde geldt wanneer iemand in de directe omgeving slachtoffer is geworden. Daarom is dat een belangrijk moment als het gaat om bewustwording. Wijken met de hoogste inbraakscore (per 1000 woningen) krijgen het label Hotspot. In Gouda zijn zoals eerder beschreven 4 wijken waar het aantal inbraken per 1000 woningen boven het Gouds gemiddelde ligt, namelijk Nieuwe Park, Gouda Oost, Goverwelle en Korte Akkeren. In deze wijken gaat de Hotspot aanpak van start. Dit betekent dat de wijken, naast de in de vorige paragraaf benoemde activiteiten, extra gerichte aandacht krijgen om het aantal inbraken te doen verminderen.
4.2.1 Schouwen Een schouw is een participatiemiddel voor bewoners om gezamenlijk met professionals de kwaliteit van de openbare ruimte te toetsen. Een schouw kan op verschillende gebieden gericht zijn, waaronder ook op veiligheidsgebied. In de geprioriteerde wijken wordt er komend jaar na een veelvoud aan inbraken in een specifiek gebied een schouw georganiseerd. Hierbij lopen betrokken bewoners, gemeente en de wijkagent door de wijk of buurt waarbij de bewoners op mogelijk inbraakgevoelige zaken worden gewezen. Het doel van een schouw is bewustwording bij de bewoners en professionals. Daarnaast zal de openbare ruimte worden aangepast als uit de schouw blijkt dat deze inbraakgevoelige punten kent. Te denken valt aan meer verlichting of betere zichtlijnen door het snoeien van groen. Actie Plannen van schouwen in inbraakgevoelige gebieden. Aanpassen [1]
Doel Bewustwording bij bewoners en professionals
Wie Gemeente, politie, bewoners
Kosten Prioriteren werkzaamheden
Inbraakgevoelige
Gemeente
€30.000
Landelijk overleg van voorzitters van de strafsectoren van de gerechtshoven en de rechtbanken
pagina 19
Openbare Ruimte nav. schouw
punten wegnemen
4.2.2 Gerichte inzet toezichthouders Uit onderzoek van Politie en Wetenschap blijkt dat inbraken vaak vlak achter elkaar en dicht bij elkaar plaatsvinden. De politie en stadstoezicht kunnen hun inzet na een inbraak gericht in dat gebied en zo snel mogelijk toepassen. De eerste weken na een inbraak blijkt dat de omliggende huizen het meest gevoelig zijn voor inbraken. Door extra surveillance in de eerste weken kan worden voorkomen dat er meer inbraken in dat gebied plaatsvinden. In de tussentijd kan de gemeente een brief of flyer (zie besmettingsbrief) of ‘sandwichborden’ plaatsten om aan te geven dat er in de wijk veel is ingebroken en wat bewoners extra kunnen doen om inbraken voortaan te voorkomen. Doordat er in de buurt is ingebroken en het geen ‘ver van mij bed’ probleem blijkt te zijn, nemen bewoners meestal sneller extra maatregelen. Actie Gerichte inzet toezichthouders Plaatsen van sandwichborden
Doel Voorkomen nieuwe inbraak Bewustwording bij bewoners
Wie Gemeente, politie. Politie, gemeente
Kosten Prioriteren werkzaamheden Budget politie.
4.2.3 Installeren Mobeyes In maart 2012 is een pilot Mobeyes gestart en heeft een looptijd van een jaar. Een Mobeye is een draadloos, mobiel alarmsysteem dat bij potentiële slachtoffers in huis kan worden geplaatst. Door middel van de Mobeye wordt de heterdaadkracht groter, waardoor de pakkans van daders wordt vergroot. Dit heeft een positief effect op de verhouding van aanhoudingen versus aangiften. Dit draagt uiteindelijk weer bij aan het veiligheidsgevoel van de bewoner. De pilot loopt een jaar om eventuele seizoensinvloeden uit te sluiten. Met dit project willen de veiligheidspartners het aantal woninginbraken doen verminderen. Indien de pilot succesvol is, wordt er op een grootschaliger gebruik van Mobeyes overgegaan. Actie Gerichte inzet Mobeyes Evaluatie project Mobeyes
Doel Vergroten heterdaad Doorontwikkeling
Wie Gemeente, politie, woningcorporaties. Gemeente, politie, woningcorporaties
Kosten €1.000 (gemeente). N.n.b.
4.2.4 Witte voetjes 7 De witte voetstap in de brievenbus is de afgelopen jaren door de gemeente toegepast en wordt door het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid als een kansrijke aanpak gepromoot. Achterliggende gedachte is hetzelfde als bij de bewonersavond (zie hieronder). Je wilt mensen confronteren met hun onachtzaam handelen.
7
Zie bijlage voor een voorbeeld.
pagina 20
Zowel politie als gemeente (zowel stadstoezicht als straatcoaches) lopen door de wijk en kijken naar openstaande poortjes, ladders in de tuin, sleutels onder de voordeurmat etc. Als zij een dergelijke situatie aantreffen, gooien ze een ‘voetstap’ door de brievenbus met de tekst ‘Deze schoenafdruk had van een insluiper kunnen zijn’. (zie bijlage 3). Het is wel van belang om op de voetstap aan te geven wat precies is aangetroffen zodat de bewoner weet waar hij/zij de volgende keer op moet letten. De voetstap wordt samen met een folder met eenvoudige tips om woninginbraak tegen te gaan achtergelaten. Actie Uitdelen witte voetjes
Doel Gedragsaanpassing
Wie Gemeente, politie
Kosten €2,50 per 100
4.2.5 Organiseren bewonersavonden Goed hang- en sluitwerk helpt niet als je de achterdeur laat openstaan als je even boven staat te strijken; of het steekraampje bij de slaapkamer laat openstaan als je een weekend weg bent omdat het anders zo muf wordt in huis, etc.. Vanuit onachtzaamheid geven veel bewoners de gelegenheidsdief megakansen om hun woning binnen te komen. Vooral als je ‘het altijd al zo gedaan hebt’ en er is nog nooit iets gebeurd dan sluipt de gewoonte er bij mensen snel in om gemakzuchtig te worden. Soms is het niet onachtzaamheid, maar is insluiping het gevolg van slachtoffer worden van een ‘babbeltruc’ (iemand houdt je ‘aan de praat’ terwijl een handlanger zijn slag slaat in je woning). Ook dan is er wel ‘ingebroken’ maar er zijn geen braaksporen. Bij een inbraakgolf 8 in een geprioriteerde wijk ontvangen omwonenden een uitnodiging (op basis van brief) voor een bewonersavond met het thema inbraakpreventie. Toonzetting is hierbij essentieel. In de eerste helft van 2012 zijn diverse succesvolle avonden geweest in de wijken: Plaswijck, Bloemendaal, Achterwillens en Noord. De gemeente heeft de regierol bij een dergelijke avond en de politie en verschillende gastsprekers kunnen de inhoud verzorgen. Op deze manier gaat het verschijnsel van woninginbraken meer spelen bij bewoners en zullen zij beter opletten. Het is goed om een trend te herkennen en om met informatie de inwoners van een klein gebied tegemoet te treden. Maandelijks worden inbraakcijfers gedeeld tussen politie en gemeente en worden de inbraakcijfers op wijkniveau bekeken of een verschuiving naar een specifieke wijk is waar te nemen. Zo wordt bepaald waar bewonersavonden worden georganiseerd. Afbreukrisico is dat de avond omslaat in onrust en dat het effect (hoger veiligheidsbewustzijn, bereidheid het huis aan te passen en meer burgertoezicht) niet wordt behaald of zelfs averechts effect wordt behaald (gemeente en politie doet niks, woningcorporaties passen niks aan). Voor het organiseren van een bewonersavond zijn de volgende documenten van belang: • Internetpagina: thema veiligheid op veiliggouda.nl.; • Uitnodiging naar omwonenden; • Foldermateriaal PKVW en het CCV voor op de bewonersavond; • Actuele presentatie bewonersavond; • Draaiboek bewonersavond.
8
Er is een inbraakgolf bij 10 inbraken in een maand tijd in een gebied in een geprioriteerde wijk.
pagina 21
Actie Doel Organiseren Bewustwording bewonersbijeenkomst
Wie Gemeente, politie,
Kosten Tussen de €150,- en €300,- (afhankelijk van de prijs van de huur van een locatie)
Burgers, bijvoorbeeld via de wijkteams, kunnen natuurlijk ook zelf dergelijke avonden organiseren. Het verschil is dat zij hierbij de trekker zijn in plaats van de gemeente. Uiteraard zal de gemeente wel deze initiatieven ondersteunen.
4.2.6 Preventiestand in een winkelcentrum Wanneer in een gebied veel wordt ingebroken is het mogelijk om een preventiestand in een drukbezocht winkelcentrum te plaatsen. Bij een preventiestand kan dan een professional staan om informatie te geven over woninginbraak. Ook het wijkteam kan iets dergelijks organiseren. Mensen kunnen bij de preventiestand tips krijgen om hun huis beter te beveiligen. Bewoners worden hierdoor meer bewust van mogelijke risico’s en zijn zo minder vaak slachtoffer van een woninginbraak. Actie Preventiestand
Doel Bewustwording
Wie Gemeente, politie,
Kosten Tussen de €50,- en €100,- per dag 9
4.2.7 Samenvattende aanpak bij een inbraakgolf 1.
Acties gericht op bewustwording. Bijv. uitdelen besmettingsbrieven. Allereerst worden er besmettingsbrieven uitgedeeld na een inbraakgolf. Op deze manier worden de omwonende bewoners op de hoogte gesteld en kunnen zij alert op inbraak zijn.
2. Gerichte inzet toezichthouders. De tweede stap na een inbraakgolf die genomen wordt is het gericht en mogelijk extra inzetten van toezichthouders. In de buurt waar de inbraakgolf heeft plaatsgevonden zijn extra toezichthouders korte tijd na de inbraakgolf aanwezig. De aanwezigheid van deze toezichthouders schrikte de inbrekers af. 3. Witte voetjes actie. De toezichthouders die extra aanwezig zijn in de wijk kunnen huizen controleren op inbraakgevoelige zaken. Indien een inbraakgevoelig punt is gevonden wordt er een witte voetstap achtergelaten om de bewoner te waarschuwen. 4. Bewonersavond inbraakpreventie organiseren. Indien het aantal woninginbraken blijft stijgen in een wijk of buurt kan er een inbraakpreventieavond worden georganiseerd voor bewoners. Op een dergelijke avond 9
Kosten variëren, bij langere afname lagere kosten per dag. Ophalen of laten bezorgen scheelt ook in de kosten.
pagina 22
worden bewoners geïnformeerd en geadviseerd over de inbrekers en wat zij zelf kunnen doen. Schematisch weergegeven (cyclus van 3 maanden)
10 inbraken
weer 10 inbraken
weer 10 inbraken
• Besmettingsbrief uitdelen in de omgeving • Gerichte inzet toezichthouder • Witte voetjes actie
• Bewonersavond organiseren
4.3 Bouwtechnische maatregelen: PKVW voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw Het Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW) is een concept dat uitgaat van een veilig huis, in een veilige straat, in een veilige wijk. Woningen met PKVW hebben tot 90% minder kans op een geslaagde woninginbraak. Een PKVW-woning is herkenbaar aan de sticker ‘Beveiligde Woning’, een adequaat middel om de gelegenheidsinbreker af te schrikken. Zie ook www.politiekeurmerk.nl. Het Keurmerk Nieuwbouw is één geheel en stelt veiligheidseisen op planologisch en stedenbouwkundig gebied, aan de openbare ruimte, kavels, gebouw(en) en aan de woning zelf. Na afgifte van het wijkcertificaat krijgen ook alle woningen een certificaat. Bij nieuwbouw loopt de gemeente als het ware ‘voorop’. Een PKVW nieuwbouwwijk kent automatisch PKVW-woningen. Het Keurmerk bestaande Bouw gaat uit van 3 certificaten: Beveiligde Woning, Veilig Complex en Veilige Omgeving. Vaak is bij bestaande bouw het certificaat Beveiligde Woning het meest haalbare. De andere certificaten komen in beeld bij grootschalige renovatieprojecten of sloopnieuwbouwprojecten. Het certificaat Beveiligde Woning is een initiatief van de woningeigenaar: de bewoner zelf, een woningcorporatie of particuliere verhuurder.
4.3.1 Nieuwbouw zoveel mogelijk volgens de principes van PKVW Vaak wordt gezegd: ‘de eisen van het Bouwbesluit zijn voldoende dus we hebben het PKVW geïmplementeerd’. Dit is een te enge opvatting van het PKVW.
pagina 23
Hieronder geven wij de verschillen tussen het Bouwbesluit 2012, inclusief de aanpassingen van 19 mei 2009 en het PKVW weer. Door de wijzigingen van 2012 komt het Bouwbesluit nog meer overeen met het PKVW dan voorheen. Toch zijn er nog belangrijke verschillen. Juist de verschillen tonen aan dat het PKVW gericht is op een integrale kijk naar veiligheid, daar waar het Bouwbesluit zich richt op de fysieke woning. Bouwbesluit regelt wel: Constructieveiligheid Brandveiligheid Inbraakwerendheid van woningen (deels) Openen centrale entreedeuren woongebouw alleen met sleutel Bouwbesluit regelt o.a. niet (en het PKVW wel): Inbraakwerendheid van bergingen en garages Inbraakwerendheid van collectieve fietsenstalling Toegankelijkheid van en in het woongebouw Verlichting aan de woning Verlichting en verkaveling van achterpaden Overzichtelijkheid Controle en inspectie van de maatregelen Sociale veiligheid Onderzoek van de universiteit van Tilburg uit 2009 toont aan dat circa 30% van de nieuwbouwwoningen in Nederland (bouwproductie per jaar is circa 80.000) een certificaat krijgt. In beginsel hebben gemeenten bij nieuwbouw vooral een stimulerende rol. Zo kunnen gemeenten in de beginfase van de planontwikkeling de juiste (stedenbouwkundige) randvoorwaarden scheppen om woningen en woonomgeving zo veel mogelijk volgens de eisen van het keurmerk te laten bouwen. Gemeenten mogen op grond van artikel 122 Woningwet geen aanvullende bouw- en woontechnische eisen (privaatrechtelijk) stellen over onderwerpen die het Bouwbesluit (publiekrechtelijk) al regelt. Dit blijkt uit jurisprudentie van de Hoge Raad uit 2011 10. Gemeenten kunnen nog wel afspraken maken over bouw- en woontechnische eisen als deze vrijwillig vanuit een gelijkwaardige positie tussen partijen tot stand komen. Uitgangspunt van het Goudse woonbeleid is dat nieuwbouwwoningen zo veel mogelijk voldoen aan de richtlijnen van het pluspakket veiligheid uit Woonkeur als onderdeel van toekomstgericht bouwen. Dit pluspakket komt overeen met de eisen van het PKVW voor nieuwbouw. Toekomstgerichte nieuwbouw wil zeggen:levensloopbestendig, duurzaam, energiezuinig, veilig, gezond en flexibel. Dit is vastgelegd in de Woonvisie ‘Gouda, Centrum in de Deltametropool (2003)’. Daarvoor zetten we (tegenwoordig) in op de toepassing van het instrument GPR-gebouw waarin ook sociale veiligheid als aspect van de prestatie gebruikskwaliteit wordt meegenomen en proberen op bouwplanniveau af te spreken dat nieuwbouw zo veel mogelijk voldoet aan de richtlijnen van Woonkeur met pluspakket veiligheid. Sinds eind 2011 is er een (tijdelijke) gemeentelijke stimuleringsregeling toekomstgericht bouwen, gevoed vanuit het Investeringsbudget 10
17 juni 2011, LJN: BQ1677, Hoge Raad , 10/00142
pagina 24
Stedelijke Vernieuwing 2010-2014. Het gaat om (zeer) beperkte stimuleringsbijdragen voor het werken met het instrument GPR-Gebouw en/of Woonkeur met pluspakket veiligheid bij binnenstedelijke woningbouwprojecten. Actie Afspraken maken over toekomstgerichte woonkwaliteit nieuwbouw Stimuleren gebruik instrumenten toekomstgericht bouwen bij binnenstedelijke nieuwbouw
Doel Toekomstgerichtere woningvoorraad, in dit geval veilige woningen en woonomgeving
Wie Gemeente 11, woningcorporaties, projectontwikkelaars, bouwers
Kosten/budget Kosten voor woningeigenaar.
Idem
Gemeente, woningcorporaties, projectontwikkelaars, bouwers, architecten
€ 5.000 2011-2014
4.3.2 Bestaande bouw Op dit moment zijn er tussen 1994 en 2010 2492 PKVW certificaten verstrekt. Dat houdt in dat 8% van de woningen in Gouda het PKVW heeft. Dit komt overeen met het landelijk gemiddelde. Hieronder is de kaart van Gouda gevoegd welke de PKVW buurten laat zien. Kaart Gouda: PKVW buurten
11
Vetgedrukt betekent dat deze partij initiatief neemt.
pagina 25
Bron: CCV
Uit deze kaart komt naar voren dat veel buurten in de geprioriteerde wijken onder het gemiddelde zitten met adressen met een PKVW-certificaat. Bij de implementatie van het PKVW in bestaande wijken en bij bestaande woningen kan de gemeente een faciliterende rol spelen. Het zijn de woningeigenaren (woningcorporaties, particuliere verhuurders en eigenaren-bewoners) die het initiatief moeten nemen om te streven naar het certificaat Beveiligde Woning. Deze faciliterende rol wordt vormgegeven door middel van aandacht in de bewonersavonden over het PKVW en via communicatie. Verzekeraars hebben ook een rol. Zij kunnen het nemen van preventiemaatregelen door bewoners stimuleren door korting te geven op de inboedelverzekering als maatregelen genomen worden tegen inbraak. Bij een aantal inboedelverzekeraars wordt deze korting (en/of een betere dekking) al gegeven. Om hiervoor in aanmerking te komen, moet het huis veelal zodanig aangepast zijn dat het voldoet aan het de eisen van het PKVW. Actie Aandacht PKVW in bewonersavond Aandacht PKVW in communicatie
Doel Bestaande woningen meer volgens PKVW Bestaande woningen meer volgens PKVW
Wie Gemeente
Kosten
Gemeente
4.3.3 Woningcorporaties en PKVW Inleiding Woningcorporaties moeten ervoor zorgen dat hun huurders prettig wonen. Bovendien is een woningcorporatie verantwoordelijk voor de veiligheid van de woningen en complexen die ze beheren. Het verkleinen van het risico op woninginbraken vormt daar een onderdeel van. Een woningcorporatie kan door middel van technische en bouwkundige beveiliging de kans op woninginbraken verkleinen. Denk hierbij aan goede sloten en goede verlichting. Ook gedragsregels, bijvoorbeeld over het toelaten van bezoekers in complexen, kunnen de kans op inbraken verkleinen. Daarnaast kunnen corporaties huurders voorlichten over wat zij zelf kunnen doen aan de beveiliging van een woning. Dit kan bijvoorbeeld via het huurdersblad, bijeenkomsten en de corporatiewebsite.
pagina 26
De woningcorporaties nemen onderdelen van PKVW maatregelen standaard mee bij groot onderhoud van hun woningenbestand. De gemeente heeft prestatieafspraken gesloten met de woningcorporaties Mozaïek Wonen en Woonpartners. Deze staan beschreven in ‘Overeenkomst prestatieafspraken wonen 2010-2014’. Voor het onderwerp veiligheid lichten wij artikel 2a uit de overeenkomst. Hierin staat:
artikel 2a toekomstbestendig wonen 1. Partijen spreken af in te zetten op toekomstbestendig wonen. a. Woningcorporaties bouwen alle nieuwbouwwoningen levensloopbestendig, (sociaal) veilig, gezond, flexibel, energiezuinig en duurzaam, waarbij zij streven te voldoen aan de prestatie-eisen voor bouw- en woontechnische kwaliteit die met behulp van het instrument GPR Gebouw zijn bepaald. Voorts voldoen de nieuwbouwwoningen en bijbehorende gebouwen en directe woonomgeving aan de overige eisen van WoonKeur en het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Aanvullend geldt de eis om alleen hout met FSC-keurmerk (of gelijkwaardig) te gebruiken. b. De nieuwbouwwoningen van woningcorporaties dragen na oplevering het KOMO-inspectiecertificaat en het Politiekeurmerk Veilig Wonen. c. De onder sub a bedoelde streefwaarden voor nieuwbouwwoningen zijn voorlopig bepaald op de volgende GPR-scores gemeten met GPR Gebouw versie 3.2:
Onderwerp Energie Materialen Afval Water gezondheid woonkwaliteit
gemiddeld 7,0 6,5 6,5 6,5 6,5 9
d. Partijen willen toekomstbestendig bouwen monitoren. Daarom wordt bij elk project door de ontwikkelende partij vooraf een projectkwaliteitsverklaring opgesteld. e. Woningcorporaties proberen het instrument GPR Gebouw uit bij plannen voor (ingrijpende) woningverbetering. De GPR-score bij (ingrijpende) woningverbetering bedraagt per betrokken onderdeel minimaal twee punten hoger dan de nulsituatie, gemeten met GPR Gebouw versie 4.0, waarbij als bovengrens de bouwbesluitwaardering voor nieuwbouw binnen GPR Gebouw versie 4.0 geldt. f. Bij projectmatige (ingrijpende) woningverbetering stellen de woningcorporaties hun huurders in de gelegenheid het huis te laten beveiligen volgens de normen van het certificaat Politiekeurmerk Veilig Wonen of gelijkwaardig certificaat. g. Eind 2011 wordt deze werkwijze geëvalueerd. Op dat moment wordt bepaald of de prestatie-eisen, zoals opgenomen onder sub c gaan gelden als minimumeis bij nieuwbouwprojecten.
Actie Inventariseren aantal inbraken woningen van woningcorporaties Mozaïek Wonen
Doel Beter zicht op de inbraken bij de corporaties.
Wie Gemeente
pagina 27
Kosten Prioriteren werkzaamheden
In het ondernemingsplan 2011-2015 van Mozaïek Wonen staat beschreven dat: ‘Al onze nieuwbouwwoningen zijn levensloopbestendig, (sociaal) veilig, flexibel, energiezuinig en duurzaam en voldoen aan de prestatie-eisen voor bouw- en woontechnische kwaliteit die met behulp van het instrument GPR Gebouw zijn bepaald’. Dit betekent dat woningen veilig zijn volgens de GPRstreefwaardes zoals in de prestatieafspraken zijn vastgelegd. Mozaïek Wonen heeft een basiskwaliteit woontechnisch programma van eisen vastgesteld, waarvan het onderwerp veiligheid ook deel uitmaakt. Daarbij wordt PKVW overigens niet expliciet vermeld. Mozaïek Wonen heeft een aantal jaar, vanaf 1999 / 2000, het PKVW gekoppeld aan het groot onderhoud van zijn complexen. Dit tegen een huurverhoging, afhankelijk van de te nemen maatregelen (die uiteraard verschillen per complex en soms per woning). Woningen waarvan huurders geen gebruik maakten van het aanbod, werden later bij mutatie alsnog PKVW uitgevoerd. Echter hier zijn zij mee gestopt. Het bracht niet alleen veel administratieve lasten met zich mee, maar ook werden zij geconfronteerd met het feit dat verkeerde woningen werden uitgerust. Steekproeven gaven aan dat niet conform de eisen en het bestek was gewerkt. Dat, gekoppeld aan de ‘levensduur’ van een certificaat en het investeringen daarna bij veranderende inzichten t.a.v. PKVW op woningniveau, heeft Mozaïek Wonen doen besluiten om geen certificaten meer aan te vragen. Dit wil niet zeggen dat Mozaïek Wonen geen investeringen doet op het hang- en sluitwerk. Hoewel niet conform PKVW wordt gewerkt, past Mozaïek Wonen het hang- en sluitwerk 12 aan dat de eisen van het PKVW benaderd. Waar relevant en nodig wordt het hang- en sluitwerk vervangen bij groot schilderonderhoud. Ook heeft Mozaïek Wonen regelmaat aanpassingen gedaan in algemene ruimten van portiekflats. Naar verwachting zal rond 2012 / 2013 het gehele woningbezit van Mozaïek Wonen in theorie zijn voorzien van hang- en sluitwerk dat aan de (meeste) eisen van het PKVW voldoet. Mozaïek Wonen is bereid om, als uit woninginbraakcijfers blijkt dat het ook woningen betreffen uit hun bestand, mee te werken om enerzijds gedragsverandering tot stand te brengen bij huurders en eventueel te overwegen om bouwtechnische norm nog hoger te leggen. Woonpartners In het activiteitenprogramma 2012 van Woonpartners staat beschreven dat om wijken en buurten leefbaarder te maken dan wel leefbaar te houden voert Woonpartners Midden- Holland maatregelen uit op het gebied van leefbaarheid. Door afdeling Planmatig onderhoud wordt met name invulling gegeven aan de fysieke leefbaarheidsmaatregelen. Onder deze maatregelen vallen bijvoorbeeld het afsluiten van trappenhuizen, het upgraden van entrees, het herstellen van gemeenschappelijke paden en het plaatsen van bewakingscamera’s. Daarnaast vallen onder fysieke leefbaarheid ook maatregelen ter verkrijging van het PKVW. Aspecten zijn inbraakwerend hang- en sluitwerk, gemeenschappelijke achterpadverlichting en indien nodig aanvullende 12
Waarvan de onderdelen: het pauwmelletje, de dichte schoot, het beslag op zichzelf wel SKG*, SKG** of soms SKG***-gerelateerd is
pagina 28
voordeurverlichting en veiligheidbeglazing in voordeur, zij- en bovenlichten. Tevens zullen de extra voorzieningen conform afspraken met de huurderskoepels worden gerealiseerd. Woonpartners Midden-Holland heeft als doelstelling alle woningen te laten voldoen aan de eisen zoals deze zijn samengesteld in het PKVW te voorzien van het PKVW. Woonpartners MiddenHolland heeft dit pakket van maatregelen aangevuld met het aanbrengen van inbraakwerende (isolerende) beglazing in en naast de voordeuren van de woningen. In 2012 zal, gekoppeld aan het uitvoeren van het planmatig onderhoud bij 1062 woningen PKVW worden aangeboden. Hier staat een beperkte huurverhoging tegenover aangezien het een kwaliteitsverbetering van de woning betreft. Tevens zal bij woningen mét PKVW, waarvan de looptijd (10 jaar) van het certificaat afloopt, een upgrade worden uitgevoerd. In 2012 betreft dit 124 woningen.
pagina 29
5. Communicatiehoofdstuk 5.1 Inleiding Een woninginbraak is een gebeurtenis die veel impact heeft op de bewoners. Niets is zo vervelend wanneer er dierbare spullen gestolen blijken zijn. Maar vooral de inbreuk op de eigen veilige woonomgeving maakt veel indruk bij de slachtoffers. In veel gevallen had een inbraak of insluiping voorkomen kunnen worden wanneer het huis bijvoorbeeld voorzien was van goed hang- en sluitwerk of de ramen en deuren dicht zouden zijn. Het is van belang dat bewoners zich bewust zijn van hun eigen mogelijkheden tot voorkomen van woningbraken en daar ook naar gaan handelen.
5.2 Communicatiedoelgroepen Intern 1. BenW 2. gemeenteraad 3. Ambtelijke organisatie Extern 1. slachtoffers van woninginbraak 2. direct omwonenden slachtoffers 3. buurtbewoners van ‘hotspot’ gebieden 4. inwoners van Gouda
5.3 Communicatiedoelstellingen 1. BenW en gemeenteraadleden zijn geïnformeerd over het projectplan woninginbraak; 2. Inwoners van Gouda zijn goed geïnformeerd over wat zij er zelf aan kunnen doen om woninginbraak zo veel mogelijk te beperken.
5.4 Communicatieboodschap Iedere inwoner van Gouda heeft recht op een veilige leefomgeving. Bij het voorkomen van woninginbraken heeft iedereen zijn eigen rol; de gemeente, de politie, maar ook de inwoner. Gouda veilig, dat doen we samen.
5.5 Communicatiemiddelen per doelgroep Doelgroepen Slachtoffers
Boodschap -Wat vervelend dat er bij u is ingebroken. Wat kunt u doen om een woninginbraak in de toekomst zo veel mogelijk te voorkomen?
Middelen - communicatie over PKVW in een brief - preventiestand in het winkelcentrum - inbraakpreventieavond - preventietips via burgernet sms/mail/-
pagina 30
Planning Direct na inbraak in directe omgeving (wijzen op PKVW) overige zaken gedurende het jaar
- Warm contact van politie over afhandeling van de aangifte.
Direct omwonenden slachtoffers
Er is in de buurt bij u ingebroken, voorkom herhaling en zorg dat u maatregelen treft
Buurtbewoners van hotspots
Deze wijk/buurt is regelmatig doelwit van inbrekers. Heel vervelend maar u kunt er zelf veel aan doen, om te voorkomen dat u ook slachtoffer wordt
nieuwsbrief (alleen leden) - actuele informatie over subsidiemogelijkheden, beveiligingssoftware, vakantieservice, PKVW op Gouda.nl - communicatie over vakantieservice, preventietips, site isditvanjou.nl, PKVW, beveiligingssoftware etc. in bijv. Goudse Post, Gouda nl. en via twitter - besmettingsbrieven - inbraakpreventieavond - preventietips via burgernet sms/mail/nieuwsbrief (alleen leden) - actuele informatie over subsidiemogelijkheden, beveiligingssoftware, vakantieservice, PKVW op Gouda.nl - communicatie over vakantieservice, preventietips, site isditvanjou.nl, PKVW, beveiligingssoftware etc. in bijv. Goudse Post, Gouda nl. en via twitter - preventiestand in het winkelcentrum - inbraakpreventieavond in de wijk - preventietips op wijkteamsite - preventietips via wijkteamnieuwsbrief - preventiestand in het winkelcentrum - blog op veiliggouda.nl - communicatie over vakantieservice, preventietips, site isditvanjou.nl, PKVW, beveiligingssoftware etc. in bijv. Goudse Post, Gouda nl. en via twitter - preventietips via burgernet
pagina 31
Direct na inbraak in directe omgeving (besmettingsbrief) overige zaken gedurende het jaar
Nadat er 10 inbraken in de buurt/wijk hebben plaatsgevonden.
sms/mail/nieuwsbrief (alleen leden) - actuele informatie over subsidiemogelijkheden, beveiligingssoftware, vakantieservice op Gouda.nl - witte voetjes actie (communicatie over ‘dit had een inbreker kunnen zijn’) Inwoners van Gouda
Geef inbrekers geen - communicatie over kans. Neem de juiste vakantieservice, voorzorgsmaatregelen preventietips, site isditvanjou.nl , beveiligingssoftware etc. in bijv. Goudse Post, Gouda nl. en via twitter - blog op veiliggouda.nl - preventietips via burgernet sms/mail/nieuwsbrief (alleen leden) - actuele informatie over subsidiemogelijkheden, beveiligingssoftware, vakantieservice op Gouda.nl - preventiestand in een winkelcentrum - inbraakpreventieavond in de wijk
BenW
We zetten fors in op het voorkomen van woninginbraken.
- BenW memo/nota - actieplan preventie woninginbraken
We zetten fors in op het voorkomen van woninginbraken. Gemeenteraadsleden We zetten fors in op het voorkomen van woninginbraken.
- actieplan preventie woninginbraken
Na vaststelling BenW memo/nota
- Raadmemo’s - Actieplan preventie woninginbraken
Na vaststelling BenW memo/nota
Ambtelijke organisatie
6.Evaluatie
pagina 32
Op een aantal momenten in het jaar, waaronder de zomerperiode en de donkere dagenperiode
Eind 2014 willen wij dit projectplan evalueren. Enerzijds willen wij een effectevaluatie en anderzijds een procesevaluatie. Met een effectevaluatie is vast te stellen of de maatregelen geslaagd zijn en met een procesevaluatie of het project succesvol is verlopen.
6.1 Effectevaluatie Een effectevaluatie stelt vast wat de maatregelen hebben opgeleverd en of de maatregelen als geslaagd kunnen worden beschouwd. Als men achteraf wil weten wat het effect is geweest van de maatregelen moet de situatie vooraf goed in kaart zijn gebracht (tijdens de inventarisatie, die als nulmeting te zien is). Hoofdstuk 2 is te zien als 0-meting. Is het project beëindigd dan kan deze nulmeting worden herhaald, dit wordt de 1-meting of nameting genoemd. De veranderingen tussen 0- en 1-meting zijn te beschouwen als effecten van de maatregelen die tijdens de aanpak zijn genomen. Uit deze 1-meting blijkt of de vooraf gestelde doelen gerealiseerd zijn. Deze zijn te lezen in hoofdstuk 3. Op die manier is goed te meten of de doelen zijn behaald.
6.2 Procesevaluatie Met een procesevaluatie wordt het verloop van het project aan een kritische beschouwing onderworpen. Daarbij is belangrijk om de volgende onderzoeksvraag te beantwoorden: Komt iedereen zijn verantwoordelijkheden en taakuitvoering na? De informatie uit de procesevaluatie kan helpen de resultaten van de effectevaluatie te verklaren.
7. Bijlagen pagina 33
7.1 Voorbeeld besmettingsbrief 7.2 Vakantie controlekaart 7.3 (wit) voetje13
13
Vanwege het EK voetbal en de Olympische spelen is het voetje dit jaar als actie oranje gekleurd.
pagina 34
Hollands Midden District Gouwe IJssel Bezoekadres Nieuwe Gouwe O.Z. 2 Gouda Afdeling BPZ Behandeld door Team Gouda Ons kenmerk 2012034729 Onderwerp Buurtonderzoek inbraak kinderdagverblijf Bijlagen 1
Aan de bewoner(s) van dit pand
Geachte bewoner(s), De politie onderzoekt een inbraak in uw buurt. Wellicht heeft u iets gezien of gehoord en draagt die informatie bij aan de oplossing van dit onderzoek. Daarom willen wij u via deze weg enkele vragen stellen. Wij rekenen op uw medewerking. Tenslotte gaat het om de veiligheid in uw woonomgeving en alleen samen kunnen we daaraan werken. De inbraak is gepleegd te Gouda, Bloemendaalseweg 46 (kinderdagverblijf ‘De schaapskooi’) op
Woensdag 7 maart 2012
te 01.53
uur.
Heeft u of één van uw huisgenoten: informatie die mogelijk in relatie staat tot deze inbraak? rond het genoemde tijdstip personen gezien die zich verdacht ophielden in de omgeving? rond het genoemde tijdstip onbekende voertuigen (auto’s, bromfietsen) gezien in de straat of omgeving? van andere mensen hierover iets gehoord? Als u meent informatie over deze inbraak te hebben, neemt u dan via 0900-8844 telefonisch contact op met politie Hollands Midden, team BPZ. Uiteraard kunt u ook schriftelijk reageren. Wij gaan zorgvuldig met uw persoonsgegevens en informatie om. Bij schriftelijke reactie kunt u dit zenden naar :
Per e-mail :
Politie Hollands Midden, district Gouwe IJssel e.o. BPZ Antwoordnummer 10920 (postzegel niet nodig)
[email protected]
Naast het opsporen van daders van de inbraak stelt de politie ook alles in het werk om inbraken te voorkomen. Daarbij rekenen wij graag op úw hulp. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat als eenmaal in een wijk is ingebroken, dit de kans op een inbraak in de omgeving van de getroffen woning sterk vergroot. De dader kent inmiddels het soort huizen, het hang- en sluitwerk en de vluchtroutes in de omgeving en zou daardoor terug kunnen komen. Wij vragen u daarom oplettend te zijn en bij vermoeden van een inbraak direct het alarmnummer 112 te bellen. U kunt ook zelf eenvoudige maatregelen nemen om te voorkomen dat u slachtoffer wordt van woninginbraak. Denk hierbij aan goed hang- en sluitwerk, het gebruiken van het nachtslot als u weggaat of gaat slapen, verlichting aan de voor- en achterzijde van uw woning, begroeiing laag houden zodat uw woning goed zichtbaar is enzovoort. Alvast bedankt voor uw medewerking! Politie Hollands Midden Team BPZ
WAT TE DOEN ALS U GETUIGE OF SLACHTOFFER BENT VAN EEN INBRAAK? BLIJF KALM, DENK AAN UW EIGEN VEILIGHEID EN NEEM GEEN ONNODIGE RISICO’S! Ziet u de daders? Ziet u verdachte omstandigheden? Bel direct het alarmnummer 1 1 2! Onthoud het signalement van de daders en dat van hun eventuele voertuig. Noteer het merk, kleur en kenteken van het voertuig. Kijk waar de daders of de verdachte personen naar toe vluchten. Mocht u slachtoffer zijn van inbraak doe dan altijd aangifte. Bel 0900-8844 en maak een afspraak om aangifte te doen. BELANGRIJKE WEBSITES Politie Hollands Midden Politie Keurmerk Veilig Wonen Stichting M (Meld Misdaad Anoniem)
www.politie.nl/hollands-midden www.politiekeurmerk.nl www.meldmisdaad.nl of telefonisch 0800-7000
CHECKLIST VEILIG WONEN Zorg voor goed hang- en sluitwerk. Vraag advies aan een ‘Politie Keurmerk Veilig Wonen’ erkend beveiligingsbedrijf (zie hiervoor: www.politiekeurmerk.nl). Sluit ramen en deuren altijd af. Vergeet het nachtslot niet, als u gaat slapen of weggaat (ook als u maar kort weggaat). Een schuifpui is inbraakgevoelig. Breng een speciaal hiervoor geschikt slot aan. Haal de sleutel uit de binnenkant van het slot. Sleutels buiten verstoppen is niet handig. Deurmat en bloempot zijn geen ‘geheime plaatsen’. Hang geen adreslabel aan uw sleutel(bos). Zorg dat u geen grote hoeveelheid geld in huis heeft. Berg waardevolle papieren en sieraden goed op in een kluisje of huur bijvoorbeeld een bankkluisje. Plak geen afwezigheidsbriefje op uw deur en vermeld niet op internet dat u afwezig bent. Zorg voor een bewoonde indruk; laat planten staan, gebruik een tijdschakelaar voor uw verlichting. Inbrekers houden niet van verlichting. Zorg voor voldoende buitenverlichting bijvoorbeeld een schemerschakelaar of een bewegingsmelder. Denk hierbij ook aan de achterzijde van uw woning want ook via de achterzijde wordt vaak ingebroken. Plaats waardevolle spullen, maar ook uw autosleutels, uit het zicht van voorbijgangers. Graveer uw postcode en huisnummer op waardevolle eigendommen, leg ze digitaal vast en denk aan moderne technieken, zoals microdots of Selecta DNA. Zorg dat ergens opklimmen onmogelijk is; zet ladders en vuilcontainers weg. Zet uw fiets/brommer altijd op slot. Ook als u deze binnen zet. OP VAKANTIE? Vraag uw buren om uw huis in de gaten te houden. Geef aan waar en hoe u te bereiken bent. Laat een waarschuwingsadres van familie achter. Zorg er voor dat uw buren of familie in geval van nood uw woning in kunnen (reservesleutel). Laat uw post uit het zicht leggen. Mocht u nog vragen hebben dan kunt u altijd contact opnemen met uw wijkagent via 0900-8844. Vertrouwt u het niet, bel dan meteen de politie op 1- 1 - 2! 1 – 1 – 2 daar pak je ook daders mee!
VAKANTIECONTROLE HOLLANDS MIDDEN
Tijdens uw afwezigheid is door ons uw woning gecontroleerd. Bij deze controle bleek, dat:
er geen bijzonderheden waren. de ramen/deuren niet goed gesloten waren
uw afwezigheid zichtbaar was door:
Met vriendelijke groet, Politie Hollands Midden Op de hoogte blijven van politienieuws uit uw gemeente? Abonneer u dan op de digitale nieuwsbrief via www.politie.nl/hollands-midden
��� ������������
A6 ext-Vakantiecontrole.indd 1
9-7-2010, 12:45
Geachte bewoner, Voordat u op vakantie ging, heeft u bij de politie een kaart ingeleverd met waarschuwingsadressen. Aan de hand van de door u verstrekte gegevens heeft de politie uw woning gecontroleerd. Ook is gekeken of uw woning tijdens uw afwezigheid op een speciale manier de aandacht trok van inbrekers. Onze bevindingen vindt u aan de achterzijde van deze kaart.
Mocht u naar aanleiding hi-
A6 Ext-Vakantiecontrole 07-2010 P
ervan nog vragen hebben of wilt u meer informatie over inbraakpreventie, dan zijn op elk politiebureau gratis brochures verkrijgbaar over het Politiekeurmerk, of kijk op www.politiekeurmerk.nl.
www.politie.nl/hollands-midden
A6 ext-Vakantiecontrole.indd 2
9-7-2010, 12:45