Projectnr.:404.0030 Onderzoeklandbouw- envisserijproduktenvoordeConsumentenbond Projectleider:drH.Herstel
Rapport91.07
Maart1991
Sensorischonderzoeknaar verschillentussenalternatieve engangbarekoffie
D.M.vanMazijk-Bokslag drirA.B.Cramwinckel
Afdeling:Sensoriek
GoedgekeurddoordrH.Herstel
Rijks-Kwaliteitsinstituutvoorland-entuinbouwprodukten (RIKILT) Bornsesteeg45,6708PDWageningen Postbus230,6700AEWageningen Telefoon08370-75400 Telex75180RIKIL Telefax08370-17717
Copyright 1991,Rijks-Kwaliteitsinstituutvoor land-entuinbouwprodukten Overnamevande inhoud istoegestaan,mitsmetduidelijkebronvermelding. VERZENDLIJST
INTERN: directeur sectorhoofd produktkwaliteit sectorhoofd produktveiligheid projectleider programmabeheer eninformatievoorziening (2x) afdeling sensoriek (5x) circulatie bibliotheek EXTERN: DienstLandbouwkundigOnderzoek (directeur) DirectieWetenschap enTechnologie (directeur) DirectieVoedings-enKwaliteitsaangelegenheden (directeur) Consumentenbond (drsC.A.H.Verhülsdonk) VoorlichtingsbureauvoordeVoeding (ir.M.J.vanStigtThans) Agralin
1-
ABSTRACT Sensorisch onderzoeknaarverschillen tussenalternatieve engangbare koffie Sensoryevaluationofdifferencesbetweenalternativeandcurrent coffee (inDutch) Report91.07
March1991
D.M.vanMazijk-Bokslag enA.B.Cramwinckel State Institute forQualityControlofAgricultural Products (RIKILT) POBox230,6700AEWageningen,TheNetherlands 2figures,7tables,3appendices Attherequestofaconsumerorganization twentybrandsofcoffee weresensoryanalyzed.The twentybrandsofcoffeeweredividedin sixbrandsofcurrentcoffees,elevenbrandsofalternativecoffees witha 'MaxHavelaar'hall-markandthreebrandsofalternative coffeeswithoutahall-mark.Fivebrandswerefreeofcaffein. Withthemethodoffreechoiceprofilingthemostrelevant termsto describedifferencesbetweenthebrandsofcoffeewereselected. Subsequentlyallbrandswererandomizedandblindlyoffered toa panel,usingascalingmethodwith theselectedterms. Betweentheseveralgroupsofcoffeeweredifferences inthesensory aspects 'aromatic', 'burnt'and 'tasteofpaper,cardboardetc'.
Keywords:sensoryevaluation,freechoiceprofiling,coffee
VOORWOORD HetMinisterievanLandbouw,Natuurbeheer enVisserijheefteen overkomstmetdeConsumentenbond overhetlatenuitvoerenvan onderzoekvanvoedingsmiddelendoorhetRIKILT.Inditkaderheeftde ConsumentenbondhetRIKILTverzochtkoffie teonderzoeken.De resultatenvanhetonderzoekzijnweergegeveninhetartikel "MaxHavelaar-koffiebiedtrijkaroma"indeConsumentengidsvanoktober 1990.Eenkopievanditartikel treftuaannahetonderzoeksverslag.
INHOUD
biz
ABSTRACT
1
VOORWOORD
2
SAMENVATTING
5
1INLEIDING 2MATERIAALENMETHODEN
6 6
2.1Monstermateriaal 2.2 Sensorischonderzoek 3RESULTATEN ENDISCUSSIE
6 7 8
3.1Sensorischvooronderzoek
8
3.2 Sensorischhoofdonderzoek
10
BIJLAGEN AHetscoreformulier datbijhetonderzoekgebruiktis
SAMENVATTING OpverzoekvandeConsumentenbond zijninmei1990twintigmerken koffie,waaronderzesgangbare,elfmeteenMaxHavelaarkeurmerken driemerkenvanhettypeMaxHavelaarzonderkeurmerk,onderzochtop sensorischeverschillen.Vijfmerkenkoffiezijncafeïnevrij. Hetsensorische onderzoek isintweegedeeltenuitgevoerd. Inhet vooronderzoek isnagegeaanwelke termenrelevantzijninhetbenoemen vanverschillentussendemonsters.Inhethoofdonderzoek zijnalle monstersmeteenschaalmethodemetdeinhetvooronderzoekgevonden termenbeoordeeld.
Uitderesultatenblijktdatersignificanteverschillentussende monstersbestaanbijdeaspekten 'aromatisch/vol', 'verbrand'en 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.). DekoffiemerkenmethetMaxHavelaarkeurmerkzijnalshetmeest 'aromatisch/vol'beoordeeld,gevolgddoordegangbaremerken.De merkenvanhettypeMaxHavelaarzonderkeurmerkzijnhetminst 'aromatisch/vol'gevonden. DecafeïnevrijekoffiemeteenMaxHavelaarkeurmerk iswatzuurder gevondendandeoverigekoffiemerken.Decafeïnevrijekoffieszonder keurmerkzijnalsmeer 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.)beoordeelddandeoverigemerken.
1INLEIDING OpverzoekvandeConsumentenbondzijntwintigmerkenkoffieonderzochtopsensorischeverschillen.Vandezetwintigwarenzesmerken degangbarekoffiesoortenenveertienmerkenkoffievanhettypeMax Havelaar,waarvanelfmerkenmethetkeurmerkendriezonder keurmerk.Vijfmonsterskoffiezijncafeïnevrij. DemonsterszijndoordeConsumentenbond ingekocht.Demonstersvoor hetvooronderzoek zijnop13aprilendemonstersvoorhethoofdonderzoekop26april1990bijhetRIKILTafgeleverd.Hetonderzoekis inmei1990uitgevoerd.
2MATERIAALENMETHODEN 2.1Monstermateriaal Intabel1staandegegevensvandemonsterswaarophetvooronderzoek uitgevoerd isenintabel2staandegegevensvandemonstersuithet hoofdonderzoek. Allemonsterswarenverpaktper250grambehalveDERoodmerkdatper 500gramverpaktwas.
Tabel 1.Demonstergegevensvanhetvooronderzoek. RIKILTnummer 51213 51214 51215 51216 51217
Merk Tanzania CaféOrganico Neuteboom Solidaridad AHPerla DERoodmerk
gangbaar
MaxHavelaar keurmerk x x X
X X
Tabel2.Demonstergegevensvanhethoofdonderzoek. RIKILT- CB-nr nummer
Merk
gangbaar
Max Havelaar keiurmerk zonder met
51390 51391 51392 51393 51394
1 2 3 4 5
AHPerla DERoodmerk DEGcudmerk VanNelleSupra DEDécafé
X X X X X
51395 51396 51397 51398 51399
6 7 8 9 10
HagClassique Campesino FincaIrlanda Frontlijn Indio
X
51400 51401 51402 51403 51404
11 12 13 14 15
Kagera Nicaragua Organico Plata Solidaridad
X X X X X
51405 51406 51407 51408 51409
16 17 18 19 20
Supporta Tanzania Amigo FincaIrlanda Tanzania
X X
cafeïnevrij
X X X X X X
X X X
2.2 Sensorischonderzoek Dekoffie isgezetineensterktevan42,5gramgemalenkoffieperliterwater.AlskoffiezetapparaatisdeDEExcellent10gebruiktmetDE koffiefilters.Dekoffie isopgevangenineenthermoskan.Detemperatuurvanhetopgevangenwater indeachttiengebruikte thermoskannen varieerde tussen83,8 °Cen85,0°C.Demonsterszijninplastickoffiebekertjesnaelkaarmetcircatweeminutentussentijdaangeboden. Allepanelledenhebbendemonsterszwartenzondersuikerbeoordeel'.! binnen30minutennahetzettenvandekoffie.Degemalenkoffiewer'. indeverpakking ingoedafsluitbareplasticdozenbewaard.Bijhet beginvandenieuweweekwerdennieuwemonstersgenomen;eenaangehr-
X X X
kenpak ismaximaaldrieachtereenvolgendedagenvoordetestgebruikt. Hetsensorische onderzoek isintweegedeeltenuitgevoerd. Inhet vooronderzoek isnagegaanwelke termenrelevantzijninhetbenoemen vanverschillen tussendemonsters.Daarvoorzijnvijfmonsters,waarvanééninduplo,metdefreechoiceprofilingmethode onderzochtdoor eenpanelvantwaalfpersonen.Determendiedemeestrelevanteverschillenaangavenzijngebruiktbijhetbenoemenvandeschalen.Daarmee ishetscoreformuliervoorhethoofdonderzoekvastgelegd,(zie bijlageA). Vervolgens ishethoofdonderzoekuitgevoerd.Daarbijzijnvijfmonsters induploaangeboden.Demonsterszijndooreenpanelvanvijftienpersonengerandomiseerd,blindengecodeerd invijfsessies beoordeeld (vijfmonsterspersessie). Derandomisatieschema'svoorhetvoor-enhethoofdonderzoek zijnals bijlageBenCbijgevoegd.
3RESULTATEN ENDISCUSSIE 3.1Vooronderzoek
Infiguur1ishetresultaat,vandefreechoiceprofilingende procrustus-analysetezien.Infiguur2zijndebijbehorende termen afgebeeld.
Opbasisvandezeresultatenzijndetermenbepaaldwaarmeedetwintig monstersvanhethoofdonderzoekbeoordeeldzijn.Devolgende termen zijngekozen: 'aromatisch/vol', 'verbrand', 'bitter', 'zuur'en'afwijkend (karton/papier/teer e.d.)'.
9-
Dimension 1[H]vs.Dimension 2 [V]
Consensus plot
Tanzania arabica Cafe Organico arabica Max Havelaar keurmerk Neuteboom Solidaridad Max Havelaar keurmerk Neuteboom Solidaridad Max Havelaar keurmerk AH Perla 0E Roodmerk
0.55 0.41 0.28 0.14 0.01 -0.13
-0.26 -0.39 -0.53 -0.66 -1.19
- I -
-0.90
-0.60
-0.00
-0.30
0.30
0.60
Figuur 1. De p l a a t s van de zes monsters k o f f i e u i t h e t vooronderzoek, v e r k r e g e n met de free choice p r o f i l i n g methode en de p r o c r u s t u s a n a l y s e . De h o r i z o n t a l e as v e r k l a a r t 31% v a r i a n t i e , de v e r t i c a l e as 14%. Overzicht vandegebruikte termen (gewogen:x>293)
1
400
•aangebrandeg)
300 200-
•aangçb^andts) *6itfer(s) •brandsmaak aromatisch(g)*
neer(s)
*slap(s)
*aroAa(s)
*wrang(s)
100 •bijsmaak •aangebrand(g)
watirig(s)* 0-
•pitt g(s) •aroma/iterkte(s)
-100+
-200
*zuur(s) volle smaak* •waterig(s)
-300
-360
-300
--•
+-
60 180 300 -180 -60 -240 -120 120 240 360 gewogen factor voor hor.as
Figuur2.Determenterverklaringvandeverschillendepositiesvan demonsterskoffie (g=geur;s=smaak).
10
3.2Hoofdonderzoek
Intabel3zijnderesultatenvandesensorischebeoordelingenvanhet hoofdonderzoekweergegeven.Ditzijndegemiddeldenvandeopgemeten waardenaandegebruikteschalen. Tabel3. Deresultatenvanhethoofdonderzoek.Degemiddeldenvande waardenaandegebruikteschalen.
koffie
aromat. verbrand /vot
bitter
zuur
afwijkend
gem
gem
gem
gem
gem
37 39 40 40 32 41 34 39 25 40 38 35 34 39 39 37 33 45 44 40 45 43 45 28 36
34 40 45 31 38 36 21 42 30 44 35 39 44 36 40 36 46 32 28 42 34 40 37 39 37
3:35 45 36 44 40 30 42 34 45 36 49 48 37 45 32 48 31 27 47 40 42 42 40 32
23 26 23 19 21 21 19 21 23 20 22 26 22 22 22 21 21 21 15 27 25 26 24 20 31
26 33 38 38 38 32 27 30 41 33 27 56 43 24 29 38 38 27 23 35 26 36 31 50 49
CB-nr
C82b CB3 CB4 CB5 CB7
CB9b CB10 CB11 CB12a CB12b CB13 CBH C315a CB15b CB16 CB17 C818b CB19 CB20
Opderesultatenzijnenkelvoudigevariantieanalysesuitgevoerd.Bij deaspekten 'aromatisch/vol'en 'verbrand'zijnsignificanteverschil lengevonden (F-toets,p<0,05).Ookbijhetaspect 'afwijkend(kar ton/papier/teer e.d.)' iseensignificantverschilgevonden(F-toets p<0,001).Bijhetaspekt'zuur1isgeenverschilaantoonbaar.Bij':-.,.•• aspekt 'bitter'isweliswaareensignificantverschil tussende monstersaantoonbaar,maardeduplo'szijnhiermindergoed,daaror wordt 'bitter'verderbuitenbeschouwinggelaten.
11
Opdegemiddeldewaardenvandeaspekten 'aromatisch/vol','verbrand' en 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.)zijncluster-analyses uitgevoerd (methodeWard,meetoptieSeuclid),zodatdemonsters inhomogene groepeningedeeldkunnenworden.Opbasisvanderesultaten zijnviergroepengekozenwaarbijgroep1hetminstengroep4het meestvandebetreffende eigenschapheeft.Intabel4zijnderesultatenvandeclusteranalysesvandieaspektenwaarbijsignificanteverschillentussendemonstersgevondenzijnweergegeven.
Tabel4.Deindeling ingroepenmetbehulpvanclusteranalyses opde aspectenwaarbijsignificanteverschillengevondenzijn.Groepéén geeftweinigengroepvierveelaanvanhetonderzochteaspekt. RIKILT- CB-nr nummer
vol/aromatisch
verbrand
afwijkend
51390 51391a 51391b 51392 51393
1 2a 2b 3 4
3 3 3 3 2
3 4 4 2 4
1 2 3 3 3
51394 51395 51396 51397 51398a
5 6 7 8 9a
3 2 3 1 3
3 1 4 2 4
2 1 2 3 2
51398b 51399 51400 51401a 51401b
9b 10 11 12a 12b
3 2 2 3 3
3 4 4 3 4
1 4 3 1 2
51402 51403 51404a 51404b 51405
13 14 15a 15b 16
3 2 4 4 3
3 4 2 2 4
3 3 1 1 3
51406 51407a 51407b 51408 51409
17 18a 18b 19 20
4 4 4 1 2
3 4 4 4 3
1 3 2 4 4
12
Vervolgens isnagegaanofdeverschillende soortenkoffiezoalsde gangbare,dekoffiemerkenmetofzondereenMaxHavelaarkeurmerken metofzondercafeïnebijdeonderzochte aspektenverschillendbeoordeeldzijn.Uitmeervoudigevariantie-analysesblijkenbijhetaspekt 'aromatisch/vol'dekoffiemerkenmethetMaxHavelaarkeurmerk gemiddeldalshetmeestaromatischbeoordeeld tezijn,gevolgddoorde gangbaremerken.DekoffiemerkenvanhettypeMaxHavelaarzonder keurmerkzijngemiddeldalshetminstaromatischbeoordeeld (F-toets, p<0,05). Tussendekoffiemerkenmetofzondercafeïne isgeen verschil in 'aromatisch/vol'aantoonbaar(F-toets, P< 0,05). Intabel5zijndezegemiddeldenweergegeven.
Tabel5.Degemiddeldewaardenvandeverschillendekoffiesoortenop hetaspekt 'aromatisch/vol'.Tussendehaakjesstaathetaantal waarnemingen. met cafeïne
zonder cafeïne
totaal
39 (165)
41 (45)
39 (210)
Gangbaar
37 (75)
37 (30)
37 (105)
MaxHavelaar zonderkeurmerk
34 (45)
28 (15)
33 (60)
38 (285)
38 (89)
38 (374)
MaxHavelaar metkeurmerk
totaal
Bijhetaspekt 'verbrand' isgeenverschil indebeoordelingaantoonbaar (F-toets,p<0,05).
Bijhetaspekt 'zuur'isereeninteractie tussendesoortenkoffie (F-toets,p<0,05). DekoffiemeteenMaxHavelaarkeurmerkenzonder cafeïne isietszuurderbeoordeelddandeoverigekoffiemerken.Degemiddeldewaardenstaanintabel6.
13
Tabel 6. De gemiddelde waarden van deverschillende koffiesoorten op het aspekt 'zuur'.Tussen dehaakjes staathet aantal waarnemingen. met cafeïne
zonder cafeïne
totaal
22 (165)
27 (45)
23 (210)
Gangbaar
23 (75)
20 (30)
22 (105)
Max Havelaar zonder keurmerk
22 (45)
20 (15)
21 (60)
22 (285)
24 (90)
22 (375)
Max Havelaar met keurmerk
totaal
Bij het aspekt 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.) iser ook eeninteractie tussen deverschillende soorten. In tabel 7 isdeze interactieweergegeven (F-toets, p< 0,05). De cafeïnevrije koffiemerkenvan het typeMax Havelaar zonder keurmerk zijn gemiddeld als meer 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.) beoordeeld dan de overige koffiesoorten
Tabel 7. De gemiddelde waardenvan deverschillende koffiesoorten op het aspekt 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.). Tussen de haakjes staat het aantal waarnemingen. met cafeïne
zonder cafeïne
totaal
34 (165)
38 (44)
35 (209)
Gangbaar
35 (75)
30 (30)
33 (105)
Max Havelaar zonder keurmerk
33 (45)
50 (15)
38 (60)
34 (285)
37 (89)
35 (374)
Max Havelaar met keurmerk
totaal
SijlageAHetscoreformulierdatbijhetonderzoekgebruiktis
^' ^; 5 N
LU O
_<—_
-CD-
CZ)'
CD
O
CZ' CZ)
U
X LLI
0) Q) 4-> ••0 W C E C
M
> M Q
-j
U Q
3 <.
2
S!
.
H
SS U
w
>
Ufa >
ni
o
M K
c
CZ) CZ) CD
C (0
H <->w LU w z o SO Q os
z z z z -ZD
LU
Z D
:
C D
C D <w? :
C D
Z D
<•»
cz)
C D C D D Z
C D
a a
CD CD-
CD
'~~) £—
CD •CZ) CD r-~-,
CD CD
c
•ZD
'ZD
-» ' C C C C 'CC' C C ' v
CD
CD
5~
— ,
ZZ
CD
CD
CD
CD r^3
CD
CD
2
LU CO
CO
2 LU
H iJ
lu co LU
1 CC
EH W CQ
O n O
o O
o
CO
co
in CQ
•*
o
<
CC Z i-
ÛC Z u.
Q. LU Q
X. LU
LU O
CC CD
1 £ a.
Q LU 2
q 55! Q.
CD
CD
CD CD CD
CD
e» C C -CC C C ŒD » o C C ' C C -ZZZJ C C as
CD CD
CD
CD-
—cDCD
CD
i — >
CD
CO
O)
O
CD
>
CD
>
- C C C C C C CC' CD CD CD
CD CD
<= J CD W ^zD-pa
CD
CD'
! -, <—> J U W
CD CD
CD
CD —CD-
CD
r- C C -CC' '.CC .
J
« -zo-W CD
>
CD
CD
CD'
v -ZZZ- ZZ2 C C -ZZZ-
tn
CD
cZz
Cx '.
CD
,CD —,
- C C C C -CC CC- -
CD ~CDD-
'—, ,—., r:
-ZD CD CM
•CD
CD
CD O CD CD,
J U
u
>
CD -
O ZD
X
o
-
—
, ZZD
'ZZ2
-ccv ccr' cc
-zr>cc cc
r"- 1
;Ç~
CD
CD
CD
CD CD
^
'=' ^^ .^
Sr'
~
CD-
CD
cc 'CC 'CD r"-
cc cc CC -c~..
CC-
ZZZ.
EH
=
E
ZD
ZZ CZ
CD
CD
CD
CD
CD
CD
CD
CD
CD CD
CD CD'
CD
CD
'ZD' CD-
H EH
X
o *-
'M
CD ZD
CD
X u w
>
*
o o
t
*~
5 a. O •J U il
C C -,
CD CD
CD CD
>
> *.
to C C ( T -."TO C C - te
CD CD
CD CD —CD~
a
^_
CD
CD CD
o
to rzzi C1Z' C C OD « CM ui < ', ( • i " i tCC' in t O C C " C ' « C > ^ . ( -• ' ) M r~7) r~~^ c, • k > e«
CD CD
CD
=
== ^ CD
S
ZD' CD
CD
Q
CD
CD CD CD
S
CD-
CZ3
H
CD
ZD
<
f
2
CC'
CD
—, CQ ZZ « — w
C D
EH
CD
cb
EH H
CD
CD
ZD
^
CD
>
—
X y
u
55 W
CM
W
ex
CD CD
Q
a
D
f ZZ'
O EH
O
ai 0 S
s •* ai i ai i x: r~ ai m in tr
CD
<=P
CD
D 2 2 H
CD
CD
CD
tT> (0 T3 tn C
CD CD
CD
CD
1 n (M
CD CD-
CD
CD
SS
co
CD
CD
CD CD'
CD CD
ZZ,
1
r, C C C C ' c c c c »*•
CD
O (Ti
CD
CD
CID
Q
o> C " C C • . '. en » ) ' •• .CC' ' C C »
CD-
CD
CD CD
LU
ZD CD-
CD CD CD
CD CD
= = . -
:— .C D.-
CZZ'
CD
-<= =
'ZD-
CD r~.
CD CD
CD CD CD
,—,
m
— ' ' C T »--
* CI2 •— ^2^2-u m C Z ' -T~/ ( j 'CC' m
'ZD
CD CD CD OD
CD
f- 'Zzz az
•ZD
CD-
CD
CD CD
ce
o
'ZD
co C U ' C C ' C C ' 'CC- «o
CD' CD'
CD
o CO
o
CD r—^
CD-
' — ' — ?
zz n e cz) « z cz) « D ZZ- «D CZ) a c c e OC e zz: cz) a o cz> a c C -ZZ O « D CD CO
2 O X
,Z;D
CD CD
CD
CZ' CZ)'
- « ~ ' J B C D ) CZ3 A 3 < >CBZ> f W * C Z ' ( s : — — a E S C CBZ C D 9 D « Z C D
- » - -
CZ)
cp u - p ai 1 W O - •r-iD H C0) ÄO -H LU M-p ai ai J ,*r-H 0*1-1 t - H - H - H 0) 3 D 3 Ol-Q-O
C/3 K E H
CD
CD CID
ZZ) CZ)
T3 *4-<
•u > £
=1 58
ZD
CD'
wo x c s
> M En
a
CZ)
ai g « c W > 4 J (0 .* (0 (0 a i - H CTS -a ai a> a ai+J * C IJ C.C •H o a s u 0 10 QuîA
2 • <W
CD
o o
CD
u u a> ra a> O A i 4j o « ai w > e ai C TJ 0 C4J-H • g ai u u (0 ? - H i n ^ ï D ai N cr ai-P ^-H •H Ü) Q) (0 N W G-r-iiC ai
Ö 2
H
cb
mx a ai «JrH o cr>
EH
'ZD
CD
W
(/)
CD
CD
ai
O
•ZD
-ZD-
•ZZ)
w
i o
CD
CZ)
ai
-,—-
=
CD-
CD
T3 0 - H 0 O C H £ X! (1) c tu
•
O O o
0) Q ) T - I Q )
0>
Ez
w < s w o h
§
a.
=
,-—. , CD-
CD
•DZ
DZ' 'ZD-
ZD
CD-
CD
ZZ
zz ~n.
5E'
Z^
^
5f ^ CD
CD
ZD
CD-
ZD
'=
. Er
- C D - Cd M
^"~;
»~
2
-
:
:
•
CD
*~~ .C— -. D
ZZ 2
« <
jS CD ZDCM
ZZ
=
—
CC
z_
y,
-,-
E
~
H
c^ cc
':
, .•CC,
.!_
CD
ZZ
^_z
<
CD
EH
_S
EH
M 2
CD
H
CD-
2
T
_
C"
zzr
•CD EH U l-H
CD
-
Q 2
3
CD
M
•
Ez CD
2
EH H H
2 m
~~ZL
(— CD
c: r^
N
Max Havelaar-koffie / 2 I \ biedt rijk aroma Daarmee lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat het wel goed zit met de koffie. Zijleverthetverslavende cafeïne, zo'n50tot 85 mgperkopje,maarandere gezondheidsbedreigende effecten zijn niet onomstotelijk aangetoond.
Twintigverschillende koffiemerken hebben wevoor ugetest, waarbij weonze testpijlen specifiek optweedoelen hebben gericht In de eerste plaats concentreert hetonderzoekzichvolledig opde smaak van dekoffie.Indetweede plaatshebben wevooral naar"ideële" koffiegekeken, diemeestal hetMax Havelaar-keurmerk draagt Wehebbengoednieuwsoverdeze "eerlijke" koffie:enkelemerken methetMax Havelaar-keurmerk komen alsdemeest volle of aromatische uit detest Met koffie is er weinig mis. Dat weten naar onder meerdeinhoud, het cafeïnew e uit eerdere tests van koffie; lees er gehalte,ennaarrestenvanhetoplosmidbijvoorbeeld de Consumentengids van del dichloormethaan en de kankervermei1988maaropna. wekkendePak's (polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Op geen van Het ging toen omeenuitgebreide test deze punten deden we toen verontrusvan gangbare koffie, met en zonder catende vondsten. feïne, waarin we metineen verrichtten
Prijs en smaak Daarmee blijven twee aspecten over die watkoffie betreft hetgesprekvandedag vormen:deprijs endesmaak. De koffieprijs heeft altijd flink geschommeld. Opdit moment isde koffieprijs niet hoog. Voor een halfpondspak gewone koffie (DE "roodmerk"-kwaliteit)betaalt unu zo'nƒ2,55.Debelangrijksteoorzaken van delageprijzen zijn deoverproduktievankoffie, hetwegvallenvandeprijs-en produktie-afspraken van de Iko (de Internationale Koffie Overeenkomst) endelagedollarprijs. In de profielen vindt u onze "richtprijs", eenvrij scherpeprijs waarvoor uzonder veelgezoekkunt slagen. Verder hangt de prijs ook af van het gebruikte bonenras. Devier belangrijkstezijn, involgordevan aflopende kwaliteit en prijs: Colombiaanse gewassen Arabica's (Columbian mild), de andere gewassen Arabica's (other milds),ongewassenArabica's (Braziliansandothers) endeRobusta's. Inhet algemeen zijn Robusta's minder aromatisch en smaken ze daardoor bitterder; bovendien bevatten zij meer cafeïne. DeArabica's, vooral de Colombiaanse,zijndaarompopulairderènprijziger (zo'n 10 tot 30%). De klant vraagt steeds vaker om Arabica-koffie, maar helaasvermelden defabrikanten slechts zelden (of alleen als reclame) de gebruikte koffierassen. In andere landen, zoalsFrankrijk, gebeurt dit alvaker. Endaniserdesmaak.Natuurlijk, over smaak valt niet te twisten, maar deze dooddoener mag niet de doodsklap zijn voornader onderzoek. Aroma Metbehulpvaneennogvrijjongeonderzoeksmethode kunnen geoefende proeverseenkarakteristiek vandesmaakgeven die verder gaat dan het (persoonlijke) oordeel "lekker of niet". In deze methode wordt eerst nagegaan welke termenzichhetbestlenenomdesmaakverschillen te karakteriseren. Biiripiro.
Profiel van twintig ideële engewone koffiemerken
Merk:A.Heijn Perlamild Te koop:A. Heijn Oorsprong:onbekend Prijs per pak: ƒ2.40 Smaak, aroma:ooo Smaak,gebrand:ooo
Merk: DE Roodmerk Te koop:overal Oorsprong:onbekend Prijs per pak: ƒ2,55 Smaak, aroma:ooo Smaak, gebrand:oooo Merk: DEGoudmerk Te koop:overal Oorsprong:onbekend; 100%Arabica Prijsper pak:ƒ3,55 Smaak, aroma:ooo Smaak, gebrand:oo Merk: VanNelleSupra Te koop:overal Oorsprong:onbekend Prijsper pak:ƒ2 Smaak, aroma:oo Smaak, gebrand:oooo
Merk:Campesino Roodmerk Keurmerk: MaxHavelaar Te koop: SOS/wereldwinkels Oorsprong:Nicaragua, Tanzania, Angola Prijsper pak:ƒ3,60 Smaak,aroma:ooo Smaak,gebrand:oooo Merk: FincaIrlandaB.D. Keurmerk: Demeter Te koop:alternatievewinkels, SOS/wereldwinkels Oorsprong: Mexico; Arabica Prijs per pak: ƒ5,25 Verpakking: PVC Smaak,aroma:o Smaak,gebrand:oo Merk:Frontlijn Te koop:Sll/o-a.wereldw. Oorsprong:Angola,
Tanzania,Zambia Prijsper paieƒ4,30
Smaak,aroma:ooo Smaak,gebrand:ooo
Merk: IndioGoudmerk Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:SOS/wereldwmkels Oorsprong:Guatemala, CostaRica, Nicaragua; 100%Arabica Prijs per pak: ƒ4,25 Smaak, aroma:oo Smaak, gebrand:oooo Merk: Kagera Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:Sll/o.a. Edah Oorsprong:Angola, Tanzania,Nicaragua Prijs per pak:ƒ3,50 Smaak, aroma:oo Smaak,gebrand:oooo Merk: Nicaragua Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:SOS/wereldwinkel: Oorsprong:Nicaragua Prijs per pak:ƒ4,10 Verpakking: PVC Smaak,aroma:ooo Smaak,gebrand:ooo Merk: Organicobiologisch Keurmerk: MaxHavelaar, Ska! Te koop:SOS/wereldwinkels, alternatievewinkels Oorsprong:onbekend Prijsper pak:ƒ4,65 Verpakking:PVC Smaak, aroma:ooo Smaak,gebrand: ooo Merk: CaféPlata Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:Albert Heijn Oorsprong:onbekend Prijsper paie ƒ3,60 Smaak, aroma:oo Smaak,gebrand:oooo Merk: CaféSolidandad Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:supermarkten Oorsprong:onbekend Prijs per pak:ƒ3,70 Smaak, aroma:oooo Smaak,gebrand:oo Merk: SupportaKeurmerk Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:Sll/supermarkten Oorsprong:Tanzania, Angola,Nicaragua Prijsper pak:ƒ3,50 Smaak,aroma:ooo Smaak,gebrand:oooo
Merk: TanzaniaGoudmerk Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:SOS/o.a.wereldw. Oorsprong:Tanzania; 100%Arabica Prijs per pak:ƒ4,05 Smaak, aroma:oooo Smaak, gebrand:ooo
Merk: DEDécafé Te koop:overal Oorsprong:onbekend Prijs per pak: ƒ 3,15 Smaak, aroma:ooo Smaak, gebrand:ooo
Merk: Koffie HagClassique *i Te koop:overal Oorsprong:onbekend Prijs per paie ƒ3,15 Smaak, aroma:oo Smaak,gebrand:o
Merk: CaféAmigos Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:supermarkten Oorsprong:onbekend Prijs per pak:ƒ3,90 Smaak, aroma:oooo Smaak, gebrand:oooo Merk: FincaIrlanda Keurmerk:Ska! Te koop:SOS/wereldw., alternatievewinkels Oorsprong:onbekend; uitbiologischeteelt Prijsper pak:ƒ5,95 Verpakking: PVC Smaak, aroma:o Smaak, gebrand:oooo Merk:Tanzania Keurmerk: MaxHavelaar Te koop:SOS/aa.wereldw. Oorsprong:Tanzania; 100%Arabica Prijsper pak:ƒ4,40 Verpakking: PVC Smaak, aroma:oo Smaak, gebrand:ooo
teste koffie blijkt dat met vijf termen te kunnen. Teneerste isdat deomschrijving aromatischofvol.Eenbakkieleutkanmeer of minder aromatisch zijn; de mate waarin dit het geval is,hebben weinde profielen weergegeven met rondjes (hoe meer,deste "voller").Hiermeewordtde volle (of sterke) koffiesmaak omschreven. Ten tweede is dat de term gebrand. Koffiebonen worden gebrand en dat geeft ze een aparte geur en smaak. Hoe meerdithetgevalis,deste "gebrander" smaakt dekoffie. Ookdit hebben wein rondjes weergegeven. Ten derde heeft koffie een typerende bitteresmaak.Dezebitteresmaakwordt vaaktoegeschreven aan het gebruik van het Robusta-ras. En ten vierde smaakt koffie soms wat zuur. Hoewel bitter en zuurindetestduidelijk werdenwaargenomen,waren deonderlinge verschillen tussen de koffiemerken op dit punt te kleinomzetevermelden. Alslaatste springt decategorie afwijkenderuit.Sommigekoffies bezitteneen duidelijk afwijkende smaak,diedoorde proevers doorgaans in weinig lovende bewoordingen wordt omschreven, zoals "papier- of kartonachtig", "een teersmaak"endergelijke.Ookde afwijkende smaakwordtvaaktoegeschrevenaanhet gebruik van Robusta-bonen. Inhetoverzicht vindtubijiederekoffiehet profiel van de smaak wat aroma en branding betreft. Houdt u van een koffie met een vol aroma? Probeer dan eens Solidaridad of de Tanzania Goudmerkof, alsueencafeïnevrijmerkzoekt, de Amigos. De beide Finca Irlanda's daarentegen hebben uitgesproken weinigaroma. Evenzo zijn er vrij veel merken met eensterkebrandsmaak,maarslechtséén waarbij dit nauwelijks het geval is. Houdt u niet van die brandsmaak, probeer dan eens Hag Classique of (wat meer gebrand) DE Goudmerk, Finca Irianda (cafeinehoudend) of Solidaridad. Desterkst afwijkende smaken troffen deproevers aan bij IndioGoudmerk, en de cafeïnevrije Finca Irlanda en Tanzania.Deminstesmaakafwijkingen zijn er bijdeAHPerla, HagClassique, Nicaragua, Solidaridad en Tanzania Goudmerk.
Gewoon versus ideëel In dezetestiseenbewustekeusgemaakt v oor het op de proef stellen van de "alternatieve"of, zouwilt, "ideële" koffie. Mensvriendelijk" noemen devoorstanders van deze koffie haar zelf, en daarmeewordendekoffiemerken bedoelddie "et Max Havelaar-keurmerk dragen,elf
in totaal. Hierna leest u meer over het Max Havelaar-initiatief. Overigensbevatdezetestookdrie"alternatieve"merkenzonder het MaxHavelaar-keur.Ditbetreft deFrontlijn,een produkt van de Stichting Ideële Import (dusweldegelijk eenideëel produkt) en twee Finca Irlanda's, waarvan de cafeïnehoudende het Demeter-keur (uitde biologisch-dynamische stal) draagt en decafeïnevrije het Skal-keur;delaatste heet ook"uit biologische teelt". Daarnaast bevat detest zes"gewone" merken om een vergelijking tussen gewoon en alternatief mogelijk te maken. Bovendien zijn vijf van de geteste merken cafeïnevrij. Wat dit laatste betreft kan gezegd worden dat de cafeïnevrije merkeneringeenenkelopzichtuitspringen.Positief nochnegatief.Ookverschillen ze onderling weinig in smaak. Daaromdurvenwedestelling aandatu
tussen koffie metenzondercafeïne geen smaakverschil zult proeven. De vergelijking tussen "gewone" en "ideële" koffie levert een aardige uitkomstop:enkelemerkenmetMaxHavelaar-keur bieden meer aroma of, zo u wilt,een"vollere"smaakdandegewone merken.DebeideFincaIrlanda'szonder MaxHavelaar-keur bieden daarentegen juist wat minder aroma. Verder isgebleken dat deMax Havelaar-koffie zonder cafeïne een tikje zuurder smaakt dan de overige merken, en dat de cafeïnevrije ideëlekoffie zonder Max Havelaar-Keurmerk meer smaakafwijkingen kent.VoorideëlekoffiemetMaxHavelaar-Keurmerk betaalt u gemiddeld ƒ1à ƒ1,50 méér dan voor gangbare; voor ideële koffie zonder dit keurbetaaltucircatweekeerzoveel.Bij cafeïnevrije koffie zijn de prijsverschillenietsgeringer.
Zuivere koffieenhet Max Havelaar-keurmerk Koffie met het Max Havelaar-keurmerk is commercieel een schot in de roos gebleken. In twee jaar tijd heeft deze koffie zich een vaste stek op het schap van de supermarkt verworven. Welke zijn de achtergronden van deze koffie en waar gaat de gulden die u extra betaalt naartoe? Hier leest u er meer over.
"Eerlijke handel isbeter danhulp".Onder dit motto zijn al vele jaren enkele ideële importorganisaties actief; SOS/ WereldhandelinCulemborgendeStichtingIdeëleImport inAmsterdam zijn de bekendste. Hun produkten zijn onder meer in wereldwinkels te koop. Veruit hun belangrijkste produkt, goed voor ongeveerdehelft vandeomzet,is koffie. Ondanks al hun inspanningen heeft deze alternatieve koffie nooit meer dan zo'n0,3%vandetotaleNederlandse koffiemarktomvat.Eenergbescheidenaandeeldus,dat vrij algemeenwordt toegeschreven aan de beperkte verkrijgbaarheid ervan. Waaromnietproberendezeideëlekoffie ook via de supermarkt aan de klant te brengen? Deze gedachte, en de vraag van kleine boeren(organisaties) in de ontwikkelingslanden zelf naar meer afzetmogelijkheden, heeft in 1988 geleid tot de oprichting van de Stichting Max Havelaar. Max Havelaar DeStichting MaxHavelaar stelt zichin
wezenmaarééndoel:hetverbeterenvan de slechte positie van medemensen in ontwikkelingslanden door het bewerkstelligenvaneenrechtvaardiger wereldhandel. Veelalzijn dit kleine boeren,diemeer gebaatzijnbijeeneerlijkeprijsvoorhun produkten dan bij hulp. Voor een gift moet je je hand ophouden; hulp alléén lost de problemen niet wezenlijk op,en vergroot soms zelfs de afhankelijkheid. Een goede prijs voor de produkten kent dezebezwaren niet. Daarom is "eerlijke handel"misschienweldebestevormvan ontwikkelingshulp Dit uitgangspunt brengt de Stichting ookinpraktijk, enwelalsvolgt.Decirca dertigaangesloten boerenorganisaties in een tiental verschillende landen (dit komt overeen met zo'n 400.000 boerengezinnen)krijgen voor hunArabica-koffie eengegarandeerde minimumprijsvan 126dollarcent per pound (0,454kg).Dat is aanzienlijk meer aar.de prijs op de wereldmarkt, die c : aar tussen de 70 en 90dollarcent schimmelt. Veel kleine boerenkrijgen trouwens meteensdewereldmarktprijs. Daarnaast kunnen de aangesloten organisatiesvooreendeelgeldvooraf krijgen (voorfinanciering), tot 60% van de geschatte handelswaarde. Dit vermindert hun afhankelijkheid van dubieuze kredietverleners.Bovendienzijndeleve-
ringsvoorwaarden vrij gunstig en worden er in principe langlopende (dus meerjarige) contracten afgesloten. Dit vergrootde(inkomens)zekerheid voorde kleine boeren. Verderwordterzoveelmogelijk direct van de boeren ingekocht. Bij de gewone handelkomtnamelijk eengrootdeelvan dewinst bij machtige lokale tussenhandelaren terecht, die de boeren voor hun bonen vaak veel te weinig betalen. In landen als Angola, Tanzania en Nicaragua koopt men nog grotendeels bij staatsbedrijven, alprobeert deStichting dit opkorte termijn te veranderen. Overigens: niet de Stichting Max Havelaar sluit deze contracten af, maar de deelnemende Nederlandse koffiebrandersdoendat.Dezehebbeneenlicentieovereenkomst met de Stichting, die de licentiehouders dan het recht geeft het Max Havelaar-keurmerk te voeren. Daarvoor dragen de branders per pak koffie 6 cent aan de Stichting af, die daarvan haar activiteiten betaalt: de controle op de gang van zaken en de promotievanhet keurmerk. Diecontrole is hier vooral boekhoudkundig.DeStichtingcontroleert deboeken van de aangesloten koffiebranders en waakt voor misbruik van het keurmerk. Het is immers niet de bedoeling datdiebrandersgewonekoffie alskeurmerk-koffie verkopen. Er is een openbaar jaarverslag met accountantsrapport. Wathetbuitenland betreft controleert de Stichting of het geld is aangekomen. Zij informeert naar de besteding ervan enofdebesluitenhierover democratisch worden genomen. Er is dus controle op de bestedingen, maar tegelijkertijd wü deStichtingniet tebevoogdendoverkomen. Stringente eisenvoor de besteding van het geld zijn er niet. In de praktijk worden de deelnemende coöperaties één-àtweemaalperjaar bezocht.
Succes Uiteindelijk betaalt natuurlijk de koper van koffie het Max Havelaar-keurmerk. Die meerprijs bedraagt op dit moment ƒ1 àƒ1,50 per halfpondspak. Het prijsverschil tussen gewone en ideëlekoffie isnugroot,omdatdekoffieprijs vorig jaar een vrije val heeft gemaakt. In juli 1989 werd namelijk de economischeparagraaf vandeInternationale Koffie Overeenkomst geschrapt. Daarmeeverviel in feite het belangrijkste instrument: de minimumprijs van 120dollarcent perpound. Desondanks is Max Havelaar-koffie een succes. De Stichting schat haar marktaandeel nuop2,3%.Kijk jealleen naar de consumentenmarkt (60tot65%
reldlanden willen deelnemen dat men wel 20 keer zoveel koffie zou kunnen verkopen, alsdaar kopersvoor waren.
Milieuvriendelijk?
Eenvoorbeeld vanhetverschil inprijs tussen eenkoffie met Max Havelaar-keurmerk (f 3,50, links)eneengangbare van roodmerkkwaliteit (f 2J0, rechts). De prijsopbouw is alsvolgt A voorde boer, 8 handel, kredietentransport inhet produktieland; Cuitvoerbelasting; D transport naarhet consumptieland, kosten enmargevan de brander; EcommissieMax Havelaar,Fmargegrootendetailhandel;enGinvoerbelastingplusBTW. Duidelijkis te ziendat eenboer aan Max Havelaar-koffiemeerverdient
vanhettotaal),danbedraagthetaandeel zelfszo'n3%.Degrootverbruikers,zoals de horeca en kantines, blijven wat achter. Daarom propageert de Stichting nu haar koffie vooralindezemarkt. Daarnaast wordt erhard gewerkt aan een gelijksoortig initiatief in andere Europeselanden.Zostaatdeintroductie opdecommerciëlemarktvanideëlekoffie in België er aan te komen, terwijl ook Duitsland, Engeland, Scandinavië, Frankrijk,ItaliëenZwitserlandnietzullen achterblijven. Nogwatverderwegisdecommerciële introductievanandereideëleprodukten, waarbij men vooral denkt aan thee, cacao, textiel en vruchten als bananen en noten.Voorlopigheeft deStichting echter aan koffie haar handenvol,wantzóveel boerenorganisaties uit Derde-we-
Eenwatheikelpunttenslotteisdevraag of de huidige ideële koffie ook milieuvriendelijk is. VolgensdeStichtingisdeteeltmilieuvriendelijker dan de gangbare. Doorgaans gebruiken kleine boeren minder kunstmest en bestrijdingsmiddelen, want de arbeidskrachten zijn er wel, maar het geld niet. Er wordt meer gewied enmeerorganische mestgebruikt. Een aardige redenering, maar geen sluitende. Want de kans op een (insekten)plaag is weliswaar kleiner voor een kleine boer dan op een grote plantage, maar desondanks kan er een optreden. Ookdieplaag zal dan met chemischgeweld bestreden moetenworden. In ieder geval heeft de koper van het ideëleproduktnugeenabsolutegarantie van een milieuvriendelijke teelt. De Stichting Max Havelaar onderkent overigens dit probleem, en overweegt het milieuvriendelijke telen toch meer aandacht tegeven. Indezetestzitoverigensookkoffie die beweertwelaanmilieu-eisentevoldoen. Dat zijn de "biologische" Organico, die naast het Max Havelaar-keur het Skalkeur draagt, de Finca Manda met cafeïne diehetbiologisch-dynamische Demeter-keur draagt, en de cafeïnevrije FincaMandametSkal-keur.Helaaszijn deze drie in het milieu-onvriendelijke PVCverpakt.
Nuttige adressen • SOS/Wereldhandel,Culemborg, ®(03450)13744 • StichtingIdeëleImport(SU), Amsterdam, ®(020)272566/237403 • StichtingMaxHavelaar, Utrecht, ®(030)334602
Enkele koffiemerken met het Max Havelaar-keurmerk biedenwat meer aroma dan de gewone merken. Voor Max Havelaar-koffie betaalt u per pak ƒ1 i ƒ 1,50 meer. Wie van een volle, weinig gebrand smakende koffie houdt, moet de Solidaridad (ƒ3,70) eens proberen. Wie daarentegen een volle koffie met brandsmaak zoekt, heeft een goede kans dat de Amigos (ƒ3,90) in de smaak zal vallen. •
