PROJECTMATIG WERKEN IN PONTIANAK
TRANSMISSIELEIDING
September 2007
RUWWATER SCHOONWATER
PONTIANAK – BIYUNG KOTA PONTIANAK
TECHNICAL COOPERATION PDAM PONTIANAK - OASEN GOUDA Basis handleiding voor Projectmatig Werken
PROJECTMATIG WERKEN IN PONTIANAK
* Afgeleid van: Werken aan Projecten Rudy Kor * Uitgeverij: Kluwer Bedrijfswetenschappen
Gouda sept. 2007 H.Nuijten
Transmissieleiding HPE 800/630 mm
Stad Pontianak
Transmissieleiding Ruwwater HPE 800 mm
Pontianak - Biyung
Nieuwe buis HPE 800 mm
PROJECTMANAGEMENT Hoofdstuk 1 Inleiding In dit hoofdstuk behandelen we in grote lijnen wat projectmatig werken betekent. Welke kenmerken heeft een project. Welke fasen er in een project voorkomen en tenslotte wat projectdoelen zijn en hoe daarmee om te gaan. In dit hoofdstuk leer je de grove structuur van een project kennen. Deze structuur is een eerste houvast om een project gestalte te gaan geven.
1.1 Wat is projectmatig werken ? Projectmatig werken is een middel om eenmalige werkzaamheden die minder voorspelbaar zijn en buiten de normale orde vallen, meer structuur te geven met als doel de werkzaamheden beter hanteerbaar en controleerbaar te maken. Buiten projectmatig werken kennen we nog twee in groepen in te delen werkzaamheden, namelijk improvisatie, waarbij zonder een vooraf opgesteld plan gereageerd wordt. Er wordt dan vaak van geval tot geval beslissingen genomen en routinematige werkzaamheden. Hierbij worden handelingen herhaaldelijk uitgevoerd en zijn ze goed voorspelbaar. Men hoeft niet steeds te verzinnen wat er precies moet gebeuren, want daar is in het verleden al goed ver nagedacht. Om de voorspelbaarheid bij projectmatig werken te vergroten wordt er planmatig gewerkt, zodat de te volgen weg geleidelijk duidelijker wordt. Dit betekent dat men vooraf de tijd neemt om goed na te denken over het te bereiken doel en de manier waarop dit doel bereikt kan worden. Hiertoe wordt een project vaak opgedeeld in fasen, waarbij na elke fase het projectdoel en de te volgen weg kunnen worden bijgesteld. 1.2 Wat is een project ? Een project is een tijdelijk werkverband van een aantal mensen om een vooraf vastgesteld doel te bereiken met een vastgesteld budget. Kenmerken van een project zijn o.a.: • een project moet een duidelijk beginpunt en ook een einddatum kennen; • een project heeft een tijdelijk karakter; • een project heeft een eenmalig en duidelijk gedefinieerd doel; • een project heeft een opdrachtgever die het project betaalt; • een project beschik over een budget; • een project kent een projectleider die de opdrachtgever als baas heeft. Het werken in projectvorm heeft een aantal voordelen. Als er een degelijk plan van aanpak is geschreven, is het voor alle partijen duidelijk wat er staat te gebeuren. Het project is goed gedefinieerd en er is duidelijk wat de projectgrenzen zijn. Bij een goede samenstelling van het projectteam zullen de projectleden elkaar aanvullen en stimuleren. Hierdoor kan de productiviteit van elk toenemen. Aandachtspunten bij projectmatig werken. Een projectleider zal eerst de grote lijn van het project bepalen. Ga nog niet in op de details; deze komen later wel aan de orde. Om een project hanteerbaar te maken, kan dit opgedeeld worden in fasen. Een grove indeling in fasen is: • • •
Voorbereiding (denken) Realisatie (doen) Nazorg (onderhouden).
1.3 Fasen Grote projecten zijn vaak moeilijk beheersbaar. Dat wil zeggen dat het moeilijk is te voorkomen dat het budget wordt overschreden, de einddatum te halen of het gesteld doel te bereiken. Om een groot project toch beheersbaar te maken, kan een aantal maatregelen worden getroffen. Zo zullen we aan het begin van het project een zogenoemd Plan van Aanpak maken. Hierin wordt door de projectleider het project duidelijk beschreven. Denk eraan dat in zo’n plan van aanpak behalve het projectdoel en de te leveren producten ook het te gebruiken budget en planning van het project worden genoemd. Over het maken van een plan van aanpak zullen we later in de cursus tegen komen. Een opdrachtgever zal zeer nieuwsgierig zijn hoe een projectleider het project denkt uit te gaan voeren. Als handig hulpmiddel gaan we het project opdelen in fasen. Een fase kan beschouwd worden als een serie activiteiten binnen een project, die logisch gezien bij elkaar horen. Men past fasering toe om risico’s te verkleinen. Een algemene, bruikbare fasering is; • Het initiatief: het idee • De definitie: wat moet er gebeuren? • Het ontwerp: hoe komt het eruit te zien? • De voorbereiding: hoe moet het gemaakt worden? • De realisatie: Doen! • De nazorg: gebruiken en instandhouding. Initiatieffase In de initiatieffase is van een project nog geen sprake. Wel bestaat er een probleem of een idee waarvan men vindt dat er iets aan gedaan moet worden. In deze fase wordt een eerste stap gezet voor het project. In deze fase wordt een projectleider aangesteld, die overlegt voert met de opdrachtgever en die verder de projectorganisatie opstelt. De fase wordt afgesloten met een goedgekeurde projectopdracht. Definitiefase De definitiefase geeft duidelijkheid over wat er van het project verwacht kan worden. Er is een opdracht om een project te starten. Het vereiste projectresultaat wordt nu duidelijk vastgelegd. We maken hierbij onderscheid tussen wensen en eisen. Er worden randvoorwaarden gesteld. Eisen moeten verplicht worden gerealiseerd binnen het project en wensen wil men graag gerealiseerd zien maar zijn niet noodzakelijk. Er ligt aan het eind van de definitiefase een plan van aanpak. Soms wordt er voor gekozen om een plan van aanpak gelijktijdig aan te leveren met de projectopdracht. Ontwerpfase Nu dat we weten wat het projectdoel wordt, kan in de ontwerpfase aangegeven worden hoe de oplossing eruit zal komen te zien. In deze fase wordt er eerst een voorlopig ontwerp gemaakt, welke na verdere uitwerking de status definitief ontwerp krijgt. Aan het eind van deze fase wordt het definitieve ontwerp gepresenteerd aan de opdrachtgever en ter goedkeuring ondertekend. Voorbereidingsfase In deze fase wordt het ontwerp uit de vorige fase geschikt gemaakt voor realisatie. In deze fase zorgt men ervoor dat de realisatie probleemlos kan verlopen. Hierbij geldt dan ook: Eerst denken, dan doen.
In deze fase worden de vergunningen aangevraagd een werkomschrijving geschreven, de materialen besteld. Het werk gegund aan een aannemer en de opdracht aan deze aannemer gestuurd. Realisatiefase Hier wordt “het product”gemaakt. Hoe beter de vorige fase is uitgevoerd, hoe minder kans men op onaangename verrassingen heeft bij de realisatie. In deze fase zal de projectleider het werk begeleiden en toezicht houden op de uitvoering. Hij zal door middel van voortgangrapportages de opdrachtgever regelmatig op de hoogte houden. De realisatiefase wordt beëindigd op het moment dat het projectresultaat in gebruik wordt genomen. Nazorgfase In de nazorgfase wordt het projectresultaat gebruikt. Restpunten worden afgehandeld, de projectadministratie wordt beëindigd en het project wordt geëvalueerd. Een nacalculatie moet helderheid brengen in de totale kosten van het project. Deze fase wordt afgesloten door een goedgekeurde projectevaluatie. 1.4 Doel van fasering Het maken van een fasering heeft als voordeel dat in een project beslissingsmomenten worden ingebouwd. Aan het eind van elke fase heeft de opdrachtgever de gelegenheid het project bij te sturen. Hierbij kan hij kiezen op de ingeslagen weg door te gaan, doorgaan met aanpassingen van het projectdoel of zelfs stoppen met het project. Voorbeeld van een fasering Bij de aanleg van nieuwe watertransportleiding zullen we een uitgebreid voorbeeld per fase aangeven welke activiteiten er zullen plaats vinden. Probleem of aanleiding In Pontianak-City op het eiland Kalimantan in Indonesie is een wijk A in de stad die te kampen heeft met een zeer lage waterdruk. Het plaatselijke waterleidingbedrijf heeft te kampen met ontevreden klanten die dagelijks hun beklag bij de directie uiten. De directie van het waterleidingbedrijf heeft geld ter beschikking gekregen om de problemen op te lossen. De directie stelt een projectleider aan om de mogelijkheden te onderzoeken. Initiatief De opdrachtgever namens de directie van het waterleidingbedrijf bespreekt samen met de projectleider o.a. - de oorzaak van de problemen – een in slechte staat verkerende transportleiding- de opdracht – de aanleg van een nieuwe transportleiding vanaf het pompstation naar de wijk A- de eisen waaraan de opdracht moet voldoen – het projectresultaat en de beschikbare termijn waar binnen het project moet zijn uitgevoerd - het beschikbare budget De projectleider zal nu een werkvoorbereider aanstellen om het ontwerp te maken. Verder zal hij samen met de werkvoorbereider o.a. een voorstudie maken van een mogelijk tracé. Het nieuw gekozen tracé zal behalve economisch en financieel ook een strategische afweging moeten zijn. Bijvoorbeeld door het aanleggen via een – kleine - omweg kan gelijktijdig een andere wijk mee profiteren van de aanleg van de nieuwe leiding. Of door een ander tracé te kiezen wordt de lengte van de nieuwe leiding weliswaar langer, maar zullen de kosten lager uitvallen omdat er geen ingewikkelde constructies gemaakt hoeven worden. Bij ons voorbeeld wordt gekozen om niet door het centrum van Pontianak-
city te gaan, maar erom heen. Het centrum van Pontianak-city heeft veel kanalen die gepasseerd moeten worden en dat levert ingewikkelde en dure constructies op. Bovendien ondervindt het drukke centrum weinig hinder van de werkzaamheden en kan de nieuw aan te leggen wijk B ook profiteren van de nieuwe transportleiding. De projectleider schrijft een projectopdracht, waarin hij behalve het gekozen tracé, ook een Plan van Aanpak met een kostenraming en planning aangeeft. Definitie Speciale eisen worden van het project niet geëist. Ontwerp Samen met een werkvoorbereider zal de projectleider behalve de eisen van de opdrachtgever uit de definitiefase, ook de projectspecifieke kenmerken bespreken, waarna de werkvoorbereider een voorlopig ontwerp uitwerkt. Dit voorlopig ontwerp wordt met de opdrachtgever besproken en bij goedkeuring wordt het voorlopig ontwerp verder uitgewerkt tot een definitief ontwerp. De aanlegvergunning wordt aangevraagd. Voor het project in Pontianak-city betekent dit dat de projectleider samen met de werkvoorbereider o.a. bepaalt welke diameter en van welk materiaal de nieuwe transportleiding moet worden. De werkvoorbereider zal voorlopige werktekeningen maken. Met dit voorlopige ontwerp gaat de projectleider naar opdrachtgever om dit met hem te bespreken. Na goedkeuring van de opdrachtgever werkt de werkvoorbereider het voorlopige ontwerp uit tot een definitief ontwerp. Voorbereiding In deze fase wordt de werkomschrijving – bestek - gemaakt met daaraan gekoppeld een directiebegroting (voorcalculatie). Een werkomschrijving vertelt precies wat er van de aannemer verwacht wordt. Niet alleen technisch, maar ook administratief. De projectleider denkt na over de op handen zijnde wijze van aanbesteding. De werkomschrijving en directiebegroting wordt aan de opdrachtgever ter goedkeuring gepresenteerd. Na goedkeuring kan begonnen worden met de aanbesteding van het werk. Alvorens wordt overgegaan tot de gunning, moeten de benodigde vergunningen verleend zijn. Daarna kunnen de materialen worden besteld. Voor Pontianak-city betekent dit dat er een plan voor het aanleggen van de nieuwe transportleiding volledig is uitgewerkt. Realisatie De aannemer levert een planning aan waarin het gedetailleerd aangeeft wanneer hij wat klaar heeft. Deze zogenaamde mijlpalen zullen gebruikt worden om de planning op de voet te kunnen volgen. De projectleider zal gedurende de realisatiefase optreden als woordvoerder van het waterleidingbedrijf. Hij zal regelmatig met de aannemer de voortgang van het project bespreken en dit ook schriftelijk vastleggen. Ook zal hij regelmatig de opdrachtgever op de hoogte houden over de ontwikkelingen van het project. Aan het eind van realisatiefase is de transportleiding aangelegd en in gebruik. Het projectdoel is bereikt. Voor Pontiank-city betekent dit dat straten zullen worden opgebroken. De projectleider geeft sturing aan het project en zal er alles aan gelegen zijn om zo geruismogelijk het project te laten ontwikkelen. Hij zal niet weg lopen voor de problemen, maar zal juist optreden daar waar het project spaak begint te lopen. Hij communiceert behalve met de aannemer en opdrachtgever ook met de aanwonende. Uiteindelijk wordt de nieuwe transportleiding, na goedkeuring van de projectleider opgeleverd. Daarbij is de transportleiding in Pontianak-city onderworpen aan een drukproef en is de leiding bacteriologisch akkoord.
Nazorg Nu dat de leiding is opgeleverd is het o.a. van groot belang dat de ligging van deze transportleiding wordt geregistreerd. De aannemer zal daarvoor revisietekeningen moeten aanreiken. Vervolgens worden deze tekeningen op de tekenkamer verwerkt op basiskaarten van het waterleidingbedrijf. Ook het afhandelen van restpunten zal door de aannemer verricht moeten worden. Door de projectleider wordt een projectevaluatie gemaakt, waarin verantwoording wordt afgelegd voor het gerealiseerde project. In Pontianak-city is het weer rustig. De wegen zijn over het algemeen weer goed begaanbaar. Wel wordt er een lijst van restpunten opgesteld, zoals het opnieuw bestraten van een gedeelte van het trottoir in jalan C. De aannemer heeft hierbij slordig gewerkt en de bewoners hebben geklaagd dat het trottoir schots en scheef ligt. Na inspectie van de projectleider, waarbij hij zelf heeft geconstateerd dat de bestrating niet in orde was, noteert hij deze herstelwerkzaamheden bij de lijst met restpunten. Verder schrijft hij zijn eindevaluatie, waarbij hij o.a. verantwoording aflegt van de gemaakte kosten en het bereikte projectdoel. Een goedgekeurde eindevaluatie is het eind van het project in Pontianak-city. 1.5 Projectdoelen Projecten worden uitgevoerd om een doel te bereiken. Om deze doelen te bereiken zullen ze beschreven moeten worden door middel van kenmerken, of wel projectdoelen moeten SMART zijn opgesteld. Deze afkorting staat voor - Specifiek - Meetbaar - Aanwijsbaar/ acceptabel - Realistisch - Tijdgebonden Specifiek Wat gaan we precies doen! Er mag geen misverstand bestaan over het te behalen eindresultaat. Volgens ons Pontianak-city project betekent dit dat de waterdruk in wijk A omhoog moet van 1 bar naar 2 bar. Meetbaar Achteraf moet worden vastgesteld of het projectdoel behaald is of niet. Dit kan worden uitgedrukt in tijd, geld, kwaliteit en kwantiteit. Bijvoorbeeld- Op 31 december van dit jaar ligt er een nieuwe transportleiding van het pompstation naar wijk A tegen het vooraf bepaalde budget en waarbij de waterdruk is verhoogd van 1 naar 2 bar. Aanwijsbaar/acceptabel Een persoon of groep moet verantwoordelijk zijn voor het behalen van het doel. Dit doel moet wel acceptabel zijn voor degene die het moet behalen. Bijvoorbeeld- De afdeling Distributie zal voor 31 december van dit jaar een nieuwe transportleiding hebben aangelegd. Realistisch De doelen moeten haalbaar en uitvoerbaar zijn. Kan het wat we willen? Als een doel niet te behalen valt, zullen mensen er geen zin in hebben. Bijvoorbeeld: de waterdruk in wijk A hoeft geen 2 bar, maar 1,5 bar te zijn, of het project hoeft niet op 31 december gereed te zijn, maar op 1 maart volgend jaar..
Tijdgebonden. Er staat een bepaalde eindtijd voor waarop het doel behaald moet zijn. Bijvoorbeeld: op 1 maart volgend jaar moet door de afdeling distributie de waterdruk in wijk A verhoogd zijn van 1 bar naar 1,5 bar.
Hoofdstuk 2 In dit hoofdstuk nemen we o.a. de projectorganisatie onder de loep. We kijken naar de eigenschapen en verantwoordelijkheden van de projectleider en kijken naar de rol van de projectleden.
2.1 De projectorganisatie Om een project uit te voeren, wordt soms een aparte projectorganisatie in het leven geroepen. Zo’n projectgroep bestaat uit mensen die voor een project op basis van hun bekwaamheid, vakkennis en hun karakter bijeen zijn gebracht. Bovenaan zo’n projectgroep staat de projectleider. Daaronder komen de projectleden, zoals een werkvoorbereider, een toezichthouder of in sommige gevallen projectsecretaris. Verder kan een adviseur bij het projectteam betrokken raken, wanneer speciale deskundigheid gevraagd wordt. Deze projectgroep heeft verder een relatie met de “buitenwereld”. Dit is in eerste instantie de opdrachtgever. Verder zal een stuurgroep actief zijn. Een stuurgroep bestaat minimaal uit leden van de directie van het waterleidingbedrijf, het afdelingshoofd, de directe chef waaronder de projectleider valt en de opdrachtgever. De stuurgroep zorgt voor informatie uitwisseling en coördinatie tussen verschillende projecten. Verder controleert de stuurgroep de projectvoortgang en adviseert de opdrachtgever. 2.2 De rol, de eigenschappen en verantwoordelijkheden van de projectleider Een projectleider heeft binnen het team vaak een zwaardere taak dan de overige teamleden. Het vervullen van een rol als projectleider is echter een grote uitdaging en bijzonder leerzaam. Om een project goed te kunnen leiden, heeft een projectleider een aantal eigenschappen nodig. Een projectleider moet onder andere: • het lef hebben zich als leider te gedragen; • taakgericht kunnen werken; • goede communicatieve vaardigheden hebben; • enthousiast anderen kunnen motiveren; • hoofd en bijzaken van elkaar kunnen onderscheiden; • vooruit kunnen denken; • kunnen omgaan met onzekerheden; • kunnen organiseren en delegeren.
De verantwoordelijkheden van een projectleider zijn als volgt samen te vatten: • • • • • • • • • • •
zorgen voor een juist plan van aanpak; bekendmaken van het plan van aanpak bij betrokkenen; goedkeuring verkrijgen van het plan van aanpak bij de opdrachtgever; de voortgang rapporteren aan de opdrachtgever; de dagelijkse leiding nemen binnen het team; voorzitter zijn van de projectteamvergaderingen; zorgen voor een goede motivatie en sfeer binnen het projectteam; oplossen van conflicten tussen projectmedewerkers onderling; bewaken van de planning; bewaken van het projectbudget; bewaken van de kwaliteit van de op te leveren producten.
2.3 De Projectleden De projectleden zijn samen met de projectleider de uitvoerders van het project. Ze worden vaak geselecteerd op basis van hun deskundigheid en ervaring. Een projectleider zal samen met de opdrachtgever goede projectleden moeten vinden voor zij projectteam. De kwaliteit van de projectleden is immers van groot belang voor het welslagen van het project. De projectleden zullen in staat moeten zijn: • gemeenschappelijk te komen tot een taakverdeling en planning van het werk; • de creativiteit te stimuleren door een goede sfeer te creëren; • effectief te discussiëren; • om te gaan met meningsverschillen en conflicten binnen de groep; • gezamenlijk beslissingen te nemen; • kritiek te geven en te ontvangen. Projectleden hebben ook hun verantwoordelijkheden, namelijk: • een correcte uitvoering van de opgedragen taken; • het behalen van de eigen deelplanning; • de voortgangsrapportage aan de projectleider en tijdsverantwoording;
de
daaraan
verbonden
eigen
2.4 De Opdrachtgever De opdrachtgever is te beschouwen als de klant van de projectgroep. Meestal is dit het afdelingshoofd. Hij wil beschikken over het eindproduct van het project en betaalt hiervoor. Een opdrachtgever heeft de volgende verantwoordelijkheden: - het nemen van beslissingen; - het scheppen van duidelijkheid in onduidelijke situaties; - het scheppen van voldoende draagvlak binnen de organisatie voor het project; - het meedenken met de projectgroep; - het bewaken van de voortgang; - het beschikbaar stellen en bewaken van het budget; - het bewaken van de kwaliteit.
Hoofdstuk 3 In dit hoofdstuk volgen we een project van begin tot het eind. Wij kijken hoe we een project kunnen organiseren, hoe we een project kunnen beheersen en ook waarom projecten soms mislukken.
1.1. Het organiseren van een project Allereerst zal er een intakegesprek met de opdrachtgever plaats vinden. De opdrachtgever kiest een projectleider uit en zal door brainstormen en discussie de grote lijnen van het project doornemen. Belangrijk hierbij is dat de projectleider een zo helder mogelijk beeld krijgt van wat er aan het eind van het project moet worden opgeleverd, hoeveel geld er beschikbaar is welke mensen er eventueel beschikbaar zijn, wat wel en wat niet bij het project hoort en wanneer het project klaar moet zijn. De projectleider zal niet meteen overal ja of nee op kunnen zeggen. Hij zal vaak eerst bedenktijd moeten hebben. Vaak zal hij met de opdrachtgever moeten onderhandelen over bijvoorbeeld meer geld en meer beschikbare projectleden. Als het besluit genomen wordt het project te starten, zal een flink aantal zaken georganiseerd moeten worden: - De doelstelling van het project moet worden bepaald. - Er moet een samenwerking tot stand gebracht worden. - de beslissingsbevoegdheid en autorisatie moet worden geregeld. Wat mag de projectgroep zelf beslissen? Waarvoor moet vooraf toestemming voor gevraagd worden? - De communicatie moet worden geregeld. Management en projectleden moeten op de hoogte worden gebracht en gehouden over d projectvoortgang. Om dit vast te leggen wordt er in de definitiefase een plan van aanpak gemaakt. Het maken van een goed plan van aanpak is van groot belang voor een project.
3.1.1. Een project start-up vergadering In de meeste gevallen zal het projectteam uit slechts twee of drie personen bestaan, namelijk de projectleider en de werkvoorbereider. Soms kan er voor gekozen worden om in de uitvoering een toezichthouder aan te stellen. I zo’n geval is het handig om ook de toezichthouder deel te laten nemen met de start-up vergadering. Een project start-up vergadering kan de volgende elementen bevatten: - Kennismaking - Bespreking van de doelen van het project. - Presentatie va het plan van aanpak. - Bespreking van de uit te voeren activiteiten. - Afspraken maken over de te volgen werkwijzen en procedures. - Duidelijk maken welke bevoegdheden de projectgroep heeft.
3.1.2. Uitvoering van het project Nadat het project gestart is zal op basis van het plan van aanpak met de uitvoering van het project begonnen worden. De voortgang va het project moet periodiek worden vastgesteld en de planning eventueel aangepast. Een project dat niet goed wordt geleid kan behoorlijk uit de hand lopen. Dit resulteert in bijvoorbeeld hoge kosten, vertraging of een verkeerd projectresultaat. Een project moet daarom beheerst worden, dat wil zeggen “onder controle” worden gehouden. 3.1.3. Projectafsluiting Behalve dat een project wordt opgestart met een plan van aanpak en een project start-up vergadering, moet een project ook netjes worden afgesloten. Het moet voor iedereen duidelijk zijn dat het project nu is afgelopen. Hierbij moet met een aantal zaken rekening gehouden worden: - Er moet een eindrapport of eindevaluatie ingeleverd worden. - De projectleider zorgt voor een schriftelijke ontheffing van de opdracht bij de opdrachtgever. - Er dient een nacalculatie gemaakt te worden. 3.2 Beheersen van projecten Als een project tijdens de uitvoering niet goed bestuurd wordt zal het projectveel geld kosten, niet het gewenste resultaat opleveren of veel te laat klaar zijn. Projecten kunnen ingewikkeld en moeilijk beheersbaar zijn. Bij de uitvoering van een project zijn de volgende beheersaspecten te onderscheiden: 1. Tijd (T) 2. Geld (G) 3. Kwaliteit (K) 4. Informatie (I) 5. Organisatie (O) Zowel de projectleider als opdrachtgever moeten aan elk van deze factoren voldoende aandacht besteden voor een succesvol project. Tijdens de uitvoering zal de projectleider de tijd (planning) in de gaten moeten houden. Ook zal hij moeten weten hoeveel geld op een bepaald moment is gebruikt en nog beschikbaar is. De projectleden moeten hun werk goed uitvoeren, zodat de geleverde producten van voldoende kwaliteit zijn. Om ervoor te zorgen dat iedereen weet wat hij moet doen, moet iedereen de juiste informatie krijgen. Ook de opdrachtgever moet informatie krijgen over de voortgang van het project. De projectleider is verantwoordelijk voor het project. Dat zijn zaken als interne en externe samenwerking, de besluitvorming, het toewijzen van verantwoordelijkheden en het organiseren van vergaderingen.
WORDT VERVOLGD !!!!!!
