Programmabegroting. Wat vorig jaar ondenkbaar leek, is nu de orde van de dag. Gemeente Haaren Postbus ZG Haaren

Programmabegroting 2016 Wat vorig jaar ondenkbaar leek, is nu de orde van de dag

Gemeente Haaren Postbus 44 5076 ZG Haaren Telefoon E-mail Internet

0411 – 627282 [email protected] www.haaren.nl

2

Programmabegroting 2016

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave ....................................................................................................................... 3 Voorwoord ........................................................................................................................ 5 Leeswijzer ........................................................................................................................ 7 Speerpunten ........................................................................................................................ 9 Programma 1 – Leven .......................................................................................................... 13 Programma 2 – Wonen ........................................................................................................ 21 Programma 3 – Ondernemen ............................................................................................... 29 Programma 4 – Bestuur ....................................................................................................... 33 Programma 5 – Beheer ........................................................................................................ 37 Programma 6 – Algemene dekkingsmiddelen ...................................................................... 43 Paragraaf A Lokale heffingen ........................................................................................... 49 Paragraaf B Weerstandsvermogen en risicobeheersing ................................................... 55 Paragraaf C Onderhoud kapitaalgoederen ....................................................................... 63 Paragraaf D Financiering.................................................................................................. 67 Paragraaf E Bedrijfsvoering ............................................................................................. 71 Paragraaf F Verbonden partijen en deelnemingen ........................................................... 75 Paragraaf G Grondbeleid.................................................................................................. 79 Paragraaf H Veiligheid ..................................................................................................... 85 Financiële begroting ............................................................................................................. 89 Bijlagen Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Bijlage VI Bijlage VII

Financiële uitgangspunten begroting 2016 .................................................... 95 Van Perspectief naar Begroting ..................................................................... 97 Overzicht reserves en voorzieningen............................................................. 99 Overzicht risico’s ......................................................................................... 109 Verklarende woordenlijst en afkortingen ...................................................... 111 Meerjareninvesteringsplan .......................................................................... 115


3

4


Voorwoord

Ook de begroting 2016 is gericht op het behoud en de verdere ontwikkeling van leefbare en duurzame dorpen. Dorpen met ieder zijn eigen karakter, maar alle vier met een goede sociale samenhang in een groene omgeving. We gaan verder op de ingeslagen weg waarbij we insteken op kleinschalige ontwikkeling waar het kan en grootschalig waar het moet. In de snel veranderende wereld en samenleving vraagt deze insteek om snel schakelen, soms gedurfde keuzes en het snel mogelijk maken van ideeën en ontwikkelingen. Wat vorig jaar ondenkbaar leek, is nu de orde van de dag -

-

De grote aantallen vluchtelingen die voornamelijk uit Syrië en andere landen uit het MiddenOosten over Europa uitzwermen waren in 2014 niet te voorzien. Ook voor de gemeente Haaren heeft dit gevolgen. In 2014 stonden we aan de vooravond van een ingrijpend proces van transities Jeugdhulp, WMO en Arbeidsdeelname (Participatiewet); deze decentralisaties zijn goed verlopen. We moeten ons er wél bewust van zijn dat de komende jaren nog ingrijpende bezuinigingen moeten worden geëffectueerd in de zorg. Een andere manier van werken als lokale overheid is aan de orde van de dag. “De economie in Nederland is weer aan het groeien.” zegt de Koning in de Troonrede van 15 september 2015, terwijl de economische groei in de opkomende economieën (zoals China) en de wereld stagneert. Vorig jaar stevende de gemeente Haaren af op een duurzame ambtelijke fusie met de gemeenten Sint Michielsgestel en Boxtel, inmiddels loopt het project Toekomst Haaren op volle toeren.

Het zijn voorbeelden waaruit duidelijk wordt hoezeer de maatschappij in beweging is en met welke snelheid de veranderingen plaatsvinden. Deze maatschappelijke ontwikkelingen vraagt een grotere mate van flexibiliteit en creativiteit van de gemeente. De andere manier van werken van de (lokale) overheid speelt hier deels op in. De rol van de lokale overheid verandert. We gaan meer in gesprek met de inwoners van de dorpen, om te horen wat er speelt, welke initiatieven en ontwikkelingen bijdragen aan de leefbaarheid van de dorpen. Deze initiatieven en ontwikkelingen willen we ondersteunen, met elkaar verbinden en borgen in de dorpen. In de begroting 2016 vragen wij ruimte om de kracht van de samenleving optimaal in te zetten. We realiseren ons daarbij dat de kracht van de samenleving, de inzet van vrijwilligers en mantelzorgers niet onbeperkt is. Naast deze snelle en ingrijpende veranderingen is er een roep naar duurzaamheid. Wij vertalen duurzaamheid onder andere in extra aandacht voor alternatieve energievoorziening, aandacht voor beperking van uitstoot van CO2, behoud van cultuurhistorische waarden in de gemeente en milieuvriendelijke bedrijfsvoering. Met de ontwikkelingen in “de Margriet” willen we nadrukkelijk een statement maken op het gebied van opwekking van alternatieve energie. We willen de voorbeeldfunctie die de overheid heeft in deze serieus nemen door op diverse terreinen duurzaam te zijn (dus niet alleen met de mond belijden, maar vooral doen!). De speerpunten in de begroting 2016 vloeien (net als voorgaande begrotingen) één-op-één voort uit het Bestuursakkoord “Samen met onze inwoners voor toekomstbestendige dorpen”. Er is de afgelopen tijd veel op de rit gezet: - De opening van de MFA in Helvoirt en de brede school in Haaren zal dit jaar nog plaatsvinden. - Er zijn tal van burgerinitiatieven in de dorpen, waaruit blijkt dat de betrokkenheid van de inwoners op hun eigen woonomgeving groot is.


5

-

De gemeentelijke dienstverlening staat nog immer op een hoog peil en wij blijven deze verbeteren. De bouw van woningen in diverse dorpen van onze gemeente is de afgelopen tijd goed op gang gekomen. De toekomstige ontwikkelingen in de Haarense infrastructuur vragen om voortdurende aandacht. Samen met maatschappelijke partners zijn voorbereidingen getroffen om duurzaamheid voor de gemeente Haaren op de kaart te zetten.

Op tal van grote en middelgrote projecten hebben we de afgelopen jaren vorderingen gemaakt. Denk hierbij aan de bouw van verzorgingshuizen in de dorpen Helvoirt en Haaren, de ontwikkelingen van Haarendael, N65, PHS, de ontwikkeling van Den Hoek, centrumplannen Haaren en Helvoirt, etc. Daarnaast voert de gemeente vanzelfsprekend de wettelijke taken uit die in autonomie of medebewind aan ons zijn opgedragen. Structureel is sprake van een gezonde financiële huishouding, in 2019 gaan we uit van een structureel voordeel van € 167.000. Uw gemeenteraad zal – naar verwachting – in 2016 een besluit nemen over de toekomst van de gemeente Haaren. Wat dat besluit ook moge zijn: wij zetten ons in voor toekomstbestendige, leefbare dorpen en de ontwikkelingen en maatregelen die wij u voorstellen in de begroting 2016 zijn daar op gericht. Eric van den Dungen, Wethouder Financiën

6


Leeswijzer

Speerpunten De speerpunten zijn de beleidsdoelen voor de komende jaren. Onder de speerpunten wordt aangegeven welke maatregelen en ontwikkelingen het komende jaar onze aandacht hebben om dat beleidsdoel te bereiken. Achter elke maatregel en ontwikkeling is een verwijzing opgenomen naar de operationele doelstelling, waar meer informatie te vinden is. Programma’s Programma Een programma is een samenhangend geheel van activiteiten. De gemeente is vrij om zelf een indeling te maken van de programma’s. De begroting van de gemeente Haaren kent zes programma’s: Leven, Wonen, Ondernemen, Bestuur, Beheer en Algemene dekkingsmiddelen. Elk programma wordt afgesloten met een overzicht van de baten en lasten, waarin ook de incidentele baten en lasten en de reserves die behoren tot dat programma zijn opgenomen. Operationele doelstelling Elk programma is verdeeld in operationele doelstellingen, die ieder een afzonderlijk en samenhangend deel van de activiteiten binnen het programma belichten. Per operationele doelstelling zijn er maatregelen en ontwikkelingen beschreven die specifiek voor het komende begrotingsjaar van toepassing zijn. Elke operationele doelstelling wordt afgesloten met een financieel overzicht van de begrote baten en lasten. Paragrafen Doel van de paragrafen is om diverse onderwerpen afzonderlijk te belichten: A. Lokale heffingen. De volgende heffingen worden behandeld: OZB, afvalstoffenheffing, rioolheffing, forensenbelasting en toeristenbelasting. B. Weerstandsvermogen en risicobeheersing. Behandelt de mate waarin de gemeente bestand is tegen financiële risico’s die zich voor kunnen doen. C. Onderhoud kapitaalgoederen. Gaat in op het onderhoud van riolering, wegen, groen, openbare verlichting, speelvoorzieningen, sportfaciliteiten en gebouwen. D. Financiering. Geeft inzicht in specifieke onderwerpen ten aanzien van de bekostiging van beleid en het uitzetten van geldmiddelen die niet direct nodig zijn. E. Bedrijfsvoering. Bevat informatie over diverse aspecten van bedrijfsvoering. F. Verbonden partijen en deelnemingen. Toont alle verbonden partijen en deelnemingen waar de gemeente in participeert. G. Grondbeleid. Biedt een gedetailleerd inzicht in ontwikkelingen ten aanzien van grondbeleid. H. Veiligheid. Biedt een totaaloverzicht van alle onderdelen die met veiligheid te maken hebben. Financiële begroting In de financiële begroting wordt een overzicht gegeven van de begrote baten, lasten en het saldo per programma. Ook wordt aangegeven wat er per saldo wordt onttrokken of gestort in reserves. Het saldo van de programma’s inclusief het saldo van onttrekkingen en stortingen in reserves bepaalt het resultaat van de begroting. Het saldo wordt vervolgens verdeeld in een structureel en incidenteel


7

saldo. Met name het structurele saldo is van belang, dit bepaalt of er sprake is van een sluitende begroting. Naast een presentatie van de exploitatiegegevens en de reserves wordt ook een overzicht gegeven van de financiële positie van de gemeente. Bijlagen In de bijlagen is extra informatie opgenomen die dient als ondersteunende informatie bij de programma’s en paragrafen. Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Bijlage V Bijlage VI

Financiële uitgangspunten begroting 2016 Van Perspectief naar Begroting Overzicht reserves en voorzieningen Overzicht risico’s Verklarende woordenlijst en afkortingen Meerjareninvesteringsplan

Wijzigingen ten opzichte van de vorige begroting Ten opzichte van de begroting van vorig jaar zijn er een aantal wijzigingen doorgevoerd met het doel om de informatie toegankelijker, begrijpelijker en overzichtelijker te presenteren. Toelichtingen op de cijfers - De toelichtingen op de cijfers bij de operationele doelstellingen richten zich op het verloop tussen de verschillende begrotingsjaren. Hierbij is onderscheidt gemaakt in bestaande budgetten en nieuwe budgetten. Bestaande budgetten betreft onderwerpen die bekend zijn bij de raad, nieuwe budgetten betreffen de onderwerpen die nieuw zijn vanaf deze begroting. - De toelichtingen op baten en lasten van de programma’s, opgenomen in de financiële begroting achter de paragrafen, geeft inzicht in het verloop op hoofdlijnen tussen de rekening 2014, de begroting 2015 en de begroting 2016, inclusief meerjarenperspectief 2017 – 2019. Paragrafen De paragrafen B. Weerstandsvermogen en risicobeheersing, C. Onderhoud kapitaalgoederen, E. Bedrijfsvoering, F. Verbonden partijen en G. Grondbeleid zijn flink onder handen genomen. Informatie die reeds bekend is bij de raad is hier niet meer volledig opgenomen. In plaats daarvan is er een samenvatting gemaakt van de belangrijkste informatie en zijn de specifieke onderwerpen voor de begroting 2016 opgenomen. Aanpassingen vanuit de BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) Zoals aangekondigd in de perspectiefnota is er in de begroting 2016 een set financiële kengetallen opgenomen. Deze zijn opgenomen in de paragraaf B. Weerstandsvermogen en risicobeheersing. Deze aanvulling maakt onderdeel van de aanpassingen van de BBV die als doel hebben om de kaderstellende en controlerende rol van de raad te versterken. Richting de begroting 2017 wordt de raad nog geïnformeerd over de aanpassingen die nog volgen en de consequenties die hieruit volgen.

8


Speerpunten

1. Jongeren in Haaren zijn goed voorbereid op hun toekomst en hebben in ieder geval een startkwalificatie. Deelnemen aan en een bijdrage leveren aan de samenleving staat centraal. De jeugd heeft de toekomst en onze dorpen hebben jeugd nodig om de gemeenschappen leefbaar te houden. De gemeenteraad kiest er voor om in te zetten op jeugd. Op verschillende beleidsterreinen geven we aandacht aan de jeugd van de gemeente Haaren. Bij de woningbouw geven we prioriteit aan de doelgroepen jongeren, starters, jonge gezinnen en ouderen. We willen dorpen behouden met een gemixte bevolkingsopbouw, waar de inwoners zich goed voelen. Daarnaast vinden we het belangrijk dat jongeren zich goed voorbereiden op hun toekomst. Een startkwalificatie hoort daarbij. Om zo ver te komen is het belangrijk dat de jeugd in Haaren naar school gaat en dat tijdig wordt gesignaleerd als het mis gaat of dreigt te gaan. Daarvoor hebben we een sociaal netwerk nodig dat signalen vroegtijdig oppakt en maatregelen kan (laten) nemen om de jongere weer op de rails te krijgen. Maatregelen en ontwikkelingen 2016 1. De brede scholen zijn uiterlijk per 1 januari 2017 omgevormd tot kindcentra voor 0- tot 13-jarigen (zie doelstelling 1.2.3) 2. Jongeren tot 27 jaar gaan naar school of werken, alle jongeren hebben een startkwalificatie (zie doelstelling 1.2.3) 3. We zorgen dat we een goed inzicht hebben in de doelgroep door optimaal gebruik te maken van de verschillende bronnen die we hebben (zie operationele doelstelling 1.2.3) 2. Wij willen de leefbaarheid in de dorpen van de gemeente Haaren op peil houden. Voorzieningen in de dorpen moeten toekomstbestendig zijn om de leefbaarheid in de dorpen te garanderen. Leefbaarheid van de dorpen wordt mede bepaald door de aanwezigheid van voorzieningen en door de bewoners zelf. Voorzieningen bieden ruimte voor samenkomen en samen doen (sport, overleg, feest, etc.). De behoefte aan voorzieningen kan van dorp tot dorp verschillen. Beleidsuitgangspunt is dat elk dorp recht heeft op een minimaal aanbod aan voorzieningen, zoals een school-, sporten gemeenschapsvoorziening. Leefbaarheid is zeker geen statisch gegeven en ontwikkelt zich voortdurend. De voorzieningen moeten met deze ontwikkelingen van het dorp meegroeien, om de leefbaarheid te waarborgen. Dit betekent dat het beleid flexibel moet zijn en in moet spelen op de ontwikkeling van de behoeften aan voorzieningen. Initiatieven vanuit de dorpen worden gemeentelijk ondersteund en gefaciliteerd, met als doel voorzieningen voor en door het dorp. Ook de instandhouding van en / of de nieuw op te zetten voorzieningen moeten worden gedragen en onderhouden (met ondersteuning vanuit de gemeente) door het dorp. Maatregelen en ontwikkelingen 2016 1. Instandhouden en nieuw te realiseren basisvoorzieningen (zie operationele doelstelling 3.2.3) 2. Uitbreiding burgerparticipatie bij het beheer van de openbare ruimte (zie operationele doelstelling 5.2.3) 3. Ondersteuning dorpsgerichte initiatieven (zie operationele doelstelling 5.2.3)


9

3. We houden de dienstverlening aan de inwoners en de kwaliteit van de beleids- en besluitvorming op peil. De dienstverlening blijft aansluiten bij de wensen van de inwoners. De gemeente helpt burgers met duidelijke en makkelijk toegankelijke informatie, producten en diensten op maat. Uitgangspunt voor de raad is hierbij een makkelijk toegankelijk dienstverlening aan de burger, waarbij vragen van de klant opgepakt worden vanuit een houding van “ja, tenzij ….”. We stimuleren inwoners meer gebruik te maken van het digitale kanaal, dat we daarvoor efficiënter en toegankelijker inrichten. Wanneer gemakkelijke klantvragen simpel en snel digitaal af te handelen zijn, ontstaat er ruimte bij de andere kanalen (balie, telefonie) om de klantvragen af te handelen die complexer van aard zijn of persoonlijke aandacht vereisen. Er vindt daardoor een verschuiving in de dienstverlening plaats. Maatregelen en ontwikkelingen 2016 1. We onderzoeken op welke beleidsterreinen de lokale regelgeving kan worden verminderd (zie operationele doelstelling 4.2.3) 2. We gaan het kwaliteitshandvest opnieuw gebruiken bij de normen die we hanteren voor een goede dienstverlening (zie operationele doelstelling 4.2.3) 3. Digitale dienstverlening, verbeteringen op basis van realisme (zie operationele doelstelling 4.2.3) 4. We zorgen voor woningbouw die past bij de behoefte van de inwoners Voor 2016 ligt er de uitdaging om de bouw van woningen verder in gang te zetten en te houden. Goede en voldoende woningen die aansluiten op de behoefte van inwoners dragen bij aan de leefbaarheid van alle dorpen. De rol van de woonzorgcentra is daarin belangrijk. Betaalbaarheid is een speerpunt bij woningbouw. Dit geldt zowel voor huur- als koopwoningen. Een duurzame, energiezuinige woning draagt bij aan betaalbaar wonen. Elke woningbouwlocatie vraagt maatwerk. Aandachtspunt is en blijft het om de woningbouwprogramma’s in lijn te krijgen en te houden met de uitgangspunten van de woonvisie 2011-2015 ‘Jouw kruiwagen naar mooi wonen’. Zo bouwen we voor de doelgroepen waar we prioriteit aan toekenden: jongeren, starters, jonge gezinnen en ouderen. Maatregelen en ontwikkelingen 2016 1. In samenwerking met projectontwikkelaars en woningcorporaties dragen we zorg voor voldoende goedkope en middeldure huur- en koopwoningen, zoals opgenomen in de Woonvisie 2011 – 2015 (zie operationele doelstelling 2.2.1) 2. In de dorpen van de gemeente Haaren zorgen we voor doorlopende bouwstromen (zie operationele doelstelling 2.2.1) 3. Opvang vluchtelingen en huisvesting statushouders (zie operationele doelstelling 2.2.1)

10


5. We gaan voor goede en veilige infrastructuur (oversteekbaarheid N65 en bereikbaarheid Esch – PHS) Samenhang Rijksweg N65 en Programma Hoogfrequent Spoorvervoer Het garanderen van de leefbaarheid en bereikbaarheid tijdens de bouwfase en in de eindsituatie van zowel het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer als de Rijksweg N65, heeft onze voortdurende aandacht. Het gaat daarbij vooral om de belasting door sluipverkeer van het wegennet in onze dorpen. Een duurzame oplossing voor de Rijksweg N65 Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, de provincie Noord-Brabant en de gemeenten ’sHertogenbosch, Vught en Haaren werken nauw samen aan een duurzame oplossing voor de Rijksweg N65. Een oplossing die goed is voor mens, verkeer en natuur. Daarbij is rekening gehouden met de ontwikkelingen op het gebied van geluidsoverlast, luchtkwaliteit, verkeersintensiteit, effecten van maatregelen elders op de N65 en ruimtelijke kwaliteit. De te onderzoeken maatregelen zijn de aanleg van parallelwegen, een ecopassage ter hoogte van het Helvoirts Broek, een fietstunnel bij het kruispunt N65-Torenstraat-Molenstraat en een optimalisatie van dit kruispunt. Een toekomstbestendige uitvoering van deze aansluiting is een vereiste. Maatregelen en ontwikkelingen 2016 1. Het verder uitwerken van de in 2016 te kiezen voorkeursoplossing voor de problematiek rond de spoorwegovergang ter hoogte van de Runsdijk in Esch (zie operationele doelstelling 2.2.2) 2. Het behartigen van de belangen van de inwoners van Esch, waaronder de leefbaarheid, in het kader van de Tracéwetprocedure Programma Hoogfrequent Spoorvervoer / MER Meteren-Boxtel (zie operationele doelstelling 2.2.2) 3. Het samen met partners kiezen en uitwerken van de voorkeursoplossing voor de Rijksweg N65 (zie operationele doelstelling 2.2.2) 4. Het ontwikkelen van een gezondheidskundig, stedenbouwkundig en landschappelijk beleidskader voor 3 spoorwegen en Rijkswegen A2 en N65 (zie operationele doelstelling 2.2.2) 6. We willen zo veel mogelijk zorg en ondersteuning dicht bij de inwoners van dorpen in de gemeente Haaren organiseren De huidige manier van zorgverlening en ondersteuning in Nederland is in de toekomst niet houdbaar. Mede door de crisis en de (dubbele) vergrijzing zijn de kosten voor de zorg niet meer op te brengen. De decentralisaties (jeugdzorg, WMO en participatie) zijn onder andere ingezet om de kosten voor de zorg terug te dringen. We proberen de zorg en ondersteuning zo dicht mogelijk bij de inwoners te organiseren. Dit in de overtuiging dat zorg en ondersteuning dichtbij goed is voor wie het nodig heeft. Hiermee bereiken we óók dat de kosten voor de zorg en ondersteuning niet onnodig hoog zijn/blijven. Dit is één van de manieren waarop we de kosten voor de decentralisaties binnen de daarvoor bestemde budgetten houden. Maatregelen en ontwikkelingen 2016 1. Onderzoek naar de vorm van voortzetting van ondersteuning vrijwilligers en mantelzorgers na 2015, wat is nodig en in welke vorm (zie operationele doelstelling 1.2.1) 2. Onderzoek naar een manier om vraag en aanbod voor hulp en ondersteuning bij elkaar te brengen (zie operationele doelstelling 1.2.1)


11

7. De gemeente Haaren is een duurzame gemeente De gemeente Haaren stelt geen duurzaamheidsbeleid op. Duurzaamheid is vanzelfsprekend een onderdeel van elk beleidsgebied. Dat vraagt actieve inzet en betrokkenheid vanuit de gemeente. Duurzaamheid is niet alleen iets van en voor professionals, maar komt voort uit de eigen behoeften van burgers en bedrijven. Initiatieven van burgers en bedrijven op het gebied van duurzaamheid mogen rekenen op een warm onthaal. Niet in de vorm van financiële ondersteuning, wel in de vorm van het mogelijk maken van het verwezenlijken van hun initiatief. Waar wij zelf mogelijkheden zien die niet door burgers of bedrijven worden opgepakt zal de gemeente het initiatief nemen om projecten op te pakken.(bijv. project Margriet) De gemeente Haaren is tegen schaliegasboringen. De tijd dat professionals, veelal via gesubsidieerde trajecten, plannen ontwikkelen waarbij vervolgens gezocht wordt naar burgers en bedrijven die er aan mee willen doen, is voorbij. Het zijn de innovatieve burgers en bedrijven die met ideeën komen en vervolgens de overheid vragen hieraan mee te werken. Er vindt een confrontatie plaats tussen de betaalde professional en de onbetaalbare waardevolle vrijwilliger. De gemeente Haaren staat aan de zijde van de vrijwilliger. Mochten professionals nodig zijn, dan worden deze via de initiatiefnemer/vrijwilliger ingeschakeld. Maatregelen en ontwikkelingen 2016 1. We willen als gemeente een voorbeeldfunctie vervullen voor duurzame ontwikkeling en ondersteunen initiatieven vanuit de gemeenschap (zie operationele doelstelling 2.2.3) 2. We gaan voor een duurzaam gebruik van De Margriet en gaan onderzoeken op welke manier dit kan worden gerealiseerd (zie operationele doelstelling 2.2.3) 3. Duurzaamheidsonderzoek (zie operationele doelstelling 2.2.3)

12


Programma 1 – Leven

2

le·ven (onov.ww.) 1 (van organische wezens) zich in de toestand bevinden waarin de verschillende functies en eigenschappen die tezamen het leven vormen aanwezig zijn 2 (van zaken en voorstellingen) bestaan, niet verloren gegaan zijn 3 zijn leven op een bepaalde manier inrichten, doorbrengen

1.1

Algemene beleidsdoelstelling

De inwoners van de dorpen van de gemeente Haaren vormen samen sterke sociale leefgemeenschappen. Mensen ontmoeten elkaar bij verenigingen, bijeenkomsten, op straat en in het dorp. Men heeft zorg voor elkaar en voor de eigen en gezamenlijke leefomgeving.

1.2

Operationele doelstellingen

1.2.1

Samen staan we sterk!

De gezamenlijke initiatieven in de gemeente zorgen voor een goede sociale leefomgeving De gemeente onderschrijft het belang van gezamenlijke initiatieven gericht op verbetering van de sociale leefomgeving. Om de sociale leefbaarheid te vergroten is het belangrijk dat inwoners zelf actief aan de slag gaan. De gemeente denkt graag samen met betrokkenen na over deze initiatieven. Dit doen we enerzijds door faciliteiten en in sommige gevallen ook financiële ondersteuning te bieden, en anderzijds door het opstellen van randvoorwaarden en doelstellingen die passen binnen de visie van de gemeente. Onder ‘Samen staan we sterk!’ vallen de gemeenschapshuizen en dorpshuizen, bibliotheekfunctie, sportbeoefening en sportbevordering, sporthallen, kunstbeoefening en kunstbevordering, podiumkunsten en sociaal cultureel werk. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Ondersteuning dorpsgerichte initiatieven (hoort bij speerpunt 2) In de dorpen leeft het, daar vinden de initiatieven en ontwikkelingen plaats. Als we de slogan “de kracht van de samenleving” echt vorm willen geven, moeten we lokale initiatieven waarderen en ondersteunen. Dit gaat niet vanzelf, daarvoor is het nodig dat de inwoners, organisaties, bedrijven en verenigingen in de dorpen worden ondersteund bij het ontwikkelen van ideeën en initiatieven die goed zijn voor de dorpen. We willen de inwoners, bedrijven en verenigingen in de dorpen echt in staat stellen om daadwerkelijk hun eigen dorp vorm te geven. Voor de ondersteuning van de initiatieven en ontwikkelingen uit de dorpen is een structureel budget van € 40.000 beschikbaar voor de gehele gemeente Haaren (dekking vanuit Wmo-budget). In 2016 zal een fors aantal uren worden ingezet vanuit het Wmo-budget om het gesprek met de


13

inwoners van de dorpen van de gemeenten Haaren in te richten, vorm te geven en te voeren. Een plan van aanpak om het gesprek met de inwoners vorm te geven is in voorbereiding. Naast de personele inzet zullen er adequate scholings- en ontwikkelingsmogelijkheden worden geboden aan de ambtenaren, het bestuur en de gemeenteraad. 2. Onderzoek naar de vorm van voortzetting van ondersteuning van vrijwilligers en mantelzorgers na 2015, wat is nodig en in welke vorm (hoort bij speerpunt 6) De raad heeft de afgelopen drie jaar financiën (€ 75.000 per jaar) beschikbaar gesteld voor het inrichten en verder uitbouwen van een steunpunt Vrijwilligers- en Mantelzorgondersteuning in de gemeente Haaren. Het steunpunt heeft inmiddels een belangrijke plek verworven in de dorpen. Individuele inwoners stellen hun vragen of zoeken ondersteuning en groepen vragen om een stukje expertise bij het uitwerken van hun idee. In 2015 worden de gevolgen van de transities en de daarbij horende andere manier van werken steeds zichtbaarder. Inwoners met een ondersteuningsvraag worden aangesproken op hun zelfredzaamheid en worden geacht pas in tweede instantie bij de gemeente aan te kloppen. Maar ook aan de mensen rond deze inwoners: vrijwilligers, mantelzorgers, familie en buren, worden andere eisen gesteld. Zij moeten zaken steeds vaker zelf regelen en organiseren. De gemeente wil hen, vanuit het steunpunt, hierbij ondersteunen en faciliteren. Een belangrijk aandachtspunt bij de uitvoering van de transities is de ondersteuning van mantelzorgers. Het rijk stelt hiervoor jaarlijks per gemeente geld beschikbaar. Het voorstel is om vanaf 2016 structureel financiën voor het steunpunt beschikbaar te stellen. Het steunpunt kan dan verder worden uitgebouwd, waarin ook een plek voor de functie van dorpsondersteuner is ingeruimd. Op basis van het plan van aanpak “in gesprek met de inwoners” zal het contract met Contour De Twern worden geactualiseerd. We gaan duidelijke prestatieafspraken vastleggen. In de Perspectiefnota is benoemd dat een bedrag van € 60.000 minimaal nodig is om het steunpunt vrijwilligers en mantelzorgers te continueren. Het aantal vrijwilligers in de gemeente Haaren neemt echter af en de druk op de mantelzorgers neemt hand over hand toe. Daarnaast spreken wij als gemeente de dorpen meer dan voorheen aan op de “kracht van de samenleving”. Wij verwachten dat er meer een beroep zal worden gedaan op ondersteuning voor vrijwilligers en mantelzorgers en daarom stellen wij voor om voor de jaren 2016 en 2017 voor de ondersteuning van vrijwilligers en mantelzorgers een aanvullend budget van € 40.000 vrij te maken. 3. Onderzoek naar een manier om vraag en aanbod voor hulp en ondersteuning bij elkaar te brengen (hoort bij speerpunt 6) In het kader van de pilot “samen voor elkaar” in het dorp Haaren is één van de projecten het samenbrengen van de behoefte en het aanbod aan hulp en ondersteuning. Onder de naam HaarenEEN wordt een digitaal platform voorbereid dat een verbinding legt tussen mensen in het dorp Haaren, mensen die iets willen betekenen en mensen die hulp en ondersteuning nodig hebben. Dit digitaal platform kan ook breder worden ingezet door bijvoorbeeld vraag en aanbod in algemene zin met elkaar te verbinden. 4. Aanleg kunstgrasvelden Uit onderzoek is gebleken dat de voetbalverenigingen in Haaren en Helvoirt een tekort aan wedstrijden trainingsvelden hebben. In het onderzoek zijn de verwachtingen over ledentallen in de toekomst meegenomen. Een van de ideeën om het tekort aan velden op te lossen is de aanleg van twee kunstgrasvelden. Het onderzoek naar de haalbaarheid van kunstgrasvelden is nog in volle gang. Omdat het tekort aan velden in 2016 moet zijn opgelost is het goed om een bedrag in de begroting op te nemen. De opgenomen lasten zijn de geraamde kapitaalslasten van twee kunstgrasvelden. De exploitatielasten en huuropbrengsten zijn niet opgenomen in de raming.

14


Financieel overzicht Bedragen x 1.000

1.2.1 Samen staan we sterk

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019

Baten Lasten

-114 2.314

-112 2.377

-112 2.322

-112 2.330

Saldo

2.200

2.266

2.211

2.219

94 40

92

89

40

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Kapitaallasten kunstgrasvelden (nieuw budget) Ondersteuning vrijwilligers en mantelzorgers (bestaand budget) Aangepast sporten (bestaand budget)

1.2.2

16

Ook u!

Deelname aan de samenleving door alle inwoners De gemeente bevordert deelname aan de samenleving door het verlenen van individuele voorzieningen voor inwoners op het gebied van werk, zorg, inkomen en wonen. Het betreft onder meer inkomensondersteuning, hulp in de huishouding, het verstrekken van hulpmiddelen om mobiliteit te ondersteunen en woningaanpassingen, maar ook het verstrekken van informatie, advies en cliëntondersteuning via het Loket WegWijs. Voor hen die niet in staat zijn de kosten van de gemeentelijke lasten zelf te dragen, heeft de gemeente een integraal kwijtscheldingbeleid. Mensen met een inkomen op of onder het sociaal minimum,die niet beschikken over een vermogen boven de vermogensgrens kunnen in aanmerking komen voor kwijtschelding van gemeentelijke heffingen. Onder ‘Maatschappelijke participatie voor alle inwoners’ vallen bijstandsverlening, werkgelegenheid, inkomensvoorziening, minimabeleid, Wet maatschappelijke ondersteuning en het welzijnsfonds. 1. Invulling geven aan de rol van de WSD De rol van WSD in de uitvoering van de Participatiewet is voor 2015 en 2016 vastgelegd in een transitiearrangement en WSD is daarmee onze belangrijkste re-integratiepartner. In 2016 zullen de 11 WSD-gemeenten en besturen een besluit nemen over de rol van WSD. Het betreft de volgende punten: - Het budget dat gemeenten ontvangen voor de zittende groep Wsw-ers wordt één op één doorbetaald aan WSD. - WSD wordt voorzien van voldoende opdrachten vanuit de Gemeente waardoor er voldoende werkgelegenheid blijft bestaan voor de onderkant van de arbeidsmarkt. - De huidige inkoop producten in het kader van de WWB wordt gecontinueerd in 2016. - De doelgroepen “instroom voormalige Wsw” en “instroom voormalige Wajong” worden aangemeld bij WSD om de vrijkomende vacatures op te vullen die ontstaan door het natuurlijk verloop bij de Wsw. - WSD wordt belast met de uitvoering van “Beschut Werken”. - Het transitiearrangement voor 2015 en 2016 wordt aangegaan onder voorbehoud dat de financiering door het Rijk voldoende is, omdat nog niet alle budgetten of de samenstelling daarvan bekend zijn.


15

2. Implementatie van de werkgeversbenadering Binnen de arbeidsmarktregio Noordoost Brabant (NOB) zijn afspraken gemaakt over een gezamenlijke werkgeversbenadering van het Regionale Werkbedrijf. Deze beandering wordt in 2016 verder geïmplementeerd in de 5 Werkgeversservicepunten van NOB. De 5 WSP’s in Noordoost Brabant zullen de werkgeversbenadering op dezelfde wijze uitvoeren met de instrumenten die in het Functioneel Ontwerp en Re-integratieverordening zijn vastgesteld. De 10 punten/taken waar een WSP aan moet voldoen worden geleidelijk ingezet en geïmplementeerd. 3. Bevorderen van de uitstroom bij uitkeringen Uitstroom uit de uitkering is het ultieme doel bij re-integratie omdat dat tevens betekent dat een klant economisch zelfredzaam is geworden. Om zo veel mogelijk uitstroom te kunnen realiseren: - Krijgt iedere klant die nog een bepaalde mate van arbeidspotentieel heeft een arbeidsplicht. - Moeten klanten die een loonwaarde hebben tussen 80 en 100 % wettelijk minimum loon op eigen kracht werk vinden. - Kunnen klanten die een loonwaarde hebben tussen 30 en 80 % wettelijk minimum loon ondersteuning krijgen van de gemeente om weer werk te vinden (i.s.m. WSP). - Kunnen kwetsbare jongeren ondersteuning krijgen om werk te krijgen, ongeacht of ze wel of geen uitkering ontvangen. - Vormen klanten die niet meer kunnen instromen in de Wsw en de Wajong een nieuwe doelgroep in de Participatiewet, die een passend re-integratieaanbod krijgt. - Worden, omdat het re-integratiebudget als onderdeel van het Participatiebudget steeds verder terugloopt, de middelen die bij WSD gereserveerd zijn als aandeel van Haaren van het dividend 2014, ingezet voor re-integratiedoeleinden van Haarense klanten. 4. Aanscherpen van het beleid Wmo In 2016 gaan we de beleidsuitgangspunten en verordening Wmo herijken. 5. Bevorderen van de zelfredzaamheid van de burger De reeds ingezette kanteling wordt doorontwikkeld mede als gevolg van Rijksbezuinigingen. Om dit te bereiken gaan we: - Onderzoek doen naar de mogelijkheden algemene voorzieningen huishoudelijke hulp. We onderzoeken dit binnen de wettelijke- en juridische kaders en de landelijke ontwikkelingen. Dit heeft ook een relatie met de huishoudelijke hulp toelage (HHT). De HHT-middelen ontvangen we in 2016 voor de laatste keer van het Ministerie voor het stimuleren van de werkgelegenheid. - Onderzoek doen naar de mogelijkheden kanteling bij inkoop Wmo hulpmiddelen. In deze aanbesteding staat de kanteling centraal en hiermee mogelijk een andere wijze van inkoop. De verwachting is dat medio 2016 de (nieuwe) aanbieder voor hulpmiddelen bekend is en de implementatiefase van start gaat. - Onderzoek doen naar de mogelijkheden van algemene voorzieningen dagbesteding. In samenwerking met partners wordt gekeken naar het opzetten/ontwikkelen van algemene voorzieningen. 6. Verstrekken van individuele voorzieningen in de Wmo De reeds ingezette kanteling wordt doorontwikkeld mede als gevolg van Rijksbezuinigingen: Voorliggend zijn oplossingen via het eigen netwerk of via algemene voorzieningen. Gelet hierop is er besloten om voor hulp bij het huishouden toe te werken naar een geleidelijke overgang van een individuele voorziening, naar een algemene voorziening voor (bijna) iedereen. In 2016 wordt alleen nog de toegang tot de maatwerkvoorziening door de gemeente bepaald. De activiteiten komt de klant zelf overeen met de aanbieder, met als resultaat: een schoon en leefbaar huis. 7. Doorontwikkelen van sociaal team Complexere ondersteuningsvragen worden integraal aangepakt. Evaluatie Sociaal Team (kwalitatief en kwantitatief): we evalueren de werkwijze waarbij diverse aspecten aan bod komen.

16


8. Kinderen groeien op tot zelfredzame burgers Kinderen groeien op tot zelfredzame burgers, ouders zijn in staat hun kinderen een veilige en gezonde omgeving te bieden. Om dit te bereiken gaan we: - Bieden van ondersteuning en zorg aan kinderen en hun ouders bij problemen bij het opgroeien en opvoeden. Kinderen, jongeren en opvoeders jeugdhulp bieden indien dat nodig is. We stimuleren eigen kracht en zelfredzaamheid van de burgers. - Het realiseren van samenhang en verbinding tussen de vier decentralisaties:  uitwerken van werkproces voor de overgangsleeftijd van jeugd naar adolescent;  uitwerken van werkproces jeugdzorg doorstroom naar Wmo / participatie / Passend Onderwijs / verlengde jeugdzorg  ten behoeve van het realiseren van integrale aanpak (1 gezin, 1 plan, 1 regisseur) werkafspraken maken tussen jeugd, zorg, werk en bedrijfsvoering. - Onderzoeken mogelijkheden inkoop jeugdhulp flexibele schil op kleinere schaal. In overleg met de gemeenten in Noord-Oost Brabant onderzoeken of het mogelijk is om de jeugdhulp in de flexibele schil lokaal of sub regionaal in te kopen. Met als doel om ambulante jeugdhulp dichtbij te organiseren. Regionale uitgangspunten waarmee we samen met zorgaanbieders aan de slag gaan:  specialisme naar voren brengen;  kennis uitwisseling BJG, jeugdzorgaanbieders en burgers; - Evalueren Basisteam Jeugd en Gezin (kwalitatief en kwantitatief). Het basisteam jeugd en gezin is op sterkte qua formatie en kwaliteit. We evalueren de werkwijze: samenwerken als team, samenwerken met externe organisaties en samenwerking/werkwijze klant. Financieel overzicht Bedragen x 1.000

1.2.2 Ook u! Baten Lasten

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -1.468 -1.468 -1.468 -1.468 9.304 9.050 8.888 8.794

Saldo

7.836

7.582

7.420

7.326

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Bijdrage WSW (bestaand budget) Huishoudelijke Hulp Toelage (bestaand budget)

1.905 82

1.750

1.605

1.500


17

1.2.3

Onderwijs voor iedereen

Er is voldoende aanbod van basisonderwijs aansluitend op de vraag van de aanwezige doelgroepen. Dit onderwijs is van een kwalitatief hoogstaand niveau De gemeente voert onderwijsbeleid om ervoor te zorgen dat haar inwoners adequaat basisonderwijs kunnen volgen. De taak van de gemeente is om ervoor te zorgen dat de randvoorwaarden voor goed onderwijs, zoals huisvesting, aanwezig zijn en dat jongeren en volwassenen gestimuleerd worden en blijven om een startkwalificatie te behalen door middel van uitvoering van de leerplichtwet en volwasseneneducatie. Onder ‘Onderwijs voor iedereen’ vallen onderwijshuisvesting (onderhoud, renovatie, nieuwbouw en voorzieningen voor gymnastiek), vormings- en ontwikkelingswerk, leerlingenvervoer en leerplichtwet. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. De brede scholen zijn uiterlijk per 1 januari 2017 omgevormd tot kindcentra voor 0- tot 13-jarigen (hoort bij speerpunt 1) Het kindcentrum biedt de mogelijkheid om te komen tot een ononderbroken leer- en ontwikkelingslijn voor kinderen van 0 tot 13 jaar. Om dit te faciliteren droegen we zorg voor voorzieningen in de dorpen. In de dorpen Helvoirt en Haaren zijn brede scholen in aanbouw en we verwachten dat de oplevering van de brede school in Haaren en de MFA in Helvoirt volgens planning zal verlopen. De voorgenomen bezuiniging op het peuterspeelzaalwerk kan een belemmering zijn voor het optimaal functioneren van de kindcentra. De rol en verantwoordelijkheid van de gemeente is beperkt als het gaat om de feitelijke vormgeving. We zijn echter overtuigd van het belang en de functie van goede voorzieningen in de dorpen. Een kindcentrum is een belangrijke voorziening. Het samenbrengen van voorzieningen en diensten zien wij als een kans om met elkaar in gesprek te komen, om verbinding mogelijk te maken tussen mensen en om signalen in een vroegtijdig stadium op te pakken. Kindcentra zijn in onze visie de ontmoetingsplek voor de inwoners in de dorpen. Wij hebben er dus veel voor over om de kindcentra mogelijk te maken in de vier dorpen. We zullen partijen bij elkaar brengen, stimuleren, faciliteren en mogelijk maken. 2. Jongeren tot 27 jaar gaan naar school of werken, alle jongeren hebben een startkwalificatie (hoort bij speerpunt 1) Deelnemen aan en een bijdrage leveren aan de samenleving staat centraal. Het hebben van een startkwalificatie is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Het is belangrijk om eventuele problemen in een vroegtijdig stadium te kunnen signaleren. De doorontwikkeling van brede scholen naar kindcentra maakt het mogelijk dat op jonge leeftijd problemen worden gesignaleerd. Ook na de basisschool is het belangrijk de jongere te volgen in zijn ontwikkeling. Het Regionaal Bureau Leerplicht heeft de taak om (dreigende) schooluitval te voorkomen en zo snel mogelijk aan te pakken. De vorming van het Basisteam Jeugd en Gezin (BJG) per 1 januari 2015 biedt een structuur waarin de signalen adequaat kunnen worden opgepakt. Het BJG heeft een verbindende rol tussen buurt, onderwijs, sport, welzijn, zorg en werk. De aandacht en inzet voor jongeren heeft voornamelijk een preventief karakter. Wij zijn er van overtuigd dat dáár de winst te halen is. De jongerenwerker onderhoudt contact met vele jongeren in de dorpen van Haaren en middels haar netwerk heeft zij een goed inzicht in waar jongeren mee bezig zijn en wat hen bezig houdt. De jongerenwerker heeft een belangrijke signalerende functie. Naast de preventieve aanpak, wordt er aandacht gegeven aan de jongeren die extra zorg en ondersteuning nodig hebben. We streven naar een sluitend netwerk.

18


3. We zorgen dat we een goed inzicht hebben in de doelgroep door optimaal gebruik te maken van de verschillende bronnen die we hebben (hoort bij speerpunt 1) Om te voorkomen dat jongeren tussen wal en schip vallen is actueel inzicht in de doelgroep noodzakelijk. Dit inzicht kunnen we verwerven door de databases die we hebben en waar we over kunnen beschikken optimaal te benutten. Financieel overzicht Bedragen x 1.000

1.2.3 Onderwijs voor iedereen Baten

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -86

-86

-86

-86

Lasten

1.111

1.097

1.057

1.052

Saldo

1.026

1.011

971

966

437

423

383

378

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Kapitaallasten totaal (bestaand budget)

1.2.4

Aanstekelijk gezond

Inwoners hebben een gezonde leefstijl, zowel fysiek als psychisch en voelen zich hierin gesteund door de gemeente De gemeente vindt goede volksgezondheid belangrijk en wil de inwoners op de hoogte houden van ontwikkelingen op het gebied van gezondheid. Voor de uitvoering van taken die de Wet Publieke Gezondheid (WPG) oplegt aan gemeenten (jeugdgezondheidszorg, gezondheidsbevordering en algemene gezondheidszorg), werken gemeenten samen in Gemeenschappelijke Gezondheids Diensten (GGD’s). Onder ‘Aanstekelijk gezond’ vallen openbare gezondheidszorg (o.a. GGD), jeugdgezondheid en Uitvoering Wet Kinderopvang.


1.2.4 Aanstekelijk gezond Baten Lasten Saldo

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Prestatiesubsidie kinderopvang (bestaand budget)


Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 0 0 0 0 563 458 457 457 563

458

457

457

97

19

1.3

Financieel overzicht

Bedragen x 1.000

Programma 1 Leven

Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Baten Lasten

-4.171 9.303

-2.063 13.224

-1.668 13.293

-1.665 12.982

-1.665 12.724

-1.665 12.633

Saldo

5.132

11.161

11.625

11.317

11.059

10.968

Incidenteel Baten Lasten Reserves Stand per 1 januari Toevoegingen Onttrekkingen Stand per 31 december

20

Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -255 -360 0 0 0 0 60 218 40 40 0 0 Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2.531 2.569 2.551 2.522 2.494 2.465 38 0 62 61 60 59 0 18 91 90 89 89 2.569 2.551 2.522 2.494 2.465 2.436


Programma 2 – Wonen

wo·nen (onov.ww.) 1 zijn woning hebben, gehuisvest zijn

2.1


In de gemeente Haaren is een gezond woon- en leefklimaat met een evenwichtige verdeling van de functies wonen, werken, recreatie, natuur en landschap. Binnen de gemeente zijn er woningen die aansluiten op de behoefte.

2.2


2.2.1

Woningen als bouwstenen

Binnen de gemeente worden woningen gebouwd die aansluiten op de behoefte Goede en voldoende woningen die aansluiten op de behoefte van de inwoners dragen bij tot de leefbaarheid van alle dorpen. Op grond van de Woonvisie 2011-2015 ‘Jouw kruiwagen naar mooi wonen’ richt de gemeente zich primair op de doelgroepen starters, jongeren, jonge gezinnen en senioren. Binnen deze doelgroepen krijgen één- en tweepersoonshuishoudens extra aandacht, voor zowel huur- als koopsector. Daarnaast levert de gemeente een bijdrage om monumentale en cultuurhistorische gebouwen in stand te houden. Onder ‘Woningen als bouwstenen’ vallen woningbouw en –exploitatie, bouw-, woningen welstandstoezicht, bouwgrondexploitatie. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. In samenwerking met projectontwikkelaars en woningcorporaties dragen we zorg voor voldoende goedkope en middeldure huur- en koopwoningen, zoals opgenomen in de Woonvisie 2011 – 2015 (hoort bij speerpunt 4) Betaalbaarheid is een speerpunt bij woningbouw. Doel is meer betaalbare en geschikte woningen voor de doelgroepen. Een duurzame, energiezuinige woning draagt bij aan betaalbaar wonen. De bouw van goedkope en middeldure koopwoningen is contractueel vastgelegd en in gang gezet. Het aandeel betaalbare huurwoningen in de gemeente is nog altijd laag. Daarom besteden we in samenwerking met woningcorporaties bijzondere aandacht aan de bouw van huurwoningen. Zo sluit de bouw van woningen voor één- en tweepersoonshuishoudens aan bij de wijzigingen in de huishoudenssamenstelling. De bouw van huurappartementen met zorg op afroep komt tegemoet aan de vergrijzing en het streven om langer zelfstandig te blijven wonen. De rol van de woonzorgcentra is daarin belangrijk.


21

Om meer huurwoningen te realiseren is het van belang om vanaf de start van een project aan projectontwikkelaars en corporaties de bouw van die woningen als harde eis mee te geven. We houden daarbij oog voor de positie van ontwikkelaars en wooncorporaties. Het vergroten van het aandeel betaalbare huurwoningen onder de huurtoeslaggrens heeft door het hanteren van een lagere grondprijs gevolgen voor de grondexploitaties. Afhankelijk van de uitkomsten van het woonwensenonderzoek en de inventarisatie van de stand van zaken van de realisatie van het woningprogramma, besluiten we of er voor 2017 en verder jaren een nieuwe woonvisie wordt opgesteld. 2. In de dorpen van de gemeente Haaren zorgen we voor doorlopende bouwstromen (hoort bij speerpunt 4) Voor de dorpen Haaren, Helvoirt en Esch hebben we meerdere woningbouwplannen in voorbereiding en uitvoering. In Biezenmortel ligt dit anders door de beperkte woningbouwlocaties. De locatie Engelenhoef wordt in ontwikkeling gebracht. De structuurvisie geeft richting aan de zoektocht naar een geschikte woningbouwlocatie in Biezenmortel. Hiermee geven we uitvoering aan de motie van de raad om op zoek te gaan naar een nieuwe woningbouwlocatie in Biezenmortel en daarbij de volkshuisvestelijke motieven (leefbaarheid) zwaarder te laten wegen dan de regels uit het grondbedrijf. We realiseren ons dat dit, binnen de kaders van het provinciaal beleid, een grote uitdaging vormt. 3. Opvang vluchtelingen en huisvesting statushouders (hoort bij speerpunt 4) Door ernstige conflicten in de wereld komen er grote aantallen vluchtelingen naar Nederland en wordt er door het rijk de komende periode een groter beroep gedaan op gemeenten om mensen met een verblijfsvergunning te huisvesten. Tot op heden zijn de woningcorporaties waarmee wij samenwerken erin geslaagd voldoende huurwoningen aan te bieden aan deze groep, die zij op grond van de wetgeving voorrang moeten verlenen. Dit leidt wel tot langere wachttijden voor overige woningzoekenden. Een toenemende vraag kan leiden tot een groter tekort aan goedkope huurwoningen in de gemeente Haaren. Wat ruimte kan geven voor de toekomst is dat gemeenten en corporaties bij bouwplannen concrete afspraken maken over de bediening van deze doelgroep als structurele zorg. Daarnaast moeten vluchtelingen in veel gevallen een beroep doen op allerlei algemene gemeentelijke voorzieningen omdat zij de taal niet machtig zijn, geen passende diploma’s hebben en ook geen informeel vangnet hebben zoals een familie dat kan zijn. Dat vraagt van gemeenten om extra te investeren in kennis en kunde om deze doelgroep te kunnen bedienen. De gemeente Haaren heeft met Vluchtelingenwerk afspraken gemaakt om vergunninghouders wegwijs te maken. Vanuit de huisvestingswet heeft de gemeente de bevoegdheid om, in brede zin, met woningbouwcoöperaties prestatie afspraken te maken. Daarover gaan we met de coöperaties in gesprek. Hierin wordt ook de problematiek van de huisvesting meegenomen. Financieel overzicht Bedragen x 1.000

2.2.1 Woningen als bouwstenen


Baten Lasten

-7.670 7.231

-7.484 5.404

-3.144 2.920

-2.889 2.898

Saldo

-439

-2.081

-225

9

-7.202

-5.375

-2.890

-2.869

-443

-2.077

-234

Toelichting verloop in budgetten (baten) Onderhanden werk grondexploitaties totaal (bestaand budget) Winstneming grondexploitaties totaal (bestaand budget)

22


Toelichting verloop in budgetten (lasten) Onderhanden werk grondexploitaties totaal (bestaand budget)

2.2.2

7.202

5.375

2.890

2.869

Ruimtegebruik in evenwicht

Er is een evenwichtige verdeling tussen de functies wonen, werken, recreatie, landschap en natuur De gemeente realiseert dit met behulp van actuele bestemmingsplannen en visiedocumenten. Onder ‘Ruimtegebruik in evenwicht’ vallen ruimtelijke ordening (bestemmingsplannen) en natuurbescherming. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Het verder uitwerken van de in 2016 te kiezen voorkeursoplossing voor de problematiek rond de spoorwegovergang ter hoogte van de Runsdijk in Esch (hoort bij speerpunt 5) De gemeente Haaren werkt samen met ProRail, het ministerie van Infrastructuur en de provincie Noord-Brabant aan een oplossing voor de problematiek rond de spoorwegovergang in de Runsdijk in Esch. De leefbaarheid, toegankelijkheid en ontsluiting van het dorp Esch zijn belangrijke randvoorwaarden waar rekening mee wordt gehouden. Er moet een bestemmingsplan worden opgesteld waarin de maatregelen aan de weg zijn opgenomen. Er wordt een bestemmingsreserve opgebouwd als dekking voor de gemeentelijke bijdrage van € 700.000 in 2018. Door de reserveringen van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de provincie Noord-Brabant is € 3.400.000 beschikbaar. De voorbereidingskosten komen ten laste van dit budget. 2. Het behartigen van de belangen van de inwoners van Esch, waaronder de leefbaarheid, in het kader van de Tracéwetprocedure Programma Hoogfrequent Spoorvervoer / MER Meteren-Boxtel (hoort bij speerpunt 5) Specifiek voor de behartiging van de belangen van de inwoners van Esch is geen structureel budget geraamd. Wel is voor 2016 een werkbudget van € 20.000 geraamd. 3. Het samen met partners kiezen en uitwerken van de voorkeursoplossing voor de Rijksweg N65 (hoort bij speerpunt 5) De gemeente Haaren werkt samen met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, de provincie NoordBrabant en de gemeenten Vught en ’s-Hertogenbosch aan de MIRT Verkenning N65 Vught-Haaren. De -realistische- alternatieven voor Vught en Helvoirt worden verder uitgewerkt. Ook de omgeving is bij dit proces betrokken. De stuurgroep maakt in het eerste kwartaal van 2016 een keuze voor een voorkeursalternatief. De daarop volgende Voorkeursbeslissing van de Minister van Infrastructuur en Milieu wordt in 2016 verder uitgewerkt. Partijen bepalen in onderling overleg welke ruimtelijke procedure gevolgd gaat worden. Er zijn meerdere mogelijkheden, bijvoorbeeld voor iedere gemeente een afzonderlijk bestemmingsplan of een Provinciaal InpassingsPlan (PIP). Er moet rekening worden gehouden met het Meerjarenprogramma Geluid. Er wordt een bestemmingsreserve opgebouwd van € 3 miljoen als dekking voor de gemeentelijke kosten in 2019. De voorbereidingskosten maken hiervan geen deel uit. De verwachting is, dat er ook in deze fase een gezamenlijk werkbudget van het Ministerie van Infrastructuur & Milieu (IM), de provincie Noord-Brabant en de gemeenten Vught, ’s-Hertogenbosch en Haaren wordt ingesteld. Hiervoor is in 2016 een budget van € 50.000 geraamd.


23

4. Het ontwikkelen van een gezondheidskundig, stedenbouwkundig en landschappelijk beleidskader voor 3 spoorwegen en Rijkswegen A2 en N65 (hoort bij speerpunt 5) Het Meerjarenprogramma Geluid is een programma van de Rijksoverheid dat toeziet op geluidsanering van Rijksinfra, zowel wegen als spoorwegen. In de gemeente Haaren worden mogelijk bij drie spoorwegen en de Rijkswegen A2 en N65 geluidschermen geplaatst. Doel is het ontwikkelen en vaststellen van een gezondheidskundig, stedenbouwkundig en landschappelijk om de aanvaardbaarheid van geluidschermen op de verschillende locaties in beeld te brengen. Slechts overwegende bezwaren van gezondheidskundige, stedenbouwkundige en/of landschappelijke aard tegen de plaatsing van geluidschermen zal de Minister van Infrastructuur en Milieu mee laten wegen in het vast te stellen Saneringsplan.


2.2.2 Ruimtegebruik in evenwicht


Baten Lasten

-35 1.131

-35 828

-35 817

-35 801

Saldo

1.096

793

781

766

60 50 10 15 68 20

10 15

15

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Werkbudget PHS (bestaand budget) Werkbudget N65 (bestaand budget) Budget leefbare dorpen (bestaand budget) Reconstructie De Meierij (bestaand budget) Bestemmingsplan Buitengebied (bestaand budget) Projectmatig handhaven (bestaand budget) Kwaliteitsverbetering landschap Ruiting (bestaand budget)

2.2.3

101

Leefklimaat in balans

In de gemeente heerst een gezond woon- en leefklimaat voor mens, dier en plant De gemeente creëert een gezond woon- en leefklimaat voor mens, dier en plant door inzet van haar milieubeleid, dat integraal onderdeel uitmaakt van het omgevingsbeleidsplan. Dit plan bevat een integraal en realistisch uitvoeringsprogramma voor taken op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH-taken). Onder ‘Leefklimaat in balans’ valt milieubeheer. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. We willen als gemeente een voorbeeldfunctie vervullen voor duurzame ontwikkeling en ondersteunen initiatieven vanuit de gemeenschap (hoort bij speerpunt 7) Duurzaamheid is een manier van leven, het is een bewustwording van de zorg en aandacht die we met z’n allen moeten hebben voor de aarde. Dit vraagt om aandacht en onderhoud. We willen als gemeente een voorbeeldfunctie vervullen. Dit doen we door te werken aan bewustwording en door het maken van keuzes (groot en klein) die onder andere in de bedrijfsvoering bijdragen aan een

24


duurzame samenleving. Daarnaast willen we de initiatieven uit de gemeenschap ondersteunen. We gaan bezien op welke manier we initiatieven uit de gemeenschap snel, eenvoudig en met zo min mogelijk papieren en bureaucratische rompslomp kunnen ondersteunen. Hierbij willen we samenwerken met lokale organisaties (coöperatie Duurzame Energie Haaren) en individuele inwoners die kennis hebben van en al volop actief zijn op het terrein van duurzaamheid. 2. We gaan voor een duurzaam gebruik van De Margriet en gaan onderzoeken op welke manier dit kan worden gerealiseerd (hoort bij speerpunt 7) We willen de mogelijkheden onderzoeken om het terrein van De Margriet te benutten om duurzame energie op te wekken. Concreet betekent dit dat we met bedrijven en organisaties om de tafel gaan om met elkaar te spreken over de mogelijkheden van verduurzaming van het energiegebruik (o.a. zonnepanelen en windturbines). De verwachte opbrengst voor de verkoop van de grond was begroot voor 2016 van € 1.350.000 en is afgeraamd. 3. Uitvoering concrete maatregelen uit het duurzaamheidsonderzoek (hoort bij speerpunt 7) Concrete maatregelen, o.a. voortkomend uit het duurzaamheidsonderzoek uit 2015 zijn: - Vanaf 2016 wordt er voor drie jaar een medewerker duurzaamheid aangetrokken. - De uitvoering van bedrijfsbezoeken met als thema “de verduurzaming van het energieverbruik”. Deze bedrijfsbezoeken worden gehouden door de wethouder, de medewerker duurzaamheid en eventueel een vertegenwoordiger van HEET. Doel is om de ondernemer te interesseren in het verduurzamen van het energiegebruik en de blokkades daarvoor in beeld te brengen. - Als gemeente willen we een goed voorbeeld geven. Daarom worden stappen gezet om de verlichting van het gemeentehuis te verduurzamen. Met de sportverenigingen gaan we in gesprek om afspraken te maken over de verduurzaming van hun energieverbruik. - Het verduurzamen van de openbare verlichting in de dorpen. Financieel overzicht Bedragen x 1.000

2.2.3 Leefklimaat in balans Baten Lasten Saldo

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Budget duurzaamheidsprojecten (nieuw) Bijdrage ODBN (nieuw)


Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 0 0 0 0 378 377 357 337 378

377

357

20 10

20 20

20

337

25

2.2.4

Zeggen wat je doet en doen wat je zegt

In de gemeente zijn duidelijke kaders voor vergunningverlening en wordt toegezien op de naleving hiervan De gemeente is duidelijk over wanneer een activiteit vergunningplichtig is en waaraan de eventuele aanvraag moet voldoen. Enkele activiteiten waarvoor vaak toestemming wordt gevraagd zijn: bouwen (inclusief bestemmingsplantoets), bedrijvigheid (milieu), brandveiligheid en het kappen van bomen. Na aanvang van de activiteiten wordt toegezien of in overeenstemming met de verkregen toestemming gehandeld wordt. Tegen afwijkingen van de vergunningentegen vergunningplichtige activiteiten zonder toestemming wordt opgetreden. Daarnaast wordt er ook op verzoek gecontroleerd, bijvoorbeeld op basis van een klacht. Onder ‘Zeggen wat je doet en doen wat je zegt’ vallen de leges omgevingsvergunning, vergunningverlening en handhaving. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Implementatie van de nieuwe Omgevingswet Vanaf 1 januari 2018 wordt de nieuwe Omgevingswet ingevoerd. De Omgevingswet is een ingrijpende vernieuwing van het omgevingsrecht, maar ook een logisch vervolg op eerder in gang gezette veranderingen met de Waterwet, Wro, Wabo en de Crisis- en herstelwet. De huidige wetgeving is complex en uitgebreid; het omgevingsrecht bestaat nu uit 40 sectorale wetten, 117 Algemene Maatregelen van Bestuur en honderden ministeriële regelingen. Het doel is om eenvoudiger, efficiënter en beter aan een duurzame leefomgeving te werken vanuit één gebundelde wet. De verandering die de nieuwe Omgevingswet met zich meebrengt is vergelijkbaar met de veranderingen die onlangs plaatsvonden in het sociaal domein (decentralisaties). Het vraagt van bestuur en ambtenaren een heel andere benadering van ruimtelijke vraagstukken. Wij willen in 2016 beginnen met het voorbereiden van de invoering van deze nieuwe wet door onder andere voorlichtingsbijeenkomsten voor raad, college en ambtenaren, opleiden van ambtenaren, het opstellen van een plan van aanpak, bepalen van de ambitie en het uitvoeren van een nulmeting. Voor deze voorbereiding wordt een budget gevraagd van € 80.000 in 2016. 2. Handhaving projectgebieden In de loop van de tijd werd via verzoeken tot handhaving, meldingen en eigen waarnemingen (toezichthouders) duidelijk dat er verschillende gebieden zijn binnen de gemeente Haaren waar sprake is van een onbeheerste situatie. Deze gebieden zijn in het verleden al eens onderzocht en zijn tevens benoemd in het Omgevingsbeleidsplan. Bij de vaststelling van het Omgevingsbeleidsplan is besloten deze gebieden niet binnen het reguliere programma op te pakken, vanwege een gebrek aan capaciteit. Om te kunnen voldoen aan de wettelijke en onze eigen kwaliteitseisen, moeten de gebieden waar sprake is van een onbeheersbare situatie aangepakt worden. Het voorstel is om dit gefaseerd te doen door middel van projecten. Voor de inventarisatie van het projectmatig aanpakken van de gebieden is er naar verwachting een budget van € 4.000 per projectgebied nodig voor de inzet van extra personeel. In totaal betekent dit voor de vijf gebieden € 20.000 in 2016. Het gaat hierbij om de volgende gebieden: - Camping Distelloo. - Noenes. - Snipperverkaveling Giersbergen. - Snipperverkaveling Oude Bossche Baan. - Spechtbos – Eekhoornbos – Fazantbos.

26


Het budget voor de uitvoering is afhankelijk van de uitkomsten van de inventarisatie. Het is lastig om hiervoor een indicatie te geven. Bij de inventarisatie en de bepaling of we in een gebied of bij een situatie op projectmatige wijze gaan handhaven, betrekken we de nieuwe Omgevingswet. Financieel overzicht Bedragen x 1.000

2.2.4 Zeggen wat je doet en doen wat je zegt Baten Lasten Saldo

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -621 -621 -621 -621 1.593 1.514 1.514 1.514 972

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Invoering nieuwe omgevingswet (bestaand budget) Projectmatig handhaven van gebieden (bestaand budget)

2.3

893

893

893

80 20


Bedragen x 1.000

Programma 2 Wonen


Baten Lasten

-5.479 5.051

-5.955 7.819

-8.326 10.333

-8.140 8.123

-3.801 5.607

-3.546 5.550

Saldo

-428

1.864

2.007

-18

1.806

2.004



Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -1.954 -772 -443 -2.077 -234 0 146 593 397 35 35 0 Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 3.590 3.230 6.357 6.344 6.469 6.587 13 3.777 151 163 155 136 373 650 164 37 37 37 3.230 6.357 6.344 6.469 6.587 6.685

27

28


Programma 3 – Ondernemen

on·der·ne·men (ov.ww.) 1 op zich nemen, beginnen te doen 2 [econ.] speculeren

3.1


In de gemeente Haaren is een gezonde lokale economische structuur. Ondernemers in Haaren voelen zich thuis. De ondernemers en de gemeente dragen bij aan een groene gemeente, waar binnen de dorpen het leven goed is.

3.2


3.2.1

Een moderne gemeente in een groene omgeving

De recreatieve en toeristische sector in Haaren wordt ten volle benut. De gemeente brengt die partijen bij elkaar die elkaar kunnen versterken bij lokale recreatieve en toeristische initiatieven. De basis hiervoor is gelegd in het Toeristisch Recreatief Ontwikkelingsplan (TROP). Onder ‘Een moderne gemeente in een groene omgeving’ vallen bevordering toerisme, openluchtrecreatie en speelplaatsen. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Jheronimus Bosch 2016 Eind 2013 heeft de gemeente Haaren in samenwerking met gemeente Vught en gemeente Heusden een bidbook aangeboden aan de gemeente ’s-Hertogenbosch. Naderhand is de gemeente SintMichielsgestel ook aangesloten. In dit bidbook staat de bijdrage beschreven die het ‘ommeland’ kan leveren aan de manifestatie Jheronimus Bosch 2016. Op dit moment wordt er een regionale theatervoorstelling ontwikkeld, genaamd Fanfari Bombari. Dit theaterstuk, geïnspireerd op Jheronimus Bosch, wordt medio september-oktober 2016 door lokale muziekverenigingen van de ommeland gemeenten (Haaren, Heusden, Sint-Michielsgestel, en Vught) opgevoerd op vier unieke locaties. Per gemeente wordt er één winnende muziekvereniging geselecteerd die de ‘strijd’ aangaat in ’sHertogenbosch. Dit evenement is de slotmanifestatie van het Jheronimus Bosch 500 jaar. Het financiële risico is voor het theaterproductiebedrijf die het theaterstuk organiseert. Vanuit de gemeente Haaren is er een bijdrage begroot van € 15.000. Naast de bijdrage van de gemeenten wordt het evenement ook gefinancierd met behulp van subsidies.


29


3.2.1 Een moderne gemeente in een groene omgeving


Baten Lasten

-11 126

-11 110

-11 110

-11 110

Saldo

115

100

99

99

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Bijdrage organisatie Jheronimus Bosch-jaar (bestaand budget)

3.2.2

15

Bedrijvigheid in goede banen

In de gemeente heerst een gezonde economische structuur De gemeente Haaren zet zich in voor een gezonde lokale economische structuur door bedrijvigheid te stimuleren en een goede relatie te onderhouden met de ondernemers. Onder ‘Bedrijvigheid in goede banen vallen bedrijventerreinen, markt en kermis. Financieel overzicht Bedragen x1.000

3.2.2 Bedrijvigheid in goede banen Baten Lasten Saldo

30

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -10 -10 -10 -10 84 84 84 84 74

74

74

74


3.2.3

De gemeente als ondernemer

De gemeente wordt door de omgeving herkend als ondernemer Weliswaar is de gemeente geen ondernemer in de zuivere zin van het woord; toch zijn er gebieden waarop zij zich opstelt als ondernemer. De gemeente koopt en verkoopt gronden van strategisch belang. Ook verkoopt de gemeente stukjes grond die niet gebruikt worden voor groen en wegen. Onder ‘De gemeente als ondernemer’ vallen de deelnemingen bij nutsbedrijven, aan- en verkoop van gronden (niet zijnde bouwgrond), teelt op gemeentelijke gronden, onderhoud van bezittingen en cultuurgronden. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Instandhouden en nieuw te realiseren basisvoorzieningen (hoort bij speerpunt 2) In het Bestuursakkoord is aangegeven dat onder basisvoorzieningen moet worden verstaan een (brede) school, een sportcomplex en een gemeenschapsvoorziening in alle dorpen. Ook staat in het Bestuursakkoord dat kritisch zal worden gekeken naar de gemeentelijke vastgoedportefeuille. In 2015 is een onderzoek verricht naar welke basisvoorzieningen er in de dorpen van de gemeente Haaren zijn en welke relatie we als gemeente hebben tot deze basisvoorzieningen. Ook is onderzocht op welke manier vergelijkbare gemeenten omgaan met voorzieningen die bijdragen aan de leefbaarheid in de dorpen. Op basis hiervan zal in 2016 een voorstel aan de gemeenteraad worden voorgelegd over basisvoorzieningen in de dorpen. Daar waar maatschappelijk vastgoed geen waarde heeft voor de dorpen zullen we voostellen dit af te stoten. De uitkomst van het onderzoek dat in 2015 wordt uitgevoerd naar de mogelijkheid om in Helvoirt en in Haaren een kunstgrasveld aan te leggen, krijgt in 2016 zijn vertaling. Financieel overzicht Bedragen x1.000

3.2.3 De gemeente als ondernemer Baten Lasten Saldo



79

79

79

31

3.3


Bedragen x1.000

Programma 3 Ondernemen


Baten Lasten

-454 808

-169 411

-60 328

-60 312

-60 312

-60 312

Saldo

354

242

268

253

253

252


32

Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -379 -79 0 0 0 0 474 51 0 0 0 0 Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 0


Programma 4 – Bestuur

be·stuur (het ~, besturen) 1 het leiden en regelen van zaken en personen krachtens formele bevoegdheid => bewind, directie, regime 2 college dat krachtens formele bevoegdheid de aangelegenheden van een vereniging, gemeente of staat regelt en leidt => beheer

4.1


Het gemeentebestuur is transparant, luistert en heeft oog en oor voor de inwoners van de gemeente. De gemeentelijke dienstverlening is afgestemd op de wensen van de inwoners. De inwoners van de gemeente Haaren voelen zich veilig in hun eigen (woon-)omgeving.

4.2


4.2.1

Openheid van zaken

De gemeente werkt effectief en transparant Het gemeentebestuur communiceert transparant, eenduidig en helder met de inwoners, belangengroeperingen en met de pers. Ze geeft daarmee openbaarheid en inzicht in besluitvorming. In haar bedrijfsvoering en communicatie hierover straalt het gemeentebestuur betrouwbaarheid, vertrouwen, betrokkenheid en toegankelijkheid uit naar de burgers. Onder ‘Openheid van zaken’ vallen raad en raadscommissies, raadsgriffier, college van burgemeester en wethouders, ondersteuning van college van burgemeester en wethouders, bestuurlijke samenwerking. 1. Oriëntatie toekomst Haaren In 2015 besloot de raad zich te oriënteren op de bestuurlijke en organisatorische toekomst. Naar verwachting vindt de besluitvorming hierover in het eerste kwartaal van 2016 plaats.


33

Financieel overzicht Bedragen x1.000

4.2.1 Openheid van zaken


Baten Lasten

0 1.928

0 1.888

0 1.888

0 1.888

Saldo

1.928

1.888

1.888

1.888

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Bijdrage 5*regio

4.2.2

40

Een veilig gevoel

Veiligheid in de gemeente Haaren wordt gewaarborgd Door voorzieningen voor brandweer en rampenbestrijding en door toezicht in de vorm van een buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA) draagt de gemeente bij aan de veiligheid van de inwoners. Meer informatie is te vinden in paragraaf H Veiligheid. Onder ‘Een veilig gevoel’ vallen de brandweer en rampenbestrijding. Financieel overzicht Bedragen x1.000

4.2.2 Een veilig gevoel Baten Lasten Saldo

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Aanvullende taken BOA (bestaand budget)

34

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -50 -50 -50 -50 1.099 1.052 1.050 1.048 1.049

1.002

1.000

998

47


4.2.3

Gemeente Haaren, dichter bij u!

De gemeente helpt burgers met proactieve informatie, producten en diensten op maat Uitgangspunt hierbij is een klantgerichte dienstverlening dicht bij de burger, waarbij de vraag van de klant leidend is. De diverse al ingezette ontwikkelingen ter verbetering van de dienstverlening worden met elkaar verbonden. Onder ‘Gemeente Haaren, dichter bij u!’ vallen burgerlijke stand, bevolkingsregister, verkiezingen en afgifte en verlening van rijbewijzen, paspoorten en dergelijke. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Digitale dienstverlening, verbeteringen op basis van realisme (hoort bij speerpunt 3) Streven is een voor de klant optimaal ingerichte digitale dienstverlening via een of meerdere voor de gemeente goed te beheren kana(a)l(en), waarbij de klant centraal staat. Om dit te bewerkstelligen zijn we in 2015 een traject gestart om het huidige niveau van digitale dienstverlening te bepalen, de ambities voor de toekomst vast te stellen en de weg er naartoe in kaart te brengen. In 2016 besluit de gemeenteraad separaat over het budget voor digitale dienstverlening. 2. We gaan het kwaliteitshandvest opnieuw gebruiken bij de normen die we hanteren voor een goede dienstverlening (hoort bij speerpunt 3) Het kwaliteitshandvest bevat afspraken en toezeggingen die wij hanteren bij de dienstverlening aan de burger. Burgers en bedrijven weten waarvoor wij aan de lat staan, wat ze van ons mogen verwachten. We actualiseren het kwaliteitshandvest en komen de afspraken uit het kwaliteitshandvest na. 3. We onderzoeken op welke beleidsterreinen de lokale regelgeving kan worden verminderd (hoort bij speerpunt 3) We gaan kijken waar de regeldruk kan worden verminderd. We kiezen er voor dat vooral te doen, daar waar in het algemeen sprake is van een relatief groot aantal bezwaarschriften. We pakken dit integraal in de organisatie als een project op, met als uitgangspunt het ‘ja, tenzij’ principe. De inwoner staat centraal. Bij de beoordeling van die zaken waar de regelgeving wel een tandje minder kan, betrekken we ook de gevolgen die de nieuwe Omgevingswet voor ons als gemeente Haaren heeft. Telkens kijken we wat de toegevoegde waarde is van de lokale regelgeving en we schrappen daar waar het mogelijk is. Verminderen van het aantal regels en regelgeving is geen doel op zich. Het verminderen van de regeldruk is een middel, geen doel. Het middel is gericht op het versterken van de kracht van de samenleving, het meer mogelijk maken dat inwoners zelf verantwoordelijkheid nemen en eigenaarschap voelen. In die zin moet de vermindering van de regeldruk altijd bijdragen aan het versterken van de leefbaarheid in de dorpen. In de eerste helft van 2016 wordt een plan gepresenteerd waar en op welke wijze we de weten regelgeving willen verminderen. Binnen het sociaal domein en bij de uitvoering van de nieuwe omgevingswet zullen we zo veel mogelijk de lokale weten regelgeving beperken.


35


4.2.3 Gemeente Haaren, dichter bij u!

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -242 -242 -242 -189 987 987 987 986

Baten Lasten Saldo

745

745

745

797

-40

-40

-40

-40 52

Toelichting verloop in budgetten (baten) Aanpassingen leges burgerzaken (nieuw budget) Lagere baten paspoorten en ID-kaarten ivm langere geldigheidsduur (bestaand budget)

4.3


Bedragen x1.000

Programma 4 Bestuur


Baten Lasten

-350 3.994

-240 4.143

-292 4.014

-292 3.927

-292 3.925

-239 3.922

Saldo

3.644

3.903

3.722

3.635

3.633

3.683


36

Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 0 -30 0 0 0 0 124 412 87 0 0 0 Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0


Programma 5 – Beheer

be·heer (het ~) 1 het beheren van, de zorg en verantwoording voor eigendommen 2 [Belg., niet alg.] administratie, bestuur

5.1


In de gemeente is sprake van een woon-, werken leefomgeving die er verzorgd uitziet en een veilig gevoel geeft aan de inwoners. De gemeente bereikt dit door de openbare ruimte zorgvuldig te beheren en regelmatig onderhoud te plegen, daar waar mogelijk samen met de inwoners.

5.2


5.2.1

Opgeruimd staat netjes

In de gemeente zijn faciliteiten aanwezig voor duurzame inzameling van huishoudelijk afval Om dit te bereiken zamelt de gemeente Haaren huis aan huis restafval, gft-afval, papier en plastic verpakkingsmateriaal gescheiden in. Daarnaast beschikt de gemeente over een eigen milieustraat voor het aanbieden van een groot aantal huishoudelijke afvalstromen en exploiteert zij drie inzamelpunten voor groenafval. De kosten voor de afvalinzameling worden verrekend met de burgers volgens het principe dat de vervuiler betaalt. Onder ‘Opgeruimd staat netjes’ vallen afvalinzameling, milieustraat en baten afvalstoffenheffing. Voor informatie over de tarieven en baten van de afvalstoffenheffing zie paragraaf A Lokale Heffingen. Financieel overzicht Bedragen x1.000

5.2.1 Opgeruimd staat netjes


Baten Lasten

-1.289 1.103

-1.289 1.102

-1.289 1.102

-1.289 1.101

Saldo

-186

-187

-187

-188


37

5.2.2

Water is Wat er is

In de gemeente zijn faciliteiten aanwezig voor duurzame inzameling van afval- en regenwater Onder ‘Water is Wat er is’ vallen riolering, waterzuivering en baten rioolheffing. Voor meer informatie over de uitvoering van het GRP zie paragraaf C Onderhoud Kapitaalgoederen. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Uitvoering vGRP In 2016 worden de volgende werkzaamheden, op basis van het vGRP 2013 – 2017, uitgevoerd: - Rioolvervanging in combinatie met reconstructie tracé Eind – Driehoekweg. - Rioolreparaties op basis van rioolinspecties. - Reiniging rioolstelsel. Financieel overzicht Bedragen x1.000

5.2.2 Water is Wat er is


Baten Lasten

-1.477 1.315

-1.580 1.409

-1.674 1.494

-1.685 1.502

Saldo

-162

-170

-179

-184

5.2.3

Natuurlijk Haaren

De gemeente omvat een groene leefomgeving Om een groene leefomgeving te realiseren werkt de gemeente aan het beheer van groenvoorzieningen, sportparken, bermen, sloten en speelvoorzieningen, zowel binnen als buiten de kom. Inwonerparticipatie en inzet van verenigingen speelt hierbij een steeds grotere rol. Onder ‘Natuurlijk Haaren’ valt openbaar groen, plantsoenen en parken en watergangen, sloten en duikers. Voor meer informatie over de uitvoering van het groenbeheerplan zie paragraaf C Onderhoud Kapitaalgoederen.

38


Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Uitbreiding burgerparticipatie bij het beheer van de openbare ruimte (hoort bij speerpunt 2) De afgelopen jaren is er succes geboekt met burgerparticipatie in het groenbeheer. Denk hierbij aan het onderhoud van plantsoenen door inwoners, maar ook aan het groenonderhoud van rotondes door lokale groenbedrijven. De komende jaren zullen we kijken of we dit succes verder kunnen uitbouwen. De kracht van de samenleving proberen we op deze manier optimaal in te zetten. 2. Uitvoering groenbeheerplan Voor 2016 staan de volgende werkzaamheden op het programma: - Uitvoering diverse kleinschalige groenreconstructies. - Groenaanleg Brede School Haaren. - Groenreconstructie traject Eind – Driehoekweg. Financieel overzicht Bedragen x1.000

5.2.3 Natuurlijk Haaren Baten

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 0 0 0 0

Lasten

1.001

984

984

984

Saldo

1.001

984

984

984

21

21

21

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Ondersteuning opstellen bestekken groenonderhoud (nieuw) Meerkosten groenonderhoud ivm areaaluitbreiding (nieuw)

5.2.4

17 21

Staat van inrichting

De gemeente zorgt voor een duurzame inrichting van wegen, straten en pleinen Onder ‘Staat van inrichting’ vallen wegen, straten, pleinen en openbare verlichting. Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Uitvoering Meerjarig uitvoeringsprogramma Openbare Ruimte (MOR) Op basis van het vastgestelde MOR 2013 – 2017, worden in 2016 de volgende projecten uitgevoerd: - Groot onderhoud voormalig stil asfaltwegen (€ 710.000). (Helvoirtseweg – Nieuwkuijkseweg, Molenstraat – Helvoirtseweg, Belversestraat – Haarenseweg) - Groot onderhoud diverse asfaltwegen (€ 570.000). (De Gijzel - Gijzelsestraat, Runsdijk, Gestelstraat, wegvak tussen Helvoirtseweg - Groenstraat) - Uitvoering herstelwerkzaamheden aan hoofdzakelijk asfaltwegen (€ 100.000). De uitvoering van deze projecten komt ten laste van de voorziening onderhoud wegen.


39


5.2.4 Staat van inrichting Baten Lasten Saldo

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Meerkosten wegenonderhoud en verlichting ivm areaaluitbreiding (nieuw) Onderhoud bruggen (bestaand budget)

5.2.5

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -35 -35 -35 -35 1.520 1.486 1.460 1.459 1.484

1.451

1.425

1.424

23

23

23

23

53

25

Verkeer in Veiligheid

De veiligheid in de gemeente wordt gewaarborgd door veilige auto-, fiets- en voetgangersverbindingen en verblijfsgebieden Verkeer is een gevolg van het gegeven dat mensen zich verplaatsen. De gemeente zorgt er samen met het Rijk en de provincie Noord-Brabant voor dat dit zo goed mogelijk verloopt. Daarbij wordt vooral gekeken naar leefbaarheid, verkeersveiligheid en bereikbaarheid. Onder ‘Verkeer in Veiligheid’ vallen verkeersmaatregelen en openbaar vervoer. Financieel overzicht Bedragen x1.000

5.2.5 Verkeer in Veiligheid Baten Lasten Saldo

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Budget voor verkeersonderzoeken (nieuw) Aanschaf nieuw verkeerslicht (nieuw) Actualisatie GVVP (nieuw) Verkeerstellingen (nieuw)

40


206

183

183

15

15 3 15 8

15 3

15 3

8


5.3


Bedragen x1.000

Programma 5 Beheer


Baten Lasten

-2.708 5.153

-3.063 5.309

-2.824 5.153

-2.926 5.209

-3.021 5.245

-3.032 5.251

Saldo

2.445

2.246

2.329

2.283

2.225

2.219



Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -187 -319 0 0 0 0 677 505 38 25 0 0 Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 27 27 27 27 27 27 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 27 27 27 27 27 28

41

42


Programma 6 – Algemene dekkingsmiddelen

2

al·ge·meen (bn.) 1 alle personen betreffend => openbaar 2 voor alle gevallen geldig => commuun, generaal, omnivalent, universeel; <=> bijzonder 3 het geheel betreffend, niet op details ingaand dek·king (de ~ (v.), ~en) 1 [mil.] bescherming tegen vijandelijk vuur 2 bevruchting van zoogdieren 3 zekerheid tegen enig financieel risico 4 [jur.] het alsnog van kracht doen worden van nietige of onvolkomen handelingen 5 [sport] verdediging mid·del (het ~) 1 (~s) middelste deel van het lichaam => leest, taille 2 (~en) datgene wat gebruikt wordt om een doel te bereiken => instrument, medium 3 (~en) stof met bepaalde werking 4 [jur.] behandeling van een rechtszaak voor een van de opvolgende gerechten => instantie

6.1


Het programma algemene dekkingsmiddelen bevat geen echte beleidsdoelstellingen. Het is een verzameling onderwerpen die als dekking dienen voor alle andere programma’s (zoals de opbrengst OZB) of die enkel een financiële achtergrond hebben (zoals leningen).

6.2


6.2.1

OZB en overige belastingopbrengsten

De gemeente legt onroerendezaakbelastingen (OZB) op aan eigenaren en gebruikers van woningen, grond en andere onroerende zaken. De overige belastingopbrengsten bestaan uit forensenbelasting en toeristenbelasting. Voor meer informatie over de OZB, forensenbelasting en toeristenbelasting zie Paragraaf Lokale heffingen. Onder ‘OZB en overige belastingopbrengsten’ vallen de OZB, forensenbelasting, toeristenbelasting en lasten voor heffing, kwijtschelding en invordering van gemeentelijke belastingen.


43

Maatregelen en ontwikkelingen in 2016 1. Verhoging OZB De OZB is verhoogd met 2,9% conform de uitgangspunten van de Programmabegroting 2014. Daarnaast is er 0,8% geïndexeerd voor de inflatiecorrectie conform de uitgangspunten van de Perspectiefnota 2016. Zoals aangegeven in het bestuursakkoord is de hogere OZB gecompenseerd door een verlaging van andere gemeentelijke belastingen. Een nadere toelichting hierop is te vinden in paragraaf A. Lokale Heffingen. Financieel overzicht Bedragen x1.000

6.2.1 OZB en overige belastingopbrengsten


Baten Lasten

-3.270 276

-3.374 276

-3.390 276

-3.390 276

Saldo

-2.993

-3.098

-3.114

-3.114

-74

-74

-74

-74

-16 -83

-34 -168

-50 -168

-50 -168

Toelichting verloop in budgetten (baten) Verbetering van de kwaliteit van de WOZ administratie (nieuw) Meeropbrengst OZB i.v.m. areaaluitbreiding (nieuw) Extra verhoging OZB-opbrengst met 2,9% (bestaand budget)

6.2.2

Beleggingen en deelnemingen

Bij beleggingen en deelnemingen gaat het om het uitzetten van financiële middelen, zoals de treasuryfunctie, aandelen en dividenden en rentebaten. Voor meer informatie zie Paragraaf Financiering. Onder ‘Beleggingen en deelnemingen’ vallen geldleningen, uitzettingen en overige financiële middelen. Financieel overzicht Bedragen x1.000

6.2.2 Beleggingen en deelnemingen Baten Lasten Saldo

Toelichting verloop in budgetten (baten) Rente eigen financieringsmiddelen (nieuw) Rente eigen financieringsmiddelen (bestaand)

44

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 -1.044 -983 -988 -1.001 14 12 9 7 -1.030

-972

-978

-994

36

93

100

38

-1.055

-1.053

-1.066

-1.020


6.2.3

Gemeentefonds

Voor het uitvoeren van haar werkzaamheden ontvangen gemeenten van het Rijk een bijdrage uit het gemeentefonds. Die bijdrage is vrij besteedbaar en dient ter dekking van alle algemene uitgaven. Het Gemeentefonds bestaat uit een algemene uitkering, integratie- en decentralisatie-uitkeringen. Algemene uitkering De algemene uitkering die een gemeente ontvangt wordt berekend op basis van tientallen maatstaven (bijvoorbeeld aantal inwoners, aantal jongeren, oppervlakte, etc.). De indexering van de algemene uitkering (het accres) wordt berekend op basis van de uitgaven van de Rijksoverheid. Dit gaat volgens het principe van ‘trap op, trap af’, wat betekent dat als het Rijk meer uitgeeft wij meer ontvangen en visa versa. Integratie-uitkering Als een toevoeging aan de algemene uitkering in één keer bezwaarlijk is vanwege de omvang van de herverdeeleffecten, dan wordt een integratie-uitkering toegepast. Deze uitkering voorziet dan in een geleidelijke overgang van specifieke uitkering of eigen inkomsten naar de algemene uitkering. De budgetten die samenhangen met de decentralisaties sociaal domein (participatie, AWBZ en jeugd) worden bijvoorbeeld uitgekeerd als integratie-uitkering. Decentralisatie-uitkering Anders dan bij de integratie-uitkering, waar de termijn van overheveling naar de algemene uitkering van tevoren vaststaat, ontbreekt bij de decentralisatie-uitkering een dergelijke termijn. Dat maakt de uitkering geschikt voor de overheveling van specifieke uitkeringen, ook als die termijn nog niet bekend is. Ook maakt het de uitkering geschikt voor middelen die slechts tijdelijk beschikbaar zijn. Een voorbeeld van een decentralisatie-uitkering is de huishoudelijke hulptoelage (HHT), die voor 2015 en 2016 ontvangen wordt. De bijdragen uit het gemeentefonds worden maximaal driemaal per jaar door middel van circulaires bijgesteld door het Ministerie van Binnenlandse zaken: - Meicirculaire: De omvangrijkste circulaire, gericht op nieuw beleid en belangrijke wijzigingen van beleid. - Septembercirculaire: Verschijnt op Prinsjesdag en geeft inzicht in de wijzigingen naar aanleiding van Rijksbegroting - Decembercirculaire: Geeft eventuele wijzigingen op basis van het lopende jaar. Verschijnt niet ieder jaar. De bedragen die in deze begroting zijn opgenomen zijn berekend op basis van de informatie uit de Septembercirculaire 2015. Gezien de onzekerheden die er zijn ten aanzien van de gegevens in deze circulaire is uit voorzichtigheidsoverwegingen 50% van de meeropbrengst in de ramingen vertaald. Financieel overzicht Bedragen x1.000

6.2.3 Gemeentefonds


Baten Lasten

-15.357 0

-14.988 0

-14.798 0

-14.716 0

Saldo

-15.357

-14.988

-14.798

-14.716


45

Toelichting verloop in budgetten (baten) Wijziging naar aanleiding van de Septembercirculaire (nieuw) Algemene uitkering op basis van de Meicirculaire (bestaand budget) Integratie-uitkering Participatiewet (bestaand budget) Integratie-uitkering AWBZ naar Wmo (bestaand Integratie-uitkering Jeugdzorg (bestaand budget)

6.2.4

-45

55

-90

-96

-9.375

-9.216

-9.236

-9.236

-1.799 -1.773 -2.096

-1.651 -1.737 -2.103

-1.552 -1.726 -2.106

-1.552 -1.735 -2.106

Algemene baten en lasten

Bij algemene baten en lasten gaat het voornamelijk om het geraamde bedrag voor de dekking van niet voorziene lasten en stelposten. Er is in de begroting een structureel bedrag van € 47.000 opgenomen voor onvoorziene uitgaven. Voor schades is een structureel bedrag van € 5.000 geraamd. Financieel overzicht Bedragen x1.000

6.2.4 Algemene baten en lasten


Baten Lasten

0 170

0 53

0 53

0 53

Saldo

170

53

53

53

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Storting voorziening bovenformatief

117

6.2.5

Saldo van kostenplaatsen

Bij het saldo van kostenplaatsen wordt het saldo gepresenteerd tussen de kosten en doorberekeningen van de (hulp)kostenplaatsen. Dit saldo wordt veroorzaakt door tussentijdse begrotingswijzigingen in de (hulp)kostenplaatsen. Deze wijzigingen worden niet doorbelast aan producten. Zou dat wel gebeuren, dan moeten na iedere begrotingswijziging de interne kosten opnieuw berekend en doorbelast worden. In plaats daarvan wordt bij het saldo van de kostenplaatsen een tegenboeking gedaan, waarmee de integrale doorbelasting van de indirecte kosten niet hoeft te worden aangepast.

46



6.2.5 Saldo kostenplaatsen

Begroting Begroting Begroting Begroting 2016 2017 2018 2019 0 141 181 186 5 -488 -485 -625

Baten Lasten Saldo

5

-347

-303

-438

141

181

186

-494

-489

-558

Toelichting verloop in budgetten (baten) Verwacht nadeel i.v.m. afname werkzaamheden GREXen (bestaand budget) Toelichting verloop in budgetten (lasten) Lagere doorbelasting organisatiekosten i.v.m. lagere kosten (bestaand budget)

6.3


Bedragen x1.000

Programma 6 Algemene dekkingsmiddelen

Rekening Begroting Begroting 2014 2015 2016

Begroting 2017

Begroting Begroting 2018 2019

Baten Lasten

-14.038 454

-19.088 223

-19.672 465

-19.205 -148

-18.994 -147

-18.920 -289

Saldo

-13.584

-18.865

-19.207

-19.352

-19.140

-19.209

Rekening Begroting Begroting 2014 2015 2016 -176 -84 -172 547 709 751

Begroting 2017 -29 175

Begroting Begroting 2018 2019 12 17 175 100

Rekening Begroting Begroting 2014 2015 2016

Begroting 2017

Begroting Begroting 2018 2019

Incidenteel Baten Lasten

Reserves Stand per 1 januari Toevoegingen Onttrekkingen Stand per 31 december


8.581 1.858 1.205 9.234

9.234 3.445 3.689 8.989

8.989 0 109 8.880

8.880 0 35 8.845

8.845 0 35 8.811

8.811 0 35 8.776

47

48


Paragraaf A

Lokale heffingen

Inleiding In deze paragraaf gaan we in op de lokale heffingen en onze voornemens op het gebied van de lokale lasten. De geraamde opbrengsten per lokale heffing worden beschreven, er is aandacht voor het gemeentelijke kwijtscheldingsbeleid, de kostendekkendheid van de rioolheffing en afvalstoffenheffing wordt belicht, en de lokale lastendruk is in een tabel weergegeven. Lokale heffingen Jaarlijks wordt in de begroting een aantal lokale heffingen geraamd. Deze heffingen zijn enerzijds het gevolg van de uitvoering van wettelijke taken (taken die een gemeente moet uitvoeren) en anderzijds maken lokale heffingen onderdeel uit van het gemeentelijke belastinggebied. In hoofdlijnen onderscheiden we binnen de lokale heffingen: - Gebonden heffingen (rechten). Tot deze groep behoren: secretarieleges, rioolheffing, afvalstoffenheffing, leges omgevingsvergunningen, marktgelden, overige leges. Kostendekkendheid is bij deze categorie het uitgangspunt. - Vrij besteedbare heffingen (belastingen): onroerendezaakbelastingen, toeristenbelasting, forensenbelasting. De burger draagt middels deze belastingen bij aan de algemene middelen van de gemeente van waaruit een gedeelte van de uitgaven worden betaald. Kenmerkend aan belastingen is dat er geen direct aanwijsbare tegenprestatie tegenover staat. Geraamde opbrengsten Voor het begrotingsjaar 2016 wordt het volgende overzicht gepresenteerd van de opbrengsten vanuit lokale heffingen van hoog naar laag. In dit overzicht zijn tevens de begrote gegevens van 2015 weergegeven. Lokale heffingen Vrij besteedbare heffingen Onroerende zaakbelastingen Toeristenbelasting Forensenbelasting Opbrengst vrij besteedbare heffingen Gebonden heffingen Rioolheffing Afvalstoffenheffing Omgevingsvergunningen Leges burgerzaken Bestemmingsplannen Bouw- en woningtoezicht Diverse vergunningen Verkeersbesluit Marktgelden Opbrengst uit gebonden heffingen Totale opbrengsten lokale heffingen:


Begroting 2015 Begroting 2016 na wijziging 2.935 119 19 3.073

3.132 119 19 3.270

1.375 806 655 195 18 10 6 6 3 3.072 6.145

1.477 739 593 237 10 10 6 6 4 3.082 6.352

49

Beleid voor de lokale heffingen In het vervolg van deze paragraaf wordt ingegaan op de beleidsvoornemens voor de verschillende lokale heffingen. Voor de gebonden heffingen is kostendekkendheid het uitgangspunt. De gebruiker betaalt in principe de integrale kosten van de geleverde producten tot maximaal 100%. In het bestuursakkoord is verder het volgende opgenomen: ‘De gevolgen van de crisis raken iedereen. Daarom vinden wij het belangrijk om de lokale lastendruk (OZB, Afvalstoffenheffing en Rioolheffing) de komende jaren niet te laten stijgen (m.u.v. de prijscompensatie). De stijging van de OZB, zoals die in de begroting van 2014 is opgenomen zullen we voor de jaren 2015 en 2016 compenseren met incidentele verlaging van de overige lokale lasten. De jaren 2015 en 2016 zullen worden gebruikt om een structurele dekking voor de jaren daarna te vinden. Als compensatie niet mogelijk is, blijft het afgesproken meerjarenperspectief onverkort van kracht. De begrotingen dienen structureel sluitend te blijven’. In de begroting voor 2015 is de extra verhoging van de OZB van 2,9% gecompenseerd door een structurele aanpassing van het tarief van het rioolrecht. Voor 2016 wordt voorgesteld de extra verhoging van de OZB te compenseren door een eenmalige teruggave via de afvalstoffenheffing. Onroerendezaakbelastingen (OZB) De onroerendezaakbelastingen zijn belastingen over binnen de gemeentegrenzen gelegen onroerende zaken. Deze belastingen worden geheven over woningen (eigenaren) en niet-woningen (eigenaren en gebruikers). De WOZ-waarde vormt de heffingsmaatstaf voor de OZB. De tarieven worden jaarlijks gecorrigeerd voor de waardeontwikkeling van de onroerende zaken. Alvorens in te gaan op de tarieven voor 2016, moet dus op basis van de werkelijke waardeontwikkelingen van 2014 een nacalculatie op de vastgestelde tarieven 2015 te worden uitgevoerd. Bij het berekenen van de tarieven 2015 is uitgegaan van een waardeontwikkeling woningen van -/- 4% en voor niet-woningen -/-2%. Uit de voorhanden cijfers blijkt dat de daadwerkelijke waardeontwikkeling voor 2015 voor woningen -/- 4,5% en voor niet-woningen -/-3,7% bedroeg. Op basis van deze cijfers, zouden de tarieven voor 2015 als volgt zijn geweest. Onroerendezaakbelastingen Tarief eigenaren woningen Tarief eigenaren niet-woningen Tarief gebruikers niet-woningen

2015 voor 0,1275% 0,1936% 0,1458%

2015 na 0,1281% 0,1971% 0,1484%

Tarieven 2016 Voor de tarieven van 2016 zijn de WOZ-waarden met peildatum 1 januari 2015 van toepassing. Bij de berekening is rekening gehouden met: - De in de Perspectiefnota 2016-2019 genoemde inflatieontwikkeling van 0,8%. - De verhoging van de OZB zoals opgenomen in de Programmabegroting 2014. Daarbij wordt een jaarlijkse verhoging van 2,9% over de jaren 2014 tot en met 2017 geraamd. - De geschatte waardeontwikkeling voor woningen van -1% en de waardeontwikkeling voor nietwoningen van -1% op basis van de permanente marktanalyse tot 1 september 2015. - De verwachte waardeontwikkeling 2015 Als de werkelijke waardeontwikkeling afwijkt van de inschatting, dan wordt deze als nacalculatie in de tariefberekening voor 2017 meegenomen.

50


Dit levert de volgende tarieven op voor de onroerendezaakbelastingen: Onroerendezaakbelastingen Tarief eigenaren woningen Tarief eigenaren niet-woningen Tarief gebruikers niet-woningen

2015 2016 0,1281% 0,1342% 0,1971% 0,2065% 0,1484% 0,1554%

Opbrengsten onroerendezaakbelastingen 2016 De opbrengsten van de onroerendezaakbelasting 2016 worden deels verklaard door de in de perspectiefnota 2016-2019 aangekondigde areaaluitbreidingen die gepland staan in 2016, 2017 en 2018 en de verbetering van de kwaliteit van de WOZ-administratie. Dat levert de volgende opbrengsten op: In de begroting 2016 wordt een opbrengst onroerendezaakbelastingen voorzien van € 3.131.000. Deze opbrengst is in deze begroting gesplitst in: - Een gebruikersopbrengst van € 330.000 - Een eigenarenopbrengst van € 2.801.000 Uitgaande van de gemiddelde WOZ-waarde stijgen de lokale lasten als gevolg van de extra verhoging van de OZB met € 12. Deze extra verhoging zal worden gecompenseerd via de afvalstoffenheffing. Afvalstoffenheffing De gemeente Haaren heft afvalstoffenheffing. Met deze heffing worden de kosten van de afvalinzameling verhaald. De tarieven voor afvalstoffenheffing en reinigingsrecht zijn (inclusief BTW en een gedeelte van de kosten voor het vegen van wegen binnen de bebouwde kom) vastgesteld op basis van 100%-kostendekkendheid. Vanuit de diftar-methodiek van onze afvalstoffenheffing staan in onderstaande tabel de tarieven 2016 vermeld. Soort tarieven Basistarief Lediging 60 liter restafval Lediging 140 liter restafval Lediging 240 liter restafval Lediging 60 liter gft-container Lediging 140 liter gft-container Lediging 240 liter gft-container

Eenheid Per jaar Per lediging Per lediging Per lediging Per lediging Per lediging Per lediging

Tarief 2015 in € Tarief 2016 in € 90,00 90,75 2,80 2,80 5,40 5,45 9,80 9,90 1,50 1,00 2,40 1,50 3,80 2,50

Overwegingen bij bovengenoemd voorstel: - Het vastrecht bedroeg in 2011 € 122 en is in een tijdsbestek van vijf jaar structureel verlaagd naar € 90. Een verdere verlaging van het vastrecht wordt niet geadviseerd, kijkend naar de impact hiervan op de onttrekking uit de egalisatievoorziening. - In 2015 is een aanbestedingstraject doorlopen omdat de lopende overeenkomst met de firma Baetsen BV geen mogelijkheid bood tot verlenging. Voor de periode 2016 t/m 2019 is op basis van een EMVI-werkbestek de opdracht opnieuw gegund aan de firma Baetsen BV. De nieuwe tarieven zijn in de productenbegroting 2016 meegenomen. - De overeenkomst met Attero B.V. voor de verbranding van restafval loopt tot en met mei 2017. Het merendeel van de Brabantse gemeenten zijn het aanbestedingstraject ingegaan om het restafval te vermarkten. Het verwachte verwerkingstarief voor restafval per 2017 bedraagt circa 70 euro per ton. Dit is lager dan het huidig verwerkingstarief van € 144 per ton. - Attero B.V. heeft diverse keren aangegeven dat een juridisch traject wordt ingezet omdat de Brabantse gemeenten, als collectieve partij , minder restafval aanbieden dan de contractuele


51

-

aanleveringsverplichting. De financiële consequentie voor de gemeente Haaren is momenteel niet inzichtelijk. Deze is afhankelijk van de toekomstige, rechtelijke, uitspraken. De ‘raamovereenkomst verpakkingen 2013 – 2022’ resulteert erin dat alle gemeenten vanaf 2015 zelf het aftransport en de verwerking van het plastic verpakkingsmateriaal moeten regelen. De gemeente neemt deel aan een Brabants collectief. De extra kosten voor de verwerking van het plastic verpakkingsmateriaal zijn in de productenbegroting 2016 meegenomen.

Op basis van de beoogde ontwikkeling van de lokale lastendruk wordt voor 2016 een eenmalige teruggave van €12 per huisaansluiting voorgesteld. In de tabel hieronder is een overzicht gepresenteerd van de geraamde baten en lasten voor het begrotingsjaar 2016. Afvalstoffenheffing

Bedrag

Lasten - Goederen en diensten gemeentereiniging - Kapitaallasten (rente en afschrijving van investeringen) - BTW-component gemeentereiniging - Interne doorbelasting (personele / overheadkosten) Totaal lasten Baten - Baten afvalstoffenheffing - Eenmalige teruggave €12,- per huisaansluiting - Opbrengsten afvalstromen Totaal baten Verrekening met egalisatievoorziening afvalstoffenheffing

955 59 185 90 1289

-799 60 -263 -1002 -287

De stand van de egalisatievoorziening reiniging bedroeg op 31 december 2014 afgerond € 647.000. Door de begrote onttrekking van € 227.000 in 2015 en € 287.000 in 2016, zal de egalisatievoorziening reiniging op 31 december 2016 zijn afgenomen tot een bedrag van afgerond € 133.000. Rioolheffing Gemeenten zijn verantwoordelijk voor rioleringsbeleid en -beheer. Ook hebben zij taken op het gebied van het grondwaterbeheer en de afvoer van regenwater. In 2013 is hiervoor het vGRP 2013-2017 vastgesteld. In de uitwerking van het vGRP is aangegeven dat het riooltarief hiervoor jaarlijks met € 17,80 per eenheid (lees: verbruiksverdeling) moet stijgen. Verder is er een prijsindexatie van 0,8% toegepast. De tarieven zijn (inclusief BTW) berekend op basis van 100%-kostendekkendheid. Waterverbruik in m3 0 < 100 100 < 250 250 < 500 500 < 1.000 1.000 < 2.500 2.500 < 5.000 5.000 en meer

52

Tarief 2015 in € Tarief 2016 in € 223,77 240,55 265,18 285,07 346,5 372,49 407,61 438,18 693,86 745,90 1.091,30 1.173,15 1.538,62 1.702,39


In de tabel hieronder is een overzicht gepresenteerd van de geraamde baten en lasten voor het begrotingsjaar 2016. Rioolheffing

Bedrag

Lasten - Goederen en diensten riolering - Kapitaallasten (rente en afschrijving van investeringen) - Interne doorbelastingen (personele / overheadkosten) - BTW-component riolering Totaal lasten Baten - Baten rioolheffing Totaal baten Verrekening met onderhoudsvoorziening riolering

280 495 372 162 1309

-1477 -1477 167

Forensenbelasting Forensenbelasting wordt in onze gemeente geheven van niet-inwoners, die langere tijd (in één jaar meer dan negentig keer) overnachten of een gemeubileerde woning aanhouden in de gemeente. Ten opzichte van de begroting 2015 is de geraamde opbrengst voor 2016 verhoogd met het inflatiepercentage van 0,8%. Deze inflatieontwikkeling is aangekondigd met de Perspectiefnota 20162019. De geraamde opbrengst forensenbelasting 2016 bedraagt € 19.000. De geschatte waardeontwikkeling van -1% is meegenomen in de bepaling van het tarief. Het tarief is verhoogd van € 0,96 in 2015 naar € 0,98 in 2016. Toeristenbelasting Toeristenbelasting wordt via de ondernemer geheven van de gast in de gemeente. Ten opzichte van de begroting 2015 is de geraamde opbrengst voor 2016 gelijk gebleken. Naar aanleiding van overleg met de recreatieve ondernemers, is besloten om het tarief voor de toeristenbelasting vast te stellen voor vier jaar (tot en met 2017). Er wordt daarom op dit moment geen verordening toeristenbelasting ter vaststelling voorgelegd. Voor het verblijf van seizoenarbeiders in onze gemeente wordt geen opbrengst geraamd. Het tarief bedraagt € 1,10 per overnachting. Kwijtscheldingsbeleid Inwoners met een laag inkomen kunnen kwijtschelding aanvragen voor afvalstoffenheffing en rioolheffing. Valt een belastingplichtige binnen de daarvoor geldende regels, dan kan hij door het indienen van een verzoek voor één of meerdere opgelegde aanslagen afvalstoffenheffing / rioolheffing kwijtschelding ontvangen. De overige heffingen zijn uitgesloten van kwijtschelding. Het streven is, burgers die ervoor in aanmerking komen, zoveel mogelijk gebruik te laten maken van de regeling. De geraamde kwijtscheldingen in 2016 bedragen € 28.000. Het kwijtscheldingpercentage dat voor 2016 wordt gehanteerd bedraagt 100. Dit betekent dat alle belastingplichtigen die niet beschikken over vermogen of betalingscapaciteit boven bijstandsniveau in aanmerking komen voor kwijtschelding.


53

Lokale belastingdruk In deze paragraaf wordt dieper ingegaan op de belastingdruk die de diverse heffingen en belastingen opleveren. Op basis van een aantal uitgangspunten is een berekening gemaakt van de ontwikkeling van de belastingdruk voor een gemiddeld huishouden. - Er is sprake van een eigen woning waarbij de waardeontwikkeling in de loop van de jaren is meegenomen. - Het waterverbruik van het huishouden ligt tussen de 100 en 250 m³. - Voor de ledigingen van de gft- en restafvalcontainers is uitgegaan van het werkelijke gemiddelde aantal van dat jaar. - Bij de afvalstoffenheffing van 2016 wordt eenmalig een teruggave van €12,- per aansluiting gedaan. Onderstaand overzicht geeft de ontwikkeling van de lokale belastingdruk van de afgelopen jaren. Lokale belastingdruk

2013

2014

2015

2016

333.343 2012 354

306.675 2013 360

294.408 2014 375

291.464 2015 391

100,00

90,00

90,00

90,75

Aantal ledigingen restafval Tarief per lediging Kosten ledigingen restafval

10,00 5,50 55,00

10,00 5,50 55,00

10,00 5,40 54,00

10,00 5,45 54,50

Aantal ledigingen GFT-afval Tarief per lediging Kosten ledigingen GFT-afval

2,00 5,30 10,60

2,00 2,50 5,00

2,00 2,40 4,80

2,00 1,50 3,00

Onroerendezaakbelasting Waarde woning Waardepeildatum woning (per 1-1) Onroerendezaakbelastingen

Afvalstoffenheffing Afvalstoffenheffing basisbedrag

Eenmalige teruggave

-12,00

Afvalstoffenheffing

165,60

150,00

148,80

136,25

Rioolheffing Rioolheffing

232,60

250,40

265,18

285,07

Totale lokale belastingdruk

752,20

760,40

788,98

812,32

Verschil in € t.o.v. voorgaand jaar Belastingdruk in % t.o.v. voorgaand jaar

8,60 1,16%

8,20 1,09%

28,58 3,76%

23,34 2,96%

Nb. In de berekening voor 2015 is geen rekening gehouden met de nacalculatie van de waardeontwikkeling en het OZB-tarief.

54


Paragraaf B

Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Algemeen In deze paragraaf wordt inzicht gegeven in het weerstandscapaciteit en de risicobeheersing van de gemeente. Daarnaast wordt inzicht gegeven in de financiële positie van de gemeente door een vijftal gegeven kengetallen voor de weerbaar- of wendbaarheid van de gemeente. Om financiële tegenvallers op te vangen, moeten gemeenten beschikken over weerstandsvermogen. Dat is bedoeld om incidentele tegenvallers te bekostigen, zonder dat de begroting en het beleid aangepast hoeven te worden. Het weerstandsvermogen geeft aan hoe robuust de gemeentelijke begroting is. Om vast te kunnen stellen of het weerstandsvermogen voldoende is, is het belangrijk de gemeentelijke risico’s te inventariseren en te benoemen en deze te confronteren met de weerstandscapaciteit. Schematisch kan dit als volgt worden weergegeven:

Het weerstandsvermogen is een indicatie in hoeverre de gemeente in staat is om risico’s op te vangen met haar weerstandscapaciteit. Het betreft de relatie tussen de weerstandscapaciteit en de risico’s die de gemeente loopt.


55

Risicobeheersing Bij risico’s gaat het om de mate waarin de gemeente financiële risico’s loopt, bijvoorbeeld: juridisch, economisch, politiek, bestuurlijk, maatschappelijk, natuur, markt etc. Om invulling te geven aan de risicobeheersing, voert de gemeente sinds 2014 Risicomanagement uit. Risicomanagement is geïntegreerd in de P&C-cyclus. Zowel bij de begroting als bij de jaarstukken wordt ten behoeve van de paragraaf Weerstandsvermogen en Risicobeheersing, een uitgebreide risico-inventarisatie uitgevoerd. Hierbij wordt met risico eigenaren uit de organisatie kritisch gekeken naar de diverse risico’s en de beheersmaatregelen daarvan. Dit levert een overzicht op waarbij risico’s worden beschreven door de kans van optreden van het risico, vermenigvuldigd met het gevolg bij optreden van dat risico. Op deze wijze worden risico’s financieel gekwantificeerd. Het overzicht van financieel gekwantificeerde risico’s is opgenomen in bijlage IV. Resultaat risico-inventarisatie 2016

Bedrag

Structurele risico’s

€ 458.750

Incidentele risico’s

€ 677.550

Totale gekwantificeerde risico’s: benodigde weerstandscapaciteit

€ 1.136.300

Bouwgrondexploitaties Uitgangspunt is dat er, via de bestemmingsreserve Bouwgrondexploitatie, een afzonderlijk weerstandsvermogen voor de bouwgrondexploitaties wordt aangehouden. Zie de paragraaf Grondbeleid voor meer informatie. Het beleid rondom bouwgrondexploitaties ligt vast in de nota Grondbeleid. Eén van de ambities van deze nota is het behouden van een gezonde financiële huishouding van de diverse grondexploitaties. Vanuit deze ambitie geldt het uitgangspunt, dat de meerjarige weerstandscapaciteit voor de grondexploitaties toereikend moet zijn. Weerstandscapaciteit De weerstandscapaciteit omvat de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om niet begrote kosten te dekken. Deze middelen en mogelijkheden binnen de weerstandscapaciteit vallen uiteen in de structurele en incidentele weerstandscapaciteit. Structurele weerstandscapaciteit Met de structurele weerstandscapaciteit worden de middelen bedoeld die permanent ingezet kunnen worden om tegenvallers in de lopende exploitatie op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van de programmabegroting. Het dient als waarborg voor het (meerjarig) materieel evenwicht van de begroting en wordt gevormd door de nog onbenutte belastingcapaciteit. De riool- en afvalstoffenheffing zijn kostendekkend en vallen om die reden buiten de berekening van onbenutte belastingcapaciteit. Voor de gemeente bestaat de onbenutte belastingcapaciteit uit de onroerendezaakbelastingen. Het Rijk verlangt dat gemeenten die in financiële nood verkeren, minimaal het artikel 12-normtarief (Financiële verhoudingswet) hanteren voor de OZB-aanslagen. Het normtarief voor 2016 bedraagt 0,1889%. Het verschil tussen de opbrengst OZB op basis van de eigen belastingtarieven (zie paragraaf Lokale Heffingen) en de opbrengsten met het voorgeschreven artikel 12-normtarief OZB, is de onbenutte belastingcapaciteit. Het gebruik van het normtarief betekent een meeropbrengst van ongeveer € 917.000 euro.

56


Incidentele weerstandscapaciteit: Met incidentele weerstandscapaciteit wordt bedoeld het vermogen om calamiteiten en andere eenmalige tegenvallers op te kunnen vangen zonder dat dit invloed heeft op de voortzetting van de taken of het niveau daarvan. Het gaat hierbij om de omvang van de post onvoorziene lasten van de programmabegroting, en de vrij aanwendbare reserves. Onvoorziene lasten In de berekening van de incidentele weerstandscapaciteit wordt de post onvoorziene lasten meegenomen. Het dekt uitgaven, die vanuit BBV-regelgeving voldoen aan het principe van de ‘drie o’s, onvoorzien, onvermijdelijk en onuitstelbaar. In de begroting 2016 en de meerjarenbegroting 20162019 wordt meerjarig een (verplichte) raming voor onvoorziene lasten geraamd van ruim € 47.000. Reservepositie De algemene reserve dient als buffervermogen en wordt ingezet om tegenvallende jaarrekeninguitkomsten en risico’s te kunnen opvangen, voor zover deze niet zijn afgedekt binnen de normale bedrijfsvoering, (door het treffen van voorzieningen of aparte begrotingsposten). Alleen het vrij aanwendbare gedeelte van de algemene reserve wordt gebruikt voor het opvangen van financiële tegenvallers. De bestemmingsreserves zijn niet ‘vrij aanwendbaar’ en worden in de berekening van de incidentele weerstandscapaciteit buiten beschouwing gelaten. Deze middelen zijn door de gemeenteraad specifiek toegewezen (bestemd). Voor het bepalen van vrij aanwendbare gedeelte van de algemene reserve zijn drie ‘grensbedragen’ belangrijk: - De stand van de algemene reserve op 1 januari 2016. - De ondergrens van de algemene reserve. - De bovengrens van de algemene reserve. De algemene reserve De stand van de Algemene Reserve is op 1 januari 2016 € 8.803.000. Ondergrens algemene reserve Voor de berekening van de ondergrens van de algemene reserve wordt een normbedrag van € 100 per inwoner gehanteerd. De gemeente Haaren heeft op 1 januari 2016 naar verwachting 13.620 inwoners. De ondergrens van de algemene reserve bedraagt hiermee voor 2016 afgerond € 1,4 miljoen. Gelet op de omvang van de algemene reserve op 1 januari 2016 (€ 8,8 miljoen) is het minimaal noodzakelijke volume ruimschoots aanwezig. Wanneer de algemene reserve onder deze ondergrens komt, is bijstorting verplicht. Deze bijstorting geschiedt door de onbenutte belastingcapaciteit aan te wenden door het artikel 12-normtarief op de OZB toe te passen (zie ook structurele weerstandscapaciteit). Bovengrens algemene reserve Op basis van het project Risicomanagement wordt een bovengrens voor de algemene reserve vastgesteld door uit te gaan van de gekwantificeerde risico’s (bijlage IV). Incidentele en structurele risico’s kunnen worden afgedekt door aanpassing van de begroting. Dat vergt tijd. Daarom worden structurele- en incidentele risico’s voor de dubbele waarde meegenomen. De berekening van de bovengrens is als volgt: Resultaat risico-inventarisatie 2016 2 x het totaal aan gekwantificeerde structurele risico’s 2 x het totaal aan gekwantificeerde incidentele risico’s Totale gekwantificeerde risico’s ten behoeve van de bovengrens

Bedrag € 917.500 € 1.355.100 € 2.272.600

Bepaling vrije ruimte algemene reserve Bij de overschrijding van de bovengrens kan het meerdere bedrag als incidenteel aan de algemene middelen worden toegevoegd. Deze ‘bovenmatige’ reservebedragen kunnen dan vrij besteed worden. Dat bedrag vrije ruimte staat gelijk aan het bedrag dat boven de bovengrens beschikbaar is als eenmalige ruimte ter dekking van incidentele risico’s. In de figuur op de volgende pagina worden de


57

relaties tussen de begrippen ondergrens-, bovengrens- en vrij aanwendbare gedeelte van de algemene reserve duidelijk gemaakt.

De incidentele weerstandscapaciteit is het vrij aanwendbare gedeelte van de algemene reserve dat zich boven de bovengrens algemene reserve bevindt. Dat bestaat uit: omvang totale algemene reserve (8,8 miljoen) -/- de bovengrens van de algemene reserve (3,6 miljoen) = 5,2 miljoen (vrije ruimte) incidentele weerstandscapaciteit. Conclusie weerstandsvermogen en risicobeheersing Er vindt in het kader van risicomanagement een confrontatie plaats tussen het risicoprofiel (gekwantificeerde risico’s) en de weerstandscapaciteit. Beschikbare weerstandscapaciteit 2016

Bedrag

Structurele weerstandscapaciteit (onbenutten belasting capaciteit)

€ 917.000

Incidentele weerstandscapaciteit (vrije ruimte reserve, post onvoorziene lasten)

€ 5.250.500

Totale weerstandscapaciteit

€ 6.167.500

Resultaat risico-inventarisatie 2016

Bedrag

Structurele risico’s

€ 458.750

Incidentele risico’s

€ 677.550

Totale gekwantificeerde risico’s: benodigde weerstandscapaciteit

€ 1.136.300

Bij de beoordeling van het weerstandsvermogen en risicobeheersing wordt gebruik gemaakt van de ratio weerstandsvermogen. Ratio weerstandsvermogen =

58

Beschikbare Weerstandscapaciteit € 6.167.500 Benodigde Weerstandscapaciteit € 1.136.300


De ratio Weerstandsvermogen is 5,43 en wordt, vanuit onderstaande tabel, als ‘uitstekend’ gekwalificeerd. Ratio > 2,0 1,5 - 2,0 1,0 - 1,5 0,8 - 1,0 0,6 - 0,8 < 0,6

Waardering uitstekend ruim voldoende voldoende matig onvoldoende ruim onvoldoende

Overige factoren Stille reserves Stille reserves maken theoretisch gezien onderdeel uit van de incidentele weerstandscapaciteit. Omdat deze echter beperkt liquide zijn, worden deze niet in de opstelling van de incidentele weerstandscapaciteitsberekening meegenomen. Wanneer activa onder de opbrengstwaarde zijn gewaardeerd, is er sprake van stille reserves. Het gaat hierbij om het verschil tussen de marktwaarde en de boekwaarde van de niet bedrijfsgebonden activa. Het volume van de stille reserve Gronden is per 1 januari 2016 berekend op € 2.211.000. Vanuit het voorzichtigheidsprincipe, en de beperkte liquiditeit van deze reserves, worden deze stille reserves niet in de berekening meegenomen. Renteopbrengst De renteopbrengsten van de reserves komen in de exploitatiebegroting. Om risico’s te beperken worden renteopbrengsten over het vrij aanwendbare gedeelte van de algemene reserve als incidentele renteopbrengsten aangemerkt. De overige renteopbrengsten worden als structurele opbrengsten aangemerkt. Indien de vrije ruimte wordt aangesproken ontstaat er geen structureel begrotingstekort.


59

Kengetallen financiële positie Gezien het stijgende belang van de toekomstbestendigheid van gemeenten, een grotere druk op doelmatigheid en een zeer divers wordende context (financiële producten, verbonden partijen, uitbreiding taken) is het belang van inzicht in de financiële positie toegenomen. De interpretatie van de financiële positie is echter een lastige zaak. Daarnaast is het onderling vergelijken van gemeenten ingewikkeld omdat er geen standaard set van financiële kengetallen is. Vanaf de begroting 2016 wordt een verplichte set van vijf financiële kengetallen opgenomen. Het doel is niet om een normeringsinstrument in het kader van financieel toezicht door de provincie/Rijk te ontwikkelen. De kengetallen zijn bedoeld om de financiële positie voor raadsleden inzichtelijker te maken. De kengetalen maken inzichtelijk over hoeveel (financiële) ruimte een gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen. Ze geven inzicht in de financiële weerbaar- en wendbaarheid. De kengetallen zijn: 1a. 1b. 2. 3. 4. 5.

Netto Schuldquote Gecorrigeerde Netto Schuldquote Solvabiliteitsratio Kengetal grondexploitatie Structurele exploitatieruimte Belastingcapaciteit

Alle getallen die zijn weergegeven moeten worden vermenigvuldigd met € 1.000 euro. 1a Netto Schuldquote Netto schuldenquote A

Vaste schulden (cf art 46 BBV)

B

Netto vlottende schuld (cd art. 48 BBV)

C

Overlopende passiva (cf. art. 49 BBV)

D

Rek 2014

Begr 2015

Begr 2016

623

435

353

2.503

0

0

403

0

0

Financiële activa (cf. art. 36 lid d,e en f)

2.923

3.151

3.581

E

Uitzettingen < 1 jaar (cf. ar. 39 BBV)

6.441

0

0

F

Liquide middelen (cf. art. 40 BBV)

277

0

0

G

Overlopende activa (cf. art. 40a BBV)

70

0

0

H

Totale baten (cf. art. 17 lid c BBV (excl mutaties reserves))

27.199

30.539

32.840

-22,73%

-8,89%

-9,83%

Netto schuldenquote: (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%

1b Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen Gecorrigeerd netto schuldenquote A

Vaste schulden (cf art 46 BBV)

B

Netto vlottende schuld (cd art. 48 BBV)

C D

Overlopende passiva (cf. art. 49 BBV) Financiële activa (cf. art. 36 lid b,c,d,e en f)

E

Uitzettingen < 1 jaar (cf. ar. 39 BBV)

F

Liquide middelen (cf. art. 40 BBV)

G

Overlopende activa (cf. art. 40a BBV)

H

Totale baten (cf. art. 17 lid c BBV (excl mutaties reserves))

Netto schuldenquote: (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%

60

Rek 2014

Begr 2015

Begr 2016

623

435

353

2.503

0

0

403

0

0

2.923

3.151

3.581

6.441

0

0

277

0

0

70

0

0

27.199

30.539

32.840

-22,73%

-8,89%

-9,83%


2.

Solvabiliteitsratio

Solvabiliteitsratio

Rek 2014

Begr 2015

Begr 2016

A

Eigen Vermogen (cf art. 42 BBV)

18.173

17.940

17.788

B

Balanstotaal

34.604

29.149

27.455

52,52%

61,55%

64,79%

Solvabiliteit (A/B) x 100%

3.

Kengetal grondexploitatie

Kengetal Grondexploitatie

Rek 2014 Begr 2015 Begr 2016

A

Niet in exploitatie genomen bouwgronden (cf. art. 38 lid a punt 1 BBV)

1.393

1.629

2.619

B

Bouwgronden in exploitatie (cf. art. 38 lid b BBV)

8.591

6.954

2.699

C

Totale baten (cf. art. 17 lid c BBV (dus excl. Mutaties reserves)

Grondexploitatie (A+B)/C x 100%

4.

27.199

30.539

32.840

36,71%

28,11%

16,19%

Structurele exploitatieruimte


Rek 2014 Begr 2015 Begr 2016

A

Totale structurele lasten

22.435

29.612

32.364

B

Totale structurele baten

22.750

29.587

32.160

C

Totale structurele toevoegingen aan de reserve

0

15

63

D

Totale structurele onttrekkingen aan de reserve

E

Totale Baten

Structurele exploitatieruimte ((B-A) +(D-C))/ E *100%

5.

0

18

91

27.200

30.539

32.840

1,16%

-0,07%

-0,54%

Belastingcapaciteit

Belastingcapaciteit

Rek 2014 Begr 2015 Begr 2016

A B

OZB lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde

378,00

391,00

408,00

Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ waarde

250,40

265,00

285,07

C D

Afvalstoffenheffing voor een gezin

150,00

148,80

148,25

E

Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ waarde (A+B+C-D)

778,40

804,80

841,32

F

Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in t-1

697,00

704,00

716,00

Woonlasten tov landelijk gemiddelde jaar ervoor (E/F) x 100%

111,68%

114,32%

117,50%

Eventuele heffingskorting

NB. Voor de berekening van de OZB lasten is voorgeschreven dat de gemiddelde WOZ waarde van een woning wordt gebruikt. Daardoor wijkt deze af van de tabel lokale lastendruk in de paragraaf Lokale Heffingen.

Totaaloverzicht kengetallen financiële positie Begroting 2016

Verloop van de kengetallen

Kengetallen

Rek 2014

Begr 2015

Begr 2016

1a Netto schuldquote

-22,73%

-8,89%

1b Gecorrigeerde Netto schuldquote

-22,73%

-8,89%

-9,83%

-9,83%

2

Solvabiliteitsratio

52,52%

61,55%

64,79%

3

Kengetal grondexploitatie

36,71%

28,11%

16,19%

4


1,16%

-0,07%

-0,54%

5

Belastingcapaciteit

111,68%

114,32%

117,50%


61

62


Paragraaf C

Onderhoud kapitaalgoederen

Algemeen Deze paragraaf geeft inzicht in het onderhoud van de gemeentelijke kapitaalgoederen. Deze kapitaalgoederen zijn: Wegen, Riolering, Groen en Openbare Verlichting. Een aantal kapitaalgoederen is voor het onderhoud ondergebracht in één uitvoeringsprogramma: het Meerjarig uitvoeringsprogramma Openbare Ruimte (MOR) 2013 - 2017. De MOR is door de raad in augustus 2013 vastgesteld. Dit programma zal in een later stadium met meerdere disciplines worden uitgebreid.

1. Wegen Beleidskader Het meerjarenplan ‘wegen’ voor de periode 2013 – 2017 is in augustus 2013 vastgesteld. Dit meerjarenplan is onderdeel van de MOR 2013 - 2017. Bij de vaststelling van dit uitvoeringsprogramma is voor de discipline ‘wegen’ besloten om het laagste kwaliteitsniveau R- te continueren. Hierdoor wordt alleen veiligheidsonderhoud uitgevoerd en worden oneffenheden, verzakkingen en scheurvorming in de asfaltwegen geaccepteerd. Financiën De kosten voor het onderhoud zijn verdeeld in groot onderhoud en klein onderhoud. De kosten voor het groot onderhoud komen ten laste van een voorziening. Voor 2016 is een onttrekking van € 1.380.000 en een toevoeging van € 305.000 in de begroting opgenomen. In onderstaande tabel zijn de toevoegingen en onttrekkingen t/m 2019 opgenomen. Bedragen x 1.000 Voorziening onderhoud wegen Stand 1-1 Toevoeging Onttrek k ing Stand 31-12

2015 € 1.993 € 305 € 1.020 € 1.278

2016 € 1.278 € 305 € 1.380 € 203

2017 € 203 € 305 € 100 € 408

2018 € 408 € 305 € 100 € 613

2019 € 613 € 305 € 100 € 818

Voor het klein onderhoud is een jaarlijks budget van € 50.000 opgenomen. Dit budget wordt ingezet voor het onderhoud van markeringen, bermen, onverharde puinwegen en de betonnen fietspadden. Prestaties 2016 Op basis van het vastgestelde MOR 2013 – 2017, worden in 2016 de volgende projecten uitgevoerd: 1. Groot onderhoud voormalig stil asfaltwegen (€ 710.000) (Helvoirtseweg – Nieuwkuijkseweg, Molenstraat – Helvoirtseweg, Belversestraat – Haarenseweg) 2. Groot onderhoud diverse asfaltwegen (€ 570.000) (De Gijzel - Gijzelsestraat, Runsdijk, Gestelstraat, wegvak tussen Helvoirtseweg - Groenstraat) 3. Uitvoering herstelwerkzaamheden aan hoofdzakelijk asfaltwegen (€ 100.000) Aandachtspunten 1. Bij de vaststelling van de MOR in de raad is besloten om de werkzaamheden aan de Roonsestraat niet uit te voeren in de periode 2013 - 2017 en enkel calamiteiten onderhoud te verrichten. De Roonsestraat is momenteel in een dusdanig slechte staat, dat calamiteitenonderhoud onvoldoende is om de verkeersveiligheid voor een overzienbare periode te kunnen waarborgen. Zodra de veiligheid niet meer is te garanderen, zullen wij door het instellen


63

van verkeersmaatregelen ingrijpen. In 2016 wordt een voorstel aan de raad voorgelegd om de weg in 2018 te reconstrueren. 2. Een aantal elementenverhardingen voldoet wel aan het onderhoudsniveau R- maar leidt voor aanwonenden structureel tot overlast in de vorm van trillingen, verzakkingen en geluidsoverlast. Klachten richten zich vooral op de Leunisdijk en de Dorpsstraat in Esch en de Torenstraat in Helvoirt. Onderzoek zal moeten uitwijzen wat hier aan te doen is.

2. Speelvoorzieningen Beleidskader Het meerjarenplan ‘speelvoorzieningen’ voor de periode 2013 – 2017 is in augustus 2013 vastgesteld (MOR 2013 – 2017). Bij de vaststelling is gekozen voor het handhaven van het huidig areaal aan speelvoorzieningen waarbij expliciet is aangegeven dat hiervoor voldoende budget beschikbaar moet blijven. Financiën Voor inspectie, vervanging en onderhoud is een jaarlijks budget van € 20.000 beschikbaar. Er is geen voorziening voor de speelvoorzieningen. Prestaties 2016 Er wordt uitsluitend regulier onderhoud aan het ‘areaal speelvoorzieningen’ uitgevoerd. Er zijn geen projecten gepland.

3. Openbare verlichting Beleidskader Het meerjarenplan ‘openbare verlichting’ is in 2006 vastgesteld en zal begin 2016 zijn geactualiseerd. Financiën De uitbreiding van het aantal lichtmasten (realisatie fietspad Esch – A2, de overname van de N624 en de oplevering van diverse bouwprojecten) heeft effect op het elektriciteitsverbruik én de onderhoudskosten. Het budget is in 2016 met € 20.000 verhoogd. Dit komt door de areaaluitbreiding en de toename van de groepsremplace (schilderwerk en vervanging van armaturen). Ten gevolge van de gemaakte keuze bij het vaststellen van het beleid voor de openbare verlichting neemt het aantal storingen toe. Deze meerkosten zijn opgenomen in het bedrag van € 20.000. Prestaties 2016 De jaarlijks groepsremplace wordt uitgevoerd.

4. Groen Beleidskader Het beleid voor de ‘groenvoorziening’ is in het groenbeleidsplan van 2009 vastgelegd. Het groenbeleid is gericht op een duurzame inrichting en beheer van het groen in de dorpskernen naar een karaktervolle, hoogwaardige groenstructuur. Aanvullend op dit groenbeleidsplan zijn in juni 2011, in het kader van de participatie in het groen, de volgende beleidsbeslissingen door de raad genomen: - De participatie (burgers/bedrijven) in het groenonderhoud van de openbare ruimte. - Het verder afstoten en het in gebruik/onderhoud geven van groenstroken. - De omvorming van groenstroken (intensief beheer) naar gras (extensief beheer). Financiën De kosten voor de groenreconstructies komen ten lasten van een voorziening.

64


Bedragen x 1.000 Voorziening onderhoud groen Stand 1-1 Toevoeging Onttrek k ing Stand 31-12

2015 € 433 € 87 € 219 € 301

2016 € 301 € 87 € 138 € 250

2017 € 250 € 87 €0 € 337

2018 € 337 € 87 €0 € 424

2019 € 424 € 87 €0 € 511

Prestaties 2016 1. Uitvoering diverse kleinschalige groenreconstructies. 2. Groenaanleg Brede School Haaren. 3. Groenreconstructie traject Eind – Driehoekweg. Aandachtspunten 1. Vanuit burgerparticipatie worden bewoners betrokken bij het onderhoud van groenvoorzieningen. Wij zien een afnemende motivatie bij bewoners om te participeren in het onderhoud. De gemeente moet regelmatig het initiatief nemen om de (burger)participatie levend te houden respectievelijk uit te breiden. 2. Er ontbreekt een beleidsplan voor bewonersparticipatie als instrument. Daarmee ontbreekt ook de visie hoe deze toe te passen in de openbare ruimte. 3. Door de versobering van de groenvoorzieningen, neemt de biodiversiteit in de openbare ruimte af.

5. Sportvelden Beleidskader Het beleid voor de sportvelden is in het Groenbeleidsplan 2009 opgenomen. Aanvullend daarop zijn met de voetbalclubs en korfbalclubs afspraken gemaakt over het zelf uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden. De sportverenigingen zorgen zelf voor de maaiwerkzaamheden en de beregening van de sportvelden. Daarnaast zijn zij meer betrokken bij het onderhoud. Het doel is om de sportverenigingen, in het bijzonder de voetbalverenigingen, zodanig te faciliteren dat het klein onderhoud aan de sportvelden en het onderhoud van de beplantingen door vrijwilligers wordt uitgevoerd. Financiën Er is geen voorziening voor de sportvelden. Prestaties 2016 Het afbakenen van taken en verantwoordelijkheden wordt in nieuwe huurovereenkomsten vastgelegd. Het streven is om deze overeenkomsten medio 2016 aan te gaan. Aandachtspunten 1. De gebruiksintensiteit en de kwaliteit van de sportvelden is een knelpunt. In 2015 is een onderzoek opgestart naar de haalbaarheid van kunstgrasvelden in Helvoirt en Haaren. Op basis van de resultaten uit dit onderzoek, zullen in 2016 vervolgacties plaatsvinden.

6. Riolering Beleidskader De doelstellingen en uitgangspunten voor de riolering zijn vastgesteld in het verbreed gemeentelijk rioleringsplan (vGRP) 2013 - 2017. In dit plan is een indicatieve planning opgenomen voor de uitvoering van rioleringswerken voortkomend uit het afvalwaterakkoord, de basisinspanning en de Europese kaderrichtlijn water. Daarnaast zijn de zorgplichten uit de wet ‘gemeentelijke watertaken’ in het rioleringsplan ondergebracht en is weergegeven welke inspanning (financieel/technisch/personeel) verricht moet worden om van de bestaande naar de gewenste toestand te komen.


65

Financiën In onderstaande tabel zijn de toevoegingen en onttrekkingen voor de periode t/m 2019 opgenomen. Bedragen x 1.000 Voorziening onderhoud riolering Stand 1-1 Toevoeging Onttrek k ing Stand 31-12

2015 € 7.911 € 91 €0 € 8.002

2016 € 8.002 € 167 €0 € 8.169

2017 € 8.169 € 223 €0 € 8.392

2018 € 8.392 € 267 €0 € 8.659

2019 € 8.659 € 253 €0 € 8.912

Prestaties 2016 In 2016 worden de volgende werkzaamheden, op basis van het vGRP 2013 – 2017, uitgevoerd: 1. Rioolvervanging in combinatie met reconstructie tracé Eind – Driehoekweg. 2. Rioolreparaties op basis van rioolinspecties. 3. Reiniging rioolstelsel. Aandachtspunten 1. De klimatologische veranderingen zorgen voor steeds meer wateroverlast op straat.

7. Gebouwen Beleidskader De gemeente heeft een aantal gebouwen in eigendom, voor vele functies in het maatschappelijk verkeer. Als eigenaar is de gemeente verantwoordelijk voor het onderhoud aan zijn gebouwen. De doelstellingen en uitgangspunten voor het beleid en beheer aan deze gebouwen, zijn gebaseerd op de Meerjarig Onderhoud Plannen (MOP). Enkele gebouwen worden door de gemeente zelf gebruikt, zoals het gemeentehuis en de gemeentewerf/milieustraat. De meeste gebouwen worden aan instellingen of verenigingen verhuurd. Ten gevolge van de nieuwbouw van de Multifunctionele Accommodatie in Helvoirt zal een aantal gebouwen in 2016 vrij komen. Daar waar deze worden verkocht of gesloopt, zal het onderhoud ophouden en de onderhoudsvoorziening worden opgeheven. In Haaren is de Brede School gerealiseerd. Ook in Haaren zullen daardoor enkele gebouwen worden gesloopt dan wel verkocht. Afhankelijk van de te maken afspraken met de gebruikers, worden de nieuwe locaties wel of niet op kosten van de gemeente onderhouden. Als dat zo is, worden voor het onderhoud nieuwe voorzieningen ingesteld. Financiën De financiële consequenties van de MOP zijn in de programmabegroting 2016 opgenomen. Prestaties 1. Begin 2016 zal de Brede School te Haaren in gebruik worden genomen. Daarmee zullen de basisscholen ‘De Klimop’, ‘De Hasselbraam’ en Sporthal ‘Beekdal’ hun huidige gebouwen verlaten. 2. In Helvoirt zal de MFA in gebruik worden gesteld, waardoor de Dr. Landmandschool zijn huidige locatie verlaat. Dit heeft gevolgen voor het gebruik van de Oude Dr. Landmanschool en Kastanjelaan 10. Aandachtspunten 1. De afspraken over het beheer en de exploitatie van de nieuwe accommodaties.

66


Paragraaf D

Financiering

Algemeen In deze paragraaf worden de beleidsvoornemens ten aanzien van de financieringsportefeuille gegeven. De basis voor deze paragraaf vormt de wet financiering decentrale overheden (Wet FIDO) die als doel heeft om een solide financiering te bevorderen en renterisico’s en kredietwaardigheid te beheersen. Op basis van deze wet en het gemeentelijke treasurystatuut (2008), worden de activiteiten rondom treasury zo transparant en beheersbaar mogelijk uitgevoerd. Schatkistbankieren Vanaf 2014 is overgaan op (verplicht) schatkistbankieren. Dit instrument moet bijdragen aan een lagere EMU-schuld van de collectieve sector. Lagere overheden worden middels de wet FIDO verplicht om overtollige middelen (die zij tijdelijk niet nodig hebben voor de uitoefening van hun taken en verantwoordelijkheden) aan te houden in de ‘schatkist’ (rekening courant bij BNG Bank). Gemeenten mogen 0,75% van het begrotingstotaal buiten het schatkistbankieren aanhouden. Dit betekent concreet voor de gemeente: Begrote lasten 2016 € 33.586.000

Drempel schatkistbankieren 0,75%

Drempelbedrag € 251.895

De gemeente blijft vanzelfsprekend wel volledig vrij in de besteding van deze middelen. Liquiditeitsprognose Periodiek wordt een liquiditeitsprognose gemaakt. Deze prognose biedt inzicht in de ontwikkeling van de financiële middelen en de financieringsbehoefte. Er wordt gestreefd naar optimalisatie van het treasury-rendement en er wordt gehandeld vanuit de regelgeving van het Rijk (Schatkistbankieren, wet FIDO, wet Hof) en de gemeentelijke regels (het gemeentelijke treasurystatuut 2008). Een belangrijk stuurinstrument voor het liquiditeitsbeheer van de gemeente vormt de kasgeldlimiet. Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet heeft als doel de gemeente te beschermen tegen rentefluctuaties. Deze limiet geeft het bedrag aan dat maximaal met vlottende middelen mag worden gefinancierd door de gemeente. De kasgeldlimiet is vastgesteld op 8,5% van het begrotingstotaal. Begrote lasten 2016 € 33.586.000

Kasgeldlimiet 8,50%

Drempelbedrag € 2.854.810

Per kwartaal wordt in het kader van de liquiditeitsbeheersing door een toets kasgeldlimiet in kaart gebracht of de kasgeldlimiet van € 2.877.000 niet wordt overschreden.


67

Rente Elke gemeente loopt een financieel risico wanneer de rente onverwacht stijgt. Door te zorgen voor voldoende spreiding in de rentetypische looptijden van de leningenportefeuille kunnen de effecten van een renteverandering worden afgevlakt. Dit wordt tot uitdrukking gebracht door het begrote renterisico af te zetten tegen de renterisiconorm. Het renterisico op de vaste schuld wordt berekend door te bepalen welk deel van de portefeuille aan vaste schuld in enig jaar geherfinancierd moet worden bij dreigende overschrijding van de renterisiconorm. De renterisiconorm voor gemeente bedraagt 20% van de totale vaste schuld. De gemeente moet boven de renterisiconorm maatregelen nemen om een eventuele overschrijding teniet te doen door herstructurering van de schuldopbouw. Bij de berekeningen wordt rekening gehouden met een tweetal leningen voor de periode 2016-2019: Deze leningen zijn in 1987 en 1998 afgesloten bij de huisbankier, de BNG Bank en lopen in 2017 respectievelijk 2023 af. Op deze leningen loopt de gemeente geen renterisico omdat het rentepercentage vast is en er geen renteherzieningen zijn of worden doorgevoerd op de bestaande leningen. Oorspronkelijk bedrag van de geldlening

565.863,93 1.134.450,54

Jaar Rentevan de percen(laatste) tage aflossing 2017 2023

Restantbedrag 1-1-2016

5,16% 5,50%

Totaal

71.679,63 363.024,16 434.703,79

Rente 2016

Aflossing Restantbedrag 2016 31-12-2016

2.774,01 18.427,26 21.201,27

35.839,78 45.378,02 81.217,80

35.839,85 317.646,14 353.485,99

Vanuit deze positie wordt het renterisico voor 2016 als volgt weergegeven: Renterisiconorm en renterisico's vaste schuld

2016

1a 1b 2 3a 3b 4 5 6 7

Renteherziening op vaste schuld o/g Renteherziening op vaste schuld u/g Netto renteherziening op vaste schuld (1a - 1b) Nieuwe aangetrokken vaste schuld Nieuwe verstrekte langlopende leningen Netto nieuw aangetrokken vaste schuld (3a - 3b) Betaalde aflossingen Herfinanciering (laagste van 4 en 5) Renterisico op vaste schuld (2 + 6)

0 81.218 0 0

8 9 10

Berekening renterisiconorm Stand van vaste schuld per 1 januari 2016 Het bij ministeriële regeling vastgestelde percentage Renterisiconorm (8 x 9)

434.704 20,00% 86.941

10 7 11

Toets renterisiconorm Renterisiconorm Renterisico op vaste schuld Ruimte (+) / overschrijding (-) (10 - 7)

0

86.941 0 86.941

Aangezien het restantbedrag op basis van onze begroting 2016 (dus per 1 januari 2016) van onze opgenomen vaste geldleningen € 434.704 bedraagt, ligt het risico vanuit de renterisiconorm ver onder de wettelijke norm. Voor 2017 neemt de ruimte ten opzichte van de renterisiconorm toe. Jaarlijks wordt immers bij BNG Bank afgelost op de vaste geldleningen. De restantschuld op deze leningen daalt jaarlijks en hiermee ook de berekende norm.

68


Koers- en valutarisico’s over aandelenportefeuilles De gemeente beschikt niet over aandelen van beursgenoteerde ondernemingen en loopt hiervoor dus geen risico’s. Van enkele (semi)overheidsinstellingen (Brabant Water en BNG Bank) heeft onze gemeente nog aandelen in portefeuille. Deze aandelen zijn echter niet vrij verhandelbaar. Handel in vreemde valuta vindt niet plaats. De koers- en valutarisico’s zijn hiermee zeer beperkt voor de gemeente. Uitzettingen en beleggingen In 2014 heeft de gemeenteraad de Stimuleringsregeling Woningbouw gemeente Haaren en de Verordening Starterslening gemeente Haaren vastgesteld. Met deze instrumenten worden starters op de woningmarkt van Haaren gefaciliteerd. In maart 2015 heeft de raad tot een verruiming van de Stimuleringsregeling Woningbouw gemeente Haaren besloten. Er is een inschatting gemaakt van de bijbehorende uitzettingen die behoren bij de Starterslening en de Stimuleringsregeling Woningbouw. Deze inschatting is verwerkt in de liquiditeitsprognose. De uitzettingen en beleggingen zijn niet afhankelijk van koers- en valutarisico’s. Vooraf worden duidelijke afspraken gemaakt met de partijen over looptijd, rentevergoeding en vervaldata. Financieringsbehoefte Investeringsprojecten hebben een grote invloed op de gemeentelijke financieringsbehoefte. Vanuit het meerjareninvesteringsplan van deze begroting ontstaat in 2016 een financieringstekort van € 4.024.000. De volgende tabel geeft een beeld van de financieringspositie over 2016. Financieringspositie 2016 Financieringsbehoefte Activa 2016 algemeen Activa 2016 grondexploitatie Financieringb ehoefte 2016

€ 25.381.000 € 8.583.000 € 33.964.000

Financieringsmiddelen Vaste geldleningen BNG Bank Reserves Voorzieningen Financieringsmiddelen 2016

€ 435.000 € 17.940.000 € 11.565.000 € 29.940.000

Financieringstekort

-€ 4.024.000

Ter dekking van het financieringstekort wordt indien nodig een beroep gedaan op de kapitaalmarkt.


69

Ontwikkeling van het EMU-saldo Naast de invoering van het schatkistbankieren bestaan er voor de Europese landen, die meedoen aan de Economische en Monetaire Unie (EMU), afspraken over (bewaking van) het financieringstekort van de totale collectieve sector (Rijk, lagere overheden en sociale fondsen). Dit zogeheten EMU-tekort mag niet groter worden dan 3% van het bruto binnenlands product (BBP). Het EMU-saldo wordt berekend door de uitgaven en ontvangsten met elkaar te salderen. Als er op kasbasis meer wordt uitgegeven dan er binnenkomt, is er in EMU-termen sprake van een tekort. De berekening van het meerjaren EMU-saldo is in de volgende tabel opgenomen. Omschrijving

2016 x € 1000,-

2017 x € 1000,-

Volgens realisatie tot en met sept. 2015, aangevuld met raming resterende periode

Volgens begroting 2016

Volgens meerjarenraming in begroting 2016

1

Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q. onttrekking uit reserves (zie BBV, artikel 17c)

550

745

-1.882

2

Afschrijvingen ten laste van de exploitatie

762

885

936

3

Bruto dotaties aan de post voorzieningen ten laste van de exploitatie

821

826

765

4

Investeringen in (im)materiële vaste activa die op de balans worden geactiveerd

1.133

1.783

1.104

5

Baten uit bijdragen van andere overheden, de Europese Unie en overigen, die niet op de exploitatie zijn verantwoord en niet al in mindering zijn gebracht bij post 4

6

Desinvesteringen in (im)materiële vaste activa: Baten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen verkoopprijs), voor zover niet op exploitatie verantwoord

7

Aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d. (alleen transacties met derden die niet op de exploitatie staan)

8

Baten bouwgrondexploitatie: Baten voorzover transacties niet op exploitatie verantwoord

9

Lasten op balanspost Voorzieningen voorzover deze transacties met derden betreffen

10

Lasten ivm transacties met derden, die niet via de onder post 1 genoemde exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves (inclusief fondsen en dergelijke) worden gebracht en die nog niet vallen onder één van bovenstaande posten

11 a b

Verkoop van effecten: Gaat u effecten verkopen? (ja/nee) Zo ja wat is bij verkoop de verwachte boekwinst op de exploitatie?

Berekend EMU-saldo

70

2015 x € 1000,-

225

ja

nee

1.225

ja

nee

673

ja

nee

-1.285


Paragraaf E

Bedrijfsvoering

1. Inleiding Bedrijfsvoering betreft de bedrijfsprocessen binnen de gemeente om de beleidsdoelstellingen te kunnen realiseren, evenals de sturing en beheersing daarvan. De bedrijfsvoering is dus van belang voor de uitvoering van de programma’s. In deze paragraaf wordt beschreven wat de aandachtsgebieden zijn voor het komende jaar (en in sommige gevallen ook de jaren erna). In de paragraaf worden de volgende onderdelen van de bedrijfsvoering toegelicht: - Personeel en organisatie - Informatie - Automatisering - Planning & control en financiën - Interne controle - Communicatie 2. Personeel en organisatie Een veranderende werkomgeving De veranderingen om ons heen (participatiemaatschappij) en de taken die door de overheid steeds meer belegd worden bij gemeenten hebben direct en indirect gevolgen voor onze medewerkers. Deze factoren vragen al dan niet om andere werkwijzen, meer of minder werk, soms andere competenties, vervallen van functies, nieuwe taken, bezuinigingen etc. In 2016 zal voor de medewerkers duidelijk worden wat de toekomstrichting van de gemeente Haaren wordt en wat de personele gevolgen daarvan zijn. Daarom wordt in 2016 veel aandacht besteed aan het (leren) omgaan met veranderingen en welke kansen dit biedt, persoonlijke coaching en ontwikkeling, talentonderzoek en interne en externe (arbeids)mobiliteit. Instroom (werving en selectie) – doorstroom – uitstroom De verhouding tussen het aantal vaste medewerkers en de flexibele schil kan, afhankelijk van de toekomst van de gemeente Haaren, verder oplopen. De contractvorm varieert per afdeling en er is continue zorg en aandacht nodig om de goede balans hierin te behouden. In 2016 wordt er weer gebruik gemaakt van stagiaires, trainees/junior medewerkers, werkervaringsplaatsen en waar mogelijk werk bieden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Verdergaande digitalisering administratieve processen Steeds meer administratieve processen worden in 2016 gedigitaliseerd via het programma YouPP (Your Personnelities Portal). Via dit e-HRM-systeem regelen de medewerkers een aantal ‘P&O-zaken’ digitaal, zoals declaraties. Daarnaast komt er via dit systeem meer informatie beschikbaar. Medewerkers kunnen bijvoorbeeld persoonlijke gegevens inzien en aanpassen, loonstroken en jaaropgave vinden en informatie vinden over arbeidsvoorwaarden. Wijzigingen CAR-UWO Er staat een aantal ingrijpende wijzigingen in de CAR-UWO (cao voor gemeenteambtenaren) voor 2016 in de planning. De twee belangrijkste zijn: - Een nieuw beloningshoofdstuk 3, uitvoering in 2015, met mogelijk doorloop naar 2016. - Invoering Individueel Keuze Budget (IKB) per 1-1-2017.


71

Ontvlechting PLE1N-werkeenheden Het jaar 2016 staat in het teken van de personele ontvlechting van de drie PLE1N-werkeenheden per 1-1-2017. Het plan van aanpak voor de ontvlechting wordt nog in 2015 in overleg met de secretarissen van de gemeenten Haaren, Sint-Michielsgestel en Sint-Oedenrode en de werknemersvertegenwoordigers nader uitgewerkt. Goede zorg en begeleiding voor de betrokken medewerkers is belangrijk met als uitgangspunt bij voorkeur zoveel mogelijk vrijwillige mobiliteit. 3. Informatie De gemeente werkt met belangrijke informatie. Dit zijn gegevens uit de verschillende landelijke basisregistraties, maar ook oude en nieuwe archiefbestanden. Deze informatie(voorziening) moet betrouwbaar, integer, en wanneer nodig ook beveiligd zijn (de juiste informatie op het juiste moment bij de juiste mensen). Basisregistraties Op dit moment worden (landelijk) de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en de BasisRegistratie Personen (BRP) vernieuwd. In 2016 wordt de BGT afgerond en wordt gestart met de BRP. Hiermee zal onze informatievoorziening richting ketenpartners en landelijke voorzieningen verbeteren, waardoor gegevens betrouwbaarder en actueler zijn. Zaakgericht en digitaal werken Gemeente Haaren werkt voor een groot deel al zaakgericht en steeds meer digitaal. In 2016 ligt de nadruk vooral op kwaliteitsbeheer van het digitale zaaksysteem en het bijbehorende digitale archief. Informatieveiligheid Informatiebeveiliging is het middel om informatieveiligheid te bereiken. Het doel hierbij is dat de overheid een betrouwbare partner is richting burgers, organisaties en andere ketenpartners. In 2015 is er gestart met een organisatiebrede verbetering van onze informatiebeveiliging. Dit proces wordt in 2016 verder ontwikkeld. Gemeente Haaren volgt hierbij de overheidsbrede aanpak volgens de Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten (BIG). De focus ligt in 2016 op bewustwording bij medewerkers en het standaardiseren van processen en procedures rondom ICT, P&O en Facilitair. 4. Automatisering Automatisering is in de PLE1N-samenwerking ondergebracht bij de Werkeenheid I&A in de gemeente Sint-Michielsgestel. Deze werkeenheid beheert de technische ICT architectuur (werkstations, servers, telefonie, applicatielandschap en back-upvoorzieningen). Daarnaast is een groot deel van onze informatievoorziening in beleid en beheer ondergebracht bij deze werkeenheid. In 2016 ligt de focus op het koppelen van onze informatievoorziening naar landelijke voorzieningen en ketenpartners. Daarnaast zal vanuit automatisering ook gewerkt worden aan de procedures en voorzieningen om de informatiebeveiliging beter te waarborgen. De werkeenheid I&A gaat vanaf 2016 onderdeel uitmaken van de nieuwe ambtelijke fusie organisatie Boxtel en Sint-Michielsgestel. De dienstverlening vanuit I&A naar de PLE1N-gemeenten moet wel gewaarborgd blijven. 5. Planning & Control en financiën Een begrijpelijkere gemeentebegroting De commissie vernieuwing Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) heeft op verzoek van de VNG in kaart gebracht hoe het BBV kan worden verbeterd om de kaderstellende en controlerende rollen van de gemeenteraad te versterken. Het hoofdthema is dat er een betere vergelijkbaarheid van begrotingen mogelijk moet zijn, met behoud van beleidsvrijheid voor gemeenten. Gemeenten moeten hun eigen programma-indeling kunnen kiezen, maar de prestatie moeten makkelijker vergeleken

72


kunnen worden met andere gemeenten. Zo krijgen gemeenteraden beter zicht op wat andere gemeenten doen en kunnen ze het beleid beter sturen. De eerste stap hiervoor is gezet is doordat vanaf de begroting 2016 gemeenten een set financiële kengetallen dienen op te nemen. Deze zijn terug te vinden paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing. In 2016 wordt de raad geïnformeerd over de volgende stappen die gezet worden en de wijze waarop dit wordt verwerkt in de begroting en jaarstukken. Vennootschapsbelasting Vanaf 2016 moeten overheden vennootschapsbelasting betalen over de winst die ze met ondernemingsactiviteiten behalen, conform de wet Vennootschapsbelasting. Het achterliggende doel hiervan is het scheppen van een gelijk speelveld tussen overheidsondernemingen en private ondernemingen. De wet is tot stand gekomen onder druk van de Europese Commissie. Om aan de verplichtingen van de wet te kunnen voldoen is het volgende geïnventariseerd: - Welke economische activiteiten plaatsvinden en welk (financieel) resultaat de gemeente Haaren daarmee behaalt. - Deelnemingen en samenwerkingsverbanden (inclusief organisatievorm), inclusief de financiële stromen die daarbij horen. Daarna volgt een advies hoe om te gaan met deze economische activiteiten. De financiële gevolgen zijn nog niet bekend en zijn dus nog niet meegenomen in de Programmabegroting 2016. Ze zijn wel aangemerkt als risico en als zodanig meegenomen in de risicoparagraaf. 6. Interne controle, rechtmatigheid en administratieve organisatie De gemeente Haaren wil graag ‘in control’ zijn en hiervoor zijn tal van interne beheersingsmaatregelen aanwezig. Dat we de interne processen op orde hebben blijkt onder andere uit de goedkeurende controleverklaringen van de accountant die de gemeente Haaren jaarlijks heeft behaald voor zowel de getrouwheid als rechtmatigheid. Dit blijkt ook uit de jaarlijkse instemming met onze Programmabegroting door onze toezichthouder provincie Noord-Brabant. Voor 2016 is de doelstelling om het risicomanagement meer te koppelen aan de interne controle. De risico’s, zoals deze zijn beschreven binnen het risicomanagement, worden tegen het licht gehouden en als het nodig is betrokken bij interne controles. 7. Communicatie Communicatiebeleid In de eerste helft van 2016 herzien we het communicatiebeleid van de gemeente. We zetten in op een praktisch document in helder taalgebruik, waarin we de uitgangspunten van communicatie naar én met onze inwoners benoemen. De uitgangspunten hebben betrekking op normen en waarden, prioritering, communicatie- en informatiebehoefte van bestuur en inwoners, wijze(n) van communiceren met onze inwoners en visie op de uitstraling van de gemeente. Deze uitgangspunten vormen vanaf dat moment en voor de komende jaren de basis voor alle keuzes die we met betrekking tot communicatie maken. In het document beschrijven we daarnaast wat het bestuur en de organisatie van de sectie communicatie praktisch gezien mogen verwachten en waarvoor zij te raadplegen is. Het nieuwe beleid biedt daardoor houvast voor bestuur, medewerkers en sectie communicatie. Het laat een duidelijke lijn zien in de keuzes die gemaakt worden op het gebied van communicatie, waardoor we als gemeente enerzijds op een krachtige, eenduidige manier naar buiten kunnen treden en anderzijds op diezelfde krachtige, eenduidige manier kunnen reageren op communicatie vanuit de inwoners.


73

74


Paragraaf F

Verbonden partijen en deelnemingen

Algemeen De uitvoering van taken is voor gemeenten steeds complexer geworden. In toenemende mate moet de gemeente een beroep doen op andere organisaties waaraan taken zijn uitbesteed, via inkoop, subsidie of via uitvoering door verbonden partijen. De gemeente is verantwoordelijk voor de aansturing van verbonden partijen, de controle erop en de financiële consequenties voor de eigen organisatie. Een en ander is wettelijk vastgelegd in de Wet Gemeenschappelijke Regelingen (Wgr). Deze paragraaf geeft inzicht in de relaties van de gemeente met rechtspersonen waarbinnen bestuurlijke invloed wordt uitgeoefend en waarmee financiële belangen gemoeid zijn. Veranderingen paragraaf verbonden partijen De paragraaf verbonden partijen beperkt zich tot het schematisch weergeven van twee soorten informatie, de algemene informatie (o.a. naam, vestigingsplaats, bestuurlijk vertegenwoordiger) en een overzicht met enkele financiële kengetallen (o.a. de gemeentelijke bijdrage, eigen vermogen en vreemd vermogen). Wanneer er beleidsontwikkelingen zijn die van belang zijn voor de uitvoering van maatregelen en ontwikkelingen, dan zijn deze in de desbetreffende programma’s opgenomen. Uitgebreide beleidsmatige en financiële informatie van gemeenschappelijke regelingen wordt aan de gemeenteraad voorgelegd bij de behandeling van de kadernota, jaarrekening en begroting van deze regelingen. Definities Gemeenschappelijke Regelingen (GR) Een Gemeenschappelijke Regeling is een samenwerkingsverband tussen openbare lichamen zoals gemeenten, provincies en waterschappen. Hierin onderscheiden we de reguliere GR-en en de lichte variant GR(L). De lichte variant betreft een bedrijfsuitvoeringsorganisatie, waarbij er op basis van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen geen verplichtingen zijn opgenomen ten aanzien van de begroting en jaarrekening. Deelnemingen (D) Beschrijft het belang van de gemeente in een onderneming of rechtspersoon. Overige vormen van samenwerking (O) Samenwerkingsverbanden die niet onder één van de andere categorieën vallen.


75

Schematische weergaven Verbonden Partijen 2016*

Nr Vorm Naam

Vestigingsplaats Openbaar belang

1 GR

Werkvoorzieningschap de Dommel WSD

2 GR

Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Hart Tilburg Bevordering gezondheid van de bevolking voor Brabant (GGD) Veiligheidsregio Brabant - Noord 's-Hertogenbosch Brandweerzorg en cirsisbeheersing

3 GR

4 GR(L) Brabants Historisch Informatie Centrum 5 GR 6 GR

Regionale Ambulance Voorziening Brabant Midden - West - Noord (RAV) Stadsgewest 's-Hertogenbosch

7 GR

Omgevingsdienst Brabant Noord

Boxtel

Uitvoeren wet sociale werkvoorziening

Portefeuillehouder, bestuurlijk vertegenwoordiger Wethouder Van den Brand Wethouder Van den Brand, lid Dagelijks Bestuur Burgemeester Zwijnenburg

's-Hertogenbosch Beheer archieven en collecties van gemeenten en waterschappen in Noordoost Brabant 's-Hertogenbosch Leveren verantwoorde ambulancezorg

Burgemeester Zwijnenburg

's-Hertogenbosch Afdichting stortplaatsen Schijndel (in liquidatie)


's-Hertogenbosch Inrichting van omgevingsdiensten

Wethouder Van den Brand


8 GR(L) Uitvoering leerplichtwet en Regionale Meld en St. Michielsgestel Coördinatiefunctie (RMC) (RBL) 9 GR(L) Verwijdering van huishoudelijk afval gemeente 's-Hertogenbosch 's Hertogenbosch en Haaren 10 GR(L) Uitvoeringsorganisatie Werk, Zorg en Inkomen Boxtel

Uitvoeren leerplichtwet


Afvalstoffendienst: verwijdering huishoudelijk afval Uitvoering sociale zaken


11 D

Bank Nederlandse Gemeenten (BNG)

Den Haag

Bankfunctie voor overheden

Wethouder Van den Dungen

12 D

Brabant Water

Den Bosch

Waterleidingbedrijf, Haaren is aandeelhouder


13 O

Samenwerkingsverband Ple1n

Diversen

Werkeenheden P&O, I&A en belastingen


14 O

Samenwerking AgriFood Capital (voorheen 5sterrenregio)

Den Bosch

Ontwikkeling duurzame regio rond Agro en Food Burgemeester Zwijnenburg


*De gemeente heeft alle aandelen Intergas verkocht, waardoor dit geen verbonden partij meer is. Deze verkoop is nog niet helemaal afgehandeld en naar verwachting wordt er in 2018 nog een incidentele baat ontvangen van € 174.000. Vanuit het voorzichtigheidsprincipe is deze baat nog niet geraamd.


76

Financiële kengetallen Verbonden Partijen Nr Naam

Bijdrage Financieel aandeel

EV 1-1-2014

VV 1-1-2014

EV 31-12-2014 VV 31-12-2014

Resultaat 2014

1 Werkvoorzieningschap de Dommel WSD

€

1.908

5,17%

€

20.180

€

5.394

€

22.772

€

4.634 €

155

2 Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Hart voor Brabant (GGD)

€

369

1,24%

€

9.978

€

7.487

€

9.848

€

9.449

€

-76

3 Veiligheidsregio Brabant - Noord

€

772

2,54%

€

9.055

€

21.956

€

9.459

€

20.550 €

377

4 Brabants Historisch Informatie Centrum

€

54

3,30%

€

411

€

3.096

€

1.207

€

3.184 €

796

5 Regionale Ambulance Voorziening Brabant Midden - West Noord (RAV)

geen

geen

€

9.350

€

18.430

€

10.021

€

23.195 €

671

6 Stadsgew est 's-Hertogenbosch

geen

geen

€

141

€

11.371

€

-576

€

€

7.052

€

16.896

€

11.905

9.592

€

-717

€

10.144 €

2.166

7 Omgevingsdienst Brabant Noord

€

190

1,44%

8 Uitvoering leerplichtw et en Regionale Meld en Coördinatiefunctie (RMC) (RBL)

€

40

geen

op basis van w erkzaamheden op basis van w erkzaamheden geen

geen

0,02%

€ 3.425.000

€ 127.727.000

€

3.587.000

€

149.895 €

61.000

geen

0,44%

€

€

€

488.200

€

408.800 €

33.900

op basis van w erkzaamheden 14 Samenw erking AgriFood Capital (voorheen 5-sterrenregio) € 33

geen

9 Verw ijdering van huishoudelijk afval gemeente 's Hertogenbosch en Haaren 10 Uitvoeringsorganisatie Werk, Zorg en Inkomen 11 Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) 12 Brabant Water 13 Samenw erkingsverband Ple1n

Totaal bijdragen Toelichting EV: Eigen vermogen VV: Vreemd vermogen Bijdrage: De begrote bijdrage op basis van begroting 2016


€

geen

476.300

384.500

geen

3.366

Financieel aandeel:

Bijdrage Haaren t.o.v. totale bijdragen (o.b.v. jaarrekening 2014)

77


78

Paragraaf G

Grondbeleid

De wijze waarop wij het grondbeleid inzetten om onze doelen te bereiken, komt, met ingang van het najaar 2015, aan bod in het jaarlijkse Meerjaren Perspectief Grondexploitaties (MPG). De aanleiding voor deze nieuwe rapportage over de gemeentelijke grondexploitaties,is de wens om de kwaliteit van de (financiële) informatievoorziening te verbeteren. Onderdeel daarvan is om de raad, met het vaststellen van het MPG, de grondexploitaties en risicoanalyses te laten vaststellen. De paragraaf Grondbeleid in het jaarverslag en de programmabegroting, die de afgelopen jaren steeds omvangrijker werd, kan hierdoor beknopter worden. In het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is vastgelegd welke vaste onderdelen een paragraaf grondbeleid tenminste moet bevatten: - Een visie op het grondbeleid in relatie tot de realisatie van de doelstellingen van de programma’s die opgenomen zijn in de begroting. - Een aanduiding van de wijze waarop de gemeente het grondbeleid uitvoert. - Een actuele prognose van de te verwachten resultaten van de totale grondexploitatie. - Een onderbouwing van de geraamde winstneming. - De beleidsuitgangspunten omtrent de reserves voor grondzaken in relatie tot de risico’s van de grondzaken. Deze paragraaf sluit af met een actualisatie van lopende projecten grondzaken binnen de gemeente. 1.

Visie op het grondbeleid

In december 2013 stelde de raad in de Nota Grondbeleid 2013-2017 de volgende ambities vast voor het gemeentelijk grondbeleid: - Regie voeren op de ruimtelijke ontwikkeling via de publiekrechtelijke weg en via private overeenkomsten. - Per situatie vooraf keuzes maken over de in te zetten instrumenten van het grondbeleid, zodat we adequaat handelen, met het oog op de beleidsdoelstellingen van de gemeente. - Een transparant grondbeleid, met de nodige handelingsruimte voor het college als uitvoerend orgaan. - Een gezonde financiële huishouding van de grondexploitaties. - Het grondbeleid moet inspelen op actuele (maatschappelijke) ontwikkelingen. Het grondbeleid is geen doel op zich maar vormt een instrument ter ondersteuning van andere gemeentelijke beleidsvelden. Hierdoor kunnen, binnen de kaders van het gemeentelijke grondbeleid, op economisch verantwoorde wijze, met name (nieuwe) bouwlocaties worden ontwikkeld zodat volkshuisvestings-, werkgelegenheids-, economische- en andere beleidsdoelstellingen kunnen worden verwezenlijkt. 2.

Uitvoering van het grondbeleid

Het te voeren grondbeleid is afhankelijk van de grondpositie van de gemeente in ontwikkellocaties. De gemeente voert een actieve grondpolitiek in projecten waarin zij zelf grondposities heeft. Zij stelt zich proactief op omdat dat nodig is om de gemeentelijke ambities te kunnen realiseren. Wel kan de manier waarop deze rol wordt ingevuld, afhankelijk van het speelveld, verschillen. Per project vindt een afweging plaats van financiële risico’s, mogelijkheden tot kostenverhaal, winstmogelijkheden, maar ook gewenste sturing door de gemeente.


79

De gemeente voert een faciliterend grondbeleid als de gronden in bezit zijn van private partijen. Het college of de gemeenteraad maakt afspraken met de partijen om de gemeentelijke doelstellingen en het maatschappelijk gewenste ruimtegebruik te waarborgen. Uitgangspunt bij de afspraken is dat alle kosten van de gemeente, die verband houden met de ontwikkeling, voor rekening van de private ontwikkelaar komen. 3.

Verwachte resultaten van de totale grondexploitatie

De laatste jaren is consequent gewerkt aan een verbetering van de kwaliteit, transparantie en informatiewaarde van de gemeentelijke grondexploitaties. De gezamenlijke grondexploitaties geven namelijk een goed inzicht in de financiële weerslag van het grondbeleid. Het college informeert de raad tweemaal per jaar, via de reguliere planning & controlcyclus, over de voortgang van de grondexploitaties en één maal per jaar over de risicoanalyse per project. Indien nodig vindt er tussentijdse actualisatie plaats. In het Meerjarenperspectief Grondexploitaties, dat vanaf najaar 2015 afzonderlijk ter vaststelling aan de raad wordt aangeboden, wordt ingegaan op de uitgangspunten die gehanteerd zijn bij de actualisatie van de gezamenlijke grondexploitaties, de ontwikkeling van de resultaten en de risicoanalyses van de verschillende complexen. In onderstaande overzichten is per complex aangegeven de boekwaarde (saldo van de reeds gemaakte kosten en opbrengsten per 1 januari 2015) uit het jaarverslag 2014 en de nog te realiseren kosten en opbrengsten, geactualiseerd per 1 juli 2015. Dit resulteert in een saldo c.q. resultaat op eindwaarde, ofwel het voorgecalculeerde resultaat op de datum dat naar verwachting het totale complex (gebied) gerealiseerd is.

Complex Woningbouw Centrumplan Woningbouw Helvoirt Den Hoek Joriskw artier Slijkhoef 2 Venakkers 4 Wijngaert III Midden subtotaal Bedrijventerreinen Hopveld 2 subtotaal Maatschappelijk Brede School Haaren subtotaal Totaal

einddatum exploitatie

Boekwaarde 1-1-2015

31-12-2017 31-12-2021 31-12-2015 31-12-2016 31-12-2017 31-12-2016

€ 2.967.846 € 6.060.790 € 183.996 € 991.730€ 84.264 € 463.082€ 7.842.084

Nominaal Nog te realiseren Kosten Opbrengsten

- = voordelig + = nadelig Resultaat 01-07-2015 Eindwaarde Startwaarde

€ 1.543.994 € 6.006.214 € 177.096 € 106.686 € 451.580 € 420.275 € 8.705.846

€ 3.317.828 € 12.665.855 € 550.355 € 645.210 € 767.225 € 816.010 € 18.762.483

€ € € € € € €

1.443.104 0 189.2631.609.650233.8141.110.7151.700.338-

€ € € € € € €

1.301.597 0 189.2631.502.625210.8871.036.8641.638.042-

Tekort Tekort Winst Winst Winst Winst Winst

31-12-2018 € 2.833.042 € 2.833.042

€ €

481.402 481.402

€ 2.902.609 € 2.902.609

€ €

653.339 653.339

€ €

569.348 569.348

Tekort Tekort

31-12-2015 € 396.622 € 396.622 € 11.071.748

€ 646.957 € 646.957 € 9.834.205

€ 1.043.579 € 1.043.579 € 22.708.671

€ € € € € 1.046.998- €

Sluitend Sluitend 1.068.695- Winst

Tabel 1: Resultaten Bouwgronden in exploitatie

Bij huidige inzichten genereren de gezamenlijke grondexploitaties een geprognosticeerde winst van in totaal € 1.068.695 (Woningbouw € 1.638.042 winst en Bedrijventerreinen € 569.348 verlies). In het jaarverslag 2014 was de resultaatpotentie van de gezamenlijke grondexploitaties berekend op € 1.036.318 winst.

80


Complex Woningbouw Reigerskant Totaal

einddatum exploitatie

Boekwaarde 1-1-2015

31-12-2022 € €

1.392.535 1.392.535

Nominaal - = voordelig + = nadelig Nog te realiseren Resultaat 01-07-2015 Kosten Opbrengsten Eindwaarde Startwaarde € €

3.604.324 3.604.324

€ €

5.985.485 5.985.485

€ €

708.024- € 708.024- €

537.681537.681-

Winst Winst

Tabel 2: Resultaten Nog niet in exploitatie genomen gronden

In het jaarverslag 2014 was de resultaatpotentie van Reigerskant berekend op € 611.160. Voorzieningen Voor exploitaties met een geraamd tekort resultaat worden voorzieningen (op eindwaarde) getroffen om de berekende toekomstige tekorten te kunnen afdekken. Het treffen van voorzieningen is een wettelijk voorgeschreven maatregel voor de korte termijn. Uit tabel 1 is af te lezen dat voor de complexen Centrumplan Woningbouw Helvoirt en Hopveld 2 een voorziening getroffen moet worden. De totaal vereiste voorziening bedraagt op eindwaarde € 2.096.443. De eerder getroffen voorziening van € 2.084.239 dient te worden verhoogd met € 12.204. 4.

Geraamde winstneming

Naarmate de realisatie van complexen van de grondexploitatie vordert, is het toegestaan tussentijds winst te nemen. In onderstaande tabel is aan de hand van de geactualiseerde grondexploitaties de mogelijke winstuitname per jaar geprognosticeerd. Ieder jaar zal deze prognose herijkt worden. In de Nota Grondbeleid 2013-2017 zijn de spelregels voor winstuitname vastgelegd: Als minimaal 75% van de geraamde totale opbrengsten van het betreffende project is gerealiseerd en/of als gerealiseerd kan worden (voldaan aan contractuele verplichtingen) én wanneer de negatieve boekwaarde van het project groter is dan de betrouwbaar geraamde nog te maken totale kosten, kan het meerdere tussentijds veilig als winst verantwoord worden. In onderstaande tabel is de uitname uit de winstgevende complexen van de in exploitatie genomen gronden over de periode t/m 2022 zichtbaar gemaakt. De resultaten worden in deze paragraaf gepresenteerd op eindwaarde. uitname per 31-12 Den Hoek Joriskw artier Slijkhoef 2 Venakkers 4 Wijngaert III Midden Totaal

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

totaal

0 189.263 0 0 0 189.263

0 0 0 0 442.854 442.854

0 0 1.609.650 0 466.936 2.076.586

0 0 0 233.814 0 233.814

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

0 189.263 1.609.650 233.814 909.790 2.942.517

Tabel 3: Prognose winstuitname t/m 2022

Ten opzichte van het jaarverslag 2014 is de berekende winstuitname op eindwaarde toegenomen van € 2.911.321 naar € 2.942.517. 5.

Beleidsuitgangspunten reserve grondexploitaties in relatie tot de risico’s van de grondzaken

Om de financiële risico’s voor de ontwikkeling van gronden op te kunnen vangen moeten er voldoende middelen beschikbaar zijn om daadwerkelijk de gronden bouwen woonrijp op te leveren voor uitgifte van bouwkavels. De rekenkamercommissie heeft voor de berekening van de het weerstandsvermogen een advies gegeven aan het college van B&W om de norm van de Inspectie Financiële Lagere Overheden,


81

kortweg de IFLO-norm, toe te passen. Hierbij wordt gesteld dat de omvang van het weerstandsvermogen minimaal bedraagt 10% van de gerealiseerde boekwaarde plus 10% van de nog te realiseren uitgaven van alle bouwgrond exploitatieplannen. Het benodigde weerstandsvermogen volgens de IFLO-norm bedraagt per 31 december 2015 € 2.314.890. Boekw aarde per 01-01-2016

Nog te realiseren kosten na 01-01-2016

Benodigd w eerstandsvermogen per 01-01-2016

In exploitatie genomen Centrumplan Woningbouw Helvoirt Den Hoek Hopveld 2 Slijkhoef 2 Venakkers 4 Wijngaert III Midden subtotaal

€ € € € € € €

3.127.254 4.843.416 2.862.607 975.34698.223 991.2618.964.892

€ € € € € € €

700.509 5.756.528 437.360 90.303 408.621 372.854 7.766.175

€ € €

€

382.776 1.059.994 329.997 n.v.t. 50.684 n.v.t. 1.823.452

Nog niet in exploitatie genomen Reigerskant subtotaal

€ €

1.500.554 1.500.554

€ €

3.496.305 3.496.305

€ €

499.686 499.686

Totaal

€

10.465.446

€

11.262.480

€

2.323.138

€

Tabel 4: Benodigd weerstandsvermogen

Het aanwezige weerstandsvermogen, in de vorm van de bestemmingsreserve bouwgrondexploitatie, is per eind 2015 gelijk aan het benodigde weerstandsvermogen. Het verloop van de bestemmingsreserve in 2015 is als volgt : Stand per 1-1-2015 Af: onttrekking tot IFLO-norm Stand per 31-12-2015

€ 2.654.920 -/- 331.782 € 2.323.138

Tabel 5: Verloop Bestemmingsreserve 2015

6.

Lopende projecten Grondzaken

6.1 Verkoop niet-strategische gronden Als vierde doelstelling van het grondbeleid is in de Nota Grondbeleid 2013-2017 vastgesteld: ‘(Verder) afstoten van ‘overige, niet-strategische’ grondposities, tenzij deze kunnen worden ingezet als ruil- of compensatiegrond’. Bereikt resultaat In een inventarisatie in 2014 zijn 50 gemeentelijke percelen beoordeeld als ‘gronden waar toekomstige ontwikkeling niet te verwachten is’. Van 39 percelen is bepaald dat het van belang is het eigendom te behouden. Bijvoorbeeld voor toekomstige inzet als ruil- of compensatiegrond, vanwege vaste verpachting of vastliggende bruikleen- of huurafspraken. Voor vier percelen in De Margriet vindt een onderzoek plaats naar mogelijkheden van benutting van de gronden voor duurzame energieopwekking. In 2015 zijn twee percelen onderhands en vijf percelen openbaar verkocht. Totale verkoopopbrengst: € 283.139.

82


Voortgang 2016 Het project ‘Inventarisatie en verkoop niet-strategische gronden’ is begin 2016 afgerond. Verkoop van gronden in De Margriet is afhankelijk van de uitkomsten van lopend onderzoek naar alternatieve energieopwekking. 6.2 Strategische grondaankopen De gemeente Haaren sluit strategische aankopen van grond niet op voorhand uit maar gaat hier in de komende jaren, uit financiële overwegingen, terughoudend mee om. Als we toch strategisch aankopen, dan gebeurt dit op basis van een weging van de verwachte realisatietermijn, risico’s en de verwervingskosten. In de Nota Grondbeleid 2013-2017 is vastgelegd dat het college gemachtigd is, zonder nadere toestemming van de raad, strategische aankopen te verrichten tot een maximum van € 250.000 per aankoop én tot een maximale voorraad van € 2 mln. In het eerste halfjaar van 2015 zijn geen strategische grondaankopen verricht. De Nota Grondbeleid regelt ook aan welke randvoorwaarden strategische grond(aanko(o)p)en moeten voldoen: 1. Het is te voorzien dat de grond binnen een periode van 10 jaar wordt herontwikkeld, bij voorkeur aan te tonen met beleid of een planologische visie. 2. Met de aankoop wordt de regiefunctie van de gemeente aanmerkelijk versterkt. 3. Koopsom, verwacht renteverlies en te genereren exploitatieopbrengsten zijn dusdanig dat de kans groot is dat er geen substantieel verlies wordt geleden op de aankoop of de toekomstige grondexploitatie (risicoanalyse). De voorraad Strategische gronden per 31 december 2015 is als volgt : Locatie Schoollocatie Hasselbraam Schoollocatie Klim-Op Wijngaert West Haaren Raamse Oevers Helvoirt Totaal

Oppervlakte (m 2) 4.965 6.594 36.285 26.300 74.144

Waardering € 26.625 € 39.127 € 664.900 € 526.000 € 1.256.652

€ € € € €

Prijs/m 2 5 6 18 20 17

Tabel 6: Voorraad Strategische gronden

6.3 Inventariseren van oneigenlijk gebruik van gemeentegrond en aanpak hiervan Te behalen resultaat In het eerste halfjaar van 2015 is het project succesvol afgerond voor wat betreft het grondgebruik in de dorpen. Uit een inventarisatie in het buitengebied is vervolgens gebleken dat er 78 situaties in het buitengebied zijn, waarbij gemeentegrond bij agrarische percelen is getrokken. Ook in deze gevallen willen we afspraken vastleggen over het gebruik, verkoop of verhuur. Bereikt resultaat De aanschrijving van de grondgebruikers in het buitengebied vindt plaats in het derde kwartaal van 2015. Voortgang 2016 Na aanschrijving worden afspraken over het grondgebruik vastgelegd. In 2016 wordt het project afgerond.


83

6.4 Verpachting agrarische gronden Te behalen resultaat Om opbrengsten te genereren, verhuren of verpachten we gronden, die om strategische redenen zijn aangekocht en niet direct inzetbaar zijn voor ontwikkeling of dienen als compensatie- of ruilgrond, van jaar tot jaar. Dit geldt ook voor de voorraad niet-strategische gronden. Vanaf 2012 is het pachtbeheer uitbesteed aan een extern rentmeesterskantoor. Bereikt resultaat In 2015 wordt ca. 60 ha agrarische gemeentegrond verpacht. Dit levert naar verwachting per saldo (na aftrek beheerkosten) ca. € 38.000 (ca. € 633/ha) op. Voortgang 2016 Jaar-op-jaar wordt bepaald welke gronden verpacht kunnen worden. 6.5 Stand van zaken Ruimte-voor-ruimtetitels Te behalen resultaat In 2011 zijn met de provincie Noord-Brabant afspraken gemaakt over de aankoop van vijftien ‘Ruimtevoor-ruimte’-titels (hierna ‘RvR-titels’). Voorzichtigheidshalve is ervan uitgegaan dat van de vijftien titels er tien worden verkocht. De hieruit voortvloeiende opbrengsten (€ 1.139.844, zijnde de contante waarde van tien titels, te verkopen à € 155.000 per twee jaar, vanaf 2012) zijn opgenomen als activum op de balans. Bereikt resultaat Op dit moment wordt binnen de secties Grondzaken en Ruimtelijke Ordening al actief gekeken naar mogelijkheden om de gemeentelijke RvR-titels te verkopen. Door deze aanpak blijkt dat binnen de, door de gemeente ontvangen, principeverzoeken, al een ruim aantal mogelijkheden bestaat om deze RvR-titels aan particuliere initiatiefnemers te kunnen verkopen. Tot heden heeft het college besloten tot principemedewerking aan de aanvragen voor veertien tot zeventien (afhankelijk van de uiteindelijke invulling van het plan) RvR-kavels. Voortgang 2016 De daadwerkelijke realisatie van de opbrengst hangt mede af van de ontwikkelingen die zich op de vastgoedmarkt voordoen.

84


Paragraaf H

Veiligheid

In een complexe samenleving is ‘veiligheid’ een belangrijke voorwaarde voor het functioneren van de maatschappij. Veiligheid is een omvangrijk begrip. Het gaat van de veiligheid van onze gebouwen, wegen en bedrijven tot aan de veiligheid in ons huis en van onszelf. Bij het creëren van een veilige woon-, leef-, werken recreëeromgeving is het belangrijk dat de veiligheidsrisico’s in beeld zijn. Ook is belangrijk dat zowel de overheid als de burgers en ondernemers hun eigen verantwoordelijkheid nemen en hun steentje bijdragen aan een veilig Haaren. Veiligheid is en blijft zowel landelijk, regionaal als lokaal een belangrijk thema. Binnen de definitie van ‘integrale veiligheid’ onderscheiden we in totaal vijf veiligheidsvelden, die met elkaar het integrale veiligheidsterrein van gemeenten vormen. Het gaat om de volgende veiligheidsvelden: 1. Veilige woon- en leefomgeving. 2. Bedrijvigheid en veiligheid. 3. Jeugd en veiligheid. 4. Fysieke veiligheid. 5. Integriteit en veiligheid Op het brede terrein van veiligheid doen zich heel wat ontwikkelingen voor. Denk aan de invoering van de nationale politie, waardoor aansluiting bij districtelijke en regionale ontwikkelingen steeds belangrijker wordt. Maar ook de doorontwikkeling van de veiligheidshuizen, de aandacht voor integrale aanpak van georganiseerde criminaliteit (RIEC) en Woninginbraken. In het afgelopen jaar is ook de relatie met het sociaal domein nog meer versterkt. Een belangrijk onderdeel van Veiligheid is ook de externe veiligheid. In het externe veiligheidsbeleid staat de risicobenadering centraal. Met behulp van de risicobenadering wordt voor externe veiligheid een relatie gelegd tussen de kans dat een ongewoon voorval met gevaarlijke stoffen zich voordoet en het effect van dat voorval op de omgeving van de inrichting of van de transportas. In 2015 is het Risicoprofiel dan ook geactualiseerd De gemeente Haaren heeft samen met de hele Meierij het thema Veiligheid altijd hoog in het vaandel staan. In de Kadernota Integrale Veiligheid 2015-2018 zijn de vijf veiligheidsvelden met daarbij behorende ambities voor de komende jaren benoemd.

Ambities voor deze bestuursperiode 1. Wij zetten met kracht de speerpunten uit de Kadernota Integrale Veiligheid voort. Om de kadernota Integrale veiligheid en het bij behorende uitvoeringsprogramma te kunnen evalueren wordt in 2016 een monitor opgesteld. Daarbij wordt gewerkt op basis van de vierjaarlijkse prioriteiten. Dan evalueren we ook de veranderende rol van de politie en de gemeente in het veiligheidsdomein. 2. Wij nemen een regionale functie in op het gebied van politie en justitie. Het districtelijke driehoeksoverleg en de ambtelijke ondersteuning worden nog verder verstevigd. In deze bestuursperiode wordt tevens de gezamenlijke meldkamer gerealiseerd. We blijven inzetten op behoud van het politieloket binnen het gemeentehuis, zodat inwoners kunnen op afspraak kunnen langskomen. 3. Wij werken aan een weerbaar bestuur tegen (georganiseerde) criminaliteit. Dat doen we door binnen de gemeente zo goed mogelijk met elkaar samen te werken, door de informatiehuishouding op orde te brengen en door (bestuurlijke) instrumenten in te zetten.


85

4. We zetten ons in voor integrale samenwerking met: De gemeenten in het politiedistrict De Meierij Politie Openbaar Ministerie De Belastingdienst RIEC (Regionaal Informatie en Expertise Centrum) De Taskforce Brabant Zeeland 5. We pakken (georganiseerde) criminaliteit aan. Het delen van de juiste informatie is hierbij cruciaal. Uiteraard houden we ons daarbij aan de privacywetgeving. 6. Doel is om het veiligheidsgevoel vast te houden. 7. Wij pakken jeugdoverlast integraal aan. Daarbij staat een mix van preventie en repressie centraal. 8. Wij voorkomen, sporen op en bestraffen misbruik en fraude van de sociale zekerheid. We voorkomen door actieve voorlichting. We sporen op door huisbezoeken en door gegevensbestanden te koppelen en te controleren. 9. Rampenbestrijding, bestrijding van ziektes en epidemieën en bevorderen van de volksgezondheid zijn en blijven in de komende jaren op het niveau van de landelijke en provinciale eisen. Externe veiligheid maakt ook integraal onderdeel uit van de Kadernota Veiligheid. De huidige aanpak wordt gecontinueerd.

86


In onderstaande tabel zijn alle activiteiten, inclusief de begrote budgetten voor 2016 opgenomen. Doelstellingen en activiteiten voor 2016 Wat willen we bereiken?

Wat gaan we ervoor doen?

Woninginbraken

Voorlichten over Politie Keurmerk Veilig Wonen

reguliere taak

Buurtpreventie ondersteunen en faciliteren

€ 1.000

Buurt informatie netwerk opzetten

p.m.

Project hoe gastvrij bent u? uitvoeren

€ 1.000

Informatieavonden bij hotspots / buurttent organiseren

€ 1.000

Geweld

Een bijdrage leveren aan “Een veilig thuis” (voorheen steunpunt € 1.772 huiselijk geweld) Indien nodig uitvoering geven aan de wet tijdelijk huisverbod en reguliere taak het middel daar inzetten waar nodig Coördineren van programma veiligere publieke taak reguliere taak Indien nodig een gebiedsverbod opleggen

Georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit

Problematische jeugd en (criminele) jeugdgroepen

Overige taken

Veiligheidsregio

Wat gaat dat kosten?

reguliere taak

Bijdrage leveren aan een afname van het aantal georganiseerde € 8.030 (ondermijnende) criminele activiteiten Bijdrage leveren aan de taken en doelen van de Taskforce reguliere taak Regionaal beleidsregel Bibob toepassen

reguliere taak

Opstellen beleid en uitvoeren van artikel 13b van de Opiumwet (sluiting van woningen en bedrijven) Bijdrage verlenen aan het Jeugdpreventie programma (JPP) (onderdeel maatschappelijk werk Organiseren van hangjongeren (straatgroep) overleg

reguliere taak

Bijdrage verlenen aan bureau Halt

€ 8.580

Indien nodig bijdrage leveren aan “Ouder weet project”

op basis van casus p.m.

Indien nodig leveren van informatie voor het maken van een Groepsscan Programmamatig deelnemen aan de Veiligheidsmonitor

p.m.

€ 19.000 reguliere taak

€ 5.048

Buurtbemiddeling

Deelname Veiligheidsmonitor staat niet gepland voor 2016 op basis van casus p.m.

Toezicht openbare ruimte (BOA) apv, verkeer, DHW

€ 87.200

Casus op maat via het Veiligheidshuis coördineren

€ 5.454

Deelname BOPZ online

€ 1.000

Deelname Veiligheidsregio

€ 715.718

Regionale Brandweer


Gemeenschappelijk meldcentrum

€ 27.758

GHOR

€ 24.239

Bevolkingszorg

€ 10.453

Kazernes

€ 170.416

87

88


Financiële begroting

Baten per programma Baten per programma Programma 1. Leven Programma 2. Wonen Programma 3. Ondernemen Programma 4. Bestuur Programma 5. Beheer Programma 6. Algemene dekkingsmiddelen Totaal baten Verschil t.o.v. voorgaand jaar

Toelichting verloop in budgetten (baten) Sociaal Domein Vrijval voorzieningen schoolgebouwen Vrijval voorzieningen i.v.m. actualisatie MOP's Winstneming GREX-en Onderhandenwerk GREX-en Vrijval voorzieningen GREX-en Erfpachtvergoeding Buurtschap De Ruiting Leges omgevingsvergunningen Grondverkopen Subsidie Ruimte voor Ruimte-titels Rente eigen financieringmiddelen Gemeentefonds Totaal toelichting verloop baten Verschil t.o.v. voorgaand jaar


Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -4.171 -2.063 -1.668 -1.665 -1.665 -1.665 -5.479 -5.955 -8.326 -8.140 -3.801 -3.546 -454 -169 -60 -60 -60 -60 -350 -240 -292 -292 -292 -239 -2.708 -3.063 -2.824 -2.926 -3.021 -3.032 -14.038 -19.088 -19.672 -19.205 -18.994 -18.920 -27.200 -30.578 -32.841 -32.288 -27.831 -27.461 -3.378 -2.262 553 4.456 370

-2.130 -229 -201 -1.903 -1.219 -516 -1.303 -357 -859 -10.135 -18.852

-461 -189 -4.364

-375 -655 -53 -125 -846 -15.109 -22.177 -3.325

-443 -7.202

-2.077 -5.375

-234 -2.890

-2.869

-593

-593

-593

-593

-1.019 -15.357 -24.614 -2.437

-960 -14.988 -23.993 621

-966 -14.798 -19.482 4.511

-982 -14.716 -19.161 321

89

Lasten per programma Lasten per programma Programma 1. Programma 2. Programma 3. Programma 4. Programma 5. Programma 6.

Leven Wonen Ondernemen Bestuur Beheer Algemene dekkingsmiddelen

Totaal lasten Verschil t.o.v. voorgaand jaar

Toelichting verloop in budgetten (lasten) Sociaal Domein Onderhandenwerk GREX-en Aanpassing boekwaarde overige gronden Buurtschap De Ruiting Aanleg wegen, verkeer, etc. Storting voorziening bovenformatief personeel Project Toekomst Haaren Reservering vakantiegeld Organisatiekosten (personeel en overhead) Totaal toelichting verloop lasten Verschil t.o.v. voorgaand jaar

Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 9.303 13.224 13.293 12.982 12.724 12.633 5.051 7.819 10.333 8.123 5.607 5.550 808 411 328 312 312 312 3.994 4.143 4.014 3.927 3.925 3.922 5.153 5.309 5.153 5.209 5.245 5.251 454 223 465 -148 -147 -289 24.763

31.129 6.366

33.586 2.457

30.405 -3.180

27.667 -2.739

27.378 -288

2.130 1.903 409

6.159 4.364

5.876 7.202

5.664 5.375

5.486 2.890

5.378 2.869

270

105

114 196

117

6.021 17.059 -2.930

6.024 14.401 -2.659

5.885 14.132 -269

536 138

6.049 11.165

6.295 17.398 6.233

175 6.514 19.989 2.591

Saldi per programma Saldo per programma Programma 1. Programma 2. Programma 3. Programma 4. Programma 5. Programma 6.

Leven Wonen Ondernemen Bestuur Beheer Algemene dekkingsmiddelen

Totaal van baten en lasten

90

Rekening Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 5.132 11.161 11.625 11.317 11.059 10.968 -428 1.864 2.007 -18 1.806 2.004 354 242 268 253 253 252 3.644 3.903 3.722 3.635 3.633 3.683 2.445 2.246 2.329 2.283 2.225 2.219 -13.584 -18.865 -19.207 -19.352 -19.140 -19.209 -2.437

550

745

-1.882

-165

-83


Saldo voor en na bestemming

Totaal van baten en lasten Stortingen en onttrekkingen reserves Resultaat

Rekening 2014

Begroting 2015

Begroting 2016

Begroting 2017

Begroting 2018

Begroting 2019

-2.437 v -677 v -3.114 v

550 n -233 v 317 n

745 n -151 v 594 n

-1.882 v 62 n -1.820 v

-165 v 53 n -112 v

-83 v 33 n -50 v

Begroting 2016 619 n -25 v

Begroting 2017 -1.831 v 11 n

Begroting 2018 -13 v -99 v


Structureel en incidenteel saldo na bestemming Waarvan

Rekening 2014 -2.093 v -1.021 v

Incidenteel Structureel


Overzicht mutaties reserves en standen per jaar Reserves Stand per 1 januari Vermeerderingen Verminderingen Stand per 31 december excl saldo

Rekening 2014

Begroting 2015

Begroting 2016

Begroting 2017

Begroting 2018

Begroting 2019

14.730 1.908 1.578 15.060

15.060 7.237 4.357 17.940

17.940 214 365 17.788

17.788 224 162 17.850

17.850 215 161 17.905

17.905 197 161 17.940

Een nadere toelichting op de mutaties reserves en standen per jaar is terug te vinden in bijlage III.

Overzicht incidentele baten en lasten per programma Incidentele baten en lasten Programma 1. Leven Programma 2. Wonen Programma 3. Ondernemen Programma 4. Bestuur Programma 5. Beheer Programma 6. Algemene dekkingsmiddelen Mutaties reserves

Totaal incidenteel


b l b l b l b l b l b l b l

Begroting 2015 -360 218 -772 593 -79 51 -30 412 -319 505 -84 709 -380 125

Begroting 2016 0 40 -443 397 0 0 0 87 0 38 -172 751 -78 0

Begroting 2017 0 40 -2.077 35 0 0 0 0 0 25 -29 175 0 0

Begroting 2018 0 0 -234 35 0 0 0 0 0 0 12 175 0 0

Begroting 2019 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 17 100 0 0

589

619

-1.831

-13

117

91

Belangrijkste incidentele budgetten per programma 1. Leven

Baten/ Lasten Baten Baten Baten Baten Lasten Lasten Lasten Lasten

Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2015 2016 2017 2018 2019 -68 -27 -233 -32 36 77 68 40 40 37

Winstuitnames grondexploitatie Bijdrage provincie Ruimte voor Ruimte Bijdrage provincie buurtschap De Ruiting Bijdrage woonwijze Overige baten Gebiedsontwikkeling buurtschap De Ruiting Invoering Omgevingswet Advisering en juridische ondersteuning Haarendael Administratief beheer van veehouderijen

Baten/ Lasten Baten Baten Baten Baten Baten Lasten Lasten Lasten Lasten

Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2015 2016 2017 2018 2019 -177 -443 -2.077 -234 -125 -375 -36 -59 270 105 80 70 33

Bestemmingsplan Buitengebied

Lasten

20

67

Werkbudgetten Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS)

Lasten

82

60

Werkbudgetten N65 Overige lasten

Lasten Lasten

42 76

50 35

3. Ondernemen

Baten/ Lasten Baten Baten Lasten Lasten Lasten

Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2015 2016 2017 2018 2019 -94 15 34 10 6

Subsidie scenario-onderzoek Bijdrage 5*regio Onderzoek Toekomst Haaren Inhuur griffier Uitbreiding taken BOA Wegwerken achterstanden BAG-beheer

Baten/ Lasten Baten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten

Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2015 2016 2017 2018 2019 -30 40 40 117 48 47 47 37

Webrichtlijnen

Lasten

9

Scenario-onderzoek Aanpassen rijksbijdrage paspoorten

Lasten Lasten

79 35

5. Beheer Inhuur GGA-coordinator Aanleg openbaar gebied Vincent van Goghplein

Baten/ Lasten Baten Baten

Budgetoverheveling 2014 tgv Nimby Van Iersel

Baten

Inhuur GGA-coordinator Onderhoud bruggen Aanleg openbaar gebied Vincent van Goghplein

Lasten Lasten Lasten

78 38 249

Nimby Van Iersel

Lasten

99

Herinrichting Kastanjelaan-Achterstraat

Lasten

11

Afvoerkosten grond Kastanjelaan

Lasten

30

Vrijwilligers/mantelzorgers Bijdrage van de provincie voor collectieve vervoersvoorzieningen Vrijval voorzieningen i.v.m. actualisaties MOP's Aangepast sporten Invoeringskosten transitie jeugdzorg Invoeringskosten transitie Wmo Ondersteuning vrijwilligers en mantelzorgers Extra storting i.v.m. actualisatie MOP's 2. Wonen

Verkoop niet-strategische gronden Aanpak oneigenlijk gebruik grond Verkoop niet-strategische gronden Onrechtmatig gebruik gemeentegrond Aanpak oneigenlijk gebruik grond

4. Bestuur

92

35

35

Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2015 2016 2017 2018 2019 -76 -235 -8 38

25


6. Algemene dekkingsmiddelen Algemene uitkering, diverse Rente eigen financieringsmiddelen Vrijval voorzieningen i.v.m. actualisatie MOP's Lagere doorbelasting organisatiekosten aan GREX-en Aanvullend budget opleidingen Kosten projectleider samenwerking Kosten projectleider grote projecten Budgetoverheveling 2014 tbv Implementatie BGT Kosten projectleider Sociaal Domein Budget samenwerking Budget inhuur derden Budget ontwikkeling en doorstroom Salaris bovenformatief personeel Reservering vakantiegeld Project MGBA Overige lasten

Mutaties reserves Bijdrage provincie Ruimte voor Ruimte Gebiedsontwikkeling buurtschap De Ruiting PHS Mutatie algemene reserve i.v.m. budgetoverhevelingen

Baten/ Lasten Baten Baten Baten Baten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten Lasten

Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting 2015 2016 2017 2018 2019 111 10 -172 -170 -170 -170 -204 141 181 186 47 47 90 45 48 37 70 75 75 75 75 100 100 100 100 100 100 100 114 117 175 70 28 22

Baten/ Begroting Begroting Begroting Begroting Begroting Lasten 2015 2016 2017 2018 2019 Storting 125 Onttrekking 105 -105 Onttrekking -40 -40 Onttrekking -445 67

Financiële positie Inzicht in de financiële positie is van belang, mede met het oog op de continuïteit van de gemeente. Bij de financiële positie zijn de volgende onderdelen van belang: 1. Meerjarige begrotingssaldi (2016 - 2019). 2. Activavolume. 3. Reserves en voorzieningen. 1. Het meerjarig begrotingssaldo wordt bepaald door het structurele saldo van de laatste jaarschijf. In de begroting 2016 is dat de jaarschijf 2019. Deze sluit met een structureel saldo van € 167.000 voordelig. 2. Het volume van de activa bedraagt op 1 januari 2016 € 34,0 miljoen. 3. De voorziene activapositie van onze gemeente wordt als volgt gefinancierd: Opgenomen vaste geldleningen bij BNG Bank € 0 miljoen Reserves (1-1-2016) € 18 miljoen Voorzieningen (1-1-2016) € 12 miljoen Totaal € 30 miljoen Dit resulteert in een financieringstekort van € 4 miljoen (€ 34 - € 30). Met de rentekosten van dit financieringstekort is rekening gehouden in deze begroting. In de paragraaf Financiering van deze begroting is meer achtergrondinformatie te vinden over de financiële positie.


93

94


Bijlage I

Financiële uitgangspunten begroting 2016

1. Bestuurlijke planning begroting 2016 De Gemeentewet (artikel 191) bepaalt dat de begroting binnen twee weken na vaststelling door de raad en in ieder geval voor 15 november bij de provincie moet worden ingediend. De bestuurlijke planning is er op gericht dat deze datum van 15 november wordt gehaald. Technische bijeenkomst 14 oktober 2015 Raadsplein 21 oktober 2015 Raadsvergadering 5 november 2015 2. Aantallen inwoners en verblijfsobjecten De gegevens van de aantallen inwoners en verblijfsobjecten hebben grote invloed op de meerjarige berekening van de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. In onderstaande tabel zijn de gegevens van 2015 en de inschattingen voor 2016 t/m 2020 weergegeven. Stand per 1-1

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Inwoners < 20 jaar

3.014

2.900

2.800

2.700

2.600

2.500

Inwoners 20 - 64 jaar

6.806

6.954

7.084

7.204

7.324

7.424


2.757

2.800

2.850

2.900

2.950

2.950


782

800

820

840

860

860

Inwoners > 85 jaar

166

166

166

166

166

166

13.525

13.620

13.720

13.810

13.900

13.900

6.390

6.470

6.560

6.640

6.730

6.730

321

321

321

321

321

321

6.711

6.791

6.881

6.961

7.051

7.051

Inwoners

Totaal Verblijfsobjecten Verblijfsobjecten met woonfunctie Verblijfsobjecten met logiesfunctie Totaal

3. Indexering Het uitgangspunt voor de prijsindexering voor de begroting zijn de cijfers van het Centraal Planbureau (CPB), onderdeel “Prijs bruto binnenlands product”. Voor 2016 wordt een prijsstijging verwacht van 0,8%. Jaar 2013 2014 2015 2016

Raming begroting 0,0% 0,0% 1,25% 0,8%


Realisatie (CBS) 1,1% 1,0% 1,0% (verwachting)

95

De indexering van 0,8% is toegepast bij de volgende kostensoorten: Lasten - Personeel van derden - Energie - Duurzame aankopen - Overige goederen en diensten - Inkomensoverdrachten aan overheden (subsidies) - Overige inkomensoverdrachten (subsidies) Baten - Huren - Pachten - Leges burgerzaken + afvalstoffenheffing - Bouwleges - Belastingopbrengsten Indexering PLE1N voor de indexering van de PLE1N begrotingen (ICT, Personeel en WOZ) geldt voor 2016 een prijsindex van 0,75% en een loonindex van 1%. 4. Personeelskosten ambtelijk apparaat De basis voor de berekening van de personeelskosten van het ambtelijk apparaat voor de begroting 2016 is de toegestane formatie met de loonkosten op basis van het maximum van de functionele schaal, peildatum juli 2015. Door de invoering van het individueel keuzebudget in 2017 moet in 2016 het opgebouwde vakantiegeld als verplichting worden opgenomen. Dit levert een incidenteel nadeel op van € 175.000 in 2016. 5. Investeringen De regels voor afschrijven en waarderen van activa zijn vastgelegd in de Financiële Verordening van de gemeente Haaren. Enkele algemene uitgangspunten zijn: - Investeringen van minder dan € 5.000 worden niet geactiveerd maar ten laste van de exploitatie gebracht. - De kapitaallasten voor nieuwe investeringen starten in het jaar nadat de investering is gedaan. In het jaar zelf waarin de investering wordt gedaan, zijn de kapitaallasten nul. - De rente voor investeringen is 3,5%. 6. Interne rente In de begroting 2016 wordt gerekend met een interne rente van 3,5%. Deze is van toepassing voor de berekening van de rentecomponent van de kapitaallasten en de berekende rente over reserves en voorzieningen. 7. Afrondingen De bedragen in de Programmabegroting worden afgerond op € 1.000.

96


Bijlage II

Van Perspectief naar Begroting

In de Perspectiefnota 2016 is een meerjarig beeld geschetst van het saldo van de begroting. Deze zijn, inclusief de begrotingswijzigingen die nog zijn vastgesteld door de raad, de uitgangspositie geweest bij het opstellen van de begroting 2016. de Ten opzichte van deze saldi zijn er wijzigingen aangebracht via de 2 Berap 2015 en de Programmabegroting 2016. In onderstaand overzicht zijn de saldi en de wijzigingen aangegeven. Bedragen x 1.000

Meerjarenbegroting 2015, inclusief begrotingswijzigingen Meerjarenbegroting 2016 PPN, inclusief begrotingswijzigingen Wijzigingen vanuit de 2de berap 2015 Wijzigingen vanuit de begroting 2016 Saldo begroting 2016

Begroting 2016

Begroting 2017

Begroting 2018

Begroting 2019

-701 V

-1.994 V

-88 V

132 N

-373 V 1.668 N

-187 V 355 N

-312 V 289 N

-304 V 122 N

594 n

-1.820 v

-112 v

-50 v

de

De toelichting op de wijzigingen van de 2 Berap 2015 zijn terug te vinden in het boekwerk. De belangrijkste wijzigingen van de begroting worden hieronder nader aangegeven. Bedragen x 1.000

Wijzigingen begroting 2016

Begroting 2016

Totaal wijzigingen vanuit de begroting 2016

1.668 N

Gronden Margriet Lagere doorbelasting organisatiekosten naar kostendekkende activiteiten Storting voorziening bovenformatief personeel Rente eigen financieringsmiddelen Ondersteuning vrijwilligers en mantelzorgers Dekking ondersteuning dorpsgerichte initiatieven Budget duurzaamheidsprojecten Hogere onderhoudskosten openbare ruimte in verband met areaaluitbreiding Verkeersmaatregelen Opbrengst OZB Stelpost verwacht nadeel i.v.m. afname werkzaamheden GREX-en Kapitaallasten kunstgrasvelden Medewerker duurzaamheid Kapitaallasten Aanpassingen salariskosten

1.350 N

TOTAAL


Begroting 2017

Begroting 2018

Begroting 2019

355 N

289 N

122 N

115 N

115 N

115 N

115 N

117 N 39 N 40 N

96 N 40 N

103 N

41 N

-40 V

-40 V

-40 V

-40 V

20 N

20 N

20 N

66 N

44 N

44 N

44 N

28 N -90 V

41 N -108 V

18 N -124 V

18 N -124 V

-80 V

15 N

25 N

-17 V

94 N 71 N -18 V -4 V

92 N 71 N -19 V -4 V

90 N

71 N 1N 26 N 1.664 N

367 N

301 N

117 N

V

-6 V -4 V

97

98


Bijlage III

Overzicht reserves en voorzieningen

Toelichting reserves

Algemene reserve De algemene reserve heeft geen specifieke bestedingsfunctie en wordt gebruikt als buffer voor het opvangen van onverwachte financiële tekorten en voor het opvangen van eventuele rekeningtekorten.

Bestemmingsreserves De bestemmingsreserves worden niet als vrij aanwendbaar beschouwd, maar hebben een bestedingsfunctie, waarbij geld is weggezet voor toekomstige lasten of investeringen. De gemeenteraad heeft de bevoegdheid om een bestemming van een bestemmingsreserve te wijzigen. Legaat van Cooth In de vergadering van de gemeenteraad d.d. 18 september 1997 werd besloten om de rente over het Legaat van Cooth jaarlijks volgens een rooster van toekenning aan de Haarense scholen uit te keren. In de Lokaal Educatieve Agenda wordt het betalingsschema en het jaarlijkse bedrag van € 1.030 opgenomen. WWB inkomensdeel Dit is een reserve voor eventuele tekorten op WWB inkomensdeel . Risico’s WMO/WWB Bij de begrotingsbehandeling 2012 is een bestemmingsreserve gevormd voor de risicogroep van inwoners in het kader van WMO en WWB. Bestemmingsreserve brede school en sporthal Haaren Deze bestemmingsreserve is ingesteld in 2012. De reserve wordt gebruikt om de extra lasten te dekken die voortkomen uit de bouwkosten van een sporthal in Haaren (ten opzichte van de bouw van een sportzaal). Oude mannengasthuis In 2007 is het oud Mannengasthuis in Esch verkocht. De gemeenteraad heeft besloten om de rente over deze reserve te bestemmen voor de ouderenzorg in de gemeente. Reserve volkshuisvesting In de staat van reserves en voorzieningen behorende bij de jaarrekening 1997 zijn de reserves volkshuisvesting van de voormalige gemeenten Haaren en Esch samengevoegd. Deze reserve wordt ingezet in het kader van de volkshuisvesting in de ruimste zin van het woord. In de raadsvergadering van 15 november 2011 is besloten de rentelasten van verstrekte leningen op basis van de stimuleringsregeling woningbouw ten laste van deze bestemmingsreserve te brengen. Het beschikbaar stellen van deze leningen is verlengd tot 1 juni 2016. Daarnaast is er op 24 april 2014 besloten tot het verstrekken van startersleningen. De rentelasten worden ten laste van de bestemmingsreserve volkshuisvesting gebracht.


99

Bestemmingsreserve kwaliteitsverbetering van het landschap In de raadsvergadering van 19 januari 2012 is de reserve ingesteld voor de kwaliteitsverbetering van het landschap. Hierin worden financiële bijdragen voor landschapsinvestering gestort en hieruit kunnen projecten ten behoeve van de kwaliteitsverbetering van het landelijk gebied worden gefinancierd. Daarnaast worden de bijdragen Rood voor Groen in deze bestemmingsreserve gestort. Deze bijdrage is € 2 per m² uitgeefbare bouwgrond. Bestemmingsreserve bouwgrondexploitatie De reserve bouwgrondexploitatie wordt jaarlijks opnieuw berekend aan de hand van de risico’s en het benodigde weerstandsvermogen. Voor de bepaling van het weerstandsvermogen hanteren wij de zogenaamde IFLO-norm. Dit is een norm opgesteld door het ministerie van Binnenlandse Zaken. De IFLO-norm bepaalt dat de omvang van het weerstandsvermogen minimaal 10% bedraagt van de al gedane lasten plus 10% van de nog te realiseren lasten voor alle bouwgrondexploitaties. Reserve afbouw Stadsgewest Deze reserve is bestemd voor de financiële afwikkeling van het Stadsgewest. Reserve verkoop hypotheekbedrijf HNG Per 31 december 1995 is het hypotheekbedrijf H.N.G. verkocht aan N.V. Bouwfonds Nederlandse Gemeenten. Het verkoopbedrag dat wij hierbij hebben ontvangen is gestort in de bestemmingsreserve Verkoop hypotheekbedrijf HNG. Jaarlijks zijn er echter nog lasten vanwege de oorspronkelijke koopsom die wij hebben betaald en die in 25 termijnen wordt voldaan. Om deze lasten te dekken wordt er jaarlijks een bedrag onttrokken uit deze reserve. Reserve erfpacht grond brede school Haaren Deze bestemmingsreserve is bij de begroting 2015 ingesteld, voortvloeiend uit raadsbesluit van 10 juli 2014 over contractovername Brede School Haaren. De ondergrond voor de BSH wordt in erfpacht uitgegeven voor een periode van 50 jaar. Daarvoor is een bedrag van € 516.000 ineens ontvangen van de woningcorporatie. Deze bestemmingsreserve is gevormd ter dekking van de rentelasten. Reserve Programma Hoogfrequent Spoor Deze bestemmingsreserve is bij de begroting 2015 ingesteld. Deze reserve wordt gebruikt als gemeentelijke bijdrage van maximaal € 700.000 voor inpassingsmaatregelen Programma Hoogfrequent Spoor onder de voorwaarde dat het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de provincie Noord-Brabant gezamenlijk € 2.700.000 beschikbaar stellen. Voor de gemeentelijke bijdrage werd een bedrag van € 610.000 uit de algemene reserve in een nieuw te vormen bestemmingsreserve gestort, waarna er na rentetoevoeging in de jaren 2015 tot en met 2018 in 2018 een eindwaarde van € 700.000 beschikbaar is. Reserve N65 Deze bestemmingsreserve is bij de begroting 2015 ingesteld. De reserve wordt gebruikt als gemeentelijke bijdrage van € 3.000.000 voor een duurzame oplossing voor de N65. Voor de gemeentelijke bijdrage werd een bedrag van € 2.526.000 uit de algemene reserve in een nieuw te vormen bestemmingsreserve gestort, waarna er na rentetoevoeging in de jaren 2015 tot en met 2020 in 2020 een eindwaarde van € 3.000.000 beschikbaar is.

100



101

1. Overzicht reserves Naam reserve

2016 Begroting

2017 Begroting

Saldo 31-12 Toevoeging Onttrekking Saldo 31-12 Toevoeging Onttrekking Saldo 31-12

Algemene reserves Algemene reserve

8.803

0

77

8.726

0

0

8.726

Totaal

8.803

0

77

8.726

0

0

8.726

17

Bestemmingsreserves Legaat van Cooth

17

0

0

17

0

0

WWB Inkomensdeel

1

0

0

1

0

0

1

Risico's WMO/WWB

15

0

0

15

0

0

15

Brede school en sporthal Haaren

1.364

48

73

1.339

47

72

1.313

Oude Mannengasthuis

748

0

0

748

0

0

748

Reserve volkshuisvesting

546

0

19

527

0

37

490

Reserve kwaliteitsverbetering landschap

282

37

105

215

45

0

260

2.323

0

0

2.323

0

0

2.323

Bouwgrondexploitatie Afbouw Stadsgewest

27

0

0

27

0

0

27

Verkoop hypotheekbedrijf HNG

186

0

32

154

0

35

119

Erfpacht grond brede school Haaren

420

15

18

417

15

18

414

PHS

591

22

40

573

23

0

596

N65

2.614

92

0

2.706

95

0

2.801

Totaal

9.136

214

288

9.062

224

162

9.124

17.940

214

365

17.788

224

162

17.850

Totaal generaal reserves

102


2018 Begroting

2019 Begroting

Programma

Toevoeging Onttrekking Saldo 31-12 Toevoeging Onttrekking Saldo 31-12

0

0

8.726

0

0

8.726

6

0

0

8.726

0

0

8.726

6

0

0

17

0

0

17

1

0

0

1

0

0

1

1

0

0

15

0

0

15

1

46

71

1.288

46

71

1.263

1

0

0

748

0

0

748

1

0

37

452

0

37

415

2

32

0

292

32

0

325

2

0

0

2.323

0

0

2.323

2

0

0

27

0

0

27

5

0

35

84

0

35

50

6

14

18

410

14

18

410

1

24

0

620

0

0

620

2

98

0

2.899

101

0

3.000

2

215

161

9.177

196

161

9.214

215

161

17.904

196

161

17.940


103

2. Overzicht voorzieningen Naam voorziening

2016 Begroting

2017 Begroting


Onderhoudsvoorzieningen Wegen Onderhoud wegen

1.278

305

1.380

203

305

100

408

8.002

167

0

8.169

223

0

8.393

301

87

138

250

87

0

337

Riolering Onderhoud riolering Groen Groenreconstructies Onderhoud gebouwen en terreinen Onderhoud oude Dr. Landmanschool

111

20

125

7

20

31

-4

Onderhoud sporthal Beekdal

49

0

9

40

0

23

17

Onderhoud jeugdhuis d'n Inbreng

37

1

30

7

1

5

3

Onderhoud dorpshuis De Es

13

22

4

31

22

21

32

Onderhoud dorpshuis Gastenbosch

102

0

0

102

0

0

102

Onderhoud dorpshuis Den Domp

29

13

6

37

13

38

12

Onderhoud dorpshuis Vorselaer

60

6

54

13

6

15

3

Onderhoud peuterspeelzaal Esch

10

2

10

3

2

1

4

Onderhoud basisschool Klimop

0

0

0

0

0

0

0

Onderhoud basisschool Hasselbraam

0

0

0

0

0

0

0

Onderhoud Willibrordusschool

0

0

0

0

0

0

0

Onderhoud gymzaal Willbrordusschool

4

4

0

8

4

12

0

Onderhoud Franciscusschool

0

0

0

0

0

0

0

Onderhoud Kastanjelaan 10

36

0

0

36

0

0

36

Onderhoud brandweergarage Haaren

24

0

0

24

0

0

24

Onderhoud brandweergarage Helvoirt

3

0

0

3

0

0

3

Onderhoud gemeentewerf Haaren

0

2

5

-3

2

1

-2

Onderhoud gemeentehuis

33

35

26

43

35

0

78

Onderhoud bergingen de Wertjes

29

4

25

7

4

1

11

Onderhoud startershuis

1

1

2

0

1

1

0

Onderhoud Helvoirthuis

4

6

2

7

6

12

2

0

0

0

0

0

0

0

Onderhoud Toren dorp Helvoirt

20

8

50

-23

8

0

-15

Onderhoud oude toren Haaren

7

0

1

7

0

1

6

13

0

0

13

0

0

13

2

0

0

2

0

0

2

19

0

0

19

0

0

19

10.188

684

1.866

9.006

740

262

9.484

Woningen etc. Onderhoud Achterstraat 70a Monumenten

Overig Onderhoud sportterreinen dorp Esch Dierenweide Haaren Dierenweide Biezenmortel Totaal

104


2018 Begroting

2019 Begroting

Programma


305

100

418

305

100

623

5

267

0

8.659

253

0

8.912

5

87

87

250

87

87

250

5

20

3

14

20

8

27

1

0

6

11

0

6

5

1

1

0

3

1

0

4

1

22

3

51

22

57

16

1

0

0

102

0

0

102

1

13

0

25

13

0

39

1

6

1

9

6

1

14

1

2

10

-4

2

0

-1

1

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

1

4

0

4

4

9

-1

1

0

0

0

0

0

0

1

0

0

36

0

0

36

2

0

0

24

0

0

24

4

0

0

3

0

0

3

4

2

1

-1

2

1

0

kp

35

90

22

35

0

57

kp

4

1

14

4

1

17

2

1

1

-1

1

2

-2

3

6

4

3

6

12

-2

1

0

0

0

0

0

0

2

8

1

-8

8

0

0

2

0

1

5

0

1

4

2

0

0

13

0

0

13

1

0

0

2

0

0

2

5

0

0

19

0

0

19

5

784

308

9.677

770

285

10.162


105

Naam voorziening

2016 Begroting

2017 Begroting


Voorzieningen voor verplichtingen, verliezen etc. Pensioenen wethouders

848

25

38

834

25

38

821

0

117

117

0

0

0

0

848

142

155

834

25

38

821

Tarief egalisatievoorziening riolering

110

0

0

110

0

0

110

Tarief egalisatievoorziening afval

420

0

287

133

0

133

0

Totaal

530

0

287

243

0

133

110

Totaal voorzieningen exclusief gronden en debiteuren

11.565

826

2.308

10.083

765

434

10.415

Totaal generaal reserves en voorzieningen exclusief gronden en debiteuren

29.505

1.040

2.673

27.872

989

596

28.265

Gronden en terreinen

8

0

0

8

0

0

8

Totaal

8

0

0

8

0

0

8

2.096

0

0

2.096

0

0

2.096

Bovenformatief personeel Totaal Middelen met specifieke aanwendingsrichting

Voorziening gronden opgenomen in balans bij gronden en terreinen

Voorziening gronden opgenomen in balans bij voorraden In exploitatie genomen gronden Nog niet in exploitatie genomen gronden Totaal

0 2.096

0 0

0

2.096

0 0

0

2.096

Voorzieningen debiteuren opgenomen in balans bij debiteuren Debiteuren algemene dienst Debiteuren sociale zaken Totaal Totaal voorzieningen gronden en debiteuren Totaal generaal reserves en voorzieningen

106

140

140

140

88

88

88

228

0

0

228

0

0

228

2.332

0

0

2.332

0

0

2.332

31.837

1.040

2.673

30.203

989

596

30.597


2018 Begroting

2019 Begroting

Programma


24

38

807

13

38

782

kp

0

0

0

0

0

0

kp

24

38

807

13

38

782

0

0

110

0

0

110

5

0

0

0

0

0

0

5

0

0

110

0

0

110

808

259

10.964

783

236

11.510

1.023

421

28.867

979

398

29.450

0

0

8

0

0

8

0

0

8

0

0

8

0

0

2.096

0

0

2.096

2

0

2

0 0

0

2.096

0

0

2.096

140

140

diverse

88

88

1

0

0

228

0

0

228

0

0

2.332

0

0

2.332

1.023

421

31.199

979

398

31.782


2

107

108


Bijlage IV

Overzicht risico’s

Toelichting op de tabel Kans dat een risico zich voordoet Gering (minder dan 1 x per 4 jaar) Gemiddeld (ongeveer 1 x per 4 jaar) Hoog (minimaal 1 x per jaar)

Score 1 3 5

Financieel gevolg van het risico Gering (< 0,1% omzet = < € 32.000 ) Beperkt (> 0,1% omzet < 0,5 % omzet =tussen € 32.000 en € 160.000) Groot (> 0,5 % omzet = > € 160.000)

Score 1 2 3

Ranking Scores >= 10 5 < Scores < 10 Scores < 5

Nr

Risico/onderwerp

Gevolg Hoog risico. Er dient weerstandsvermogen aanwezig te zijn. Rankings% = 100%. Beperkt risico. Als het een structureel financieel risico betreft wordt deze voor 25% meegeteld voor het aanhouden van een weerstandsvermogen (spreiding over 4 jaar). Een incidenteel risico wordt voor 50% meegenomen. Gering risico. Voor zover het financiële gevolgen betreft worden die geacht binnen de reguliere bedrijfsvoering gedragen te kunnen worden. Rankings% = 0%.

Korte omschrijving risico

Kans

Risico- Ranking score %

Gevolg

Financieel effect

I/S

€

Kapitaalgoederen (gebouw en, w egen, etc.)

Horizon Meerjarig Uitvoeringsprogramma Openbare Ruimte loopt tot en met 2017, gevoegd bij gebrekkig onderhoud kan in 2018 e.v. tot grote claim op middelen leiden.

2

Toerekening vaste (personeels) kosten aan projecten

Wanneer aantal projecten terugloopt dienen deze kosten binnen de reguliere exploitatie te w orden opgevangen.

5

2

10

100%

100.000 S

100.000

3

Leges Relatief grote eigen inkomstenpost die omgevingsvergunning conjunctuurgevoelig is. Kostendekkendheid van leges is en in dat verband een risico.

2

3

6

25%

160.000 I

40.000

Op conjunctuur is geen beheersmaatregel in te stellen. Er vindt door AO/IC tariefcontrole plaats. Zij controleren de uitvoering van de verordeningen secretarieleges en omgevingsleges.

4

Wachtgeldverplichting Bij mutaties in het college kunnen nieuw e en bestuurders w achtgeldverplichtingen ontstaan.

3

2

6

50%

150.000 I

75.000

Bij nieuw e w achtgeldsituatie nemen w e deze verplichting op in de lopende exploitatie. Daarmee accepteren w e dit risico en vallen eventuele risico's onder de algemene reserve.

5a

Veiligheidsregio

Algemeen Bestuur kan besluiten nemen met financiële consequenties w aaraan de gemeente vanw ege de constructie gehouden is. Daarnaast zijn alle deelnemende gemeenten hoofdelijk aansprakelijk. Mogelijk dat GMC een risico gaat vormen. GMC Den Bosch en Eindhoven gaan samen, onbekend of dat het onder Veiligheidsregio komt of landelijk. Ontw ikkeling volgen, risico nu nog niet bekend.

5

2

10

100%

80.000 I

80.000

Accepteren van het risico, inbrengen in Algemeen Bestuur, moeilijk vooraf in te schatten of om een voorziening te treffen. Daarna in begroting verw erken.

5b

GGD

5

2

10

100%

40.000 I

40.000

Accepteren van het risico, inbrengen in AB, moeilijk vooraf in te schatten of om een voorziening te treffen. Daarna in begroting verw erken.

5c

ODBN

Algemeen Bestuur kan besluiten nemen met financiële consequenties w aaraan de gemeente vanw ege de constructie gehouden is. Daarnaast zijn alle deelnemende gemeenten hoofdelijk aansprakelijk. Ook garanties op aangegane geldleningen door derden (bijvoorbeeld die onder de w erkingssfeer van de WSW vallen) vormen een risico. Naast de risico's van hoofdelijke aansprakelijkheid en discrepantie kadernota - brief Oss, die in begroting is vertaald, die voor alle gemeenschappelijke regelingen gelden is hier het risico dat de cijfers volledig gebaseerd zijn op aannames bij een organisatie die nog maar net bestaat en nog lang niet op orde is. OD Zuidoost bijvoorbeeld had 1e jaar een tekort van 1 miljoen.

5

1

5

50%

10.000 I

5.000

Accepteren van het risico, inbrengen in AB, moeilijk vooraf in te schatten of om een voorziening te treffen. Daarna in begroting verw erken.


2

10

100%

50.000 S

50.000

Huidige beheersmaatregelen

1

5

Onderzoek naar verlengen planningshorizon om financiën over langere periode uit te middelen.

Accepteren van het risico en informatieinw inning tbv ontw erpen van maatregelen.

109

Nr

Risico/onderwerp

Korte omschrijving risico

Kans

Risico- Ranking score %

Gevolg 5

3

15

100%

Financieel effect

I/S

313.250 I

€

Huidige beheersmaatregelen

313.250

6a

Afval

Aanbieden minder restafval dan contractueel is vastgelegd.

6b

Afval

Doorbelaste claim op Stadsgew est s'Hertogenbosch

1

1

1

0%

18.400 I

7

Leerlingenvervoer

Leerlingen met een bijzondere handicap die over een grote afstand recht op vervoer hebben.

5

1

5

25%

25.000 S

6.250

8a

Voorschotten aan organisaties die kerntaken voor de gemeente verrichten Voorschotten aan organisaties die kerntaken voor de gemeente verrichten

Door faillissement van organisaties die kerntaken voor gemeente verrichten en subsidie van de gemeente ontvangen, kan gemeente voor dubbele kosten komen te staan. Door faillissement van organisatie die reguliere opdracht voor de gemeente uitvoert, kan gemeente voor dubbele kosten komen te staan.

3

2

6

25%

143.000 s

35.750

3

2

6

50%

30.000 I

15.000

9

Inkopen

5

1

5

25%

20.000 S

5.000

10a

Decentralisaties Sociaal Domein (Jeugdzorg)

5

3

15

100%

150.000 S

150.000

10b


Voor alle inkopen geldt dat er voldaan dient te w orden aan de spelregels in het kader van de nieuw e aanbestedingsw et en richtlijnen voor Europese aanbesteding. Open eind budgetten Jeugd / dure PGB voor één persoon of meer PGBs kunnen al snel leiden tot budgetoverschrijding / Onvoldoende budget om benodigde zorgaanbod te realiseren 2% voor uitvoeringskosten is ontoereikend

3

2

6

25%

28.000 S

7.000

10c


Discontinuïteit van huidige en gew enste aanbod.

5

2

10

100%

25.000 I

25.000

11a

Decentralisaties Open eind budgetten Wmo / Onvoldoende budget om Sociaal Domein (Wmo) benodigde zorgaanbod te realiseren

5

2

10

100%

25.000 S

25.000

11b

Decentralisaties 2% voor uitvoeringskosten is ontoereikend Sociaal Domein (Wmo)

3

1

3

50%

12.000 S

6.000

11c

Decentralisaties 4% voor lokale invulling is ontoereikend Sociaal Domein (Wmo)

1

2

2

50%

28.000 S

14.000

11d

Decentralisaties Discontinuïteit van huidige en gew enste aanbod. Sociaal Domein (Wmo)

5

2

10

100%

25.000 I

25.000

12a

Decentralisaties Sociaal Domein (Participatiew et)

Onvoldoende budget om benodigde zorgaanbod te realiseren / korting van 40% op huishoudelijks hulp helemaal te realiseren

3

2

6

25%

50.000 S

12.500

12b

Decentralisaties Sociaal Domein (Participatiew et)

Mogelijke afbouw van de WSD.

5

2

10

100%

33.000 S

33.000

13

Garantiestellingen

Garantstellingen die verleend w orden aan derde partij.

3

2

6

50%

26.600 I

13.300

3

2

6

25%

57.000 S

14.250

4

2

8

50%

92.000 I

46.000

1

3

3

0%

6.500.000 S

1

2

2

0%

150.000 s

8b

14

15a

15b

16

110

Invoering Op aanw ijzing van de Europese Commissie w ordt de Vennootschapsbelasti vrijstelling voor Vennootschapsbelasting aan ng bij gemeenten overheidsbedrijven afgeschaft. Met ingang van 1 januari 2016 moet de gemeente over de fiscale w inst van activiteiten (grond, verhuur etc) vennootschapsbelasting betalen. Gemeentefonds Naast de aanpassingen van het accres zijn de jaarlijkse aanpassingen in de uitkeringsbasis van belang. Vanaf 2016 krijgen kleinere gemeenten een klein voordeel ten opzichte van de grote gemeenten. In hoeverre w ordt dit voordeel gerealiseerd? Gemeentefonds Overgang Sociaal Domein naar Gemeenten en uitkering in AU Administratieve Er w orden mogelijk nieuw e eisen aan de administratie vereisten GREXen van de Grexen gesteld

0

Er is geen effectieve beheersmaatregel te stellen. Er w ordt afgew acht op de gerechtelijke uitspraak ten aanzien van deze kw estie. De raad w ordt periodiek geinformeerd over deze kw estie. De reserve is voldoende groot om w orstcase op te vangen. Er is nog geen verplichting en de omvang is onbekend, derhalve opnemen in de risicoinventarisatie. Risico beperkt tot deelname van de gemeente in deze samenw erking. Het risico is het open-einde-karakter. Een ander risico is aanbestedingsrisico, bij een nieuw e aanbesteding (de volgende is over 2 jaar). Door combinatieritten en strengere regels kan dat ondervangen w orden. Borgen in het inkoopproces. Door intervallen in de voorschotten te verkleinen; kans op omvallen gering, eerder: bijbetalen. Mensen meer trainen en opleiden (educeren) in algemene voorw aarden en standaarden. Daarvoor hebben w e algemene voorw aarden en standaardofferteaanvragen opgesteld. Daarnaast in proces borgen dat aanvragen, bijvoorbeeld boven € 15.000, vooraf via Inkoop lopen. Achteraf door interne controle. AO/IC voert verbijzonderde controles uit en bespreekt resultaten met budgethouders om bew ustheid te vergroten. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. in 2015 w orden decentralisaties operationeel. In 2016 w orden de budgetten geevalueerd en eventuele maatregelen genomen. Duidelijke afspraken op voorhand maken en daarop blijven sturen. Invoering vindt plaats in samenw erking met de accountant. Het proces van invoeren w ordt gedocumenteerd vastgelegd. In 2017 is het resultaat van de eerste aangifte bekend. Na iedere circulaire w ordt de algemene uitkering herrekend en kritisch gevolgd.

0

Tijdens de uitvoering in 2015 w as hier aandacht voor. Het risico is minimaal. De uitvoering gaat goed. 0 Het volgen van de diverse circulaires en publicaties vanuit het ministerie, provincie of koepelorganisaties en toepassen van de regels.


Bijlage VI

Verklarende woordenlijst en afkortingen

Algemene uitkering (gemeentefonds) Uitkering van het Rijk die de gemeenten in principe vrij mogen besteden. Dit ter onderscheid van doeluitkeringen met een gebonden besteding. APV Algemene Plaatselijke Verordening. AWBZ Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. BAG Besluit Adressen Gebouwen. BBO Bijzonder Basis Onderwijs. BBV Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten. Het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten vervangt vanaf begrotingsjaar 2004 het Besluit Comptabiliteitsvoorschriften 1995 (CV’95). Begroting Het overzicht van de geraamde (verwachte) kosten en opbrengsten in een bepaald jaar, opgezet volgens de compatibiliteitsvoorschriften. BGT Basisregistratie Grootschalige Topografie BHIC Brabants Historisch Informatie Centrum. BNG Bank Nederlandse Gemeenten. BOA Buitengewoon Opsporingsambtenaar. BOOS BewonersOverleg Omgeving Spoor. BVL Brabants Verkeersveiligheids Label. CBS Centraal Bureau voor de Statistiek. Deelnemingen Privaatrechtelijke rechtspersonen waarin de gemeente risicodragend participeert.


111

Doeluitkering (specifieke uitkering) Door een ministerie aan een gemeente verstrekte gelden ter uitvoering van een specifieke taak (bijvoorbeeld onderwijs, bijstand); een doeluitkering is dus niet vrij besteedbaar. EMU Europese Monetaire Unie. FIDO (Wet FIDO) Financiering Decentrale Overheden. GBA Gemeentelijke BasisAdministratie persoonsgegevens. GBKN Grootschalige BasisKaart Nederland. Gemeenschappelijke regeling Het publiekrechtelijke juridische kader waarbinnen twee of meer gemeentebesturen kunnen samenwerken. Gemeentefonds Zie algemene uitkering. GGD Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst. GHOR Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen. GIS Geografisch InformatieSysteem. GMC Gemeenschappelijk MeldCentrum. GRP Gemeentelijk RioleringsPlan. GVVP Gemeentelijk Verkeers- en VervoersPlan. HNG Hypotheekfonds Noordbrabantse Gemeenten. HOF (wet HOF) Wet Houdbare OverheidsFinanciën. LEA Locale Educatieve Agenda Leges Leges worden geheven ter dekking van de kosten van gemeentelijke dienstverlening (bijvoorbeeld de afvalstoffenheffing en het rioolrecht). Leges mogen maximaal kostendekkend zijn.

112


MFA MultiFunctionele Accommodatie mGBA Modernisering gemeentelijke basisadministratie. MOP Meerjaren OnderhoudsPlanning. OAS Optimalisatie Afvalwatersysteem Studie. OBO Openbaar Basis Onderwijs. OR OndernemingsRaad. OZB Onroerend zaak belasting. PHS Programma Hoogfrequent Spoor. Planning- en controlcyclus De jaarlijks terugkerende werkzaamheden die samenhangen met het opstellen, bespreken, bewaken en verifiëren van budgetten. RAV Regionale Ambulance Voorziening. RBL Regionaal Bureau Leerplichtzaken. Reserve Bedrag dat is gereserveerd voor toekomstige lasten, zonder dat de aard en de omvang van deze lasten al bekend zijn. De reserves staan op de balans. RMC Regionale Meld- en Coördinatiefunctie. RUD Regionale UitvoeringsDienst. Specifieke uitkering Zie: doeluitkering. TROP Toeristisch Recreatief OntwikkelingsPlan.


113

VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Voorziening Bedrag gereserveerd voor toekomstige lasten waarvan de aard en in mindere mate de omvang bekend zijn of om fluctuaties in (exploitatie)kosten op te vangen. Voorzieningen staan op de balans. VVV Vereniging Voor Vreemdelingenverkeer. Weerstandscapaciteit De mate waarin de gemeente in staat is om niet begrote kosten te dekken door financiële middelen vrij te maken, zonder direct te hoeven bezuinigen. Weerstandsvermogen Het vermogen van de gemeente om ook in ongunstige tijden haar activiteiten te kunnen voorzetten. Wkpb Wet publiekrechtelijke beperkingen. WMO Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Woonlasten De som van alle kosten, zoals OZB, rioolrecht en afvalstoffenheffing, voor het woongenot. Woonruimten Totaal van de voorraad woningen, de voorraad wooneenheden, de voorraad recreatiewoningen en de capaciteit bijzondere woongebouwen. WOZ Waardering Onroerende Zaken. WSD WerkvoorzieningSchap de Dommel. WSW Wet Sociale Werkvoorziening. WWB Wet Werk en Bijstand. Wwnv Wet werken naar vermogen.

114


Bijlage VII Meerjareninvesteringsplan


115

Meerjareninvesteringsplan 2016-2019 1. Investeringen nieuw beleid

Exploitatielast

a. Wegen, straten en pleinen (MOR 2013-2017) Toplagen stil asfaltwegen Verhardingen

2016 710.000 570.000

2017

2018

2019

2016

2017 voorziening voorziening

2018

2019

b. Riolering (V-GRP 2013-2017) Vrijverval riolering 2016 Mechnische riolering 2016 Vrijverval riolering 2017 Mechanische riolering 2017 Reservering waterkwaliteitsspoormaatregelen 2017 Vrijverval en gemalen 2018 Persleiding 2018 Mechanische riolering 2018 Vrijverval en gemalen 2019 Mechanische riolering 2019

2016 400.000 88.000

2017

2018

2019

2016

2017 voorziening voorziening voorziening voorziening voorziening voorziening voorziening voorziening voorziening voorziening

2018

2019

c. Investeringen nieuw beleid meerjarenbegroting 2016-2019 VRI Torenstraat

116

400.000 88.000 500.000 457.000 51.226 88.000 400.000 88.000

40.000


3.400

3.330

3260

2. Vervangingsinvesteringen a. Dienstauto's Mitsubishi L200 73-VLZ-1 b. Bedrijfsauto's en overig materieel buitendienst DAF75 BJ-RL-39 (inclusief kraan) Iveco 19-VTL-9 (inclusief kraan) Trilplaat Wacker Maaimachines sportaccommodaties c. Gladheidsbestrijding Zoutstrooier Nido Stratos Zoutstooiers Epoke (3 stuks) d. Facilitair (gemeentehuis/huisvesting) Geluidssysteem raadzaal Interactieve borden Keukeninrichting gemeentehuis Koffieautomaten Scanner Koppeling klantcontactsysteem met telefooncentrale


Exploitatielast 2016

2017

2018 35.000

2019

2016

2017

2018

2019 4.725

2016 210.000

2017

2018

2019

2016

2017 28.350

2018 27.615

878

855

2019 26.880 9.450 832 13.108

70.000 6.500 65.000 2016 35.000 60.000

2017

2018

2019

2016

2017 4.725 8.100

2018 4.603 7.890

2019 4.480 7.680

2016

2017 30.000

2018

2019

2016

2017

2018 4.050 1.052 6.224 2.210 2.210 2.652

2019 3.945 1.024 6.062 2.140 2.140 2.568

8.000

1.080 46.100

8.000 8.000 12.000

2.280 2.280 2.736

117

Programmabegroting. Wat vorig jaar ondenkbaar leek, is nu de orde van de dag. Gemeente Haaren Postbus ZG Haaren

Recommend Documents