Privaathuisjes op het Valeriusplein. pandjes. 77 Maart 2014

16 Privaathuisjes op het Valeriusplein

26

Twee pandjes

4

‘Kapel’ Durgerdam

77

Maart 2014

44

Duurzame restauraties

Klein en groot Afgelopen periode is een aantal projecten afgerond. Leuk om te noemen is het nieuwe artistiek/culinaire café met terras, tHuis aan de Amstel, dat rond verschijnen van dit magazine de deuren opent. Gevestigd in het nieuwe Amstelkwartier in de ingenieurswoning van de voormalige Zuidergasfabriek. Een ander tot de verbeelding sprekend project is de aankoop van een rijtje verloederde pandjes in de Foeliedwarsstraat. Een rafelrandje, daar waar de IJunnel het centrum van de stad bereikt. Bijzondere foto’s uit het Stadsarchief tonen hoe die buurt ooit was. Iets verderop, in de Nieuwmarktbuurt, is net de renovatie van Huis De Pinto voltooid en hoewel de openbare bibliotheek er niet meer zit, is het gebouw door privaat initiatief toch voor publiek toegankelijk gebleven, compleet met ruilbibliotheek en leestafel. Met Pasen is er van alles te doen in De Duif en via een selectie uit de cultuuragenda werpen we de blik vooruit tot na de zomer. Ook op het gebied van educatie denken we aan klein en groot. We vertellen wat we zoal doen om de jeugd, van de allerjongsten tot de begin twintigers, te enthousiasmeren voor het behoud van gebouwd erfgoed. Tot slot mag niet onvermeld blijven dat een prachtig monument, met uitzicht naar vier windstreken, aan het Buiten IJ in oude glorie is hersteld. De ’Kapel’ van Durgerdam, met glanzende haan op de klokkentoren, staat er weer prachtig bij. Onno Meerstadt, directeur

Foto Juan Hernández

1

KLein en groot

Het mooie aan ons vak is dat we zo veel verschillende projecten tegenkomen die onze aandacht vragen. We kunnen niet alles dat op onze weg komt doen, hoewel we er enthousiast genoeg voor zijn. Er is nu eenmaal het punt van financiële haalbaarheid. Toch is het mooi te zien dat veel projecten wél doorgang kunnen vinden. Deze uitgave van ons magazine staat er vol mee en geeft tegelijkertijd een voorbeeld van hoe groot het verschil kan zijn tussen twee projecten. We schrijven over de restauratie van twee heel kleine gebouwtjes én over onze deelname aan het grootste restauratieproject in de stad Amsterdam op dit moment. Beide projecten gaan over herbestemmen. Nieuw leven voor oude gebouwen. De privaatgebouwtjes op het Valeriusplein worden kleine kantoren voor een voortvarende ondernemer en ook het grootste project, de restauratie van de voormalige tramremise - De Hallen genaamd - zal te zijner tijd jonge ondernemers herbergen. En tussen die twee grootheden is alles mogelijk.

Op de voorkant p. 39

Aankoop Foeliedwarsstraat

Inhoud

Dankzij een bijdrage van de Vereniging Vrienden zijn de panden aan de Foeliedwarsstraat gered

Stadsherstel Magazine Nr. 77

Restauraties

p. 34-35

Waarmee zijn we bezig (geweest)

p. 16-17

inhoud

2

De Kloveniersburgwal 44 is één van de panden die worden gerestaureerd.

Privaathuisjes op het Valeriusplein Van openbaar toilet naar modellenbureau. Een bijzondere herbestemming

p. 28-31

Stijlkamer in Restauratie

Cultuur

Zestien 18e-eeuwse wandbespanningen van de stijlkamer in de voormalige pastorie in de Breestraat zijn gerestaureerd.

8 Ontdek de forten 10 De Herenstraat 22 Chocoladefestival Van Houtenkerk 36 De Duif, verborgen parel aan de Prinsengracht 41 Jongeren inspireren voor monumentenbehoud 46 Cultuur 47 Uitladder

p. 15

Vriendenwandeling in mei Met als thema het Joodse verleden van de stad p. 42-43

p. 32-33

Tramremise De Hallen

VRIENDEN

Huis De Pinto

Casablanca komt kijken bij het grootste restauratieproject in Amsterdam van dit moment

De OBA is verhuisd, maar het Pintohuis is toch publiek toegankelijk gebleven, inclusief ruilbibliotheek met leestafel

14 Terugblik Vriendenrondvaart 2013 15 Vriendenagenda 2014 21 Groot componist uit klein straatje 48 Unieke vondst bij de kringloop Aanmeldkaart Vriendenvereniging

p. 36-37

Parel aan de gracht, De Duif In De Duif kan alles. Ook met Pasen.

p. 24-25

Suriname Twee nieuwe aankopen in Paramaribo

og geen vriend of een N lidmaatschap cadeau doen? anmelden kan via de A aanmeldkaart bij pagina 48

3

inhoud

1 Klein en groot 4 De ‘Kapel’ van Durgerdam 12 Ingenieurswoning in het Amstelkwartier 16 Privaathuisjes op het Valeriusplein 18 Niet alles lukt 24 Twee aankopen van Stadsherstel Suriname 26 Twee originele Stadsherstel pandjes op de Oudezijds Achterburgwal 28 Stijlkamer in restauratie 32 Huis De Pinto 34 Waarmee zijn we bezig (geweest) 38 Aankopen uitgelicht 42 Herbestemming tramremise 44 Duurzame restauraties en woningen

De ‘Kapel’ van Durgerdam

De ‘Kapel’ van Durgerdam

4

Willem van Iterson en Monique Hollenkamp

Geschiedenis 1400 YDOORN Water en Durgerdam zijn nauw met elkaar verbonden. Niet alleen omdat het dorp nu zo veilig en lieflijk gelegen is aan de Waterlandse Zeedijk, maar vooral vanwege de overstromingen die het dorp in het verleden hebben getroffen. Ydoorn is de naam van het plaatsje dat in de 13e eeuw iets ten oosten van het huidige Durgerdam is gelegen. Als in 1421 de Sint-Elisabethsvloed het gebied overstroomt verdwijnt de nederzetting geheel in de Zuiderzee. Een jaar later geeft Graaf Jan van Beyeren (graaf van 1419-1425) "de goede luyden van IJdoren in Waterlandt” toestemming Ydoorn te bedijken, waarna Foto Ruigwerk

1600 BRAND VERWOEST DE 'KAPEL' Scheepvaart is de belangrijkste bron van inkomsten in de 16e en 17e eeuw. De bevolking leeft van de zeevaart en later van de visserij. Bij zeevaart moet men denken aan de grote vaart op de Oostzee en de Middellandse Zee. Durgerdam levert schippers. Handelshuizen kent Durgerdam niet of nauwelijks. Er wordt gevaren in loondienst bij (Amsterdamse) scheepvaartmaatschappijen. Er is sprake van een dusdanige expansie in de Amsterdamse handel, dat de stad, ooit ook een gehucht aan het IJ, explosief groeit. De haar omringende dorpen blijven klein. Durgerdam hoort bij het dorp Ransdorp. In

wordt gestart met de bouw van de Waterlandse Zeedijk om het land tegen overstromingen te beschermen. In de bocht van de dijk wordt het nieuwe buurtschap gevestigd. Een deel van de vroegere nederzetting komt buitendijks te liggen en wordt omsloten door een zomerkade. Vóór de overstroming lag Ydoorn op de plaats waar nu Vuurtoreneiland ligt. De naam Ydoorn wordt verklaard door het feit dat de nederzetting op de oorspronkelijke plek als een doorn in het IJ stak.

Kaart 1663, Johan van Swieten, beeld Waterlands Archief

5

De ‘Kapel’ van Durgerdam

Een markant punt aan het IJsselmeer is na een grondige restauratie voor de volgende generaties gered. De ‘Kapel’ van Durgerdam staat er weer mooi bij. De openingshandeling werd verricht door wethouder Kees Diepeveen van Stadsdeel Amsterdam-Noord. Samen met Niels Busser, een leerling van de leerlingbouwplaats, stapte hij in een klein gammel bakje en kon met behulp van een hoogwerker de opgeknapte windhaan bovenop de Kapel terugplaatsen.

1619 sluiten zes hoofddorpen, waaronder Ransdorp, zich bij elkaar aan in de ‘Unie van Waterland’ om hun rechten en vrijheden te kunnen beschermen. De andere dorpen zijn Zuyderwoude, Sunderdorp, Schellingwoude, Brouk en Lansmoer. Een zware brand woedt in de nacht van 5 op 6 mei 1687 waarbij met uitzondering van de hervormde kerk, de zaagmolen en wat huizen aan de zuidoostkant - die meer landinwaarts liggen - het hele dorp wordt verwoest. Ook de Kapel, het karakteristieke witte gebouw met de markante klokkentoren gaat verloren.

De aankoop In 2009 koopt Stadsherstel de Kapel van Stadsdeel Amsterdam-Noord. De Kapel is een echte blikvanger, die vanaf het IJsselmeer en IJburg goed is te zien en in belangrijke mate de skyline van Durgerdam bepaalt. Een belangrijke reden om de Kapel aan Stadsherstel over te doen is de grote monumentale waarde ervan. Het is een belangrijk cultuurhistorisch monument op een prachtig punt, maar het heeft wel achterstallig onderhoud en moet dus worden gerestaureerd. Door de tand des tijds is het erg aangetast. Scheefstand, verrotte balken, balken met zwam en ander ongedierte. Het kan niet op. Oftewel een echt Stadsherstel pand. De restauratie Na het overlijden van de oud-bewoner was het moment daar om het pand grondig aan te pakken. Nadat de plannen zijn getekend en goed-

gekeurd door de gemeente, is de aannemer aan de slag gegaan in december 2012. Als gevolg van de verzakkingen is allereerst de fundering van het souterrain aangepakt. De oude fundering is vervangen en nieuwe heipalen zijn in de grond gedrukt. Hierdoor kwam de Kapel weer stevig op haar voeten te staan. Het overgrote deel van het pand was scheefgezakt, maar omdat de bel-etage in de zestiger jaren al horizontaal was gelegd, is alleen de houten opbouw rechtgezet. Daarbij zijn de verrotte of met zwam aangetaste houten constructieonderdelen gedeeltelijk of volledig vervangen. De staat van enkele kolommen, muurplaten, hoekkepers et cetera was zo slecht, dat ook hier gedeeltelijke of volledige vervanging noodzakelijk was. Hetzelfde gold voor het houten buitenwerk en diverse onderdelen van de kapconstructie.

Omdat de kapel weer als woning zou worden verhuurd werd de bestaande indeling gewijzigd. In het nieuwe plan is de hoofdverdieping, de bel-etage, weer in haar volle maat herkenbaar en heeft het een panoramisch zicht naar alle zijden over Durgerdam en het IJsselmeer. Benedendijks is een invulling van twee kamers, de keuken en bijkeuken gemaakt. De zolder is getransformeerd in één grote master bedroom met badkamer, zodat het bijzondere houtskelet tot zijn recht komt. DE KAPEL IS KLAAR En op 27 september 2013 was het dan zover. De Kapel van Durgerdam werd officieel opgeleverd. Het was schitterend weer en iedereen in de buurt kon voor de openingshandeling langskomen om het eindresultaat van de restauratie te bekijken. Enthousiaste bezoekers en betrokkenen maakten dit samen met de mannen van de bouw, de architect, de gemeente en Stadsherstel tot een feestelijke middag.

Openingshandeling door de wethouder: de haan wordt op de klokkentoren gezet, 2012, foto Alex Blommestijn

6

Geschiedenis van Durgerdam

Geschiedenis van Durgerdam

7

Het nieuwe interieur van de ’Kapel’, foto's Ernest Annyas

1700 DORPSHUIS ANNEX SCHOOL De Kapel wordt na de brand herbouwd, op precies dezelfde plek buitendijks, en identiek aan het verloren gegane gebouw. In het octrooi tot herbouw dat de Staten van Holland en West-Friesland aan de inwoners verleende, wordt gesproken van omtrent de 170 huizen “met het capel & schoolhuijs met clock ende uijrwerck”. De fondsen voor de herbouw worden bijeengebracht door de opbrengst van een loterij. Het werk moet binnen acht weken na 25 augustus 1687 zijn voltooid. Twee jaar later komt er een nieuwe luidklok met een diame-

1900

1800 ter van één meter in het torentje. Deze hangt er nu nog. De Kapel heeft vele functies. De belangrijkste is dorpshuis annex school, met als bewoner de dorpsmagistraat. Maar ook die van kerk, zo wordt aangenomen, totdat in 1642 een echte (Hervormde) kerk haar deuren opent. Er heerst malaise in heel het land in de 18e eeuw. De handel zit in een dip en een deel van de bewoners van Durgerdam verlegt de bron van inkomsten noodgedwongen naar de visserij. De strijd om de handel kan niet worden gewonnen van de concurrentie uit Amsterdam.

DIJKDOORBRAAK EN NIEUWE HAVEN Nederland, en dus ook Durgerdam, is rond 1813 verarmd. De zeevaart gaat verloren mede door het graven van het Groot Noord-Hollands Kanaal (1819-1825) en de opening van het Noordzeekanaal op 1 november 1876. Durgerdam wordt opnieuw overspoeld door water als op 4 februari 1825 de dijk doorbreekt. Ook de Hervormde kerk ontkomt nu niet aan de ramp en loopt grote schade op door de watersnood. In 1840 - een belangrijk jaar voor het dorp - wordt de tegenwoordige haven gegraven,

omdat de oude te ondiep is geworden en de palen zijn vergaan. En in hetzelfde jaar verrijst een nieuwe kerk. Het dorp telt in dit jaar 518 inwoners en 86 huizen. De Kapel staat nog en doet dienst als raadhuis en school. Het is nu de onderwijzer die er woont. Nadat rond 1865 een nieuwe school wordt gebouwd, wordt de Kapel domicilie van de veldwachter. Het wordt een politiebureau en in de kelder komt een gevangeniscel.

ZUIDERZEE AFGESLOTEN Een watersnoodramp treft op 13 en 14 januari 1916 het hele gebied rond de Zuiderzee. De stormvloed valt samen met een hoge waterstand. Als gevolg hiervan breken op tientallen plaatsen de dijken. Ook Durgerdam en de buurgemeenten langs de Waterlandse Zeedijk zijn zwaar getroffen en kunnen dit niet meer op eigen kracht te boven komen. Op 1 januari 1921 wordt een aantal gemeenten op eigen verzoek bij de gemeente Amsterdam ingelijfd. Na de overstroming krijgt Minister Lely in 1918 goedkeuring voor zijn plannen om de Zuider-

zee af te sluiten en gedeeltelijk in te polderen. Daarmee heeft deze ramp voor Waterland extra grote gevolgen, want de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 dwingt veel vissers om hun beroep op te geven. De Zuiderzee heeft een nieuwe naam gekregen: het IJsselmeer. De afsluiting heet de Afsluitdijk. De veldwachter is in de twintiger jaren uit de Kapel vertrokken en een vishandelaar neemt zijn plaats in. Het stoere gebouw doet een jaar of tien dienst als visafslag, waarna het als werkplaats met woning onderdeel wordt van een scheepswerf.

Broeihopen voor de ringslang

Fietspad

Twee munitiemagazijnen met drie geschutsbeddingen Te zien: prachtige foto’s van Jacob Olie genomen rond 1900 op het fort

8

Ontdek de forten

singelweg

muiden 5km

Dagelijks te bewandelen

ingang Korting voor Vrienden Vrienden krijgen een heerlijke kop (speciaal) koffie of thee met huisgemaakte appeltaart en een flinke toef slagroom voor maar € 4,00 p.p. in plaats van € 6,00. Deze aanbieding is geldig voor twee personen op vertoon van de Vriendenpas tot 1 oktober 2014.

Remise (1896) = een overdekte bomvrije schuilplaats voor geschut Te doen: het gratis fortenspel www.spionindestelling.nl voor jongeren van 10 tot 14 jaar

Fortwachterswoning

singelweg Dagelijks te bewandelen

Foto Paviljoen Puur

Rondwandeling Elke zondag van half mei tot en half oktober om 15.00 uur gratis meewandelen met John Cuijpers (Historische Kring Diemen)

Geschiedenis van het Fort bij Diemerdam Te zien: informatiepanelen en kunstobjecten die de geschiedenis over dit fort vertellen

Horecapaviljoen (2012) Gebouwd naar ontwerp van architectenbureau Emma, op de plek waar tot en met de Eerste Wereldoorlog de conducteurwoning stond Te proeven: diverse heerlijke gerechten bij www.paviljoenpuur.nl

9

Ontdek de forten

amsterdam 10km

Fort Diemerdam heeft sinds vorig jaar een meer openbare functie gekregen. Bezoekers kunnen het terrein zelf ontdekken en de vaste tentoonstelling met kunstobjecten bekijken of op zondagen een rondwandeling met een gids maken. Daarnaast organiseert Paviljoen Puur regelmatig culturele activiteiten en is het paviljoen het hele jaar door open op zondagen. Een goede gelegenheid dus om dit mooie stukje Stelling van Amsterdam te ontdekken. Stella van Heezik

Foto Landschap Noord-Holland

Ontdek de FORTEN

Vierde munitiemagazijn (1896) Te lezen: het ontroerende verhaal van de Joodse onderduikster

Foto's: Ruigwerk

De Herenstraat Winkelen in een monumentenstraat

Twintig rijksmonumenten Slenteren door de Herenstraat op zondagochtend is een verademing. De rust, hier en daar een andere wandelaar, de klok van een kerktoren in de buurt slaat en de winkels zijn nog dicht. Dat laatste is zonder meer prettig als je monumenten in alle rust wilt bekijken. Twintig dus in deze straat en nog eens zeven in de Prinsenstraat, een gracht verder. Stadsherstel heeft tien panden in de Herenstraat, waarvan het eerste pand drie jaar na de oprichting van de N.V. is aangekocht. In die tijd (1959) was de Herenstraat verpauperd, zoals zoveel straten in de binnenstad. Stadsherstel had als doel monumenten bewaren voor de stad. Ook in de Herenstraat is dat goed gelukt. JUBILEUMPAND Als onderdeel van de opwaardering van de Herenstraat werd door Stadsherstel in 1989 nummer 36 aangekocht. Een huis met een laat 19e-eeuwse gevel van een onbekende architect, zonder monumentenstatus en daardoor zeer kwetsbaar. Het werd het jubileumpand van het 40-jarig bestaan van Stadsherstel en werd in 1996 opgeknapt met steun van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel. Dankzij hun gulheid kon de gevel met alle ornamenten worden hersteld.

WINKELGEBIED De westelijke grachtengordel is een enorm levendig gebied waar veel galeries, bijzondere winkels en restaurants te vinden zijn. Waar een sfeer heerst als die van een dorp. En waar het winkelgebied niet is overgenomen door mainstream merken en ook niet door alleen maar dure ontwerpers. Charme is een woord dat past bij de Herenstraat. Compleet met een optiek, drogist en schoenmaker. Als het dan zondagmiddag wordt en een aantal winkels om 12 of 13 uur haar deuren opent, heerst er een gezellige drukte. Maar de straat wordt gelukkig nooit te vol, want niet alle winkels zijn op zondag geopend. De buxussen op het trottoir voorzien de straat van het nodige groen en zijn tegelijkertijd uitnodigend. Een bezoekje waard Als er één straat is waar Stadsherstel haar doelstelling heeft verwezenlijkt, dan is het wel de Herenstraat. Het ernstig verpauperde straatje is dankzij de restauraties veranderd in een mooie en bloeiende winkelstraat. Er zijn natuurlijk nog veel meer mooie details, gevels, gevelstenen en ook nog meer leuke winkels in deze en in de aangrenzende Prinsenstraat te zien. Kortom een bezoek waard, de hele week, maar wat mij betreft vooral op zondagochtend!

Met de verkaveling op de hoeken van de grachten en de dwarsstraten kon het stadsbeeld worden beïnvloed: die was zodanig dat alle hoekpanden aan de Herengracht met hun voorgevel aan de gracht zou komen te staan. Op deze manier zouden de geleding en de continuïteit van de gevelwand niet worden onderbroken door zijgevels van panden, die in vergelijking met de voorgevels een meer gesloten en weinig representatief karakter hadden. Dit is lang niet overal gelukt: op veel hoeken hebben de panden door herverkaveling een andere oriëntatie gekregen. Dit is veroorzaakt door het commerciële gebruik van de panden in de dwarsstraten, dat een voorgevel aan de drukke straat vereiste. Bron: De grote uitleg van Amsterdam, stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw, J.E. Abrahamse

Huurders van Stadsherstel op de nummers 34, 36 en 38

Nieuwe huurder Eén van de panden die eigendom van Stadsherstel zijn is het recent gerenoveerde pand op nummer 29. Hier zat voorheen Bernards exclusieve interieurs. Sinds september 2013 is er een nieuwe huurder. Rebecca van der Wurff woont en werkt hier en heeft een winkel geopend in luxe lingerie en erotische couture, Pleasurements genaamd. De etalage is verrassend anders, wisselt regelmatig en wordt vaak gefotografeerd, ongetwijfeld vanwege haar originaliteit. De collectie is gevarieerd. Mooie lingeriemerken zoals Aubade, Stella McCartney, Chantal Thomass en Bordelle zitten in de collectie. Rebecca, ondernemend als ze is, heeft de stap gezet van webwinkel naar een fysieke winkel in combinatie met de webwinkel. Een uitdaging waarmee we onze nieuwe huurder veel succes wensen.

Etalage van de gerenoveerde woning en winkelruimte op nummer 29, foto Monique Hollenkamp

Herenstraat 39: "Engelsch Magazijn", winkel in kantoor-, tekenen schoolbehoeften gefotografeerd door Jacob Olie, 1890. Foto Stadsarchief Amsterdam

11

De Herenstraat

Een winkelstraat is de Herenstraat altijd al geweest. Eind 17e eeuw was het een simpele verbindingsstraat tussen twee voorname grachten met bedrijven en winkels. Door de eeuwen is dat zo gebleven, alleen het soort winkels veranderde. Nu is het een levendige straat met een gespreid winkelaanbod. Maar het mooiste zijn de panden waarin ze zijn gevestigd. Twintig rijksmonumenten, waarvan een aantal van Stadsherstel. Monique Hollenkamp

Dwarsstraten zoals de Herenstraat waren bedoeld voor bedrijven en winkels. De bouwvoorschriften voor de dwarsstraten tussen de Herengracht en de Keizersgracht waren met name gericht op het maximaliseren van het woongenot aan de grachten. Hier werd – voor het eerst in Amsterdam – een maximum bouwhoogte geïntroduceerd. De zijmuren van de panden in de dwarsstraten mochten niet hoger zijn dan 30 voet, ofwel 8,5 meter. Dat kwam in de praktijk neer op twee bouwlagen met een kap. Deze maatregel moet zijn genomen in verband met de bezonning van de keurtuinen. Ook voor privacy werd gezorgd: er mochten in de achtergevels van de huizen aan de dwarsstraten geen ramen komen die uitzicht boden op de grachtentuinen. Er mochten alleen bovenlichten worden aangebracht op minimaal 2,26 meter boven de verdiepingsvloeren. Zo waren de huizen voldoende verlicht, maar hadden de bewoners van de dwarsstraten geen uitzicht over de grachtentuinen. Deze regel gold voor alle verdiepingen boven de begane grond. Op de begane grond stond het de eigenaren van keurtuinen vrij om de bewoners van de dwarsstraten het zicht op de tuinen te ontnemen door de bouw van een schutting.

Foto Monique Hollenkamp

Foto Monique Hollenkamp

10

De Herenstraat

Geschiedenis

Ingenieurswoning in het Amstelkwartier

12

Prijsvraag gewonnen Zodra de restauratie van de voormalige ingenieurswoning van de Zuidergasfabriek gereed is, biedt het rijksmonument plaats aan een koffie- en wijnbar met creatieve werkplekken, een private dinerruimte en een woning. Het pand werd door Stadsherstel verworven, toen zij als winnaar van de door de gemeente uitgeschreven prijsvraag was aangewezen. Het is een grote villa, in een landelijke stijl opgetrokken, aan de Korte Ouderkerkerdijk. Het gehele gebied langs de Amstel wordt getransformeerd. De gemeente heeft deze plek aan de Amstel omgedoopt tot Amstelkwartier en had de wens dat dit monument een publiek toegankelijke plek zou worden.

De restauratie Die publieke toegankelijkheid is dan ook een element dat aan deze woning is toegevoegd. Een bar, een spoelkeuken en wat extra toiletten. Vrijwel alle ruimtes worden verder geheel in oude luister hersteld. Zo zal de salon, direct naast de ingang, weer een prachtig historisch behang krijgen, geïnspireerd op wat er werd aangetroffen. Al het schilderwerk is aan een uitvoerig kleurenonderzoek onderworpen. De oorspronkelijke kleurstellingen worden teruggebracht. De indeling van het pand blijft grotendeels hetzelfde, maar toch heeft architectenbureau Emma er een flinke klus aan gehad om het werk goed uit te voeren. Naast het zo veel mogelijk conserveren of reconstrueren van historische elementen, heeft de architect op de bouw ook de rol van uitvoerder vervuld. En er zat nog een beetje te-

kenwerk bij. Op zolder wordt een hal en badkamer toegevoegd ten behoeve van de beheerderwoning. Café met tuin Ook de tuin wordt gerestaureerd. Het was een belangrijk onderdeel bij de prijsvraag dat er weer een tuin zou komen die past bij de allure van het pand. Van de tuin was wel wat informatie uit bestekken van de vroege 20e eeuw beschikbaar, maar goede foto’s uit 1911 zijn niet gevonden. Debie en Verkuijl tuinarchitecten, gespecialiseerd in historische tuinen, hadden al bijgedragen aan het winnende ontwerp van de prijsvraag. Daarna hebben ze ook het beste aanbod gedaan voor de aanleg van de tuin. Culinair en artistiek café tHuis aan de Amstel gaat open in de lente van 2014.

Het Amstelkwartier is de eerste stap in de realisatie van het woonwerkgebied Overamstel, een nieuwe stadswijk langs de Amstel. Een Amsterdamse stadswijk waar wordt gewoond en gewerkt. De bouwplannen laten de diversiteit goed zien: een twintig verdiepingen tellend hotel, een mix van woningen, van starterswoningen en studentenwoningen tot luxe he-

renhuizen en een brede basisschool. Minstens zo belangrijk is de aanleg van een nieuw park langs de Amstel, het buitendijks park. Dit park zorgt in eerste instantie dat de weidsheid van de Amstel kan worden ervaren. Daarnaast zorgen diverse horecagelegenheden, een haven en een drijvend zwembad voor een aantrekkelijke verblijfsplek aan de Amstel.

Foto Ernest Annyas

Tekening van Dirk Cornelis Breed, ongedateerd, beeld Stadsarchief Amsterdam

Het terrein van de Zuidergasfabriek, gezien naar de Amstel en de Amsteldijk (links) en de Omval (rechts). Op de voorgrond in het midden Korte Ouderkerkerdijk 45, 1954, foto Stadsarchief Amsterdam

13

Ingenieurswoning in het Amstelkwartier

Wie langs de Amstel fietst aan de rustige linkerkant richting Ouderkerk aan de Amstel, komt vanuit Amsterdam eerst langs het nieuwe Amstelkwartier. Uitbreiding van de stad. Een nieuwe woonwijk, compleet met park, hotel, basisschool en een haven. Ons rijksmonument, de voormalige ingenieurswoning van de Zuidergasfabriek uit de vroege 20e eeuw, wordt momenteel gerestaureerd en staat daar straks te pronken in het groen en aan het water. Culinair en artistiek café tHuis aan de Amstel opent de deur in de lente van 2014. Gijs Hoen

vrienden Vriendenrondvaart : de KLM pandjes en 400 jaar Grachten Bij het openen van de buienradar op zondagmorgen 13 oktober 2013 wisten we het al. Bij een voorspelling van 90 tot 100% kans op regen zou het waarschijnlijk een regenachtige dag worden. Daarom sloegen we ’s morgens nog een paar extra sponsjes in om een beetje zicht door de ramen van de rondvaartboten te realiseren. De 30e Vriendenrondvaart was goed ingeschreven. Maar liefst 344 Vrienden hadden zich opgegeven. Iedereen trotseerde de regen en verscheen met een positieve instelling op de steiger.

vrienden

14

Ongeveer twee uur duurde de vaart waarbij we onder andere door de jarige hoofdgrachten voeren, en twintig KLM huisjes en veertig Stadsherstel pandjes zagen. Maar liefs vijftien van die Stadsherstel panden waren gerestaureerd dankzij een bijdrage van onze vriendenvereniging. We eindigden bij Bierbrouwerij De Prael in één van onze eigen KLM pandjes, waar personeel van de brouwerij nog een rondwandeling verzorgde. Daar konden Vrienden nog een fantastisch boek over de KLM pandjes kopen en laten signeren door de schrijver Mark Zegeling. Hij fungeerde tijdens de rondvaart als één van de gidsen. Van elk verkocht boek doneerde hij € 5,00 aan de Vereniging Vrienden van Stadsherstel. Wij bedanken hem en de andere gidsen voor hun medewerking aan onze rondvaart. Dankzij jullie was het weer een mooie vaart!

Beste Vriend(in), Ook dit jaar kunt u genieten van monumenten de we vaak dankzij u hebben kunnen restaureren. Door Stadsherstel en haar vriendenvereniging zijn er weer panden gered van de slopershamer, gerestaureerd en geschikt gemaakt voor (nieuw) gebruik. Zo blijft dit erfgoed met zijn historie óók voor volgende generaties bewaard. Graag laten we die resultaten aan u zien. Dat doen we tijdens drie Vriendenactiviteiten die altijd gezellig worden afgesloten met een Vriendenborrel.

Vaste Vriendenactiviteiten zondag 25 mei De Vriendenwandeling Thema Joods Amsterdam (gratis). Gelegenheid om onder andere panden in de restauratiefase en opgeleverde panden te bezoeken. dinsdag 17 juni De algemene ledenvergadering De algemene ledenvergadering wordt dit jaar gehouden in de voormalige Tramremise De Hallen, met als onderdeel een rondwandeling en een presentatie van diverse Stadsherstel projecten. zondag 5 oktober De Vriendenrondvaart Thema Tweehonderd jaar Koninkrijk (Vriendenprijsje). We varen langs diverse panden van Stadsherstel.

sterke verhalen De KLM deelt al sinds de jaren vijftig in de Business Class Delfts blauwe huisjes uit. Deze replica's van echt bestaande monumenten worden wereldwijd gezien als een

GEVEN AAN STADSHERSTEL? Schenken door middel van een Periodiek Schenking of nalatenschap is van harte welkom. Neem voor meer informatie hierover contact op met de Vereniging Vrienden van Stadsherstel via [email protected] of 020 5200075

icoon van Nederland. Over de beroemde huisjes en de verhalen achter de gevels is een boek verschenen. Voor de Vrienden van Stadsherstel is het mogelijk een gesigneerd exemplaar te krijgen. U kunt dan op de bestelwebsite www.markmedia.nl bij 'opmerkingen' aangeven welke tekst u in het boek wilt hebben.

Liever op een andere manier bijdragen aan ons werk? U kunt ook een bijdrage bestemmen voor een specifiek doel, zoals het glas-in-loodraam van de Bakenesserkerk. Zie www.stadsherstel.nl

Natuurlijk kunt u met Vriendenkorting diverse culturele activiteiten bijwonen in onze twaalf bijzondere panden, zoals De Duif en Werf 't Kromhout. Zie de cultuuragenda op www.stadsherstel.nl Tweemaal per jaar ontvangt u ons magazine

Wel huurder maar nog geen Vriend? U steunt ons werk al vanaf € 30,- per jaar!

Thema Vriendenwandeling: Joods Amsterdam Zeventig jaar geleden werd in het souterrain van ons pand Keizersgracht 695 De Vrije Groepen Amsterdam (VGA) opgericht. Alle verzorgings-/ verzetsgroepen uit Amsterdam werkten hieraan mee met als doel de samenwerking te bevorderen. Dit pand maar ook andere panden met een Joodse achtergrond kunnen worden bezocht. Zo zijn daar Stadsherstel panden aan de Nieuwe Prinsengracht waar diverse Joodse families tijdens de oorlog woonden. Walter Süskind, redder van zevenhonderd Joodse kinderen, woonde er ook. Vorig jaar heeft u deze panden kunnen bezoeken. Ze stonden toen aan het begin van de restauratie. Nu zijn ze bijna klaar. De wandeling voert ook langs het De Pintohuis. Het is pas gerenoveerd en verkeert in prachtige staat.

Thema Vriendenrondvaart: 200 jaar koninkrijk Amsterdam en het Koninklijk Huis zijn al eeuwen aan elkaar verbonden. Vanaf koning Willem I worden alle koningen en koninginnen gekroond in de Nieuwe Kerk, gebruiken ze het paleis op de Dam als paleis en genieten ze, vaak met hun gasten, vanaf het water van ons mooie Amsterdam. Dit jaar varen we langs de panden van Stadsherstel. De veelheid aan gerestaureerde panden heeft ervoor gezorgd dat Amsterdam mooi is gebleven. Ook varen we langs panden en delen van de stad die een relatie hebben met het Koninklijk Huis.

15

vrienden

2014 Vriendenagenda

Privaathuisjes op het Valeriusplein

Toilet in de keuken Zoals bij zoveel restauratieprojecten kwamen we bij het pand Bloemgracht 125, gebouwd in 1871, de toilet tegen in een klein hoekje van de keuken. Door middel van een uitklapbare deur kon de zitruimte in het toilet worden vergroot waarna de ruimte na een toiletbezoek weer toekwam aan de keuken. Na de restauratie werd deze toiletkast bestemd als cv ruimte.

Plee's, latrines, toiletten en waterclosetten

Bezoek het museum, zie www.fortaandenham.nl

Paul Morel en Stella van Heezik

Elke 1e woensdag en 3e zondag van de maand is de Vondelkerk geopend voor publiek mede dankzij de vrijwilligers van de Vrienden van Stadsherstel

Foto Archief Stadsherstel

Keizersgracht 695 bezit een rijk gedecoreerde porseleinen toiletpot uit de 19e eeuw, foto Juan Hernández

De toiletgebouwtjes vóór en na restauratie.

‘Toiletten neergezet als altaarstukken in P.J.H. Cuijpers’ Vondelkerk’ Deze toiletten zijn opgenomen in het boek ‘Hot Drop Spots, the place to pee’. Een designboek met 25 verschillende hippe, mooie, authentieke en bijzondere plasplekken. Over de toiletten in de Vondelkerk zegt schrijfster Ellen Grift: ‘heel bijzonder is natuurlijk de Vondelkerk, waar de wc’s in de gewelven zijn. Bijna neergezet als altaarstukken.’

Privaathuisjes op het Valeriusplein

De privaathuisjes raakten in de tachtiger jaren in onbruik en werden, om vandalisme te voorkomen, volgestort met aarde. In de campagne ’Nieuw Leven voor Oude Gebouwen’ werd in 2009 een groot aantal in onbruik geraakte Amsterdamse gebouwen in de etalage gezet. Zo ook de privaathuisjes op het Valeriusplein. Het modellenbureau voor gewone mensen ‘Anti Models’, anti-hair & make up/anti styling, gerund door Sasja Tulp, met roots in dit deel van Zuid, wilde graag haar modellenbureau in de privaathuisjes onderbrengen. Uiteindelijk resulteerde dit erin dat Stadsherstel de privaathuisjes overnam, nu restaureert en voorziet van moderne interieurs. Het werk wordt uitgevoerd door Art-Line. Bij verschijnen van dit magazine zullen de privaathuisjes een heel ander gebruik kennen dan in het verleden het geval was en …. veel frisser ruiken.

pri·vaat (het; o; meervoud: privaten) (verouderd) toilet, wc

Prachtige rijk gedecoreerde toiletpot aan de Keizersgracht Het watercloset is rond 1775 in Engeland bedacht. De Bramah-wc’s, genoemd naar één van de uitvinders Joseph Bramah (1748 -1814), zijn meer dan een eeuw lang het bekendste type geweest. Ze bestonden in verschillende uitvoeringen en waren gemaakt van porselein dat soms schitterend was gedecoreerd. Ook in Nederland zijn nog fraaie, op Delfts blauw gelijkende wcpotten uit de negentiende eeuw te vinden. Een knelpunt bij de verspreiding van het watercloset was behalve de prijs ook het feit dat waterleiding en riolering vereist waren voor het goede functioneren ervan. En die was nog niet overal voorhanden.

Foto Ernest Annyas

herbestemming Privaathuisjes Architect Jan de Meyer, die geen vast dienstverband had bij de Dienst Publieke werken, ontwierp in 1922 twee halfronde toiletgebouwtjes, voor het plantsoen op het Valeriusplein. Meyer situeerde de ‘privaten’ voor een belangrijk deel onder het maaiveld, zodat deze vrijwel aan het zicht werden onttrokken. Het is een vloeiend en golvend bouwwerk, gegoten in beton, uitbundig expressionistisch, dat wordt voortgezet in het hekwerk dat de huisjes omringt.

Foto Peter Lensen

17

Foto Juan Hernández



Foto Faidon Rigas

Privaathuisjes op het Valeriusplein

16

Soldatenlatrines Tussen de soldaten zat een houten wandje als afscheiding, een deur ontbrak. De officieren zaten er beter bij met een eigen privé toilet.

Foto Stella van Heezik

De privaathuisjes op het Valeriusplein waren voor Stadsherstel een bijzondere aankoop vanwege de originele functie van de gebouwtjes. De oplevering van deze prachtige in Amsterdamse Schoolstijl gebouwde openbare toilethuisjes, ontworpen door de bekende architect Jan de Meyer gaf aanleiding om ook andere bijzondere toiletten van Stadsherstel te laten zien. Voor het publiek verboden toiletten zijn na herbestemming soms opeens publiekstoegankelijk geworden. Kijkt u mee?

Een verbeelding van de Haringpakkerstoren op ware grootte, gebouwd van steigerpalen en verlicht tijdens het lichtfestival van de stad, de Illuminade, foto Thomas Schlijper

18

ook pijnpunten benoemd, die de aanwijzing zouden kunnen bedreigen. U weet of u raadt het al, één van die bedreigingen vormde de herbouw van de Haringpakkerstoren. Een exposé over de afwegingen die ten grondslag liggen aan deze benoeming tot bedreiging, en de argumenten die daar weer tegenin kunnen worden ingebracht, zou

Als projectleider heb je de gewoonte over de gelukte projecten direct een enthousiast verhaal te kunnen ophangen. De mislukkelingen, daarentegen, zijn intussen diep weggestopt. Dus toen onze redactrice mij vroeg een stuk te schrijven over potentiële projecten waarvan de verwerving tenslotte geen doorgang had gevonden, moest ik even diep nadenken. Dat neemt niet weg dat het gezamenlijk nabespreken van zo’n mislukking een goede zaak is omdat je juist van die fout gelopen trajecten een heleboel kunt leren. Maar daarna onthoud je de uit die analyse verworven wijsheden en stop je het project zelf weg op een stil plekje in het geheugen. Toch was het dit keer niet moeilijk om direct één mislukking naar boven te krijgen. Jaap Hulscher

Haringpakkerstoren Iedere dag werd ik afgelopen december en januari, als forens die ten westen van Amsterdam woont, bij aankomst en vertrek vanaf het Centraal Station geconfronteerd met een briljant lichtobject. Eén van de reeks van lichtkunstwerken waarmee de stad in die donkere dagen een stuk vrolijker werd. Op het puntje van de Prins Hendrikkade bij de Singel stond een sierlijke lichttoren, die de contouren aangaf van de voormalige Haringpakkerstoren. Juist dat project, de herbouw van de Haringpakkerstoren, is voor mij één van de grootste decepties van de afgelopen decennia. Door de aanwezigheid van dit lichtkunstwerk besef je plotseling pas wat de aanwezigheid van zo’n toren op deze plaats duidelijk maakt. Dan wordt de begrenzing van de oude stad aan het havenfront weer voelbaar, een ervaring die door het verdwijnen

van deze toren en de aanleg van het Centraal Station verloren is gegaan. Dat verhaal is aan de oostzijde van het station met de Schreierstoren nog heel inzichtelijk. Aan de westkant is dat stuk prominente geschiedenis van Amsterdam niet meer voelbaar. En dan te bedenken dat er een prachtig plan klaar lag dat al de zegen van de welstandscommissie had gekregen. Waar alle hobbels, zoals de problematische ligging op een primaire dijk al waren genomen. Sterker nog, er lag ruim één miljoen euro Europees geld te wachten als bijdrage aan dit project! En ook de Vereniging Vrienden van Stadsherstel had financiële steun voor dit project gereserveerd. Ik zou nog een veelvoud positieve effecten van deze herbouw kunnen opsommen, effecten die breed werden onder-

schreven. Helaas, het heeft niet mogen gebeuren. Plotseling werd deze herbouw speelbal in het spel rond de aanwijzing van de Amsterdamse grachtengordel als werelderfgoed. Terwijl ik als simpele ziel steeds dacht dat Unesco op de knieën bij Amsterdam zou komen aankloppen om de volstrekt unieke

”Ons rest een replicatie van de gevelsteen” binnenstad op hun lijst van werelderfgoed te plaatsen, bleek er een kast aan dossiers nodig vanuit Nederland om tot een aanvraag tot plaatsing te komen. Een jarenlange periode van produceren van papierwerk vanuit het rijk en de gemeente. Binnen die dossiers werden

Kerkje in Landsmeer Met een andere mislukking werd ik kortgeleden geconfronteerd tijdens een lezing die ik verzorgde bij het Waterlands Archief in Purmerend. In een zaal met afgevaardigden van diverse erfgoedverenigingen uit dit landsdeel kwam na mijn praatje over de aansprekende projecten die Stadsherstel in deze streek realiseert - denk aan de kapel van Durgerdam - ook de vraag of het altijd goed verloopt. Recht voor mij zat de directeur van het museum Grietje Trump uit Landsmeer. Kort voor aanvang had ik nog even met hem gesproken over onze gemeenschappelijke frustratie: het beleid van de gemeente Landsmeer inzake ’ondergeschikte horeca’. Zoals u weet zijn wij enige jaren eigenaar geweest van het prachtig centraal in Landsmeer gelegen dorpskerkje. Toen wij het aankochten van de gemeente Landsmeer waren de plannen met dit kleine dorpskerkje niet anders dan met onze kerken in Amsterdam, een multifunctioneel gebruik als zaal voor een breed publiek. Denk aan concerten, voordrachten en presentaties, huwelijksvoltrekkingen en bijvoorbeeld modeshows. Dit alles in een combinatie, waarbij circa 70 % van het gebruik cultureel is en 30% zakelijk. Gemene noemer bij al die activiteiten is de wens van gebruiker/huurder van de zaal om bij zo’n evenement ook een glaasje te kunnen schenken of zelfs om een hapje te serveren. En daar gaat de schoen wringen, want een zaal is niet direct een horecagelegenheid en dan gelden er bijzondere voorwaarden.

een studie op zich zijn. Een studie die trouwens momenteel in de maak is als afstudeerproject en die ongetwijfeld verhelderende inzichten zal opleveren. Bijvoorbeeld over de vraag hoe het mogelijk is dat een dergelijk aansprekend project, door de gemeente mede geïnitieerd en ondersteund, op het laatste moment moest worden afgeblazen.

Ons rest intussen niets anders dan mappen vol tekeningen en studies en niet te vergeten in onze kelders een prachtige replica van de oude gevelsteen die deze toren ooit sierde. Een cadeau van de gemeente aan Stadsherstel in de aanloop naar … de niet gebouwde toren.

19 De Nederlands Hervormde Kerk in Landsmeer, inmiddels niet meer in het bezit van Stadsherstel, foto Ernest Annyas

In Amsterdam bestaat bij het bestuur al jarenlang de notie dat om het voortbestaan van al die bijzondere zaalgebouwen met vaak een hoog monumentale waarde te garanderen, ruimte moet worden gezocht om juist die aan horeca verwante, maar aan het hoofdgebruik ondergeschikte, activiteiten mogelijk te maken. Dit in tegenstelling tot veel kleinere gemeenten in NoordHolland, die nog geen adequaat beleid op dit gebied hebben ontwikkeld. Een dergelijke afstandelijke houding ten opzichte van dit knelpunt levert in vele oude dorpskernen een groot probleem op bij het hergebruik van door de ontkerkelijking leegstaande kerken. Immers, exploitatie van de kerkzalen zonder deze aanvullende en ondersteunende horeca is nagenoeg onmogelijk. Het zou één van de eerste gemeenschappelijke zorgen van ge-

meentebestuur en inwoners moeten zijn. Ervoor zorgen dat hun vaak eeuwenoude sociaal/geestelijke middelpunt die functie kan blijven vervullen. Maar dan wel in een aangepaste vorm, die aansluit bij de huidige mogelijkheden van het gebouw. In Landsmeer is die aanpassing door diverse omstandigheden jammerlijk mislukt met als gevolg dat exploitatie van het gebouw ons onmogelijk werd gemaakt. Reden om tenslotte te besluiten de kerk weer af te stoten. Gelukkig kon een kerkgenootschap worden gevonden dat de christelijke eredienst, die volgens het bestemmingsplan verankerd is op deze plek, heeft voortgezet. Dat daarmee de kerk nooit meer een rol zal vervullen als het hart van de gemeente en haar inwoners is een in onze ogen, maar vooral voor de Landsmeerders een trieste conclusie.

Niet alles lukt

niet alles lukt

Groot componist uit klein straatje Sweelinck plaquette in de Koestraat

Jaap Hulscher

Niet alles lukt

20

De Wittenberg Tot slot nog een verslag van een andere majeure mislukking. Het afblazen van onze rehabilitatieplannen voor de Wittenberg, het Oude Mannen- en Vrouwenhuis van de Evangelisch Lutherse kerk aan het einde van de Nieuwe Kerkstraat. Het is al lang een onderdeel van de pleegzorg die AMSTA in Amsterdam verschaft. Omdat het eeuwenoude gebouw niet meer voldoet aan de in deze tijd gestelde bedrijfsvoering-eisen voor dit soort instellingen, werd al langere tijd door het bestuur van het huis nagedacht hoe de toekomst van dit gebouw in te richten na het vertrek van AMSTA. In die zoektocht werd enige jaren geleden contact gezocht met Stadsherstel, dat net als het bestuur zorg voelde voor de historische kwaliteit van het gebouw, maar ook met de klassieke woonzorgfunctie van het monument. Om aan te sluiten bij nieuwe woonwensen in dit veld is gezocht naar een invulling van senioren appartementen met mogelijkheid tot ondersteunende zorg. Een bestemming waarvoor uit de directe omgeving veel belangstelling bleek te bestaan. Op basis van dit concept is gezamenlijk gezocht naar de voor gebouw, exploitatie en financiering - en niet in de laatste plaats voor de toekomstige bewoners - het ideale plaatje. Helaas is zo’n zorgvuldig traject een kwestie van jaren en het blijkt dan mogelijk dat

je door de tijd het momentum voorbij laat gaan. In dit geval betrof het een bestuurswisseling, waarbij met een nieuwe bril naar de opties van de vervreemding van dit gebouw werd gekeken. En zo kwam plotseling een einde aan onze jarenlange inspanning. Het fietsen door de Nieuwe Kerkstraat geeft een minder verwachtingsvol gevoel dan hiervoor en dat is pijnlijk.

‘Ziekenhuis der Evangelische Lutherse Gemeente te Amsterdam’, ongedateerd.

Alweer een jaar geleden, toen nog keurig in het Sweelinckjaar, stelde een enthousiaste vrijwilliger van Stadsherstel ons voor om op het woonhuis van Jan Pietersz. Sweelinck (1562-1621) in de Koestraat een herdenkingsplaquette aan te brengen. Want daar had hij gewoond op nummer 15. En dat was toch een pand van Stadsherstel? Wás is hier het goede woord, want in de stadsvernieuwingsgolf van de jaren zeventig, kreeg Stadsherstel de taak om het herstel van de Bethaniënbuurt op te pakken. Als je nu door deze buurt loopt is te zien dat de N.V. in die tijd een enorme inspanning heeft geleverd. Overal duiken de schildjes van Stadsherstel op. Het bouwen in een dergelijk compact stukje stad was niet eenvoudig. Bouwen op de vierkante millimeter, zogezegd. Panden werden gerestaureerd, maar ook werden open gaten opgevuld met nieuwbouw. Eén van die gaten was Koestraat 15 en die nieuwbouw hebben we verkocht aan Ymere.

Drie mislukkingen, elk met een eigen oorzaak, maar ook drie wijze lessen. Wij hopen in de toekomst daarmee ons voordeel te kunnen doen. Immers, een beleefde mislukking kan ook de weg wijzen naar toekomstig succes! Het Luthers Diaconie Oude Mannen- en Vrouwenhuis, ongedateerd

Gelukkig is monument Koestraat 13 nog wel in ons bezit. Daarom is het bordje op dit pand aangebracht maar dan wel zo dat Sweelinck naar het buurpand wijst. In september 2013 werd het onthuld en bevestigd door Gay Lee Oen, die enthousiaste vrijwilliger, samen met de internationaal vermaarde bas Harry van der Kamp. Deze laatste studeerde ooit aan het Sweelinck College en is onder andere oprichter van het Gesualdo Consort.

De plaquette van Sweelinck die nu hangt in de Koestraat nummer 13 en wijst naar het voormalig woonhuis op nummer 15, foto archief Stadsherstel

Koeien in de Koestraat Waar komt de naam Koestraat eigenlijk vandaan? Zo’n vijfhonderd jaar geleden leefden hier de zusters van het Sint Maria Magdalena van Bethaniënklooster. Zij hadden het niet breed. Om extra inkomsten te verwerven moesten zij op deze gronden koeien en ossen mesten ten behoeve van schuttersmaaltijden. Om aan extra geld te komen werden ook gronden verkocht. En om die te ontsluiten werd de Koestraat aangelegd, dwars door het kloosterterrein dat zich uitstrekte van de Bethaniënstraat tot de Barndesteeg. Na de alteratie in 1578 werden alle kloostergronden onteigend en zo werd deze Bethaniënbuurt tussen de Oudezijds Achterburgwal en Kloveniersburgwal snel volgebouwd. Interessant bijvoorbeeld voor handel door de nabijheid van de belangrijke poort, die we nu als De Waag kennen. Als in zo’n klein achterafstraatje één beroemdheid zou hebben gewoond zou dat al heel bijzonder zijn. Maar er waren er meer. Vijfentwintig jaar na het overlijden van Sweelinck kwam Johannes van de Capelle, een van de beroemdste marineschilders van de 17e eeuw, op nummer 13 wonen en aan het einde van de 17e eeuw woonde Jan van der Heijden op nummer 3. Hij was glazenier maar werd beroemd door zijn straatlantaarns en de uitvinding van de brandspuit. Nog altijd vaart blusboot Jan van der Heijden door de Amsterdamse grachten. Vanuit dit kleine straatje zijn, in die voor Amsterdam zo bepalende 17e eeuw, aan de wetenschap en de kunst belangrijke impulsen gegeven.

21

Grote componist uit klein straatje

De Koestraat, een klein straatje in de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt, heeft maar liefst drie bekende bewoners gehad. Jan Pietersz. Sweelinck was één van hen. Hij woonde op nummer 15, maar dat huis heeft de stadsvernieuwingsgolf niet overleefd. De onthulde Sweelinck-plaquette hangt nu mooi in de Koestraat op nummer 13.

Chocoladefestival Van Houtenkerk Niets anders dan chocolade…dat was wat de klok sloeg de hele maand november jl. in de Van Houtenkerk in Weesp. Stadsherstel kan terugkijken op een geslaagd en drukbezocht festival vol culinaire en culturele activiteiten voor jong en oud. De Van Houtenkerk - het ’chocoladekerkje’ - werd na een grondige restauratie door Stadsherstel officieel heropend met het chocoladefestival als Jeanette Tromp startpunt voor een succesvolle exploitatie.

Onthulling chocoladekerk tijdens opening, foto Entermedia/ Weespernieuws

CHOCOLADE EN ROMANTIEK Mediahoogtepunt gedurende het festival was het TV-programma ‘Tijd voor Max’. De meterhoge chocoladekerk werd vervoerd naar de studio. Martijn Havekotte maakte tijdens de uitzending bonbons en Felice mocht haar winnende gedicht van de gedichtenwedstrijd live voorlezen. Bovendien werd tijdens de uitzending de betekenis van de Van Houtenfabriek en de bijbehorende romantiek nog extra levend gemaakt door de heer en mevrouw Veenstra, opa en oma van Martijn. “Zowel opa als oma werkten jarenlang in de fabriek en het was daar dat hun liefde tot bloei kwam”, vertelt Emmy Schouten van Stadsherstel. “Opa Veenstra kreeg een huis aangeboden door Van Houten, en daarom gingen ze trouwen”."Het kon weleens een zoetig huwelijk worden" aldus opa Veenstra.”

22 Foto Juan Hernández Opening Chocoladefestival vrijdag 1 november 2013, foto Juan Hernández Kleurplatenwedstrijd groot succes, foto archief Stadsherstel

Uitverkochte chocoladediners verzorgd door ’t Weesperplein Catering, foto Yannick uit den Boogaard Wethouder Toerisme Frida Dasselaar, tevens jurylid, reikt de prijzen (chocoladekerkjes) uit aan de winnaars van de chocolade-gedichtenwedstrijd, foto archief Stadsherstel Diversiteit in programmering en publiek. Foto gemaakt tijdens opening festival, Juan Hernández

CULINAIR EN CULTUREEL Het festival bood een scala aan culinaire en culturele activiteiten. Van kindervoorstellingen met chocoladekeutels tot klassieke concerten op topniveau van onder andere Nicolas van Poucke. Met warme chocolademelk van hoe kan het ook anders - Van Houten en grote hakblokken chocolade kwamen zelfs geur- en smaakzintuigen tot een hoogtepunt. Enthousiaste bezoekers, muziekliefhebbers, historici, toeristen, kinderen en toevallige passanten maakten dit overheerlijke festival tot een succes. Met vierduizend bezoekers in alleen al de

EXPLOITATIE Dit sfeervolle monument is alle dagen van de week te huur voor onder andere lezingen, concerten, exposities, diners en huwelijken en heeft een uitstekende akoestiek. Neem voor meer informatie contact op [email protected], bel 020 52 000 90 of kijk op de website www.stadsherstel.nl

Van Houtenkerk hopen we dat dit festival niet meer weg te denken zal zijn uit het culturele aanbod van Weesp.

KERK VAN CHOCOLADE Hoogtepunt en eyecatcher van het festival was een meterhoge volledig op schaal gemaakte kerk van chocolade. De kerk trok veel bekijks. Chocolatier en Weespenaar Martijn Havekotte maakte deze smakelijke kerk speciaal voor het festival.

Bedankt We bedanken de sponsors van het Chocoladefestival 2013 voor hun steun en vertrouwen. Lees meer over de familie Van Houten en de geschiedenis van de Van Houtenkerk in Weesp op de website.

Twee aankopen van Stadsherstel Suriname

Investeren in de binnenstad van Paramaribo Het heeft wat voeten in de aarde gehad, er is veel geadviseerd, hard gewerkt door directie en de aandeelhouders van Stadsherstel Suriname. Voormalig lid van de Raad van Commissarissen van Stadsherstel, Rijkman Groenink, was al eerder betrokken bij het opstellen van het businessplan. Nu kwam hij over voor een tweedaags werkbezoek, overlegde met alle betrokkenen en werd aandeelhouder. Zijn jarenlange betrokkenheid bij Stadsherstel bleek bijzonder nuttig in de discussies over hoe dit prille Stadsherstel Suriname goed zou kunnen functioneren.

Paul Morel Advies, hard werken, vertrouwen en goede wil hebben ertoe geleid dat de aandeelhouders het voorstel van de directeur en staf ter plaatse hebben overgenomen en fondsen als lening beschikbaar stelden voor de aankoop van de twee panden in de Coster- en de Prinsessestraat. „Een klein wonder”, aldus Paul Morel van Stadsherstel, die als adviseur is betrokken bij de overzeese onderneming.

Aan Stadsherstel Suriname is al een aantal artikelen gewijd. We pakken de draad op bij het najaar van 2013. De oprichting van de naamloze vennootschap - Stadsherstel Suriname N.V. - , die statutair veel gelijkenis vertoont met Stadsherstel Amsterdam, is een feit. Twee panden worden aangekocht en de voorbereidende werkzaamheden voor restauratie ervan zijn gestart. De komende tijd zullen we de restauratie met veel interesse volgen. Paul Morel

De nieuwe aankopen in Paramaribo door Stadsherstel Suriname N.V. De twee panden in de Costerstraat en in de Prinsessestraat zijn juweeltjes om te mogen restaureren, foto’s Stadsherstel Suriname

Juist nu is het van groot belang te investeren in de binnenstad van Paramaribo. UNESCO, die zich ontevreden toont over de bescherming van de werelderfgoedsite in deze stad, heeft laten weten Stadsherstel een vorm van best practice te vinden voor behoud en herstel van de binnenstad. Juist in zich ontwikkelende landen, waar overheden vaak onmachtig zijn om te investeren in restauratie van haar erfgoed (vergelijkbaar met Amsterdam in de periode na WO II), is privaat initiatief van het grootste belang. Financiering De financieringsconstructie werkt als volgt: twee aandeelhouders zijn bereid ieder € 100.000 tegen 3% te lenen voor een restauratie. Zodra de lening van de aandeelhouders door de N.V. is afgelost, nadat de panden zijn gerestaureerd en verhuurd, zijn de beide aandeelhouders bereid opnieuw ieder € 100.000 tegen 3% ten behoeve van een restauratie te lenen aan de N.V. Hiermee ontstaat voor restauraties een revolving fund. In 2010 en 2011 is een Europese Twinning subsidie (subsidie ten behoeve van kennisuitwisseling met een zusterorganisatie) beschikbaar gesteld voor de samenwerking tussen het Amsterdamse en het Surinaamse Stadsherstel. De mogelijkheden die hierdoor ontstonden hebben indertijd een belangrijke bijdrage geleverd aan de oprichting van de voorloper van de huidige N.V., Stichting Stadsherstel Paramaribo. In 2014 is het opnieuw mogelijk een subsidie aan te vragen en aan die aanvraag wordt door beide ‘Stadsherstellen’ gezamenlijk gewerkt.

Eén van de twee huizen die dankzij de lening van twee aandeelhouders van Stadsherstel Suriname kunnen worden gerestaureerd.

Aan wieg van het ‘Project Suriname’ stonden belangrijke donoren. Met hulp van de Nederlandse Ambassade en het Prins Bernhard Cultuurfonds en door samenwerking met het Surinaamse bedrijfsleven was het in 2011 mogelijk het pand in de Julianastraat te kopen, te restaureren en te verhuren. De relatie met De Surinaamsche Bank, Hakrinbank, Assuria verzekeringen, Self Reliance verzekeringen, Vahco Publisher, Balona Real Estate en de Beyrouth Bazaar hebben geleid tot de oprichting van een naamloze vennootschap Stadsherstel Suriname.

25

Twee aankopen van Stadsherstel Suriname

24

Twee aankopen van Stadsherstel Suriname

“Een klein wonder”

Twee originele Stadsherstel pandjes op de Oudezijds Achterburgwal

Op de Oudezijds Achterburgwal, vlak bij de Oude Doelenstraat, bezit Stadsherstel een tweetal monumenten, de nummers 156 en 164. Ooit vormde deze burgwal, die deel uitmaakt van de middeleeuwse stad, de oostelijke grens van Amsterdam. Ook was het vroeger een vestigingsplaats van veel vrouwen- en mannenkloosters. Namen van de zijstraatjes herinneren hier nog aan. Het pand op nummer 164 is al even in ons bezit en is een aantal jaar geleden gerestaureerd. Nummer 156 is pas sinds 2011 ons eigendom. Het werd onlangs opgeleverd. Jaap Hulscher en Stella van Heezik

Oudezijds Achterburgwal 164

uit het derde kwart van de 18e eeuw, rijk gebeeldhouwde golvende lijst met kuif (topbeëindiging) en voluten die tijdens de restauratie behoorlijk los bleken te zitten. De aanbouw, waarschijnlijk een overbouwde steeg, heeft ook een kuif uit deze periode. Tijdens de restauratie werden de vele witte lagen verf van de gevel gehaald waardoor het pand weer haar originele aanblik kreeg en het mooie en kenmerkende 18e-eeuwse voegwerk weer tevoorschijn kwam. Namelijk met zeer fijne stootvoegen (de rechtopstaande voeg) en een iets dikkere lintvoeg (de horizontale voeg). In de twee woningen zijn de veel monumentale onderdelen,

die tevoorschijn kwamen achter allerlei betimmeringen, hersteld en zichtbaar gemaakt. Het gaat dan om schouwen, lambriseringen, deuren, kastjes, trappen, witjes, marmer, stucwerk en zolderluiken. Een oplettende toeschouwer zou de afgelopen jaren hebben kunnen constateren dat alhoewel nummer 164 was gerestaureerd en op de begane grond een aantrekkelijke bedrijfsruimte bezat, diezelfde begane grond steeds maar dicht bleef. Wel kon men door de ramen zien dat er binnen werd getimmerd, maar open ging de zaak niet. En dat terwijl het hier een lokaliteit met een horecavergunning betreft!

Oudezijds Achterburgwal 164 vroeger en nu. Foto’s resp. Stadsarchief Amsterdam en Monique Hollenkamp

In de geschiedenis van Stadsherstel heeft geen bedrijfsruimte zo’n lange aanloop gekend. Maar nu, dit voorjaar, gaat het dan toch echt gebeuren. Het kleine proeflokaal van ecolikeuren, gedistilleerd in het gemaal in het Flevopark, ook bezit van Stadsherstel, zal op deze plek zijn deuren gaan openen. In het in alle rust opgebouwde interieur zal men van bijzondere smaken kunnen genieten, staande aan de schenktafel of zittend op één van de lange banken. Oudezijds Achterburgwal 156

Bij dit monument, ook met een ingezwenkte lijstgevel, is het sneller ge-

gaan. Al is ook hier op een bijzondere wijze gewerkt. Dit pandje bezit een bijzonder eind 19e eeuws interieur, waaraan dankzij decennia lang gebruik als antiquariaat niets was gewijzigd. Maar niet wijzigen betekent ook vaak verouderen, zeker indien alle leidingen en aftimmeringen zijn verstopt achter dikke rijen boeken. Heel zorgvuldig zijn al die installaties en de sanitaire uitrusting weer op orde gebracht en is het interieur hersteld. Vooral schilder en stukadoor hebben binnen een geweldige klus geklaard. Aan de buitenzijde heeft het herstel zich voornamelijk beperkt tot het nalopen van de verankering van de gevel en last but not least tot

het herstel van de stoeppartij. Natuursteenbedrijf Snoep en Vermeer heeft een huzarenstukje uitgevoerd om met oude fragmenten deze zo typerende ingangspartij weer te herstellen. Dit pand wordt opnieuw als woon-werkhuis verhuurd. En zo zullen we dit voorjaar beide panden achter de winkelramen weer in gebruik zien, waarmee de levendigheid van dit stukje gracht een nieuwe impuls krijgt. De Vereniging Vrienden van Stadsherstel heeft op nummer 156 de restauratie van de stoepplaten en de koekoek betaald. De stoephekjes van nummer 164 zijn onderweg!

Oudezijds Achterburgwal 156 vroeger en nu. Foto’s resp. Stadsarchief Amsterdam en Monique Hollenkamp

27

Twee originele Stadsherstel pandjes

Twee originele Stadsherstel pandjes

26

In het verleden maar ook soms nu nog vult Stadsherstel gaten in gevelwanden met nieuwe (historiserende) panden. In 2001 ruilde Stadsherstel een aantal van die panden met het woningbedrijf Amsterdam voor vervallen monumenten, zoals het pand Oudezijds Achterburgwal 164. De restauratie ervan startte in 2006. In de archieven viel te lezen dat in 1934 ook al een verbouwing had plaatsgevonden. En met reden, want de bewoners van de 2e verdieping klaagden dat ze het toilet moesten delen met de bewoners van de 1e verdieping én met de bezoekers van het café. Het rijksmonument heeft een ingezwenkte halsgevel met een afdekking

Stijlkamer in restauratie

28

“Het afgelopen jaar hebben de zestien wandbespanningen (geschilderde behangsels op doek) uit het Koopmanshuis aan de Breestraat 101 te Beverwijk een team van schilderijenrestauratoren druk bezig gehouden. Stadsherstel had het van oorsprong 17e-eeuwse gebouw gekocht en trof in de voorkamer een 18e-eeuws interieur aan uit de behangselfabriek van Jacobus Luberti Augustini (17481822). Het interieur bleek in al die eeuwen haast onveranderd; de doeken waren nooit eerder van de muur verwijderd, vernislagen waren niet eerder schoongemaakt en beschadigingen waren bijna nergens gerepareerd. Wel waren er moedwillige beschadigingen in de doeken aangebracht. Bijvoorbeeld voor de modernisering van de kamer halverwege de 19e eeuw toen gasverlichting werd geïntroduceerd. Drie lampen werden direct op de doeken geplaatst, waarvoor er natuurlijk wel gaten geknipt moesten worden voor de leidingen. En opnieuw in de 20e eeuw toen elektriciteit werd aangelegd in de Breestraat.

Nog veel dramatischer voor de doeken was een verzakking in de kamer, die lange scheuren veroorzaakte in zes schilderijen. De doeken scheurden relatief makkelijk omdat de schilders doek van een matige kwaliteit hadden gebruikt. De weefdichtheid van het doek was zo grof, dat de eerste grondlagen volledig waren doorgeslagen naar de achterzijde. Tel deze gegevens bij elkaar op, met een volle schep ‘tand des tijds’ en u krijgt een idee van de opdracht die restauratiebedrijf Rescura van Stadsherstel kreeg in het najaar van 2012. De doeken zijn voorzichtig verwijderd van hun vaste plek en in het atelier in Den Haag gerestaureerd.

Detail van Guirlande O. Een gaslamp is in de 19e eeuw midden op dit doek geplaatst. Hiervoor is langs de rand links een groot stuk doek weggeknipt. Rechts loopt een lange scheur veroorzaakt door een verzakking van de kamer. Detail van Landschap I. Het doek en de verflaag zijn in de hoek linksonder erg beschadigd door de verzakking van de kamer. Er zijn lange diagonale scheuren en gaten ontstaan, met veel verfverlies. Rechts hetzelfde detail na restauratie, waarbij de scheuren zijn gehecht en op kleur zijn gebracht met het omliggende origineel.

Detail van Landschap G. Deze foto is genomen tijdens de vernisafname. Rechts en onder is de vergeelde vernislaag nog aanwezig. Links en boven zijn de daadwerkelijk geschilderde kleuren weer te zien

29

Restauratoren Johanneke Verhave en Susan Smelt verwijderen de vergeelde vernislaag van Landschap E.

Om de doeken allemaal binnen de gestelde tijd te kunnen restaureren is een team van vijf restauratoren aangetrokken. Op basis van een uitgebreid vooronderzoek zijn de wandbespanningen opgedeeld in vijf groepen. Van de doeken in de beste conditie tot de doeken die het meest waren beschadigd. Beginnend met de minst gecompliceerde restauraties kon zo telkens de volgende stap in alle rust worden uitgedacht en voorbereid, met de groeiende kennis en ervaring van de gebruikte materialen en de staat van de werken. De formaten van de doeken, het grootste met afmetingen van ca. 288 x 191 cm, vroegen om aanpassingen aan het atelier en enige flexibiliteit van de restauratoren. Zo zijn twee grote tafels gemaakt, werd de fotografie gedaan vanaf het plafond en is een infraroodlamp aangeschaft met een lengte van twee meter. Toch konden bepaalde stappen in een restauratieproces niet sneller worden gemaakt, enkel omdat er vele vierkante meters in het spel waren. Zo zijn de lange scheuren millimeter voor millimeter aan elkaar gezet met behulp van een microscoop.

Naast het structurele herstelwerk aan de schilderijen zijn ook de vernislagen verwijderd. Dit waren de eerste vernislagen die op de doeken waren aangebracht. Ze waren door de veroudering van het materiaal erg geel geworden.

Foto Stella van Heezik

De zestien wandbespanningen van de stijlkamer in rijksmonument Breestraat 101 zijn gerestaureerd. De wandschilderingen zijn vervaardigd door schilder J.L. Augustini. De kwaliteit van de behangsels was hoog maar de conditie van de doeken slecht, wat voor Stadsherstel reden was om restauratieatelier Rescura in te schakelen. Johanneke Verhave, restaurator en kunsthistoricus en verantwoordelijk voor de inhoudelijke aansturing van de restauratie van de wandbespanningen van de stijlkamerkamer, vertelt hieronder hoe de restauratie is verlopen. Johanneke Verhave

Foto’s restauratieatelier Rescura

Stijlkamer in restauratie

De transformatie van de wandbespanning tijdens de vernisafname was adembenemend. De 18e-eeuwse verflaag kwam tevoorschijn met een helderheid en een kleurkracht die niemand had kunnen vermoeden.

De wandbespanningen zijn vlak voor het einde van 2013 voorzien van een slotvernis en naar een tijdelijk onderkomen gebracht. Het werk is nog niet klaar, want na het afronden van de werkzaamheden aan het huis aan de Breestraat zullen de doeken terugkeren naar hun plek en zullen in de voorkamer de laatste puntjes op de i worden gezet. Het eindresultaat waar wij als restauratoren naar streven is de visuele illusie dat de vele uren die aan de doeken zijn besteed nooit hebben plaatsgevonden. Wij hopen dat de toekomstige gebruiker en bezoeker van de Breestraat bij het betreden van de voorkamer het gevoel zal hebben dat hier de tijd heeft stilgestaan.”

“De transformatie van de wandbespanning was adembenemend”

Foto restauratieatelier Rescura

De restauratie van de stijlkamer wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit Fonds Vijfhonderdtien en het Barbas van der Klaauw fonds van het Prins Bernhard Cultuurfonds. ‘De adviseurs van het Cultuurfonds waarderen de inzet en de aanpak van Stadsherstel om dit bijzondere historisch interieur te behouden en te herstellen.’

huis de pinto Huis De Pinto is lang familiebezit geweest van de Portugees-joodse familie De Pinto. Een rijk geslacht van kooplieden en bankiers. Zij waren niet de eerste bewoners, maar wel de meest bekende. Stadsherstel, eigenaar sinds 1998, heeft het pand in 2013 gerenoveerd en gereedgemaakt voor de nieuwe bestemming. Het markante pand, dat jarenlang diende als openbare bibliotheek, is inmiddels weer verhuurd en behoudt zijn semi-publieke functie. In mei 2014 is het Huis De Pinto als onderdeel van de jaarlijkse Vriendenwandeling te bezoeken. Gerard Zonneveld en Monique Hollenkamp

Historie Huis De Pinto is ouder dan de voorgevel doet vermoeden. Het is gebouwd omstreeks 1602 in opdracht van Jan Jansz. Carel de Oude, één van de eerste bewindhebbers van de Verenigde OostIndische Compagnie (VOC). Carel de Oude kocht zes naast elkaar liggende percelen en liet daarop het huis bouwen. In 1651 kwam de Portugees-joodse koopmansfamilie De Pinto vanuit Antwerpen naar het handelscentrum Amsterdam en kocht het grote herenhuis, dat net buiten de toenmalig arme jodenbuurt lag, voor ƒ 30.000,-.

Huis de Pinto staat in zijn eentje en dichtgetimmerd tussen de afbraakpanden in de Sint Anthoniesbreestraat, 1973, foto Stadsarchief Amsterdam

Gerenoveerd interieur met de schilderingen aan het plafond, foto Frank de Ridder

De Sint Antoniesbreestraat met links vooraan het Huis De Pinto (na de verbouwing in 1686 door David Emanuel de Pinto). Rechts het poortje van het Zuiderkerkhof, afbeelding Stadsarchief Amsterdam

De bekendste bewoner en eigenaar in die tijd was Isaac de Pinto. Ook hij was bewindvoerder van de VOC en economisch adviseur van diverse regeringen. Zijn zoon David Emanuel liet het huis ingrijpend verbouwen. Dat gebeurde in 1686 nog net onder leiding van architect Elias Bouwman (1636-1686), die ook de Portugees-Israelitische Synagoge op zijn naam had staan. Tijdens deze verbouwing kreeg het pand de huidige, zandstenen rechte lijstgevel in de stijl van het Hollands Classicisme. Het huis bestaat uit een breed hoofdgebouw rechts en een smal zijhuis links. Een zogenaamd huis met zijhuis, een voorloper van het dubbele huis. De oorspronkelijke gevel was waarschijnlijk een dubbele trapgevel, vergelijkbaar met de façade van Nieuwmarkt  20-22 uit 1605.

33

In de 19e eeuw verloor het huis zijn woonbestemming, waarna diverse bedrijven en werkplaatsen erin werden ondergebracht. Na WO II zag het eens zo rijke pand er uit als een krot. Het verwaarloosde gebouw werd bedreigd door sloop. Ook de omringende pandjes waren zwaar vervallen. De gemeente liet die eind zestiger jaren slopen want ze had grote plannen voor dit gedeelte van de stad. Er moesten kantoren, hotels, een autoweg en een metrolijn komen. Huis De Pinto stond die plannen in de weg. De buurt verzette zich hevig en met vereende krachten en hulp van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad is het gebouw van de sloopkogel gered. De voltooiing van de autoweg werd afgeblazen nadat het plan om het Huis De Pinto te slopen in de gemeenteraad in 1972 met één stem verschil was verworpen. Hierdoor werd de verbreding van de Sint Anthoniesbreestraat voorkomen en bleef de oude rooilijn gehandhaafd. In 1975 kwam het pand in handen van Stichting De Pinto, een initiatief van Geurt Brinkgreve. De stichting liet het huis in 1975 restaureren. Het huis heeft een fraai, gedeeltelijk gereconstrueerd interieur. De restauratie vond plaats onder leiding van de restauratie architect IJ. Kok, die de twee bouwfasen van 1605/06 en 1680 als uitgangspunt nam. Sinds de restauratie tot eind 2012 was

het huis het thuis van de openbare bibliotheek, waarna Stadsherstel vorig jaar een renovatie liet uitvoeren.  Verbouwing In 2013 werd het Huis De Pinto gerenoveerd. Omdat het pand een mooie kapconstructie heeft, besloten we de vloer op het niveau van de vliering in de lengterichting open te houden. Hierdoor blijft de kap zichtbaar. Nieuw aangebrachte dakramen zorgen voor voldoende daglicht. Tevens is er in de kap een toilet-groep en pantry aangebracht. Ook op de begane grond en de 1e etage waren de voorzieningen zeer gedateerd en werd het pand aangepast aan de eisen van nu. De marmeren vloeren zijn gepolijst en het vernieuwde stucwerk is geschilderd. Ruilbibliotheek Huis De Pinto is klaar voor een volgend leven en is inmiddels verhuurd aan twee partijen. Het pand blijft een semi-openbare functie voor de buurt houden. Sinds 15 februari jl. kan men in Huis De Pinto terecht in de ruilbibliotheek. Het idee erachter is simpel. Je brengt een boek en je neemt een ander boek mee. In de voorkamer komt een leestafel. Zo zijn ruimten op de begane grond publiek toegankelijk gebleven.

huis de pinto

huis de pinto

32

Waarmee zijn we bezig (geweest) in restauratie en aangekocht Kerkstraat 9-10, Zaandijkerkerk (Zaandijk)

34 opgeleverd Kerkstraat 15-17 Vriendenbijdrage voor de aankoop

opgeleverd Oudezijds Achterburgwal 156 blz: 27 Vriendenbijdrage voor restauratie van de hardstenen stoepplaten en koekoek

in restauratie Korte Leidsedwarsstraat 70

in restauratie en aangekocht Landsmeerdijk 213, Gemaal Kadoelen blz: 40 35

opgeleverd Durgerdammerdijk 101 (de ’Kapel’ van Durgerdam) blz: 4

in restauratie De Hallen (voormalige tramremise) blz: 42

aangekocht Rapenburg 93 en Foeliedwarsstraat 40,42,50 en 52 blz: 39 Vriendenbijdrage voor de aankoop

opgeleverd Amstel 282

opgeleverd Sint Antoniesbreestraat 69 (Huis De Pinto) blz: 32

in restauratie Wilhelminaplein 4-6 (Heemstede)

in restauratie Nieuwe Prinsengracht 43-53

aangekocht Lange Niezel 10

in restauratie Korte Ouderkerkerdijk 45 (Ingenieurswoning van de voormalige Zuidergasfabriek) blz: 10

opgeleverd Vondelstraat 41 Vriendenbijdrage voor de tuinhekjes

Daarnaast onderhouden we onze circa 550 (monumentale) panden, zijn we bezig met een twintigtal haalbaarheidsonderzoeken, geven advies in binnen- en buitenland aan diverse (monumenten) organisaties en vinden er jaarlijks ruim negenhonderd (culturele) activiteiten plaats in onze bijzondere gebouwen.

in restauratie Spuistraat 61 Vriendenbijdrage voor de aankoop

opgeleverd Valeriusplein 7-8 (twee voormalige toiletgebouwtjes) blz: 16 Vriendenbijdrage voor restauratie van de hekjes

in restauratie Vensermolen (Diemen) in restauratie Kloveniersburgwal 44

Waarmee zijn we bezig (geweest

in restauratie Breestraat 101 (Beverwijk) blz: 28

Waarmee zijn we bezig (geweest

aangekocht Noordeinde 124, Christelijk Gereformeerde Kerk Landsmeer blz: 38

“Toen de stad in puin lag, niemand ervan hield en de stad ontvluchtte, nam Stadsherstel het op voor de stad. En nu iedereen stedelijk leven weer begeert en de stad zowat wordt doodgeknuffeld is Stadsherstel haar nog steeds trouw.“ Tracy Metz , directeur van het John Adams Institute

De Duif Verborgen parel aan de Prinsengracht

Monumentaal Groots Foto Wouter van der Kolk

Midden tussen de statige woningen aan de Prinsengracht in Amsterdam ligt De Duif als een verborgen parel. Het bescheiden uiterlijk verbergt een verrassend groots interieur met enorme mogelijkheden. De veelzijdigheid zit enerzijds in het fysieke gebouw dat van alle faciliteiten is voorzien en anderzijds in de creatieve herbestemming. Waar dit bijzondere monument op zondagochtend nog een kerk is, is het in de avond een podium voor een concert van een nationale of internationale artiest.

De Duif kan dagelijks worden gehuurd voor bijvoorbeeld lezingen, symposia, diners, recepties en condoleances. De akoestiek van het gebouw leent zich uitstekend voor recitals en concerten. Door de zwevende houten vloer is de ruimte zeer geschikt voor dansvoorstellingen en voor zakelijke gebruikers is het een prestigieuze locatie voor bedrijfspresentaties. Vanwege de statige en romantische uitstraling bovendien zeer geschikt als prachtige trouwlocatie. Neem voor meer informatie contact op met [email protected] of bel 020 520 00 90

www.stadsherstel.nl

‘A sense of vertigo’ “Geweldig…in mijn nieuwe werkruimte bevindt zich een geheimzinnige deur die toegang geeft aan een 'verborgen' wenteltrap. Op de muur, die meedraait met deze trap staan vele namen met jaartallen in diverse handschriften die in de loop van de tijd hier zijn geschreven en gekrast. Deze trap lijkt eindeloos en maakt me duizelig op een plezierige manier…een werveling van tijd en persoon.” Het nieuwe atelier van kunstenares Amie Dicke is in 2014 gevestigd in de pastorie van De Duif. Samen met haar studenten zal zij een kunstwerk voor De Duif maken. www.amiedicke.com

‘Locaties vol geschiedenis bieden een huis aan cultuur van nu’.

37

De Duif

De Duif

Statig

Foto Ernest Annyas

Romantisch

36

Foto archief Stadsherstel

cultuur de duif

Foto's archief Stadsherstel

Ruby Wax tijdens een lezing van het John Adams Institute, 2013

Aankopen uitgelicht Vijf aankopen zijn er gedaan sinds het verschijnen van het vorige magazine. In totaal betreft het negen panden. Onderstaand zijn drie aankopen uitgelicht. Over de andere twee vertellen we de komende tijd wat meer via nieuwsberichten op onze website. De Foeliedwarsstraat in 1930 maakt een desolate indruk, foto Stadsarchief Amsterdam

Jaap Hulscher

Aankopen uitgelicht

38

Een nieuw avontuur met een voormalig kerkgebouw in de gemeente Landsmeer? Stadsherstel vond de tijd rijp, na de verkoop van de voormalige Nederlands Hervormde Kerk in deze gemeente en werd eigenaar van dit charmante provinciaal monument. Het in de volksmond bekend staand als ’het kerkje van Evers’ is een voorbeeld van herbestemming avant la lettre. Sinds 1927 heeft het verschillende bestemmingen gehad nadat de gereformeerden in het centrum van het dorp gingen kerken. De kerk werd in 1861 gebouwd voor de Christelijk Gereformeerde Kerk Landsmeer, een afsplitsing van de toenmalige Nederlands Hervormde Gemeente. De plaatselijke monumentencommissie attendeerde Stadsherstel op dit ka-

rakteristieke gebouw. De familie Evers dreef hier een bekende interieurverzorgingswinkel en woonde in de naastgelegen oude pastorie. Het op een markante positie aan het Noordeinde gelegen houten gebouw is een zeldzaam voorbeeld van religieuze houtskeletbouw in eclectische stijl en het vormt met de ruime tuin en de pastorie een kenmerkend dorpsbeeld. Nu zijn alleen de spitsboogramen nog te herkennen. Ramen die wij als Stadsherstellers zo goed kennen uit de bovenbouw van de Amstelkerk. Maar ooit was er ook een fraaie ingangspartij in renaissancestijl en stonden op het dak twee karakteristieke ontluchtingskappen. De heer Ernst van der Kleij, beleidsadviseur monumentenbeleid van de Provincie Noord-Holland, bracht in dezelfde tijd een bezoek aan dit ernstig bedreigde monument. Door leeg-

stand was het intussen aardig in verval geraakt. In onze gesprekken kwam dit pand ter sprake en we stelden vast dat een reddingspoging op zijn plaats zou zijn. Dankzij buitengewoon vriendelijke contacten met de familie Evers zijn we erin geslaagd om tot een voor beide partijen acceptabel voorstel te komen voor een nieuwe toekomst van het complex, waarbij kerk en pastorie gespaard blijven. Bij deze plannen kunnen we rekenen op een positieve ondersteuning van het gemeentebestuur van Landsmeer. Over de rijke geschiedenis van deze houtbouw valt nog veel te vertellen. Wij komen daar een volgende keer graag op terug. Maar eerst zullen we straks het gebouw van binnen langzaam opschonen van de in de loop der tijd ingebrachte constructies en betimmeringen en hopen zo ook meer architectuurhistorische geheimen te ontdekken.

Officieel de oude Christelijk Gereformeerde Kerk in Landsmeer, maar in de volksmond ’het kerkje van Evers’, naar de familie wiens interieurverzorgingswinkel er was gehuisvest, foto archief Stadsherstel

De winkel van Foeliedwarsstraat 40, foto Stadsarchief Amsterdam. Daarnaast het rijtje van vier panden vanaf de hoek in de Foliedwarsstraat, dat door Stadsherstel is verworven, foto archief Stadsherstel

Foeliedwarsstraat Een rijtje klassieke restauratieobjecten Met de vraag of wij wilden kijken naar de mogelijkheden van een aantal bedreigde panden aan het Rapenburg en in de Foeliedwarsstraat is Stadsherstel benaderd door de monumentenexperts van alle partijen van de deelraad van Amsterdam-Centrum. Op een koude winderige dag werden wij door de raadsleden in dit buurtje rondgeleid, vlak naast de ingang van de IJtunnel en de brandweerkazerne. Ons werd verteld dat woningstichting De Key overwoog de panden te laten slopen om de kavels voor nieuwbouw te kunnen verkopen. Deze woningcorporatie had een aantal jaren terug de panden gekocht om dit gebied nieuw te ontwikkelen en had ondertussen al veel kosten gemaakt aan inpakken en veiligstellen van de bouwvallige

huizen. Door de veranderende markt moest De Key haar plannen bijstellen, waarmee voor dit complex een onzekere toekomst bestond. Het betreft een rijtje ’orde 3’ panden in de Foeliedwarsstraat 40, 42, 50 en 52 en Rapenburg 93, geen monumenten maar wel panden die bijdragen aan het stadsbeeld. Onderliggend sentiment betrof ook de omstandigheid dat dit voor de oorlog een dicht bevolkte Joodse buurt is geweest en dat al heel veel van juist dit erfgoed in deze buurt is gesloopt. Men vond het een poging waard om toch nog tot herstel te komen en dacht daarbij hoopvol aan Stadsherstel. Het zijn klassieke restauratieobjecten in onze traditie: een bedreigd buurtje, sloopgevaar, verkrotte woonhuizen met bedrijfsonderstukken. Vandaar dat wij zijn ingegaan op dit verzoek. Op basis van een gezamenlijk belang

bij De Key, het stadsdeel en Stadsherstel om dit probleem op te lossen zijn we aan de slag gegaan en hebben met alle betrokkenen zeer constructief samengewerkt. Een aantal stappen is genomen, waarvan de verwerving van de panden van De Key door Stadsherstel de belangrijkste is. Maar ook de duidelijk vastgelegde intenties tussen het stadsdeel en Stadsherstel zijn bepalend voor het vervolgtraject. De status van de panden biedt geen uitzicht op subsidies. Het zijn immers geen monumenten. Aan de andere kant betekent dit dat Stadsherstel bij de renovatieplannen minder gebonden is aan beschermingsregels en dus efficiënter kan bouwen. De aankoop en daarmee dus redding van deze panden is mogelijk gemaakt dankzij een aanzienlijke bijdrage van de Vereniging Vrienden van Stadsherstel.

39

Aankopen uitgelicht

Het ’kerkje van Evers’ Nieuw leven voor de oude Christelijk Gereformeerde Kerk Landsmeer

Jongeren inspireren voor monumentenbehoud

Gemaal Kadoelen Verwerving voor een periode van 20 jaar

Enthousiasmeren, interesse aanwakkeren, het vuur voor het vak overbrengen op jongeren. Het zijn allemaal benamingen die de verschillende manieren omschrijven die Stadsherstel toepast om jongeren te interesseren in het behoud van erfgoed. Interesse aanwakkeren is een doel, maar ook concreet jongeren ‘verleiden’ tot een baan in het restauratievak. Dat is hard nodig nu er nog specialisten zijn die hun kennis kunnen overdragen op volgende generaties. Een greep uit de activiteiten.

In Amsterdam Noord aan de Landsmeerderdijk 213 staat met zijn voeten in het water van de Kadoelenbreek het oude gemaal Kadoelen. Op de plek waar vanaf 1862 molens de waterstand in de polder op peil hielden, werd in 1875 al een stoomgemaal noodzakelijk om een constante afvoer van water en niet afhankelijk van de wind te kunnen garanderen.

leerproject Elk restauratieproject moet een leerlingbouwplaats zijn. Op de bouwplaats leren dan bijvoorbeeld timmermansleerlingen van hun leermeester de fijne kneepjes van het vak en gaan ze één dag in de week naar school om het theoretische deel te leren.

Al snel werd het gemaal geëlektrificeerd en zorgden turbines voor de aandrijfkracht van de vijzelgang. In 1987 werd een geheel nieuw en modern vormgegeven gemaal naast het oude in gebruik genomen en dat betekende het einde van de functionaliteit van dit industriële monument. Monument tussen aanhalingstekens want de eigenaar, het Hoogheemraadschap, wil het pand niet op de monumentenlijst geplaatst hebben om de simpele reden dat over decennia ook het nu in functie zijnde gemaal weer verouderd zal zijn. Het is de bedoeling dat tegen die tijd het oude gemaal wordt afgebroken om op dezelfde plek weer een state of the art nieuw gemaal neer te zetten.

Deelnemer van de Stichting Herstelling, foto Stella van Heezik

studieobject Gemiddeld zes studenten per jaar, van een bouwkunde opleiding of erfgoedstudie, vinden een stageplek bij Stadsherstel. Zo’n zelfde aantal, van meestal de HBO+ opleiding bouwhistorie of monumentenzorg van de Hogeschool van Utrecht, gebruikt panden van Stadsherstel voor onderzoek. Bliksemstage Ook jongeren uit achterstandwijken of met een grote afstand tot de arbeidsmarkt willen we inspireren. We werken nauw samen met de Stichting Herstelling, een organisatie die zich inzet voor jongeren uit juist die doelgroep. Dit jaar deden wij voor het eerst mee met een ander initiatief

Stadsherstel heeft het oude gemaal verworven voor een periode van 20 jaar. Samen met Stadsdeel Amsterdam Noord is gezocht naar de mogelijkheid om dit kenmerkende oude gebouw de komende jaren te gebruiken voor de jonge creatieve industrie, op wie dit stadsdeel momenteel een sterke aantrekkingskracht uitoefent. Die poging is geslaagd en met medewerking van het Bureau Broedplaatsen van de Gemeente Amsterdam wordt nu gewerkt aan een voorlopig nieuwe toekomst voor dit prachtig gelegen object. Over enkele maanden zal het als ‘werkgemaal’ een schitterende werkplek zijn voor kunstenaars en creatieven. Maar soms ook is het een ‘concertgemaal’. Dan wordt er gemusiceerd en is het een podium voor klassieke muziek.

41

om jongeren meer bij de bouw te betrekken. Intersell, de aannemer van het restauratieproject Kloveniersburgwal 44, vroeg ons of we samen met hen een bliksemstage wilden organiseren voor een 2e klas van het Over–Y College, een initiatief van JINC*. De bedoeling was om een groepje van tien jongeren kennis te laten maken met de bouwwereld en dat is gelukt. De jongeren bleken erg enthousiast en wij vonden het heel leuk om te doen. Voor de allerkleinsten Voor basisschoolleerlingen van de Kindercampus in Hilversum, hebben we in het kader van hun thema ‘bouwen’ een route uitgezet langs gerestaureerde panden én panden in restauratie. De excursie ging langs verschillende monumenten in de gemeente Diemen, waaronder schuilkerk De Hoop, Kringenwetboerderij Zeehoeve en de Venser Molen(stomp) aan de Weespertrekvaart. Als laatste bezochten we Fort Diemerdam, het Werelderfgoedmonument van Unesco. Daar konden de kinderen nog even heerlijk ravotten en meedoen aan een speurtocht.

Jongeren van JINC op bliksemstagebezoek in restauratiepand Kloveniersburgwal 44, foto Willem van Iterson

Het gemaal Kadoelen dat voor twintig jaar in het bezit zal zijn van Stadsherstel en de komende jaren zal worden gebruikt voor de jonge creatieve industrie, foto's Juan Hernández

*JINC helpt jongeren uit achterstandswijken op weg naar een goede start op de arbeidsmarkt. Veel van hen vinden het lastig om een juiste studiekeuze te maken of slagen er niet in hun stage af te ronden. Met beroepsoriëntatie op de werkvloer, het aanleren van (sociale) vaardigheden en workshops over ondernemerschap laat JINC jongeren (8 tot 16 jaar) kennismaken met het bedrijfsleven.

Jongeren inspireren voor monumentenbehoud

Aankopen uitgelicht

40

Stella van Heezik

Dat gemaal werd ontworpen door Cornelis Blankevoort, ook grondlegger van de aannemerij Van Hattum en Blankevoort, tegenwoordig werkmaatschappij van de Koninklijke Volker Wessels Stevingroep.

Herbestemming Tramremise De Hallen in Amsterdam en Les Abattoirs in Casablanca

Paul Morel Vergelijkbare projecten De band tussen de gemeente Amsterdam en het stadsbestuur van Casablanca dateert uit het burgemeesterschap van Job Cohen. In de jaren erna zijn over en weer contacten en bezoeken geweest. In november 2013 bracht burgemeester Sajid, samen met enkele medewerkers, een tweede bezoek aan Amsterdam, waarbij ruimte werd gemaakt voor een bezoek aan Stadsherstel. In de Amstelkerk was tijd om aan de hand van een presentatie het functioneren van de N.V. als stadsherstellende organisatie toe te lichten. Daarna werd er geluncht in De Duif om vervolgens samen met de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling en Bureau Broedplaatsen de broedplaats de Cruq te bezoeken. Juist de samenwerking tussen deze partijen, privaat en overheid, kan de sleutel zijn tot de oplossing van een dergelijke opgave in Casablanca. Want ook in het geval van het abattoir speelt het probleem dat de overheid geen kans ziet de noodzakelijke middelen voor restauratie en herbestemming ter beschikking te stellen.

Het terrein van de Hallen met Hal 17, foto Hans Ebberink Elektrische tram van lijn 2 (motorwagen 32) vóór de Tramremise, ongedateerd, foto Stadsarchief Amsterdam

De burgemeester bezocht uiteraard HAL 17 en de voormalige Tramremise De Hallen. Architectenburo Van Stigt en Stadsherstel verzorgden een rondleiding in dit enorme project, dat qua omvang enigszins aan het abattoir doet denken. Tijdens het afsluitende diner op Werf 't Kromhout besteedde de burgemeester veel aandacht aan de werkwijze van Stadsherstel. Een samenwerking over het opzetten van een N.V. rondom dit project in Casablanca is goed denkbaar.

Voorgeschiedenis De stad Amsterdam en Casablanca onderhouden al jaren nauwe banden. Voormalig burgemeester Cohen en zijn collega Sajid besloten in 2008 samen te werken in een omvangrijk project. Herbestemming en hergebruik van een enorm leegstaand abattoir, “omdat Amsterdam daar nu eenmaal veel ervaring mee heeft”, aldus Cohen indertijd. Hij doelde op de ervaring met de herontwikkeling van de Westergasfabriek. Tijdens het in 2011 door Stadsherstel georganiseerde congres Urban Heritage Inc., was op initiatief van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) van de Stad Amsterdam Abderrahim Kassou van Casamémoire op inspirerende wijze aanwezig. Deze organisatie van vrijwilligers zet zich in voor het behoud van gebouwd erfgoed. Paul Morel van Stadsherstel was op zijn beurt in 2012 samen met DMO aanwezig tijdens de Open Monumentendag (le Jour Patrimoine) in Casablanca (Marokko) op uitnodiging van Casamémoire. Deze organisatie is intussen een club van belang geworden en een belangrijk adviseur van het stadsbestuur. De lezing tijdens die open monumentendag gaf een antwoord op de vraag hoe herbestemming is te realiseren. Bijvoorbeeld door ten behoeve van het project een bedrijf op te richten en zodoende te proberen met behulp van bedrijfsleven van Casablanca een start te maken met de herontwikkeling. Het vervolgbezoek van burgemeester Sajid van Casablanca was een volgende stap in het proces. Het is de bedoeling dat dit voorjaar tijdens een in het abattoir te houden workshop een businessmodel wordt opgezet voor herstel en herbestemming waarbij alle partners vertegenwoordigd zullen zijn.

43 Binnenterrein van het abattoir in Casablanca, foto archief Stadsherstel

Zicht op Casablanca met het oude abattoir op de voorgrond, foto archief Stadsherstel Bezoek van de Marokkaanse delegatie in De Duif, foto Juan Hernández

Herbestemming Tramremise

Herbestemming Tramremise

42

Een prachtig project is gestart. De restauratie en herbestemming van de voormalige Tramremise De Hallen. Stadsherstel is erbij betrokken want het neemt als eigenaar een deel van die restauratie voor haar rekening. Die van Hal 17 en aangrenzende percelen om precies te zijn. Het is het grootste restauratieproject van de stad Amsterdam. In Casablanca is een qua omvang enigszins vergelijkbaar complex dat op herbestemming wacht. Les Abattoirs de Casa. Eind 2013 kwam burgemeester Sajid van Casablanca op bezoek, onder meer om te zien en te horen hoe de herontwikkeling van De Hallen ter hand wordt genomen.

7

Mijn woning duurzamer? Maar dat is toch allemaal gedoe met vergunningen, financiering en verbouwingen? Bovendien: als huurder kan ik toch niets met mijn woning? Dat is niet waar! Stadsherstel zocht ook dat uit, samen met De Groene Grachten - een initiatief van Wubbo Ockels en andere founding partners. Stella van Heezik en Suze Gehem (De Groene Grachten)

44

De samenwerking tussen Stadsherstel en de andere partners van De Groene Grachten resulteert in een rijtje ’groene’ panden aan de Nieuwe Prinsengracht, waar allerlei duurzame en energiebesparende technieken worden toegepast. Niet alleen bij een restauratie kan dat, ook bewoners kunnen met eenvoudige middelen stappen zetten in de duurzame richting. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor uw comfort en portemonnee!

Stadsherstel is vorig jaar de samenwerking met de Groene Grachten aangegaan, een initiatief van Wubbo Ockels, om haar bezit en vooral panden die nog zullen worden gerestaureerd duurzamer te maken. We helpen u graag op weg. Hiernaast vindt u tien quick wins, bespaartips zonder te verbouwen.

1 Hang dikke gordijnen op Het ophangen van dikke gordijnen voor uw ramen kan zorgen voor bijna 40% minder warmteverlies via het raam. TOT € 190,-*

Zet de CV een graadje lager en zet hem eerder uit Door de thermostaat 1 graad lager te zetten, gaat het energieverbruik met zo’n 7% omlaag. Wanneer u de thermostaat ook nog een uurtje eerder uitzet dan normaal, scheelt dat nog een keer zoveel. Hier merkt u verder niets van, maar uw energierekening wel! TOT € 260,-

Gebruik een tochtkat Het gebruiken van een tochtkat houdt warmte binnen en neemt hinderlijke tocht weg

3

9 Plaats radiatorfolie Bij radiatoren gaat veel warmte verloren richting de buitenmuren of ramen. Door plaatsing van radiatorfolie op de achterkant van de radiator of op de muur erachter, straalt de warmte weer naar binnen. TOT € 30,-*

Draai belegschroeven aan Bij schuiframen heten de houten latten waarachter de gewichten zich bevinden belegstukken. De schroeven, soms in hartvorm vormgegeven, heten belegschroeven. Wanneer u deze aandraait scheelt dat een hoop tocht.

5

De ‘groene’ panden van Stadsherstel aan de Nieuwe Prinsengracht 43-53 worden dit jaar na elkaar opgeleverd. De steigers zijn al weer weg. Het resultaat wordt in het volgende magazine getoond, foto Ruigwerk

8

2

4

Benieuwd naar wat we verder hebben uitgezocht en waar andere monumenteneigenaren ook hun voordeel mee kunnen doen? Begin maart heeft de Groene Grachten haar “De Groene Grachten Menukaart” gelanceerd. Dit is een website waarmee een monumenteneigenaar vanuit zijn luie stoel een plan kan maken om hun woning of kantoor duurzamer te maken. De menukaart laat zien wat de terugverdientijd is, hoe groen de plannen scoren op de energieladder en hoe deze plannen werkelijkheid te maken. www.degroenegrachten.nl

Schaf een douche-timer aan Twee minuten korter douchen scheelt niet alleen water, maar ook veel gas om het water te verwarmen. Met een douchetimer houdt u in de gaten hoe lang u onder de douche staat. Met kinderen zeker een aanrader. TOT € 50,-*

Tien Quick Wins: besparen zonder verbouwen

Installeer led-verlichting Als u nog ouderwetse gloeilampen gebruikt, kunt u snel verdienen door deze te vervangen. Er zijn tegenwoordig vele soorten ledlampen verkrijgbaar, die veel minder energie verbruiken en een zeer lange levensduur hebben. Er zijn zelfs energiezuinige LED-kaarsen voor in kroonluchters, die niet of nauwelijks van echt zijn te onderscheiden. TOT € 60,-*

6 Stook niet onnodig in ieder vertrek Door de deuren tussen verschillende vertrekken te sluiten is het niet nodig om iedere ruimte even warm te stoken. Ook programmeerbare radiatorkranen kunnen helpen om de temperatuur per vertrek te bepalen. TOT € 700,-*

Schaf een digitale thermostaat aan Wanneer u met een digitale thermostaat de temperatuur in huis regelt, bespaart u gemiddeld wel 70 euro op uw jaarlijkse stookkosten. TOT € 70,-*

10 Investeer in energiezuinige apparatuur Het vervangen van oude elektrische apparaten door een nieuwe, energiezuinige versie, levert vaak veel op. Zo verbruikt een warmtepompdroger met energielabel A+++ ongeveer 75% minder energie dan een gemiddelde C-label luchtafvoerdroger. TOT € 40,-* * = Gemiddelde besparingsmogelijkheid op jaarbasis voor historische panden met energielabel F of G

45

DUURZAME RESTAURATIES EN WONINGEN

DUURZAME RESTAURATIES EN WONINGEN

cultuur

Uitladder De bijzondere locaties van Stadsherstel zoals kerken, forten en industriële monumenten krijgen een succesvol tweede leven als podium voor concerten, congressen, lezingen, recepties, diners en huwelijksvoltrekkingen. Bovendien onderkent Stadsherstel het belang van cultuur. Ze stimuleert jong en nieuw talent door hen een podium te bieden en produceert ook zelf voorstellingen. Hieronder een greep uit het gevarieerde culturele programma.

Dudok Ensemble Mattheus Passion 19 april 2014 - 15.30 uur

cultuur

46

Jaarlijkse uitvoering van de Mattheus Passion van J.S. Bach door het Dudok Ensemble o.l.v. Chris Pouw. Solisten: Roderik Blom, evangelist; Pieter Hendriks, Christus; Tanja Obalski, sopraan; Kaspar Kröner, altus; Willem de Vries, bas.

Amsterdams Bach Consort Zapp Mattheus (familieconcert) 20 april 2014 - 15.15 uur

De Zapp Mattheus kreeg afgelopen jaar veel aandacht in de pers en grote bijval van het publiek in twee uitverkochte concerten. Daarom dit jaar een reprise! Speciaal als familieconcert brengt het Amsterdams Bach Consort een verkorte ‘Mattheus Passion’, in een bondige versie van één uur. Dirigent Niek Idelenburg Tekst - Simon van der Geest (Gouden Griffel 2013 en 2011)

Rondane Kwartet Canto Ostinato en Incantatie IV 22 en 23 april 2014 20.15 uur

Het Rondane Kwartet mag tijdens Pasen niet ontbreken. Op 22 en 23 april 2014 voert het Rondane Kwartet namelijk voor het zesde jaar op rij, twee complete avondvullende werken van Ten Holt uit in De Duif. De pianisten Daphne Keune, Robert Lambermont, Petra van Oort en Laura Sandee spelen 22 april op vier vleugels het bekendste werk van Ten Holt, de Canto Ostinato en op 23 april Incantatie IV. Voor een volledig overzicht van onze cultuuragenda: www.stadsherstel.nl

Henk van Twillert ‘Stille Zaterdag’

6 april 4 mei 1 juni 15:00 u muziek

Opera per Tutti! Participatie Nu op zondagen! www.operapertutti.nl

17 mei 20:15 u



Vondelkerk

muziek

6 april 4 mei 16:00 u kinderen

So What Kinderconcert Klassieke, jazzy en speelse klanken in De Duif voor kinderen van 2 tot 94. De Duif

18 mei 20:15 u

Amstelstrijkers Solist: Hester Henzepeter Dirigent: Kees Olthuis

muziek



6 april 4 mei 16:00 u muziek

Les Goûts Réunis 6 april Blokfluit: Francesca Clements Accordion: Erica Roozendaal 4 mei Kyuri Kim & Ensemble MAUM Amstelkerk

20 mei 20:15 u

Erard Ensemble ‘Wie is er bang voor Es-groot?’ M.m.v. Hein Wiedijk (klarinet) www.erard-ensemble.nl Amstelkerk

9 april 7 mei 11 juni 15:00 u kinderen

Koepelkinderconcerten NedPhO Toegang gratis | vrijwillige bijdrage

13 april 15:30 u muziek

Matangi Quartet “Great Britten” met werk van Benjamin Britten, Simon Holt en Edward Elgar Amstelkerk

13 april 18 mei 16:00 u orgelconcert

Zondagmiddag orgelconcert in de Duif Maandelijkse orgelconcerten op het Smits-orgel. Toegang gratis. De Duif

19 april 18 mei 21:00 u 16:00 u muziek

Henk van Twillert presenteert "Meet the Artists" 19 april Saxofoon: Henk van Twillert, cellosuites van Bach 18 mei Saxofoon: Henk van Twillert Ensemble Vento do Norte De Duif en Amstelkerk Jubileum Museum Werf ’t Kromhout Jubileumdag 40-jarig bestaan Kromhoutmotoren museum Museum Werf ‘t Kromhout

19 april 2014 – 21.00 uur

Henk van Twillert promoveerde in juli 2013 met de Cello Suites van Johann Sebastian Bach voor zijn Doctorale graad en speelt deze voor u op Stille Zaterdag 2014. Dit concert is onderdeel van zijn concertserie ‘Meet the Artists’, waarbij saxofonist Henk van Twillert vooraanstaande nationale en internationale bekende muzikanten uitnodigt.

11 mei 11:00 17:00 u divers 15 mei 20:15 u muziek

Majellakerk (NedPhoKoepel)

Lisa Jacobs Topvioliste Lisa Jacobs, winnares van talloze (inter)nationale prijzen, veelgevraagd solist en kamermusicus in binnen- en buitenland, lanceert komend seizoen haar eigen concertserie. www.lisajacobs.nl Vondelkerk

muziek

Naardens Kamerorkest Het Naardens Kamerorkest (NaKO) onder leiding van Jeppe Moulijn. www.nako.nl De Duif

Amstelkerk

25 mei 15:00 u

Jiddisch Koor Hejmisj Zain Door dit koor wordt de Jiddische taal en cultuur levend gehouden.

muziek



31 mei 1 juni

Stripdagen Haarlem Tweejaarlijks stripfestival, dat sinds 1992 bestaat, in het centrum van Haarlem Bakenesserkerk Haarlem

divers 28 juni 20:15 u muziek

Amstelkerk

Sevdah: een ode aan de liefde Slavuj, Dusho en Sevdah! Verzorgen een warm en gloedvol optreden over het meest universele en meest bezongen thema ter wereld: de liefde. Amstelkerk

20 juni 15:30 u

Nederlands Strijkersgilde (Ont)spanning met moderne klassieke muziek.

muziek



29 juni 6, 13, 20 27 juli 3, 10, 17 24 aug 16:00 u orgelconcert

Zomerorgelconcerten Tijdens de zomer bespelen organisten uit binnen- en buitenland wekelijks het bijzondere Smits-orgel in De Duif. De organist is live te volgen op beeldscherm. Samenstelling programma: Stephan van de Wijgert, organist van De Duif De Duif

Amstelkerk

Kijk ook op pagina 39 voor de vaste Vriendenactiviteiten, zoals de rondvaart en Vriendenwandeling waarbij we diverse monumenten bezoeken.

Kijk voor het volledige programma op www.stadsherstel.nl

47

UITLADDER

Uit rond Pasen in De Duif

Unieke vondst bij de kringloop 18E-EEUWSE GEVELLANTAARN GEVONDEN Hoe vaak gebeurt dat. Een topstuk vinden bij de kringloop. Daar moet je oog voor hebben. En dat had de vrijwilliger van de kringloopwinkel in Castricum. Hij zag bij binnengekomen spullen een oude gevellantaarn die hem wel interessant leek. Het topstuk heeft een reis gemaakt. Van de Herengracht in de 18e eeuw, via de zolder aldaar naar de kringloopwinkel in Castricum. Vandaar naar het restauratieatelier en uiteindelijk bevestigd aan pand Amstel 95.

Unieke vondst bij de kringloop

48

Jaap Hulscher

Theo Rouwhorst, oud directeur van het Bureau Monumentenzorg van de gemeente Amsterdam werd in 2003 in zijn woonplaats Castricum gebeld door de heer Heyer van de plaatselijk kringloopwinkel. Bij de aangeboden spullen was hij een oude gevellantaarn tegengekomen die hem wel interessant leek. Rouwhorst ging kijken en zag tot zijn verrassing een karkas van een originele eind 18e-eeuwse gevellantaarn in een monumentale maatvoering. Volgens zeggen hadden in deze lantaarn restanten van paars violet glas gezeten. Dat type glas is kenmerkend voor de tweede helft van de 18e eeuw, toen in het glas mangaan werd toegevoegd. In het begin prachtig helder glas, maar na verloop van tijd verkleurend naar die specifieke zacht paarse tint, die je ook nu nog in diverse panden met ramen uit die tijd kunt terugvinden. Tien euro voor een potentieel topstuk Rouwhorst aarzelde geen moment en kocht de lantaarn voor tien euro en benaderde Stadsherstel Amsterdam met de vraag of zij de lantaarn zou willen adopteren. En adopteren betekende in zijn ogen het restaureren van de lantaarn en er dan een mooie plek voor zoeken aan één van onze panden. Die uitdaging zijn we graag aangegaan met in ons achterhoofd de wetenschap dat juist dit soort elementen van oud Amsterdam altijd op de volle steun van onze Vrienden kunnen rekenen.

Wat we zagen was niet hoopvol. In de contouren van de hoop schroot was inderdaad de lantaarn nog net herkenbaar, maar het was duidelijk dat de restauratie een kostbare operatie zou worden. Temeer daar het hier niet ging om een gangbaar model, maar om één met formidabele afmetingen, een topstuk in zijn soort. Restauratieatelier Rescura coördineerde de restauratie. Koperslager Zoppie heeft een klein wonder verricht door uit de restanten weer een prachtige lantaarn op te bouwen. De lamp is geschilderd en verguld, er is glas ingezet en er is weer een arm bij gezocht. Omdat we geen druk op deze productie hebben gezet is de lantaarn tenslotte eind 2011 ’opgeleverd’. Gered met steun van de Vrienden Nu was het onze taak om een nieuwe passende locatie te vinden voor dit unieke stuk. Uniek omdat een lamp van dit model niet meer in Amsterdam te vinden is. Tot voor enkele jaren was er nog één te vinden aan de Keizersgracht 596, maar nu rest daar alleen nog een arm. De lantaarn is gered met steun van onze Vrienden. Zij hebben tijdens de laatste Algemene Ledenvergadering mogen kiezen uit drie panden waar de lantaarn zou moeten komen te hangen. Het werd Amstel 95. De lantaarn is inmiddels bevestigd naast de stoepopgang op een stevige brede penant, die recht doet aan dit bijzondere stuk.

Deze Vriendengift, de prachtig gerestaureerde gevellantaarn uit de 18e eeuw, hangt nu bij het pand Amstel 95, foto Juan Hernández

Colofon Magazine nr. 77 - maart 2014 Een uitgave van Stadsherstel Amsterdam

Redactie Monique Hollenkamp Stella van Heezik Jeanette Tromp

Auteurs Suze Gehem Stella van Heezik Monique Hollenkamp Gijs Hoen Jaap Hulscher Willem van Iterson Onno Meerstad Paul Morel Jeanette Tromp Johanneke Verhave Gerard Zonneveld

Contact Bezoekadres Amstelveld 10 1017 JD Amsterdam Postadres Postbus 3777 1001 AN Amsterdam T 020 52 000 60 F 020 638 20 40 [email protected] www.stadsherstel.nl

Vormgeving Ruigwerk www.ruigwerk.com Foto omslag Ruigwerk

Drukwerk Zwaan printmedia

Dit magazine is geheel FSC-gecertificeerd geproduceerd

p. 14

Vriendenrondvaart Ondanks de regen zijn 344 Vrienden meegevaren door de jarige hoofdgrachten, langs twintig KLM huisjes en veertig Stadsherstel pandjes. Het thema voor de komende Vriendenrondvaart is 200 jaar koninkrijk.

Over Stadsherstel Amsterdam Stadsherstel Amsterdam redt monumenten en beeldbepalende panden door ze zorgvuldig te restaureren, een passende bestemming te geven en te verhuren. De panden worden in bezit gehouden, waarmee een goede staat van onderhoud blijft gegarandeerd. Zo levert de organisatie een belangrijke bijdrage aan:

• • • •

het bewaren van gebouwd erfgoed voor volgende generaties het collectief bewustzijn rond stadsontwikkeling in een historische context de toegankelijkheid van monumenten en het behoud van het restauratieambacht

Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel circa zeshonderd panden in en om de Stelling van Amsterdam gered. Bijna drieduizend Vrienden steunen het werk van de organisatie. Stadsherstel is een vennootschap met een maatschappelijk doel; aandeelhouders ontvangen een bescheiden dividend. De overige verdiensten blijven binnen het bedrijf om nieuwe projecten te kunnen restaureren. De organisatie verricht haar werkzaamheden met respect voor monumentaal erfgoed, de omgeving, huurders, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Bijzondere monumenten Stadsherstel richt zich naast woningen ook op grotere monumentale panden als kerken, forten en industriële monumenten. Stadsherstel stelt deze bijzondere panden regelmatig open voor publiek en verhuurt ze als locatie voor (culturele) evenementen. Vereniging Vrienden van Stadsherstel De Vrienden van Stadsherstel spelen een belangrijke rol bij de aankopen en restauraties van de panden. Niet alleen zorgen zij ervoor dat unieke elementen worden teruggebracht in originele staat, maar dankzij hun financiële bijdrage kan Stadsherstel monumenten verwerven die anders verloren zouden zijn gegaan en restauraties uitvoeren die zonder die bijdragen niet haalbaar zijn. Subsidies en Fondsen Stadsherstel vraagt voor diverse panden een bijdrage aan subsidiegevers en fondsen voor het restaureren en onderhouden van haar panden. Zonder de subsidiegevers en fondsen zou het niet mogelijk zijn om het werk te blijven uitvoeren. Wij danken deze organisaties dan ook hartelijk voor hun bijdragen.

Blijf op de hoogte Meld u aan voor de digitale Nieuwsbrief via: www.stadsherstel.nl Volg ons op Twitter en Facebook