Presentatie Masterclass ‘Presentietheorie’ Vergadercentrum La Gare, Amersfoort 4 november 2010
NB. Dit is geen verslag van de masterclass maar een presentatie van beide voordrachten. De presentatie bevat de sheets van de powerpoint presentatie (inleider) en een uitgeschreven betoog (coreferent). De sheets worden in pdf-opmaak meegestuurd omdat de ppt niet bewerkt mag worden. Deze presentatie is voor intern gebruik. Het is niet toegestaan materiaal uit deze masterclass voor externe doeleinden te gebruiken.
| De Humanitas Academie biedt vanuit de Humanitaswaarden een samenhangend pakket van trainingen, cursussen en bijeenkomsten aan. |
1
Opzet Andries Baart, inleider masterclass Presentietheorie Een algemene inleiding over presentie: wat is het, hoe werkt het en wat heb je eraan? 1. Is de presentie iets voor vrijwilligers? 2. Is ‘presentie’ te leren? 3) Hoe is de verhouding van professionals en vrijwilligers? Zie verder de sheets van de powerpointpresentatie over de Presentietheorie Kijk ook op www.presentietheorie.nl Prof. dr. Andries Baart is bijzonder hoogleraar aan de Faculteit Geesteswetenschappen in Tilburg. Hij is geestelijk vader van de presentietheorie en doet onderzoek naar zorg, welzijn en dienstverlening.
Betoog Jaap Bosscha, coreferent masterclass Jaap is MA-consulent en trainer in district Noordwest
Presentie: hoezo onvoorwaardelijke solidariteit? Graag wil ik na dit inspirerende verhaal over presentie met jullie de volgende 4 vragen onderzoeken als voorbereiding op de dialoog na de pauze: 1. Wat voegt de theorie van de presentie toe aan het werk van Humanitas vrijwilligers of is het oude wijn in nieuwe zakken? 2. Welke kritische vragen zijn te formuleren als het om Presentie als methodiek gaat? 3. Maakt het iets uit of een Presentiewerker betaald of onbetaald aan het werk is? Welke effecten zijn daarbij te onderscheiden? 4. Hoe bereidden we vrijwilligers het beste voor op het werk dat zij gaan verrichten voor Humanitas? Is daar ruimte voor de inzichten uit de Presentietheorie? Vraag 1: Toegevoegde waarde? Humanitas is present bij vele, ook moeilijke doelgroepen: jong en oud, arm en rijk, gelovig en ongelovig, ziek en gezond, oude- en nieuwe Nederlanders, enzovoorts. Gehoorde reacties van klanten zijn: Wat heerlijk iemand die geen aktetas bij zich heeft, maar die de moeite neemt om mij thuis op te zoeken. We zijn als Humanitas present in situaties waarbij je helemaal, ook letterlijk met lege handen komt. Als bezoekvrijwilliger bij Vreemdelingenbewaring bijvoorbeeld. Wat je meeneemt is je schaamte dat een beschaafd land zo met mensen omgaat. Je brengt mee dat je ook deze mensen de moeite waard vindt om je voor in te zetten. Het tegenovergestelde van Presentie is Distantie. Dus Afstand nemen in plaats van Aanwezig zijn. De centrale waarde van presentie is Verbondenheid. Vanuit het nemen van verantwoordelijkheid voor jezelf én voor de samenleving zetten vrijwilligers zich in voor anderen. Onbaatzuchtig is dat beslist niet! Je ontvangt dan wel geen geld voor je vrijwilligerswerk toch moet ook je “denkbeeldig loonstrookje” positief blijven wil je het werk langer vol kunnen houden. De een noemt het een zinvolle invulling geven aan je vrije tijd; bij de tijd blijven; in contact blijven met anderen; kansen vergroten op de arbeidsmarkt, nieuwe | De Humanitas Academie biedt vanuit de Humanitaswaarden een samenhangend pakket van trainingen, cursussen en bijeenkomsten aan. |
2
vaardigheden ontwikkelen, weer wennen aan werk na periode van ziekte of tegenslag enzovoorts. Het werk bij Humanitas is ook een confrontatie met jezelf: hoe zou ik zelf reageren als ik in dezelfde situatie terecht zou komen als de mensen voor wie ik mij inzet? Door dit werk onderzoek je ook de “levenskunst van mensen” en leer je hoe het met je eigen levenskunst gesteld is. Ben ik eraan toe om mij voor anderen in te zetten? In de Presentietheorie van Andries Baart worden aan Presentie nadere voorwaarden gesteld waaronder het opzij zetten van eigen doelen om er werkelijk voor de ander te kunnen zijn. Met een loupe is bekeken wat AANDACHT werkelijk is en TOEWIJDING onderzocht op haar betekenis. Die inzichten zullen ons zeker helpen om nog beter te begrijpen hoe je kwetsbare mensen met het meeste effect kunt bijstaan. Vraag 2: kritische vragen over Presentie. Hoe gelijkwaardig is het als de een zich Presentiebeoefenaar noemt en de ander de “Afnemer” daarvan is? Ik ben hier helemaal voor jou om je te assisteren jouw doelen te behalen? Is dat dan niet hetzelfde als wat een Coach doet namelijk Leren focussen op einddoelen en samen alles op alles zetten om die doelen ook te behalen. Nabijblijven: bij tegenslag steun bieden en stapjes voorwaarts vieren en bevestigen. Dus voordat je zaken kunt doen eerst investeren in de relatie! Hoe gelijkwaardig kan ooit een GEVER en ONTVANGER verhouding worden? Door Presentie alleen blijft de deurwaarder niet weg! Soms moet handelend opgetreden worden en hoofdzaken van bijzaken worden onderscheiden. Het confronteren van “hoofdpersonen” met inadequaat gedrag is door vrijwilligers vaak met meer effect te doen omdat zij de relatie aangegaan zijn. Er staat immers iets op het spel! Geen confrontatie zonder relatie! Is “Weerkaatst Plezier” zoals Eveline Tonkens dat zo mooi noemt, genoeg beloning voor vrijwilligers of leidt dat in veel gevallen tot de “vrijwilligersklem1”: vrijwilligers die teveel hooi op hun schouders nemen omdat zij in RELATIE gaan met de klant zonder voldoende support. Zij pleit terecht voor intensieve begeleiding en noemt Humanitas als voorbeeld daarvan. Bij Humanitas worden mensen aangespoord én aangesproken op het maken van eigen keuzes. Vraag 3 Verschillen betaald of onbetaald present Ik denk wel dat het uitmaakt. Wat is dan die toegevoegde waarde die vrijwilligers zo onderscheid van beroepskrachten oftewel mensen die tegen betaling present zijn? Vrijwilligers bieden iets extra’s namelijk dat zij de mensen waarvoor zij zich willen inzetten ook onbetaald voldoende de moeite waard vinden om hun vrije tijd voor te geven. Dries van Dantzig2 verwoordde het als volgt voor de vrijwilligers die zich voor mensen in rouw inzetten: Bij alle verlies blijft er nog een wereld met mensen over. In de vrijwilliger ontmoet de mens in rouw de mensheid om het indrukwekkend te zeggen.... een veilige wereld waar hij bij gewone mensen terecht kan en niet alleen bij iemand die ervoor doorgeleerd heeft waardoor hij toch in een uitzonderingspositie blijft. Waarin Humanitas zich onderscheid van andere organisaties die met vrijwilligers werken? Usp’s van Humanitas op een rijtje (Unique Selling Points) 1. Primaat bij VRIJWILLIGERS: Bijzonder is dat de Vereniging Humanitas in hoofdzaak met vrijwilligers werkt. De verhouding bij de vereniging is 10.000 vrijwilligers op 300 beroepskrachten (33:1). Bij de spraakmakende werkstichting van Humanitas Ouderenhuisvesting te Rotterdam voor levensloopbestendig wonen, is de verhouding 1500 vrijwilligers op 3000 beroepskrachten oftewel 1:2 1
Spugen op kleine leiders – Verzamelde columns door Eveline Tonkens van Gennep Amsterdam © 2009 (Klem in het vrijwilligerswerk 8-8-2007) 2
LSR congres Utrecht november 2001 voordracht “paradox van de onmacht”
| De Humanitas Academie biedt vanuit de Humanitaswaarden een samenhangend pakket van trainingen, cursussen en bijeenkomsten aan. |
3
2. Beroepskrachten bij de vereniging werken zelden in de uitvoeringspraktijk maar voornamelijk voorwaardenscheppend en coördinerend. Vrijwilligers zijn niet alleen uitvoerend werkzaam maar ook als coördinator, als bestuurslid, als trainer, als groepswerker. 3. GELD: Geld speelt geen alles overheersende rol bij het activiteiten aanbod (er zijn afdeling die bijna 100% door vrijwilligers gedragen worden. Overwegend goedkope of geen kantoorruimte. Er zijn vrijwilligers die nauwelijks onkosten declareren. 4. VRAAGGERICHT: liefst deelname na aanmelding door hoofdpersoon zelf en niet op verzoek van derden die zich zorgen maken. 5. Methodiek ondergeschikt aan Er zijn en Oprechte Aandacht bieden. De tijd nemen die nodig is, bij de mensen thuis. De klant als hoofdpersoon Bij sommige afdelingen met Thuisadministratie is de gewoonte ontstaan om de klant als HOOFDPERSOON te benoemen. Niet in de zin van “u vraagt en wij draaien” maar omdat van de klant het handelen verwacht wordt. Met dat HOOFDPERSOON zijn is iets aan de hand, het is lang niet meer overal vanzelfsprekend: Wanneer je je afvraagt wie de hoofdpersoon is bij de banken dan zijn dat al lang niet meer de rekeninghouders. Wie zijn dat bij de Zorginstellingen? De bewoners of het personeel? Bij de prachtige Humanitashuizen in Rotterdam zijn de bewoners echt hoofdpersoon gebleven. Hoe zit dat bij de Schuldhulpverlening waar de meeste tijd van de beroepskrachten immers gaat zitten in aandacht voor de Schuldeisers die benadeeld zijn door de schuldenaren. Gelukkig is daar ook een kentering te bespeuren met de komst van budgetcoaches. Beroepskrachten hebben horloges en vrijwilligers hebben tijd. Niet een afgemeten 3 kwartier per keer maar soms wekelijks gedurende de tijd die iemand nodig heeft. Vraag 4: Hoe bereiden we vrijwilligers bij Humanitas het beste voor op de praktijk? Is daarin voor de Presentietheorie een plaats? Een belangrijk trainingsdoel is dat vrijwilligers inzicht krijgen in hun eigen motivatie om dit werk te willen doen: niet alleen het zo gemakkelijk onder woorden te brengen altruïstische deel daarvan (goed doen voor anderen) maar ook het eigenbelang eerlijk onderzoeken en onder woorden brengen. Hoe kunnen we de oorspronkelijke kwaliteiten die vrijwilligers meebrengen behouden: authenticiteit (echtheid), oprechte betrokkenheid en solidariteit bevorderen? Binnen Humanitas willen we voorkomen dat we professionele maatstaven gaan hanteren voor het werk dat door vrijwilligers verricht wordt. VB Fortis Bank die bij Humanitas te rade gaat hoe zij haar medewerkers kan leren om weer hun eigen creativiteit in te zetten. Het door hen behaalde ISO 9001 certificaat waarbij alles vastgelegd was in protocollen en stroomschema’s had als bijeffect dat medewerkers nauwelijks meer eigen initiatief konden nemen maar bijna uitsluitend in het keurslijf van die protocollen moesten handelen. Beperkte bewegingsvrijheid is dodelijk voor creativiteit. Fouten maken mag. Door een werkklimaat te creëren waarin reflectie op het eigen werk veel aandacht krijgt, durven vrijwilligers verantwoordelijkheid te nemen voor de keuzes die zij zelf maken tijdens hun handelen in de praktijk. “Ik kom voor jou omdat ik je als medemens de moeite waard vind. Ik wil mijn vrije tijd voor je inzetten maar wil wel graag dat het effect heeft; dat ik geen water naar de zee aan het dragen ben. Ik wil dan ook op jouw medewerking kunnen rekenen en je ermee kunnen confronteren als ik vind dat je eigen inzet onvoldoende is” Op welke effecten ben je uit als vrijwilliger? Hoe kan iemand uit de slachtofferrol stappen en weer verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen keuzes? Hoe krijgt iemand weer wat meer zelfvertrouwen na al die teleurstellende ervaringen.
| De Humanitas Academie biedt vanuit de Humanitaswaarden een samenhangend pakket van trainingen, cursussen en bijeenkomsten aan. |
4
Net als een coach wil je je inzetten om de doelen van de klant te behalen (bij de laatste Olympische spelen hebben we gezien dat het een valkuil is voor een coach om de weg te willen wijzen!) Het instrument ben je in hoofdzaak zelf en niet de methodiek of de beschreven werkwijze. Wil je er de tijd voor nemen om iemand zélf te laten ervaren wat werkt en niet werkt? Als je het zelf even doet gaat het meestal sneller maar je geeft daarmee ook het volgende signaal: “ik heb er geen vertrouwen in dat je het zelf kunt (leren) !” Geen geforceerde gedragsverandering nastreven, maar in RELATIE gaan en aanmoedigen om eigen keuzes te maken. Door stil te staan bij inzichten uit de Presentietheorie krijgen we kijk op werkzame krachten. Dat is ook Empowerment pur sang en bereiken we dat we samen kunnen zeggen “Sterker dan je denkt!” Jaap Bosscha, MA consulent / trainer
| De Humanitas Academie biedt vanuit de Humanitaswaarden een samenhangend pakket van trainingen, cursussen en bijeenkomsten aan. |
5
