PRATEN OVER DE HARDE WAARHEID? Over probleemgedrag en bemiddeling in een postmoderne tijd

Onderwijs Vlaanderen ‘De rol en de kracht van jongeren bij het oplossen van conflicten op school’ Brussel, 15 december 2015

“PRATEN OVER DE HARDE WAARHEID?” Over probleemgedrag en bemiddeling in een postmoderne tijd

[email protected]


1. INLEIDING

2. HERFSTTIJ DER MODERNITEIT 3. HERSTEL: EEN DUBBEL SPOOR 4. EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR

[email protected]

1. INLEIDING * criminologisch perspectief: . probleemjongeren als vertrek voor reflectie over het onderwijs, bemiddeling en herstel . Master Européen en Médiation (Sion, CH), Université du Luxembourg

* bemiddeling als deel van een herstelperspectief: . leerlingenbemiddeling in een breder perspectief . bemiddeling, hergo, peer mediation als centrale methodieken . als deel van een bredere schoolcultuur: de preventiepiramide

* existentiële benadering [email protected]

1

VAN ALLEDAAGS NAAR EXISTENTIEEL "De enige gedachten die ik heb, zijn van Nicholas, Ian en jij“ * "Ik ben

doodsbang. Ik moest je gewoon vertellen dat ik echt van je hou, altijd." * "Bel me alsjeblief zodra je op kantoor bent. Ik moet weten dat je okee bent." * "Schat, ik wil je vertellen hoeveel ik van je hou. Ik ben ongerust. Ik wil je niet verliezen nu ik je terug heb. Je betekent alles voor me. Je hebt mijn hele hart en mijn hele leven. Ik hou zoveel van je." * "Ik weet dat je in een nieuwe relatie zit en dat je niet om mij geeft. Maar voor het geval er iets gebeurt, weet dat ik van je hou, schat. Ik mis je. Vaarwel". * "Ben je okee?" * "Waar ben je?“ * "BEL MIJ NU!“ … Wikileaks, 573.000 sms- en pager-berichtjes verstuurd in de 24 uur rond de aanslagen van 11 september 2001 in de VSA

* De meeste mensen functioneren binnen het alledaagse * Bij extreme omstandigheden “dalen we af” naar het existentiële niveau [email protected]


1. INLEIDING 2. HERFSTTIJ DER MODERNITEIT

3. HERSTEL: EEN DUBBEL SPOOR 4. EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR

[email protected]

DE CYCLUS VAN INTEGRATIE-DESINTEGRATIE ZOMER

HERFST

keerpunt (vruchten plukken) (composteren)

proces van INTEGRATIE

keerpunt (opbouwen) (vernieuwen) LENTE

proces van DESINTEGRATIE

WINTER [email protected]

2

RECENTE MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN Herfsttijd der moderniteit: * 150-200 jaar natiestaten: van ‘lente’ naar ‘herfst’, of: * Van een consensus-, naar dissensus-, naar assensussamenleving

consensussamenleving 1800-

DE ’REDE’ ALS HOEKSTEEN VAN DE MODERNITEIT: * politiek: parlementaire democratie * economie: burgerlijk kapitalisme * geloof: scheiding kerk en staat

dissensussamenleving 1970-

DRIE FASEN IN NORMATIVITEIT: * consensus * dissensus * assensus

INTEGRATIE assensussamenleving 2000-

[email protected]

SAMENLEVING IN DESINTEGRATIE * PERSOONLIJK: . herfst-wintergevoel . gevoel van controleverlies . angst en onveiligheidsgevoelens * MAATSCHAPPELIJK: . afbrokkeling van de traditionele structuren . verandering, instabiliteit en onvoorspelbaarheid . de toekomst als dreiging . afbraak van consensus en hiërarchie . horizontalisering van relaties . groeiende afstanden, toename aan conflicten [email protected]

EEN SAMENLEVING IN DESINTEGRATIE van welvaartsstaat naar veiligheidsstaat WELVAARTSSTAAT

fase 1


zomer consensussamenleving 1800-

herfst

fase 2 VEILIGHEIDSSTAAT

lente

assensussamenleving 2000-

fase 3

winter

* welvaartsstaat: (streven naar) welvaart als dominant thema * veiligheidsstaat: (streven naar) veiligheid als dominant thema [email protected]

3

EEN SAMENLEVING IN DESINTEGRATIE van welvaartsstaat naar veiligheidsstaat * welvaartsstaat: (streven naar) welvaart als dominant thema: . . . .

groei en expansie integratie als dynamiek (lente-zomer) hoogtepunt: golden sixties toekomst als verlangen

WELVAARTSTAAT zomer

herfst DESINTEGRATIE

consensussamenleving 1800-

INTEGRATIE


VEILIGHEIDSSTAAT

assensussamenleving 2000-

lente * veiligheidsstaat: (streven naar) veiligheid als dominant thema:

. . . .

winter

recessie en inkrimping desintegratie als dynamiek (herfst-winter) crisissen als rode draad toekomst als dreiging [email protected]

OF: … NAAR EEN VEILIGHEIDSSAMENLEVING (I) VEILIGHEID: • Ontstaan van de risicosamenleving (U. Beck), het preventie- en veiligheidsdiscours in de politiek, de media, de publieke opinie; • Veiligheidsobsessie, met criminaliteit in de (semi-)publieke sfeer als focus; • ‘Existential Insecurity’ (Z. Bauman) - ‘Ontological Insecurity’ (A. Giddens);

[email protected]

EN: … NAAR EEN BEMIDDELINGSSAMENLEVING (II) INTOLERANTIE EN CONFLICTEN: • van macro-conflicten naar een opeenstapeling van micro-conflicten • onderhandeling op alle maatschappelijke domeinen • opkomst van bemiddeling: dader-slachtoffer, familie, milieu, arbeid, intercultureel, school, internationaal, buurt, etc.

[email protected]

4

DRIE TIJDPERKEN IN 200 JAAR MODERNITEIT: consensus – dissensus – assensus ZOMER

HERFST

DISSENSUSSAMENLEVING 1970 -

CONSENSUSSAMENLEVING 1800 proces van INTEGRATIE


LENTE

WINTER

[email protected]

ASSENSUSSAMENLEVING 2000 -

200 JAAR MODERNITEIT drie vormen van normativiteit de postmoderne samenleving en verschuivingen in normativiteit en gezag: . drie tijdperken: consensus, dissensus, assensus:

-> drie ‘soorten’ leerkrachten . van externe naar interne normativiteit:

-> gezagsproblemen: wat werkt nog? . dialoog, ontmoeting als antwoord

[email protected]

200 JAAR MODERNITEIT drie vormen van normativiteit, ook in de school * Drie normatieve ‘tijdperken’: consensus -> dissensus -> assensus . consensus: “… omdat ik het zeg !” . gezagsrelatie: verticaal . dwingend, autoritair . disciplinerend: de norm is absoluut en wordt niet in vraag gesteld

. dissensus: “… het is beter omdat …” . gezagsrelatie: verticaal . inspraak, participatief . emanciperend: de norm is relatief, wordt gemotiveerd en soms bijgestuurd

. assensus: “… ik zie het zus …”

–

“… en ik zie het zo …”

. gezagsrelatie: horizontaal . overleg, onderhandeling, bemiddeling . co-constructie van de norm: dialoog rond ervaringen en argumenten

* Drie ‘types’ leerkrachten [email protected]

5

VERSCHUIVINGEN IN DE NORMATIVITEIT (1) de omgeving: afbrokkeling van een objectieve ethiek * Belonen en straffen is gebaseerd op een collectieve normopvatting (school, buurt, dorp, samenleving, thuis en op straat) * De vroegere collectieve normopvatting: . brokkelt af: zowel binnen als buiten de school . wordt onstabiel: vandaag ‘zo’, morgen ‘zus’ . wordt complex: veelheid aan opvattingen, kansen, stijlen, individualisering in dossiers (“die mag (niet), want …”)

* Eénduidige goed- en afkeuring - expliciet én impliciet - is er steeds minder als draagvlak * De collectieve normopvatting verdwijnt -> ontstaan van tegenstrijdige ervaringen en hiermee samenhangende ethische standpunten [email protected]

VERSCHUIVINGEN IN DE NORMATIVITEIT (2) de jongeren: een subjectieve ervaringsethiek * jongeren beroepen zich meer op eigen ervaringen én op een innerlijke intuïtie * jongeren worden ongevoeliger voor ‘abstracte’, opgelegde normen * veel opgelegde regels zijn niet meer ervaringsverbonden voor jongeren * jongeren nemen regels aan, maar dit is oppervlakkig en niet in de diepte. Ze passen zich aan uit pragmatische overwegingen: ‘doen zoals gevraagd wordt’, ‘ik wil geen nota’, ‘ik wil geen woensdag’, ‘dat moet zo, en dan heb ik geen last’, maar steeds minder uit een diepe betrokkenheid of overtuiging

* jongeren blijven gevoelig voor pijn en leed * jongeren worden ‘ethische doe-het-zelvers’ in de diepte, vanuit eigen ervaringen: een subjectieve ervaringsethiek [email protected]

VERSCHUIVINGEN IN DE NORMATIVITEIT (3) normativiteit als actieve constructie * de éénduidige goed- of afkeuring is sociologisch gezien niet meer mogelijk * de verticale gezagsrelatie die hierop berust, komt onder druk te staan * het klassieke gezag verdwijnt en er moet gezocht worden naar andere vormen . inspelen op een subjectieve ervaringsethiek: evaringsuitwisseling . horizontale positionering (zich niet boven stellen): ‘beter weten’? . authenticiteit in de relatie als motor

* volgende andere vormen zijn ‘horizontaal’ (cf. bemiddelingssamenleving) . overleg, gesprek, inhoudelijke duiding . samen naar een oplossing zoeken in overleg . praatrondes, ronde tafelgesprekken, bemiddeling, peer mediation, hergo, …

* belonen en straffen: nood aan een breder kader van actieve ethische constructie in het dagelijkse schoolgebeuren -> existentieel leren [email protected]

6

HERFST/WINTER DER MODERNITEIT en de jongeren: nieuwe wegen voor ethiek . van moreel object (doen wat men ons oplegt, cf. vroeger) naar moreel subject (mens bepaalt zelf zijn ‘goed en kwaad’) . radicale individualisering in ethische ervaringen en opvattingen . existentiële oriëntatie (moreel kompas): niet meer extern, maar intern gestuurd . subjectieve ervaringsethiek is bepalend en niet meer de normatieve kaders . veelheid van extreme prikkels maakt existentiële verankering moeilijk: . prikkels komen overal voor en worden verbonden met kicks, flashes, boosts . laagdrempelige toegang, bv. ict, pepdrankjes, drugs, medicatie, seks, geweld

. wat mag? wat mag niet? waarom? . klassieke afkeuring werkt niet (meer) . het ideaal van “het zorgeloze leven” bij idolen (‘normative belief’) . (risico op) stuurloosheid -> existentiële schade

. existentiële vaardigheid: dient methodisch geoefend te worden [email protected]

HERFST/WINTER DER MODERNITEIT en de jongeren: onderwijs en gezag (1) VROEGER

NU

van moreel object …

… naar moreel subject

. . . . . . . . . .

. subjectieve, interne ethiek . radicale individualisering . ieder zijn gedacht . front is verdwenen . collectief valt uiteen: assensus . regels maken weinig indruk . straf maakt ook soms weinig indruk . ervaringsverbonden . actief gebeuren door ervaring . horizontaal, dialoog en ontmoeting

objectieve, externe ethiek individu: enkel als deel van geheel sterke impliciete consensus ouders en leerkracht: één front druk van collectief: consensus beantwoorden aan regels schrik voor straf, sanctionering soms tegen ervaringen in ingelepeld, ethisch consumentisme verticale structuur, opgelegd

[email protected]

HERFST/WINTER DER MODERNITEIT en de jongeren: onderwijs en gezag (2) gevolgen: . opgelegde regels zijn niet meer ervaringsverbonden voor jongeren . jongeren nemen regels aan, maar dit is oppervlakkig en niet in de diepte . jongeren worden ‘ethische doe-het-zelvers’

existentiële ethiek: . bron onder interne ethische ervaring én onder externe normativiteit . ethische opvattingen van een samenleving of individu kunnen existentieel problematisch zijn . gemeenschappelijke bron, los van gender, ethnische, culturele verschillen . is toegankelijk als men doorheen culturele relativiteit kijkt . is toegankelijk in de mate dat men existentieel vrij is . wordt zichtbaar in extreme situaties (cf. smsjes 11 09) [email protected]

7


1. INLEIDING 2. HERFSTTIJ DER MODERNITEIT 3. HERSTEL: EEN DUBBEL SPOOR

4. EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR

[email protected]

ÉÉN EXISTENTIËLE ETHIEK, TWEE UITINGEN

EXTERNALISTISCHE ETHIEK

INTERNALISTISCHE ETHIEK

zelfregulerende ethische kracht

EXISTENTIËLE ETHIEK [email protected]

twee levenssferen HERSTEL KENT TWEE SPOREN heteronome levenssfeer

autonome levenssfeer

EXTERNALISTISCHE ETHIEK

INTERNALISTISCHE ETHIEK

NORMATIEF PRINCIPE: RECHT

NORMATIEF PRINCIPE: VRIJHEID

wetten, deontologische codes, schoolreglement, rechten van …, klassieke bestraffing

bemiddeling, hergo, ronde tafels, kringgesprekken, relationele methodieken

zelfregulerende ethische kracht EXISTENTIËLE ETHIEK ALS FUNDAMENT

* complementaire relatie: verschillend doel én resultaat * subsidiariteit: eerst ‘vrijheid’ [email protected]

8

DE CYCLUS VAN INTEGRATIE-DESINTEGRATIE ZOMER

HERFST

keerpunt (vruchten plukken) (composteren)

proces van INTEGRATIE


keerpunt (opbouwen) (vernieuwen) LENTE

WINTER [email protected]

MATERIËLE, EMOTIONELE EN EXISTENTIËLE INTEGRATIE

proces naar het delict , toe

delict (resultaat van het voorbije proces)

(escalerend conflict, feiten en ervaringen die in de richting sturen)

terugblik naar het verleden

HERSTEL, existentiële integratie

herstel voor de toekomst

compostering van het verleden, voorbereiding van de toekomst

[email protected]

HERSTEL, BEMIDDELING, HERGO proces naar het delict toe

delict (resultaat van het voorbije proces)

(escalerend conflict, feiten en ervaringen die in de richting sturen)

terugblik naar het verleden BEMIDDELING HERGO

herstel voor de toekomst

compostering van het verleden, voorbereiding van de toekomst

-> blokkades, stoppen in de levensstroom composteren -> kracht is de emotionele lading -> proces van ‘herfst’ naar ‘lente’ [email protected]

9


1. INLEIDING 2. HERFSTTIJ DER MODERNITEIT 3. HERSTEL: EEN DUBBEL SPOOR 4. EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR

[email protected]

KANSEN VOOR (LEERLINGEN)BEMIDDELING? een herstelgerichte schoolcultuur (1) de consensussamenleving verdwijnt: . het draagvlak voor een consensus ethiek verdwijnt . de structuur van de ethiek verandert: van consumentisme naar innerlijke constructie naar een meer internalistisch georiënteerde ethiek: . verdwijnen van de klassieke opgelegde ethiek . ethiek wordt meer opgebouwd uit beleving en ervaring . jongeren als ethische doe-het-zelvers of een ethiek à la carte gezag minder op autoriteit, maar op authenticiteit: . overleg en onderhandeling . transparant maken en motiveren van standpunten . ruimte voor creatieve inzichten en opvattingen . co-constructie van de norm (permanent gebeuren): bemiddeling [email protected]

KANSEN VOOR (LEERLINGEN)BEMIDDELING? leerlingenbemiddeling (2) als deel van een bredere ontmoetingsgerichte schoolcultuur: . verhouding bemiddeling – straffen, sanctionering? . uitdaging voor leerkrachten, bv. leefregels, evaluatiebesluiten, (over)juridisering, … assensus-tijdsgewricht: . leerlingen zijn intrinsiek doordrongen van horizontaliteit . ethiek, als co-constructie uit ervaringen . alle partijen kunnen er door groeien, sterker worden . vaardigheid voor de toekomst, het leven “Ook het eerste diploma is weliswaar een belangrijk entreeticket, maar in de tweede en de derde sollicitatieronde spelen veeleer persoonlijkheidskenmerken als flexibiliteit, communicatieve vaardigheden, bereidheid tot teamwork en openstaan voor kritiek.” Caroline Ven, gedelegeerd bestuurder van het Ondernemersplatform VKW

(De tijd, 17 09 2014) [email protected]

10

DE PREVENTIEPIRAMIDE vereenvoudigd model

NIVEAU

* * * *

niveau 3 niveau 1 niveau 2 niveau 1

en 4: probleem staat centraal en 2: welzijn staat centraal en 3: directe preventie (lichtblauw) en 4: indirecte preventie (licht oranje, donker blauw)

PROBLEEM toenemende probleemoriëntatie

4

CURATIEVE MAATREGELEN

3

SPECIFIEKE PREVENTIEMAATREGELEN

2

ALGEMENE PREVENTIEMAATREGELEN

1

ALGEMENE LEEFKWALITEITSBEVORDERING

0

DE SAMENLEVING IN HAAR SOCIALE, POLITIEKE EN ECOLOGISCHE DIMENSIE

- oriëntatie + oriëntatie

[email protected]

WELZIJN uiteindelijk doel: algemeen welzijn

EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR I -> Een schoolcultuur kan van herstel doordrongen zijn -> Voorbeelden: * Praatronde: . . . .

positieve relaties als basis voor het klasgebeuren welbevinden en betrokkenheid realiseren klassfeer als basis voor goede leerprocessn voorbeeld: cirkelgesprek waarin leerlingen zich uiten rond wat hen bezig houdt

* Welzijnsgericht kringgesprek: . op welzijn gericht . preventief: potentiële escalatie voorkomen . voorbeeld: integratie van potentieel moeilijke leerling, werken aan relatievorming en diversiteit, gender, kliekvorming voorkomen [email protected]

EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR II * Probleemgericht kringgesprek . probleemgeörienteerd . preventief: potentiële escalatie voorkomen. informeler karakter . voorbeeld: kringgesprek n.a.v. conflictsfeer, pesterijen, negatieve opstelling van leerlingen, aanhoudend wangedrag

* Hergo . . . .

ernstige feiten groot emotioneel amplitudo (emoties als motor) deels formeel karakter, betrokkenen buiten de klas voorbeeld: vechtpartij, diefstal met geweld, ernstige agressie

[email protected]

11

EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR III . Hergo hoort bij niveau 4 van de piramide: curatie . eerste doel: herstel (niet preventie) . preventief neveneffect: . tevredenheid van daders en slachtoffers na hergo en bemiddeling . verlaagt recidive en vergroot het engagement van de betrokkenen . heeft een invloed op autonomie en verbondenheid en de algemene leefkwaliteit van het schoolgebeuren

. Hergo dient deel uit te maken van een bredere schoolcultuur . niveau 1, 2 en 3 houden veel andere maatregelen in . dialoog en ontmoeting kunnen ook op een ander niveau . globale aandacht voor existentieel leren is noodzakelijk

[email protected]


1. INLEIDING 2. HERFSTTIJ DER MODERNITEIT 3. HERSTEL: EEN DUBBEL SPOOR 4. EEN HERSTELGERICHTE SCHOOLCULTUUR

[email protected]

NIET VERGETEN: * Het einde van de ‘moderniteit’ na 200 jaar * afbrokkeling van het oude normsysteem: jongeren worden ‘ethische doe het zelvers’ * drie tijdperken binnen één school * oude vormen van gezag werken minder, we hebben er nieuwe nodig * normativiteit als actieve ‘co-constructie’ is het antwoord: bemiddeling als methodiek [email protected]

12

MEER INFO?

TWEEDE HERWERKTE EDITIE Deklerck, J. (2011),

De preventiepiramide. Preventie van probleemgedrag in het onderwijs. Acco, Leuven [email protected]

13

PRATEN OVER DE HARDE WAARHEID? Over probleemgedrag en bemiddeling in een postmoderne tijd

Recommend Documents