Praktisch handboek: hoe begin je een lokaal duurzaam energie-initiatief
Foto:Grunneger Power
Co-operatie Zuid: Wij krijgen Kippen! December 2011
Beste collega-initiatiefnemer, We komen bij het punt van praktische invulling van onze initiatieven. Hiervoor hebben wij een praktische handleiding gemaakt. We willen hiermee de zoektocht naar leveranciers, adviseurs en andere hulp bij het ontwikkelen van ons duurzame energie initiatief vergemakkelijken. Aan de hand van verschillende stappen geven wij in dit informatieboekje de handvaten om deze stappen uit te voeren. De bedoeling van dit boekje is dat we bij elke stap niet ver hoeven te zoeken. We hebben verschillende leveranciers en adviesbureaus gebeld en enkele vragen gesteld. Zo moesten ze goed bereikbaar zijn, referenties aantonen, een integraal advies kunnen geven, bij voorkeur in de buurt zitten en het liefst het zelf thuis ook hebben gedaan. De genoemde bedrijven in dit boekje voldoen aan het merendeel van deze eisen. In deze handleiding hebben we een lijst van benodigde marktpartijen willen maken, maar we begrijpen dat de lijst niet volledig is. Als je vindt dat er nog wat mist laat het ons dan weten dan kunnen wij dit meenemen in een volgende versie. Neem contact op met iemand van ons kernteam als je een vraag hebt over een bepaald onderwerp. Daarnaast bezitten alle initiatiefnemers van de projecten ook gespecialiseerde kennis. Mocht je deze willen inzetten ten behoeve van het project, laat het ons dan weten. Kernteam en initiatieven: Anne Stijkel: Procesbegeleiding Christiaan Brester: Specialist duurzame energie en inkoop zonnepanelen Heidi de Boer: Amsterdam Stadsdeel zuid Layana Mokoginta: Communicatie Maarten van Asperen: Verenigingen van eigenaren Maarten Bruns: Buurt bijeenkomsten (keuken- en kantinetafels) Maartje Romme: woningen in een keer om Marion Bloem: Amsterdam Stadsdeel zuid Pauline Westendorp: Ondernemersplannen Veel plezier, Siward Zomer en Ika ter Haar, Wij krijgen Kippen, Amsterdam, december 2011
2
EEN MOGELIJK STAPPENPLAN VOOR HET STARTEN VAN EEN ENERGIEINITIATIEF Stap 1: doel en gebied Bepaal de globale gebiedsgrootte, bijvoorbeeld een buurt van 2 of 10 hectare met woningen en/of een bedrijf(venterrein) en bepaal de doelstelling van de inwoners/bedrijven (bijv: 10% van de energie zelf opwekken, netto energieproducerend, autarkisch worden, zo duurzaam mogelijk binnen het referentiebudget, etc). Stap 2: met wie Bekijk met wie in dit gebied je samen energie wil gaan opwekken: organiseer bijvoorbeeld een bijeenkomst met tussen de 10 tot 150 mensen in je straat of binnen je kantoor/bedrijventerrein. Nudge heeft een beschrijving gegeven hoe je de buurt kan mobiliseren. Zie hiervoor: http://nudge.nl/buurten/downloads Stap 3: huurder Ga, indien je het zelf niet bent, een gesprek aan met de eigenaren van de gebouwen/vastgoedbeheerders. Zie de lijst met woningcorporaties in Zuid en de contactpersonen die op dit onderwerp zijn ingewerkt. Lijst met woningcorporaties en contactpersonen: Alliantie: Frans de Roos, gebiedsontwikkelaar,
[email protected] Ymere vestiging, Jan Willem von Santen:
[email protected] Eigen Haard: mw van Herpen,
[email protected] Stadgenoot: dhr Wortman,
[email protected], Patrick Tielkes:
[email protected] Rochdale: Ronald van Dijk,
[email protected] De Samenwerking: Paul Trumpie, Directeur coöperatie de Samenwerking,
[email protected] Duwo: Noek Pouw (Communicatie en Innovatie),
[email protected] Woonzorg (vnl ouderen/zorg),
[email protected] De Key: Yuri van den Bogaerde,
[email protected] Stap 4: vraag Bepaal globaal de vraag naar energie in het gebied en bekijk de mogelijke energiebronnen die aan de energievraag kunnen voldoen. Netwerkbedrijf Alliander verschaft gegevens per postcode. De gegevens uit 2008 zijn bekend bij Wij krijgen Kippen maar vanwege de privacy gevoelige gegevens is deze niet openbaar, maar zijn de gegevens wel op te vragen. Stap 5: techniek Bekijk wat mogelijk de meeste geschikte techniek is om uit de gekozen bronnen energie te maken. Hou hier rekening met het doel dat je in stap 1 hebt bepaald. Zie bijlage/document “Technieken voor een lokaal duurzaam energiebedrijf”
3
Stap 6: besparen Oriënteer hoe je het beste energie kunt besparen in je gebied. Websites voor algemene energiebesparing: Meer met minder: www.meermetminder.nl AgentschapNL: www.energiebesparingsverkenner.nl Milieu Centraal: www.lage-energierekening.nl Stap 7: advies Win gespecificeerd advies in. In stap 1 heb je bepaald waar je de nadruk op wilt leggen. Wil je alleen besparen of wil je opwekken of beide. Onderstaande adviseurs zijn nagebeld voor referenties. Je kunt contact met hun referenties opnemen of de gegevens van de referenties op vragen bij deze adviseurs als je ze wilt bezoeken. De meeste woningcorporaties hebben een eigen Energie Prestatie Adviseur in dienst. Als je een huurder bent, neem dan contact op met verantwoordelijke persoon bij de woningcorporatie (zie stap 3). Of kijk op de site van je woningcorporatie. Voor alleen besparen, vraag een maatwerkadvies aan bij een energieadviseur: Setel Maatwerkadvies, www.setel.nl, 020-6407970/06-11318722,
[email protected] Energielabel Holland (samenwerkingsverband zelfstandige adviseurs), www. energielabelholland.nl, 020-7162767,
[email protected] Wijksteunpunt Wonen Amsterdam (energieteam), 020-5230180 Voor een integraal advies besparing en opwekking: Greenfocus BV: www.greenfocus.nl, 020-4481400
[email protected] Susteen BV: www.susteen.nl, 088-3334424,
[email protected] Ebatech BV: www.ebatech.nl 088-0981597,
[email protected] (Voornamelijk grote complexen, ook scholen) Advies collectief BV: www.hetadviescollectief.nl, 020-4636483,
[email protected] Stap 8: Leveranciers, architecten en installatteurs Zoek voor de overige energiebehoefte, eventueel in samenwerking met de adviseur, naar leveranciers en architecten. Zie voor de uitgebreide informatie van alle genoemde technieken bijlage 3 op de site van wij krijgen kippen of vraag hem op via
[email protected] Opwekking van elektriciteit Leveranciers zonnepanelen: De Zonnefabriek: www.zonnefabriek.nl, 020-6766614,
[email protected] Energieker: www.energieker.nl, 020-8201940,
[email protected] Zon IQ: www.zon-iq.nl 0900-1114111 (lokaal tarief),
[email protected] Met de zon: www.zonnepanelen.nl 0299-671011,
[email protected] Zon en Co: www.zonenco.nl 020-7771781,
[email protected] Besseling: www.besseling.nl 072-5898357,
[email protected] Voor het vergelijken van offertes van zonnepanelen: www.comparemysolar.nl, 020-3080186
[email protected] www.zonnepanelen-leveranciers.nl (ook zonneboilers) www.zonnepanelenofferte.nl, 085-6001000,
[email protected] 4
Leveranciers kleine en middelgrote windmolens: Klein en middelgroot: Eco Energy: www.ikwilwindenergie.nl, 023-5371470 Middelgroot: Fortis windenergie: www.fortiswindenergy.com/nl, 050-5515666 Opwekking van warmte Leveranciers zonneboilers: Zonnecollectief: www.iedereeneenzonneboiler.nl, 0172-645016
[email protected] DSS: www.dutchsolarsystems.com, 053-4822010
[email protected] Resource solar.nl: www.resourcesolar.nl, 040 2300640
[email protected] ZEN Renewables: www.zenrenewables.nl 076-5484410
[email protected] Maretec: www.maretec.nl 0118-620021
[email protected] Voor het vergelijken van offertes van zonneboilers: www.zonnepanelen-leveranciers.nl (ook zonneboilers) www.zonneboilerofferte.nl, 085-6001000
[email protected] Leveranciers van warmtepompen en Warmte Koude Opslag (WKO): Duurzaam opgewekt: www.duurzaamopgewekt.nl, 0344-750270 Techneco: www.techneco.nl, 015-2191000,
[email protected] Ynergy: www.ynergy.nl, 06-344 89 651,
[email protected] Voor vergelijken van offertes van warmtepompen: www.warmtepompofferte.nl, 085-600 000,
[email protected] Leveranciers van pelletketels / CV op hout: Rutherm: www.rutherm.nl 0599-852888
[email protected] Aitec.nl : www.aitec.nl, 0317-621784
[email protected] Tubro : www.tubro.nl, 053-4612888,
[email protected] Leveranciers Warmte Kracht Koppeling installaties (warmte en elektriciteit): Op hout: Host: www.host.nl, 053-4609080,
[email protected] Op (bio)gas: Ener-g: www.energ.nl, 0297-293200,
[email protected] Architecten Paul de Ruiter BV, www.paulderuiter.nl 020 - 626 32 44
[email protected] KBNG, www.kbng.nl 070-3632148
[email protected] Andre van der Ven Architecten, www.vandevenarchitecten.nl 0499 550 838
[email protected] BBHD Architecten, www.bbhd.nl 020-638 29 14
[email protected] Kraaijvanger-Urbis, http://www.kraaijvanger.urbis.nl 010 498 92 92
[email protected] Installateurs voor integrale plannen Deerns (Paul Stoelinga) www.deerns.nl 088 - 374 0000
[email protected] WE-Projects www.we-projects.nl 036-8487711
[email protected] Kropman Installatietechniek www.kropman.nl
[email protected]
5
Stap 9: overige energie Stap voor de overige energievraag met de buurt over op een 100 % duurzame energieleverancier voor stroom en gas. Voor duurzame stroom en gas: Greenchoice: 010 - 478 2326 Voor duurzame stroom: Noord Hollandse Energie Coöperatie: 0226-42 04 46, www.nhec.nl De Windvogel/Anode (Zelflevering van windmolens) Eneco windenergie http://thuis.eneco.nl/duurzame-energie/windenergie Andere grote leveranciers leveren groene stroom Of wordt lid van een bestaand initiatief Een andere mogelijkheid is om mede-eigenaar van deze initiatieven te worden in ruil voor aandelen en/of lening waarover rendement wordt uitgekeerd: Boer zoekt buur: 020-6972999, www.boerzoektbuur.nl Meewind: 088-6339463, www.meewind.nl Noord Hollandse Energie Coöperatie: 0226-420446, www.nhec.nl Windvogel en Amstelvogel: 010–5215953, www.windvogel.nl Windcentrale: 020-4040160, www.windcentrale.nl Stap 10: ondernemingsplan Maak een ondernemingsplan, inclusief investeringen en financiering, planning, communicatie en kies eventueel een juridische vorm voor de organisatie en een goed plan voor de beheerfase. Voor meer informatie http://www.wijkrijgenkippen.nl/opzetten-lokaal-duurzaamenergie-bedrijf/ Ondernemingsplannen: Thermobello: www.thermobello.nl Nieuwe Nuts: www.nieuwenuts.wikispaces.com Investeringen en financieringen: Leningen: Green Loans: Green Loans is een voordelige lening op duurzame energie installaties en energiebesparingsmiddelen waardoor verschillende maatregelen eerder rendabel kunnen worden. Zie www.greenloans.nl Ecolening: Ecolening is een lening waarmee u besparingsmaatregelen kunt financieren om het energieverbruik in uw huis te verminderen. Tegen lagere rente, omdat de overheid garant staat voor de lening. Zie https://www.freo.nl/Leningen/Pages/Ecolening.aspx Leningsfaciliteit Gemeente Amsterdam: Uit het Fonds Klimaat van de gemeente Amsterdam wordt geld vrijgemaakt om een lening te geven met een lagere rente. Er wordt verwacht dat deze leningsfaciliteit medio 2012 in werking is gesteld. Subsidies: Subsidies in Noord Holland: Duurzaam Renoveren Provincie Noord Holland (NB: per 1 januari 2012 wordt deze subsidie gewijzigd). 6
Zie:http://product.sduconnect.nl/product.xml?view=product&account_id=214&prod uct_collection_id=741&lokettype=10&view=product&product_id=8590&top10=0&s marttags=0&navigation=list Subsidies landelijk: Stimuleringsmaatregel duurzame energie (SDE+). SDE is voor 2011 gesloten. Voor 2012 zal er aan nieuwe SDE+ worden geopend. Belastingvoordelen (voor bedrijven): Energie investeringsaftrek (EIA): De EIA is een fiscale regeling waarbij u (de BV of onderneming) 44% van de investeringskosten in het zonnepaneel mag aftrekken van de fiscale winst. Het netto voordeel is dan ongeveer 10% van de investering. Milieu investeringsaftrek (MIA): De milieu-investeringsaftrek biedt u de mogelijkheid de fiscale winst te verlagen. U kunt tot 36 procent van het investeringsbedrag in mindering brengen op de fiscale winst. Het percentage van de aftrek is afhankelijk van de milieueffecten en de gangbaarheid van het bedrijfsmiddel. VAMIL Met de VAMIL kunt u een investering op een willekeurig moment afschrijven. Voor investeringen in 2011 is de willekeurige afschrijving beperkt tot 75%. Door sneller afschrijven vermindert u de fiscale winst en betaalt u minder belasting in dat jaar. Dit biedt u een rente- en liquiditeitsvoordeel. Planning en procesbegeleding: Builddesk (Marjo Kroese) www.builddesk.nl 015 215 0215
[email protected] Koninklijke Nederlandse Heide Maatschappij (KNHM) www.knmh.nl 026 44 55 146
[email protected] (gratis). De Volharding Breda B.V www.devolhardingbreda.nl 076 564 00 64
[email protected] MW-Energie http://www.mw-energie.nl 0 318 548 377
[email protected] Ernst van Tongeren bij ID-Energie http://www.idenergie.nl/home-.html 0627006888 Energydesk (overzicht zelfstandige adviseurs) http://www.energydesk.nl/overzicht-consultants
[email protected] Organisatievormen: Voor alle organisatievormen zie: http://nieuwenuts.wikispaces.com/Juridische+vorm Daar staat o.a.: De coöperatie is een rechtspersoon en dus zelf aansprakelijk voor haar handelingen. De leden van de coöperatie zijn bij ontbinding ervan, ieder voor een gelijk deel aansprakelijk voor de tekorten van de coöperatie. Er kan van deze wettelijke aansprakelijkheid (WA) worden afgeweken door in de statuten de aansprakelijkheid van de leden te beperken of uit te sluiten. De coöperatie met beperkte aansprakelijkheid (BA), beperkt de aansprakelijkheid tot een bepaald maximum. Bij de coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid (UA) is er geen verhaalsrecht op de leden. Ook kunnen de statuten de verdeling van de aansprakelijkheid over de leden anders regelen. Stap 11: informatie inwinnen bij voorgangers Neem vooral ook contact op met woningeigenaren en bedrijven die je al zijn voorgegaan om te leren van hun ervaringen. Bekijk de lijst in bijlage 2. 7
Bijlage 1: Algemene informatie energie Dit geeft een huishouden jaarlijks uit aan elektriciteit personen 1 2 3 € per jaar €525 €770 €900 kWh 2400 3500 4100
4 €1035 4700
Voor grootgebruikers is dit: Supermarkt: 0,35 miljoen kWh of 470 kWh per m2 per jaar. School: 0,1 miljoen kWh of 50 kWh per m2 per jaar. Kantoor: 0,4 miljoen kWh of 100 kWh per m2 per jaar. Verpleeghuis: 0,4 miljoen kWh of 60 kWh per m2 per jaar. Ziekenhuis: 7 miljoen kWh per jaar. Energiebelasting per staffel: Kleinverbruik is tot 10.000 kWh per jaar. Middenverbruik is 10.000 tot 50.000 kWh per jaar. Grootverbruik is meer dan 50.000 kWh per jaar. Kleingebruikers Middengebruikers Grootgebruikers 1 kWh incl de levering (kale €0,08 €0,08 €0,06 prijs) €0,02 €0,02 €0,01 BTW per kWh €0,11 €0,04 €0,01 Energiebelasting per kWh €0,02 €0,01 €0,00 BTW over energiebelasting €0,23 €0,14 €0,08 Totale prijs per kWh
Hoogte gemiddeld gasverbruik per jaar naar type eindgebruiker: Woningen: Vrijstaande woning Twee onder een kap Flat/etagewoning
2400 m3 1800 m3 1100 m3
€1560 €1170 € 715
Grootverbruikers: Ziekenhuis Verpleeghuis Kantoor (3333 m2) School (2000 m2) Winkel (300 m2)
700.000 m3 170.000 m3 50.000 m3 30.000 m3 5000 m3
€70.000 €17.000 €32.500 (15 m3 gas per m2 pj) €19.500 (15 m3 gas per m2 pj) € 3.250 (17 m3 gas per m2 pj)
Ook hierbij geldt voor grootverbruikers een lager tarief. Bij afname van meer dan 170.000 m3 gas per jaar geldt bijvoorbeeld het grootverbruikerstarief van €0,23 in plaats van €0,60 per m3 gas.
8
Bijlage 2: Duurzame voorbeelden Hieronder volgt een overzicht van een selectie van reeds duurzaam (ver)bouwde woningen, kantoren, scholen etc. Zie voor meerdere voorbeelden: www.kennishuisgo.nl Voorbeelden duurzame scholen: http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=717 Nieuwbouw energieneutraal schoolgebouw in Almere met hoogwaardige isolatie en zuinige apparaten, warmtepomp met WKO, zonnepanelen. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=718 Nieuwbouw energieneutrale basisschool in Oijen met biogas WKK, zonnepanelen, warmtepomp met WKO en isolatie en zuinige apparaten. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=446 Nieuwbouw energieleverende school in Eindhoven met een warmtepomp met WKO en zone-energie voor warmte en elektra. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=166 Nieuwbouw school in Den Haag met warmtepomp met WKO, zonne-energie voor warmte en elektra en windenergie http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=722 Renovatie school in Rotterdam met warmtepomp met WKO, zonnepanelen en windenergie. Voorbeelden duurzame kantoren (nieuwbouw): http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=821 Zelfvoorzienend hoofdkantoor van de Rabobank in Alkmaar. Geen aansluiting op gas- of warmtenet. Zonnepanelen, windenergie en WKO. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=308 Kantoor van Invent in Beilen met houtskeletbouw; zonnepanelen die in de zomer ook voor zonwering zorgen, daglichtkokers met spaarlampen, warmtepomp, HRbalansventilatiesysteem met WTW en een windturbine. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=391 Kantoor Rabobank Westland met innovatieve daglichttoetreding (zonneklep), zonnepanelen, warmtepomp met KWO. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=448 Kantoor Search in Amsterdam met warmtepomp en WKO via heipalen, verticale windmolens en zonnepanelen. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=465 TNT green office in Hoofddorp met warmtepompen met WKO, zonnepanelen, WKK op bio-energie, windenergie en speciale zonwering in de gevel (Chameleon Skin). Voorbeelden duurzame kantoren (renovatie): http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=663 Kantoor Paul de Ruijter architecten in Amsterdam met een warmtepomp met WKO, zonthermische verwarming via een daglichtatrium en beweegbare luiken. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=464 Renovatie en nieuwbouw van de watertoren in Bussum, met warmtepomp met WKO, windmolen, zonnepenalen en WKK op basis van gebruikt frituurvet. Geen riool aansluiting. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=298 Renovatie hoofdkantoor WNF in Zeist met een WKK op koolzaadolie, zonnepanelen en een warmtepomp met WKO. 9
Voorbeelden duurzame woningen: http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=1 Wijk met energieneutrale woningen in Boxtel met passieve zonne-energie, zonnepanelen, zonneboilers, WTW op douchewater, warmtepomp aangesloten op individuele bodemlussen. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=26 Duurzame woningbouw in wijk met bewonersparticipatie in Culemborg. Met aansluiting op collectieve warmtepomp met WKO, zonneboilers, zonnepanelen en kaswoningen. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=130 Stad van de zon in Heerhugowaard met 2900 woningen met passieve zonneenergie, zonneboilers, zonnepanelen, windenergie en een WKK. Voorbeelden duurzaam zwembad/sportcomplex: http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=762 Renovatie zwembad in Klazienaveen met warmtepompen, een omgebouwd verwarmingssysteem, WTW uit buitenlucht en afvalwater; isolatie van leidingen, zonnepanelen en zonneboiler. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=793 Nieuwgebouwde sportboulevard in Dordrecht met grootschalige warmte/koudekoppeling tussen verschillende gebouwen met warmtepomp en warmteterugwinning Voorbeelden duurzame ziekenhuizen: http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=635 Nieuwgebouwd ziekenhuis in Deventer met vegetatiedak, warmtepomp (16 bronnen) met WKO en warmteterugwinning uit ventilatielucht. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=645 Het Martini ziekenhuis in Groningen. Met IFD constructie (flexibele bouw), een warmtepomp met WKO, hoogwaardige isolatie, warmteterugwinning, zonnecollectoren en energiemonitoring. Voorbeeld duurzame winkel: http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=629 Renovatie winkel in Driebergen/Zeist met een windturbine, een warmtepomp met WKO, warmteterugwinning, energieopwekkende draaideur, zonnepanelen en zonneboiler. Voorbeelden duurzame verbouwing monument: http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=759 Renovatie monument Paushuize in Utrecht. Met monumentenisolatieglas (Ruijsdaelglas), energiezuinige verlichting met daglichtsensoren en aanwezigheidsdetectie, gebruikmaken van onverwarmde ruimtes als buffer; CO2gestuurde ventilatie. http://www.kennishuisgo.nl/voorbeeldprojecten/ProjectPage.aspx?id=447 Rijksmonument villa Rusthoek in Baarn. Met warmtepomp met WKO, klimaatplafonds voor verwarming, koeling en ventilatie, warmteterugwinning, isolatie met vlokken van gerecycled papier, speciaal monumentenglas, energie-efficiënte verlichting.
10
