H2
GRIEKENLAND
1. Eenheid |
verdeeldheid > Waarom? |
taal religie zelfde vijand Homerus Polis:
en
reliëf > stadstaten (polis / poleis) machtstrijd poleis (Athene <> Sparta)
- Acropolis - bestuur, rechtspraak, defensie - stad + platteland
Perzen: - 490 – 479 oorlog tegen Grieken Helleense bond 490 slag bij marathon 479 Athene door Perzen verslagen Sparta helpt – Perzen verslagen Attische zeebond
Acropolis
Athene:
Acropolis
Parthenon
Athena > godin van de wijsheid, oorlog, geboren uit Zeus
* wit marmer, houten dak * Athena – wapenuitrusting brengt vrede
8e eeuw > sterke toename bevolking gevolg: te weinig voedsel voor iedereen oplossing: migratie | leidt tot kolonisatie Midd.Zee / Zwarte Zee koloniën:
politiek en economisch zelfstandig relatie met moederstad
> toename handel en nijverheid Agora = sociaal, politiek en economisch hart van polis | | | | | markten | | werkplaatsen ambachtslui | | nijverheid | bestuursgebouwen tempels stoa’s afzetgebied werd groter door kolonisatie 6e eeuw > geld (Lydiërs) vervangt ruilhandel – zilveren munten
Agora - Athene
Stoa van Attalus - Athene
Sociale verhoudingen Athene: - vrije volwassen mannen aanzien door grondbezit en zelfstandigheid gr.gr.bez. = hoog aanzien mannen in loondienst = laag aanzien - vreemdelingen niet in Athene geboren geen grond bezitten, wel handel en nijverheid - vrouwen weinig rechten > huishouden + opvoeding - slaven geen rechten > bezit 1/3 van Atheense bevolking slaaf worden door: - geboorte - krijgsgevangen gemaakt - schulden afbetalen taken: - huishoudelijk - politie - zilvermijnen - werken gr.gr.bez.
Sparta: - mannen met burgerrecht waren veelal soldaat > vanaf 7 jaar ‘Spartaanse opvoeding’ - overheerste volken van Peloponnesus hielden eigen bestuur leefden van handel + nijverheid leverden soldaten aan Sparta - overwonnenen helemaal onderworpen werken als slaaf op het land
2.
Bestuur van de polis
13e - 8e eeuw > meeste poleis zijn monarchie > erfopvolging 8e – 6e eeuw > aristocratie * groep gr.gr.bez., rijken > tiran * één persoon > onwettig aan de macht gekomen * tirannie: - nu negatieve betekenis, nl: onmenselijk - vroeger vaak populair Vanaf 6e eeuw > democratie * volk heeft macht in handen Verschil per polis: Athene: monarchie – aristocratie – tiran - democratie Sparta: monarchie – aristocratie Corinthe: monarchie – aristocratie – tiran - aristocratie
Democratie in Athene Tot 6e eeuw – Athene was aristocratie 546 v.C. Pisistratus grijpt de macht – tiran - hervorming landbouw - ontwikkeling nijverheid - verbetering rechtspraak - populair Zonen verliezen de macht
510 vC. Kleisthenes ontwikkelt de democratie - volksvergadering neemt besluiten over polis - volksvergadering besluit over:oorlog/vrede financiën ambtenaren - wie? Mannen met burgerrecht (> 18 jaar) minstens 6000 mannen - Waar? Vlak bij de agora – minimaal 40 maal/jaar - spreken in het openbaar – training door sofisten - rechtspraak door schervengericht (= ostracisme) verbannen als man gevaar voor polis is Kritiek op democratie door Plato en Socrates - volk was te dom - aristocratie > wijze mannen aan de macht Oplossing Plato > oprichting van de Academie = voorloper van de universiteit Les in: astronomie, wiskunde, biologie, filosofie
3.
Godsdienst en wetenschap
Mythen = godenverhalen Sagen = heldenverhalen (goden en mensen) bv. Homerus: Ilias > Trojaanse oorlog Odyssee > terugreis Odysseus Legenden = wonderlijke verhalen Epos = serie van belangrijke verhalen of lang verhalend gedicht Goden hadden menselijke eigenschappen (ruzie, boos, blij, etc) Zeus = oppergod, heerser over hemel en aarde Hera = zus/vrouw van Zeus, beschermster van huis en gezin Poseidon = god van de zee Hades = god van de onderwereld/dodenrijk Pallas Athene = godin van de strijd en wijsheid Apollo = god van de kunst Aphrodite = godin van de liefde Helios = zonnegod Demeter = godin van het graan Ares = god van de oorlog Kybele = god van de natuur Asklepios = god van de geneeskunst
Tot 6e eeuw kon werkelijkheid verklaart worden mbv mythen Daarna met verstand willen begrijpen | leidt tot opkomst van de filosofie (= wijsbegeerte) Voorbeelden: @ Hippokrates > onderzoekscentrum voor geneeskunde > ‘eed van Hippokrates’ @ Pythagoras > wiskunde @ Archimedes > natuurkunde @ Eratosthenes > berekening omtrek aarde @ Aristarchus > aarde draait om de zon @ Ptolemeus > zon draait om de aarde Verschil Plato <> Aristoteles? Plato > kennis opdoen door nadenken Aristoteles > kennis opdoen door waarnemen, dan nadenken, dan conclusie
4
Sport en oorlog
Griekse poleis > gemeenschappelijke vijand > Perzië | Perzische oorlogen 546 vC.
Perzië verovert Griekse koloniën in Klein-Azië
500 vC.
Athene steunt opstand van deze koloniën
490 vC.
Aanval Darius op Athene > verslagen bij Marathon
480 vC.
Aanval Xerxes op Sparta > worden verslagen Aanval Xerxes op Athene > worden verslagen Atheense vloot verslaat Xerxes > slag bij Salamis Athene wordt belangrijkste Griekse polis
Onderlinge strijd – Athene <> Sparta = Peloponnesische oorlog | Sparta wint
Olympische Spelen * Te Olympia * Ter ere van Zeus * Tijdens oorlog – verplichte wapenstilstand * Alleen mannen – alleen enkele priesteressen aanwezig * Naakt * Winnen is belangrijker dan meedoen - geen belasting betalen - standbeeld in polis - gratis levensonderhoud * 776 vC. Eerste spelen * duur: 1 dag, later 5 dagen * Om de vier jaar = Olympiade * Klassieke atletieknummers: boksen, hardlopen, worstelen, verspringen, speerwerpen, discuswerpen Vrouwen hebben eigen spelen ter ere van Hera
