28-5-2015
De zon: vriend of vijand?
HAN VAN DER RHEE, DERMATOLOOG, UTRECHT, 18-04-2015
Onderwerpen Hoe is de mens in de loop van de geschiedenis met de zon
omgegaan? Evolutie, huidskleur, blootstellingpatronen. Wat zijn de nadelen van zonlicht voor de gezondheid? Wat zijn de voordelen van zonlicht voor de gezondheid? Voorbeeld van voortschrijdend inzicht in de wetenschap. Oude standpunten verlaten of nuanceren?
Mitochondrial Eve
Reconstructie van
een schedel Gevonden in Oost-
Afrika Skelet Homo sapiens 85.000 jaar oud
1
28-5-2015
Out of Africa Homo sapiens 200.000-100.000 jaar geleden
ontstaan in Oost-Afrika 75.000 jr geleden: Out of Africa 65-15.000 jr geleden intocht in Europa
Aanpassing (van de kleur van huid, ogen)
Evolutiegenetica kan nagaan welke genen zich
hebben aangepast, positieve en negatieve selectie en zelfs wanneer Onze pigmentgenen (vooral OCA2, SLC45A2) hebben bij uitstek selectie ondergaan
Pickrell et al. Genome Res 2009 Sturm et al. Genome Biol 2012 Rees et al. JID 2012
2
28-5-2015
Varianten van het SCL45A2 gen 374 F 374 L
Denemarken
98 % 93 % Barcelona 83 % Sevilla 72 % Tunis 61 % Zuidelijk Afrika 0%
Scandinavië
2%
Zuid-Europa
30 %
Belgie
Zuidelijk Afrika 99 %
Antropologie Iedere 10 breedtegraden noordwaarts wordt de kleur van
de huid 8% lichter, gerelateerd aan de hoeveelheid zonlicht In de tropen beschermt een donkere huid tegen ernstige
zonnebrand en de afbraak van foliumzuur In landen met weinig zon: laag vit D niveau: zwakke botten
en spieren en verminderde vruchtbaarheid De bleekste varianten hadden de beste overlevingskansen In 10 -20.000 jaar van donkere Oost Afrikaan tot witte
Nederlander Relethford Am J Physiol Anthropol 1997 Parra Yearbook Phys Anthropol 2007 Jablonski Proc Am Philos Soc 2012
Conclusie van antropologen en evolutiebiologen Door de evolutie, door aanpassing van de huidskleur ontstaat er overal ter wereld bij de autochtone bevolking een nieuwe balans, een nieuw evenwicht tussen de voor- en nadelen van zonlicht voor onze gezondheid. Onze huid is in principe prima toegerust voor het Nederlandse klimaat.
3
28-5-2015
Veranderde zonblootstelling
Onze voorouders waren dagelijks veel buiten:
chronische of beroepsmatige blootstelling
Industrialisatie: toenemend binnenberoepen Laatste decennia steeds minder zonexpositie TV, computer, videogames, binnensporten,
onveiligheid op straat, hoogbouw, kinderen spelen binnen, angst voor huidkanker, bejaarden, allochtonen. Toename zonvakanties
Veranderde zonblootstelling Dagelijkse blootstelling is afgenomen: recente
metingen: slechts 3% van beschikbare UV bereikt de huid van hoofd en handen. De rest van ons lichaam dus nog veel minder. Niet meer maar minder zon. Af en toe zeer intensieve blootstelling met zonnebrand Toename blootstelling aan zon in het zuiden: hoge zonkracht voor een bleke huid. Blootstellingspatroon veranderd van meer en regelmatig naar minder en onregelmatig.
4
28-5-2015
Nadelige effecten van zonlicht vaker of vroeger ontstaan van huidkanker versnelde veroudering van de huid lichtovergevoeligheden (fotodermatosen),
zoals polymorfe lichteruptie (zonneallergie) fototoxische reacties: bv. bereklauw huidafwijkingen bij geneesmiddelgebruik verergering van huidziekten zoals rosacea en
chronische discoïde lupus erythematodes bevordering van oogziekten verergering van porfyrie en lupus
erythematodes (LE)
Kennis over zonlicht en huidkanker
Voor de 2de wereldoorlog waren er publicaties van
dermatologen met waarnemingen die een verband suggereerden tussen zon en huidkanker. Na de 2de wereldoorlog epidemiologie: emigratiestudies, ecologische en patiënt-controle studies. Meer zon, meer huidkanker. Proefdierexperimenten: Findlay. Veel experimenten in 70-er en 80-er jaren. Vooral plaveiselcelcarcinomen. Melanomen alleen op te wekken bij buideldieren en vissen.
Kennis over zonlicht en huidkanker
Werkingmechanisme: UV geeft DNA schade en
beinvloedt ons afweersysteem.
1992 rapport van de WHO: er is voldoende bewijs
dat zonlicht huidkanker kan veroorzaken.
Vragen: UVB of ook UVA? Is het patroon van
blootstelling ook van belang? Is zonnebrandcrème effectief?
5
28-5-2015
Getallen huidkanker (NKR)
Type huidkanker Aantal nieuwe gevallen 2014 Basaal celcarcinoom Plaveiselcel Carcinoom Melanoom
>40.000
Sterfte 2013 0(?)
9600
<80
5700
820
Ontstaan van huidkanker
Huidkanker ontstaat door een mismatch tussen de
huid en de hoeveelheid zon of de wijze van blootstelling Ontstaat vooral bij mensen met een zongevoelige huid, die snel verbrandt, moeilijk bruin wordt, rossig haar en sproeten. Gevoeligheid van de huid belangrijker dan de zon. Nederlanders in Zuid Europa Bleke Schotten in Australië
Blootstellingspatroon en huidkanker
Plaveiselcelcarcinoom (SCC): iedere vorm van
blootstelling, vooral regelmatig
Melanoom: vooral onregelmatige blootstelling (in
de jeugd) met zonverbranding.
Basaalcelcarcinoom(BCC): zowel regelmatige als
onregelmatige blootstelling.
6
28-5-2015
Huidkanker en zonlicht in Europa en meta-analyses Onregelmatige blootstelling: overal risicotoename
Regelmatige blootstelling: In Zuid-Europa verhoogd risico Naar het noorden toe neemt het risico af T.h.v. de 50ste breedtegraad wordt het risico voor
melanoom en BCC 1 daarboven een verlaagd risico Het risico voor SCC neemt richting noorden af om in
Scandinavië 1 te worden Door vitamine D en/of fotoadaptatie
Gewenning - Fotoadaptatie
Bij regelmatige blootstelling wordt de huid bruiner Wordt de epidermis dikker (tot 40%) Na een maand regelmatige blootstelling een spf van 10 3 weken 3x per week DNA-schade neemt met 40% af
en in de basale laag van de epidermis met vrijwel 100%
In de basale laag bevinden zich delende cellen, waaruit
huidkanker ontstaat
De Winter et al. JID 2001 Narbutt et al. Br J Dermatol 2007
7
28-5-2015
Positieve effecten zonlicht
Gezonde botten en spieren (vit D) Psoriasis, (atopisch) eczeem, PLE, etc. Depressie Verschillende vormen van kanker Multiple Sclerose(MS) Hoge bloeddruk Diabetes
Positieve effecten zonlicht Kennistoename vertoont sterke parallellen met de
kennis over huidkanker Midden vorige eeuw: ecologische studies tonen aan
dat bij meer zon de frequentie van dikke darm-, borst-, prostaatkanker, non-Hodgkin lymfoom, MS, diabetes en hoge bloeddruk afneemt Eind vorige en begin deze eeuw patiënt-controle en prospectieve studies Begin deze eeuw proefdierstudies Recent toename van inzicht in de mechanismen
8
28-5-2015
Multiple Sclerose (MS) Landen met weinig zon veel MS en andersom 7 epidemiologische studies (3x Australië, VS, Noorwegen,
Zweden, Canada) vonden bij flinke zonblootstelling (in de jeugd) een sterk verminderd risico op MS. Tweelingstudie VS. 4 epidemiologische studies vonden bij mensen met een hoge vitamine D spiegel een verminderd risico op MS en een gunstiger beloop bij patiënten met MS Overal ter wereld zijn er nu grote onderzoeken naar de invloed van vitamine D tabletten bij MS patiënten eerste resultaten: Zon wel effect; vit D niet Freedman et al. Occup Environ Med 2000 Van der Mei et al. BMJ 2003 Woolmore et al. Multiple Sclerosis 2007 Van der Mei et al. J Neurol 2007 Islam et al. Neurology 2007 Munger et al. Neurology 2011 Taylor et al. J neurol Neurosurg Psychiatr 2011
9
28-5-2015
Zonlicht bij de preventie van darm-, borst-, prostaatca en NHL
>30 ecologische studies: richting evenaar (meer zon)
minder incidentie en sterfte aan kanker >40 patiënt-controle en prospectieve studies Proefdierexperimenten
Van der Rhee et al. Eur J Cancer 2006 Van der Rhee et al Eur J Cancer Prev 2009 Van der Rhee et al Eur J Cancer 2013
Epidemiologie Meer dan 40 goede patiënt-controle en prospectieve
studies verricht naar de invloed van zonlicht op het risico van dikke darm-, prostaat-, borstkanker en non-Hodgkin lymfoom(NHL) Vrijwel zonder uitzondering: regelmatig in de zon gaan vermindert het risico Onregelmatig in de zon gaan: geen effect Epidemiologie vitamine D: -dikkedarmca: -borstca:
+ ?
-prostaatca, NHL: -
Van der Rhee et al Eur J Cancer 2013
Proefdierexperimenten UV vs vit D
Borstca: 3x per week ‘zonnebank’ halveert groei
tumoren
Valrance et al. Endocrinology 2013
Darmca: UV effectiever dan vit D bij remmen
tumorgroei. UV remt het ontstaan van carcinoom, vit D niet MS: UV werkt preventief onafhankelijk van vit D. UV effectiever Rebel et al. Int J Cancer 2014
Becklund et al. PNAS 2010
10
28-5-2015
Zonlicht en hypertensie
Franse 65-plussers hoge buitentemperatuur
bloeddruk , lage temp.
Richting evenaar incidentie hoge bloeddruk Eenmaal onder de ‘zonnebank’:
bloeddruk enkele uren Driemaal per week onder de zonnebank bloeddruk
weken:
Productie NO: bloedvaten wijder en minder
plakkerig
Rostand et al. Hypertension 1997 Krause et al. Lancet 1998 Weber et al. Am J Med 2004 Alperovitch et al. Arch Int Med 2009 Liu et al 2014 JID 2014
Zonlicht en diabetes
Epidemiologie zonlicht en vit D negatief geassocieerd
met diabetes type 1 en 2 Proefdierexp. vit D vermindert insulineresistentie Proefdierexp. Regelmatig ‘zonnen’ vermindert het
risico op diabetes, via productie NO
Ponsonby et al. Am J Epidemiol 2008 Mohr et al. Diabetologia 2008 Linqvist et al. Diab res Clin Pract 2010 Forouhi et al. Diabetologia 2012 Geldenhuys et al. Diabetes 2014
werkingsmechanismen DNA-schade in de huid Fotoadaptatie Beïnvloeding immuunsysteem Aanmaak serotonine en endorfine Vitamine D productie Beïnvloeden biologische klok Productie stikstofmonoxide Afbraak foliumzuur Aanmaak melatonine
11
28-5-2015
Regelmatig in de zon en totale sterfte Drie prospectieve studies Zweedse studie (rond Uppsala): minder sterfte bij
meer zon MISS studie (Melanoma Inquiry South Sweden)
Minder sterfte bij meer zon Amerikaanse studie: bewoners zuiden versus
bewoners zuiden : iets meer sterfte in zuiden
Kritische kanttekeningen bij huidige zonadvies Terecht waarschuwen tegen overmatig zonnen
(strandvakanties, vooral in buitenland) en zonnebrand Altijd zonnebrandcrème gebruiken (zeker in Nederland)? Remt fotoadaptatie, dus natuurlijke bescherming Altijd zonnebrandcrème verhindert het benutten van de gezondheidsvoordelen van de zon Te algemeen: nauwelijks verschil tussen huidtype 1 en 4
12
28-5-2015
13
