Planet, people, prosperity Onze bijdrage aan duurzaam bouwen
Isover is wereldleider in duurzame isolatie-oplossingen. Deze positie danken wij aan onze grondige kennis van de verschillende marktsegmenten, de bijhorende toepassingen en onze sterke focus op klantenbehoeftes en -verwachtingen, dit gecombineerd met onze toptechnologie in glaswol. Om te voldoen aan de huidige en zelfs toekomstige verwachtingen, streven we er voortdurend naar om efficiënte en kwalitatieve isolatie-oplossingen mogelijk te maken voor iedereen, ongeacht het land of klimaat, het type project of het beschikbare budget.
Voorwoord Gebouwen: een sleutel tot de uitdagingen van de 21ste eeuw De wereld verandert vandaag sneller dan ooit. Vooruitgang in wetenschap en technologie heeft onze levenskwaliteit verbeterd, maar heeft ons ook geconfronteerd met het fragiele evenwicht in het milieu. De opwarming van de aarde is niet langer ver van ons bed, maar een reële bedreiging voor de toekomst van de mensheid. De bouwsector moet erkennen dat zij een belangrijke impact heeft op de opwarming van de aarde en op het behoud van onze waardevolle en eindige energiebronnen. Om deze uitdagingen aan te gaan moeten we de manier waarop we nieuwe gebouwen ontwerpen veranderen en oude gebouwen renoveren, zodat we hun negatieve impact op het milieu reduceren. Isover wil de uitdaging aangaan en duurzaam bouwen stimuleren en ondersteunen. De bouwsector moet unieke ecosystemen, biodiversiteit en typische landschappen beschermen. Maar tegelijkertijd moeten we ook een betere levenskwaliteit nastreven en de veiligheid en gezondheid van de bewoners of gebruikers garanderen. Duurzaam bouwen brengt deze bijna tegenstrijdige aspecten en doelstellingen in evenwicht. Isover wil samen met alle partners in de bouwketen in de frontlinie staan om deze nieuwe uitdagingen aan te gaan. Benoit Carpentier CEO Saint-Gobain Insulation
Wij streven naar efficiënte thermische en akoestische isolatie-oplossingen om energiezuinige gebouwen te ontwerpen, die comfort en bescherming bieden aan de gebruikers en die bijdragen aan de bescherming van ons milieu.
Inhoud
75%
De bijdrage van Isover aan duurzaam bouwen, een overzicht
4
Gebouwen staan centraal in de grootste uitdagingen wereldwijd n De bouwsector speelt een sleutelrol in het tegengaan van de klimaatverandering n De meest winstgevende energie is bespaarde energie! n Vermijd schaarste van grondstoffen, verminder verspilling n Bescherm onze gezondheid n Bescherm onze koopkracht
6
De uitdagingen aangaan door duurzaam bouwen n Planet - People - Prosperity: een nieuwe en meer globale aanpak voor de bouwsector n Een evenwichtige keuze door een globale kijk op de levenscyclus van het gebouw n Evaluatie van gebouwen: naar een internationale aanpak n Groene gebouwen en verstedelijking: twee gerelateerde begrippen
14
Ontwerpen van duurzame gebouwen n Van bouwvoorschriften naar productspecificaties n Het Isover Multi-Comfort House: een praktisch startpunt voor duurzaam bouwen
18
Isolatiematerialen en Life Cycle Analyse (LCA) n LCA, de enige manier om een goede beoordeling te maken van de duurzaamheid van producten n Wat is het beste isolatiemateriaal vanuit een duurzaamheidsperspectief? n Hoe moet een productdeclaratie (EPD) gelezen worden? n Isover glaswol en hennepwol: goed voor het milieu
20
De bijdrage van Isover aan duurzaamheid n Grondstoffen, productie en transport n Ontwerp en uitvoering n Gebruiksfase n Einde van de levenscyclus
24
Isover werkt volgens de waarden van de Saint-Gobain Groep Bronnen en handige links
32 33
Onze visie: van duurzame ontwikkeling naar duurzaam bouwen
5 uitdagingen op wereldschaal: de sleutelrol van de bouwsector
Planet
1. Klimaatverandering • 460 miljoen ton CO2-uitstoot kan elk jaar in Europa bespaard worden door kostenefficiënte energiebesparingsmaatregelen in gebouwen.1) • Gebouwen staan op de eerste plaats voor wat betreft uitstoot van broeikasgassen en vertegenwoordigen 39% van de CO2uitstoot in de VS.2) 2. Energietoevoer zekerheid • 40% van het totale energieverbruik in Europa wordt bepaald door de 160 miljoen gebouwen. • 2/3de van het energieverbruik in gebouwen wordt gebruikt voor verwarming en koeling. • 3,3 miljoen vaten olie kunnen elke dag in Europa bespaard worden als de gebouwen energiezuiniger gemaakt worden.1) 3. Afvalbeheer & behoud van grondstoffen • In OESO landen is de bouwsector verantwoordelijk voor 30 tot 40% van het vast afval, 30% van het grondstoffenverbruik en 10% van het landgebruik.
People Bronnen 1)
P6
P8
P 10
4. Gezondheid en welzijn • In de VS kan elk jaar $ 5,9 miljard bespaard worden op de gezondheidszorg en de economische kosten verbonden met luchtvervuiling eenvoudigweg door beter te isoleren.3)
Ecofys II, mitigation of CO2 emissions from the
P 12
building stock- Keulen 2004/Ecofys IV, cost effec-
Daarom hebben spelers in de bouwsector, waaronder Isover, besloten om stappen te ondernemen om de milieukwaliteit van onze gebouwen te verbeteren. Door het aanpassen en vertalen van het concept van duurzame ontwikkeling naar de bouwsector, hebben zij een nieuwe aanpak voor de bouw gecreëerd: duurzaam bouwen. Duurzaam bouwen heeft als doelstelling om de milieuimpact van een gebouw gedurende zijn volledige levenscyclus te reduceren en tegelijkertijd om de economische haalbaarheid en het comfort en de veiligheid voor de bewoners te optimaliseren. Nieuwe beoordelingssystemen zoals HQE®, LEED® en BREEAM®, worden verder ontwikkeld om de resultaten van deze nieuwe aanpak te kunnen meten.
tive climate protection in the EU building stock, Keulen 2005 2)
De bouwsector heeft een significante impact op het milieu wereldwijd en kan een positieve rol spelen voor de veiligheid en het comfort van de bewoners. Er ligt dan ook een enorme kans om over te gaan tot actie.
PEW Center on Global Climate Change Intergovernmental Panel on Climate Change
3)
Public Health Benefits of Insulation Retrofits in Existing Housing in the U.S., Levy et. al., Environmental Health, 2003
4)
EURIMA schattingen
5)
American Council for an Energy Efficient Economy
4
Prosperity
5. Economische groei / beschikbaarheid van financiële middelen • Ongeveer 15 tot 30% van het Europese gezinsbudget gaat naar kosten voor de woning. • Tot 530.000 banen kunnen in Europa gecreëerd worden door een ambitieuze aanpak om de energiezuinigheid van de gebouwen te verbeteren.4) • Strengere energieregelgeving voor Amerikaanse gebouwen zou kunnen resulteren in een stijging van $ 28,5 miljard aan inkomsten en 1,1 miljoen banen.5)
P 13
P 14-25
•••
•••
➜ ➜•••
➜
•••
➜
•••
➜
•••
➜•••
➜•••
➜•••
➜
De doelstellingen voor duurzaam bouwen en de bijdrage van Isover Productie en transport
Ontwerp en uitvoering
Gebruik
Einde van de levenscyclus
Kernindicatoren • Toevoer grondstoffen • Productieproces: energieverbruik, CO2-uitstoot, impact op lucht, grond en water, productie-afval • Transport
Kernindicatoren • Gebruik van grondstoffen • Kwaliteit van het gebouw (luchtdichtheid) • Bouwafval
Kernindicatoren • Belangrijkste fase voor milieu-impact: Energiezuinigheid, watergebruik, CO2uitstoot • Onderhoud en vervanging • Impact op de bebouwde omgeving
Kernindicatoren • Ontmanteling, afbraak, hergebruik, storten van afval en transport • Impact van afbraak-afval • Duurzaamheid van het gebouw en de aanpassingsmogelijkheden
Bijdrage Isover • Gebruik van gerecycled glas (75% voor glaswol) • Verminderd energieverbruik per productie-eenheid (bijv: 20% vermindering tussen 1993 en 2007 voor glaswol) • Verminderde CO2-uitstoot • Productielocatie Etten-Leur ISO 14001 gecertifieerd • Reductie verbruik grondwater met 100.000 m3 per jaar in Etten-Leur sinds 2006 • Productie-afval < 1% in EttenLeur sinds 2006 • Geoptimaliseerd transport: door geoptimaliseerde verpakking, compressie en gebruik van pallets
Bijdrage Isover • Minimaal afval van onze materialen op de bouwplaats • Droge bouwoplossingen (geen water nodig) • Speciale systemen om luchtdichtheid te verbeteren en koudebruggen te verminderen • Ruim assortiment van oplossingen voor alle prestatieeisen en bouwmethodes • Best presterende isolatieproducten in glaswol: lambda 0,030 W/m.K Multimax 30
Bijdrage Isover • Isolatie-oplossingen zoals het Multi-Comfort House om tot 90% van het energieverbruik van een gebouw te besparen en de bijhorende vermindering van CO2-uitstoot • Isolatie heeft geen onderhoud nodig • Glaswol bespaart meer dan 100 keer het energieverbruik en de CO2-uitstoot benodigd voor productie en transport
Bijdrage Isover • Onze producten kunnen gerecycled worden • Duurzaamheid en lange levensduur van de producten • De milieu-impact van onze producten wordt vastgesteld op basis van objectieve levenscyclusanalyses (LCA)
Kernindicatoren • Impact van de productie-eenheid op de gezondheid en veiligheid van de werknemers • Overlast van de productieeenheid voor de directe omgeving
Kernindicatoren • Veiligheid en gezondheid van de arbeiders op de bouwplaats • Overlast voor de directe omgeving (lawaai, stof, files) • Reële prestaties vs ontwerpprestaties
Kernindicatoren • Oplossingen voor thermisch en akoestisch comfort • Brandveiligheid • Gezondheid: kwaliteit van de binnenlucht
Kernindicatoren • Duurzaamheid van het gebouw en de mogelijkheid om het aan te passen na verloop van tijd
Bijdrage Isover • Goede oplossingen voor thermisch en akoestisch comfort • Oplossingen voor brandveiligheid • Veilige producten voor de bewoners • G3 beperkt emissie formaldehyde tot een minimum
Bijdrage Isover • Geen schadelijk afbraakafval
Bijdrage Isover • Health and safety politiek in de productie-eenheid • Geluids-, stof- en waterbehandeling
Bijdrage Isover • Opleiding en informatie voor aannemers, architecten en verwerkers • Systemen en oplossingen die gemakkelijk en veilig geplaatst kunnen worden
Kernindicatoren • Wereldwijde economische impact
Kernindicatoren • Aankoop- en bouwkosten
Kernindicatoren • Onderhoudskosten • Externe kosten: verwarming, koeling, water, elektriciteit...
Kernindicatoren • Kosten bij het einde van de levenscyclus: ontmanteling, afbraak en hergebruik/storten
Bijdrage Isover • Lokale productie dichtbij de afnemers
Bijdrage Isover • Betaalbare en gemakkelijk te verkrijgen materialen
Bijdrage Isover • Isolatie heeft geen onderhoud nodig • Isolatie vermindert de kosten voor verwarming met mogelijk 90%!
Bijdrage Isover • Systemen zijn gemakkelijk te ontmantelen
P 26
P 28
P 31
P 24
Gebouwen staan centraal in de grootste uitdagingen wereldwijd De bouwsector heeft een belangrijke rol te spelen in het reduceren van de milieu-impact en om de leefkwaliteit te verbeteren.
De bouwsector heeft een rol te spelen in het tegengaan van klimaatverandering De aarde krijgt al haar energie van de zon. Deze energie wordt deels vastgehouden binnen de atmosfeer rond de aarde door broeikasgassen die de infrarode straling absorberen en daardoor verhinderen dat de energie teruggestraald wordt naar de ruimte. Het broeikaseffect is bijgevolg een natuurlijk fenomeen en essentieel om leven op aarde mogelijk te maken: het houdt de temperatuur in onze atmosfeer op ongeveer 15°C. Door menselijke activiteit, is de productie van broeikasgassen gestegen, voornamelijk door 1
Het broeikaseffect1) 2
verbranding van fossiele brandstoffen zoals aardolie, gas en steenkool. Hoe meer de concentratie van broeikasgassen stijgt, hoe meer de infrarode straling geabsorbeerd wordt. Dit is de oorzaak van de opwarming van de aarde. Vandaag stoten we twee keer zoveel broeikasgassen uit dan wat er op natuurlijke wijze geabsorbeerd kan worden door de oceanen en ecosystemen. Met het oog op de reductie van de broeikasgassen, moeten we dus het gebruik van fossiele brandstoffen verminderen. Zonnestraling bereikt de aarde door de atmosfeer heen. 2 Een gedeelte van de zonnestraling wordt door de atmos-
feer en het oppervlak van de aarde terug gereflecteerd. 3 Zonne-energie wordt geabsorbeerd door het aardoppervlak, waardoor het opwarmt. Deze omzetting van energie naar warmte gaat gepaard met de emissie van (langgolvige) infraroodstraling naar de atmosfeer. 4 De broeikasgassen in de atmosfeer absorberen en reflecteren deze infrarode straling gedeeltelijk, waardoor de atmosfeer en het aardoppervlak opwarmen. Het fenomeen versterkt zichzelf: hoe meer het aardoppervlak opwarmt, hoe groter de emissie van infrarode straling, enz. 5 Een gedeelte van de infrarode straling passeert de atmosfeer en gaat verloren in de ruimte.
Atmosfeer Broeikasgassen
5
Zon 4 1
3
Bronnen 1)
Contribution of working group
Aarde
1 to the second assessment report of the IPCC, UNEP and WMO, Cambridge university press, 1996
Groeiend bewustzijn n In 1997 in Kyoto stemde de internationale gemeenschap in met een aantal doelstellingen om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Het Kyoto Protocol engageerde de geïndustrialiseerde landen om de uitstoot van hun broeikasgassen te reduceren met 5,2% ten opzichte van het niveau van 1990 tegen 20082012. Ontwikkelingslanden werden vrijgesteld van deze afspraken om hun groei te kunnen vrijwaren. Het Protocol werd van kracht begin 2005.
n Volgens het Stern Report (2005), is de prijs voor het beheersen van de klimaatverandering (1% van het wereldwijde Bruto Nationaal Product (BNP) / jaar) minder dan de prijs van
de schade ten gevolge van klimaatverandering (tussen 5 en 20% van het wereldwijde BNP / jaar).
n Het IPCC, International Panel on Climate Change, voorspelt dat tegen 2100 de temperaturen 1,8 tot 4°C hoger zouden kunnen zijn dan de temperaturen gemeten aan het einde van de 20ste eeuw als we geen actie ondernemen. De voorspelde impact van de klimaatsverandering leidt tot: smelten van de ijskappen, orkanen, droogte, verminderde landbouwproductie, … De IPCC rapporten zijn heel duidelijk, objectief en gebaseerd op transparantie om een sterke basis te leggen voor het debat en als hulp voor de beleidsmakers.
n In 2006 lanceerde de Europese Commissie haar bekende 3 x 20% plan: 20% reductie van de uitstoot van broeikasgassen (30% in geval van een internationaal akkoord), 20% verbetering van de energiezuinigheid en 20% hernieuwbare energietoevoer tegen 2020 in vergelijking met 1990. De Lidstaten hebben dit Europese Energy Efficiency Action Plan goedgekeurd in maart 2007.
n Tegenwoordig zijn alle landen de tweede fase van het Kyoto akkoord aan het bespreken, met betrekking tot de periode 2013-2017. In december 2007 waren de deelnemende landen het eens over een mandaat, bekend als het Bali Actie Plan.
Kyoto 1997 ••• ➜ Stern Report 2005 ••• ➜ IPCC 4th Report 2007 ••• ➜ European 3*20 Plan 2007 ••• ➜ Kopenhagen 2009 ••• ➜
6
Voorspelde impact van de klimaatsverandering Voedsel
Sterk verminderde landbouwopbrengsten, in vele regio's maar vooral in de ontwikkelingslanden
Mogelijke hogere opbrengsten in sommige noordelijk gelegen regionen Water
Kleine berggletsjers verdwijnen - water toevoer bedreigd in verschillende gebieden
Ecosystemen
Sterk verminderde landbouwopbrengsten in veel ontwikkelde landen
Belangrijke afname in waterreserves in veel landen, o.a. Middellandse Zeegebied en Zuid-Afrika
Zware schade aan koraalriffen
Steeds meer diersoorten met uitsterven bedreigd
Extreme weersomstandigheden
Verhoogde intensiteit van stormen, bosbranden, droogte, overstromingen en hittegolven
Risico op plotse en onomkeerbare veranderingen 0°C
Verhoogd zeeniveau bedreigt belangrijke steden
1°C
Verhoogd risico op gevaarlijke, plotse en grootschalige veranderingen in het klimaatsysteem 2°C
3°C
4°C
5°C
6°C
Wereldwijde temperatuursverandering (t.o.v. de pre-industriële tijd)
Een wereldwijde stijging van de temperatuur met meer dan 2°C zou catastrofale en onomkeerbare gevolgen kunnen hebben voor de aarde.1) Volgens wetenschappers, moeten alle ontwikkelde landen samen de uitstoot van broeikasgassen met 30% reduceren tegen 2020 en met 80% tegen 2050, in vergelijking met 1990, om de wereldwijde temperatuursstijging ten opzichte van de preindustriële tijd te beperken tot 2°C; een doelstelling gesteund door de Europese Unie.
De bouwsector heeft een rol te spelen Verwarming en airconditioning zijn de belangrijkste oorzaken van de uitstoot van broeikasgassen door gebouwen. In Europa zijn de gebouwen alleen al verantwoordelijk voor 30% van de uitstoot, ongeveer 842 miljoen ton CO2 elk jaar – dat is bijna het dubbele van de Kyoto-doelstelling. De bouwsector biedt een belangrijk potentieel. Volgens EURIMA (de Europese federatie van Minerale Wol producenten)2) kan Europa de uitstoot van haar broeikasgassen met 460 miljoen ton verminderen door aangepaste technie-
ken voor het renoveren van gebouwen of door het bouwen van energiezuinigere gebouwen – dit is meer dan de totale reductie toegezegd in Kyoto! Om een zelfde reductie te realiseren met andere maatregelen zouden we bijvoorbeeld: n de 6 miljoen auto’s die momenteel in Londen rijden, gedurende 15 jaren moeten verbieden, of n bossen moeten planten op een territorium 27 keer zo groot als België.
Isolatie van gebouwen is de meest kostenefficiënte oplossing om de uitstoot van CO2 te reduceren 3) Prijs van maatregelen om de CO2 uitstoot te reduceren < $ 20/ton Energietoevoer
> $ 20/ton
Transport
Bronnen
Gebouwen
1)
Stern Review
2)
Gebaseerd op Ecofys II,
Industrie
2004/Ecofys IV, 2005
Landbouw 3)
Bosbeheer
Terry Barker, IPCC Coordinating Lead Author and Chair-
Afval
man, Cambridge Econo0
1
2
3
4
5
6
7
Potentiële reductie van CO2-uitstoot wereldwijd (GtCO2-eq/jaar)
7
metrics
De meest winstgevende energie is bespaarde energie! “Ik denk dat gemakkelijke aardolie en aardgas – daarmee bedoel ik brandstoffen die relatief gemakkelijk geproduceerd kunnen worden en die gemakkelijk naar de markt te brengen zijn – zullen pieken in de komende 10 jaren.” Jeroen van der Veer Chief Executive, Royal Dutch Shell pic
1)
Prijs van aardolie Brent Crude ($/b) 100 80 60 40 20 0
97 12,8 1998
OIL 2008
Het energieverbruik in de Europese Unie is de laatste 10 jaren met 11% gestegen. De voorraden van fossiele brandstoffen zoals aardolie, gas en steenkool staan nog steeds in voor 81% van het wereldwijde energieverbruik, maar deze zijn niet onuitputtelijk. Wetenschappers hebben berekend dat met het huidige verbruiksritme wij nog twee eeuwen verder kunnen met steenkool. De gasvoorraad strekt nog maar 63 jaar en de voorraad aardolie zelfs nog maar 50 jaar. De energiecrisis is zowel een strategische als een economische bedreiging volgens EURIMA, aangezien de Europese afhankelijkheid van buitenlandse energiebronnen stijgt van 50% naar 70% in de volgende 20 tot 30 jaren. De sterke stijging van de aardolieprijzen in 2008 heeft ertoe geleid dat het vrijwaren van de toevoer van onze energie nu bovenaan de politieke agenda staat. Eén van de redenen waarom de fossiele brandstoffen duurder worden, is het feit dat ze schaarser worden en duurder om te ontginnen. De tijd van goedkope aardolie en gas ligt achter ons.
Wij moeten ons verbruik reduceren en andere bronnen voor energieproductie opzoeken volgens het concept van de Trias Energetica, te beginnen met stap 1. Het Trias Energetica concept2) 1. Verminder de energiebehoefte door verspilling te vermijden en door energiebesparende maatregelen. 2. Gebruik duurzame energiebronnen in plaats van eindige fossiele brandstoffen. 3. Produceer en gebruik fossiele energie zo efficiënt mogelijk.
De gebouwensector biedt een enorm potentieel om energie te besparen
“Gebouwen kunnen klimaatredders worden in plaats van energieverspillers te blijven.”
Bronnen 1)
ASPO newsletter # 89, mei 2008
2)
EURIMA
3)
International Energy Agency
4)
Ecofys II, 2004/Ecofys IV, 2005
erkend. Er kan onmiddellijk vooruitgang geboekt worden, want de kennis en de technologie bestaat vandaag al om het energieverbruik van gebouwen sterk te reduceren en tegelijkertijd het wooncomfort te verbeteren. Door gebruik te maken van goed doordachte energiebesparingstechnieken kan de energiebehoefte van gebouwen voor verwarming of koeling met 70 tot 90% verminderd worden. Het besparingspotentieel is enorm: n In de Verenigde Staten wordt geschat dat tot 50% van het energieverbruik in gebouwen bespaard kan worden door doeltreffend te isoleren.3) n 3,3 miljoen vaten aardolie kunnen elke dag in Europa bespaard worden als we de gebouwen energiezuiniger maken.4)
40% van de totale Europese energiebehoefte gaat naar de 160 miljoen gebouwen. In België gaat 35% van de primaire energie naar de gebouwen, zo bleek uit een studie van McKinsey in 2005. In de rest van de wereld stijgt dit cijfer snel doordat in landen zoals China en India de bouwsector enorm groeit. Verwarming en koeling zijn de belangrijkste energieverbruikers in gebouwen. Vandaag gaat tweederde van het energieverbruik door gebouwen naar verwarming en koeling. Verwacht wordt dat deze hoeveelheid verdrievoudigt tegen 2030. Isoleren is de meest kostenefficiënte manier om het energieverbruik van gebouwen, en de daaraan gekoppelde uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Het enorme potentieel in energiebesparing in gebouwen wordt duidelijk 8
Miljard olievaten per jaar (Md v/j)
Vandaag verbruiken we vier keer meer aardolie dan we ontdekken1) 80
Energiegebruik huishoudens Historische ontdekkingen
1% 3%
Toekomstige ontdekkingen
60
6%
Productie 8%
40 30
80%
20 10 0 1930
1940
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
n n n n n n
2050
Evolutie van de vraag naar primaire energie en energiebesparing in de EU25 van 1971 tot 20052) Mtoe**
2%
Verwarming vertegenwoordigt 80% van onze energiebehoefte.
Negajoules*
3000
Verwarming/koeling Warm water Electra Sluipgebruik Koken/bakken Verlichting
Biomassa 2500
Andere elektriciteit Nucleair
2000
Aardgas
Energieverbruik per sector in Europa
Aardolie 1500
Steenkool
1000 33%
41%
500 26%
0 1971
1975
1979
1983
1987
1991
1999
1995
2003 2005
* Negajoules: energiebesparing berekend t.o.v. de intensiteit van het verbruik in 1971 ** Mtoe = Mega tons of oil equivalent (milioenen tonnen olie equivalent)
n Gebouwen n Industrie n Transport
In de EU is energiebesparing (in de grafiek beschreven in Negajoules) nu al de grootste factor in het verzekeren van onze energietoevoer.
In Europa is de gebouwensector de grootste energieverbruiker.
Naar een strengere regelgeving Bronnen
De Energy Performance of Buildings Directive (EPBD), geïntroduceerd in januari 2006, eist dat alle 25 EU landen, inclusief Noorwegen en Zwitserland, minimum eisen stellen en certificatiesystemen invoeren rond de energiezuinigheid van gebouwen. Voor meer informatie zie www.europa.eu.
9
1)
ASPO newsletter # 89, mei 2008
2)
COM(2006)545 en Enerdata 2006
Vermijd schaarste van grondstoffen, verminder verspilling Afvalbeheer (van de meest tot de minst gunstige benadering)1)
Sinds de industriële revolutie is de vraag naar grondstoffen steeds toegenomen. Vandaag, met de ontwikkeling van de opkomende landen en de voortdurende groei van het bruto wereldwijd product, wordt de vraag nog steeds groter. Meer produceren betekent ook meer afval. Het afval van producten en verpakkingen wordt steeds moeilijker te storten en waardevolle grondstoffen gaan verloren. Als de hele wereldbevolking zou leven zoals een gemiddelde Noord-Amerikaan, dan zouden we vijf planeten nodig hebben om op te leven. En als iedereen zou leven zoals een gemiddelde Europeaan, dan zouden we drie planeten nodig hebben.
Voorkomen
Afval vermijden
Minimaliseren Hergebruik
Afval recyclen
Recycling Behandeling en storten
Terugwinnen energie Storten
De bouwsector heeft een rol te spelen woordelijk voor 25 tot 40% van het totale energieverbruik, 30% van het grondstoffenverbruik, 30 tot 40% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen en 30 tot 40% van het vaste afval.
Bouwwerken hebben op verschillende manieren een impact op het leefmilieu. Zij zijn de grootste verbruiker wereldwijd van grondstoffen en de grootste veroorzaker van luchtvervuiling. In OESO landen, is de bebouwde omgeving verant-
Aandeel van bebouwde omgeving in vervuiling, uitstoot en hulpbronnenverbruik2) Watervervuiling Output
Vast afval CO2 uitstoot Landgebruik Waterverbruik
Input
Verbruik van grondstoffen Energieverbruik 0%
Bronnen 1)
20%
30%
40%
Afval: naar strengere regelgeving
Aangepast uit EU directive on waste management
2)
10%
Earth Trends, 2007 gebruik makend van gegevens van
Tegen 2020 moeten alle 27 lidstaten van de Europese Unie een nationaal actieplan implementeren voor niet-schadelijk bouw- en afbraakafval. De doelstelling is om het storten van dit soort afval met 70% te reduceren in gewicht.
UNEP SBCI, 2006
10
50%
Aantal inwoners (miljard)
Demografische evolutie vanaf de steentijd 1) 6
2000
5
1987
4
1975
3
1960
2
1930 1800
1
250 miljoen (jaar 1)
5 miljoen 10000 voor Christus
5000 voor Christus
0
2000
De snelle groei van de wereldbevolking veroorzaakt schaarste van grondstoffen: met 6,7 miljard inwoners, is de wereldbevolking de afgelopen 40 jaar verdubbeld en er wordt voorspeld dat ze verder zal stijgen tot 9 miljard inwoners tegen 2050.
Ecologische voetafdrukken over de wereld, 20032) De totale nationale voetafdruk als aandeel in de wereldwijde voetafdruk, is aangeduid door de grootte van het land. De nationale voetafdruk per inwoner is aangeduid met kleur. Meer dan 5,4 hectare per persoon 3,6-5,4 hectare per persoon 1,8-3,6 hectare per persoon 0,9-1,8 hectare per persoon Minder dan 0,9 hectaren per persoon Onvoldoende gegevens
De Ecologische Voetafdruk van een land wordt bepaald door haar bevolking, het consumptiegedrag van haar gemiddelde inwoner en de intensiteit van grondstoffenverbruik wordt in het aanbieden van goederen en diensten. Het heeft betrekking op het oppervlak dat nodig zou zijn om aan de behoeftes te voldoen met landbouw, weiland, visvangst en wouden. Het is ook een inschatting van de oppervlakte die nodig is om de CO2 afkomstig van verbranding van fossiele energie te absorberen, verminderd met de hoeveelheid die wordt opgenomen door de oceanen. Op de kaart geeft de grootte van elk land haar aandeel aan in de wereldwijde Ecologische Voetafdruk. De kleur van elk land geeft de Ecologische Voetafdruk aan van haar inwoners.2)
11
Bronnen 1)
Human Being museum (Frankrijk)
2)
WWF Living planet report 2006
Bescherm onze gezondheid blemen op te lossen. Het verstoort de communicatie tussen mensen en kan ons een stressgevoel geven en ons gewelddadig maken. Zware geluidsoverlast vormt een bedreiging voor onze gezondheid, met in het algemeen psychologische stress tot gevolg die soms kan leiden tot ernstige lichamelijke letsels zoals verhoogde bloeddruk, gehoorstoornissen en hartaanvallen.
Elk jaar is luchtvervuiling in Europa verantwoordelijk voor 370.000 doden en hoge kosten in de gezondheidszorg. Er wordt geschat dat we € 27 miljard per jaar zouden kunnen besparen, eenvoudig door het verminderen van de CO2 uitstoot met 10%.1) Geluidsoverlast is eveneens een groot probleem. Het leidt tot onvoldoende rust, verminderde concentratie om te leren of om pro-
De geluidsfactor2) n 80 miljoen inwoners van de EU worden blootgesteld aan lawaai. n Nog eens 170 miljoen leven in de grijze zone waar geluidsoverlast het welzijn van de mensen ernstig kan schaden. n Het resultaat van deze negatieve impact op de gezondheid is dat het BNP van de EU verminderd wordt met 0,2 tot 2%. n Jaarlijkse schade: ruim meer dan 12 miljard euro.
De bouwsector heeft een rol te spelen
Bronnen 1)
vuilende stoffen af met tussenpozen. Er bestaan verschillende infectiehaarden in de binnenomgeving (schimmels, bacteriën, stofmijten, gassen, deeltjes) die verschillende invloeden kunnen hebben op onze gezondheid, afhankelijk van de concentratie van de vervuilende stof of de afmetingen van de binnenruimte. Terugdringing van deze vervuilende bronnen en natuurlijke of mechanische ventilatie kunnen een goede luchtkwaliteit verzekeren.
In de OESO landen brengen de mensen ongeveer 90% van hun tijd door binnen in gebouwen, thuis, op school of op kantoor. Het is dan ook belangrijk om voor een zuivere binnenlucht te zorgen, zeker voor kinderen, zwangere vrouwen en ouderen. Sommige producten, zoals meubels, bouwmaterialen en huishoudproducten, kunnen vervuilende stoffen afgeven op een min of meer continue basis. Andere bronnen, die te maken hebben met activiteiten die uitgevoerd worden in de woning (zoals roken of koken) geven ver-
EU documentatie over haar energie politiek
2)
Gegevens: European Noise
Een gezond binnenklimaat
Policy. Strategy Paper of the CALM Network (DG Research of the European Commission, Juli 2002). European Union: Green Paper on Future Noise Policy (1996).
De Nederlandse professor Philomena M. Bluyssens rekende uit dat een gezond binnenklimaat tot een productiviteitswinst van 3.600 euro per werknemer per jaar kan leiden. Uit onderzoek blijkt dat een afname van de productiviteit door een niet-optimaal binnenklimaat een organisatie veel geld per werknemer per jaar kost. In Nederland levert een gezond binnenmilieu een potentiële besparing en een productiviteitswinst op van 2,1 tot 12,4 miljard euro op jaarbasis. Teruggerekend op werknemersniveau betekent dat een afname in de productiviteit van 10 procent en bijgevolg kost dat een onderneming ruim 3.600 euro per werknemer per jaar.
12
Bescherm onze koopkracht genwoordigt 10% van het bruto wereldwijd product en stelt meer dan 100 miljoen mensen te werk. Dit is 28% van de totale werkende bevolking in de wereld. De bouwsector speelt een belangrijke rol in de kwaliteitsverbetering van de gebouwde omgeving. Gebouwen spelen daarnaast ook een belangrijke maatschappelijke rol: ze bieden onderdak voor wonen, werken, handel of ontspanning.
Vandaag de dag vertegenwoordigt ‘wonen’ 15 tot 30% van het Europese huishoudbudget. Het bouwen van betere en meer duurzame gebouwen zou deze uitgavenpost kunnen reduceren door lagere kosten voor verwarming, koeling, ventilatie, renovatie en onderhoud. Er wordt geschat dat het gebrek aan energiezuinigheid in gebouwen de Europese Unie 270 miljard euro per jaar kost.1) De bouwsector verte-
Het gebrek aan energiezuinigheid van de gebouwen kost de Europese Unie 270 miljard euro elk jaar.1)
De bouwsector heeft een rol te spelen Wereldwijd zou de bouwsector een zeer positieve impact kunnen hebben op de economische situatie: n Vanuit een micro-economisch oogpunt, kunnen mensen hun verwarmingskosten met 90% verminderen door hun woning beter te isoleren. n Vanuit een macro-economisch oogpunt kunnen er in Europa 530.000 banen gecreëerd worden door een ambitieus plan om de energiezuinigheid van gebouwen te verbeteren.3)
n
Strengere regelgeving op het gebied van energie in de Verenigde Staten zou kunnen resulteren in een stijging van $ 28,5 miljard aan inkomsten en zou 1,1 miljoen banen kunnen opleveren.2)
Brandstof armoede Een belangrijk aantal mensen wordt ziek of sterft wereldwijd door koude en vochtige woningen ten gevolge van brandstof armoede. Het zijn mensen die hun energierekening om hun woningen voldoende te verwarmen niet kunnen betalen omdat deze beslag legt op meer dan 10% van hun inkomen. Zij zien zich gedwongen om te besparen op voeding en andere essentiële behoeftes.
Bronnen 1)
Ecofys VI, 2006
2)
American Council for an Energy Efficient Economy
3)
13
EURIMA Estimates
De uitdagingen aangaan door duurzaam bouwen
Planet – People – Prosperity: een nieuwe en meer globale aanpak voor de bouwsector In elke fase van de levenscyclus van een duurzaam gebouw draagt het gebouw bij aan comfort en levenskwaliteit, terwijl de negatieve milieu-impact ervan verminderd wordt, gekoppeld aan een stijging van de economische duurzaamheid van het project.
n
t por s n tra
On tw er p
uw bo en
Ma ter iaa le
Terwijl de standaard bouwpraktijk beïnvloed wordt door korte termijn economische overwegingen, is duurzaam bouwen gebaseerd op goede praktijken met het oog op een betaalbaarheid op lange termijn, kwaliteit en efficiëntie.
Ein d ev ve
ru
de
ik
an
le
ns
cyc
Ge
b
lu s
De drie belangrijkste aspecten van duurzame ontwikkeling Maatschappelijk
Lee
fba
Milieu
ar
lijk
de
D
Re
Levens vat baar
Economisch
Het Brundtland rapport (1987) legt de nadruk op de drie belangrijkste aspecten van duurzame ontwikkeling: n Milieu: we moeten natuurlijke hulpbronnen beschermen en verbeteren. n Maatschappij: mensen moeten kunnen voldoen in hun behoefte aan voeding, energie, huisvesting, werk, etc. n Economie: we moeten economische groei stimuleren en ontwikkelingslanden moeten de kans krijgen om dezelfde groeikwaliteit te bereiken als ontwikkelde landen.
D Duurzaam
Vanuit dit concept voor duurzame ontwikkeling moet ook duurzaam bouwen aan deze drie objectieven tegemoet komen: maatschappelijk, milieu en economisch.
14
Een evenwichtige keuze door een globale kijk op de levenscyclus van het gebouw cyclus van het gebouw. Het volgende voorbeeld, dat zich toespitst op energieaspecten, toont aan waarom het belangrijk is om de gehele levenscyclus te beschouwen.
Een gebouw dat ontworpen en gebouwd wordt volgens duurzame principes minimaliseert het waterverbruik, grondstoffenverbruik, energie, land, … en dit gedurende de volledige levens-
Energie verbruikt door een gebouw = Energie nodig tijdens gebruik Tegenwoordig wordt energie voornamelijk verbruikt tijdens de gebruiksfase (81%). + Energie nodig voor de bouw en sloop De trend naar ‘lage energie’ en ‘nul energie’ gebouwen betekent dat de energie die verbruikt werd voor de productie en het transport van de materialen, de bouw en de afbraak belangrijker wordt. Daarom moeten we ook meer aandacht besteden aan die producten die minder energie nodig hebben tijdens hun volledige levenscyclus (vanaf de ontginning van de grondstof tot en met het afvalbeheer aan het einde van de levenscyclus).
Totale energieverbruik van een typische Franse zeer lage energiewoning over haar volledige levenscyclus1) Gebruiksfase
Bouwfase
Isolatiemateriaal 2,9% Ander bouwmateriaal 16% 0%
Verwarming, koeling, licht 81%
20%
40%
60%
80%
100%
De terugverdientijd en waarom we de totale kosten van een gebouw moeten bekijken maatregelen om op verwarming te besparen zal zich bijvoorbeeld binnen 10 tot 15 jaar terug verdienen (de terugverdientijd) en zal daarna elk jaar besparingen opleveren, voor zo lang als het gebouw in gebruik is. In feite is het duurzaam maken van een gebouw één van de beste investeringen die je vandaag kan doen.
Een gebouw brengt allerhande kosten met zich mee gedurende de volledige levenscyclus: directe kosten voor de bouwmaterialen, de bouw, de gebruikskosten (onderhoud en herstel), afbraakkosten enz., maar ook indirecte kosten gelinkt met het milieu (vervuilingkosten) en de kosten voor de gebruikers (water, gas en elektriciteit). Het reduceren van korte termijn kosten leidt niet altijd tot een optimale besparing op lange termijn. Een investering in efficiënte
Bronnen 1)
UStudy CSTB / ESE / ENV / 08-49 - verbruik 50kWh/m .m/j voor verwarming, koeling, warm water, verlichting en toebehoren, levenscyclus over 100 jaar
15
Evaluatie van gebouwen: naar een internationale coördinatie Voorbeelden van evaluatiesystemen van duurzame gebouwen
Nederland
Door de verschillende uitdagingen die voortvloeien uit duurzaam bouwen kan de evaluatie van gebouwen zeer complex zijn. Daarom worden er instrumenten ontwikkeld die de resultaten kunnen meten en het succes van deze gebouwen kunnen evalueren.
Omdat er verschillende nationale evaluatiesystemen ontwikkeld worden is er daarentegen ook een duidelijke behoefte aan coherentie en gelijkvormigheid. Gemeenschappelijke definities, evaluatiecriteria en meetsystemen gebaseerd op degelijke wetenschappelijke basis zijn essentieel.
De interesse in duurzaam ‘groen’ bouwen neemt wereldwijd toe, zoals aangegeven op de kaart. Er bestaan al een aantal uitstekende en goed onderbouwde systemen voor milieu-evaluatie, welke ook ondersteund worden door Isover, waaronder LEED in de USA, BREEAM in de UK, HQE in Frankrijk en CASBEE in Japan.
Dit is de reden waarom Isover het lopende standaardisatiewerk op Europees niveau ondersteunt (CEN TC 350 1)), en waarom Saint-Gobain, als lid van het SB Alliance project, werkt aan de definiëring van gemeenschappelijke regels die ervoor zorgen dat de nationale labels compatibel worden en de wederzijdse erkenning promoten van de verschillende systemen.
Green building councils 2)
België
4
14 10 6 20 15 9
Frankrijk
18 19 8
17 5
16
7
21
13
3 2 12
1
Verenigd Koninkrijk
11
Leden van de Green Building Councils
8. Japan
Nieuwe Green Building Councils
Bronnen
1. Argentinië
9. Mexico
16. Colombia
1)
CEN TC 350: Europees
2. Australië
10. Nederland
17. Italië
Comite voor Standardisa-
3. Brazilië
11. Nieuw Zeeland
18. Polen
tie – Technisch Comite
4. Canada
12. Zuid-Afrika
19. Roemenië
350: Duurzaamheid van
5. Verenigde Arabische Emiraten
13. Taiwan
20. Spanje
bouwwerken
6. Duitsland
14. Verenigd Koninkrijk
21. Vietnam
World Green Business
7. India
15. Verenigde Staten van Amerika
2)
Council
16
Groene gebouwen en verstedelijking: twee gerelateerde begrippen Bij het ontwerpen van meer aangename, meer esthetische, functionele en energiezuinige projecten, moeten de planologen beslissingen nemen op lokaal en regionaal vlak met betrekking tot zaken zoals ruimteverdeling, dichtheid en typologie van de bewoners, introductie van eco-zones, openbaar vervoer, fietspaden, etc. Dit moet allemaal geïntegreerd worden in de ontwerpfase om tot een coherent en samenhangend stedebouwkundig plan te komen.
Een gebouw maakt altijd deel uit van een grotere omgeving waarmee interactie is en waarin het geïntegreerd moet worden. Allerhande soorten van gebouwen zijn met elkaar verbonden via water- en energietoevoernetwerken en transportfaciliteiten. Deze groep van gebouwen, gemeente of stad, wordt ook geconfronteerd met een aantal uitdagingen: n Milieu: men moet erover waken dat de bebouwde omgeving te ver uitspreid, dat het landschap niet geschaad wordt, dat de waterspiegel niet te sterk daalt en dat er op de best mogelijke manier gebruik gemaakt wordt van ruimte. n Maatschappelijk: de gemeenschap moet voorzien in een goede mix van wonen, werken, winkelen en ontspanning en moet voorzien in voldoende transportmogelijkheden.
Eco-zones en milieuwijken
Eco-zones zijn urbanisatiegebieden die zo ontworpen zijn dat ze energiezuinig zijn en de uitstoot van broeikasgassen beperken, zodat hun impact op het milieu geminimaliseerd wordt. Verschillende ecozones zijn in ontwikkeling in Europa, van Londen tot Stockholm en van Culemborg (NL) tot Fribourg (CH).
17
Ontwerpen van duurzame gebouwen
Van bouwvoorschriften naar productspecificaties Prestatie
Er zijn tal van criteria om duurzaamheid te evalueren. Een duurzaam gebouw moet in de eerste plaats energie-efficiënt zijn en is dus veel meer dan een verzameling van ‘duurzame’ materialen. Het uiteindelijke ontwerp is een compromis van een aantal keuzemogelijkheden. De klant moet zijn duurzaamheidsdoelstellingen bepalen, die van project tot project verschillen. Deze doelstellingen moeten vervolgens gecombineerd worden met technische en functionele eisen van de verschillende projectdimensies (beheer, energie, transport, etc.). Het resultaat van deze combinatie is het definitief ontwerp van het gebouw. Het opstellen van de gewenste productspecificaties en productkeuze is de laatste stap in het proces, rekening houdend met alle vooraf gedefinieerde eisen.
Initiatief opdrachtgever
Regelgeving
Mogelijkheid om duurzaamheid te beïnvloeden
Kosten
Ontwerp Aanbesteding Bouwfase Oplevering Gebruik Tijd
Naarmate een project vordert, wordt het steeds moeilijker om het op een kostenefficiënte manier duurzamer te maken. Daarom is de betrokkenheid van alle partijen in het ontwerpstadium zo belangrijk.
Gebouwomgeving
Gebouw specificaties
Onderhoud
Afval
Duurzame bouwplaats
Bodem-, lucht- en watervervuiling
Grondgebruik en ecologie
Materialen
Waterverbruik en -kwaliteit
Gezondheid en welzijn (binnen en buiten)
CO2-emissies
Transport
Energie
Management
Definieer programma van eisen • Milieu, sociaal, economisch • Technisch • Functioneel
Het voorbeeld energie Eisen: energieverbruik voor verwarming en koeling
Duurzaam ontwerp
Bouwdeel specificaties (gevel, dak, ramen,..)
Product specificaties
Gebouwschil: Lage U-waardes + luchtdichtheid
Gevelconstructie: U-waarde
Gevelisolatie: R-waarde
Gedetailleerd ontwerp Evaluatie
18
Luchtkwaliteit binnen: gecontroleerde ventilatie
Verwarmings(en koelings-) apparatuur
Hernieuwbare energiebronnen
Het Isover Multi-Comfort House: een praktisch startpunt voor duurzaam bouwen Het Isover Multi-Comfort House is een ontwikkeling van het passiefhuis concept. Dankzij de uitstekende thermische prestatie van de gebouwschil (gevels, daken, ramen, etc.), het gebruik van interne warmtebronnen, en geminimaliseerde ventilatieverliezen, heeft een passiefhuis geen conventionele verwarmings- of koelinstallaties nodig. Met minder dan 15 kWh/m2 per jaar is de verwarmingsbehoefte 90% lager dan in een normale woning.
n
n n
n
Het Multi-Comfort House biedt een overvloed van voordelen, onder andere: n Optimaal thermisch comfort: alle binnenoppervlakken hebben een gelijkmatige temperatuur waardoor er geen tocht ontstaat.
n
Energiebesparing: de verwarmingsbehoefte is slechts eentiende ten opzichte van een gemiddelde woning zoals we die nu kennen (actuele standaardwoningen hebben een warmtebehoefte van circa 150 kWh/m2 per jaar, het Isover Multi-Comfort House gebruikt slechts 15 kWh/m2 per jaar). Tien keer minder CO2-uitstoot. Uitstekend akoestisch comfort, visueel comfort en brandveiligheid. Uitstekende luchtkwaliteit in de woning: dankzij een comfort ventilatiesysteem met warmteterugwinning, dat zorgt voor permanente aanvoer van frisse lucht. Flexibiliteit in ontwerp, zowel van buiten als van binnen.
Energiebehoefte in kWh per m2 bewoonbare oppervlakte en per jaar
U-waarde gebouwschil: 0,1-0,15 U-waarde ramen en deuren: 0,8 CO2:
30 kg/m2a
CO2:
2 kg/m2a
100 € = Verwarmingskosten index: 100
Standaard woning
Verwarmingskosten index: 10
Multi-Comfort House
Energiebehoefte: 150 kWh/m2 per jaar
Energiebehoefte: 15 kWh/m2a per jaar
19
U kunt de brochures van het Isover MultiComfort House downloaden op: • www.isover.nl • www.multicomfort.nl • www.isover.com
Isolatiematerialen en levenscyclusanalyse
LCA, de enige manier om een goede beoordeling te maken van de duurzaamheid van producten Een Life Cycle Analysis of levenscyclusanalyse (LCA) is een inventarisatie van alle positieve en negatieve invloeden van een product op de omgeving. Deze invloeden worden gemeten in de verschillende levensfases van het product ‘van de wieg tot het graf’ (van het onttrekken van de grondstoffen aan de natuur tot het levenseinde van het product na de sloop van het gebouw). Hiervoor worden indicators gebruikt, gelinkt aan afval, emissies en gebruik van grondstoffen. Isover ondersteunt de ontwikkeling van LCA’s
voor isolatieproducten volgens de ISO-standaard. Wij geloven dat dit de enige wetenschappelijk verstandige manier is om te rekenen en de invloed van verschillende producten te kunnen vergelijken. Een beoordeling die slechts gebaseerd is op een deel van de levenscyclus geeft een vertekend beeld. Het produceren van hennepwol gebruikt bijvoorbeeld weinig energie tijdens de productie, maar de polyester vezels die gebruikt worden om het hennep te binden hebben een hoge energie-inhoud.
•➜
•➜
•➜
•➜
•➜
Input/verbruik primaire energie (hernieuwbaar en niet hernieuwbaar), materialen (hernieuwbaar en niet hernieuwbaar), secundaire grondstoffen, water
10 ANS
20 ANS
30 ANS
40 ANS
S
50 AN
Productie
•••
van grondstofwinning tot gereed product
➜
Transport
•••
➜
van de fabriek tot de bouwplaats
Aanbrengen
•••
op de bouwplaats
➜ Gebruiksfase 50 jaar
•••
➜ Einde van de gebruiksfase Sloop en recycling
➜
➜
➜
➜
➜
Output/emissies: afval naar stortplaats (gevaarlijk of ongevaarlijk), Broeikas effect potentieel, vernietiging van de ozon laag, verzuring van bodem en grondwater, eutrofiëring (versnelde groei van algen, etc. door stikstof of fosforverbindingen in het water), smogvorming, emissie van radio-activiteit
Er bestaan geen materialen die kunnen claimen dat ze meer ‘natuurlijk’ zijn dan anderen. Alle bouwproducten zijn gebaseerd op minerale, organische, plantaardige of dierlijke grondstoffen.
Bron: LCA’s volgens NF P01-010 van twee Isover producten 80 mm en R = 2 m2.K/W
Wat is het beste isolatiemateriaal vanuit een duurzaamheidsperspectief? Het is moeilijk om isolatiematerialen met elkaar te vergelijken, omdat dit alleen kan door twee identieke eenheden te gebruiken (bijv. 1 m2), met dezelfde isolatiewaarde (R-waarde), op dezelfde manier geïnstalleerd, in dezelfde toepassing, ongeacht het materiaal waarvan ze gemaakt zijn. Deze twee producten zullen dezelfde energie besparen voor verwarming en koeling gedurende hun levensduur. Ze zullen ook dezelfde reducties realiseren qua CO2-uitstoot. Maar hun milieu-impact zal verschillend zijn, omdat ze geproduceerd zijn met verschillende specificaties op verschillende productie-
20
plaatsen, gebruikmakend van verschillende grondstoffen. Daarom is er niet één ideaal product. Alleen een individuele vergelijking van LCA’s kan een objectieve basis vormen voor vergelijking. Het ene product kan goed scoren op één criterium en minder goed op een ander. Alleen feitelijk onderbouwde gegevens kunnen een geloofwaardige vergelijking waarborgen. Per m2 over de gehele levenscyclus (eenheid) Primaire energie (MJ) Water (L) Broeikaseffect (kg eq CO2)
Glaswol 35,6 16,7 1,14
Hennepwol, Florapan 82,3 11,7 4,39
Hoe moet een productdeclaratie (EPD) gelezen worden? dens zijn levenscyclus zijn een onderdeel van deze ‘declarations’. De EPD’s en de LCA’s zijn gemaakt volgens de Franse standaard NF P01-010 en zijn geverifieerd door een externe partij (ECOBILAN, een divisie van PriceWaterHouseCoopers).
De tabellen in deze brochure zijn zogenaamde ‘environmental product declarations’ (EPD’s). Deze tabellen tonen controleerbare, consistente en vergelijkbare gegevens gebaseerd op LCA’s. Milieurelevante aspecten van een product tij-
Uitleg EPD-tabel De gegevens in de tabel zijn enkel geldig voor dit specifieke product (productielocatie, technische prestaties) in de beschreven toepassing gedurende een referentieperiode van 50 jaar.
➜•••
Eén m2 van een 150 mm Isover glaswol product* gedurende 50 jaar gebruik in een typisch Belgisch of Nederlands gebouw. Eenheid
➜•••
Verbruikt in levenscyclus (a)
Bespaard in levenscyclus (b)
kg eq.CO2
3,62
515
142
Primair energieverbruik
MJ
62,3
23.058
370
Atmosferische verzuring
kg eq.SO2
0,023
1,01
44
Fotochemisch ozon
kg eq.C2H4
0,0011
0,137
125
L
14,1
3.237
230
kg eq.Sb
0,0267
3,61
135
Milieu impact Klimaatverandering
Tien invloeden op het milieu zijn geselecteerd voor de Franse EPD standaard. Om lange tabellen te voorkomen in deze brochure, wordt de helft getoond voor hennepwol. Maar de volledige tabellen zijn op verzoek verkrijgbaar.
➜•••
➜•••
Waterverbruik Uitputting van niet hernieuwbare grondstoffen
Isover eco-balans ••• (b)/(a)
➜
Verbruikt in levenscyclus (a)
Bespaard in levenscyclus (b)
* Dakisolatie: lambda = 0,040 W/m.K, R = 3,75 m2.K/W Geproduceerd en aangebracht in Nederland. LCA volgens de Franse norm NF P01-010
Hoe leest u de tabel? Een voorbeeld: 150 mm Isover dakisolatie (lambda 0,040) zal na 50 jaar gebruik in een Belgisch/Nederlands gebouw 142 keer meer CO2 bespaard hebben, dan was uitgestoten tijdens productie, transport en verwijdering (impact klimaatverandering) en bespaart 370 keer meer primaire energie dan is verbruikt tijdens de productie, transport en verwijdering.
Isover isolatieproducten: een positieve balans als het gaat om milieu-impact wij Life Cycle Analyses (LCA’s) uit in de meeste productlocaties volgens de ISO 14040 normen en, als ze bestaan, volgens de nationale normen die overeenkomen met de internationale ISO standaard (bijvoorbeeld de NF P01-010 norm in Frankrijk).
Isover isolatieproducten hebben een zeer positieve eco-balans. Toegepast in gebouwen zorgen ze voor duurzaamheidsvoordelen die de negatieve invloeden (door productie, transport en verwijdering) ver overstijgen. De voorbeelden op de volgende pagina’s zullen dit duidelijk maken. Om onze beweringen te ondersteunen, voeren 21
Isover eco-balans (b)/(a)
Negatieve milieu invloeden van het isolatieproduct gedurende de volledige levenscyslus van het product (sloopafval is beschouwd als gestort afval en niet gerecycled). Hoe lager, hoe beter. Positieve milieu invloeden van het isolatieproduct gedurende de 50 jarige gebruiksfase. Hoe hoger, hoe beter. Balans tussen de negatieve invloeden over de volledige levenscyclus van het product en de positieve invloeden over de 50 jarige gebruiksfase. Hoe hoger, hoe beter.
Isover glaswol: goed voor het milieu 75%
Door de continue verbeteringen van de kwaliteit en prestaties lijken de huidige technisch geavanceerde Isover producten weinig meer op de vroegere glaswolproducten uit de jaren zeventig.
Isover glaswolproducten worden al meer dan 70 jaar gebruikt. In al die tijd hebben ze zich bewezen als populair, ecologisch en veilig te gebruiken materialen, temeer omdat zij tot de best-gedocumenteerde en meest geteste bouwmaterialen in de wereld behoren.
G3: de nieuwe generatie glaswol met driedubbele garantie Recente innovatieve aanpassingen in het productieproces bieden afnemers van Isover minerale wol nu nóg meer zekerheid. Deze nieuwe Isover G3-generatie biedt betere thermische prestaties dan elk ander product van minerale wol, met lambdawaardes vanaf 0,030 W/m.K. Daarnaast voldoet de nieuwe generatie ook aan strenge duurzaamheidseisen én stoot vrijwel geen vluchtige organische stoffen uit. Lees alles over de nieuwe generatie op www.isover.nl/g3.
Isover glaswolisolatie wordt geproduceerd door een combinatie van zand en circa 75% gerecycled, ingezameld glas dat anders gestort zou moeten worden. Dankzij de veerkrachtige eigenschappen kan glaswol bij het verpakken en pallettiseren worden gecomprimeerd tot een factor 10 van haar volume. Dit gepatenteerde proces verlaagt de negatieve milieu-invloeden van het transport, vergemakkelijkt de verwerking en reduceert de hoeveelheid verpakkingsmateriaal.
EPD Isover glaswol, voorbeeld Mupan Plus
Een zeer positieve eco-balans Gedurende haar levensduur in de constructie (50 jaar) bespaart een Isover glaswol product meer dan 100 keer de energie die nodig is om het te produceren, te transporteren, te verwijderen en af te voeren. De CO2- en energiebalans zijn al enkele maanden na toepassing al positief.
Een m2 van Mupan Plus 120 mm* gedurende 50 jaar gebruik in een typisch Nederlands gebouw Eenheid levenscyclus
Gebruikt in levenscyclus (a)
Bespaard in levenscyclus (b)
Isover eco-balans (b)/(a)
kg eq.CO2
5,58
764
137
Milieu impact Klimaatverandering Primair energieverbruik
MJ
101
34266
339
Atmosferische verzuring
kg eq.SO2
0,0362
1,50
41
Fotochemisch ozon
kg eq.C2H4
0,00184
0,204
111
L
1,61
231
143
kg eq.Sb
0,0432
5,35
124
Vast afval gerecycled (totaal)
kg
0,527
0,132
0,3
Vast afval gestort (totaal)
kg
3,569
40,465
11
3
0,09
2,5586
28
3
m
19,7
4818
245
kg CFC eq.R11
N/A
N/A
–
Waterverbruik Uitputting van niet hernieuwbare grondstoffen
Luchtvervuiling (Eutroficiëring) Watervervuiling Afbraak van de ozonlaag
m
* Spouwmuurisolatie: lambda = 0,033 W/m.K Geproduceerd en aangebracht in Nederland. LCA volgens de Franse norm NFP01-010
22
Veilige producten n
Volgens de ‘International Agency for Research on Cancer’ (IARC) – onderdeel van de wereld gezondheidsorganisatie (WHO) – is minerale wol ‘niet te classificeren’ als ‘kankerverwekkend voor mensen’. Gebaseerd op Europese regelgeving (CE)1272/2008 worden ook op Europees niveau Isover minerale wol vezels niet als kankerverwekkend geclassificeerd. Deze uitspraken worden regelmatig gecontroleerd en gecertificeerd door de Europese certificatieraad voor minerale wol. Alle Isover minerale wol producten zijn EUCEB gecertificeerd.
n
Isover glaswolproducten zijn getest volgens ISO 16000 en stoten een zeer lage hoeveelheid formaldehyde uit. In verschillende landen zijn Isover glaswolproducten gecertificeerd door onafhankelijke instituten zoals
Greenguard (USA), Blaue Engel (Duitsland) of RTS M1 (Finland). Hoewel een groot aantal tests, uitgevoerd door onafhankelijke laboratoria in vele landen, hebben aangetoond dat glaswolproducten een onbetekende bron van formaldehyde zijn in gebouwen, verbetert Isover desondanks continu haar producten, zodat de formaldehyde uitstoot tot de laagst mogelijke niveaus worden beperkt. Vandaar dat Isover vanaf medio 2011 gestart is met de introductie van G3. Het verbeterde bindmiddel in de G3 producten beperkt de emissies van VOC’s, waaronder formaldehyde, tot een minimum. n
Isover hennepwol: het plantaardige alternatief
Alle Isover minerale wol producten zijn EUCEB gecertificeerd.
Isover adviseert verwerkers om tijdens het verwerken van de producten de richtlijnen te volgen die op de verpakking staan afgedrukt.
EPD Isover hennepwol, voorbeeld Florapan Eén m2 van een 100 mm ISOVER hennepwol product* gedurende 50 jaar gebruik in een typisch Frans gebouw
Hennepvezels slaan CO2 op tijdens hun groei en daarom spelen hennepwol producten, die Isover in België verkoopt, een positieve rol in het tegengaan van het broeikaseffect. Hennep wordt verbouwd zonder gebruik te maken van pesticiden. Isover hennepwolproducten zijn gemaakt van hennep en 40% gerecycled katoen. De hennepvezel wordt via een puur mechanisch proces onttrokken, zonder gebruik van chemische stoffen en zonder afval. Het houten bijproduct van hennep wordt gebruikt als ondergrond in de paardensport. De gerecyclede katoenvezels zijn een afvalproduct van de textielindustrie en zouden anders gestort worden. De natuurlijke vezels worden bij elkaar gehouden door een synthetisch, polyester bindmiddel. De brandveiligheid wordt verbeterd door toevoeging van een brandvertrager.
Eenheid
Verbruikt in levenscyclus (a)
Bespaard in levenscyclus (b)
Isover eco-balans (b)/(a)
kg eq.CO2
5,43
113
21
Milieu impact Klimaatverandering Primair energieverbruik
MJ
100
5350
53,5
Atmosferische verzuring
kg eq.SO2
0,0432
0,201
4,6
Fotochemisch ozon
kg eq.C2H4
0,00675
0,0253
4
L
14,4
764
53
kg eq.Sb
0,0366
0,80
22
Waterverbruik Uitputting van niet hernieuwbare grondstoffen
* Hellend dak isolatie: lambda = 0,042 W/mK, R = 2,4 m2.K/W Geproduceerd en aangebracht in Frankrijk. LCA’s volgens de Franse norm NF P01-010
23
De bijdrage van Isover aan duurzaamheid
•••
•••
➜
➜
Grondstoffen, productie en transport De impact van ons productieproces verminderen Meer dan 50% van alle Isover fabrieken ter wereld (71% voor de glas- en steenwol fabrieken, waaronder ook de productie-eenheid in EttenLeur) zijn ISO 14001 gecertificeerd. En we verbeteren en controleren continu alle milieuaspecten van onze productielocaties.
optimaliseren verbranding en verminderen daarmee stikstofoxide-emissies (NOx). In 2007 was ons energiegebruik en CO2-emissie per ton geproduceerde glaswol 20% lager dan in 2000. In 2009 is in Etten-Leur (NL) een nieuwe glasoven in gebruik genomen met een nog efficiënter energiegebruik door toevoeging van een tweetraps warmteterugwinningsinstallatie. Deze tweetraps-installatie levert een extra energiebesparing op van ca. 6% en een belangrijke verlaging van de CO2 emissie. Om de hoeveelheid stof die door het productieproces wordt uitgestoten verder te minimaliseren, worden de uitgestoten gassen van onze productieprocessen door filters gezuiverd.
Ons milieubeleid is gericht op: n
Vermindering van energieverbruik, luchtvervuiling en, in het bijzonder, uitstoot van broeikasgassen Isover gebruikt de meest efficiënte en energiezuinige technieken voor haar ovens en andere apparatuur. Hierdoor besparen we energie, verminderen we de CO2 uitstoot, n
1
Glaswol productieproces 1. Gerecycled glas en zand 2. Smelten 1450ºC 3. Vervezeling en bindmidddel toevoeging
2
4. Vormen 5. ‘Witte’ glaswol 6. Uithardingsoven 7. Bindmiddel wordt geel 8. Op maat snijden randen 9. Op maat snijden lengte 10. Gerecycled afval
3
4 5
10
6 7 8
Verstandig gebruik van natuurlijke hulpbronnen Het beschermen van de biodiversiteit is een oprechte zorg voor ons, omdat natuurlijke grondstoffen in bijna al onze producten aanwezig zijn. Terwijl water wordt gebruikt in ons productieproces om gassen schoon te maken en voor het koelen van hoge temperatuur faciliteiten, proberen we het gebruik van grondwater zoveel mogelijk te beperken. Tussen 1999 en 2007 is er door het toenemend verbruik van gesloten systemen en investeringen in nieuwe apparatuur die minder water verbruiken, door Isover 30% minder water verbruikt per ton geproduceerde minerale wol. In de productielocatie Etten-Leur werkt Isover sinds 2006 samen met een naburig productiebedrijf waarbij Isover het koelwater van dit bedrijf gebruikt voor haar productieproces. Hierdoor hoeft er per jaar maar liefst 100.000 m3 minder grondwater te worden opgepompt. Daarnaast is de hoeveelheid gerecycled glas die Isover gebruikt als grondstof in de loop der jaren gestegen tot circa 75%!
9
24
••• •••
➜
➜
n
n
Afvalbeheer en recycling Onze aandacht voor recycling is erop gericht dat we minder afval hoeven af te voeren en dat we het gebruik van primaire grondstoffen reduceren. We passen steeds meer secundaire grondstoffen toe, zoals gerecycled glas. Tot circa 75% in onze productie in Etten-Leur. Saint Gobain Isover recyclet een fors deel van het productieafval direct in het productieproces. Daarnaast is in Etten-Leur vanaf 2005 een vernieuwde shredderinstallatie in gebruik dat het overige afval geschikt maakt voor andere toepassingen. Deze markt heeft zich zodanig ontwikkeld, dat bijna al het overige afval door derden als grond- of hulpstof wordt ingezet. Daardoor wordt glaswolafval tot minder dan 1% gereduceerd (internationaal wordt 75% van onze glaswol, 66% van onze steenwol en 100% van onze EPS productie gerecycled).
n
n
Gemakkelijker en veiliger verwerken van glaswol op bouwplaatsen. Minder verpakkingsmateriaal, dus minder afval.
De compressie van Isover glaswolproducten betekent dat er veel minder transportbewegingen nodig zijn om het product te vervoeren dan voorheen. Bij niet-comprimeerbare producten proberen we dit op te vangen door productie- en opslagplaatsen zo dicht mogelijk bij de klanten te plaatsen. Ons brede assortiment zorgt er verder voor dat we zoveel mogelijk volle vrachtwagens kunnen leveren aan onze klanten.
Zorg voor gezondheid en veiligheid Gezondheid en veiligheid voor onze medewerkers is dé topprioriteit voor alle Isover fabrieken in de wereld. Werknemers worden continu getraind en geadviseerd op dit terrein. Ons doel is nul werkgerelateerde ongelukken en verwondingen. Gebruikers van onze producten ontvangen ook een veiligheidsadvies via heldere en eenvoudige pictogrammen op onze productverpakking. Daarnaast ontwikkelde Isover de nieuwe G3-standaard (zie p. 22), waarbij onder andere de uitstoot van VOC’s (vluchtige organische stoffen) tot een minimum is beperkt.
Etten-Leur
Internationale normen De internationale organisatie voor standaardisatie (ISO) richt zich op het creëren van internationale normen in industrie en handel, de ‘ISOnormen’. De ISO 14000 familie gaat over ‘milieumanagement’ op productielocatieniveau. Oftewel, hoe het bedrijf: n identificeert en controleert hoe haar activiteiten, producten en services het milieu beïnvloeden. n Constant probeert de milieuprestaties te verbeteren. n Een systematische aanpak toepast om milieudoelen te definiëren, te bereiken en te bewijzen dat ze gehaald zijn. Isover in Etten-Leur is al sinds 1996 gecertificeerd volgens het milieuzorgsysteem ISO 14001.
Korte afstanden naar de afnemers door locale productie.
Reductie van transport Isover heeft een gepatenteerd proces ontwikkeld om glaswol te comprimeren. In de afbeelding hiernaast is dezelfde hoeveelheid glaswol aanwezig in beide wagens. Alleen is de glaswol aan de rechterzijde gecomprimeerd. Dankzij de veerkrachtige en flexibele aard van glaswol kunnen onze producten worden gecomprimeerd tot maar liefst eentiende van hun oorspronkelijke omvang. De voordelen hiervan zijn: n Eenvoudigere logistiek en lagere transportemissies en -kosten.
25
•••
➜
Ontwerp en uitvoering Leidende informatiecampagnes In 2004 hebben Isover Frankrijk en negen andere fabrikanten in de bouwsector een organisatie opgericht met de naam Isolons la Terre contre le CO2 . Deze organisatie heeft als doel om het bewustzijn te vergroten dat gebouwen verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de CO2uitstoot, en hoe dit probleem kan worden aangepakt met efficiënte maatregelen die energiezuinig bouwen en renoveren ondersteunen. In België en Nederland is dit initiatief in 2005 gevolgd door respectievelijk: ‘Isoterra’ en ‘Spaar Het Klimaat’. Bij beide initiatieven was Isover opnieuw initiatiefnemer. Beide organisaties richten zich vooral op energiebesparing in de bestaande gebouwen en worden inmiddels ondersteund door een groot aantal bouwmaterialenproducenten en energiegerelateerde bedrijven.
Deze stichtingen zetten zich in door onderzoek te doen, voorlichting te geven, concrete voorstellen te formuleren en door in gesprek te gaan met overheid, marktpartijen en andere betrokkenen. Ook in andere landen zoals Italië en Duitsland zijn vergelijkbare initiatieven gestart.
Ondersteuning van effectieve beoordelingssystemen voor duurzame gebouwen Nederland is Isover lid van de Dutch Green Building Council die zich inzet voor het gebruik van de internationale BREEAM standaard als duurzame meetlat.
Isover ondersteunt de projecten van nationale organisaties om beoordelingssystemen voor duurzame gebouwen te definiëren en te promoten. Isover is in Duitsland en Zuid-Afrika zelfs oprichter van dergelijke duurzame organisaties. In
Naar zeer lage energie gebouwen Zeer lage energie gebouwen zijn ontworpen om een significant hoger niveau van energiezuinigheid te bereiken dan volgens de minimum eisen van de overheid. Ze worden meestal ontworpen zonder traditionele verwarmingsystemen en zonder actieve koelsystemen. Het resultaat is een verminderd energieverbruik met 70 tot 90% vergeleken met de bestaande gebouwvoorraad. Isover ondersteunt nationale initiatieven om vrijwillige certificatie en labels te ontwikkelen voor zeer lage energie gebou-
wen: Passiv Haus (Duitsland), Passiefhuis Platform (Vlaanderen), Passiefbouwen (Nederland), Platforme Maison Passive (Wallonië), BBC (Bâtiment Basse Consommation) Effinergie (Frankrijk), ‘zero’ carbon house (Groot-Britannië), Minergie (Zwitzerland).
26
•••
➜ •••
➜
Informeren van architecten
Ontwikkeling van innovatieve systemen
Isover organiseert prijsvragen voor architecten en studenten om innovatie in het bereiken van energie-efficiency te stimuleren. Zie ook www.isover-eea.com en www.isover-students.com.
Isover ontwikkelt systeemoplossingen om nog gemakkelijker en nog beter te isoleren. Bijvoorbeeld het Isover Vario systeem. Dit is een innovatief systeem voor thermische en akoestische isolatie door het plaatsen van voorzetwanden in bestaande en nieuwe gebouwen. Het Isover Vario systeem met de Optima profielen is simpel en snel te installeren en zorgt voor een thermisch en akoestisch jasje voor optimaal wooncomfort. In België en Nederland werd een vergelijkbaar systeem ontwikkeld voor het bijkomend isoleren van oudere gordingen daken. Het Optima systeem speelt daarmee perfect in op de behoefte en noodzaak om het oudere gebouwenpark bijkomend te isoleren, te beginnen bij de daken. Het systeem is zo eenvoudig dat ook iemand met twee linkerhanden een uitstekend geïsoleerd dak kan realiseren. Als isolatiemateriaal is Isover Comfortpanel te gebruiken.
Daarnaast zijn onze ‘Multi-Comfort House’ brochures zeer compleet en bevatten standaard details voor architecten. Ze zijn te verkrijgen en te downloaden via www.isover.nl en www.multicomfort.nl.
Training voor bouwprofessionals Ondersteund door meer dan 30 jaar ervaring organiseert Isover opleidingen voor professionals in de bouw. De trainingen zorgen ervoor dat men zich meer bewust wordt van energiezuinigheid en helpen om energiezuinige oplossingen voor te schrijven, te verkopen en te installeren. Opleidingsfaciliteiten zijn beschikbaar in de meeste landen waar Isover actief is, ook in de productielocaties Etten-Leur (NL) en het verkoopkantoor te Kallo (B).
27
•••
•••
➜
Gebruiksfase Thermisch comfort: verbetering van de prestatie van onze isolatie-oplossingen
➜
Akoestisch comfort: geniet van de «comfort» class Gebaseerd op uitgebreide studies van verschillende soorten geluid, heeft Isover een nieuwe isolatiemaatstaf gezet.
Thermisch comfort wordt vooral geassocieerd met het vasthouden en gelijkmatig verdelen van de temperatuur en luchtkwaliteit in een ruimte. Dit kan worden bereikt door het toepassen van zeer hoge thermische isolatie in alle buitenoppervlakken (inclusief ramen), gecombineerd met ventilatievoorzieningen aangepast aan de seizoenen en perfecte luchtdichtheid. Het Isover assortiment van high performance isolatie-oplossingen wordt constant uitgebreid, met nieuwe en innovatieve producten en systemen.
Deze nieuwe ‘Isover akoestische comfortklasses’ definiëren betrouwbaar akoestisch comfort en gaan verder dan de eisen die momenteel gezet worden door nationale regelgeving. Isover’s akoestische comfortklasses helpen met het selecteren van de meest toepasselijke luchten contactgeluidisolatie. Iets wat steeds belangrijker wordt, zeker in multifunctionele gebouwen. Isover biedt daarnaast ook praktische oplossingen om deze klasses te bereiken.
Isover Technostar is een compleet wandsysteem voor hogere wanden, die moeten voldoen aan hoge geluidisolatie-eisen, evenals brandwerendheid, thermische isolatie en constructieve sterkte. Het systeem wordt daarom veel toegepast voor bioscopen als scheidingswand tussen naburige filmzalen.
Isover glaswol biedt het meest efficiënte isolatieproduct aan op de markt met een lambda van 0,030 W/mK (Isover Multimax 30 en Multimax 30 Ultra). Ons totale assortiment is de laatste jaren aangevuld met producten zoals Comfortpanel 32, Mupan Façade, Mupan Ultra XS, Systemroll 1000 en Cladipan 32, allen met een zeer goede lambda waarde van 0,032 W/mK.
28
•••
➜
••• Uitzonderlijke energiebesparing
➜
Isover, specialist in brandveiligheid
Het Isover assortiment van producten en systemen zorgt voor hoge niveaus van energiezuinigheid in gebouwen. Energiebesparingen tot 90% kunnen worden bereikt vergeleken met een vergelijkbaar, onvoldoende geïsoleerd huis.
Isolatie speelt een dubbele rol op het gebied van brandveiligheid door: n n
de inherente brandveiligheidseigenschappen het effect op de brandwerend en de stabiliteit van het gebouw bij brand
Minerale wol isolatie draagt niet bij aan verbranding en voldoet aan de hoogst mogelijke Europese brandklasses, A (A1 en A2,s1-d0). Daarnaast produceert het geen giftige gassen in een brandsituatie. De uitzonderlijke isolatie-eigenschappen van minerale wol betekenen dat het product bijdraagt tot de brandveiligheid van wanden en dus aan de stabiliteit van een gebouw. Dit vertaalt zich in een waardevolle tijd voor evacuatie.
Isover ULTIMATE is speciaal ontworpen om de veiligheid te vergroten. Het is bestand tegen hoge temperaturen (tot 650ºC) en kan fungeren als brandscherm. Het kan tevens worden gebruikt om luchtkanalen luchtdicht en waterdicht te maken in airconditioningsystemen en industriële en huishoudelijke warmwaterleidingsystemen.
De renovatie van dit sociale appartementsgebouw zorgde in 2006 voor een sterke verbetering van het thermisch wooncomfort en reduceerde het energieverbruik voor verwarming met 75%. Deze doelstellingen werden o.a. bereikt door het na-isoleren van de buitenmuren met glaswol en een dikker isolatiepakket op het platte dak.
29
•••
➜
•••
➜
Isolatie-oplossingen voor een beter binnenklimaat
Bronnen 1)
Europese regel (EC) N°: 1272/2008 van 16 december 2008 over de classificatie, labelling en verpakking van stoffen en mengsels
2)
Isover minerale wol is geen voedingsbodem voor ongedierte of micro-organismes. Het materiaal rot niet, schimmelt niet of vergaat niet.
Wij willen bijdragen aan de vermindering van vervuiling door oplossingen aan te bieden die voldoen aan alle eisen op het gebied van binnenluchtkwaliteit. Onze isolatiesystemen dragen niet bij aan de vervuiling van de binnenlucht en zijn veilig te verwerken in woning of kantoor. Geen van de producten die door Isover verkocht worden zijn geclassificeerd als gevaarlijke stof in de Europese Unie1) . Gebaseerd op de beschikbare informatie2) zorgt blootstelling aan Isover producten niet voor significante negatieve gezondheidseffecten.
Omdat vocht in bijvoorbeeld organische constructies (bijv. hout) kan zorgen voor schimmelgroei en daardoor verslechtering van het binnenklimaat, is het beperken van het vochtniveau één van de beste manieren om de gezondheid te beschermen. Daarom hebben wij de Isover Vario KM Duplex klimaatfolie ontwikkeld. Het luchtklimaat binnen staat in relatie met ventilatie. Verse buitenlucht vervangt de vervuilde binnenlucht door ventilatie. Isover moedigt de ontwikkeling van comfort ventilatiesystemen met warmteterugwinning aan om een aangename en voldoende luchtkwaliteit te verkrijgen, gekoppeld aan energiebesparing.
Witboek: laines minérales et santé. 2008. FILMM (Syndicat National des Fabricants d’Isolants en Laine Minérale Manufacturée / Franse organisatie van minerale wolfabrikanten)
Minerale wol wordt normaal gesproken zodanig geplaatst dat er geen stof of vezels vrijkomen na toepassing. Testen die de blootstelling van bewoners aan vezels hebben onderzocht, hebben geen significante vrijkoming van losse minerale wol vezels vastgesteld.
Isover Vario System beschermt houten constructies tegen vocht
Winter
Het Isover Vario systeem zorgt ervoor dat de houten delen van het dak en de wanden kunnen ‘ademen’ en natuurlijk kunnen drogen. In de winter, als het binnen warmer is dan buiten, kan waterdamp in de constructie ‘dringen’ waar het op lange termijn kan zorgen voor schade aan het hout. Het Vario systeem verhindert dit door automatisch te reageren op de klimatologische omstandigheden en zijn poriën te sluiten. In de zomer echter, wanneer de buitentemperatuur hoger ligt dan binnen, reageert het Vario systeem door zijn poriën te openen. Hierdoor kan waterdamp dat opgesloten zit in de constructie ontsnappen naar binnen, zodat de constructie op natuurlijke wijze kan drogen.
Zomer
30
•
•••
➜ Einde van de levenscyclus Afvalbeheer Isover isolatiesystemen kunnen eenvoudig worden gesloopt aan het eind van de gebouwlevensduur. Alle onderdelen kunnen, ervan uitgaande dat er een infrastructuur voor bestaat, worden gesorteerd en gerecycled. Gerecyclede minerale wol kan worden gebruikt om opnieuw minerale wol van te maken, of als grondstof voor het produceren van bakstenen, groene daken, etc.. Isover ondersteunt de ontwikkelingen van recyclingbedrijven en werkt met hen samen wanneer mogelijk. Isover test ook interne initiatieven om de recycling van haar producten verder te verbeteren. Desondanks zijn er landen waar de recyclinggedachte nog niet zo ver is ontwikkeld en waar onze producten terechtkomen op stortplaatsen. Analyses bevestigen dat minerale wol afval kan worden gestort zonder problemen te veroorzaken. Afval en recycling in België en Nederland Met behulp van big bags kunnen Nederlandse en Belgische klanten Isover glaswolresten ter recycling aanbieden aan de productielocatie van Isover in Etten-Leur. Ook bestaat er een palletretoursysteem; klanten kunnen lege Isover pallets gratis laten ophalen.
31
Isover werkt volgens de waarden van de Saint-Gobain groep
Het Carbon Disclosure Project is een onafhankelijke non-profit organisatie. Sinds 2000 verzamelt en verdeelt het CDP informatie over CO2 uitstoot van bedrijven en instanties wereldwijd. Door mee te doen aan dit project in 2003 heeft Saint-Gobain zichzelf opgelegd om jaarlijks te rapporteren over haar CO2-emissie en klimaatstrategie. www.cdproject.net
The Global Compact is een raamwerk voor bedrijven die hun werkzaamheden en strategie toetsen aan tien universele principes op het gebied van mensenrechten, werknemersrechten, het milieu en het tegengaan van corruptie. Als ‘s werelds grootste, door het bedrijfsleven gedragen initiatief, zorgt The Global Compact ervoor dat het bedrijfsleven – als belangrijkste creator van waarde – kan helpen om economieën en de maatschappij op een verantwoorde wijze vooruit te helpen. Saint-Gobain is trots om, sinds 2003, tot deze groep van bedrijven te horen. www.unglobalcompact.org
In Nederland is Isover participant van de Dutch Green Building Council. Deze organisatie wil de gebouwde omgeving in Nederland helpen om drastisch te verduurzamen. Hierdoor kan een duurzame samenleving ontstaan die klimaatneutraal is en waar het prettig en gezond wonen en werken is. Een van de doelen om dit te bereiken is het meetbaar maken van duurzaam bouwen door middel van de BREEAM methodologie. www.dgbc.nl
Saint-Gobain voelt zich verantwoordelijk om non-profit acties te ondernemen op gebieden die in het verlengde liggen van haar strategie. De internationale Foundation Saint-Gobain Initiatives ondersteunt projecten voorgesteld door haar werknemers op drie gebieden: n Integratie van jongeren door werken in de bouwsector n Bouwen, renoveren van sociale woningbouw in het algemeen belang n Reduceren van energieverbruik en duurzaamheid in sociale woningbouw. www.saint-gobain.com
32
Bronnen en handige links n n n n n n
www.isover.com www.isover.be www.isover.nl www.isover-eea.com www.isover-students.com www.multicomfort.nl
Minerale wol n European Insulation Manufacturers Association www.eurima.org n European Certification Board for Mineral Wool Products www.euceb.org n North American Insulation Manufacturers Association www.naima.org Promotie energie-efficiency n www.isoterra.be n www.spaarhetklimaat.nl n www.isolonslaterre.org n www.contraco2.com n www.effinergie.org n www.isolando.com n www.minergie.ch n www.euroace.org n www.passiv.de n www.passiefhuisplatform.be n www.lamaisonpassive.be n www.passiefbouwen.nl n www.energiesprong.nl n www.meermetminder.nl (Inter)nationale instituten n International Energy Agency www.iea.org n International Panel on Climate Change www.ipcc.ch n United Nations Environment Programme www.unep.org n Renewable Energy & Energy Efficiency Partnership www.reeep.org n World business council for sustainable development www.wbcsd.org n A program from BioRegional and WWF International www.oneplanetliving.com n World Green Building Council www.worldgbc.org n Dutch Green Building council www.dgbc.nl
33
Deze brochure is bedoeld als een snelle gids om handige informatie te vinden over duurzaam bouwen. De informatie in deze brochure is gebaseerd op de huidige stand van onze kennis en ervaring. De brochure is met alle zorgvuldigheid gemaakt. Mocht er incorrecte informatie in staan, dan is dat niet bewust gebeurd. Desondanks accepteren wij geen aansprakelijkheid voor correctheid en compleetheid van deze informatie, omdat onbedoelde fouten niet kunnen worden uitgesloten en continue updates niet verzekerd zijn. De brochure bevat ook internetadressen van andere bedrijven en derden. Deze staan vermeld om een compleet beeld te krijgen van de informatie die aanwezig is over dit onderwerp. Omdat de inhoud van deze websites niet noodzakelijk onze mening of positie weergeeft, wijzen wij elke aansprakelijkheid voor de inhoud van deze sites af.
Uitgave 2011
“Moeten we later onze kinderen onder ogen komen en opbiechten dat we wel de mogelijkheden hadden, maar niet de moed? Dat we wel de technologie hadden, maar niet de visie?” (Internationale duurzaamheid NGO)
Saint-Gobain Isover Verkoopkantoor Nederland Postbus 96, 4130 EB Vianen Stuartweg 1b, 4131 NH Vianen Telefoon: 0347 35 84 00 Fax algemeen: 0347 35 84 01 Fax verkoop binnendienst: 0347 35 84 02 E-mail algemeen:
[email protected] E-mail verkoop:
[email protected] www.isover.nl
