Pilotproject Horizontale verantwoording VO Eindrapportage

Pilotproject Horizontale verantwoording VO Eindrapportage

Opdrachtgever: Ministerie van OCW Utrecht, januari 2007 © Sardes en Oberon

Sardes & Oberon – Eindrapportage Pilotproject Horizontale verantwoording VO

3

Inhoudsopgave Inleiding ................................................................................................................................................... 4 1 Opstellen startnotitie ......................................................................................................................... 4 2 Contacten met klankbordinstellingen................................................................................................ 4 3 Screening van perspectiefvolle praktijken ........................................................................................ 5 4 Werving van pilotscholen en beoordeling van de pilotaanvragen .................................................... 5 5 Schoolbezoek bij de geselecteerde pilotscholen .............................................................................. 6 6 Website inrichten en bijhouden......................................................................................................... 7 7 Netwerkbijeenkomsten pilotscholen.................................................................................................. 7 8 Analyse bevindingen pilots ............................................................................................................... 8 9 Samenstellen ‘toolkit’ ...................................................................................................................... 10 10 Conclusies en aanbevelingen ......................................................................................................... 10 Bijlage A Overleg en afstemming ......................................................................................................... 13 Bijlage B Schematisch overzicht realisatie doelen/activiteiten deelnemers Pilotproject horizontale verantwoording...................................................................................................................... 15


4

Inleiding Van VO-scholen wordt in toenemende mate verwacht dat zij aan hun omgeving duidelijk maken welke kwaliteit zij leveren en wat zij doen om die kwaliteit te borgen en verbeteren. Bij deze omgeving kan het bijvoorbeeld gaan om ouders, buurt en bedrijfsleven. Deze betrokkenen uit de omgeving van de school worden in de literatuur wel aangeduid met de term ‘stakeholders’. Het aangaan van de dialoog met de stakeholders over diverse onderwerpen met betrekking tot de school en het onderwijs, wordt ook wel omschreven als het afleggen van horizontale verantwoording. Scholen zijn vrij in de manier waarop zij deze horizontale verantwoording vormgeven. Om ervaring op te doen met de feitelijk werking van horizontale verantwoording heeft het ministerie van OCW Sardes en Oberon opdracht gegeven een pilotproject uit te voeren. De bedoeling van dit project was het opsporen van goede voorbeelden op het terrein van horizontale verantwoording. Op basis van deze goede voorbeelden is samen met de pilotscholen een toolkit ontwikkeld waarin werkwijzen en instrumenten worden beschreven die ook andere VO-scholen kunnen gebruiken voor het afleggen van horizontale verantwoording. De pilot is gestart in november 2005 en liep tot en met december 2006. In deze rapportage doen wij verslag van het verloop en de opbrengsten van de projectactiviteiten. We hanteren daarbij de indeling in onderdelen uit onze offerte d.d. 18 oktober 2005. Tevens trekken we pilotoverstijgende conclusies en doen wij enkele aanbevelingen. Leeswijzer 1. opstellen startnotitie; 2. contacten met klankbordinstellingen; 3. screening van perspectiefvolle praktijken; 4. werving van pilotscholen en beoordeling van de pilotaanvragen; 5. schoolbezoek bij de geselecteerde pilotscholen; 6. website inrichten en bijhouden; 7. netwerkbijeenkomsten pilotscholen; 8. analyse bevindingen pilots; 9. samenstellen ‘toolkit’; 10. conclusies en aanbevelingen.

1

Opstellen startnotitie

Bij de start van het project is begonnen met het schrijven van een startnotitie. Op basis van deze startnotitie en de projectofferte is een projectbeschrijving opgesteld. Achtereenvolgens werd aandacht besteed aan de doelstelling, achtergrond, inhoud, selectie van scholen, planning en begeleiding. De projectbeschrijving is in conceptvorm besproken met de opdrachtgever. De definitieve versie onder de naam Horizontale verantwoording VO, Pilotproject 2006 (november 2005) is begin december 2005 per e-mail verstuurd aan de opdrachtgever. De projectbeschrijving is gebruikt voor het onder de aandacht brengen van het project in het veld, voor het werven van scholen en voor het verschaffen van informatie aan de leden van de klankbordgroep.

2

Contacten met klankbordinstellingen

Bij de keuze van de klankbordinstellingen is gekeken naar hun waarde voor verspreiding van de resultaten van de pilot, hun positie in het onderwijsveld en hun inhoudelijk kennis. In eerste instantie


5

zijn ISIS/Q5 en Schoolmanagers_VO benaderd.1 In ISIS/Q5 zijn de landelijke besturenorganisaties vertegenwoordigd zodat het vrij gemakkelijk was om de juiste contactpersonen bij deze organisaties te achterhalen. Later is ook de Inspectie van het Onderwijs deel gaan nemen aan de klankbordgroep. De klankbordgroep werd regelmatig via e-mail op de hoogte gehouden van het verloop van het project. Overige contacten Naast het afgesproken contact met instellingen uit de klankbordgroep vond er, op verzoek van de opdrachtgever, regelmatig aanvullend overleg en afstemming plaats met tal van andere instellingen die bezig zijn met projecten op het vlak van governance en verantwoording (zie bijlage A). Mede op basis van deze contacten zijn Oberon en Sardes gevraagd een bijdrage te leveren aan twee congressen. Beide congressen wilden bekendheid geven aan het thema horizontale verantwoording in het VO. Daarom is de projectleiding, aanvullend op de geplande activiteiten, ingegaan op de verzoeken tot bijdragen. Een deel van de pilotscholen was hierbij eveneens betrokken. Het eerste congres `Veranderen Verbeteren’ vond plaats op 26 september 2006 en werd georganiseerd door ISIS/Q5. Tijdens deze conferentie heeft de projectleiding samen met één van de pilotscholen een zogenaamde ‘proeverij’ verzorgd. Tijdens deze kleinschalige proeverij heeft de pilotschool gesproken over haar ervaringen met horizontale verantwoording. Daarna stelden de aanwezigen vragen. De proeverij was geprogrammeerd op dezelfde tijd als de workshops waardoor de belangstelling gering was (circa 15 deelnemers in drie rondes). Het tweede congres waaraan medewerking werd verleend, is het congres `Uw school verantwoord(t)’ georganiseerd door de Cfi, de Inspectie van het Onderwijs en de IB-Groep. Dit congres vond plaats op 5 oktober 2006. Aan dit congres hebben zeven pilotscholen een bijdrage geleverd. Aan zogenaamde ‘kennistafels’ (7 in totaal) zijn zij in twee rondes in gesprek gegaan met de bezoekers. Het delen van ervaringen uit de praktijk stond hierbij centraal. De projectleiding en –medewerkers hadden de taak van gespreksleider bij een kennistafel. De kennistafels waren een belangrijk onderdeel van het congres en trokken daarom ook vele geïnteresseerden (circa 80 deelnemers per ronde).

3

Screening van perspectiefvolle praktijken

Via de eigen netwerken van Sardes en Oberon en via de contactpersonen van de klankbordinstellingen zijn er scholen opgespoord die aangemerkt kunnen worden als ‘voorlopers’ op het vlak van kwaliteitszorg en verantwoording. Deze scholen zijn actief benaderd door de projectleiding om ze te enthousiasmeren voor het project.

4

Werving van pilotscholen en beoordeling van de pilotaanvragen

Op basis van de projectbeschrijving is een oproep geschreven voor scholen om zich aan te melden voor de pilot. Deze oproep is geplaatst op de websites van Oberon en Sardes en van de klankbordinstellingen. Tevens hebben we de oproep per e-mail verstuurd aan scholen die op basis van ervaringen van voornoemde organisaties aangemerkt werden als ‘voorloper’. Sommige scholen zijn daarnaast telefonisch benaderd. De Oproep: VO-scholen gezocht voor pilotproject horizontale verantwoording is in conceptvorm besproken met de opdrachtgever. De definitieve versie is in december 2005 per e-mail verstuurd aan de opdrachtgever. Op de oproep aan de scholen om hun interesse kenbaar te maken, hebben vele scholen gereageerd (rond de 50) en ook toen het project eenmaal gestart was, kwamen er nog verzoeken voor deelname 1

Inmiddels heet Schoolmanagers_VO de VO-Raad. De projectorganisatie ISIS is formeel opgeheven en Q5 maakt nu onderdeel uit van de VO-Raad.


6

binnen. De groep bestond deels uit scholen die de oproep op een website gelezen hadden en deels uit scholen die actief door ons of door de leden van de klankbordgroep benaderd waren (perspectiefvolle praktijken). De groep geïnteresseerden heeft een aanmeldingsformulier ontvangen. Dit formulier bestond uit een aantal vragen over kwaliteitszorg en verantwoording en over bestedingsplannen voor de subsidie.2 De formulieren gaven een indicatie van de fase waarin de scholen zijn met hun kwaliteitszorg en hun verantwoording. Het doel was uit alle geïnteresseerden de scholen te selecteren die het meest veelbelovend waren, die zich wilden committeren aan het project en die tezamen een voldoende diversiteit in activiteiten en plannen boden. Uiteindelijk hebben 36 scholen het aanmeldingsformulier ingevuld en voor 31 december 2005 teruggezonden. Na de jaarwisseling 2005/2006 zijn alle aanmeldingsformulieren gelezen en beoordeeld op de huidige activiteiten die de scholen ontplooien op het vlak van horizontale verantwoording. Daarnaast is gekeken naar de toekomstplannen van de scholen. Ook is er een inschatting gemaakt van de haalbaarheid van de ideeën binnen het kader van dit project en is er gestreefd naar een diversiteit in werkwijzen en instrumenten. Ook is zo veel mogelijk gelet op landelijke spreiding. Op grond van deze criteria hebben Oberon en Sardes een shortlist opgesteld van dertien scholen. In overleg met de opdrachtgever zijn hieruit elf deelnemers voor de pilot geselecteerd. De niet-geselecteerde scholen werden bij het project betrokken als zogenaamde ‘volgscholen’. Zij werden via e-mail op de hoogte gehouden van het verloop van het project en waar mogelijk betrokken bij de uitvoering.

5

Schoolbezoek bij de geselecteerde pilotscholen

De elf geselecteerde scholen hebben in de tweede helft van januari 2006 nadere informatie ontvangen over het pilotproject. Tevens kregen zijn een outline voor het schrijven van hun plan van aanpak.3 Deze outline is met opzet tamelijk gedetailleerd opgesteld omdat we wilden dat de scholen planmatig zouden werken en dat de kans op daadwerkelijk realiseren van de plannen zo groot mogelijk was. Eind februari waren alle conceptplannen binnen bij de projectleiding. In februari en maart is elke school bezocht door de projectleiding om het conceptplan te bespreken. Alle scholen hebben het conceptplan, in meer of mindere mate, moeten aanpassen. Nadat de definitieve plannen in bezit van de projectleiding waren, is de subsidie toegekend. Gedurende dit traject is één deelnemer afgevallen. Hierover is overleg geweest met de opdrachtgever. Aan het project deden dus uiteindelijk tien scholen mee. Op de website is een overzicht opgenomen van alle deelnemers en zijn tevens hun plannen van aanpak te vinden. Plan van aanpak Het laten schrijven van een plan van aanpak door de pilotscholen is een bepalende factor geweest in het project. Door in de beginfase een gestructureerd plan te vragen aan de scholen is de korte uitvoeringsfase functioneel verlopen. Veel scholen geven in hun evaluatie aan dat het schrijven van het plan van aanpak met daarin een tijdspad heeft gezorgd voor draagvlak en een ‘sense of urgency’ bij de betrokkenen. Ondanks de korte looptijd van het project zijn er resultaten omdat de focus van begin of aan duidelijk was. De plannen van aanpak verschilden sterk per school omdat elke school zijn eigen visie en doelen had met betrekking tot horizontale verantwoording. Dit gegeven past bij het principe dat het pilotproject aan moest sluiten bij de lopende praktijk binnen scholen. Tegelijkertijd maakte het feit dat er geen ‘gemeenschappelijk’ plan was, de kennisdeling tijdens de netwerkbijeenkomsten wat lastiger.

2 3

Dit formulier is eerst in concept voorgelegd aan de opdrachtgever. De definitieve versie is ter kennisname per e-mail verstuurd aan de opdrachtgever. De betreffende e-mail is in afschrift verstuurd naar de opdrachtgever.


6

7

Website inrichten en bijhouden

Met Kennisnet is overleg geweest over de mogelijkheid om een website in te richten. De uitkomst van het overleg was positief en de website www.horizontaleverantwoording.kennisnet.nl was eind 2005 operationeel. Tijdens de looptijd van het project is actief redactie gevoerd over de website. De website bevat algemene informatie over het project en over horizontale verantwoording. Ook zijn een lijst van de deelnemende scholen, hun plannen van aanpak en hun pilotrapportages te vinden op de website. De opbrengsten van het project staan op de website in de vorm van een toolkit met daarin per stakeholder de door de pilotscholen geleverde tools. Verder zijn ook de verslagen van de netwerkbijeenkomsten te vinden op de website. De website speelt een belangrijke rol in het onder de aandacht brengen van het thema en van de opbrengsten van het project, niet alleen voor de deelnemende scholen maar ook voor de scholen die tijdens de selectie zijn afgevallen, de zogenaamde ‘volgscholen’, en voor andere geïnteresseerden. Naarmate het project vorderde werd de website steeds meer een centrale vindplaats voor informatie over het thema horizontale verantwoording. De website is niet zozeer een vindplaats voor literatuur over dit onderwerp maar veeleer een plek waar informatie kan worden gevonden over praktische ervaringen en werkwijzen. Juist aan handreikingen op praktisch niveau is veel behoefte in het veld.

7

Netwerkbijeenkomsten pilotscholen

Gedurende de looptijd van het project heeft de projectleiding drie maal een netwerkbijeenkomst voor de pilotscholen georganiseerd. Op 26 april 2006 vond de eerste netwerkbijeenkomst plaats. Deze bijeenkomst stond in het teken van kennismaking met elkaar en met elkaars plannen. Plenair is een overzicht gegeven van de plannen van de scholen. Daarna is in kleinere groepen gewerkt aan specifieke vragen uit de dagelijkse praktijk van de scholen. Een aantal adviezen uit de subgroepjes: • zoek naar win-winsituaties samen met je stakeholders (eigenaarschap); • zorg voor een cyclus met als kenmerken integraliteit (vervlochten) en periodiciteit; • de beloning van goede horizontale verantwoording is dat de verticale verantwoording een ‘peulenschil’ wordt; • scholen moeten vooraf goed nadenken over de balans tussen de openheid waar horizontale verantwoording om vraagt en de kwetsbaarheid die daaruit kan voortvloeien. Zeker omdat deze kwetsbaarheid ongunstig kan zijn voor de concurrentiepositie van een school; • het is belangrijk om te investeren in duurzame relaties met de stakeholders; • scholen en stakeholders moeten beiden hun verwachtingen uitspreken; • breng eerst de stakeholders in beeld, verdeel ze dan in groepen en zoek de juiste werkvorm erbij. De tweede netwerkbijeenkomst vond plaats op 14 september 2006. Deze bijeenkomst was geheel gewijd aan het opstellen van tools voor de toolkit. Daarvoor is gewerkt met de werkvorm het Worldcafé (zie ook op de projectwebsite). Deze interactieve werkvorm stimuleerde de deelnemers met elkaar na te denken over (verbeteringen van) de tools. De concepttools van een aantal scholen waren de input voor de discussies. Deze scholen konden hun tools na afloop van de bijeenkomst verbeteren. Daarnaast zijn er in de subgroepjes ook nieuwe tools bedacht. De derde en laatste netwerkbijeenkomst stond in het teken van afronding en opbrengsten. In korte presentaties vertelden de scholen hoe het project voor hen was verlopen en wat de opbrengsten waren. Verder had elke school nagedacht over de belangrijkste tip aan andere VO-scholen met betrekking tot horizontale verantwoording. Een greep uit de tips: • durf de tijd te nemen; • leg de verantwoordelijkheid voor horizontale verantwoording laag in de organisatie; • zoek naar communicatiemiddelen die passen bij de stakeholder;


• • • • • •

8

koppel horizontale verantwoording aan andere ontwikkelingen in de school, bijvoorbeeld kwaliteitszorg; zorg er voor dat horizontale verantwoording structureel is ingebed in de school; kies voor een drieslag: dialoog, transparantie, verantwoording; doe dingen stap voor stap; horizontale verantwoording moet je gewoon doen! Zoek naar partners en samen met hen naar win-winsituaties; kies voor de duurzame relatie en voor de dialoog. Ga niet te veel formaliseren.

De tweede helft van de derde bijeenkomst was gewijd aan een brainstorm over adviezen voor de landelijke beleidsmakers. De centrale vraag daarbij was: hoe kunnen beleidsmakers de scholen in het voortgezet onderwijs de komende jaren het beste faciliteren bij de ontwikkeling van hun horizontale verantwoording? In het laatste hoofdstuk van dit rapport is de uitkomst van deze brainstorm verwerkt. De eerste en de derde netwerkbijeenkomst zijn bijgewoond door de opdrachtgever. De verslagen van de netwerkbijeenkomsten zijn te downloaden zijn via de website van het project. De pilotscholen verschilden sterk in hun oordeel over de netwerkbijeenkomsten. Dit hing samen met de fase waarin de school verkeerde. Sommigen waren echte voorlopers en ‘brachten’ meer dan ze ‘haalden’. Voor anderen gold dit andersom. Verder bleek dat het ‘leren van elkaar’ door de pilotscholen deels op gespannen voet stond met het feit dat elke school aan zijn eigen plan werkte. De scholen waren soms met geheel andere onderwerpen bezig, waardoor ze niet optimaal konden profiteren van elkaars ervaringen. Voordeel van het werken met eigen plannen is echter dat de scholen gevarieerde tools hebben geleverd.

8

Analyse bevindingen pilots

Van de activiteiten en doelstellingen van de pilotscholen is een samenvattend overzicht gemaakt. Daarin staan de geplande doelen en activiteiten per pilotschool geordend naar stakeholder. Dit overzicht biedt de mogelijkheid om relatief snel te zien welke overeenkomsten en verschillen er zijn tussen de pilotscholen in stakeholders en werkvormen. In het schema is tevens vermeld welke activiteiten zijn gerealiseerd en welke nog lopend zijn. Dit schema is als bijlage B opgenomen bij dit rapport. Het schema is tevens te downloaden van de website. Alle scholen hebben bovendien een pilotrapportage opgesteld waarin zij hun werkzaamheden beschrijven. Hieronder bespreken we, op basis van het overzichtsschema en op basis van analyse van de pilotrapportages, per stakeholder de bevindingen van de pilotscholen. Het gaat om de volgende stakeholders: leerlingen, ouders, bestuur, toeleverend onderwijs, vervolgonderwijs, collega VO-scholen, maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en de overheid/gemeente. Sommige activiteiten hadden geen betrekking op een specifieke stakeholder, maar waren in algemene zin belangrijk voor het vormgeven van de horizontale verantwoording. ‘stakeholder’ algemeen

bevindingen Bij algemene werkwijzen gaat het vooral om (1) in kaart brengen stakeholders, (2) opzetten publieksvriendelijk jaarverslag en rondetafelgesprekken hierover, (3) aanpassen beleidscyclus, (4) aanpassen websites voor digitale verantwoording en (5) opzetten advies- of omgevingsraden. Het gebruik van websites voor digitale verantwoording bleek lastiger en kostbaarder dan verwacht. Soms is er vanaf gezien en soms is het nog in ontwikkeling.

leerlingen

Vrijwel alle pilotscholen hadden tot doelstelling de leerlingen meer te betrekken bij het onderwijs(beleid). Zij hebben dit op verschillende manieren vormgegeven. De instrumenten zijn samen te vatten in drie categorieën: (1)


‘stakeholder’

9

bevindingen leerlingpanels of klankbordgroepen over bepaalde thema’s, (2) interactieve bijeenkomsten (leerlingcongres, onderwijsontbijt en ontwerpbijeenkomsten), (3) onderzoeksinstrumenten, zoals tevredenheidsenquêtes en lesobservaties. De belangrijke bevindingen zijn: • leerlingen zijn over het algemeen zeer betrokken; • voorlichting over de spelregels vooraf is zeer belangrijk; • bijeenkomsten over beleidsthema’s vergen een goede voorbereiding (werk met duidelijke thema’s, train de leerlingen indien nodig in bepaalde vaardigheden); • leerlingen als ervaringsdeskundigen zijn de meest nabije en meest betrouwbare bron van informatie als de juiste vragen gesteld worden; • betrek de leerlingen bij het opstellen van leerlingenquêtes. Een aparte groep bij de stakeholder leerlingen zijn de potentiële leerlingen ofwel de jongeren uit de buurt. Een nieuw opgerichte school heeft een aantal van deze jongeren ingezet als zogenaamde ‘trendspotters’ om gevoel te krijgen voor de positie van de school in de buurt.

ouders

Vrijwel alle scholen hadden tot doelstelling de ouderbetrokkenheid bij de school te vergroten. Net als bij de leerlingen hebben ze dit op verschillende manieren vormgegeven. Samenvattend: (1) onderzoeksinstrumenten zoals tevredenheidsenquêtes, (2) informatieverstrekking door middel van video’s over stages, onderwijsgesprekken, inlooplessen, jaarverslag en periodieken, (3) klankbordgroepen en panels. De belangrijkste bevindingen zijn: • zorg voor regelmatige terugkoppeling over de gang van zaken op school; ouders willen actuele informatie; • een jaarverslag vinden ouders interessant zolang het voldoende over het onderwijs aan hun kind gaat; • stem het medium af op de doelgroep (‘type’ ouders) en op het thema (bijvoorbeeld video bij beroepsoriëntatie en inlooplessen bij onderwijsvernieuwing); • ouders benaderen met een enquête per post of via internet levert zelden voldoende respons op. Vraag ouders persoonlijk om deelname.

bestuur

Met het vormgeven van de interne verantwoording op school- en bestuursniveau zijn in totaal drie pilotscholen bezig geweest. Het gaat dan vooral om het vastleggen van taken en bevoegdheden van de RvT, het opstellen van profielschetsen voor de leden van de RvT, het inventariseren van de informatiebehoefte van de RvT en het formaliseren van de verantwoording van het CvB aan de RvT.

toeleverend onderwijs

Een aantal van de pilotscholen heeft de reeds bestaande contacten met de basisscholen genomen als speerpunt voor verbetering. Het gaat dan vrijwel altijd om een verbetering van de uitwisseling van leerlinggegevens en het verbeteren van een doorlopende leerlijn. De tools die ontwikkeld zijn binnen de pilot zijn in te delen in de volgende categorieën: (1) relatiemiddagen, (2) panels, klankbordgroepen en commissies, (3) (digitale) formats voor informatieoverdracht, (4) onderzoeksinstrumenten. De belangrijkste bevinding is dat het niet moet blijven bij oppervlakkig contact tussen beide schoolsoorten of bij het uitwisselen van leerlingdossiers. Het blijkt vooral vruchtbaar als docenten elkaar persoonlijk ontmoeten in werkbijeenkomsten. Een win-winsituatie voor beide partijen ontstaat als op basis van de uitwisseling van gegevens zowel het basis- als het voortgezet onderwijs hun verantwoording naar de inspectie beter kunnen vormgeven. Voor de basisscholen is er bijvoorbeeld winst als het gaat om het inzichtelijk maken van het onderwijsrendement van hun oud-leerlingen en de kwaliteit van de advisering voor plaatsing in het VO.


10

‘stakeholder’ vervolgonderwijs

bevindingen Twee pilotscholen zijn bezig geweest met het ontwikkelen van tools voor de afstemming met het vervolgonderwijs (mbo en hbo). De scholen wilden graag weten hoe de leerlingen het doen in het vervolgonderwijs. De ontwikkelde tools hadden dan ook betrekking op het monitoren van leerlingresultaten in het vervolgonderwijs. Deze monitors zijn niet geheel afgerond binnen de tijdspanne van het project. Een van de scholen heeft zogenaamde ‘onderwijskringen’ opgezet met het mbo en hbo. Deze onderwijskringen bestaan uit vier personen uit het vervolgonderwijs en zijn als klankbordgroep betrokken bij de beleidsontwikkeling van de school. De onderwijskringen functioneren als critical friends. Tijdens een lunchbijeenkomst is afgesproken dat een twintigtal leerlingen gevolgd zal worden in het vervolgonderwijs.

collega VO-scholen

Collega VO-scholen zijn niet vaak genoemd als stakeholders. Toch hebben enkele pilotscholen geëxperimenteerd met collega VO-scholen als critical friends. Het ging om visitaties door docenten van een ander VO-school. De visitaties vergen een goede voorbereiding om het mogelijk te maken objectieve informatie te vergaren. Het opstellen van een kijkwijzer blijkt een doeltreffende werkwijze. Veel pilotscholen zien het belang in van samenwerking met de (lokale) maatschappelijke organisaties, vooral als het gaat om jeugdbeleid. Toch blijkt samenwerking niet gemakkelijk van de grond te komen. De input van organisaties zoals gemeenten, jeugdzorg, politie, et cetera blijft vaak oppervlakkig vanwege tijdsdruk.

maatschappelijke organisaties

bedrijfsleven

Het bedrijfsleven is een belangrijke partner van de scholen, met name voor VMBO-scholen. De tools voor deze stakeholder zijn onder te verdelen in de volgende categorieën: (1) relatiemiddagen, (2) gastlessen door ondernemers, (3) onderzoeksinstrumenten. Het blijkt dat enquêtes per post geen grote respons opleveren. Het lijkt beter gebruik te maken van bestaande relaties. Verder is het van belang de wederzijdse verwachtingen af te stemmen.

overheid

Met name de gemeente, zie onder maatschappelijke organisaties.

9

Samenstellen ‘toolkit’

Tijdens de eerste netwerkbijeenkomst hebben we aandacht besteed aan de toolkit. We zijn kort ingegaan op het doel van de toolkit, de inhoud van de tools en de soorten tools. Tevens hebben we aangekondigd dat er van de scholen een aantal bijdragen voor de toolkit werd verwacht. Hiertoe hebben we een format opgesteld dat per e-mail verspreid is naar de pilotscholen. Het format is tevens op de website geplaatst om ook volgscholen aan te sporen tools in te leveren. Dit laatste is echter niet gebeurd. In de tweede netwerkbijeenkomst is er gezamenlijk gewerkt aan het ontwikkelen en verbeteren van tools. In de loop van het project hebben de pilotscholen ieder minimaal twee tools ontwikkeld bestemd voor plaatsing op de website. Deze tools zijn divers van aard en richten zich op meerdere stakeholders. Voor een overzicht van de tools verwijzen wij naar bijlage B en de toolkit op de website.

10

Conclusies en aanbevelingen

In dit slothoofdstuk bespreken wij de belangrijkste pilotoverstijgende resultaten in de vorm van richtlijnen voor het vormgeven aan horizontale verantwoording door VO-scholen. Verder doen wij enkele aanbevelingen voor landelijk beleid.


11

Richtlijnen voor horizontale verantwoording • Goede kwaliteitszorg: Het pilotproject was opgezet om aan te sluiten bij bestaande praktijken. Om die reden is de werving van de pilotscholen gericht geweest op scholen die reeds ver gevorderd waren in het vormgeven van hun kwaliteitszorg. Een goede kwaliteitszorg blijkt inderdaad een zeer belangrijke voorwaarde te zijn om te kunnen starten met horizontale verantwoording. Met behulp van een kwaliteitszorgsysteem wordt cyclisch bekeken hoe de school presteert. Als dit functioneert, is horizontale verantwoording slechts één stapje verder. • Intern draagvlak: Scholen moeten zich afvragen waar zij de prioriteit willen leggen: willen zij alle stakeholders betrekken of willen zij zich richten op één of enkele? Deze interne discussie zal eerst gevoerd moeten worden. Overeenstemming en draagvlak zijn voorwaarde voor het slagen van horizontale verantwoording en voor het vormgeven van horizontale verantwoording op verschillende niveaus binnen de school. Zoals één pilotschool het uitdrukte: “je moet voorkomen dat horizontale verantwoording een hobby van de directie wordt”. Ook het concept van horizontale verantwoording zal elke school voor zichzelf moeten invullen om hier vervolgens helder over te communiceren met de stakeholders zodat voor elke partij duidelijk is wat er verwacht wordt. • Dialoog en langdurige relaties: Het gaat bij horizontale verantwoording nadrukkelijk niet alleen om het informeren van stakeholders, maar zeker ook om het aangaan van de dialoog met hen. Daaruit vloeit logischerwijs voort dat in horizontale verantwoording altijd gezocht moet worden naar een win-winsituatie voor beide partijen. Zonder dat principe bloedt de relatie dood. Juist structurele, langdurige relaties met stakeholders zorgen voor een adequate en rijke, wederzijdse informatieoverdracht. Uit de pilot komt naar voren dat het verdiepen van bestaande relaties het beste werkt. Het inventariseren van de bestaande relaties om vervolgens te bepalen met welke relatie de school wat wil bespreken en op welke manier, is een aanpak die aansluit bij de opzet van dit pilotproject. • Uitvoering op maat: Bij het daadwerkelijk vormgeven van de horizontale verantwoording, is een goede voorbereiding en uitwerking belangrijk. De kans van slagen neemt enorm toe als vooraf aan stakeholders wordt gevraagd waarover zij eigenlijk informatie willen, waarover zij willen meepraten, hoe vaak en op welke manier. Tijdens deze fase is de menselijke, informele kant van horizontale verantwoording een belangrijke factor. Het is dan ook aan te raden de relatie niet direct te formaliseren. Welke manier er vervolgens ook wordt gebruikt om de dialoog aan te gaan, tijdens de uitvoering is het belangrijk dat er een goede inhoudelijke uitwisseling op gang komt die, bij voorkeur, op verschillende niveaus binnen de organisatie plaatsvindt. Ten slotte is het belangrijk om regelmatig met de stakeholder te evalueren of er nog sprake is van een winwinsituatie. Beleidsaanbevelingen Voor de verdere ontwikkeling van horizontale verantwoording door VO-scholen is het wenselijk dat zij zich gesteund voelen door het landelijk beleid. Onderstaand geven we enkele aanbevelingen om dat te bewerkstellingen. • Het is in de eerste plaats belangrijk dat in het landelijk beleid rekening wordt gehouden met de dagelijkse praktijk op de scholen. Een tip van de pilotscholen in dit verband is het creëren van praktijkstages voor OCW-mensen. • Creëer een ‘sence of urgency’ door horizontale verantwoording als onderdeel van goede kwalilteitszorg op te nemen in het toezichtskader van de Inspectie. • Geef scholen de tijd en de ruimte om dingen te ontwikkelen en uit te proberen. Scholen moeten kunnen experimenteren zonder daarop ‘afgerekend’ te worden. In dit verband is het van belang dat niet van bovenaf wordt voorgeschreven hoe horizontale verantwoording moet worden vormgegeven. Met andere woorden, het afleggen van horizontale verantwoording kan wel verplicht worden, maar de manier waarop niet. In dit verband merken de pilotscholen op dat de Inspectie behalve een toezichthoudende rol ook een adviserende rol zou kunnen hebben op dit terrein.


•

12

Draag zorg voor brede verspreiding in het onderwijsveld van de in het project opgedane kennis en ervaring. Hiertoe zijn meerdere mogelijkheden: - Een slotconferentie na afloop van het project, waarin de presentatie van de opbrengsten van het pilotproject centraal staat. De pilotscholen kunnen hun ervaringen presenteren aan andere scholen uit het veld. Met andere woorden een conferentie voor en door scholen. Overwogen kan worden om deze conferentie gezamenlijk met het PO (pilotproject Meervoudige publieke verantwoording) te organiseren. - Om de kennisuitwisseling rondom het thema horizontale verantwoording actueel te houden, achten wij het van belang dat de website na afloop van het project blijft voortbestaan en ook wordt onderhouden. Simpel overdragen aan kennisnet is niet voldoende om de website ‘levend’ te houden. Ons voorstel is om na afloop van het project actief redactie te blijven voeren over de website. - De door de pilotscholen ontwikkelde tools zijn op de website van het project geplaatst. Scholen die actief op zoek gaan naar informatie over en tools voor horizontale verantwoording worden op deze manier bediend. Dit zullen echter lang niet alle scholen zijn. Wij stellen daarom voor een publieksvriendelijke schriftelijke versie van de toolkit uit te geven en deze te verspreiden onder alle VO-scholen en hun besturen.


Bijlage A

Overleg en afstemming

Leden van de klankbordgroep organisatie Besturenraad BKO ISIS/Q5 Ministerie van OCW Onderwijsinspectie Schoolmanagers_VO VBS VOS/ABB

naam Anneke de Wolff Lotte de Goeij Cees Horsman Thijs Praamstra/ Akke Vos en Wahideh Jerfi-Assadolahi Jan Rijkers Anette Kerkstra Jan Looise Ritske van der Veen

Overige overlegpartners organisatie Cap Gemini Project: ‘Pilot meervoudige publieke verantwoording in het PO’ CFI Project: ‘Uw school verantwoord(t)’ CPS Project: ‘Educational governance’ Kennisnet KPC Groep Project: ‘Ouders als educatieve partners’ Ministerie van BZK Project ‘Good Governance’ Onderbouw VO Samenwerkingsverband van ISIS/Q5, LAKS, Stichting Alexander, Kennisnet Project: ‘Vraag het de leerling’

naam Frans de Vijlder Anne van Gerven Hans Plomp Pio Tulp Iris Hendriks Karin van Bakel Suzanne Beek Rob de Werd Hans van der Molen Jonneke Adolfsen Rein ten Have (ISIS/Q5) Leo Rutjes (Stichting Alexander) Karin van Bakel (Kennisnet) Mark Braak (LAKS)

13

Bijlage B

Schematisch overzicht realisatie doelen/activiteiten deelnemers Pilotproject horizontale verantwoording

Legenda: 1. gerealiseerd/ uitgevoerd; 2. binnenkort gerealiseerd/ nog in uitvoering; 3. vervallen; 4. niet gepland maar wel gerealiseerd. Cursief zijn activiteiten of doelen waarvan de school tevens een tool(beschrijving) heeft geleverd voor plaatsing op de website.

Accent College Reviusplein CVO Groep 4

algemeen

nvt

leerlingen

• instellen leerlingenpanel en daarmee thema’s en werkwijze voor verantwoording vaststellen en uitvoeren (1) • enquête examenkandidaten (1) • lesobservaties door leerlingen (1) • tevredenheidenquête door leerlingen (1) • organiseren onderwijsontbijt (1)

4

• in kaart brengen van relevante stakeholders van zowel scholen als College van Bestuur (2) • per stakeholder vaststellen van vormen van verantwoording en manieren om ze actief bij beleid te betrekken (2) • ontwikkelen blauwdruk voor horizontale verantwoording (1) • nieuwe opzet jaarverslag, inclusief horizontale verantwoording (1) nvt

CS Vincent van Gogh

CSG Calvijn

De Nieuwe Veste

nvt • uitschrijven beleidscyclus, inclusief activiteiten noodzakelijk voor horizontale en verticale verantwoording (1) • Balanced ScoreCard ver uitwerken en publiceren, resultaten bespreken met stakeholders (1) • van het jaarverslag voor verticale verantwoording een publieksversie maken bestemd voor horizontale verantwoording (1)

nvt

• leerlingen actief om input • leerlingkringen en leerlingraad vragen: conferentie Vraag het meer betrekken bij de leerling (conferentie 3) kwaliteitszorg (thema (input lln 2) pedagogisch klimaat) (1) • sectorleiders organiseren zelf contact met achterban van MR (1)

• opstellen reglementen leerlingenraad en leerlingendeelraad (4) • leerlingenenquête ten behoeve van functioneringsgesprekken (4)

Indien in een bepaalde cel nvt staat, wil dat zeker niet zeggen dat de school op dit terrein niets onderneemt. Er zijn echter geen specifieke doelen of activiteiten die binnen de pilot vallen.


15

Accent College Reviusplein CVO Groep

CS Vincent van Gogh

ouders

nvt • instellen ouderpanel en daarmee thema’s en werkwijze voor verantwoording vaststellen en uitvoeren (1) • tevredenheidsenquête (1) • onderwijsgesprekken door directie met ouders (2)

• sectorleiders organiseren zelf • ouderkringen en ouderraad contact met achterban van MR meer betrekken bij (1) kwaliteitszorg (thema pedagogisch klimaat) (1)

nvt

bestuur

nvt

nvt

• beleidsagenda opstellen voor interne planning en control en voor het informeren van bevoegd gezag en inspectie (4)

nvt

• onderzoeken informatiebehoefte van Raad van Toezicht en gemeente (1) • ontwikkelen verantwoordingsmodel richting Raad van Toezicht en gemeente (2) • opstellen van een format jaarverslag (1)

toeleverend onderwijs nvt

nvt

• relatiemiddagen voor basisscholen waarin zij structureel om input worden gevraagd (1)

• installeren onderwijskring PO als klankbordgroep voor beleidsontwikkeling (1)

• onderwijskundige beleidsvoorstellen bespreken met panels van het basisonderwijs (2) • instellen van een commissie POVO (2) • ontwikkelen informatieprotocol voor info van school naar po (1) • jaarlijks verstrekken van digitale individuele en groepsgegevens aan po (1) • enquête basisonderwijs (2)

vervolgonderwijs

nvt

nvt

nvt

• installeren onderwijskringen MBO (1) en HBO (2) als klankbordgroepen voor beleidsontwikkeling

nvt

collega VO-scholen

nvt

nvt

• pilot collegiale consultatie (1) • deelname project SKOOP (collegiale visitatie door docenten) geeft input van ciritcal friends (1) • resultaten van SKOOP publiceren voor stakeholders (2) • kennis en ervaring uit deze pilot delen met andere VO-scholen (2)


CSG Calvijn

De Nieuwe Veste

nvt

16

Accent College Reviusplein CVO Groep

CS Vincent van Gogh

CSG Calvijn


• onderzoek onder organisaties nvt naar thema’s voor verantwoording en verwachtingen van de school (2) • sluiten van leer/ inspanningsovereenkomsten en ervaringen daarmee bevragen (2) • uitgeven jaarverslag maatschappelijke stages (2)

• contacten uit samenwerkingsverband VO gebruiken voor het afleggen van verantwoording aan maatschappelijke organisaties en om hen om input te vragen (2)

• initiatiefnemer van stichting (15 nvt scholen) ter bevordering van maatschappelijke betrokkenheid van leerlingen (1) • stichting stelt hiertoe klankbordgroep in (1)

bedrijfsleven

nvt

nvt

relatiemiddagen voor bedrijven waarin zij structureel om input worden gevraagd (2)

• start Calvijn Business School (1) • instellen klankbordgroep ondernemers en deelgemeenten (1) • gastlessen door ondernemers (1)

• onderwijskundige beleidsvoorstellen bespreken met panels van het bedrijfsleven • onderzoeken informatiebehoefte van bedrijfsleven (1) • ontwikkelen informatieprotocol (3) • afstemmen onderwijsaanbod op vraag van bedrijfsleven (2)

gemeente(n)

nvt

nvt

zie bedrijfsleven

zie bestuur


De Nieuwe Veste

17

ISW Sweelincklaan algemeen

leerlingen

ouders

NSG

OSG Erasmus

Twents Carmel College

IJburgcollege (start 01-08-2006)

• onderzoeken mogelijkheid en • in kaart brengen van relevante stakeholders (1) wenselijkheid van een adviesraad (1) • per stakeholder vaststellen van vormen van verantwoording, • samen met groepen uitgaande van hetgeen al wordt belanghebbenden ontwikkelen gedaan (2) van een nieuw format voor het jaarverslag (2) • ontwerpen gedeeltelijk interactief onderdeel van de website waarin informeren en verantwoorden hoofdfunctie is (2)

• presenteren van gegevens uit • op website worden voor alle kwaliteitszorgsysteem aan geledingen en rondom alle Omgevingsraad (1) thema’s leer-, verbeteren verantwoordfuncties ingebouwd • presentatie aan en discussie (3) met Omgevingsraad over onderwijskundig beleidsplan (1) • iedereen in en om de school is bekend met de leer-werk• samen met Omgevingsraad principes en handelt daarnaar voorbereiden nieuwe ronde (1) zelfevaluaties (2) • bezoek Omgevingsraad als kritische vriend aan alle locaties, gericht op externe gerichtheid en eigen thema per school (1) • leerlingen zijn bekend met en • tevredenheidsonderzoek • bijdrage van leerlingen aan de • vergroten van de betrokkenheid nvt van leerlingen, voor VMBO handelen volgens de vijf leerleerlingen jaar 4 (1) beleidsvorming vergroten door resulterend in klankbordgroep werk-principes van de school hen te betrekken bij de • terugkoppeling resultaten (is er al voor HAVO/VWO) (1) (leer-ontwerp-bijeenkomsten) vormgeving van twee nieuwe project arbeidsoriëntatie, onder (1) onderwijsprojecten meer door middel van een (vernieuwing Tweede Fase en • ontwikkelen tools om videofilm (1) natuurlijk leren stroom) Middel: leerproces te begeleiden en leerlingenconferentie (1) hierover verantwoording af te leggen (1) • jongeren participeren vanaf het begin in de vormgeving van de school: onderzoek door jongeren als trendspotter (1) • leerlingen participeren in de vormgeving van de school (1) nvt

• vergroten van de betrokkenheid • ervaring opdoen met het weken • ouders zijn bekend met en • tevredenheidsonderzoek • bijdrage van ouders aan de van ouders, wellicht ook voor met ouderpanels per locatie (1) handelen volgens de vijf leerouders jaar 4 (1) beleidsvorming vergroten door VMBO resulterend in werk-principes van de school hen te betrekken bij de • onderlinge kennismaking door • terugkoppeling resultaten ouderklankbordgroep (is er al (leer-ontwerp-bijeenkomsten) vormgeving van twee nieuwe besturen van ouderproject arbeidsoriëntatie, onder voor HAVO/VWO) (2) (1) onderwijsprojecten verenigingen van de locaties meer door middel van een (vernieuwing Tweede Fase en (1) videofilm (1) natuurlijk leren stroom) Middel: • presentatie uitkomsten klankbordgroep (1) kwaliteitsmetingen (1) • ontwikkelen handzaam format voor een verantwoordingsdocument bestemd voor alle ouders (2)


18

ISW Sweelincklaan

NSG

OSG Erasmus

Twents Carmel College

IJburgcollege (start 01-08-2006)

nvt

nvt

• taken en bevoegdheden Raad van Toezicht vastleggen (1) • vastleggen hoe College van Bestuur verantwoording aflegt aan RvT (1)

nvt

nvt

toeleverend onderwijs nvt

nvt

vervolgonderwijs

nvt

nvt

nvt • binnen de POVO• optimaliseren enquête onder klankbordgroepbijeenkomsten basisscholen (1) maken docenten • uitwerken handzaam format leerstofafspraken voor rekenen/ voor uitwisseling leerlingwiskunde, Engels en ICT; gegevens tussen BO en VO (2) indien nodig wordt lesmateriaal ontwikkeld (1) • opstellen breed gedragen POVO-projectplan (1) nvt nvt • Samen met ROC:monitoren van het studieverloop van VMBO-geslaagden in MBO (2) • In samenwerkingsverband VOHBO/WO: monitoren van het studieverloop van HAVO/VWOgeslaagden in HBO/WO (2)

collega VO-scholen

nvt

nvt

nvt

nvt

• kritische buitenstaanders participeren vanaf het begin in de vormgeving van de school (2)


• verantwoorden van de zorg aan nvt het externe zorgteam en dat om een oordeel vragen over deze verantwoording (1) (2)

nvt

nvt

• samen met organisaties projecten starten rondom sport, kunst en cultuur en ‘school zonder grenzen’ (1)

bedrijfsleven

nvt • enquête voor bedrijven over arbeidsoriëntatieweek (1) • terugkoppeling resultaten project arbeidsoriëntatie, onder meer door middel van een videofilm (1)

nvt

Starten voor VMBO • kenbaar maken van wederzijdse verwachtingen van school en regionaal bedrijfsleven (1) • maken van vervolgafspraken (1) • initiëren van samenwerkingsverbanden (1)

gemeente(n)

nvt • zie maatschappelijke organisaties: de gemeente zit ook in het externe zorgteam (1)

nvt

nvt

bestuur


nvt

19

Pilotproject Horizontale verantwoording VO Eindrapportage

Recommend Documents