Paul Schnabel directeur SCP, hoogleraar Universiteit Utrecht

Paul Schnabel directeur SCP, hoogleraar Universiteit Utrecht

Ouder worden ok, maar oud zijn? Paul Schnabel Utrecht, 9 mei 2012

Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht

Sociaal en Cultureel Planbureau

Verdeling sterfte naar leeftijd 1850 0 – 1 jaar 1 – 5 jaar 5 – 20 jaar ----65 – 80 jaar 80 en ouder Sterftecijfer per 1000 inwoners

27,4% 14,3 8,5 13,7 4,4 25


2000 0,8% 0,1 0,4 33,1 47,8 8

Levensloop, levenskansen en levensverwachting

• Levensverwachting bepaald door zuigelingen- en kindersterfte (infecties) • Levensverwachting beperkt door kraamvrouwensterfte (19e eeuw) en hart- en vaatziekten (20e eeuw) • Levensverwachting bevorderd door hygiëne, opleiding, welvaart en geneeskunde


Vergrijzing: meer ouderen per jongere 20

miljoenen

Figuur 1:

Samenstelling bevolking

60

17.5

Grijze druk (65+ als % bevolking 20-64 jaar)PM titel

50

65+

15

%

40

12.5 10

AOW 67

30 20-64

7.5

20

5 10

2.5

0-19

2050

2040

2030

2020

2010

2000

1990

1980

1970

1960

1950

2050

2040

2030

2020

2010

2000

1990

1980

1970

1960

0

1950

0

Bron: CBS

Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking 20-64 jaar) Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers in het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker Sociaal en Cultureel Planbureau

Verschil met vroeger Meer mensen worden oud 1957 – 700.000 65+ (6%) 2010 – 2.600.000 65+ (15%) 2020 – 3.600.000 65+ (20%) 2040 – 4.500.000 65+ (25%) Meer mensen worden heel oud 1957 – levensverwachting 65+ M. 14,2 V. 16,7 2007 M. 17,0 V. 20,5


Ouderen in de Nederlandse bevolking 2009 Totale bevolking

16,5 miljoen

65+ 70+ 75+ 80+ 85+ 90+ 95+ 100+

2.500.000 1.750.000 1.120.000 630.000 280.000 80.000 17.000 1.500


14,7% 10,5% 7% 4% 1,7% 0,5% 0,1% 0,01%

De oudste Nederlander ooit Mevrouw Hendrikje van Andel-Schipper 1890-2005


Huishoudensvorm naar leeftijd (%) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 55-59 jaar

60-64 jaar

Bron: CBS (Statline)

65-69 jaar

70-74 jaar

75-79 jaar

80-84 jaar

alleen

85-89 jaar

met partner

90-94 jaar

95 jaar of ouder

totaal 55+

met anderen


totaal 65+

totaal 75+

Huishoudens 65+ 2,5 miljoen personen 0,75 miljoen 2-personen 1 miljoen 1-persoon (70% V.) 160.000 verzorging/verpleeghuis 500.000 ouderenwoningen


Ouderen en werk 55-65 jr. (2007) 1.000.000 aan het werk (50% wil meer, 50% minder) 500.000 prepensioen/VUT 370.000 ziek/arbeidsongeschikt 50.000 werkloos Gemiddeld 34 uur per week Na 65 jr. – 60.000 aan het werk 33.000 zelfstandig (9000 boeren)


Arbeidsparticipatie, 50-65 jaar Mannen

Vrouwen

1996

2008

1996

2008

50-55 jr

82%

87%

37%

63%

55-60 jr

58

77

22

48

60-65 jr

19

36

5

17

65-70 jr

6

9

1

3

Totaal

40%

56%

16%

33%

SER 2016 (55-65)

58%

58%

Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen



50 jaar AOW 1947 – noodwet Drees (max.€35,- p.m.) 1957 – AOW (€ 50.- per maand) 1974 – minimumloon 2010 – 2,6 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar)


Inkomen 65+ AOW (+ bijstand) Aanvullend pensioen Vermogen/arbeid Gemiddeld per hh. laag inkomen, laag inkomen, BNP 2010 Pensioenvermogen (2011)

25 miljard euro 25 “ “ >5 “ “ 32.000 alleenst. – 11% echtpaar – 3% ± 600 miljard 800 miljard


De inkomenspositie van de gemiddelde oudere 29.0 60-65 45-50 6530-45

25.0 23.0

25.0

65-70 6565+ 70-75 75+

23.0 21.0

2007

2006

2000

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

15.0

2002

15.0

2001

17.0

2000

17.0

2005

19.0

2004

19.0

2003

25-30

2002

21.0

27.0

2009

50-60

27.0

dzd euro

2008

dzd euro

2001

29.0

Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter. Sociaal en Cultureel Planbureau

Inkomen onder armoedegrens, 2011 Totaal

-

6,9%

65+ alleen

-

4,9%

65+ paar

-

2,1%

Ouderen totaal

-

3,1%

Kinderen totaal

-

11,1%

Volwassenen totaal

-

7,1%

19


Welvaart en welzijn van de 65+ Minst onder lage inkomensgrens (3%) 41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro kapitaal (Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77% (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig)


Vermogens en huishoudens, 2009 Eigen huis

Effecten

Hypotheek

25-50 jr

61%

23%

57% (180)

50-65 jr

65%

28%

54% (111)

65-75 jr

54%

25%

34% ( 68)

75 plus

37%

20%

13% ( 46) (CBS)

21


Bezittingen – schulden (vermogen), 2009 (mediaan) Gemiddeld vermogen per huishouden • • • •

25-50 jr 50-65 jr 65-75 jr 75 plus

€

43.000

€ € € €

24.000 136.000 149.000 45.000

(CBS)

22


± 1910


Nederlands pensioenstelsel Pijler 1 – AOW - omslagstelsel 65 jr. (50 jr. in NL) - uniform, universeel, fiscaal solidair Pijler 2 – aanvullend pensioen -

kapitaaldekking collectief, solidair, eindloon werknemers, lage kosten

Pijler 3 – particuliere pensioenvoorzieningen kapitaaldekking individueel hoge kosten


Arbeidskosten • Arbeidskosten • Waarvan -

250 miljard 52 miljard sociale lasten 22 miljard werkgeverslasten pensioen 9,5 miljard zorgverzekeringsbijdrage

• Pensioenlastenstijging 2002/2010

-

16% - 22%

• Loonstijging 2002/2010

-

20%


Pensioen • Pensioengangers

230.000 nieuwe AOW

• Gemiddelde leeftijd

63 jaar

• Zeven van de tien werknemers voor 65 jaar met pensioen • Steeds meer 50-65 jarigen die willen doorwerken tot 65 jr 2005 – 22% 2008 – 36% • Steeds meer 50-65 jarigen die kunnen doorwerken tot 65 2005 – 42% 2008 – 51%


Probleem pijler 2 

’70%’ te hoge ambitie



Levenslang vanaf begin is te lange ambitie



Garantie van zekerheid is te dure ambitie

 Vergrijzing / hoge levensverwachting  Verhouding werkenden / gepensioneerden  Lager rendement / hogere volatiliteit  Doorsneepremie Sociaal en Cultureel Planbureau

Pensioenbewustzijn werknemers (2008-2009) • Pensioenonbewust/geen pensioenkennis (vooral jongeren)

66%

• Wel enige kennis eigen pensioen

7%

• Kennis hoogst/toereikendheid eigen pensioen

15%

• Volledig pensioenbewust

12% (Centriq)

28


Problemen met het pensioen 

Hoe ver kun je vooruitkijken?



‘Verwachtingskloof’- verwachting hoger dan realiteit



Meer communicatie en transparantie noodzakelijk



Versterking besef ‘pensioencontract’



Steeds meer aflossingsvrije hypotheken


Hoe rijker het land … Hoe duurder de zorg • 16 – 18% BBP – • 10 – 12% BBP – • 8 – 10% BBP – • 6 – 8% BBP –

VS NL, BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland, België, Denemarken Zweden , VK, Spanje, Japan, Australië Tsjechië, Hongarije, Polen

NL 1953 – 3% -

Nu 12% BBP


Gezondheidszorg is ouderenzorg 65 plus – 15% bevolking Ziekenhuiszorg en ouderenzorg – 37,5% budget; 50% bedbezetting 65 plus - 1 : 3 ziekenhuisopnames, 1:4 specialistenbezoeken 85 plus – 1,5% bevolking, 12,5% zorgkosten 100 plus – 0,01% bevolking, 0,1% zorgkosten Geneesmiddelen – 40% budget voor 65plus – 2 miljard, 2,3 miljoen gebruikers

Gezondheidszorg is ouderenzorg Aandeel kosten gezondheidszorg

Aandeel bevolking



45-64 jr

21%

23%



65-84 jr

31%

12%



85+ jaar

12%

1,5%

2010 Gezondheidszorg 

Grootste maatschappelijke sector



1,1 miljoen werknemers (800.000 fte)

  

Premie + Rijk + Privé



Bijna niets 6-jarige, 6000 Euro 60-jarige, 20.000 Euro 80-jarige, 60.000 Euro 100-jarige



0,01 % bevolking

4000 Euro p.p.

-

0,1% zorgkosten

Indexcijfers uitgaven zorg (1998 = 100) Gezondheidszorg Na inflatiecorrectie

2000 114 107

2005 166 131

Uitgaven aan zorg (eindberekening - Ziekenhuiszorg - Ouderenzorg - Genees/hulpmiddelen - Gehandicaptenzorg - Paramedisch - GGZ - Beleid en beheer Totaal Per inwoner (per volwassene % BBP 12%

CBS) 2009 (x miljard) 21,44 15,21 8,90 7,79 6,88 5,27 2,99 68,5 5055 euro 6400 euro) 12% Sociaal en Cultureel Planbureau

2009 207 154

Stijging zorgkosten



1958

-

600 miljoen (1% van nu) bevolking 1/3 kleiner (11 miljoen) % ouderen ½ kleiner gezondheidszorg 3,5% BBP



2010

-

gezondheidszorg 13-15% BBP (?) (daling BBP 2009-2010)

Wie moet voor de ouderen zorgen? 2004 Familie 

80-90%

-

Griekenland, Spanje



60-70%

-

Italië, Duitsland



40-50%

-

Frankrijk, België



15-20%

-

Denemarken, Zweden, Nederland


Geen hulp – 50+ - problemen/handicap

40%

Spanje

30 – 35%

Zweden, NL, BRD, Italië, Griekenland

25 – 30%

Frankrijk

20 – 25%

Denemarken, België


Kwetsbaarheid 65+ (x 1000)

• Zelfstandig wonend

24%

520

• In instelling wonend

81%

92

 Totaal

27%

613

 Totaal 65+

2500



Thuiszorg/verzorging-verpleeghuishulp per 100 65+ (2000)

NL

7

v/v

11

Thuiszorg

Denemarken

6

v/v

19

Th

Zweden

8

v/v

10

Th

België

7

v/v

14

Th

Duitsland

4

v/v

7

Th

Frankrijk

5

v/v

8

Th

Italië

2

v/v

6

Th

Griekenland

-

-

-

-


Zorg en wonen Verz.h

Verpl.h

Psych/ verst.

Overig

Zelfst.

65+

100.000

25.500

6000

7000

2 milj. (94%)

75+

93.000

22.000

2500

4000

865.000 (88)

85+

56.500

11.500

750

1200

161.000 (70)

95+

6000

1100

60

85


5900 (45)

V & V – personeel en cliënten (2005) (x 1000; %) Personeel (fte)

Cliënten

Thuiszorg

78 (35%)

416 (72%)

Verzorgingshuis

60 (27%)

102 (18%

Verpleeghuis

85 (38%)

58 (10%)

222 (100%)

576 (100%) (SCP 2010)


Personeelsraming 2005-2030 (index 2005=100)

2010

2020

2030

Groei

Thuiszorg

109

128

146

(1,5%)

Verzorgingshuis

108

124

139

(1,3%)

Verpleeghuis

109

127

145

(1,5%)

Totaal 2030 – 300.000 fte – 900.000 cliënten (SCP 2010) Sociaal en Cultureel Planbureau

V & V – plaatsen in meerbedskamers 

Totaal plaatsen

-

150.000



Meerbed (2009)

-

8800 80% 4-pers./17% 3-pers.



Meerbed (1998)

-

27.500



Doelstelling 2010

-

alleen 1 / 2 persoonskamers (2014)


De vitale ouderen(geen beperkingen) 55-74 jaar: 10% recreatieverblijf 28% wekelijks vereniging 72% ieder jaar vakantie(s) 2,6 uur sport per week 64% auto, 17% twee auto’s (65 – 74 jr. – 73%)


Ouderen zorgen voor jongeren • 30% klusjes in huis • 20% helpt in huishouden • 22% steunt financieel • 48% past op kleinkinderen

• 60/69 jr.  > 60% vrijwilligerswerk


De minder vitale oudere (matige of ernstige beperkingen) 75+ 25% (tamelijk) bang voor beroving 3% recreatieverblijf 29% met vakantie 0,7 uur sport per week (vitalen 18-54 jaar: 2,3 uur) 23 uur tv per week (jonge vitalen 14 uur) 64% geen auto


“Everybody wants to become old, nobody wants to be old” 

There is no definite genetic program for ageing, so we suffer from a gradually and haphazard loss of functions and competences



Evolutionary our normal lifespan would be about 50 yrs. – actually it is 80 yrs. now, tendency rising



Fight of culture (nurture) against biology (nature) – we win time, but in the end we have to loose the battle

0,01% > 100 yrs, 0,0001% > 110 yrs.

The Netherlands Institute for Social Research/SCP

The world’s population is growing older



Many centuries: about 5% of the population 65+



Today’s modern societies: between 15-20%



In 2050:



Fast rising costs of pensions and services

about 25-33% of the population, about 1/4-1/3 vulnerable/frail


“Health care is becoming care for the elderly” 

85+ - 1,5% population, 12,5% costs of care



100+ - 0,01% population, 0,1% costs of care (70 million)



Drugsbudget – 40% 65+ ; 90% has prescription-medicines



Cure and care 65+ - nearly 40% of the healthbudget


Who is vulnerable and in need of care?

 Born with serious handicap (physical, cognitive, mental) or chronic illness (1 : 30 newborns)  Chronic mental patients (1 : 300)  Frail elderly (1 : 30)


Modern vulnerability and its solutions  Not being able to live on your own  (in)formal care  Not being able to earn your own living  pension/benefits  Not being able to participate socially – social support Social exclusion is a result of a lack of resources in an individualizing society, where people want to remain in control over their own life  Rising GDP  rising individualization The Netherlands Institute for Social Research/SCP

How to deal individually with vulnerability in old age?      

Protective policies and prothetic practices “As normal as possible” Social security/benefits, sheltered home, guided living, services (transport, household support) Support by family, friends, volunteers and professionals Special educational facilities, training programs to cope with the gradual loss of functions Freedom to decide for euthanasia


What is the problem for society? 

Fast rising cost of services, personel and pensions



Better services attract ever more clients



Early diagnosis, soft criteria (expansion of care)



Rising life-expectancy in frail conditions



Better cure, more and longer care is needed



The strong wish to remain autonomous and independant The Netherlands Institute for Social Research/SCP

Frail elderly 65, how many and where?



Approximately 25% of people over 65 yrs.



85% of them live independantly, 15% in a nursing home (mean age in nursing homes 85 yrs.)



Living indep -25% frail



Nursing home – 81% frail



Daily activities, 65+(%) difficult       

Walking the stairs Walking outside the house In and out of bed Household chores Changing the sheets Cooking dinner Doing the laundry

25 14 13 10 13 5 7

help needed 5 4 1 26 10 5 7


Chronic illnesses in old age (65+) 2000

2020

per 1000

per 1000

Diabetes CVD Astma/COPD Arthritis/rheuma Dementia

98 140 125 423 94

120 146 162 429 (150)

65-74 yrs 75 yrs +

50% chronic illness 58% chronic illness


Use of curative services, indep. living, 65+ (2007)

Frail

Not frail Nurse

* GP (3-months)

81%

72%

75%

* Med. specialist (3-months)

64%

44%

49%

* Stay in hospital

25%

14%

17%

* Fysiotherapist (12-months)

37%

26%

29%

* Mental health (12-months)

6%

2%

3%


Three models of care for the elderly



Virtually only informal care/private care (Mediterranean)



Mainly informal/private, partly public/formal (Continental)



Mainly formal (public), partly informal (Scandinavian)


Care received by persons with care problems (2004) Formal

Informal

No help

Denmark

45%

30%

25%

Netherlands

45%

25%

30%

Germany

30%

40%

30%

France

45%

25%

30%

Italy

20%

45%

35%

Spain

25%

35%

40%

Greece

10%

55%

35%


Use of care facilities (2007), 65+ frail elderly per 100 65+ (2000) I - Informal care no – 26% frail yes – 30% frail - Private care no – 26% frail yes – 31% frail - Professional care no - 18% frail yes - 53% frail


Use of care facilities (2007), 65+ frail elderly per 100 65+ (2000) II - Home care (domestic held) - Home care (nursing)

34% - 231.000

24% - 160.000 (Total) (42%) - (283.000)

- Institutional care Total

20% 62%

- 132.000 - 415.000


22-5-2012

Paul Schnabel directeur SCP, hoogleraar Universiteit Utrecht

Recommend Documents